41 TÜRK YE`DE ORGAN K TAVUKÇULUK

TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK
Lalahan Hay. Araşt. Enst. Derg. 2012, 52 (1) 41-50
TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK
(DERLEME)
(Organic Poultry in Turkey)
(A review)
Ali Kemal ÖZTÜRK1
1
2
Mesut TÜRKOĞLU2
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü
Geliş Tarihi: 19.12.2011
Kabul Tarihi: 04.01.2012
ÖZET
Türkiye’de 1985-1986 yılından itibaren herhangi bir mevzuata dayalı olmadan yapılan ve başlangıçta
sadece 8 çeşit ürüne yönelik yapılan organik üretimde günümüzde toplamda 385 çeşit ham ve işlenmiş ürün
yelpazesine ulaşılmıştır. Bütün bu gelişmelere paralel olarak son yıllarda organik hayvansal üretim de gelişme
göstermeye başlamış olup, et, süt, yoğurt, peynir ve yumurta hayvansal ürün olarak piyasalarda yerini almaya
başlamıştır. Gıda, Tarım ve hayvancılık Bakanlığı 2010 yılı verilerine göre Türkiye’de 15 adet organik kanatlı
yetiştiriciliği yapan işletme mevcut olup, Samsun ve Bolu illerindeki işletmelerde organik yumurta ve tavuk eti
üretimi birlikte gerçekleşmektedir. Mevcut işletmelerde yumurtacı hatlardan toplam 68.219 adet tavuk mevcut
olup, üretilen toplam organik yumurta miktarı 17.889.808 adettir. İki işletmede organik olarak yetiştirilen
273.910 adet etlik piliçten 550 ton organik tavuk eti üretimi gerçekleşmiştir.
Anahtar Kelimeler: Organik, kanatlı, yetiştiricilik, besleme
SUMMARY
In Turkey, since 1985-1986, the organic farming has been performed without considering any of the
legislations and at the beginning it has been implemented for 8 types of crops. Today, it has reached to totally
385 types of raw and processed products. In parallel with these developments, in recent years, the organic animal
production has started to develop and meat, milk, yoghurt, cheese and egg have started to take place as animal
products in the markets. According to the data of 2010 taken from the Ministry of Food, Agriculture and Animal
Husbandry, there are 15 enterprises performing organic poultry farming in Turkey and production of organic egg
and chicken has co-occurred in the enterprises in Samsun and Bolu. Totally 68.219 chickens are available in the
current enterprises and the total amount for organic egg produced is 17.889.808. 550 tons of organic chicken
have been obtained from 273.910 broilers which have been produced organically in these two enterprises.
Key Words: Organic, poultry, rearing, nutrition
41
ALİ KEMAL ÖZTÜRK, MESUT TÜRKOĞLU
GİRİŞ
Yıllık cirosu 3 milyar dolar civarında
Günümüzde
tavukçuluk
olan kanatlı sektörü ülkemiz tarımı içinde en
sektörü
güçlü
üretimden tüketme kadar ilgili olduğu alanların
insan
ve yüksek üreme gücü özellikleri sayesinde
sayısı
yaklaşık
2
milyon
kişidir.
Tavukçuluk 1970’li yıllarda aile işletmeciliği
tavukçuluk sektörü gelişmiş bir hayvancılık
şeklinde, pahalı ve sınırlı üretim kapasitesi ile
üretim dalı haline gelmiştir. Genetik, ıslah,
faaliyet gösterirken, 1980’li yıllarda piliç eti
biyoteknoloji, yem üretimi, ekipman sanayi,
yem
geçimini
ilaç, yan sanayi, nakliye, pazarlama dahil)
sayesinde ulaşılan verim performansı değerleri
koruma,
olup,
eden (üretici çiftçi, sektörle ilgili esnaf, yem,
Zira uzun yıllar sürdürülen ıslah çalışmaları
sağlık
biri
tavukçuluk ve hindicilik sektöründen temin
da etkisiyle bir endüstri kolu halini almıştır.
kuluçkacılık,
sektörlerden
entegre tesislerin çoğalması ve sözleşmeli
katkı
üretim modelinin uygulanması ile önemli bir
maddeleri, ilaç ve aşı endüstrisi, pazarlama,
yapısal değişim göstererek 1990’lı yıllardaki
muhafaza ile yetiştirme sistemlerindeki hızlı
büyük
gelişmeler belirli bir zaman diliminde en hızlı
yatırımların
sonucunda
dünya
standartları yakalanmış ve üretim sürekli
değişen, gelecekte de bu değişmelerin devam
artırılarak bu günlere gelinmiştir. Günümüzde
edeceği başlıca üretim dallarından birisini
334 adet damızlık ve kuluçkahane işletmesi,
doğurmuştur (18).
