Rusya`nın Düşüşü

Rusya’nın Düşüşü
Rusya’nın Düşüşü
SSCB’nin Çöküşünden Bu Yana
En Kötü Ekonomik Kriz
Wilfried Martens Avrupa Çalışmaları Merkezi
Aralık 2015
Vladimir Milov
* Wilfried Martens Avrupa Çalışmaları Merkezi’nin izniyle “Russia’s Downfall: The Worst Economic Crisis Since the
Collapse of the USSR” başlıklı rapora ilişkin hazırlanan gayrıresmi tercüme metnidir. Ekrem Söyler (ESAGEV)
tarafından tercüme edilmiştir.
1
Rusya’nın Düşüşü
Yönetici Özeti
Bu çalışma raporu, Rusya ekonomisindeki son trendleri ele almakta ve Rus yetkililerin Rusya
ekonomik krizinin en kötü kısmının geride kaldığı yönündeki resmi görüşlerinin karşıtı görüşler
aktarmaktadır. Rapor, mevcut krizin arkasındaki ana etkenin, son 20 yılda görülmemiş olan iç
tüketimdeki keskin düşüşün olduğunu vurgulamakta ve batı dünyasının uyguladığı
yaptırımların bu gelişmelerde anahtar role sahip olduğunu belirtmektedir.
Anahtar kelimeler:
Rusya – Ekonomi – Kriz –İç Talep – Enflasyon – Reel Ücretler – Yaptırımlar
2
Rusya’nın Düşüşü
Giriş
Rus yetkililer, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in de yakın dönemde iddia ettiği gibi 1
Rusya’daki ekonomik krizin “dip yaptığı”nı (ya da zirvesinin aşıldığını) geçtiğimiz aylarda
sürekli öne sürmekteydiler. Ancak, Rusya ekonomisine ilişkin ham veri üzerinden kısa bir
analiz ve durumun gelişimine ilişkin en gerçekçi örnekler krizin sadece sona ermekten uzak
olmadığını, aslında sadece başlangıç aşamasında olduğu, ekonominin daha güçlü bir aşağı
yönlü sarmala girme adına her türlü olasılığa sahip olduğunu göstermektedir. Bu rapor, bu
durumun neden kaynaklandığına ilişkin birçok önemli gerekçeleri ele alacaktır; batı dünyasının
yaptırımları ve akabinde yaşanan rubledeki değer kaybı, yatırımlardaki düşüş ve Rusya’nın
kamu ağırlıklı ekonomi sisteminin verimsizlikleri ile mevcut krizin ana ayırt edici özelliğini
oluşturan ve 1990ların başlarından bu yana görülmeyen ölçüde gerçekleşen kalıcı ve giderek
kötüleşen tüketici alım gücünün gibi.
Bahse konu son etken, Rusya’da daha önce yaşanan Sovyet sistemi sonrası ekonomik krizlerden
önemli ölçüde farklılaşmaktadır. 1998 borç ödeyememe sürecinde, reel gelirlerdeki çöküş ciddi
boyutta gerçekleşmişti, ancak, kısa süreli ve daha V şeklinde yaşanmıştı 2. Ayrıca, az sayıda
gerçek kişi tasarruflarını ruble cinsinden tutmuş olup, çoğu rubledeki kalıcı istikrarsızlık
nedeniyle rezerv para cinsinden tutulmuştu. Bu durum, tüketici alım gücünü sadece sınırlı
ölçüde kötüleştirmişti. Daha sonra yaşanan 2008-09 krizinde ise, GSYH’de ve toplam çıktıda
yaşanan keskin düşüşe rağmen reel gelir büyümesi –her ne kadar 2000-07 dönemindeki %
12’lik yıllık büyüme ortalaması ile kıyaslandığında düşüşe uğramış olsa da- pozitif seyrini
devam ettirmiştir.
Batı yaptırımları sert çarptı
Şu açık ki, nüfusun satın alma gücündeki mevcut çöküş, düşen petrol fiyatları ve Rusya’ya karşı
batı dünyasınca uygulanan yaptırımlar nedeniyle oluşan rublenin keskin değer kaybı ile
yakından ilgili. Genel kanaatin aksine yaptırımlar çöküşe büyük ölçüde katkı sunmuştur: 2014
ortalarına doğru Rus şirketleri ve bankaları çoğunluğu kısa vadeli olan ağır dış borç kullanımı
gerçekleştirmekteydiler. Batı yaptırımları nedeniyle Rusya kendisini uluslararası kredi
blokajına maruz buldu. Uluslararası finansal piyasalardan borçlanmak aşırı zor bir hal aldı.
