Sağlık Ders Notları (yeni)

10. YANLI~ VE A~IRI C;ALI~MADANOLU~AN SAKATLIKLAR
Kuvvetlendirilmeyen kaslar sebebiyle ve gevsemenin ahskanhk haline getirilmedigi
durumlarda parmak ve bileklerin kas, tendon ve baglanna, ya da eklemlerine asm
kullarum sonucu cok buyuk yuk biner, dokularda
yirtiklar,
zedelenmeler
ve
iltihaplanmalar meydana gelir. Tendinit, burs it, sinovit dedigimizde sonu "it" ile
biten bu kelimeler "iltihap" anlammdadrr. Dokular agnh, steak ve ~i~ duruma gelir
/
ve komsu dokulara baski yapar, agn omuza ve onkola da yayilabilir,
Piyanistlerdeki sakatlanmalan su sekilde srralayabiliriz:
10.1. A~ln Kullamm Sendromu (Overuse-Syndrome
de Surmenage)
Fry, asm kullanmn; "Bir doku; anatomik ve fizyolojik snnrlann otesinde zorlandrgi
takdirde meydana gelen akut veya kronik
(devamh) hasardrr" cumlesiyle tarif
etmistir, Bag dokularmda hassasiyet, yorgunluk, gerilme, kaslarda islev eksikligi
olarak ortaya cikar. Vucudun fiziksel olanaklarmm uzerine cikacak bir kuvvetle
devamh tekrarlar yapmanm sonucunda olusur. Bu sorunun sebebi tam anlamiyla
bilinmemekle beraber Lederman'a
gore: "Fiziksel efor (gayret) tekrarmm, kas
dokusunun normal olanaklarmm uzerine cikmasidir."
Daha cok 4. parmakta gorulur, Devamh acilan ve gergm olarak tutulan yuzuk
parmagi hareket kabiliyetini kaybeder, agn devamhdrr.
182
lil.2. Karpal Ttinel Sendromu
yanhs durustan ve kaslan gevsetmeyi dusunmeden, hareketin gergin bir sekilde
devamh olarak tekrarlanmasmdan kaynaklamr. Koldan gelen sinir ve kas baglan el
ayasmm tabanmda bilek bolgesinde bir tiinelden gecerek ele ulasir. Karpal Tiinel'in
ortasmdan gecen sinirin adr Median Sinir'dir. Bu sinirin gorevi; basparmak, isaret
parmagi ve orta parmaklar ile yuzuk parmagmm duyulanm
Median Sinir basparmagm
beyine iletmektir.
kavrama gorevini yapar, bu gorevi yapan kaslarm
hareketini de kontrol eder. Parmaklarm hareket edemez durumda olmasi Median
Sinir sikistigmda olusur. Guc kaybi, agn ve ignelenme vardir. Bu kanal icindeki
herhangi bir olusum veya sislik; dokularm sikismasi dolayisryla sinirin uyardigr bu
bolgelerde uyusma veya kecelesme hissi meydana gelir. Bu sinir sikistigmda islev
goremez hale gelir. Bu sikisma bas, isaret, orta ve yiiziik parmaklan bolgesinde
ortaya cikar,
1}ekillO.l: Karpal Tiinel
Kaynak: www.google.com.tr/imgres!karpaltiinel
Belirtileri:
a) Gece siddetlenen agn; basparmak, orta parmak ve isaret parmagmda ve
yuzuk parmagm yansmda bulunur,
b) Ani ve keskin agn bilekten kola dogru uzamr,
c) Parmaklarda yanma hissi vardir,
d) Bolgesel sislik ve el kramplan genel olarak sabahlan hissedilir,
183
e) Basparmakta guc kaybi vardrr,
f) Esyalar sik sik elden du~ii.riiliir:
g) EI ve bilek agnsi uykudan uyandiracak kadar kuvetlidir,
h) Elde uyusma vardir.