8.908 adet broiler işletmesi ve 1.072 adet de
Tavukların diğer türlere göre oldukça
ticari yumurtacı işletmesi ile toplamda 10.314
kısa sürede cinsi olgunluğa ulaşmaları, çok
adet işletme sektörde yer almaktadır (3).
sayıda döl verebilmeleri ile birim alanda daha
Üretim
kısa sürede ve daha çok miktarda üretim
yapabilmeleri
özelliklerinin
koşulları,
gelişmiş
ülkelerle
hemen hemen aynı olmakla birlikte, piliç eti
yanında,
tüketimi gelişmiş ülkelerdeki tüketimin yarısı
dünyadaki sosyo-ekonomik şartların diğer
kadardır. Türkiye’de toplam kanatlı eti üretimi,
hayvancılık ürünlerine göre daha düşük fiyatlı
1990 yılında 217 bin ton üretim seviyesinde
ve daha sağlıklı olan tavukçuluk ürünlerine
iken, 2000 yılında 752 bin ton, 2007 yılında
olan talebin artırması sonucunda, tavukçuluk
1.100.000 ton ve 2010 yılında 1.520.000 ton
diğer hayvancılık dallarına oranla daha hızlı bir
üretim düzeyine ulaşmıştır. Kişi başına yıllık
gelişme göstermiştir (7).
kanatlı eti tüketimi 1990 yılında 3.83 kg iken
Türkiye’de
ilk
modern
tavukçuluk
kırmızı et üretiminin giderek azalmasıyla
hareketleri 1930’larda başlamış olup, 1960
ortaya çıkan hayvansal protein açığı, tavuk eti
yılına kadar kurumsal bir akım yapılanmaları
üretimindeki artışlarla dengelenerek 2007’de
saymazsak önemli bir gelişme olmadığı, ancak
yapılan
çalışmaların
tavukçuluğumuzda
görülen
1960
15.23 kg’a, 2010 yılında ise 19.13 kg’a
sonrası
gelişmeye
yükselmiştir (3).
bir
Türkiye’de 1997 Yılında yaklaşık 7.1
zemin hazırladığı söylenebilir (18).
milyar adet olan yumurta üretimi, 1990’lı
42
TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK
yıllarda sağlanan hızlı artış ile 1998 yılında 12
yılında 8 çeşit ürünle başlayan ve günümüzde
milyar adede ulaşmıştır. Yıllar süren fiyat
toplamda 385 çeşit ham ve işlenmiş ürün
dalgalanmaları ekonomik krizin de etkisiyle
yelpazesine ulaşılmış olan organik tarım
üreticiyi büyük zararlara uğratmış, bir kısım
sektörü içerisinde de diğer hayvansal üretim
yetiştiricinin üretimden çekilmesi sonucunda
kollarıyla birlikte yer bulmaya başlamıştır.
yıllar içinde yumurta üretimi 2000’li yıllarda 7
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
milyar adede kadar gerilemişken, 2010 yılında
2010 yılı verilerine göre Türkiye’de organik
12.7 milyar adet seviyesine ulaşılmıştır. Kişi
kanatlı sektöründe 15 adet organik tavukçuluk
başına yumurta tüketimi 1997 yılında 113 adet,
işletmesi
2005 yılında 115 adet iken, 2008 yılında 157
üretimi birlikte gerçekleşmektedir. Mevcut
milyon dolarlık sofralık yumurta ihracatımız
işletmelerde
ile 2010 yılı toplam yumurta ihracatımız
dolar
yumurtacı
hatlardan
toplam
68.219 adet tavuk mevcut olup, üretilen toplam
civarında
organik yumurta miktarı 17.889.808 adettir. İki
gerçekleşmiştir (4).
Türkiye
tavuk
işletmelerde organik yumurta ve tavuk eti
damızlık yumurta ihracatımız ve yaklaşık 143
milyon
organik
konusu değildir. Samsun ve Bolu illerindeki
Günümüzde yaklaşık 14 milyon dolarlık
157
olup,
yetiştiriciliği dışında herhangi bir üretim söz
adet ve 2010 yılında 174 adete ulaşmıştır.
yaklaşık
mevcut
işletmede organik olarak yetiştirilen 273.910
tarımı
içinde
en
güçlü
adet etlik piliçten 550 ton organik tavuk eti
sektörlerden biri olan tavukçuluk sektörü; 1985
üretimi gerçekleşmiştir (2).