Hatta bu durum, yaptırımlarla doğrudan ilgili olmayan Rus şirketler ve bankalar için de
Vedomosti, “Putin Rusya’daki Krizin Zirvesinin Geride Kaldığını Düşünüyor”
http://www.vedomosti.ru/economics/news/2015/10/22/613983-putin-krizis-proiden (3 Aralık 2015)
2 1998 yılında hanehalkının reel geliri % 15,9, 1999 yılında ilaveten % 12,4 düşmüştü. 2000 yılı başlarında
ise % 12’lik büyüme kaydedilmişti.
(Rusya Federasyonu, Federal Devlet İstatistik Servisi
http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_main/rosstat/ru/statistics/population/level/ (3 Aralık
2015 tarihinde erişilmiştir)
1
3
Rusya’nın Düşüşü
geçerliydi. Uluslar arası kreditörler Rusya’nın sahip olduğu politik risk seviyesini ciddi ölçüde
yenden değerlendirdi. Rusya’nın politik risk seviyesi, Rusya’nın uluslararası arenadaki
saldırgan tutumunun yoğunluğunun artması nedeniyle yaptırımların kapsamının her daim
genişletilebilecek olması nedeniyle yaptırım listesinde yer alandan daha geniş çapta Rus
borçlanıcıların kredi fırsatlarını kötü etkilemişti. Kısa vadeli borçlarını çeviremeyecek durumda
olan borçlanıcı Rus firmalar, kısa vade içerisinde büyük tutarda döviz cinsi borçları geri
ödemeye zorlandı. 2014 Temmuz ayındaki zirvesinden (660 milyar ABD doları) bu yana,
şirketler ve bankacılık sektörünün dış borç portföyü, sadece 15 ay içerisinde 190 milyar ABD
dolar kadar küçüldü ve toplam borç tutarı 2015 Ekim ayında 479 milyar ABD dolarına geriledi3.
2014-15 dönemine kıyasla petrol fiyatlarında daha keskin düşüşün yaşandığı4 ve Rusya Merkez
Bankasının döviz rezervlerinin kıyaslanabilir ölçüdeki kısmının benzer şekilde rublenin
desteklenmesi için kullanıldığı 2008 yılında rubledeki benzer bir çöküşün yaşanmadığı not
edilmelidir. Bu durum, yaptırımlar nedeniyle oluşan dış kredi blokajının mevcut durumun
oluşmasında önemli rol oynadığı teorisinin kredibilitesini artırmaktadır.
Reel Gelirler Rubledeki Değer Düşüşü Nedeniyle Keskin Şekilde Düştü
Rubledeki düşüş, reel gelirlerdeki büyük düşüşün arkasındaki temel etken oldu. Rusya’nın iç
piyasası halen büyük ölçüde ithalata dayalı olup, bu durum topla ithalat hacmindeki son
küçülmeye rağmen değişmemiş durumdadır5. Rusya’daki tüketici odaklı sanayi çoğunlukla
rekabet gücünden yoksundur. Bu durum, yetkililerin umutlarına rağmen geniş çaplı ithal
ikamesi olanaklarını düşürmektedir. Sonuç olarak, fiyatlar önemli ölçüde artmış ve resmi yıllık
gıda enflasyonu Ocak-Eylül ayları arasında % 20’nin üzerinde gözlemlenmiş olup, bazı temel
kalemlerin fiyatları daha da fazla artış göstermiştir. Gıda depolarındaki gerçek fiyatların Rusya
Resmi İstatistik Ajansı’nın raporladığı seviyelerden çok daha yüksek şekilde arttığına ilişkin
kanıtlar nedeniyle resmi enflasyon ölçümlerinin gerçek gıda ve diğer ürün fiyatlarını doğru
şekilde yansıttığına ilişkin ciddi kuşkular bulunmaktadır.
İstatistikler, enflasyonun nüfusun satın alma gücü üzerindeki yıkıcı etkisini göstermektedir:
geçen ayların büyük çoğunluğunda perakende satışlar ve reel ücretler yıllık bazda % 10 daha
düşük gerçekleşmiş ve reel hanehalkı gelirleri % 5 civarında küçülmüştür. 2015 yılında
Rusya Merkez Bankası, “Dış Âlem İstatistikleri” http://www.cbr.ru/statistics/?PrtId=svs (30 Kasım 2015
tarihinde erişilmiştir).
