pdf versiyonu

Transkript

pdf versiyonu

Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu - Ders 4
Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu
WFSJ ve SciDev.Net tarafından oluşturulmuştur.
Ders 4
Yazma Becerileri
(Nadia El-Awady)
1
Dünyanın ilk çevrim içi bilim haberciliği kursuna hoşgeldiniz. Bu kurs Dünya Bilim Muhabirleri
Federasyonu (WFSJ) tarafından, Bilim ve Gelişim Ağı (Science and Development Network SciDev.Net)
ile yakın işbirliği içinde geliştirilmiştir.
4.1 Giriş........................................................................................................................................................ 3
4.2 Kim için yazdığınızı bilin
4.2.1 Editörünüz....................................................................................................................................... 4
4.2.2 Okuyucunuz.................................................................................................................................... 5
4.2.3 Kendiniz........................................................................................................................................... 7
4.3 Hikâyefikrini iyi kurgulamak............................................................................................................ 8
4.4 Farklı bilim yazılarına giriş............................................................................................................. 10
4.5 Herhangi bir stildeki bilim yazısının temel özellikleri...............................................................13
4.6 Haber yazısının temel özellikleri....................................................................................................18
4.7 İnceleme yazısının temel özellikleri..............................................................................................21
4.8 Anlatı yazısı: Okuyucularınıza bir hikâye anlatın......................................................................24
4.9 İnternet için yazmak........................................................................................................................26
4.10Gözden geçirme soruları (1-5)...................................................................................................... 27
4.11 Gözden geçirme sorularının yanıtları..........................................................................................29
4.12Ödevler (1-5)..................................................................................................................................... 32
Bu projeye fon sağlayan kurumlar:
International Development Research Centre (Kanada) [ http://www.idrc.ca/ ]
Department of International Development (İngiltere) [ http://www.dfid.gov.uk/ ]
Swedish International Development Agency (İsveç) [ http://www.sida.se/ ]
2
4.1 Giriş
Bilimle ilgili yazı yazan bir muhabir, diğer haberlerle de rekabet içindedir ve medyada yer alan tüm
haberlerin yazımında uyulan ortak kurallarda da uzmanlaşmak zorundadır. Araştırmanızı yaptığınız,
konuyu anladığınız, iyi iletişim becerilerine sahip olduğunuz ve haber yazım stilinin normal kurallarına
uyduğunuz sürece, bilim hakkında ilginç makaleler yazabilirsiniz.
Ama özellikle bilim muhabirlerinin aklında tutması gereken bazı şeyler var. Örneğin, karmaşık bilimsel
jargon nasıl basitleştirilir? Ya da okurların boyut, hacim, ağırlık ve uzaklıkla ilgili, aşırı küçük ya da aşırı
büyük rakamları anlamalarını nasıl sağlarız? Ya da daha önemlisi, bir bilim muhabiri görünüşte sıradan
olan bir konuyu, baştan sona okuyucuların ilgisini ayakta tutacak şekilde nasıl yazabilir?
Bu dersin sonunda, iyi bir haber yazısının temel özelliklerini anlamış olacaksınız. Aynı zamanda,
bilim hakkında yazmayı daha ilginç hale getirebileceğinizi de öğreneceksiniz. Bilimle ilgili bir haber
sıkıcı olmak zorunda değildir. Genç ve yaşlı okuyucularda macera, merak ve sorgulama duygularını
uyandırmayı başaran bir kaç basit yöntem ve araç var. Eğer bunları kullanmayı öğrenirseniz,
makaleleriniz gazetelerin ve dergilerin ön sayfalarındaki silahlı çatışmaları ve doğal afetleri konu alan
diğer haberlerle rekabet edebilecektir.
3
4.2.1 Editörünüz
Kâğıdınıza ya da Word dökümanına tek bir harf bile yazmadan önce, en önemli üç eleştirmeninizi
tanıyın: editörünüz, okuyucunuz ve kendiniz – ve tam olarak da bu sıralamayla!
Editörünüzü iyice anladığınızdan emin olun. Önce hikâyenizi tartışın ve editörünüzün istediği bakış
açısını yakalamaya çalışın. Editörün ne uzunlukta bir makaleye ihtiyacı olduğunu ve resim, diyagram
ya da makalenizi ilginç hale getirmenize yardımcı olacak başka ek materyaller isteyip istemediğini
anladığınızdan emin olun.
Editörünüzle iletişim kurarken hassas bir denge kurmanız gerektiğini anlamanız önemlidir. Bu çevrim içi
kursun Ders 1 bölümünde de belirtildiği gibi, basılacak pek çok yeni makalenin günlük yüküne ek olarak,
diğer yazarlarla da iletişim halinde olan editörünüz meşgul olacaktır. O yüzden, sizin iletişiminizi takdir
etse bile, editörünüzün, makaleye başlamanız için bir iki e-posta alışverişinden daha uzun zamanını
almamalısınız. Aksi takdirde, gelecekte editörünüzün “işe daha çabuk başlayabilen” başka bir yazarla
ilgilenmeye başladığını görebilirsiniz. Unutmayın: Bu çok rekabetçi bir pazardır!
Ama dikkat edin: Sadece siz hikâyenizi herkesten daha iyi biliyorsunuz. Editörler bazen orada olmayan
hikâyeler ararlar. Araştırmalarınıza güvenin ve bulgularınızı net bir şekilde aktarın.
Makalenizi yazdıktan sonra, editörünüzün bazı değişiklikler isteyebileceğini bilin. Bu, editörünüzü iyi
anlamanın en önemli yollarından birisidir. Sadece editörünüzün bir sonraki sefer neler isteyeceğini
anlamak için değil, genel olarak yazma yeteneğinizi geliştirmek için de bu değişikliklerden ders alın.
Editörler, yazarların en iyi öğretmenleridir.
Daima şunu hatırlayın: Kaç yıldır yazıyor olursanız olun, daima öğrenecek yeni şeyler ve becerilerinizi
geliştirmeye yer vardır!
Editörünüzle sinirlenmeden ve rahatsız olmadan iletişim kurun. Bir muhabir olarak becerilerinize
güvenin, ama daima yönlendirilmeyi kabul etmeye istekli olun.
4
4.2.2 Okuyucunuz
Eğer editörünüz kapıdaki nöbetçiniz ise, okuyucunuz da arenanızdır. İlgilerini ilk çeken siz olduğunuz
sürece, her harfinizi takip eden insanlardır.
Bu çevrim içi kursun Ders 1 bölümünde de belirtildiği gibi, okuyucular yayına ve yayının hedef kitlesine
göre çeşitlilik gösterirler. Daha genç, daha yaşlı, iyi eğitimli veya genel okuyucu olabilirler. Yayının
yerel, bölgesel ya da uluslararası okuyucusu olabilirler. Bu yüzden, sizin yazınız da buna göre çeşitlilik
göstermelidir.
Bir yayının okuyucusunun kim olduğunu anlamanın bir kaç yolu vardır:
• Editöre sorun.
• Eğer yayının bir web sitesi varsa, “Hakkımızda” sayfasına bakın.
• Yazı ve hikâye açılarını görmek için, o yayında basılmış olan makalelerin bazılarını okuyun.
• Dinleyici geri bildirimi ile ilgili herhangi bir bölüme göz atın.
Hedef okuyucuya uygun terminoloji kullanın – bu, editörünüz üzerinde iyi bir etki bırakmanıza yardımcı
olur ve onu değişiklik yapma zahmetinden kurtarır. Daha genç ve genel okuyucularda, daha fazla arka
plan bilgisi sağlamanız ve basit terimler kullanmanız – en azından zor olanlardan bazılarını açıklamanız
– gerekir. Bilim geçmişi olan daha uzmanlaşmış okuyucularda, konunuzu aşırı şekilde basitleştirmeyin,
aksi takdirde onları sıkarsınız.
A. Çocuklar ve gençler için yazmak
Belki de herhangi bir yazı stilinde uzmanlaşmaktan çok daha zor olan, çocuklar ve genç insanlar için
yazmaktır. Bu okuyucunun dikkat süresi kısadır ve dikkatini dağıtan çok fazla şey vardır. Gençler ve
çocuklar için yazan muhabirler artık video oyunları, internet, uydu televizyonu ve iPod’larla rekabet
etmek zorundadırlar. Ve her ne kadar anlaşılmaya özen göstermeniz gerekse de, onların zekâsını hafife
almayın. Bilimi basitleştirin, ama patronluk taslamayın. Ve daha ilk cümleden itibaren onların ilgisini
çektiğinizden emin olun. Makalenizi kısa ve ilginç tutun ve fazla sayıda örnek, resim ve destekleyici
materyal kullanın. Harekete geçirin, meydan okuyun ve eğlenceli hale getirin!
ÖRNEK:
National Geographic Çocuk dergisinde çıkan şu hikâyeyi okuyun:
Uluslararası Kıyı Temizliği: Okyanus Hayvanlarının Hayatta Kalmasına Yardım Etmek
[ http://kids.nationalgeographic.com/Stories/PeoplePlaces/Coastal-cleanup ]
B. Genel okuyucu için yazmak
Eğer genel okuyucu için yazıyorsanız, okuyucunuzun belli bir bilgiyi bildiğini ya da belli bir konuyu
anladığını asla varsaymayın. Okuyucuları dışlamayın – yeterli arka plan bilgisi ve okuyucunun eğitim
seviyesine bakmaksızın herhangi birinin konunuza ayak uydurabileceği kadar açıklama sağlayın.
Makalenizi yine de, ona günlük bir gazetede rastlayan bir bilim insanının yeterince ilginç bulacağı
şekilde yazın.
5
ÖRNEK:
İngiltere’nin günlük gazetesi “The Guardian”da çıkan şu örneğe bir göz atın:
Beyin Taramaları Çikolatakoliklerin Nasıl Müptela Olduğunu Gösterdi
[ http://www.guardian.co.uk/uk news/story/0,,2157226,00.html ]
C. Bilimsel topluluk için yazmak
Bilimsel topluluğun üyeleri, temel bilimsel kavramların farkındadırlar, ama bu her şeyi bildikleri anlamına
gelmez. Bilim dallarına bağlı olarak, bilim insanları da bilgi açısından çeşitlilik gösterirler. Bu nedenle,
bilimi basitleştirmek zorunda olmasanız da, yazınız akademik bir rapora benzememelidir – bu durumda
da okuyucunun ilgisini çekmeye çalışmak zorundasınız.
ÖRNEK:
Hedef okuyucusu bilim çevreleri olan Nature News’da çıkan şu haberi okuyun:
Süper Mikrop İnceden İnceye Tahlil Edildi
[ http://www.nature.com/news/2007/071111/full/news.2007.235.html ]
Özet olarak, okuyucunuzun dilinde yazın.