Çizelge 1. Türkiye Organik Tavuk Yetiştiriciliği.
İller
İşletme
Sayısı
Verim
Yönü
Tavuk Sayısı
(adet)
Tavuk Eti
Üretimi (ton)
Yumurta
(adet)
Broiler
249.600
Yumurtacı
20.000
Broiler
24.310
Yumurtacı
4.600
1.350.000
1
Yumurtacı
1.970
471.300
Elazığ
4
Yumurtacı
11.700
2.720.000
İzmir
3
Yumurtacı
6.500
1.100.000
Kırklareli
1
Yumurtacı
6.000
1.752.000
Konya
2
Yumurtacı
5.800
1.095.000
Manisa
1
Yumurtacı
11.649
3.401.508
Toplam
15
Samsun
1
Bolu
2
Bursa
342.129
Kaynak: www.tarim.gov.tr (2).
43
500
6.000.000
50
550
17.889.808
ALİ KEMAL ÖZTÜRK, KEMAL TÜRKOĞLU
ORGANİK TAVUKÇULUĞUN
Organik tavuk yetiştiriciliği yapmak
TEMEL PRENSİPLERİ
isteyen müteşebbisin işletmesinde yürüteceği
tarımsal faaliyetin ve nihayetinde elde edeceği
Organik tarıma bütüncül yaklaşımda
ürünlerin organik olarak değerlendirebilmesi
organik hayvansal üretim bitkisel üretimle
için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
birlikte değerlendirilerek, toprak-bitki, bitki-
tarafından yetki verilen herhangi bir kontrol ve
hayvan ve hayvan-toprak arasında karşılıklı
sertifikasyon
bağımlılığın oluşturulması ile, tarımsal üretim
sistemleri
dengesinin
bulunmalı
ve
edilmelidir.
üretim
biyolojik
Organik
alanlarının
gereksinimini
oluşmasına
bitkisel
hayvan
gübresi
karşılamalı,
uzun
tarım faaliyeti yapılan alanlar ve hayvanlar
geçiş sürecine alınarak organik yetiştiricilik
faaliyeti başlatılır.
dönemde
korunmasını ve iyileştirilmesini sağlamalıdır
Organik
(1).
genelinde
Yoğun
yetiştiricilik
ve
gerekmektedir. Sözleşmeyi müteakip organik
teşvik
hayvancılık;
başvurması
başvurduğu kuruluş ile sözleşme yapması
katkıda
çeşitliliği
kuruluşuna
kanatlı
olduğu
yetiştiriciliğinin
gibi
organik
tavuk
yetiştiriciliğinde de organik üretim yapılacak
yöntemlerinin
arazi ve otlaklar iki yıllık geçiş sürecine alınır.
uygulandığı, sıkışık barındırma sistemlerinin
Hayvanlara
beraberinde getirdiği yetersiz hareket ortamları
uygulanacak
geçiş
süresi
et
üretimine yönelik kanatlılarda 3 günlük yaştan
hayvanların bağışıklık sistemlerini zayıflatıcı
büyük olmamak kaydıyla 10 hafta, yumurta
etkileri ile önemli sağlık sorunlarına sebep
üretimine yönelik kanatlılarda ise 6 haftadır
olması, organik tarımda hayvansal üretimin de
(1).
zamanla kendine yer bulmasına yol açmıştır.
İster damızlık isterse üretime yönelik
Organik hayvansal üretim; hayvanların
olsun çevre koşullarına adaptasyon kabiliyeti
doğal fizyolojik ihtiyaçlarına uygun bakım ve
yüksek olan ve hastalıklara dayanıklı ırkların
besleme yöntemlerinin uygulandığı, koruyucu
seçilmesi
hekimlik temelinde gerektiğinde alternatif ilaç
genel
yetiştiriciliğinde
ve tedaviye öncelik verilerek hayvan sağlığının
organik
hayvan
hayvan
seçiminin esasını
oluşturmaktadır. Bunun için o bölgeye adapte
korunduğu doğal bir yetiştirme sistemidir (12).
olmuş yerli ırklar ve melezlerine öncelik
Organik
tavukçuluk;
tavukların
verilmesi uygun olacaktır. Organik piliç eti ve
beslenmesi ve sağlıklarının korunması için
yumurta üretimi için ihtiyaç duyulan hayvan
sentetik olarak üretilen besin ve kimyasal
kaynağı,
maddelerin kullanılmamasını öngören, onların
şekilde
besleme
ve
üretim
yaptığı
bilinen
damızlık işletmelerden veya organik üretim
doğal davranış ve fizyolojilerini rahatsız
etmeyecek
organik
için salmonella riski olmayan kabul edilebilir
çevresel
bir damızlıkçı işletmeden temin edilmelidir (6).