4 2008 Temmuz ayında 144 ABD doları olan varil petrol fiyatı 2008 Aralık ayında 34 dolara gerilemiştir.
5 A. Shapovalov, “Ruslar, İthal Gıdalara Daha Öncekiyle Aynı Tutarda Harcama Yapıyor”, Kommersant, 23
Ekim 2015, http://www.kommersant.ru/doc/2838062 (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
3
4
Rusya’nın Düşüşü
Rusların dayanıklı ürün alımını azalttığına ve temel gıdanın nüfusun önemli bir kısmının
alışveriş sepetinin ana parçasını oluşturduğuna ilişkin birçok işaret bulunmaktadır6.
Tablo 1: 2015 Yılında Rusya’daki Tüketici Satın Alım Gücüne ilişkin Anahtar Göstergeler7
(% - yıllık
bazda)
Ocak
2015
Şubat
2015
Mart
2015
Nisan
2015
Mayıs
2015
Haziran
2015
Temmuz
2015
Ağustos
2015
Eylül
2015
Ekim
2015
Perakende
satışlar
-4,4
-7,7
-8,7
-9,8
-9,2
-9,4
-9,2
-9,1
-10,4
-11,7
-8,0
-9,9
-9,3
-13,2
-7,3
-7,2
-9,2
-9,8
-9,7
-10,9
-0,8
-0,6
-1,8
-4,0
-6,4
-3,5
-2,0
-4,9
-4,3
-5,6
Reel
ücretler
Reel
hanehalkı
gelirleri
Tablo 1’den görülebileceği üzere, dalgalanan bazı göstergelere rağmen son aylara ilişkin genel
resim tutarlı şekilde menfi olarak sürmektedir. Perakende satışlar genel olarak 2015 Eylül
ayında daha önceki herhangi bir aydan daha fazla (% 10’un üzerinde) düşüş göstermiş, Ekim
ayında ise Eylül’den daha da keskin bir şekilde (% 12 civarında) düşmüştür. Bu durum,
yetkililerin Ekim ayında “krizin dibinin geçildiğine” ilişkin yinelenmiş güvencelerine rağmen
gerçekleşmiştir8. Bu nedenle, gerçekte Rus yetkililerin Rusya’nın krizin dibinin (ya da
zirvesinin) geride kaldığına ilişkin teorilerini destekleyecek bir kanıt bulunmamaktadır.
Teorik olarak, tüketim hanehalklarına sunulabilecek kredilerle desteklenebilir. Ancak, 2014
yılında dahi Rusya’nın kredi talebinin doygunluk işaretleri göstermekte ve bankaların nüfusun
daha fazla kredi istemediğine ilişkin raporlamalar yapmaktaydı9.
O. Soloveva, “Ruslar Ucuz Ürünlere Yöneliyor”, Nezavisimaya Gazeta, 3 Nisan 2015,
http://www.ng.ru/economics/2015-04- 03/4_food.html (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
N. Petrova, “Prenses Parasının Hikayesi”, Kommersant Dengi, 9 Kasım 2015,
http://kommersant.ru/doc/2841745 (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
7 Rusya Federasyonu, Federal Devlet İstatistik Servisi, “Rusya’nın Sosyo-Ekonomik Durumuna İlişkin Bilgi”,
http://www.gks.ru/bgd/free/B15_00/Main.htm (3 Aralık 2015 tarihinde erişilmiştir).
6
J. Kuandikova, “Uliukaev Rusya’daki Ekonomik Krizin Dibini Gördü”, RBK.ru, 27 Temmuz 2015,
http://www.rbc.ru/economics/27/07/2015/55b637df9a7947ce90ec47ff (3 Aralık 2015 tarihinde
erişilmiştir).
9 A. Krasnova ve A. Verenikin, “Nüfus Konut Kredisi Almayı Reddediyor”, RBC Daily, 6 Nisan 2015,
http://www.rbcdaily.ru/finance/562949994651349 (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir),
Rosbalt Business, “Bankalar, Rusların Daha Fazla Kredi Alma İsteksizliğinden Şikayetleniyor”, 3 Aralık
2014, http://www.rosbalt.ru/business/2014/12/03/1344318.html (30 Kasım 2015 tarihinde
erişilmiştir).