6
4.2.3 Kendiniz
Güçlü yanlarınızı keşfedin ve kendinizden emin bir şekilde kendi yazma stilinizi geliştirin.
Her ne kadar editörünüzün ve okuyucunuzun takdir edeceği şekilde yazmak önemli olsa da, kendiniz
olmak da bir o kadar önemlidir. Habercilik yazımının temel kurallarına uyun, ama asla kendi eşsiz yazma
stilinizi kaybetmeyin. En nihayetinde, sizi başarılı ve aranan bir muhabir yapacak olan şey budur.
Farklı yazım stillerini öğrenin. Mümkün olduğunca çok makale okuyun ve neden bazılarının
diğerlerinden daha ilginç olduğunu ve neden bazı makaleler okuyucudan şahane geri bildirim alırken
diğerlerinin alamadığını anlamaya çalışın. Ödül kazanmış makaleleri okuyun ve jürinin neden bunları
seçtiğini anlamaya çalışın.
Daha da önemlisi, zaman içinde kendi yazmış olduğunuz makaleleri yeniden değerlendirin ve neden
bazılarının diğerlerinden daha başarılı olduğunu anlamaya çalışın.
Bütün bu bilgileri, bir yazar olarak kendinizi keşfetmekte kullanın. Yeni stiller denemekten ya da yeni
yaklaşımlar geliştirmekten korkmayın. Bu sürecin bir parçası olarak, diğer yazarların stillerini taklit
etmeyi deneyebilirsiniz. Ama eninde sonunda kendi eşsiz stilinizi bulmayı amaçladığınızdan emin olun.
En başarılı olabilmek için, eşsiz olmanız gerekir.
7
4.3 Hikâye fikrini iyi kurgulamak
Nasıl iyi bir hikâye yazabileceğinizi öğrenmeden önce, hikâyenin ana hatlarını nasıl iyi bir şekilde
yazacağınızı öğrenmeniz gereklidir. Eğer editörünüzü hikâyenin basılmayı hak ettiğine ikna
edemezseniz, okuyucuyu da haberin okunmaya değer olduğuna ikna edemezsiniz.
Editörler meşgul insanlardır, bu yüzden hikâye fikriniz kısa ve öz olmalıdır. Diğer haber fikirleriyle
rekabet edeceğinizden, hikâye fikriniz çarpıcı olmak zorundadır.
Aşağıdaki genel kurallara uyun:
• E-postanızın “konu” satırının ilgi çekici olduğundan ve ele almak istediğiniz konuyu yansıttığından
emin olun. Editörlere her gün e-posta yağar ve konu satırında, mesela “Merhaba” yazan e-postaları
yok sayarlar. Makalenin başlığına yakın bir konu satırı yazın. Göze çarpan ve makalenin konusunu
belirten birşey bulun.
• Hikâye fikri kısa ve konuya odaklanmış olmalıdır. Editörünüz, bitmek bilmeyen paragraflar boyunca
yapılmış açıklamalar ve argümanlar bulacağı bir e-posta mesajını açmak istemeyecektir. Fikrinizi
satmak için, 3 organize paragrafı aşmayın.
• Özetin kendisinde, ya “nut graf”a benzer bir paragraf (“Nut graf”ın açıklaması için 7. Bölüm:
İnceleme yazısının temel özellikleri’ne bakın), ya da makaleye giriş yapan bir paragraf yazın.
Makelenin kendisini yazıyormuşsunuz gibi, makalenizin tam olarak neye odaklanacağını açıklayan bir
kaç cümle yazın.
• Editörünüze, konu hakkında nasıl bir araştırma yapmak niyetinde olduğunuzu – örneğin, kimlerle
röportaj yapmayı planladığınızı – ve arka plan bilgisi için hangi kaynakları kullanacağınızı
açıklayın. Yapacağınız ziyaretler konusunda da net bilgi verin. Editörler, internetten ya da basın
açıklamalarından bilgi toplayarak yazılan hikâyelerin tersine, kişilere yapılan ziyaretlerden ve
projeleri birinci elden görmekten doğan hikâyelerden daha çok etkilenirler.
• Editörünüze, hedef okuyucunuzun haberinize neden ilgi duyacağını açıklayın.
• Kendinize makul bir son teslim tarihi belirleyerek, editörünüze ilk taslağı ne zaman görebileceğini ve
tahmini kelime sayısını söyleyin.
ÖRNEK: Aşağıda iyi bir hikâye özeti bulacaksınız:
Konu satırı: Hikâye fikri: İsrail – Filistin bilim işbirliği
Merhaba Mike,
Yayınınız için aşağıdaki hikâye fikrini önermek istiyorum:
Orta Doğu’da çatışma hüküm sürerken, İsrailli ve Filistinli bilim insanları aralarında ortak araştırmaları
destekleyecek bir organizasyon kurdular. Hali hazırda 15 ortak araştırmaya fon sağlamış olsa da, proje
çok fazla politik ihtilafla çevrili durumda.
8
Hikâyeyi işlemek için, organizasyonun hem İsrailli hem de Filistinli direktörlerinin yanı sıra,
organizasyonun verdiği fondan yararlanan İsrailli ve Filistinli araştırmacılarla da görüşeceğim. Aynı
zamanda, var olan politik atmosferde projenin kendisiyle ilgili farklı görüşleri olan çok sayıda Filistinli
araştırmacıyla konuşacağım.
Bu fikirle ilgileniyorsanız, makalenin ilk taslağını 10 gün içinde gönderebilirim.
Makaleye geniş yer ayırmayı tercih ederim, bu yüzden 1500 kelimelik bir inceleme yazısı düşünüyorum,
ama kelime sayısında sizin yer sınırlamalarınıza göre yapacağınız yönlendirmeye de açığım.
Teşekkürler. Geri bildiriminizi bekliyor olacağım.
Saygılarımla,
Regina
Hikâye özetinizi yolladıktan sonra, aşağıdaki 3 karşılıktan birini alacaksınız:
1. Editörünüz hikâye özetinizden memnun ve size başlama iznini veriyor. Sakın onu yarı yolda
bırakmayın! İlk taslağı son teslim tarihinden önce yollayın ve yapmayı kararlaştırdığınız şeylere sadık
kalın.
2. Editörünüzün bazı çekinceleri var ve bunları sizinle tartışıyor. Bu, hikâye fikrinizi daha da
geliştirebilmeniz için iyi bir fırsattır. Bölüm 4.1’de belirtildiği gibi, hikâyenin bakış açısı üzerinde fikir
birliğine varmak önemlidir.
3. Editörünüz cevap vermiyor. Bu durum, e-postanızın istenmeyen e-posta denizinde kaybolduğu
anlamına da gelebilir. Editörünüzü, e-postanızı alıp almadığını teyid etmek amacıyla hikâye özetini
yolladıktan bir kaç gün (ya da bu bir haber hikâyesiyse bir kaç saat) sonra aramanızda sakınca
yoktur. Bu aynı zamanda, hikâye fikrinizin yeterince ilginç olmadığı ve editörünüzün sizi geri
çevirmek için zamanı olmadığı anlamına gelebilir. Hikâyenizi ikinci bir kez gözden geçirin. Fikrinizi
başka bir yayıncıya yollamak denemeye değebilir. Dikkat çekecek daha iyi bir bir açı yakalamaya
çalışın.
İyi bir hikâye özeti, iyi bir makaleye doğru attığınız ilk adımdır.
9
4.4 Farklı bilim yazılarına giriş
Bilim yazısı editöre, okuyucuya, size, yayıncıya ve istenen haber çeşidine göre farklılık gösterir. Nişinizi
bulmak için farklı formatlar denemek ve neyi en iyi yaptığınızı keşfetmek iyi bir fikirdir. Eğer serbest
çalışıyorsanız, bu tip yazıları arayan medya organizasyonlarını hedef almaya başlayabilirsiniz. Ama daha
geniş bir pazar kazanmak için çeşitlilik göstermeye hazır olun.
Aşağıda bazı farklı tip bilim yazılarının kısa açıklamalarını bulacaksınız. Bunlardan bazılarına Ders 4’ün
ilerleyen bölümlerinde değinilecektir.
A. Haber hikâyesi
Haber hikâyeleri, içinde bulunulan anda ya da çok yakın geçmişte olmuş olayları aktarmak amacıyla
yazılır. Her zaman değil ama genellikle diğer tip hikâyelerden daha kısadırlar. “Kim, ne, ne zaman,
nerede ve nasıl” sorularını makalenin birinci veya ilk iki cümlesinde yanıtlayacak şekilde yapılandırılırlar.
Haber hikâyeleri genellikle kısa cümleler ve paragraflardan oluşur. Konferanslar, yakın zamanda yapılmış
bilimsel keşifler ve bulaşıcı hastalık salgınları, sık sık haberlerin konusu olurlar.
ÖRNEK: Mısırolojide yüzyılın keşfi
[ http://www.news.bbc.co.uk/2/hi/middle east/6244516.stm ]
B. İnceleme yazısı
İnceleme yazıları genellikle temel bir haber hikâyesinden daha derinlemesine yazılırlar. Bir inceleme
makalesi, bir haber konusunu (yani yakın zamanda olmuş bir olayı) ele alabilir, ama daha geniş bir alanı
kapsar. Aynı zamanda, inceleme makaleleri hâlâ devam eden ya da daha az aciliyet taşıyan hikâyeleri
de işleyebilir. Genellikle, okuyucunun ilgisini çeken ilginç bir giriş, bunu takip eden ve hikâyenin odak
noktasını açıklayan kısa bir paragraf ve sonra da haberin arka plan bilgisini içeren bir ana gelişme
kısmı olur. En sonda bir sonuç bölümü, düğümün çözüldüğü bir zirve noktası veya hikâyenin haberi
sonlandıran olağandışı bir tarafı olabilir.
ÖRNEK: Yeşillenen Çöl
[ http://www.unep.org/OurPlanet/imgversn/171/Nadia%20el%20Awady.pdf ]
C. Röportaj
Her ne kadar uzmanlar, araştırmacılar, bilim insanları ve “sokaktaki” insanlarla röportajlara başvursak
da, bir makalenin odağı tek bir röportaj olabilir. Bu makaleler daha yaratıcı şekilde yazılabilseler de,
genellikle soru – cevap stilinde yazılır. Buradaki önemli nokta, okuyucunun dikkatinin sadece konuya
değil, röportaj yapılan kişiye ve onun görüşlerine de odaklanmasıdır. Bu makaleler aracılığıyla,
okuyucularımızın belli bir kişinin bir ya da birçok konu hakkında ne düşündüğünü daha iyi anlamalarına
yardımcı oluruz.