isteklerinin karşılandığı bir üretim sistemidir
Tamamen organik yemlerle beslenilen, genetik
(14).
yapısı
44
değiştirilmemiş,
çevreye,
iklim
TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK
1.
koşullarına ve hastalıklara dayanıklı hayvanlar
üretiminde
yumurta
kültür
ya
ırkı
da
ya
Organik kanatlı yetiştiriciliğinde olduğu
da
ırkların
gibi tavuk yetiştiriciliğinde de aşırı kalabalık
nedeni ile hayvanlarda sağlık problemlerini
önleyecek ve doğal davranışlarını rahatlıkla
daha uygun olabileceği göz önüne alınmalıdır.
işletmelerde
organik
sergileyebilecekleri büyüklükte uygun yerleşim
sürülerin
sıklığı esasına göre barınaklar planlanmalıdır.
oluşturulmasında organik işletmelerden hayvan
getirilebileceği
gibi
Yetiştiricilik
eti
piliç
kullanılmasının ekonomik verimlilik yönünden
Yeni
ve
Uygulamaları
damızlık olarak kullanılması esastır.
Organik
Barınaklar
Hayvanlar kafeslerde tutulmadan açık
konvansiyonel
yetiştirme
koşullarında
rahatça
işletmelerden de belli bir yaşın altında olması
dolaşabilecekleri ve diğer hayvanlarla bir arada
koşuluyla hayvan temin edilebilir (11). Bir
olacağı barınakların planlanması esas olup, bu
sürü ilk kez oluşturulurken organik olarak
barınaklarda stresin minimuma indirilmesi ve
yetiştirilmiş
sayıda
hastalıklardan korunma için gerekli olan temiz
yüzden
konvansiyonel
hava akımının sağlanması, tozdan korunma,
hayvanların
kullanılması
olmadığı
ve
yetiştirilmiş
hayvanların
bu
yeterli
nispi nem ayarı ve gezinme alanlarına kolay
erişimin sağlanması ön planda olmalıdır.
zaruretinde; etlik piliçler geldikleri çiftlikten
ayrıldıklarında
olamayacağı
3
gibi
günlük
yumurta
yaştan
üretimi
Hayvanlar
büyük
iklim
durumlarda
açık
koşullarının
hava
elverdiği
barınaklarına
için
ulaşabilmeli ve bu durum yaşam sürelerinin
kullanılacak piliçlerin de 18 haftadan büyük
asgari 1/3’ünde uygulanmalıdır. Bu açık hava
olmaması gerekmektedir (1). Konvansiyonel
barınakları çoğunlukla bitki örtüsü ile kaplı
işletmelerden getirilecek hayvanların yaşı ile
olmalı,
ilgili öngörülen kısıtlamaların nedenleri ile
hayvanların yeterli sayıda suluk ve yemliklere
koruyucu
yapılar
bulunmalı
ve
erişmelerine olanak sağlanmalıdır (1). Organik
ilgili olarak, etlik civcivlerin yumurtadan
sistemde
çıktıktan sonra vücutlarındaki üç günlük besin
yetiştirilen
yavaş
gelişen
etlik
piliçlerin gezinme alanındaki yeşil ot tüketimi
madde rezervlerini tüketmeden ve bulundukları
toplam yem tüketiminin yaklaşık % 12’si
işletmelerde konvansiyonel yeme başlamadan
kadarıdır (8).
önce, yarka işletmelerinden alınacak yumurtacı
Barınaklarda zemin, parçalı veya ızgaralı
piliçlerin ise kılavuz yumurtaların görüldüğü
yapıda
yumurtlama dönemi başlamadan bulundukları
Yumurta
değil, düz bir yapıda
tavuğu
kümeslerinde
olmalıdır.
zeminin
işletmelerden alınarak organik olarak tesis
1/2’sinden fazlası dışkı toplanmasına elverişli
edilecek işletmeye getirilmesi gerekmektedir
olmalıdır. Altlık olarak sap-saman, talaş, kum
(15).
veya kısa çim gibi maddelerle kaplı düzgün bir
yapıda olmalı ve kaygan olmamalıdır (1).