8
5
Rusya’nın Düşüşü
İç Talebi Zayıflatan İlave Etkenler
Ayrıca, 2 etken daha iç talep düşüşüne katkı yapmaktadır:

Rubleye yönelik ilave şokların olasılığı10 ve

Hükümetin, (gelecek yıl iç talep üzerinde kesinlikle daha fazla yavaşlamaya yol
açacak olan) 2016 yılında bütçe sisteminde maaşları ve sosyal güvenlik ödemelerini
enflasyonla uyumlu şekilde endekslememe kararı11.
İç piyasa odaklı imalat ve hizmet sanayilerinin iç talepteki keskin düşüşe uyum sağlayamaması
bir problemdir. Bu sektörler, geçmiş krizlerden deneyimlenen göreceli hızlı toparlanma
umuduyla ve yetkililerin “krizin en derin noktasının geçtiği” ve “her şeyin daha iyi olacağı”
güvenceleriyle üretim yapmayı sürdürdüler. Örneğin, Rusya’daki araç satışları son aylarda
Mart ayından bu yana yıllık bazda % 30-40 düşerken, çoğu otomobil üreticisi 2015 yılı için
üretim planlarını sadece % 10-15 düşürdüler. Ancak şimdi bu üreticiler, krizin süregelen
yapısını anlamaya, çıktı planlarını daha da düşürmeye ve buna uygun olarak işçileri çıkarmaya
başladılar12. Ayrıca Eylül ve Ekim aylarında rekor sayıda ticaret ve ofis alanları boşaltıldı 13.
Bunun anlamı, imalat ve hizmetler sektöründe göreceli olarak ılımlı düşüş rakamları (Tablo
2’de gösterildiği üzere, imalat çıktısı perakende satış büyümesinin gerisinde ilerlemekteydi),
düşen talep ile uyumlu hareket etmedi ve iyimserlerin umduğu hızlı toparlanmanın tesisi yerine
çıktı talebini daha da düşürdü.
G. Neyaskin, “Sergei Aleksashenko: Yıl Sonu Ruble İçin Ciddi Bir Test Olabilir”, Slon, 12 Ekim 2015,
https://slon.ru/posts/57863 (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
11 R. Markelov, “Ekleme ve Çıkarma”, Rg.ru, 25 Ekim 2015, http://www.rg.ru/2015/10/26/budjet.html
(30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
12 Son haberler, Rusya’nın en büyük otomobil üreticisi AvtoVAZ’ın büyük ölçüde çıktı azatlımı ve işçi
çıkarımı planladığını göstermektedir.
Auto Vesti, “Renault AvroVAZ’ı Lada X-Ray için Üretim Planlarını Düşürmeye Zorluyor”, 19 Ekim 2015,
http://auto.vesti.ru/news/show/news_id/655861/ (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir),
RBC TV, “Avtovaz Düşen Satışlar Nedeniyle 6000 İşçiyi Çıkarabilir”, 12 Ekim 2015,
http://rbctv.rbc.ru/archive/main_news/562949997625690.shtml (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir),
P. Gritsenko, “PwC, Rusya Otomobil Talebinin Bu Yıl Düşeceğini Tahmin Ediyor. 2014 yılı 4. Çeyrekte
Piyasa Düşüşü, Yüksek Vergi Tabanı Deniyle Daha Hızlanacak”, Vedomosti, 9 Kasım 2015,
https://www.vedomosti.ru/auto/articles/2015/11/09/615972-pwc-uhudshila-prognoz-rinkulegkovihavtomobilei-etot-god (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
13 Irn.ru, “Knight Frank: 2008 Krizi Sürecine Kıyasla Moskova’da Boş Ofis Sayısı 1,5 Kat Fazla”, 13 Ekim
2015, http://www.irn.ru/news/103167.html (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir),
Lenta.ru Dom, “Moskova Alışveriş Merkezinde Boş Alan Sayısı % 10’a Ulaştı”, 6 Ekim 2015,
http://dom.lenta.ru/news/2015/10/06/emptyshoppingmalls/ (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir)
10
6
Rusya’nın Düşüşü
Tablo 2: 2015 Yılında Rus İmalat Sektörü Karşısında Perakende Satışlar14
(% - yıllık
bazda)
Ocak
2015
Şubat
2015
Mart
2015
Nisan
2015
Mayıs
2015
Haziran
2015
Temmuz
2015
Ağustos
2015
Eylül
2015
Ekim
2015
Perakende
satışlar
-4,4
-7,7
-8,7
-9,8
-9,2
-9,4
-9,2
-9,1
-10,4
-11,7
İmalat
sanaayii
çıktısı
-0,1
-2,8
-1,9
-7,2
-8,3
-6,6
-7,1
-6,8
-5,4
-5,9
Toplam
Sanayi
üretimi
-0,9
-1,6
-0,6
-4,5
-5,5
4,8
-4,7
-4,3
-3,7
-3,6
Bu durum, iç odaklı sektörlerin en büyük işveren olduğu, işçilerin işten çıkarmalara, ücret
düşüşlerine, ödeme tehirlerine karşı geleceği ülkede iç talepteki düşüşü daha fazla tetikleyen
bir etken olmuştur. Böylelikle, tüm ekonomi, toparlanmaya yönelik popüler eklentilerin tam
tersine, Sovyetler Birliği’nin çöküşünden bu yana en büyük krizi oluşturacak olan aşağı yönlü
sürekli bir sarmala sürüklenmiş olabilir. Tüketici satın alma gücündeki kalıcı düşüş kriterine
dayanarak, durumun bu şekilde seyrettiğini tanımlamak mümkündür.