Genel olarak yapilmasi gereken sey; cahsmaya baslamadan once kaslan isitmak ve
her saatte bir on bes dakika dinlenmektir. Ismma hareketleri; kan dolasimmm
hizlanmasmi saglar, eklemleri ve kas liflerini gevseterek esnek hale getirir. Yapilan
hareketlerde asla zorlama olmamahdir, cunku zorlama baska bir yerde, baska bir
sikmtiya sebep olacaktrr. Bu sebeple viicudu bir butun olarak gormek gereklidir.
10.3. Epikondilit
Bu sakathk bilegi, eli duz tutmaya ve kaldrrmaya yarayan onkol kaslarmm asm
kullamlmasi ile ortaya cikar. Kirislerde kticuk yirtiklar, sisme ve agn olusur.
Dirsekteki kemikte, eklemlerin yapisma yerlerinde agn ile kendini belli eder. Bu agn
ele ve omuza da yayilabilir.
~ekill0.2: Epikondilit
Kaynak: www.drdenizdogan.com.
184
,.:;
.. oU.
_--- ...
Tenis Dirsegi de denilen bu sakathkta cekici ve biikiicii kru;1aIm.l
yerlerinde agn olusur,
BeIirtileri:
a) Dirsegin dis tarafmda agn ve hassasiyet,
b) Eli ve bilegi yukan dogru kaldirma esnasmda agn,
c) Eli yumruk yaparken veya herhangi bir cismi cevirirken agn hissedilmesi,
d); Dirsekten onkola ya da ust kola yayilan agnlardir .
.'
~
10.4. De Quervain
y anhs durustan kaynaklanan ve kaslan gevsetmeden, dinlenmeden tekrar edilen
hareketler ve basparmaga buyuk bir kuvvet uygulanmasmdan sonra basparmakta agn
ile ortaya cikar, Basparmak eklemini hareket ettirebilmek cok zordur, eklem hareket
ettirildigi zaman da cok siddetli agn meydana gelir. Sikayet basparmagm hareketiyle
artar, el bileginin basparmak baslangicmda meydana gelen agn uzun stirebilir.
Agnnm oldugu bolgede hassasiyet vardir, Finkelstein testinde; basparmak, avuc icine
ahndigr zaman agn bas gosterir,
SekillO.3: De Quervain
Kaynak: www.yusufunal.com.
'.~ .JA
. :l:! .
10.5. Distonia
yanhs durustan
ve kaslan
hie gev~etmeden
devamh
olarak
tekrarlanmasi ile ortaya cikar, Sinir sistemindeki bir sorundan dolayi p~m't
bareketlerinde koordinasyon yoktur; piyanist, parmagmm, iradesinin ~mda
~
ve kapanma bareketlerine engel olamaz, parmak ya hareket etmez veya kat~
durumda kahr, tusa dokunamaz. Giin icinde herhangi bir sikmti hissedilmedigi gibi
ago da yoktur. Fakat bu durumda cahsmada israr edildigi takdirde; sikmti diger
parmaklara da yayihr. Bu durum hekimler tarafindan; kaslann koru ve yanhs
kullainanasma ve kaslara cok fazla yfik bindirilmesine beyinin bir cevabi olarak
d~uniilmektedir.
Bu sakathgm iyile~tirilmesi yillar alabilir ve sonunda da ancak
yiizde elli oranmda iyilesme goruliir. Bu da bir konser piyanisti icin son derece
yikicidir.
10.6. Tenosinovit
Her parmaga elin list kismmda kirisler uzanmaktadir ve bunlann her biri sinovya
denilen bir zarIa kaphdir, Bu zar seklindeki kaplama tabakasmm ihihaplanmasma,
zarar gormesine Tenosinovit adi verilir. El ve bilekte hassasiyet,
ago, sisme
gorullir.
Bunun sebebi elin, parmaklarm ~Ir1 kullanum olabilir. Parmaklan acmak ve tutmak
cok buyuk zorlukla yapihr. Uzatilmak istenen parmak ani sicrama gibi bir hareketle
acihr. Parmakta hassasiyet ve ago vardir ve hareket sirasmda catirdama, bilek ve
OIDUZ bareket
ett.irildjgi zaman act duyulur.
,
.