(Ders 3: Röportaj konusuna bakın [ http://www.wfsj.org/course/en/L3/L3P00.html ]
ÖRNEK: İşte soru – cevap şeklinde yazılmış bir röportaj:
Shrek ve 3D animasyonu kusursuzlaştırma arayışı
[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article C&cid=1178724250713&pagename=ZoneEnglish-HealthScience%2FHSELayout ]
10
D. Başyazı, analiz, yorum veya fikir haberi
SciDev.Net’in direktörü olan David Dickson şöyle yazıyor:
Bir başyazının amacı, ilgi çekici bir konudaki bir meseleyle ilgili bakış açısı sağlamaktır. Bir başyazı
ya imzalı ya da imzasız yayınlanabilir. Eğer bir başyazı imzasızsa, editörün, ya da o kurumda çalışan
üst düzey bir personelin (ya da nadiren bir serbest katılımcının) ifade ettiği şekliyle, yayıncının ya da
başyazının yayınlandığı web sitesinin görüşlerini temsil eder.
Eğer bir başyazı imzalıysa, bu yazı yayının ya da web sitesinin bakış açısını temsil etmez. Ancak genel
olarak, başyazıya seçkin bir yer verilir, çünkü editör (ya da yazı işleri grubu) bunun okuyucuyu hakeden
bir bakış açısı olduğunu düşünmektedir.
Bir başyazı, hem ele alınan konuyla ilgili net bir sonuca, hem de sonucun dayandırıldığı kesin bilgileri
ve argümanları gözler önüne seren mantıklı bir yapıya sahip olmalıdır. Aynı zamanda, yazar neden aynı
fikirde olmadığını belirterek, kısaca karşıt argümanları da tanımlayabilir.
Bir başyazıya başlamanın pek çok yolu vardır. Bunu yapmanın bir yolu, ele alınan konuyu hemen
belirtmek ve neden bu konunun seçildiğini özetlemektir. Bu, örneğin, yakın zamanda olmuş bir olayla ya
da hükümetin yapma olasılığının bulunduğu bir duyuruyla ilgili bir yorum olabilir.
Diğer bir seçenek de, ya toplumsal (belli bir ülkede AIDS vakalarının artışını açıklamak gibi) ya da
tarihsel bir konuda (geçmişte yaşanmış bir olayı şu anki gelişmelerle karşılaştırmak gibi) ilginç bir arka
plan bilgisi sunmaktır.
Üçüncü bir seçenek, sonuçla başlamaktır, ilk cümlede belli bir hükümetin ya da organizasyonun belli bir
konuda ne yapması gerektiğiyle ilgili yazar görüşünü belirtmektir.
Yazının nasıl başlayacağının kesinleşmesi ise yazarın eğilimlerine, yaratmaya çalıştığı genel etkiye ve
yardımcı editörün seçilen başlangıcın uygun olduğuna karar vermesiyle gerçekleşir.
Başyazının yapısının geri kalanı, çeşitli formatlarda olabilir. Yazar kendi fikirlerini makalenin başlarında
ifade etmeye ve makalenin geri kalanında fikirlerini ispat eden argümanlar sunmaya, eğer yer varsa,
karşı argümanları çürütmeye karar verebilir.
Bir alternatif de, mantıklı bir argüman geliştirip, sonucu son bir iki paragrafta vermektir. Herşeyin
ötesinde, en iyi makale yapısı, argümanları en etkin biçimde aktaranıdır.
Başyazı yazarken, aşağıdaki noktalar akılda bulundurulmalıdır:
1. Fikrinizi net ve öz bir şekilde ifade ettiğinizden emin olun.
2. Argümanlarınızın mantıksal bir yapısı olduğundan emin olun.
3. Teknik veya örtük bir dil kullanmaktan kaçının.
4. Argümanın anlaşılabilir olması için diğer makalelere ya da web sitelerine atıfta bulunmaktan kaçının.
5. Hakaret niteliği taşıyan bir dil kullanmaktan kaçının (meşru ve potansiyel olarak hakaret içeren
yorumlar arasında çok ince bir çizgi olduğunu unutmayın!)
ÖRNEK:
David Dickson tarafından SciDev.Net için yazılmış olan şu başyazıyı okuyun:
Afrika kendi bioteknoloji gündemini yaratmalıdır
[ http://www.scidev.net/content/editorials/eng/africa-must-create-its-own-biotechnology-agenda.cfm ]
11
E. Araştırmaya dayanan rapor
Araştırmaya dayanan rapor, belli bir konuyla ilgili yoğun, orijinal araştırma ve inceleme gerektirir.
Genellikle önemli ve tartışmalı bir soruna yanıt bulmayı içerir, örneğin: “Yerel su dağıtımı gerçekten de
bölgedeki belli bir hastalığın artışıyla ilgili mi?” ya da “İlk insan klonunu gerçekleştirdiklerini iddia eden
araştırmacılar gerçeği mi söylüyorlar?”.
Bu tür bir raporda, bilim insanları muhabirin gerçeği açığa çıkarma yolunda çalışmalarına güvendiği
uzman tanıklar olabilirler, ya da muhabirin araştırmalarının odağı olabilirler. Ayrıca muhabir hikâyeyi
anlatmak için bir bilim insanının görüşlerini bir diğerinin görüşleriyle çarpıştırabilir.
Araştırmaya dayanan rapor, genellikle daha fazla zaman alır, çünkü yanıtlara sahip olan ya da kendisiyle
röportaj yapılması konusunda istekli insanları bulmak daha zordur. Hazırda hiç yanıt olmayabilir ve
muhabir herhangi bir yanıt bulabilmek için çok çalışmak zorundadır. Ama araştırmanın kalitesi, nihai
haberi kesinlikle etkileyecektir.
(“Ayak işlerini yapın”ı da okuyun. [ http://www.poynter.blogs.com/narrative/2003/12/do the leg work.
html ])
ÖRNEK: Bu, Nature dergisi tarafından, Libya’da çocuklara HIV bulaştırmakla suçlanan 6 tıp çalışanıyla
ilgili araştırmaya dayanan bir rapordur:
Çok önemli bir kanıt eksik!
[ http://www.nature.com/nature/journal/v443/n7114/full/443888.html ]
F. Bloglar
Bloglar, habercilik yazımında gürültü koparan en yeni gelişmedir. Pek çok yazı stilinde, muhabirlerin
adil, dengeli ve tarafsız bir biçimde haber verebilmeleri için birey olarak kendilerini uzakta tutmaları
beklenir. Ancak, bloglar muhabirlerin kendi düşüncelerini, tecrübelerini ve maceralarını gözler önüne
sermelerinin önünü açtı.
Bir muhabirin ele aldığı hemen hemen her haberde, hikâye arkasında hikâye vardır. Örneğin, eğer bir
muhabir İran’a nükleer enerji sorununu işlemek için gidecek olsa, kesinlikle ilk olarak bilgiyi nasıl elde
ettiğiyle ilgili hikâyeler olacaktır. Ve eğer editörünüz sizi 500 kelimelik bir haberle sınırlandırırsa, bunun
genişletilmiş halini blogunuzda yazabilirsiniz.
Bloglar normalde kişisel web sitelerinde bulunulurlar. Blog yazmanıza olanak tanıyan pek çok sayıda
ücretsiz çevrim içi program vardır. Aynı zamanda, çalıştığınız gazete ya da derginin, muhabirlerin
bloglarına ayrılmış özel bir bölümü olabilir. Eğer paylaşabileceğiniz bir “hikâye arkasında hikâyeniz”
varsa, editörünüzle konuşun.
ÖRNEK:
Pulitzer ödüllü bilim muhabiri Deborah Blum’ın aşağıdaki blog kayıtlarına bir göz atın:
[ http://www.huffingtonpost.com/deborah-blum ]
Bilim yazılarınız stil olarak ne kadar çok çeşitlilik gösterirse, potansiyel pazarınız o kadar geniş olur.
Ama kendi eşsiz stilinizi geliştirmeye devam ettiğinizden emin olun.
12
4.5 Herhangi bir stildeki bilim yazısının temel özellikleri
A. Bilimi gökten yere indirin
Ders 4’te bu noktaya kadar okuduğunuz her şey, hemen hemen her konu için geçerlidir. Ama yazınızı
okuyucularınız için daha ulaşılabilir ve ilginç hale getirmek adına sahip olmanız gereken bazı beceriler
vardır.
Bazı insanlara göre, laboratuvarlarındaki bilim insanları uzak diyarlardaki uzaylılar gibidir. Bazı
durumlarda, bu benzetme gerçekten de doğru olabilir! Muhabirin işi, bilim insanı bazen isteksiz de olsa,
onu dünyaya geri döndürmektir.
Bilim insanının içindeki insanı dışarı çıkarın. Bilim insanının, herkesin kendinden bir şeyler bulabileceği
yönlerini vurgulayın: bir hobi, bir soruyu cevaplamadan önce derin düşüncelere daldığında yaptığı
bir şey. Laboratuarda ne giyer? Nasıl bir gülüşü var? İşteki meslektaşlarıyla nasıl ilişkiler kurar?
Araştırmadan bahsederken gözleri parlar mı?
Bilimle ilgili yazarken, bunun okurlarınızın günlük hayatlarına nasıl yansıdığını açıklayın. Röportajınız
sırasında, araştırmacıya DNA moleküllerinden gelen nanotüplerin neden bilgisayar teknolojileri için
devrimsel bir gelişme olabileceğini sorun. Ya da okurlarınıza kök hücre araştırmalarının nasıl hastalıkların
tedavileri için büyük bir potansiyeli olduğunu açıklayın. Hikâyenizin girişini yaparken, hastalıktan
etkilenmiş birisiyle ilgili yazarak, anlatı tekniğini kullanın ve kök hücre araştırmasının bu durumu nasıl
değiştirebileceğini açıklayın.
ÖRNEK 1:
Avustralya’nın Cosmos dergisinde çıkan bir makaleden yapılmış aşağıdaki alıntıya bir göz atın (Eylül
2005, sayfa 34). Makale, New England Tıp Dergisi’nde yayınlanmış olan bir araştırma çalışmasını ele
alıyor, ama çok pratik bir şekilde:
O bir bağımlı değildi. Aldığı ilaç kokain değil, kodeindi. Doz küçüktü ve bir doktor tarafından
verilmişti. Ama yine de, bu doz bile hastaya çok gelmişti ve neredeyse ölecekti. Suçlu? Hastanın
genleri.
Kodein ağrı kesici etkisi yapıyor, çünkü vücut onu morfine çeviriyor. Pek çok insanda, bu reaksiyonu
gösteren genden sadece bir tane bulunur. Bu hastada üç tane vardı. Vücudu kodeini süpersonik bir
hızla morfine dönüştürdü. Zehirlenmenin doruğunda, beklenen morfin seviyesinin 800 katı beynini
doldurdu.