Yatırımlarda Düşüş ve Vergilerde Artış
İç talepteki düşüşün ötesinde, Rus ekonomisinin geleceğine ilişkin olumsuz senaryolara katkı
sunan başka etkenler de mevcuttur:

Sabit yatırımlar düşüştedir (2015’in ilk 9 ayı süresince yıllık bazda % 5,7 ve Eylül
ayında yıllık bazda % 5,2)15 ve çökmüş iç talep, kötü yatırım ortamı, yaptırımlar, aşırı
pahalı kredi ve uluslararası borçlanmaya erişimde yaşanan köklü problemler karşısında
yeniden artacağına ilişkin çok düşük bir olasılık mevcuttur. Hâlihazırda, yatırım
yapmak hiç anlamlı değildir. Diğer etkenler arasında, finansman için bir kaynak
bulunmamakta olup, sermaye yatırımı durumu böylesi kötüyken ekonomide büyümenin
yeniden sağlanmasını tahayyül etmek güçtür.

Yılın ilerleyen dönemlerinde, madencilik sanayii mütevazi büyüme gösteriyordu16.
Fakat bu durum, hükümetin yakın dönemde verdiği mineral kaynak sektöründe vergileri
önemli ölçüde artırma kararıyla sona erebilir17. Rus petrol endüstrisi, zayıf planlama ile
Rusya Federasyonu, Federal Devlet İstatistik Servisi, “Rusya’daki Sosyo-Ekonomik Duruma İlişkin Bilgi”,
Moskova, http://www.gks.ru/bgd/free/B15_00/Main.htm (3 Aralık 2015 tarihinde erişilmiştir).
15 Rusya Federasyonu, Federal Devlet İstatistik Servisi, “Rusya’daki Sosyo-Ekonomik Duruma İlişkin Bilgi”.
16 (Artan petrol üretiminin kaydadeğer (% 1,4) katkısıyla) 2015’in ilk 9 ayının ardından % 0,3’lük
büyüme.
17 Yakın zamanda kararlaştırıldığı üzere 2016 yılında 300 milyar ruble kadar; ancak, bütçe açığını
gidermek adına daha fazla vergi artışına ilişkin tartışma süregelmektedir.
A. Topalov, “Petrolcüler ve ‘Gazprom’ Ödemek Zorunda Kalacak], Gazeta, 26 Ekim 2015,
http://www.gazeta.ru/business/2015/10/26/7845359.shtml (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
14
7
Rusya’nın Düşüşü
çoktan mücadele etmekte. Üretimin çoğunluğu Batı Siberya’daki tüketilen ve
olgunlaşmış alanların stoklarından karşılanmakta olup, çoktan düşüş sergilemekte ve
petrol üretimindeki son dönem büyümesi sadece küçük sayıda yeni orta boyutta
alanların ve Bashneft gibi petrol çıkarım faaliyetleri genişletme standartlarının üstüne
çıkan küçük firmaların katılımıyla güvence altına alınabilmiştir. Bu durum ışığında,
önemli ölçüde vergi artışı petrol üretiminin kısa süre içinde düşmesiyle neticelenebilir18.