45
ALİ KEMAL ÖZTÜRK, KEMAL TÜRKOĞLU
Altlık olarak kullanılan materyal, hayvanların
asit, formik, laktik, oksalik ve asetik asit, alkol,
eşelenme yoluyla tüketebileceği ve organik
formalin, sodyum karbonat ta kullanılabilir (1).
tarımda
gübre
düşüncesiyle,
olarak
kullanılabileceği
organik
kaynaklardan
Geleneksel
savunucularının tavukların doğal davranışlarını
güçlendirilebilir olması önerilmektedir (14).
miktarda
üretiminin
etme isteği, tüketici talepleri ve hayvan refahı
türlü mineral madde ile iyileştirilebilir ve
bol
piliç
beraberinde getirdiği olumsuzlukları bertaraf
sağlanmasına ve ihtiyaç halinde izin verilen her
Barınaklarda
etlik
rahatlıkla ortaya koyabilecekleri ortamlarda
doğal
yetiştirilmesi yönündeki baskıları sonucunda
havalandırma ve ışık girişine izin vermeli,
ıslah ve yetiştirme stratejilerinde değişiklikleri
kanatlı türü ve yaşına göre giriş/çıkış delikleri
de kaçınılmaz kılmıştır. Tüm bu gelişmeler
olmalı ve bu delikler kanatlı barınağının her
doğrultusunda hızlı gelişen etlik piliçlere
2
100 m ’si için asgari toplam 4 m uzunlukta
alternatif olarak, organik, serbest gezinmeli
olmalıdır. Tünekler kanatlı grubu ve kanatlı
veya ekstansif yetiştirme sistemlerine uygun,
büyüklüğü ile orantılı olarak hayvan başına 18-
80-120
20 cm olmalı, yumurta tavuklarında 7 tavuk
ağırlığına ulaşabilen yavaş gelişen renkli tüylü
için 1 folluk veya tavuk başına 120 cm² folluk
etlik piliçler geliştirilmiştir (13). Yavaş ve hızlı
alanı hesaplanmalıdır. Et üretimine yönelik
gelişen etlik piliçlerde et kalitesi ve yetiştirme
kanatlı barınaklarının toplam kullanılabilir
sisteminin
alanı 1600 m2’yi aşmamalıdır. Her barınakta
yetiştirme sisteminin karkas randımanı üzerine
bulundurulabilecek hayvan sayısı broylerde
etkisi önemsiz bulunurken, göğüs ve sırt oranı
4800, yumurta tavuğunda 3000, et horozu, kaz
üzerine etkisi önemli bulunmuştur. Yavaş
veya hindide 2500’ü aşamaz (1).
gelişen etlik piliçlerin göğüs oranı hızlı gelişen
uygulanamaz
tavuklarında
doğal
(19).
2.2-2.5
karşılaştırıldığı
kg
kesim
çalışmada,
oranı ise daha yüksek bulunmuştur (8).
Yumurta
ile
yapay
Tavukların yapay ortamdan uzak olacak
16
saati
şekilde yerde barındırılması ve açık alanda
geçmemeli, yapay aydınlatma olmadan asgari
otlatılması şeklinde tanımlanabilecek olan
sekiz saat dinlenme süresi uygulanmalıdır (1).
serbest üretimde; geçici bir kümeste veya
aydınlatmanın
Sağlık
aydınlatma
arasında
piliçlerin göğüs oranından daha düşük, sırt
Gaga kesme ve kanatları yolma gibi
yöntemler
gün
toplamı
günde
nedenleriyle,
iki
ağılda barındırılan tavukların hasat sonrası
yetiştirme
tarlada kalan daneleri topladığı veya tarlada
dönemi arasında kümesler boş bırakılmalı ve
bu
süre
içerisinde
temizlenerek
Dezenfeksiyonda
binalar
dezenfekte
kireç
ve
bulunan zararlıları temizlediği, sığırlardan arta
tesisat
kalan kısa boylu otların tavuklar tarafından
edilmelidir.
kaymağı,
değerlendirildiği ve ürüne dönüştürülmesi söz
kireç,
konusudur. Diğer taraftan eşelenme içgüdüsü
sönmemiş kireç, sodyum hipoklorit (örneğin
yardımıyla kabuklu ve zararlı böcekleri ortadan
çamaşır suyu), kostik soda, kostik potas,
kaldıran ve doğal olarak biyolojik mücadele
oksijenli su, doğal bitki özleri, sitrik, parasitik
46
TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK
yapan tavuklar çiftliğin karma ekonomisine
değerlendirilebilmesi için kullanılan ilacın
katkıda
üretim
vücuttan atılma süresi olan yarılanma süresine
modelinde kümes içinde tavukların gübresinin
göre hareket edilir. Bu süre konvansiyonel
toplandığı alanı içine alacak şekilde toplam
yetiştiricilikteki uygulamanın iki katı veya
alanın üçte birinin saman, odun talaşı, kum
herhangi bir süresi belirtilmemiş hallerde ise
veya otlarla kaplanması gerekmektedir (17).