Bu aşırı kodein dozu, New England Tıp Dergisi’ne girebilecek kadar sıradışıydı, ama neden olduğu
problem nadir olmaktan çok uzak. 295 milyon nüfusu olan Amerika’da her yıl, ters ilaç reaksiyonları
(ADRs) tahminen 100,000 hayat alıyor ve 2,2 milyondan daha fazla ciddi hastalık vakasının nedenini
oluşturuyor.
Ancak, yakın zamana kadar doktorlar ADRs’i önlemek için hemen hemen hiç birşey yapamıyorlardı.
Bir insanın tedavisini diğer bir insanın zehrine dönüştüren genetik farklılıkların şifresini çözebilecek ne
bilgiye ne de teknolojiye sahiplerdi. Bu durum artık değişiyor. İnsanın gen haritası ve bireyin DNA’sını
analiz etmekte kullanılan araçlar, oldukça çabuk bir biçimde “farmakogenomik” – ilaç tepkimesini
tahmin etmek için genetik bilgiyi kullanma – konusunu hızlandırdılar.
13
ÖRNEK 2:
Aşağıda, Amerika’da yayınlanan Seed dergisinden yapılan bir alıntı var (Şubat/Mart 2006, sayfa 58):
Profesör Elizabeth Gould’un bilgisayarının ekranında bir marmoset (bir tür küçük Güney Amerika
maymunu) resmi var. Marmosetler bir tür yeni dünya maymunudur ve Gould’un tam holün sonunda
yaşayan büyük bir marmoset kolonisi var. Maymun popülâsyonu sadece 3 yaşında olsa da, Gould bu
fotoğraflarla gururlu bir ebeveyn gibi gösteriş yapmaya bayılıyor.
Okuyucunuzun, makalenizin konusunda kişisel olarak kendinden bir şeyler bulmasına yardımcı olacak
bir yol bulun.
14
4.5 Herhangi bir stildeki bilim yazısının temel özellikleri
(Devamı)
B. Bilimi basitleştirin
Bilim, hakkında yazılması zorlayıcı bir konu olabilir. Bilim insanları, kendi alanlarında çalışmak ve
araştırma yapmak için yıllarını harcarlar ve sizin tüm bu yılları, herkesin anlayabileceği 1000 kelimeye
tercüme etmeniz beklenir.
Daha iyi yazma sorusuna verilecek yanıtın bir kısmı, röportajlar sırasında bilim insanlarının bilimi sizin
için basitleştirmeleri konusunda ısrar etmektir (Ders 3: Röportaj’a bakın). Eğer anlamadığınız bir
şey varsa, bunu söyleyin. Sadece yarım yamalak anladığınız bir konuda yazı yazmayın. Konunuzun
araştırmasını iyi bir şekilde yapın ve birisine bunu basit terimlerle açıklatın. Yeterince arka plan bilgisi
sunun ve karmaşık bilimsel jargonu basitleştirin ki, makalenizi herkes anlayabilsin ve ondan zevk alsın.
• Kıyaslama ve benzetmelerin kullanımı
Benzetmelerle ilgili olarak bilim muhabiri Jan Lublinski şunları yazıyor:
Mecazlar bilim yazılarının önemli bir parçasıdırlar, çünkü günlük hayattan ve bilimi anlaşılması kolay
hale getiren kültürel referanslardan yararlanarak güçlü tasvirler yaratırlar: atmosfer bir seradır, bir
satranç oyuncusunun beyni bilgisayardır, bir kara delik kurbanlarını yiyen bir canavardır ve yıldızlar
“son haykırışlarını” X ışını emisyonları olarak gönderirler. Genel olarak, benzetmeler düşünce
sürecimizin farklı bölümleri arasında bağlantılar yaratırlar.
Bir hikâyenin ana benzetmesi, hikâyeyi şekillendirmek için de kullanılabilir. Örneğin, klonlanan
koyun, Dolly’nin yaratıcısı Ian Wilmut’ı ararsanız, onun klonlama araştırmasını tanrısal bir metafizik
eylem olarak tanımlayabilirsiniz, ki bu da hikâyeye hem kritik hem de politik bir açı kazandırır.
Eğer “herşeyin kuramsi” (daha formülize edilmemiş, bulunduğunda bu adı alacak olan kuramdir.
Bulunursa, bütün herşeyi açıklayan herşeyin kuramsi olacaktır.) arayışında, büyük bir parça
hızlandırıcı yapan fizikçileri, bir katedral inşa eden gerçek inananlar olarak tanımlarsanız, aynı şey
geçerlidir.
Karşılaştırma ya da teşbih’in (mecazın daha zayıf eşleri) yanısıra, mecaz, bilim yazılarında birşeyleri
açıklamak için kullanılabilir. “Evrenin genişlemesi”nin ne anlama geldiğini açıklığa kavuşturmak için,
yıldızların maya hamurundaki kuru üzümler gibi birbirlerinden uzağa sürüklendiğini söylemek, bu
ifadenin anlaşılmasına yardımcı olur. Bağışıklık sistemi, ana vatanını savunan bir ordu gibidir; bilim
insanları bir problemi çözmek için dedektifler gibi çalışırlar.
Ama son iki örnek, bazı mecazların hali hazırda gereğinden fazla kullanıldığını ve her zaman için en
iyi seçim olmadıklarını gösteriyor. Bilim yazısında mecazlar ve karşılaştırmalar genellikle yanlış bir
biçimde kullanılırlar. Genetik koda “hayat kitabı” demek gibi bazı mecazlar, sadece konuyu zaten
anlamış olan kişiler için bir anlam ifade eder.
Mecazlar ekstra dikkatli bir şekilde kullanılması gereken güçlü araçlardır. Ve çok sıklıkla, onları
kullanmamak ve bazı şeyleri sadece tanımlamak veya başka bir yolla açıklamak çok daha iyidir.
ÖRNEK:
Aşağıda, başlığının şekillendirdiği mecaz içeren bir hikâye var.
15
Hindistan “jatrofa ekspresi”ne bindi
[ http://www.scidev.net/content/features/eng/india-hops-on-board-the-jatropha-express.cfm ]
Eğer orijinal Nature makalesine giden linke tıklarsanız, tren mecazının burada yeni bir anlam
kazandığını görürsünüz. (SciDev.Net makalesinin altındaki linke tıklamalısınız).
• Rakamlardan bahsetmek
6000 metre kare içinde kaç tane futbol sahası vardır?
Bir iğne başına kaç tane atom sığar?
Ağırlık, alan, boyut, hacim, uzunluk veya konu her neyse, rakamlara değinirken, günlük
hayatlarımızda gördüğümüz ve kullandığımız şeylerle karşılaştırmalar yaparak okurların ilişki
kurabilmelerini daha kolay hale getirmek iyi bir fikirdir. Rakamı yazılı değer olarak bırakmaktansa,
okuyucunuzun “gözünde canlandırmasına” yardımcı olun.
Ama okuyucularınızı konuya yabancılaştırmamak için, makalede kullanacağınız rakamların sayısını
sadece en önemli olanlarla sınırlandırın ve rakamlarla ilgili olan gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH)
gibi terimleri açıkladığınızdan emin olun. Son olarak, kesirli sayılardan çok, basit, yuvarlatılmış tam
sayıları ve “yaklaşık olarak” kelimelerini kullanmaktan korkmayın.
ÖRNEK:
Aşağıda, çap olarak metrenin 30 milyarda birini, bir insanın saç kılından bin kez daha ince olarak
betimlendiği BBC makalesine bakalım. İşte bu karşılaştırma, olağandışı küçüklükte bir yarıçapı çok
daha anlaşılır yapıyor!
Bir insanın saç kılından bin kez daha ince kıllara sahip olan dünyanın en küçük fırçaları, Amerika’daki bilim insanları tarafından üretildi.
Bu fırçalar, nano toz zerreciklerini temizlemek, mikro yapıları boyamak ve hatta suyun içindeki kirliliğe yol açan maddeleri temizlemek için kullanılabiliyor.
Fırçadaki kılların sırrı, çapları 1 metrenin 30 milyarda biri boyutundaki minik kamışa benzer moleküller olan karbon nano tüpler.
Aşağıdaki, Jan Lublinski tarafından yazılmış olan “Bir bilim hikâyesi planlamak ve yazmak” başlıklı
makaleye de göz atın.
[ http://www.scidev.net/en/practical-guides/planning-and-writing-a-science-story.html ]
• Anlaşılmaz sözlerden (Jargon) bahsetmek
Asla okurlarınızın yazınızda geçen bilimsel terimler ya da kavramları anlayacağını varsaymayın.
Terimlerin anlamlarını açıkladığınızdan emin olun, ama aşırı şekilde basitleştirmeyin ki bu,
muhabirlerin bazen düştükleri bir tuzaktır.
16
ÖRNEK:
Aşağıda, IslamOnline.net’te yayınlanan ve iki farklı metod (tam bir sözlük tanımı ve işlemin kendisinin
açıklaması) kullanarak iki terimi (nehir ağzı ekosistemleri ve subatanlar) açıklayan bir makaleden bir
bölüm var.
[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article C&cid=1157962445284&pagename=ZoneEnglish-HealthScience%2FHSELayout]
Hızla düşen deniz seviyesi, kıyı boylarındaki su tabakası seviyesindeki düşüşe eşlik ediyor. Bu durum pek çok sorunun ortaya çıkmasıyla sonuçlandı. Su kaynakları ve ortak yaşam alanları, Ölü Deniz havzasında yaşayan nadir türleri tehdit edecek şekilde kuruyor. Kaynaklardan gelen
tatlı suyun Ölü Deniz’in tuzlu suyuyla birleştiği nehir ağzı ekosistemleri de yok oluyor. Ve yeraltı
su seviyeleri düşerken, topraktaki tuzlar çözünüyor ve toprağı gözenekli ve dayanıksız hale
getiriyor. Sonuç olarak, çökmeye eğilimli ve bazen çapı 15 metreye kadar çıkan kraterler oluşan
toprakta, subatanlar oluşuyor.
Karmaşık bilimsel kavramları basitleştirmekte yaratıcı olmak için zaman ayırın. Okuyucularınız
bundan son derece memnun olacaktır.
