zwei bündel haare Die verschollenen Töchter Dersims
Transkript
zwei bündel haare Die verschollenen Töchter Dersims
zwei bündel haare Sponsorlarmza katklar dolay teşekkür ederiz: Die verschollenen Töchter Dersims Dieser Dokumentarfilm beruht auf der Rekonstruktion der Leidensgeschichte von kurdisch-alevitischen Mädchen, die vor 72 Jahre von den türkischen Soldaten im Anschluss an einen Vernichtungsfeldzug (1937-1938) gegen die Bevölkerung von Dersim-Region verschleppt wurden. Die Geschichte von den entführten Mädchen wird in einem parallel laufenden, doppelten Erzählstrang filmisch dargestellt. Der eine Erzählstrang behandelt das Leiden von Verschleppten, die exemplarisch an dem Schicksal von Huriye und Fatma, zwei Cousinen, dargestellt wird. Es wird gezeigt, wie die beiden Mädchen den Prozess der Vernichtung und Vertreibung erlebt hatten, wie sie von den Soldaten verschleppt wurden sowie welche Schwierigkeiten sie nach ihrer Verschleppung haben durchlaufen müssen. Erzählt werden dabei ebenso die Repressionen, denen die Mädchen nicht zuletzt aufgrund einer türkisch-sunnitischen Zwangserziehung ausgesetzt waren, wie ihre Ängste, Fluchtgedanken sowie verzweilfelte Suche nach einem Leben in Würde und Freiheit. Bei dem zweiten Erzählstrang geht es um die Geschichte von der siebenjährigen Şemsi, von der nur zwei Bündel Haare übrig geblieben sind, und von der achtjährigen Sakine, beide ebenfalls Cousinen. Anhand ihrer Geschichte wird gleichzeitig die Tragödie von vielen Familien aus Dersim thematisiert, deren Kinder seit 72 Jahren verschollen sind und von denen sie bis heute keine Spur erhalten haben. Warum Dersim? Bis weit in das 20. Jahrhundert hinein war die Provinz Dersim eine ausgesprochen multiethnisch und multinational geprägte Region. Mehrheitlich Kizilbas-Alevitisch besiedelt war die Region zugleich Heimat von Kurden, Armeniern, Zazas und Turkmenen. Dieser Umstand, nämlich die Tatsache, daß die Region Dersim nicht sunnitisch-muslimisch geprägt war, war der Osmanischen Zentralregierung stets ein Dorn im Auge. Die negative Wahrnehmung der Region hat sich auch nach der Ausrufung der Türkischen Republik 1923 kaum geändert. Auch hier wurde die Bevölkerung von Dersim als unbotmäßig, als das negative Andere angesehen, womit sie zu Fremden gemacht und ausgestoßen wurden. Dersim gehört zu jenen Regionen, die von der Politik der nationalen und religiösen Homogenisierung der Türkischen Republik in besonderem Maße betroffen war – eine Politik, die unter dem Deckmantel der „Modernisierung“ und „Ziviliserung“ legitimiert, sowie mit dem Ziel, aus den Völkern Anatoliens eine völkisch und religiös einheitliche Identität zu schaffen, gewaltsam durchgesetzt wurde. In diesem Zusammenhang steht auch die Militärgroßoffensive gegen Dersim 1937-38. Ziel war es, die Assimilierung der Region voranzutreiben. Die Folge davon war die systematische