48 saat olmalıdır (1).
bulunmaktadırlar.
Serbest
Kırık çatlak yumurta oranı kafes sistemde daha
Aşı uygulamaları, parazit tedavisi veya
yüksek iken (10), kanibalizmden kaynaklanan
ülkemizce zorunlu olarak belirlenen hayvan
ölüm oranı kafes sisteme göre organik sistemde
hastalık ve zararlıları ile mücadele programları
daha yüksektir (9).
haricinde, bir hayvana veya hayvan grubuna
Yetiştirme sistemleri (organik, kafes, yer
bir
yıl
içerisinde
üçten
fazla
kimyasal
sistemi ve verandalı sistem) bakımından
sentezlenmiş veteriner tıbbi ürünlerin veya
yumurta ak oranı ve kabuk oranı yönünden
antibiyotiklerin uygulanması halinde ya da
farklılık olmadığı, sarı oranında ise farklılık
üretken olduğu yaşam süresi bir yıldan az olan
olduğu, organik yumurtaların sarı oranının
hayvanlarda
diğer gruplara göre önemli düzeyde daha
gördüyse, söz konusu hayvanlar veya bu
yüksek olduğu bildirilmiştir (5).
hayvanlardan elde edilen ürünler organik ürün
bir
defadan
çok
muamele
olarak satılamaz ve yeniden geçiş sürecine
2. Bakım, Besleme ve Hayvan Sağlığı
alınması öngörülmektedir (1).
Organik tavuk yetiştiriciliğinde; uygun
Organik hayvan yetiştiriciliğinde olduğu
barınak koşullarının sağlanmasının yanında
gibi kanatlı yetiştiriciliğinde de, hayvanların
dikkatli bakım ön plana çıkmaktadır. Önemli
genetik yapısı değiştirilemez ve genetik yapısı
olan önleyici tedbirlerle hastalığın ortaya
çıkmasının
engellenmesidir.
Alınan
değiştirilmiş organizmalar organik hayvansal
bütün
üretimde
önlemlere rağmen sağlık problemlerinin ortaya
kalıntı
bırakmayacak,
koşullarına
uygun
kimyasal
olarak kullanılamaz.
Gen
teknolojisi metotları ile hayvan ıslahına izin
çıkması durumunda, elde edilecek hayvansal
ürünlerde
girdi
verilmez.
tedavi
sentezlenmiş
Organik kanatlı beslemede hayvanların
veteriner tıbbi ürünler, allopatik ürünler ve
fizyolojik ihtiyaçlarına göre hareket edilmeli,
fitopatik ürünler kullanılır. Ayrıca tedavide
üretimin azami düzeye çıkarılmasından çok,
homeopat tedavi yöntemleri de uygulanır.
hayvanların muhtelif gelişim evrelerindeki
Kimyasal olarak sentezlenmiş veteriner tıbbi
beslenme
ürünler veya antibiyotikler, hastalık önleyici
üretimin
sağlanmalıdır.
uygulamalar
yumurta
sarısını
için
kullanılamaz.
Acil
ihtiyaçları
karşılanarak
da
kalite
maddeler
ile
doğal
sentetik
toksikoloji
olmayan
yöntemlerin
hareket
etmek
gerekmekle beraber ürünün organik olarak
kaçınılmalıdır.
47
ve
ya
düzenleyici
göre
Yumurtlamayı
artırıcı
durumlarda sentetik ilaçların kullanımında
listesine
kaliteli
kullanımından
ALİ KEMAL ÖZTÜRK, KEMAL TÜRKOĞLU
Organik
kanatlı
beslemede
organik
iklim şartlarında kullanılır (14). Etlik piliç
bitkisel üretim kurallarına göre üretilmiş yem
rasyonlarına
yem
katkı
materyallerinin yanında hayvansal kaynaklı
edilmesinin
yem
değerlendirme
organik veya konvansiyonel olarak üretilmiş
herhangi bir olumlu ya da olumsuz etkisinin
süt ve süt ürünleri, okyanus kaynaklı balık ve
olmadığı, buna karşın canlı ağırlık, yem
deniz hayvanları ve bunların yan ürünleri
tüketimi ve karkas ağırlığı değerlerini olumlu
kullanılabilir. Kesimhane yan ürünleri ve
yönde etkilediği bildirilmiştir (16).
hayvansal
yağların
yem
kaynağı
olarak
Yoğun
kullanılması yasaktır. Yem ham maddelerinin
karşılayabileceği
organik
dikkate
formülasyonunda
gerekli
yöntemlerinin
da yavaş gelişen kanatlı genotipleri seçilir.
mer’ada
alınarak
üzerine
asgari bir yaşa erişinceye kadar beslenirler ya
özen gösterilmelidir. Kanatlıların besin madde
%20-30’u
yetiştiricilik
ilave
kullanımını engellemek için kanatlılar ya
aynı işletmeden veya aynı bölgeden olmasına
ihtiyaçlarının
maddesi
Yavaş gelişen kanatlı genotiplerinin işletmeci
yem
tarafından kullanılmadığı yerlerde broylerler
düzeltmeler
81 günlük, et horozları 150 günlük, pekin
yapılabilir (14).