17
4.6 Haber yazısının temel özellikleri
A. Neler haber yapmaya değerdir?
Haber hikâyenizi yazmadan önce, okuyucunuz için en çok haber değeri taşıyan açının ne olduğunu ve
dolayısıyla da, haber yazınızda neyin altını çizmeniz gerektiğini düşünmeniz iyi olur. Bir olayın haber
yapmaya değer olup olmadığını belirlemeye yardımcı olan farklı faktörler vardır:
• Eğer bir çatışma varsa: Sadece ülkeler arasında olan silahlı çatışmalar değil, kök hücre araştırmasıyla
ilgili tartışmalar, ya da evrimciliğe karşı yaratılışçılık / akıllı tasarım da çatışma olarak kabul edilebilir.
• Doğal bir afet gibi sıradışı bir oluşum varsa.
• Önem: okuyucunun iyi tanıdığı bir şahsın, enstitünün ya da yerin ön plana çıkması.
• Yakınlık: bir hikâye bize ne kadar yakında ise, bizim için o kadar önemli olur.
• Kişisel çıkarlar: haberin okuyucuyla direkt ilgisi varsa.
• İnsani ilgi: bir hikâye duygularımıza ve kalbimize dokunduğunda.
• Zamanlılık (yeni olmuş veya olmaya başlayan bir şey).
• Değişim
• Hayatlarımız üzerindeki etki: örneğin, bir hastalığın tedavisini mümkün kılacak tıbbi bir araştırma.
• Şiddet.
• Dram.
Bu kursun, “Çalışmanızı planlamak ve yapılandırmak” başlıklı Ders 1 bölümüne [ http://www.wfsj.org/
course/en/L1/L1P00.html ] ve Ders 2’nin “Bilim hikâyeleri bulmak ve değerlendirmek” başlıklı bölümüne
[ http://www.wfsj.org/course/en/L2/L2P00.html ] bakın.
B. Haber hikâyeleri için bilgiler
İyi bir haber hikâyesi aşağıda sıralanan türdeki bilgileri gerektirir:
• Detaylar: kim, ne, ne zaman, nerede, neden ve nasıl.
• Arka plan: Hikâyeyi metin içine yerleştirin, ama doğru bilgilerden ayrılmayın ve kendi kişisel fikrinizi
belirtmemeye dikkat edin.
• Renk: Hikâyeniz için bilgi toplarken, duyularınızı daima açık tutun. Kokuları, sesleri, olay yerlerini ve
hatta dokuları tarif etmek, hikâyeyi okuyucunuza yakınlaştırmanın renkli yollarıdır.
• Anekdotlar: Haber hikâyenizin daha canlı hale gelmesine yardımcı olması için, ele aldığınız konuyu
kapsayan bir hikâye veya sahne bulmaya çalışın.
• Alıntılar: Alıntıları kullanmak ustalık ister. Gerekli olmayan alıntıları kullanmayın. Eğer bir alıntı,
başka sözcüklerle yeniden anlatılabilecek olaylara dayanan bilgileri içeriyorsa, o zaman bunu kendi
sözcüklerinizle ifade edin. Sadece, yeniden yazmanın günah sayılacağı, insanların kendi duygularını
ya da olaylara olan tepkilerini tarif ettiği “altın sözleri” kullanın.
C. Haber hikâyeleri için kaynaklar
Haber hikâyenizi yazarken, daima en azından iki, tercihen daha fazla farklı tipte kaynak kullanın. (Bu
kursun, “Çalışmanızı planlamak ve yapılandırmak” başlıklı Ders 1 bölümüne bakın). [ http://www.wfsj.
org/course/en/L1/L1P00.html ]
Kaynaklar, anketler, dökümanlar, hükümet arşivleri, dergiler, basın açıklamaları ve diğer medya
kaynakları gibi materyal kaynakları olabilir; ya da resmi görevliler, uzmanlar, olaya dahil olan insanlar,
olaydan etkilenen insanlar, olayı hatırlayan insanlar ve sokaktaki vatandaş gibi insani kaynaklar olabilir.
18
ÖRNEK:
Avustralya Yayın Kurumu’nun bilim bölümünde bulunan aşağıdaki makaleyi okuyun.
Hindistan’ın gizli sera gazı kaynağı?
[ http://www.abc.net.au/science/news/stories/2007/1964548.htm ]
Yazarın bir çalışmaya, çalışmanın başyazarına, bir kuruma, eylemcilere ve hükümet kaynaklarına nasıl
gönderme yaptığına dikkat edin.
D. Haber hikâyelerinin tipleri
1. İlerleme hikâyesi: Bu hikâye türü, bir konferans gibi, bir olayı duyurur. Genellikle ters piramit yapısını
takip eder: En önemli ve ilginç bilgiler üstte olur ve bunun ardından daha azalan öneme sahip olan
destekleyici bilgiler gelir. İlerleme haber hikâyesinin yapısı aşağıdaki gibidir:
a. Giriş kısmı: Haber hikâyenize, cevaplanması gereken üç ana soru (ne, ne zaman, nerede) ile
başlayın. Unutmayın, gelecekte olacak bir olayı duyuruyorsunuz, o yüzden lafı uzatmadan
duyurunuzu yapın. Giriş kısmı genellikle, her biri 25–30 kelimeden uzun olmayan bir-iki cümleden
oluşur.
b. İkinci paragraf: Organizatörler gibi, olaya dahil olan insanlar, kimlerin katılacağı ve hangi önemli
konuların tartışılacağı ile ilgili daha fazla detay verin.
c. Üçüncü paragraf: Hangisinin daha önemli olduğuna bağlı olarak, konular ve katılan insanlarla ilgili
daha da detaylı bilgi verin.
İlerleme haber hikâyesi genellikle 4 paragraf uzunluğundadır ve her bir cümle 10–15 kelimeden daha
uzun değildir.
ÖRNEK: Aşağıdaki ilerleme hikâyesine göz atın.
Kuveyt 8’inci Kuran Bilim Konferansı’na ev sahipliği yapacak
[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article C&cid=1160574245493&pagename=ZoneEnglish-HealthScience%2FHSELayout]
2. Spot haber: Bu, henüz yeni gerçekleşmiş birşeyi okuyuculara aktaran bir haber hikâyesidir. Bu da
genellikle ters piramit yapısını takip eder: En önemli ve ilginç bilgiler üstte olur ve bunu daha azalan
öneme sahip olan destekleyici bilgiler takip eder. Giriş kısmına ne, ne zaman, nerede, neden ve
nasıl sorularına cevap vererek başlayın. Girişten sonra ilgili detayları verin. Bundan sonra, üçüncü
paragrafınıza alıntılar ve arka plan bilgileriyle devam edin. Haber yazılarınızda daima renk kullanmayı
ihmal etmeyin.
ÖRNEK:
Aşağıda New Scientist’ten bir spot haber örneği bulacaksınız.
Uydu gizemli parlayan bulutların ilk resimlerini çekti
[ http://www.space.newscientist.com/article/dn12171-satellite-snaps-first-images-of-mysteriousglowing-clouds.html ]
19
3. “İnsanlar konuşuyor” haber hikâyesi: “İnsanlar konuşuyor” haber hikâyesinin bir örneği, bir basın
konferansını veya halka açık bir konuşmayı ele alanıdır.
a. İlk kısım: Giriş kısmınızda, o etkinlikte yapılan en önemli beyanatı kendi cümlelerinizi kullanarak
yeniden yazın ve özetleyin.
b. İkinci paragraf: Direkt olarak konuşmacıdan alıntı yapın ve bu beyanatı nerede ve neden
yaptıklarını açıklayın.
c. Üçüncü paragraf: Arka plan bilgisi verin.
d. Dördüncü paragraf: Ele alınan en önemli ikinci noktayı kendi cümlelerinizle yazın.
e. Beşinci paragraf: Örnekleme yapmak için direkt bir alıntı yapın.
f. Altıncı paragraf: Biraz daha fazla arka plan bilgisi verin.
ÖRNEK:
Reuters’de yer alan şu hikâyeyi okuyun.
Çin’in gelişmesi Himalayalar’a pahalıya patlıyor: eylemci
[ http://www.reuters.com/article/environmentNews/idUSDEL25608220070629 ]
4. Takip haber hikâyeleri: Bu hikâyeler hâlâ sürmekte olan ve hâlâ okuyucunun ilgisini çeken bir
olayın devamı olarak yazılırlar. Bu bir spot haberin ya da “insanlar konuşuyor” türünden bir haber
hikâyesinin takibi olabilir. Bu hikâyenin çektiği okuyucular hâlihazırda hikâyeye aşina olabilirler ve
hikâyeyle ilgili daha fazla bilgi istiyor olabilirler ya da hikâyeyi ilk kez öğreniyor da olabilirler.
ÖRNEK:
Bu hikâye, haberlerde çok fazla yer alan güney Avrupa’daki bir ısı dalgasının takip haberi olarak
BBC’de yayınlandı:
Isı dalgaları ‘ölüm oranını arttıracak’
[ http://www.news.bbc.co.uk/2/hi/health/6245370.stm ]
Haber yazarken, aşağıdakileri yaptığınızdan emin olun:
• Objektif olun. Hikâyeye kendi kişisel görüşünüzü sokmayın.
• Dengeli olun. Hikâyenizin mümkün olduğunca çok tarafını gösterin. Dengenin, bir hikâyenin iki
yüzü demek olmadığının farkına varmak önemlidir. Çoğu hikâyenin pek çok yönü vardır. Ve dengeli
olmak, her yöne aynı ağırlığı vermek demek değildir. Örneğin, eğer çoğu bilim insanı iklim biliminin
değiştiğine inanıyorken, sadece iki bilim insanı buna inanmıyorsa, birinci inancın bilim toplumunda
daha ağırlıklı olduğunu belirtmelisiniz.
• Kaynaklarınızı açıklayın. Kaynaklarınızı tehlikeye sokmadığınız sürece, okuyucularınıza bilgilerinizin
nereden geldiğini daima söyleyin.
Yeterli yaratıcı enerji ile hemen hemen her şeyi habere dönüştürebilirsiniz. Unutmayın: uzman olanlar
kaynaklarınızdır, siz değil. Sadece iki veya üç kişiden alıntı yapıyor olsanız bile, her kişinin bakış
açısının oransal ağırlığını belirlemek için, çok daha fazla kişiyle konuşmalısınız.
20
4.7 İnceleme yazısının temel özellikleri
A. İşe koyulmak: “nut graf”
Tıpkı haber yazımı gibi, inceleme yazılarının da haber değeri olması gerekir. “Sağlam” bir haber hikâyesi
ve bir inceleme yazısı arasındaki ana farklar, haber hikâyelerinin daha öz, daha az ayrıntılı ve renkli, ve
dolayısıyla da inceleme yazılarından çok daha kısa olmasıdır, ama haber hikâyelerinin haber incelemeleri
olarak da yazılabileceğini unutmayın. İnceleme yazıları daha dazla derinlik ve arka plan bilgisine sahip
olma ve daha geniş çeşitlilikte yazım stili kullanma eğilimindedirler. Haber hikâyeleri genellikle, haber
değerine sahip olabilmeleri için bugün basılmak zorundadırlar, o nedenle hızlı bir şekilde yazılmaları
gerekir. Oysa inceleme yazıları günlerce, hatta haftalarca bekleyebilir.