Vernichtung von zehn Tausenden von Menschen, desgleichen Massenvetreibungen aus der Region in die mehrheitlich sunnitisch und türkisch besiedelten Gebiete, die auf die Türkisierung und Sunnitisierung Vertriebener abzielten. Ein besonders grausamer Aspekt dieser Politik war die Verschleppung von Mädchen, die entweder in Internatschulen oder Offiziersfamilien untergebracht wurden und damit in Wahrheit der Zwangsarbeit ausgesetzt waren. Die betroffenen Mädchen, die unter dem Vorwand der „Ziviliserung“ ihren Wurzeln und Ihrer Freiheit beraubt worden waren, mussten in Offiziersfamilien Zwangsdienste entrichten und als Gegenleistung hierfür nach den Prinzipien des türkischen „Nationalstaates“ sunnitisch und türkisch umerzogen werden. Der Dokumentarfilm „zwei bündel haare – die verschollenen Töchter Dersims“ handelt von leidvollen Erfahrungen von denjenigen Mädchen, welche ihrem historischen und kulturellen Lebenszusammenhang entrissen und dazu erzwungen wurden, sich in eine fremde Kultur unter Zwang zu assimilieren. Nezahat GÜNDOĞAN Wurde im Jahr 1968 in Erzincan geboren. Als sie 5 Jahre alt war, siedelte sie mit ihrer Familie nach Istanbul um. Sie besuchte die Grund- und Oberstufe in Istanbul. 1987 fing sie mit ihrem Studium der Architektur an der Universität von Trakya an. Aufgrund ihrer politischen Einstellung wurde sie zu 6 Jahren Gefängnisstrafe verurteilt. Nachdem sie aus dem Gefängnis entlassen wurde, nahm sie an den Filmkursen der türkischen Menschenrechtsstiftung (TIHV) teil. 2004 drehte sie den Dokumentarfilm „Wenn der Munzur nicht fließen kann“, der als Gegenstand die Natur, die Umwelt und die Staudämme thematisiert. Ihr zweiter Dokumentarfilm „zwei bündel haare – die verschollenen Töchter Dersims“ ist ein Produkt eines drei jährigen Forschens. Nezahat Gündoğan führt neben ihre Tätigkeit als Dokumentarfilmemacherin ihr abgebrochenes Studium der Architektur fort. BAHNHOF CALL Inh: Demircan Duygar Johann-Wilhelm-Lindlar-Str. 9 51465 Bergisch Gladbach Tel: 0 22 02 - 18 90 39 Fax: 0 22 02 - 18 91 26 www.pirtuk.eu · www.kitabevi.biz Dokumentarfilm (58 Min.) zwei bündel GALA haare iki tutam saç rsims D i e v e r s c h o l l e n e n T ö c h t e r D e p Kızları Dersim’in Kayı Dokumentarfilm , Huriye ASLAN, Fatma İÇİN AKOÇ, Şemsi KARAKOÇ, Erdal KAR İN, ERG Sdka İÇİN, Hasan Reşit İÇİN ve İsmail ERGİN AN REGIE: Nezahat GÜNDOĞ AN KAMERA: Nezahat GÜNDOĞ SAM, al Şevv AN, ASL MUSIK: Mikail KALAN Müzik .com www.dersiminkayipkizlari TEXT: Sema KAYGUSUZ SPRECHER: Julide KURAL MONTAGE: Elif ERGEZEN, Ufuk TAMBAŞ DOĞAN PRODUZENT: Nezahat GÜN AN Kazm GÜNDOĞ Veranstalter: chland e.V. Alevitische Gemeinde Deuts inden in Europa e.V. Föderation der Dersim Geme . rein Türkei/Deutschland e.V Tüday – Menschenrechtsve Unterstützer: hland Kulturforum Türkei/Deutsc rk 1, 50670 Köln Ort: Cinedom, Im Mediapa Beginn: 5.6.2010, 14:00 h Kartenvorverkauf: 