ördeği 49 günlük, dişi Muscovy ördeği 70
Organik yem üretiminin yetersiz kaldığı
günlük, erkek Muscovy ördeği 84 günlük,
durumlarda, rasyonlarda, her yıl izin verilen
yaban ördeği 92 günlük, Afrika tavuğu 94
konvansiyonel
oranı
günlük, hindi ve kaz 140 günlük yaşlarda
31/12/2013’e kadar %5 düzeyindedir. Rasyon
kesilir (1). Etlik piliçlerin 81. gün kesim
kuru
25’i
yaşında yemden yararlanma oranı 4.5 olup,
konvansiyonel yemlerden karşılanabildiği gibi
2.75 kg canlı ağırlığa ulaşmaktadır. Organik
rasyon kuru maddesinin % 30 kadarı, geçiş
şartlarda yem tüketiminin daha yüksek ve
süreci maddeleri içerebilir. Geçiş sürecindeki
yemden yararlanmanın daha kötü olmasının
yem
yüksek
yem
maddesinin
maddeleri
maddeleri
maksimum
hayvanların
%
yetiştirildiği
işletmeden temin ediliyorsa bu oran % 60’a
fiziksel
aktiviteden
kaynaklandığı
bildirilmektedir (9).
kadar çıkarılabilir. Kanatlı rasyonlarına kaba
Hayvanların
yem, taze veya kuru ot veya silaj mutlaka
kesim
yerine
nakilleri
stressiz ve kısa zamanda gerçekleştirilecek
eklenmelidir (1).
şekilde
Kanatlı karma yemi; üre, büyümeyi
yapılmalıdır.
esnasında
herhangi
Nakliye
bir
öncesi
yatıştırıcı
ve
ilaç
uyarıcılar, hormon, antibiyotik ve koksidiyostat
kullanılamaz. Yükleme ve boşaltma işlemleri
içermemelidir. Bunun yanısıra, probiyotik,
dikkatlice ve hayvanları zorlamak amacıyla
enzim, organik asitler, tahıl kırıntıları, melas ve
elektriksel
tuzun kullanılmalarına izin verilmektedir. Yem
gerçekleştirilir. Kara taşımacılığında 8 saatte
koruyucusu olarak; bakteri ve enzimler, gıda
bir yemleme, sulama ve dinlendirme için mola
endüstrisi yan ürünleri, bitkisel kaynaklı
verilir (1).
ürünler kullanılır, sentetik koruyucular özel
48
uyarıcı
alet
kullanılmadan
TÜRKİYE’DE ORGANİK TAVUKÇULUK
SONUÇ
Organik Tarım Sempozyumu, 28 Haziran - 1
Organik
tarımsal
yaygınlaşmasıyla
standartlarını
birlikte
oluşturarak
Temmuz 2010, Erzurum, Poster Bildiriler: 539-
üretimin
ülkelerin
bu
544.
kendi
7.
standartlar
Erkuş T (2002): Kahverengi yumurtacı 4 saf
çerçevesinde üretimlerini yapıyor olmaları
hat ve bu saf hat ve bu saf hatlardan bazılarının
gittikçe yaygınlaşmaktadır. Organik kanatlı
karşılıklı
melez
yetiştiriciliği endüstriyel üretimin yanında
küçük
işletmeler
için
bir
bu
konudaki
yumurta
edilen
verimi,
özellikleri ile bunlar arasındaki ilişkilerin
incelenmesi. Doktora tezi. Ankara Üniversitesi,
yapılan organik tavukçulukla ilgili bilimsel
ve
ebeveynlerde
elde
yumurtaların iç ve dış kalite özellikleri, kuluçka
alternatif
olabilecektir. Türkiye’de çok sınırlı düzeyde
çalışmalara
çiftleştirilmelerinden
Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, 145 s.,
uygulama
Ankara.
projelerine ihtiyaç bulunmaktadır. Sonuçta;
8.
organik tarım kriterlerine göre elde edilecek
Çınar M, Bintaş E (2009) Organik ve
tavukçuluk ürünleri ile insanların daha sağlıklı
ve
güvenilir
beslenmelerinin
hayvansal
yanında
Konvansiyonel Sistemde Yetiştirmenin Etlik
gıdalarla
entansif
Piliçlerin Karkas randımanı, Karkas Parçaları
üretime
ile Kemik Ölçüleri üzerine Etkileri. 6. Ulusal
nazaran daha doğal koşullarda bakım ve
Zootekni Bilim Kongresi. Bildiri Özetleri. 24-
beslenme ile hayvanların fizyolojik olarak daha
26 Haziran 2009. Erzurum.
rahat olmaları da beklenmektedir.