Bir inceleme yazısı yazmanın en zor kısmı, ilk kelimeleri kâğıda dökebilmektir. Burada kritik önem
taşıyan görev, ilk önce aktarmak istediğiniz en önemli mesajı bulup çıkarmaktır. Bu, hikâye fikrinizi
belirli bir açıya odaklar. Tek bir makale her bir açıyı tek tek ele alamaz. Eğer aralarında seçim yapmanız
gereken pek çok açı varsa, bunları birden fazla makalede ele alın. Bu, yayın pazarınızı genişletir.
Yayınınız için birden fazla bölüm yazmaya ilgi duyan serbest çalışan ya da kadrolu bir muhabir
olabilirsiniz. Hikâyenin açısını yeniden biçimlendirerek, aynı araştırmaya dayanan birden fazla makale
yayınlayabilirsiniz. (Bu kursun, “Araştırma cümlesi üzerinde çalışmak” başlıklı Ders 1 bölümüne bakın).
[ http://www.wfsj.org/course/en/L1/L1P09.html ]
Hikâye fikrinizi nasıl odaklayacağınızı öğrenmenin en iyi yollarından birisi, nasıl “nut graf” yazılacağını
öğrenmektir. Bu, Amerikan haber merkezlerinde icat edilmiş, hikâyenizin ne ile ilgili olduğunu özetlemek
amacıyla makalenizin üçüncü ya da dördüncü paragrafı olarak yerleştirilen paragrafı tanımlayan bir
terimdir. Daha ayrıntılı bilgi için aşağıdaki linki ziyaret edin:
[ http://www.poytner.org/column.asp?id=52&aid=34457 ]
Makalenize, “nut graf”ınızı yazarak başlayın.
ÖRNEK:
Nil Nehri, anımsanamayacak kadar eski zamanlardan bu yana Mısır’ın ‘hayat damarı’ olmuştur. Şimdi,
şistozomiyazisten tutun, ham lağım, endüsriyel ve tarımsal atık sulara kadar pek çok değişik tehdit
altında bulunan dünyanın en uzun nehri, yavaş yavaş Mısır’daki milyonlar için ölüm cezasına dönüşüyor.
Ancak, halkın bilinçlenmesi ve daha iyi bir hayat yaşamaya dair vaatlerin bir karışımı, Firavunlar
zamanından bu yana ülkenin zenginlik ve bolluk sembolü olan bu sulara saygılarını sunan başarılı bir
reçete oluşturuyor.
[ http://www.islamonline.net/English/Science/2004/05/article09.shtml ]
Makalenin nut graf’ı olan bu iki paragrafı okuyarak, okuyucu makalenin ne ile ilgili olduğunu hemen
anlayabilir: Nil Nehri’nin kirliliği, Mısırlı’ların sağlığını nasıl etkilediği ve bu problemi çözme yolunda
harcanmaya başlanan çabalar. Dolayısıyla, yazar hikâye fikrini odaklamış ve hikâyenin geri kalan
kısmında kendisini esas itibarıyla bu belirli açıyla sınırlandırmıştır.
B. Nut graf’a giriş yapmak
Nut graf’ınızı bir kez yazdınız mı, okuyucunun ilgisini çekmek için nut graf’a nasıl iyi bir girişle
başlayacağınızı düşünmek zorundasınız. Kullanabileceğiniz pek çok giriş biçimi vardır:
• Özet: Tipik bir haber girişinde olduğu gibi, hikâyenin kim, ne, ne zaman, nerede, neden ve nasıl’ını
özetleyin.
21
• Anekdotlar: İnsanların kendinden birşeyler bulacağı ve okuma isteği uyandıran kısa bir hikâye
anlatın.
ÖRNEK:
Yine Nil Nehri ile ilgili hikâyeyi ele alalım.
Mısır yaza yenik düşerken ve hava sıcaklıkları yavaş yavaş bitkileri kurutan 40 santigrat dereceye
yükselirken, babaları ve büyük erkek kardeşleri yakınlardaki tarlalarda çalışırken, dört genç çocuk
bir kanalda suya giriyorlar. Sadece kendi yaşlarındaki erkek çocuklarının hissedebileceği kaygısız bir
canlılıkla, birbirlerine canlandırıcı serin suları atarak oynuyorlar.
Ancak, nehrin yukarısına doğru 100 metreden daha az bir mesafede, hayatlarının geri kalan kısmında
bu çocukların doğrudan etkilenecekleri bir suç işleniyor. Az bir ücret karşılığında yerel çiftçilerden
alınan ham lağım pisliklerini taşıyan bir kamyon, içindekileri sulama kanalına boşaltıyor.
• Tasvir eden: Ele aldığınız olaydaki kişinin bir tanımını ya da olan bir olayın tanımını verin.
• Soru: Eğer makaleniz, makalenin sonunda yanıtının tamamıyla verileceği bir konuyu araştırıyorsa,
makalenize bir soru ile başlayabilirsiniz.
ÖRNEK:
Islamonline.net’deki bu hikâye, pek çok internet kullanıcısının muhtemelen “evet!” diye yanıtladığı bir
grup soruyla başlıyor.
“Serin gelmek” veri kaybına yol açabilir
• Kelime oyunu ya da doğruluğu kabul edilmiş önerme: Kelimelerle oynayın ve ele aldığınız konunun
özü için geçerli olabilecek bir kelime oyunu ya da doğruluğu kabul edilmiş bir önerme düşünün.
• Alıntı: Bu tür bir girişin dikkatli kurulması gerekir. Eğer araştırmanız sırasında, okuyucunuzu
hikâyenin içine çekebilecek bir alıntıya rastlamışsanız, bunu kullanın. Aksi takdirde, farklı türde bir
giriş kullanmak daha iyidir.
C. İncleme yazısının gövdesi (gelişme bölümü)
Makalenizin gövdesini yazarken aşağıdaki maddeleri hatırlayın:
• Nut graf’ınızda özetlediğiniz ana fikirden uzaklaşmayın.
• Farklı ve çoklu kategorilerden, çoklu kaynaklar kullanın. Örneğin, bilimden etkilenen resmi
görevlilerden ve insanlardan da alıntı yapmaksızın, sadece bilim insanlarının söylediklerine yer
vermeyin.
• Yazılarınızda “siyah beyaza karşı” ya da “kötü iyiye karşı” tarzındaki görüşleri ima etmekten kaçının.
Haberlerde olduğu gibi, her hikâyenin birden fazla yönü vardır. Dengeyi, iki aşırı zıtlık yaratarak
değil, hikâyenin farklı yönlerinin birer portresini çizerek ve her yöne uygun ağırlığı vererek kurun.
Daima kaynaklarınızdan bahsedin.
• Kim olursa olsun, konunuzu herkesin anlamasına yetecek kadar arka plan bilgisi verin.
• Yazınıza renk katın. Hikâyenizdeki ana karakterleri ve olay yerlerini tasvir edin.
22
D. Makalenizi sonuca bağlamak
Bütün iyi inceleme yazılarının iyi bir sona ihtiyacı vardır. Okuyucunun, nut graf’ınızla makelenizin
bitişi arasında mantıklı bir bağlantı bulabilmesi gerekir.
Bitiş kısmı, makalenin ana mesajını özetleyen direkt ve anlaşılması kolay ya da dobra dobra söylenen
bir mesaj, bir soru ya da bir atasözü veya okuyucuyu hikâyenin insani kısmına götüren bir hikâyecik
ya da konunuzla ilgili olarak gelecekte olması beklenen şeylere giriş yapan bir yorum olarak
yazılabilir.
Burada en önemli olan şey, okuyucularınızı boşlukta asılı bırakmayı, ya da bunun iyi bir makalenin
zayıf ve kötü bitişi olduğunu hissetmesini istemiyor olmanızdır.
E. Makalenizi editöre göndermeden önce:
• Hikâyenizi yüksek sesle kendinize okuyun. İyi okunuyor mu?
• Her ne kadar bu editörün işi olsa da, makalenizi alt başlıklara ayırmaya çalışın. Bu, fikirlerinizin
mantıklı bir şekilde gruplandırılıp gruplandırılmadığını kontrol etmenize yardımcı olur. Eğer makaleyi
alt başlıklara ayırmayı zor buluyorsanız, bu durum fikirlerinizin mantıklı bir sırayı takip etmiyor
olmasından kaynaklanabilir.
• Son teslim tarihinizden önce hâlâ vaktiniz kalmışsa, makaleyi bir iki gün bırakın ve sonra geri dönüp
tekrar okuyun. İlk taslağı yazarken gözünüzden kaçan hatalar bulabilirsiniz.
• Makalenizi, yapıcı eleştiride bulunacağına inandığınız bir aile üyesine, arkadaşa ya da iş arkadaşınıza
gösterin. Onların anlamakta zorlandığı terimler ya da kavramlar var mı? Makale sıkıcı mı? Makalenizin
gereksiz bilgileri ve kelimeleri çıkararak “sağlamlaştırılmaya” ihtiyacı var mı?
Yazınızda baştan sona kadar odakta kalın.
23
4.8 Anlatı yazısı: Okuyucularınıza bir hikâye anlatın
En sıkıcı konuları bile okuma isteği uyandıran konulara dönüştürmekte iyi bir anlatı gibisi yoktur. Bu
güne kadar okuduğum en hatırlanmaya değer yazılardan birisi, bir ıssız adada keşfedilen ve soyunun
tükendiğine inanılan bir böcek türünün yıllar sonra çok daha uzak başka bir adada görülmesiyle ilgili
bir National Geographic hikâyesiydi. Bu böcek ne yüzemediği, ne de uçamadığı için, bu kadar uzakta
bir yerde belirmesi tam bir gizemdi. Araştırmacılar bu bulmacayı çözmek için çalıştılar ve bir kuram
geliştirdiler. Soyunun tükenmiş olduğu zannedilen bir böcek üzerine yapılan araştırmayla ilgili bir
hikâye oldukça sıkıcı olabilirdi. Yani, soyu tükenmiş böcekler kimin ilgisini çeker ki? Ama yazar hikâyeyi,
bütün olumsuzluklara rağmen hayatta kalmayı başaran ufak bir böceğin macera dolu yolculuğuna
dönüştürmüştü. Böyle bir şeye kim karşı koyabilir ki?