02 21 / 94 98 56 20 iki tutam saç du biskên por di qevdey porr Dersim’in Kayıp Kızları Keçên Dêrsimê yên wenda Çênê Dêsımiê Vındbiyaey Belgesel Film (58 dk.) Fîlma Dokumentar (58 dk.) Filmê xetser (58 dq.) 19. yüzyl sonu ve 20. yüzyl başnda Dersim, Ermenilerden Kürtlere, Zazalardan Türkmenlere kadar değişik etnik kökenlere sahip ve Kzlbaş-Aleviler ağrlkta olmak üzere pek çok değişik inanca mensup topluluklarn bir arada yaşadğ kendine özgü bir coğrafya ve halklar yurduydu. Halkn çoğunluğunun Sünni Müslüman olmamas nedeniyle Osmanl İmparatorluğu için sürekli sorun olarak görüldü. Osmanl’dan köklü bir kopuş yaşamayan genç Türkiye Cumhuriyeti için de makbul saylmayan, dşlanmş, ötekileştirilmiş bir bölgeydi. Türkiye Cumhuriyeti devletinin, “ulus birliği” için homojen nüfus hayaliyle başlattğ “modernleşme” ya da “medenileştirme” diye adlandrdğ, Anadolu halknn tek etnik ve tek din kimliğine dönüştürülmesi faaliyetlerinin en yoğun biçimde gerçekleştirildiği bölgelerin başnda Dersim gelir. 1937-38 yllarnda merkezi yönetimin sürdürdüğü “Dersim Harekât”nn amac asimilasyondur. Sonuçta, on binlerce kişinin öldürüldüğü, köylerin yklp yakldğ, sağ kalanlarn Türkleştirmek ve Sünnileştirmek amacyla zorunlu göçe tabii tutulup, Bat Anadolu’nun Türk ve Sünni köylerine sürgüne gönderildiği bir harekat yaşanr. Dêrsim di dawiya sedsala 19an û destpêka sedsala 20an de welatê Ermenî, Kurd, Zaza, TIrkmen û gel û komikên cûda bû. Bi giranî Elawiyên Qizilbaş û her wuha ol û baweriyên din jî li vir bi hev re di jiyan. Ji ber ku piraniya gelê li vir ne sunî û misilman bu, li ber çavên Osmaniyan her tim wek kelem, pirsgirêk dixuya. Dewlata Tirk ya ku di bingehê xwe de ji Osmaniya qut ne bû, wan jî bi çavên Osmaniyan li vir diniherî û ev der wek dereke din û pirsgirêk didîtin. Dewleta Tirk ji bo yekitiya netewa tirk bi navê “modernî” û “şaristanîye” dest bi êrişa li ser Dêrsimê kir. Wan divêt Anatoliyek ji yek nijad, ziman û ol pêk tê bû. Ji bo rastgerandina vê xeyalê gava yekem êrişa Dêrsimê ku armanc qetliam, qirkirin û asîmîle bû. Di encama ev êrişa di sala 1937-38an de ku bi destê birêvebiriya navendî ya tirkiye hate meşandin, bi deh hezaran kes hatin kuştin, gund hatin şewutandin û ewên ku ji vê komkujiyê sax man jî, koçberê rojavayê anatoliyê kirin. Ji bo ku ji eslê xwe qut bibin û bibin tirkên sunî. Peê 19 seserre u verê 20 seserre de Dêsim de Krmanc, Krdas, Hermeni u Trkmenu pia weşiya xo ramtenê. Dêsim xo serro ju ca u hardê Elewi bi. Dêsim sunni nêbi, coka Osmani, wast ke worte ra wedaro. Osman ra tepia, Cumhuriyetê Trku ki reça ejdadê xora dürü nêkut. Dewleta Trk wast ke Trkiya homojen kero, o ruval ra bne namê “modern kerdene” u “medeni kerdene” de yi mletê bini eve zor u zordarina kerd vla, qrr kerdi. İdarekarunê Trkiya wastenê ke ju mlet “Trk” u ju din “Suniyine” pedakerê. Dêsim Krmanc u Elewi bi o ruval ra zof zordariye diye. 1937-38ine