Rusya Maliye Bakanlığı’nın petrol sanayine “vergi indirimi dilenciliği yerine yatırım
verimliliğini artırma” yönündeki çağrılarının19 tersine, geçmiş dönem deneyimleri petrol
üretim firmalarının kârları üzerindeki dehşet baskıya sermaye yatırımlarını kısmadan
dayanmasının bir yolu olmadığını, ve bu durumun, petrol üretim seviyesini
sürdürebilmek için yatırıma sürekli ihtiyaç duyulduğu bir ortamda büyük ölçüde
tükenmiş alan stoku ile birlikte çıktı oranlarında ivedi etkiye sahip olacağını
göstermektedir.
Kamu Öncülüğündeki Ekonomik Modelin Verimsizlikleri
Rusya ekonomisinin 2013 yılında belirgin olmaya başlayan genel düşük verimliliğini de
belirmek gerekli20. 10 yıl boyunca uygulanan kamu sektörünün genişletilmesi ve kamu
yatırımlarını ekonomik büyümenin ana iticisi yapma stratejik fikri işe yaramadı. Toplam genel
hükümet sabit yatırımları 2013 ve 2014 yıllarında sırasıyla 1,9 ve 1,8 trilyon rubleye erişti. En
büyük 10 kamu iktisadi kuruluşunun toplu sabit yatırımları her yıl 2,4-2,8 trilyon ruble olarak
gerçekleşti ve toplam sabit yatırım rakamı 5 trilyon rubleye ulaştı. Ancak, 2013 yılında büyüme
çoktan zarar görüştü ve büyük çaplı bu kamu yatırımları hiç büyüme sağlamadı. Bu durumun
basit bir açıklaması mevcut: yolsuzluk olsa da, problem aslında çoğunlukla kamu ile ilgili
sektörlerin yanlış kaynak tahsisi ve batık maliyetlere yol açan verimli şekilde yatırım
yapmasına yönelik motivasyon eksikliğiyle ilgiliydi. Bu durumun örnekleri, alakasız yerlere
Yazarın Forbes.ru’da petrol üretim sanayi ve yeni vergi artışlarının yıkıcı etkisine ilişkin analizini
inceleyebilirsiniz:
V. Milov, “Yeni Yol, Petrol Firmaları Devalüasyonun Bedelini Ödeyecek mi?”, Forbes.ru, 23 Eylül 2015,
http://www.forbes.ru/mneniyacolumn/gosplan/300635-novyi-kurs-zaplatyat-li-neftyaniki-zadevalvatsiyu (30 Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
19 Benzer bir argüman örneğin Maliye Bakanı Siluanov’un son dönemde Vedomosti’de yayınlanan petrol
sanayine ilişkin planlanan vergi artışını doğrulamaya çalışan makalesi için kullanılabilir:
A. Siluanov, “Almak Ya Da Almamak”, Vedomosti, 6 Ekim 2015,
http://www.vedomosti.ru/opinion/articles/2015/10/07/611748-brat-ili-ne-brat (30 Kasım 2015
tarihinde erişilmiştir).
20 2013 yılı itibarıyla, durağanlık işaretleri Rusya ekonomisinde çoktan belirgindi, GSYH sadece % 1,1 ve
sanayi üretimi sadece % 0,4 büyümüştü, sabit yatırımlar % 0,2 düşmüştü (ve tüm bu durumlar Brent tipi
varil petrolün fiyatının 108 ABD doları olduğu dönemde gerçekleşmekteydi). Çoğu uzman, durgunlaşmayı
o zamandan –Ukrayna krizinin, yaptırımların ve petrol fiyatlarındaki düşüşün öncesinde- tahmin
etmekteydi.
18
8
Rusya’nın Düşüşü
yapılan (bridges to nowhere) devasa köprülerde (özellikle Vladivostok’u yakınındaki hiçbir
kayda değer iktisadi aktivitenin ve nüfusun yer almadığı, kullanılmayan Russky Adası’na
bağlayan 1 trilon ABD dolarlık olanda), Soçi’deki 50 milyar dolarlık (devasa altyapı ve
binaların nereyse tamamının şu an kullanımda olmadığı) Olimpiyat şehrinde ve (ancak
kapasitesinin küçük bir bölümünü kullanan) büyük hidroelektrik barajları ve gaz boru hatları
gibi örneklerde görülebilir. Kâğıt üzerinde, bunların hepsi sermaye yatırım; ancak, daha ileri
iktisadi aktivite ve değer oluşturmayan ve eninde sonunda batık maliyet olarak yazılacaklar. Bu
nedenle, kamu yatırım modelinin Rusya’da çalışmadığı apaçıktır. Aynı zamanda özel yatırım
da, kötü yatırım ortamı, mülkiyet hakları eksikliği, kamunun stratejik sektörlere özel yatırımı
sınırlayan özel çabaları nedenleriyle kısıtlanmıştır.