9.
KAYNAKLAR
1.
3.
Organic
Poulty
Uygulamasına İlişkin Yönetmelik. 18.10.2010
Wales.
10. Mugnai C, Dal Bosco A, Castellini C (2009):
Anonim (2011): Organik Tarım İstatistikleri.
Effects of rearing system and season on the
Erişim 2011. (www.tarim.gov.tr)
performance and egg charasteristics of Ancona
laying hens. Italy Journal Animal Sci. 8, 175-
Anonim (2011): www.besd-bir.org.tr Erişim
188.
Anonim (2011):
11. Özen N, Sayan Y, Ak İ, Yurtman Y, Polat M
www.yum-bir.org.tr Erişim
(2009): Hayvansal Üretim-Çevre İlişkileri ve
Organik Hayvancılık. http://www.zmo.org.tr
Cerolini S, Zaniboni L, La Cognata R
/resimler/ekler/e98410c45ea98ad_ek.pdf
(2005): Lipid characteristics in eggs produced
12. Petek
in different housing systems. Ital. J. Anim. Sci.:
4, Suppl. 2, 520.
6.
(1997):
Cymru, Abersytcuyth, The University of
2011.
5.
N
Anonim (2010): Organik Tarımın Esasları ve
2011.
4.
Lampkin
Production, Final report to MAFF. Prifys
tarih ve 27676 sayılı Resmi Gazete.
2.
Küçükyılmaz K, Bozkurt M, Çatlı AU,
E,
Üstüner
H
Hayvancılık
Geçmişe
duyulan
(2004):
Organik
özlem
mi,
Geleceğe Yatırım mı? I. Ulusal Veteriner
Ekinci Ö, Esenbuğa N (2010): Kanatlı
Zootekni Kong.. 30 eylül-2 Ekim 2004. Kongre
Üretiminde
Özet Kitabı, s:10-11.
Organik
Tarım.
Türkiye
IV.
49
ALİ KEMAL ÖZTÜRK, KEMAL TÜRKOĞLU
13. Sarıca M, Yamak US (2010): Organik ve
Dengelenmiş Farklı Düzeylerde Probiyotik İlave
Ekstansif üretimde kullanılan Yavaş Gelişen
Edilmiş
Rasyonların
Broilerlerde
Besi
Piliçlerin Özellikleri ve Geliştirilmesi. Türkiye
performansı ve Karkas Özellikleri Üzerine
IV. Organik tarım Sempozyumu, 28 Haziran-1
Etkisi. IV. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. 01-
Temmuz 2010, Erzurum. 269-274.
03 Eylül 2005, 278-285. Isparta.
14. Şahin A, Kutlu HR, Görgülü, M (2004):
17. Türkoğlu M, Eleroğlu H (1999): Serbest
Organic chicken production: Chicken meat and
Broiler Yetiştiriciliği. Uluslararası Tavukçuluk
egg production by care and nutrition based on
Fuarı ve Konferansı 1999, 3-6 Haziran 1999,
organic
110-122. İstanbul.
agriculture
principles.
4.
Ulusal
Zootekni Bilim Kongresi. 1-3 Eylül 2004-
18. Türkoğlu M, Arda M, Yetişir R, Sarıca M,
Isparta, Poster Bildiriler (Cilt 2): 278-285.
Erensayın C (2004): Tavukçuluk Bilimi. 336 s.
bey-Form Ofset, Ankara.
15. Şayan Y, Polat M (2001): Ekolojik (Organik,
biyolojik) tarımda hayvancılık. Türkiye II.
19. Yenice E (2002): Kanatlı Yetiştiriciliğinde
Ekolojik Tarım Sempozyumu. 14-16 Kasım
Organik Tarım. Tavukçuluk Araştırma Derg.
2001 Antalya, 95-104 s.
Journal of Poultry Research, 4:1-2.
16. Toker MT (2005): Organik Yemlerle yada
Mineral
Maddeler
ve
Vitaminler
ile
50