de bnê namê “Dersim Harekât” de wast ke mletê Krmanc worte ra wedarê. Netice de eve deshazaruna mlet amê qrrkerdenê, dewi wesnay, kerdi xan u xravê, iye ke weşi mendi ki rusnay ğerb ke Sunni kerê, Trk kerê, yani asimile kerê. Dêsimic Qeyseriye ra dot kerd vla. Her dewe en jêde ju çê da c, day ve dewunê Trk u Sunniyu. Na dem de tae çênê Krmancu eve zordarina ma u pi ra fişti düri, berdi mektevunê Trku, taê çêney ki subayê Trku jê ganimetê ğerbi tey berdi, ya ki day taê binu. Ni çênê seyi eve zulm u zordariya kerdi Trk u Sunni. Namê na zulm ki “modern kerdene” na pa. Na çênê Krmancunê seyi jê xzmetkaru kar u gure de gurenay. Bu süreçte kz çocuklarnn bir ksm yatl okullara, önemli bir ksm ise ailelerinden zorla alnarak genellikle subay ailelerin yanna “evlatlk” olarak verilir. “Medenileştirme” uygulamas kapsamnda köklerinden koparlan bu çocuklar; ulus devlet değerlerine bağl, SünniTürk olarak yetiştirilmeleri karşlğnda ev işleri ve bakm hizmetlerinde çalştrlr. “iki tutam saç – Dersimin Kayp Kzlar” adl belgesel film, Dersim Katliam’ndan kurtulan kz çocuklarnn tarihsel ve kültürel köklerinden koparlmalar, başka bir kültüre zorla tabi tutulmalar ve ailelerinin bu kzlar arama sürecini anlatmaktadr. Paralel kurgu ile verilen iki öyküden biri; ayn köyde doğan amca torunlar Huriye ve Fatma’nn katliam sürecini nasl yaşadklarn, askerlerce götürüldükleri yerleri ve karşlaştklar sorunlar anlatmaktadr. Kürt-Alevi kzlarn Türkçe ve Sünni İslam öğrenmeleri, yaşadklar basklar, tutulduklar evlerden kaçş düşünceleri, korkular, suskunluklar... Ailelerini arayşlar... Diğer öykü ise; askeri harekat srasnda askerlerce götürüldüğü tespit edilen, ancak 72 yldr bulunamayan, geride iki tutam saç kalmş 6-7 yaşlarndaki Şemsi ile 7-8 yaşlarndaki Sakine isimli iki amca kznn öyküleri üzerinden, hala çocuklarn arayan yüzlerce Dersimli ailenin dramn işlemektedir. Nezahat GÜNDOĞAN 1968 ylnda Erzincan’da doğdu. 5 yaşndayken ailesiyle birlikte İstanbul’a göç etti. İlköğretim ve lise eğitimini İstanbul’da tamamlad. 1987 ylnda Trakya Üniversitesi Mimarlk Bölümü’ne girdi. Politik düşüncelerinden dolay 6 yl hapishanede yaşamak zorunda kald. Hapishaneden çktktan sonra Türkiye İnsan Haklar Vakf’nn (TİHV) organize ettiği sinema kursuna katld. 2004 ylnda doğa, çevre ve barajlar konu alan “Munzur Akmazsa” adl belgesel filmini çekti. İkinci filmi olan “iki tutam saç – Dersim’in Kayp Kzlar” adl belgeseli üç yllk araştrmann ürünüdür. Yönetmen Nezahat Gündoğan, bugün bir yandan belgesel film çalşmalarn sürdürürken, ara verdiği mimarlk eğitimine de devam etmektedir. Di vê pêvejoyê de zarokên keç bi zorê ji malbatên wan qetandin û birin dibistanên taybet ku bi her awayi karibin karên xwe yê asîmîlekirinê lê bimeşînin. Ji van hinek jî, ji bo ku girêdayî nirxên dewleta tirk bin wek xizmetkar û şagirtan kirin berdestî li malên serleşkeran. Ev film di yek demê de du çîrokan bi hev