Sekil10.4: Tenosinovit
lUrymrk: "W'ff:sogNkk~o.m-.t
1
....,:,.JA
... ,;-,:::)TU:-
. ~q.
10.7. Tendinit
Tendinit; kirislerin zarar gormesi ve iltihaplanmasidir. Tendinitin en onde gelen
sebepleri; gucu
hareketlerin
~1f1
kullanma, aym hareketin fazla tekrarlanmasr ve ahsilmarms
ani yapihs;
sirasmda
ortaya
eikar,
Kaslar; kirislerle
kemiklere
baglamrlar. Kaslarm kasilmasr ve eklemlerin bukulmesi sirasmda one ve arkaya
hareketleri vardir, Kaslarm ve kirislerin cesitli
kuvvetlendirilmemesi,
kaslarm hie gevsetilmeden devamh olarak
bulunmasi sebebi ile
kirislerde meydana gelen yirtilma veya
incinmede veya asfn-cahsma sirasmda; omuz
~ekill0.5:Dirsek
Kaynak: wwwmasateaisi.org,
Belirtiler:
Ozellikle hissedildigi bolumler dirsek ve omuzlarda, eklemin hemen dismdaki
agndir. Tendonlarda devamh bir soruna sebep olabilir. AgrID bolgede hie hareket
olmamasi da sertlesmeye yol acabilir; omuzdaki baglar ve tendonlar daha sonra
sertleserek hareket kaybma sebep olabilir.
~1f1
cahsma ve devamh tekrar eden aym
hareketler cok uzun sfire devam ettigi takdirde basta, rahatsizhk cok fazla fark
edilmese de, daha sonra dokulara bagh esneklik kaybi ortaya cikabilir, Dirsek veya
omuz dinlendirildiginde, rahatsizhk belirtileri bazen birkac hafta icinde kaybolabilir.
187
12. NEFES TEKNiKLERi
Stres sirasmda beden kimyasmda
tarafmdan
bazi kimyasal
maddeler
degisiklikler
salgilamr.
meydana
gelir ve hormonlar
Derin nefes alma tekniklerinin
uygulanmasi ile bu kimyasal maddeler kaybolur. Vucut gevseyerek esnek ve uyum
saglamaya hazir hale gelir. Bedendeki oksijen miktarmm artarak bedenin en uc
noktalarma ulasmasi, stres sirasmda ortaya cikan adrenalin
salgilanan
noradrenalin
bu
hormonun
gorevi
organizmayi
acil
(bobrekustu bezinden
harekete
hazirlamaktrr),
(adrenalinle beraber vucudun otonom sinir sistemini cahstiran madde:
gibi maddelerin azalmasma ve kaybolmasma sebep olacagi icin kisiyi sakinlestirerek
fiziksel, duygusal ve zihinsel acidan kendisini daha iyi hissetmesine sebep olacaknr .
• ' Sflklnlestiricl Nefes Egzersizi
''Yavas tempoda dort sayida nefes almah, soma dort sayida nefesi tutmah, dort
sayida nefesi vermeli, dort sayida nefesi tutmahdir. Zihinde dagilma egilimi varsa
dortten geriye dogru saymah veya rakamlarm seklini dustmcelerde tasarlamahdir, ilk
hafta dortlu nefes cahsmasim her gun en az bes dakika boyunca yapmak gerekir.?'
Daha ileri nefes tekniklerinin uygulanmasi icin bir uzmanla isbirligi yapilmasmda ve
hatta bu ahstirmalar yapilmadan once bir hekime damsilmasi gereklidir.
•
Yuzustu yatarak elleri alnm altma yerlestirmelidir. Bu durum; diyaframm
daha yogun kullanilmasim ve daha derin nefes almayi saglayacaktir .
.
1
Mustafa Kartal, Bir Sey Degisir, Hersey Deglslr, Sistem Yay., 2008 istanbul, s.59
199
·13. GEV~EME METODLARI
"Gevseme becerisini saglayacak egitim cahsmasi, nefes teknikleriyle kaslan germek
ve gevsetmek uzerine kurulmustur. Gevseme egitiminin ilk admn nefesi kontrol
altma almaktir. Nefes almayi, vermeyi ve tutmayi ogreomek gevseme cahsmalan
icin cok onemlidir."!