Anlatı yazısı, hem haberler hem de inceleme yazıları için kullanılabilecek bir yazı stilidir. Karakterlerin
geliştirilmesini ve bir olaylar dizisini içeren bir hikâye anlatımı formundadır. Okuma isteği yaratır,
çünkü “Bundan sonra ne olacak?” ya da “Bu nasıl oldu?” ya da “Bundan sonra ne anlaşılacak ya da
öğrenilecek?” sorularının yanıtını verir. (Şu linki ziyaret edin: [ http://www.poytner.org/content/
content view.asp?id=117320 ]) Büyüklerimizin bilgileri bize nasıl aktardığını – özellikle de bize bir ders
vermek için – ya da atalarımızın insanlık tarihini nasıl muhafaza ettiklerini bir düşünün.
Bunun bir örneği, bir araştırma çalışmasının hikâyesini, araştırmacılar vasıtasıyla anlatmaktır.
Araştırmacıların karakterlerini geliştirin. Karakterlerinin farklı yönlerinin, onları o araştırma fikrine ya
da bulgusuna nasıl yönlendirdiğini, ya da sıradan bir tartışmanın nasıl çok daha iyi bir metodolojinin
gerçekleştirilmesine yol açtığını gösterin. Bir hikâyenin doğru, eğitici ve ilginç bilgilerini bulmanın
anahtarı, büyük olasılıkla araştırmacılarla yaptığınız röportajlardan gelecektir. (Bu kursun Ders 3:
Röportaj bölümüne bakın.)
Diğer bir örnek, aynı hikâyeyi, o araştırmadan etkilenen insanlar vasıtasıyla anlatmaktır. Başka bir
deyişle, hikâyenizin insan unsurunu vurgulayın. Karakterleriniz, atomlar, hayvanlar veya böceklerin
yanısıra, objeler de olabilir. Hedefiniz, sanki kamp ateşinin etrafında büyükbabalarının anlattığı
bir hikâyeyi dinliyorlarmış gibi, okuyucunuzun ilgisini çekecek şekilde bu karakterleri hikâyenize
dokumaktır.
ÖRNEK:
Anlatı yazımının neye benzediğini anlamak için, aşağıdaki National Geographic dergisinde çıkan bir
makaleden alınan şu bölümü okuyun:
Yani nedir şu sevgi denilen şey?
[ http://www.nationalgeographic.com/ngm/0602/feature2/index.html ]
Anlatı yaklaşımının ille de uzun yazılar gerektirmediğini unutmayın. Bilim insanlarıyla ilgili kısa ve öz
hikâyeler de oldukça cazip olabilir. (Aşağıdaki linki ziyaret edin: “Kısa ve güzel: 300 kelimede hikâye
anlatımı”)
[ http://www.poytner.org/content/contentview.asp?id=99998 ]
24
İnceleme yazıları için anlatı yazımını kullandığınızda, romanlardaki, hatta iyi sinema filmlerindeki anlatı
yazımı için gerekli bütün araçları kullanmak isteyeceksiniz. Bu yüzden, anlatı yazımı becerilerinizi
geliştirmenin bir yolu da, bol miktarda kitap okumak, film izlemek ve bunlardaki iyi hikâye anlatımı
unsurlarının neler olduğu hakkında düşünmektir.
Etkili bir girişle, makalenizi okuması için okuyucunuzu cezbedin. Aynı zamanda, oraya buraya şaşırtıcı
ipuçları serperek, okuyucunuzun merak ve gerilimini muhafaza edin. Karakterlerinizi iyi geliştirin
ve okuyucunuza kendi tutum ya da düşüncelerinden birşeyler bulması için zaman tanıyın. Bilimi,
karakterlerin kendileri aracılığıyla aktarın. Anlatınızı bir düğüm noktasına getirip, okuyucularınızın ilgisini
en son kelimeye kadar ayakta tutun.
Bilim yazıları sıkıcı olmak zorunda değildir.
25
4.9 İnternet için yazmak
Her ne kadar haber ya da inceleme yazısının temel formatı, hem yazılı basın hem de internet için benzer
olsa da, internet için yazarken göz önüne alınması gereken belli başlı noktalar vardır:
• İnternet okuyucuları okumaktan çok, sörf ya da tarama yaparlar. Hepimizin farkında olduğu
gibi, uzun bir metni bilgisayar ekranından okumak gözler için oldukça yorucudur. Pek çok insan
uzun metinler okumayı bir koltukta uzandıkları ya da kahvaltı masasında çaylarını yudumladıkları
bir zamana bırakırlar. Bu yüzden, internetin her ne kadar sınırsız alan avantajı olsa da, insanlar
makalenizi sadece kısa ve hoş tutarsanız okuyacaklardır.
• Makalenizi, okuyucunun sadece bir yandan sayfaları kaydırırken, bir yandan da paragrafları tararken
ana konuyu anlayabileceği şekilde yapılandırın. Fikirlerinizi gruplandırın, net ve konu hakkında ipucu
veren alt başlıklar yazın.
• Makalenizi, alıntılar ve makalenizden fikirler içeren küçük yan çubuklar yardımıyla parçalara bölün.
• Cümle ve paragraflarınızı normalde yazılı basın için uygun olabilecek uzunluktan daha kısa tutun.
Serbest muhabirlik piyasasındaki konumunuzu yükseltmek istiyorsanız, editörünüze ek materyal vermek
iyi bir fikirdir.
Grafik kullanarak açıklanabilecek karmaşık bir bilim prosedürü var mıdır? Kendi grafiklerinizi
tasarlayabilseniz, harika olurdu, ama eğer web takımında bir grafik tasarımcı varsa, açıklayıcı bir grafik
yapılmasında rehberlik eden başlıklar, bir tarif ve yararlı resimler önerebilirsiniz. Alternatif olarak, web
sitesinin ücretsiz olarak indirip kullanabileceği, hâlihazırda bulunan resimler kullanabilirsiniz. Eşlik
eden başlıklarla birlikte bir resim dosyası, hatta biraz ses ve görüntü, makalenize gerçekten çok şık bir
görünüm kazandırabilir.
Aynı zamanda, terimlere ya da ek bilgiler içeren diğer web sitelerine de link verebilirsiniz, ya da
makalenizin sonunda okuyucularınızın başvurabileceği kaynakları listeleyebilirsiniz. Pek çok web sitesi
yaptığınız ekstra iş için ödeme yapmayacaktır, ama editörünüz bu çabalarınızı kesinlikle takdir edecektir
ve sizi öncelikli yazarlar listesine alabilir. Bu çabalarınızdan okuyucularınız da faydalanacaktır.
İnternet için yazarken, yazınızı linklerle, ek kaynaklarla ve grafiklerle renklendirin ve ilginç hale getirin.
Tarayıcılar için yazın, okuyucular için değil.
26
4.10 Gözden geçirme soruları (1-5)
SORU 1:
Aşağıda üç makalenin ilk birkaç paragrafını bulacaksınız. Herbirinin haber hikâyesi mi, inceleme hikâyesi
mi, anlatı yazısı mı, araştırma raporu mu, röportaj mı, başyazı mı, blog mu yoksa birden fazla bilim
yazısının birleşimi mi olduğuna karar verin:
a. [ http://www.wfsj.org/course/en/L4/L4Stg-Article01.html ]
b. [ http://www.wfsj.org/course/en/L4/L4Stg-Article02.html ]
c. [ http://www.wfsj.org/course/en/L4/L4Stg-Article03.html ]
SORU 2:
Aşağıdaki cümlelerde kullanılan terimlerin bazılarını yeniden yazmak için yaratıcı yollar bulun. Sizin
açınızdan rahat olması için, genel halk için zor olabilecek terimler koyu renkle vurgulanmıştır:
a. “Steve Linscombe, Lousiana Üniversitesi Pirinç Araştırmaları Merkezi’nin direktörü, 2001 ve 2003
yılları arasındaki saha deneylerinde bir kaç transgenik pirinç dizilimi yetiştirdiğini biliyor. Aynı
zamanda, bu dizilimlerden LLRICE601’in 1 dönümden daha küçük bir arazide yetiştirildiğini de biliyor.
Ama dizilimin nasıl olup da yiyecek stoklarına girebildiğini açıklayamıyor. Bu küçük gizem şimdi
resmi bir araştırmanın ve kolektif bir davanın konusu.”
b. “Bu erken kronik aşamayı tedavi edebilecek ilaçlar var, ama parazit aynı zamanda ilaçların etkili
olmadığı otoimmüniteye benzer bir sürece de sebep oluyor.”
c. Geçen hafta (16 Haziran) The Lancet’de yayınlanan araştırmaya göre, Nehir körlüğüne yol açan
parazitteki ilaç direnci, bu parazitin kontrol altında olduğu toplumlarda salgınlara neden olabilir.”
d. Oxford ve Nottingham Üniversitesi’nden bilim insanları, nanotüplerin içinde kimyasal reaksiyonlar
gerçekleştirdiler.”
SORU 3:
Aşağıdaki cümleleri okuyun ve rakamları okuyucularınız için daha kolay anlaşılır hale getirmenin yollarını
düşünün:
a. Radyoaktif ultra ince karbon parçacıkları soluyan hastaların dolaşım sistemlerinde, çok geçmeden
bunların izleri açığa çıkıyor. Maddenin bu çok küçük parçalarına nano parçacıklar deniyor ve boyut
olarak 100 nanometreden küçük herhangi birşey olarak tanımlanıyor.
b. Chajnantor, şimdiye kadar karanlıklar içinde gizlenen evreni aydınlatması amaçlanan büyük bir
teleskop olan Atacama Large Milimeter Array’in (Alma) yerleştirileceği bölge olarak seçildi. Bu
bölge, 5,300 metrelik bir rakımda uzanıyor.
c. Gökyüzü ile ilgili süregiden araştırmalar, en uzak ve dolayısıyla da evrenin ilk dev kara noktasının
yerini belirledi. Havalı isim CFHQS J2329-0301 adı verilen bir gök cismi olan obje, Kanada – Fransa
Yüksek-z Kuasar Araştırması’ndaki aşırı şekilde uzak olan üç farklı gök cismiyle beraber bulundu.
Bilim insanlarının söylediğine göre, CFHQS J2329-0301 13 milyon ışık yılı ötede.
SORU 4:
Aşağıdaki her bir farklı haber hikâyesinde, her birinin ne tip bir haber hikâyesi olduğunu belirleyin,
hangi haber değeri unsurlarına sahip olduklarını ve hangi haber kaynağı kategorilerine sahip olduklarını
listeleyin.