Yukarıda değinilen tüm hususlar varlığında, Rusya ekonomisinin yeniden büyümeye
başlamasını beklemek oldukça güç. Bu pozisyonu takınanlar, yukarıda bahsedilen güçlüklerin
nasıl aşılacağına ilişkin ciddi çözümler sunmakta başarılı olacaktır. İkna edici bir açıklama
sunulana değin, iyimser tahminleri tartışmak anlamsız olacaktır. İyimserler yeni bir “düşük baz
etkisi”nin başlamasını ummakta; ancak, yukarıda açıklandığı üzere, ekonomiyi bir sarmal
etkisine büyük olasılıkla çekecek (tahrip edilmiş iç talebin imalatçıları işçi çıkarmaya ve
ücretleri düşürmeye zorlaması, bu durumun iç talebe yönelik ilave şoklara yol açması,
yatırımcıların iç talepte süregelen zayıflamaya ilişkin giderek artan ihtiyat sergilemesi gibi)
daha ciddi etkenler yürürlükte.
Merkez Bankasınca Uygulanacak Bir Enflasyonist Teşviğin Cazibesi
Bu durum karşısında, Rus yetkililer ekonomiyi desteklemek için (hükümete ve reel sektöre
Merkez Bankası kredisi sunma yoluyla) para basmaya başlama fikrinin etrafında oynamaktalar.
Merkez Bankası, kısıtlı ölçüde21 bu eylemi gerçekleştirmekte, mutlak devletçi iktisatçılar
hükümetten bu adımı daha kararlı atmasını daha sesli şekilde talep etmektedirler22. Bu fikrin
destekçileri ancak, ilave para akımını etkin şekilde absorbe etmesi için girişimci adımların
yeniden önemli ölçüde hareketlenmesi eksikliğinde, bu yeni paranın büyük olasılıkla (aynı
şekilde argümanların devasa parasal emisyonu desteklemek için kullanıldığı 1990larda
yaşanana benzer şekilde) döviz piyasasında sona ereceği ve enflasyonu tetikleyeceğini fark
edememekteler. Bu nedenle, eğer hükümet bu fikri benimserse, felaket-vari sonuçları olabilir.
Sorunlu banka çözümlemelerine ilişkin 450 milyar rublelik kurtarmalar için bkz:
S. Aleksashenko, “Rusya Merkez Bankası ve DIA Yaratıcılıkları ve Sebatları Hakkında Şaşırtmayı Asla
Sonlandırmıyor”, Kommersant, 9 Kasım 2015, http://www.kommersant.ru/doc/2849916 (30 Kasım 2015
tarihinde erişilmiştir).
22 Son dönemde geniş şekilde ele alınan kamu raporu için bkz:
S. Glaziev, B. Titov and A. Klepach, “Экономика роста / Büyümenin Ekonomisi”, Stolypin Club, Moskova,
Ekim 2015.
21
9
Rusya’nın Düşüşü
Ancak, bu adımın atılıp atılmayacağı henüz belli değildir ve yetkililer açıkça saldırgan emisyon
seçeneği beklentisi hakkında ihtiyatlı davranmaktadır.
Belirgin şekilde, durumun ciddiyetine rağmen Rus hükümeti, sadece krizin dibinin
geçildiğinden böbürlenmekle kalmayıp, krizin ve güçlüklerin giderilmesine yönelik özel bir
plan kararlaştırılmasından çekinmiştir. Son dönemde, İktisadi Kalkınma Bakanlığı bir “kriz
karşıtı plan”a ihtiyaç duyulmadığını açıkça belirtmiştir23. Bu yaklaşım, Rus yetkililerin tüm
koşul setini yanlış yorumladığı hakkında fikir vermekte ve SSCB’nin çöküşünden bu yana
gözlemlenen en kötü ekonomik krizin geleceğine ilişkin iyimser beklentiye girilmemesi
gerektiğini işaret etmektedir.