•
Feldenkreis
Metodu:
Ahsilrms kotu hareketleri yok etmek icin yapilan
yumusak, yavas, esnek hareketlerle yapilan gevseme egitimidir,
•
Alexandre Metodu: Yanhs uygulamalardan dolayi meydana gelen agnlan,
stresi gerilimleri yok etmek, beden-ruh saghgmi iyilestirmek, sakinlesmek,
koordinasyonu gelistirmek icin gelistirilmis bir metoddur.
•
Sofroloji (Caycedo): Bilinc Egitme Metodudur.
•
Otoni: Beden bilincinin farkma vanlmasi ve pedagojisidir.
•
Yoga:
Nefes
egitimi,
belkemigi
farkmdahgi
ve
kuvvetlendirilmesi,
hareketsizligin ogrenilmesi, konsantrasyon egitimi, mukemmelige ulasma ve
ruh dunyasma yonelistir,
•
Jacobson:
Bir bolgede bazi kas gruplanm iradeyle gererek bir muddet bu
durumda durmak ve bu gerilen kaslan gevsetmek ve bir diger bolgeye
gecerek bu bolgede
hareketlere
devam etmek temeline
dayamr,
Kas
geriliminin azalmasi, ruhsal gerilimi de yok edecektir.
•
Schultz Metodu: Butun bedenin gevsemesi ve ice donmek, ruha yonelmek
icin yapilan egzersizlerdir.
I
Mustafa Kartal, Nefes Teknikleri-Nefesin Sihirli Giicii, Sistem Yay., istanbul 2007
200
•
Zihinsel imajinasyon
(Imgeleme) Egzersizleri: Bu egzersizlerde bir hareket
zihinde tasavvur edildigi zaman, hareketle ilgili davrams sekilleri beynin
ilgili bolumunde bicimlenir; kaslarda
0
harekete uygun elektriksel tepkiler
olusur, hIZ, gii<; ve koordinasyon artar. Beyinde duygu ve dusuncenin kaynagi,
istemli hareket bolgesine cok yakm oldugu ve guduler yayilma ve komsu
dokulara
atlama
ozelligi
gosterdigi
icin, hareket
bolgesindeki
buyuk
degisiklik, duygu ve dusunce uzerinde de etkisini gosterecektir. Bu sebeple
piyano dismda hareketleri tasarladiktan soma cahsmak; piyaniste cok buyuk
bir emniyet saglayacaktir.
201
4.1.1. Kemikler ve Islevleri
Kemikler ile ilgilenen bilime osteoloji denir. insan vucudunda bir butun halinde
iskeleti olustururlar. Eriskin insan iskeletinde ikiyuzalti kemik bulunur. Bu sayi
cocuklarda, henuz bazi kemik bolumlerinin kaynamamis olmasi nedeniyle daha
fazladir.
insan vucudunda hareket sistemi; iskeleti olusturan kemikler ile bu kemikler arasmda
hareketin gerceklestirildigi
eklemler ve yercekimi ile birlikte hareketi saglayan
kaslardan meydana gelir. Bu yapilardan kemikler ve eklemler hareketin pasif
unsurlanm, kaslar da motor yani aktif unsurlanm olustururlar. Kemiklerin dokusu,
yap lSI devamh degisim gosteren canh bir yapidir, kollajen (kemik, kikirdak, lif ve
eklemleri olusturan protein) kitleden ve mineral tuzlardan yapilmisnr. Kemikler;
hareketi meydana getiren katihgi saglar ve kendilerini devamh olarak yeniler, dokusu
sert ve gucludur.
Kemik islevleri:
•
Koruma: Yer cekimine karst butunlugt; destekler, ic organlan korur.
•
Depolama gorevi: Vucudun gereksinimi olan kalsiyum, fosfat ve mineralleri
icerir.
•
Hareket: Kaslarm ve kaslarm kemiklere baglandigi yapilar olan eklemlerin
kasilmasi ile hareket ve kuvvet olusur.