re pêşkêş dike. Ji van yek; çîroka Huriye û Fatma ye. Li gundeki jidayîkbûne û dotmamên hev in. Di pêvejoya qirkirinê de, wan çi dît, çawa ji aliyê leşkeran ve hatin birin, li göçberiye bi çi zehmetiyan re rû bi rû man, hinbûna wan ya zimanê tirkî û ola îslama sunî, êş, tirs, bêdengî û her wuha daxwazên wan ya ji vir rev û lêgerina wan ya ji bo malbatên wan rêdixe ber çavan. Çîroka din jî, çîroka Şemsê û Sakîne ye ku di dema qetlîamê de hîn 6-7 salî û dotmamên hev bûn. Misoger bûye ku wê demê ji aliyê leşkeran ve hatine birin û piştî lêgerînek 72î hîn jî, ne hatine dîtin e. Di destên malbatên wan de jî, tenê ji wan du biskên porê man e. Nezahat GÜNDOĞAN Di sala 1968 de li Erzinganê ji dayik bû. Di temenê xwe yê 5 salî de bi malbata xwe re koçberî Istembolê bû. Ji dibistana bingehî heta ya lîse li vir temam kir. Di sala 1987an de li zanîngeha “Trakya Üniversitesi” dest bi beşa mîmariyê kir. Ji ber ramanên xwe yên sîyasî bi dirêjiya 6 salan girtî ma. Piştî ji girtîgehê derket û şunve beşdarî kursên sînemayê bû ku ev kurs ji aliyê (TIHV) weqfa mafê mirovan ya Tirkiyê ve hatibu birêxistin. 2004an de dokumentar fîlm a bi mijara “Xweza û Bendav” û bi navê “Munzur Akmazsa” çêkir. Film a duem ji “Du bisk por – Keçên Dêrsimê yên wenda” ku berhema lêkolîneke sê salan e. Nezahat Gündoğan ji aliyekî ve xebatên xwe yên sînemayê dimeşîne. Ji alidin ve jî zanîngeha xwe ya ku nîvçe hîştibû ji cîhê mayî ve didomîne. Na filmê “di qevdey porr – Çênê Dêsimiê Vindbiyaey” de çênê ke qrrkerdisê 38i de xeleşiyê; ç amo sarêserde, o yeno cmusmaene. Kulturê xo ra dürr fiştene, ğeriviye u ma u piu na çêney se sae kerdê yi yenê ra zon. Na hikaya, hikaya d çênuna; Fatma u Huriye. Ni tornê ju apiye, ju dewe de amê dina. Tertele 38i çutr bi, eskeri ni çutr tey berdi, zorliğiya ke diya, yeno ra zon. Çênê Krmanc, eve sene zulmiya kerdi Sunni u Trk, çutr na çêu ra ramay, tersê, bêweng, çê sae kerdenê. Mesela bine ki mesela Şêmşi u Sekinawa. Sekina u Şêmşi domanê apiye Tertele 38i de Şêmşi 6-7 Sekina ki 7-8 serri derê. Qrrkerdis de wes manenê, esker tey beno. A roz u na roza kês na domanunê seu ra xevere nêguete. Sekina u Şêmşi re se bi, kês nêzoneno, yine ra teyna DI QEVDEY PORR mend. Na mesela mesela Dêsimiya. Kam ç zoneno çondi Krmanci eve na derda şi Heqiya xo, çondi teney hona na derd oncenê. Na khul, khulê Dêsimiyo. Nezahat GÜNDOĞAN 1968ine de Erznga de ame dina. Hona ke 5 serre biye eve ma u piya bar kerd şi Estamol. Mektevê vren u lisa Estamol de wende. 1987i de ki şiye universita Trakya qsmê mimarine. Ruvalê fkê xo ra 6 serri xeps de mende. Xeps ra tepia şiye qursê sinama. Na qurs hetê “Vakfe Heqa İsoni Qorkerdene” vrastene. 2004 de filmê “Munzur Akmazsa” ta da. Fimê ddeen ki “iki tutam saç – Dersim’in Kayp Kzlar” xetsero. Na film emegê 3 serriyo. İdarekar Nezahat Gündoğane hetê jura film oncena hetê bin ra ki wazena ke mektevê xo mimariye bqedeno.