Batı Dünyasına Etkileri
Bu durumun batı için 2 ana etkisi olacaktır. Öncelikle, genel kanının aksine, Rusya’ya yönelik
ekonomik yaptırımlar sadece çalışmakla kalmayıp Rusya ekonomisi üzerinden daha önce
görülmeyen etkiler bırakmaktadır. Rus yetkililer, köklü şekilde ülkenin ucuz dış kredilere
bağımlılığını ve Rusya’nın hâlihazırda büyük bir kredi çöküşü yaşadığı gerçeğini olduğundan
hafif gördüler. Bu durum, rubleyi tarihi düşük seviyelere çekti, iç talebi mahvetti ve ekonomiyi
dibe itti. Toparlanmanın yakın zamanda gerçekleşmesi pek mümkün görünmüyor. Finansman
kaynakları belirsiz olup, batıdaki özel kredi kaynaklarına erişim kesilmiş durumda, Çin
Rusya’ya büyük tutarlarda borç vermemekte ve parasal genişleme riskleri yetersiz girişimci
aktivite ve olumlu yatırım iklimi eksikliği nedenleriyle enflasyonu tetiklemektedir.
İkinci olarak, süregelen krizin politik etkileri daha çok kısa vadeli bir hikaye olup, hükümet
mevcut duruma dayanma için hâlâ bir miktar rezerve sahiptir. Ancak, Rusya kamuoyunun
dikkatinin iç ekonomi meselelerine çevrilmesi önemli bir endişe kaynağı24 halini almış olup, şu
hususları işaret etmektedir:

Ekonomik endişeler muhtemelen, Vladimir Putin’in uluslararası arenadaki kumarına
yönelik sağlam bir sınırlayıcı etkide bulunacaktır.

Giderek büyüyen iktisadi güçlükler nedeniyle Rus yetkililerin iç politik konulara kayda
değer ölçüde ağırlık vermeye başlaması ve bir dönüş sergilemesini beklemek yerinde
olacaktır. 2015 Eylül ayında yapılan son bölgesel seçimler gösterdi ki, yetkililer ancak
oldukça düşük katılımın görüldüğü alanlarda kararlı şekilde zafer elde edebili: bölgesel
ITAR-TASS, “Минэкономразвития отказалось от антикризисного плана на 2016 год / İktisadi
Kalkınma Bakanı 2016 Yılı için Kriz Karşıtı Plan Hazırlamayı Reddetti”, 20 Ekim 2015,
http://www.vedomosti.ru/economics/news/2015/10/20/613611- minekonomrazvitiya-plana-2016 (30
Kasım 2015 tarihinde erişilmiştir).
24 Hükümetin Suriye krizine yönelik politikası geniş destek görmüş olsa da, anketler Suriye politikasına
yönelik tutarlı bir düşük ilginin bulunduğunu göstermektedir.
23
10
Rusya’nın Düşüşü
idare (gubernational) seçimlerinin yapıldığı alanların ¼’ünde mevcut iktidar partisi
adayları bölgesel başkentleri (Arkhangelsk, Blagoveschensk, Omsk ve Yoshkar-Ola)
kaybettiler ve belki de son on yıllık sürede ilk kez, mevcut iktidar partisi Birleşik Rusya
Irkutsk’ta idare seçimini büyük farkla kaybetti.

İzlenmesi önem arz eden önemli bir olay, 2016 Eylül ayında yapılacak olan federal
parlamento seçimleri olacak. Bu seçimde, Putin’in Rusya politik sistemi üzerindeki
hakimiyeti, yetkililerin süregelen krize ilişkin düşük performansı ile irtibatlı şekilde
ciddi bir stres testinde geçecek.

Putin cari ekonomik güçlüklerle desteklenen ciddi bir iç destek çöküşü yaşarsa, 2
senaryoyu beklemek olası: 1. Krizin etkilerini perdelemek amacıyla yürütülecek
yoğunlaşmış dış politika ilintili hareketlilik (bu konu ayrı bir analiz konusu olup, böylesi
bir hareketlilik olası görülmemektedir) ve 2. Putin’in hakim pozisyonunu korumak için
yeniden iç meselelere odaklanılması, saldırgan uluslar arası tutumdan önemli ölçüde
çekilme.
Yazar Hakkında
Vladimir Milov, Rusya Demokratik Tercih Partisi Başkanı, Enerji Politikası Enstitüsü
Direktörü ve Rusya’nın eski Enerji Bakanıdır.
11