•
Kan hucreleri uretimi: Kemik iligi aracihgiyla kirrmzi ve beyaz hucrelerin
yapimmda gorevi vardrr.
•
Destek gorevi: Butun vucudun korunmasun, yumusak bir kutle olmamasmi
olusturur,
4.1.1.1. Omurga ve Islevi
Omurga iskeletin rnerkezindedir
ve ust uste yerlesmis omurlardan
olusturur;
kafatasmm alt bolumunden sirt bolgesinden legen kemigine kadar uzanrr. Omurganm
yap lSI S seklindedir, bu sekilde olmasmm sebebi de darbe aldigi zaman bu darbeleri
14
yumu~atabilmek
hareketlerini
icindir,
yapar.
son derece
Omur
olarak
gucludur, esnekligi saglar, egilme ve donnie
adlandmlan
otuzuc-otuz
dort
adet kemik
boliimiinden olusur; bu omurlarm birbirlerine baglanmasi, saglam yapilar olan
baglarla yapilmistrr.
Omurganm hareketliligi; omurlarm aralarmda yastik gorevi goren, kikirdak yapih ust
iiste yerlestirilmis diskler tarafmdan belirlenir. Omurlarm hareketleri kisnh olmakla
birlikte butun omurgada onemli bir hareketlilik saglar.
lslevi:
•
Destekleme: Omurga insan bedeninin merkezini olusturur. Gogus kafesini
sekilsiz bir duruma gelerek buzulmekten korur, omuz kemerine destek olur,
basin durmasmi ve hareket edebilmesini saglar.
•
Koruyucu gorevi: Sinir sisteminin yenilenmesinin kisnh olmasi seb~biyle bu
bolum savunmasiz bir bolumdur, Bu sebeple koruyucu bir kemik tabakasi;
beynin ve omuriligin cevresini korumak amaciyla cevirmistir.
•
Soku yok edici: Beyin her turlu darbeyle karst karsiya kalabilir. Bu sebeple
omurlar arasmdaki disklerin yapisi, bu darbeleri yumusatici bir yapi icerir.
iskelete bagh bircok kas ve onlan kemiklere baglayan eklemler aracihgiyla
kuvvet ve hareket olusur. Nefes alma ve sindirim esnasmda gogus kafesi ve
karm boslugunda bazi degisik hareketlerin, yurume, kosma, durma esnasmda
dengenin korunabilmesini saglar.
•
Vucudun seklini koruma: Vucudun yumusak bir yigm olmamasi ve yere
dusmemesi icin destekleme gorevini yapar.
15
EI Kemikleri; Metakarpal
Kemikler, Karpal Kemikler ve Falanj/Falanks
(parmak
kemikleri) olmak mere yinniyedi adettir.
Orrapmo71M.!.·
~f
~ekiI4.13: EI Kemikleri
Kaynak: Dorling Kindersley, insan Viicudu, Tiibitak Yay..Cev, Saba Kestef, Ankara 2004, s.26
4.2. Kas Sistemi
Kemik sisteminde oldugu gibi kas sistemi de vucudun kaldiracidir. Vucut kaslarmm
en buyuk bolumunu iskelet kaslan meydana getirir. Genel olarak iradeyle kasilan bu
kaslar sinirsel uyan olmadan kasilamazlar. Kaslar kasilmadan once istirahat halinde,
rahat durumda bulunurlar.
Kirisler
ve kemiklerin
zarar
gormemesi
icin onlara yiiklenebilecek
agrrhk;
kaldirabilecekleri kuvvetin ancak yuzde ellisini gecebilir. Bu sekilde kaslar zarar
gormekten kurtulur.
Omuz, kol, on kol, bilek, el kaslan ve eklemlerinden
olusan mekanizma ust
ekstremite kaslan olarak adlandmhr,
23
"Kaslarm butun cahsmalan birer harekettir. Her isin basmda kas hareketleri gelir.
KaslarlffilZ hareket etmeden ne bir ses cikabilir, ne isitebilir, ne de gorebiliriz,
Surekli gevseklik; kas hareketini yavaslatir, kasi zayiflatir, siirekli gerginlik ise kesik
kesik ve koseli hareketlere sebep olur; her ikisi de belli bir ruh halini, bakis acismi
gosterir, aynca yapilan isin altmda yatan gerekce ile baglannhdir.?"
Beynin emir verdigi butun hareketleri yapmak icin kas sistemi harekete gecer.
Varhgmi hissetmedigimiz zamanlarda bile kas sistemi hareket halindedir. iskelet kasi
vucudun egilmesi, bukulmesi, uzamasi, kisalmasi gorevlerini yapar.
Kaslar; kas kirisi, tendon kihfi, bursa gibi kaslarm yardunci elemanlarmdan olusur,
Toplam bed en agirhgnun yuzde altmis kadanm meydana getiren vucut kaslarmm
yaklasik sayisi yedi yiiz kadardir ve tabakalar biciminde duzenlenmislerdir. Kaslar
birbirlerinin hareketine karsit olan ciftler halinde cahsirlar, Bu kaslardan agonist
kaslar diger bir kasla aym yonde cahsir, kuvvet uygular, antagonist kaslar ise bir
diger kasm ZIt yonunde cahsir, agonist kasm uyguladigi kuvvete karst cikar ve etkisiz
hale getirir. Kaslarm hareketi meydana getirebilmesi icin, oksijene ve glikoza
ihtiyaci vardir,
Vucudun daha ic kisunlannda bulunan kaslar ic organlan korumak icin yapilnustir.
Bu kaslar gevseme ve kasilma sirasmda belirli bir uzakhk icinde denge ve hareketi
saglar ve ust bedenin dik durusuna yardim eder. Kaslarda meydana gelen enerji isiya
ddnusiir.
"Hacim ve agrrhk olarak viicuttaki butun sistemlerin en dikkate deger olamdir. Bu
kaslarm buyuk bir bolumu iki uclanyla kemiklere yapisirlar, bu kaslarm ktlcuk bir
bolumu ise derinin derin bolumune yapl~rr.,,5
Kaslar; genis kaslar, uzun kaslar ve klsa kaslar olmak iizere iige aynlrr:
•
Uzun kaslar: Biseps (iki ba~h kas), triseps (ii9 ba~h kas) kemiklerin etrafma
sarIlrrlar.
4
5
William Ganong, Tlbbi Fizyoloji, yev.Dr.A.Dogan,Ban~Kitabevi Yay., istanbul 1995, s.66.
Arnould Moreaux, Anatomie Artisnque, Ed.Maloine, Paris 1975, s.162.
24
5. BEviN
Beyin; anne karnmda ilk olusan organlarm basmda gelir ve yasannmizm
ana
kumandasidir, viicudumuzda herseyi yonetir ve herseye yon verir; bu sebeple onu
bilincli kullanmak
gereklidir.
Toplam vucut agirhgmm
yuzde ikisi kadandrr,
harcadigi enerji ise kapladigi alanm on kati kadardrr.
Beyin buyuk bir esneklige sahiptir ve kisi isterse onu istedigi sekilde yogurabilir,
yenileyebilir.
Beynin
bu
sekillendirilme
ozelligine
norologlar
(sinirbilimci);
noroplastlsite
admi vermistir. Beyine herhangi bir sey nasil ogretilirse onu
0
sekilde
algilar, bu durumda ne dusundugumuz degil, nasil dii~Undiigumiizonemlidir.
Beynimizde; noronlar
ve glia hiicreleri olmak uzere iki tip hucre vardrr. ins an
beyninde yuz milyar noron (sinir hiicresi) bulunmaktadrr, elliden fazla noron cesidi
vardrr. Noronlar
sinir sisteminin
temel
hiicreleridir.
Bizim
dasunebilmemiz:
noronlann birlikte cahsabilmesi ile olusur, Beyin ve sinir sistemi; bedenden ve beden
dismdan bircok veri am ve bu verileri bedenin her tarafmda iletir.
/
Beyinde cok fazla kullamlan bolgelerde noral aglann sayisi artar. Beyin hiicreleri
arasmdaki baglantilann yogunlugu, gelismis bir akh ifade eder; bu baglantilar ne
kadar fazla olursa insanm ogrenme ve dusunme kapasitesi de
0
derece artar.
Noronlar saniyenin yuzde biri gibi bir zaman zarfmda on binden fazla noronla
baglanti kurabilir ve bu baglantilara, verileri aktardiklan sinapslar bulunur.
Beyinde bir milimetrekiipliik alanda bir milyondan fazla noron bulunabilir, bu bir
toplu igne basma esit sayilabilir. Bir noronu tarif ederken genel olarak el benzetmesi
kullamhr:
"Dirsegimiz ile parmaklanmiz arasmdaki kismi goz online ahrsak; avucumuzun ici
hucre govdesi'ne, parmaklanrmz dendrit'e,
elimizden dirsegimize kadar olan kisim
ise akson'a benzer."!
1
M. Sekman, Hersey Beyinde Ba~lar:Alfa Yay., Ankara 2011,5.50.
51
5.1. Glia Hiicreleri
Noronlann yardimcisi ve destegi ise glia hiicreleridir. Glia hiicreleri ara sira da olsa
noronlarm gorevini yaparlar,
noronl~l beslerler ve olunce beyinden atilmasma
yardim ederler.
5.2. Dendrit
"Bir beyin hiicresine ait dendrit; baska bir beyin hiicresinden aldigi mesaji once
kendi beyin hiicresine iletir. Hiicre govdesi tarafmdan alman bu bilgi akson
iizerinden diger hiicreye aktanhr, bu mesaj akisi dendritler iizerinden aktanhr,
aksonla sadece bilgi iletilir.,,2
5.3. Sinaps
Sinir sinyalleri bir hiicreden digerine aktanldigi zaman bu hiicrelerin birbirleriyle
baglanti kurdugu kavsaktir. Noronlar; sinaptik alam birbirleriyle bilgi ahsverisi
halindeyken kullamr, mesaji diger hiicreye aktanr, mesaji alan hiicrede bir elektrik
aknru baslar, aldigi bu mesaji sinapslar aracihgryla diger hiicrelereyayar.
/
SekiI5.1: Beyin Hiicresi
Kaynak: Mumin Sekman, Hersey Beyinde Baslar, Alfa Yay., istanbul, 2011, s.49.
5.4. Transmitter
Ta~IYICl
anlamma gelir ve akson uclannda yerlesirler. Bir diger hiicreye hem aktanm
yapar, hem de bu aktanrm durdurabilir.
2
Sekman, ibid., s.52.
52
"Mesaj
aktanlma
bir noronun
icinde
noktasma geldiginde
elektrik
kimyasal
akmn
halinde
ilerlerken,
diger
bir norona
maddeye donusur. Bu kimyasallar
paketi gibidir, bir norondan cikan transmitter
bir kargo
baska bir noronu uyanr. Gelen uyanci
sinyal yeterince guc Iii ise, mesaji alan noron hemen aktif hale gelir, mesaji am,
tekrar elektrik akimma donusturur, soma aym sekilde bir baskasma aktanr."
5.5. Akson
Sinir hiicresinin veya noron'un degismez uzantisidir ve sinir hiicresinin bilgiyi
gonderen bolumudur. Genel olarak hucre govdesinin karsisma dusen govdeden cikar.
Her sinir hiicresi bir aksona sahiptir.
Sinir lifi ya da sinir teli olarak da bilinen bir aksonun uzunlugu birkac mikrometreyle
bir bucuk metre arasmdadir. Bu hiicrenin dendritlerinden gecen sinir akimi baska bir
hiicrenin aracrhgi ile aktanhr. Baska aksonlarla birleserek kihflarla kaplandigi zaman
duygu ve hareket sinirlerini meydana getirir. Aksonda bir mesajm h1Z1;bir 'saniyede
yiizyirmi metre, saatte dortyuz kilometredir.
~ekiI5.2: Beyin
Kaynak: insan Viicudu, Arkadas Yay., Ankara 2006,8.68
3
Sekman, ibid., 8.52.
53