27
Haber hikâyesi
Haber
hikâyesinin tipi
Haber değeri
unsurları
Haber kaynağı
kategorileri
‘Daha iyi ve daha ucuz’ tifo tedavisi bulundu
[ http://www.scidev.net/content/news/eng/
better-and-cheaper-typhoid-treatment-found.cfm]
Bilim muhabirlerinin ‘ahlak kurallarına ihtiyacı var’
[ http://www.scidev.net/News/index.
cfm?fuseaction
=readnews&itemid?3561&language=1]
Apple’ın iPhone’u mağazalardaki yerini aldı
[ http://www.news.bbc.co.uk/2/hi/technology/625
0192.stm ]
SORU 5:
Aşağıdaki üç makalede ne tür girişler kullanılmıştır?
Makale
Giriş Tipi
Amacı olan güzellik
[ http://www.islamonline.net/English/Science/2004/05/article05.
shtml]
Balık çiftçiliği Kenya’nın sulak alanlarını kurtardı
[ http://www.islamonline.net/English/Science/Nature/
Ecology/2006/07/03.shtml]
Döküntüleri ayırmak: Bilgi kalabalığı olan bir dünyada e-posta
[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article C&cid=116826
5723518&pagename=Zone-English-HealthScience%2FHSELayout]
28
4.11 Gözden geçirme sorularının yanıtları
SORU 1:
Aşağıda üç makalenin ilk birkaç paragrafını bulacaksınız. Herbirinin haber hikâyesi mi, inceleme hikâyesi
mi, anlatı yazısı mı, araştırma raporu mu, röportaj mı, başyazı mı, blog mu yoksa birden fazla bilim
yazısının birleşimi mi olduğuna karar verin:
a. [ http://www.wfsj.org/course/en/L4/L4Stg-Article01.html ]
b. [ http://www.wfsj.org/course/en/L4/L4Stg-Article02.html ]
c. [ http://www.wfsj.org/course/en/L4/L4Stg-Article03.html ]
Yanıtlar:
a. Haber
b. Başyazı
c. İnceleme yazısı
SORU 2:
Aşağıdaki cümlelerdeki terimlerin bazılarını yeniden yazmak için yaratıcı yollar bulun. Sizin açınızdan
rahat olması için, genel halk için zor olabilecek terimler koyu renkle vurgulanmıştır:
a. “Steve Linscombe, Lousiana Üniversitesi Pirinç Araştırmaları Merkezi’nin direktörü, 2001 ve 2003
yılları arasındaki saha deneylerinde bir kaç transgenik pirinç dizilimi yetiştirdiğini biliyor. Aynı
zamanda, bu dizilimlerden LLRICE601’in 1 dönümden daha küçük bir arazide yetiştirildiğini de biliyor.
Ama dizilimin nasıl olup da yiyecek stoklarına girebildiğini açıklayamıyor. Bu küçük gizem şimdi
resmi bir araştırmanın ve kolektif bir davanın konusu.”
b. “Bu erken kronik aşamayı tedavi edebilecek ilaçlar var, ama parazit aynı zamanda ilaçların etkili
olmadığı otoimmüniteye benzer bir sürece de sebep oluyor.”
c. Geçen hafta (16 Haziran) The Lancet’de yayınlanan araştırmaya göre, Nehir körlüğüne yol açan
parazitteki ilaç direnci, bu parazitin kontrol altında olduğu toplumlarda salgınlara neden olabilir.”
d. Oxford ve Nottingham Üniversitesi’nden bilim insanları, nanotüplerin içinde kimyasal reaksiyonlar
gerçekleştirdiler.”
Yanıtlar:
Aşağıdaki yanıtlar, sizin kendi yanıtlarınızdan farklı dile getirilmiş olabilir:
a. Transgenik bitkiler, özel karakteristiklere sahip bitkiler üretmek amacıyla, laboratuar ortamında
başka türlerden kendilerine aktarılmış bir ya da daha fazla gen taşırlar.
b. Otoimmünite, parazitin dokulara saldırmasına karşı, hastanın kendi bağışıklık sistemi tarafından
antikorların üretilmesi durumudur.
c. Nehir körlüğü (onchocerciasis), parazitik bir kurtçuk olan Onchocerca volvulus tarafından meydana
gelen ve hızlı akan ırmakların kıyılarında üreyen kara sinekler tarafından bulaştırılan bir hastalıktır. Alt
Sahara Afrika’sında ve güney ve kuzey Amerika’daki tropik bölgelerde, körlük ve cilt hastalığına yol
açar. Dünyada yaklaşık 37 milyon insan bu hastalıkla enfekte olmuş olabilir.
d. Nanotüpler, bir atom kalınlığında grafit yaprakları olan ve silindir şeklini oluşturmak için kendi
arkalarına doğru kıvrılan minik karbon atomu küpleridir.
29
SORU 3:
Aşağıdaki cümleleri okuyun ve rakamları okuyucularınız için daha kolay anlaşılır hale getirmenin yollarını
düşünün:
a. Radyoaktif ultra ince karbon parçacıkları soluyan hastaların dolaşım sistemlerinde, çok geçmeden
bunların izleri açığa çıkıyor. Maddenin bu çok küçük parçalarına nano parçacıklar deniyor ve boyut
olarak 100 nanometreden küçük herhangi birşey olarak tanımlanıyor.
b. Chajnantor, şimdiye kadar karanlıklar içinde gizlenen evreni aydınlatması amaçlanan büyük bir
teleskop olan Atacama Large Milimeter Array’in (Alma) yerleştirileceği bölge olarak seçildi. Bu
bölge, 5,300 metrelik bir rakımda uzanıyor.
c. Gökyüzü ile ilgili süregiden araştırmalar, en uzak ve dolayısıyla da evrenin ilk dev kara noktasının
yerini belirledi. Havalı isim CFHQS J2329-0301 adı verilen bir gök cismi olan obje, Kanada – Fransa
Yüksek-z Kuasar Araştırması’ndaki aşırı şekilde uzak olan üç farklı gök cismiyle beraber bulundu.
Bilim insanlarının söylediğine göre, CFHQS J2329-0301 13 milyon ışık yılı ötede.
Yanıtlar:
Aşağıdakiler de dahil olmak üzere, pek çok sayıda yanıt mümkündür:
a. Bir nanometre, metrenin milyarda biridir ve bir saç telinden 80,000 kat daha küçüktür.
b. Teleskopun mevkii, yaklaşık olarak bir Boeing 747’nin seyretme yüksekliğinin yarısı kadardır.
c. Gök cisminden yansıyan ışık, Dünya’ya ulaşmak için 13 milyar yıl seyahat etmiştir.
SORU 4:
Aşağıdaki her bir farklı haber hikâyesinde, her birinin ne tip bir haber hikâyesi olduğunu belirleyin,
hangi haber değeri unsurlarına sahip olduklarını, ve hangi haber kaynağı kategorilerine sahip olduklarını
listeleyin.
News story
Haber
hikâyesinin tipi
Haber değeri
unsurları
Haber kaynağı
kategorileri
‘Daha iyi ve daha ucuz’ tifo tedavisi bulundu
[ http://www.scidev.net/content/news/eng/
better-and-cheaper-typhoid-treatment-found.
cfm]
Spot haber
Kişisel çıkarlar, İnsani ilgi, Zamanlılık,
Değişim, Hayatımızdaki etki.
Researcher 2
Dergisi,
hükümet
yetkilileri.
Bilim muhabirlerinin ‘ahlak kurallarına ihtiyacı var’
[ http://www.scidev.net/News/index.
cfm?fuseaction
=readnews&itemid?3561&language=1]
İnsanlar
konuşuyor
Önem (konferans),
Zamanlılık, Kişisel
çıkarlar (Bilim
muhabirleri için)
Sadece
uzmanlar
Apple’ın iPhone’u mağazalardaki yerini aldı
[ http://www.news.bbc.co.uk/2/hi/
technology/6250192.stm ]
Spot haber ve
takip haberi
Önem,
Zamanlılık, Kişisel
çıkarlar, İnsani ilgi,
Değişim, Hayatımızdaki etki.
Apple şirketi,
dahil olan
insanlar.
30
SORU 5:
Aşağıdaki üç makalede ne tür girişler kullanılmıştır?
Makale
[ http://www.islamonline.net/English/Science/2004/05/article05.shtml]
Balık çiftçiliği Kenya’nın sulak alanlarını kurtardı
[ http://www.islamonline.net/English/Science/Nature/
Ecology/2006/07/03.shtml]
Döküntüleri ayırmak: Bilgi kalabalığı olan bir dünyada e-posta
[ http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article C&cid=116826572
3518&pagename=Zone-English-HealthScience%2FHSELayout]
Giriş Tipi
Atasözü girişi
Tasvir eden giriş
Soru girişi
31
4.12 Ödevler (1-5)
ÖDEV 1:
Aşağıdaki İngilizce bilim yayınlarından bazılarına göz atın ve danışmanınızla, bu yayınların okuyucu
kitlelerinin çeşitliliğini ve bunun sonucunda, sizin yazınızın her birisi için nasıl değişiklik gösterebileceğini
tartışın:
a.
b.
c.
d.
e.
New Scientist [ http://www.newscientist.com ]
Nature [ http://www.nature.com ]
Science [ http://www.scienceonline.org ]
Scientific American [ http://www.sciam.com ]
Nature News [ http://www.nature.com/news/index.html ]
f.
g.
h.
i.
j.
k.
National Geographic [ http://www.nationalgeographic.com ]
SciDev.Net [ http://www.scidev.net ]
BBC News Science / Nature [ http://www.news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/default.stm ]
Science in Africa [ http://www.scienceinafrica.co.za ]
Smithsonian.com [ http://www.smithsonianmag.com ]
ABC Science [ http://www.abc.net.au/science/ ]
ÖDEV 2:
Aşağıdaki makalelere göz atın. Bunların hikâye özetleri sizce nasıldı? Aşağıdaki her bir makale için birer
hikâye özeti yazmaya çalışın ve bunları danışmanınızla tartışın:
a.
b.
c.
d.
Çin’in karbon maliyetini kesmek
[ http://www.scidev.net/en/features/cutting-chinas-carbon-cost.html ]
Antartika buzulları hız kazanıyor
[ http://www.abc.net.au/science/news/stories/2007/1943662.htm ]
http://www.islamonline.net/English/Science/2004/05/article05.shtml]
Otizm semptomları laboratuvarda ortadan kaldırıldı
[ http://www.news.bbc.co.uk/2/hi/health/6245742.stm ]
ÖDEV 3:
En heyecan verici makalelerinizden birisini alın, konuyla ilgili 1000 kelimelik bir blog yazın ve bunu
danışmanınızla paylaşın. Yayınlanmayı hakedecek kadar iyi yazılmış mı?
Aşağıdaki web sitesi adreslerine ya da bu ücretsiz hizmeti sağlayan sayısız diğer web sitelerine gidin.
Arkadaşlarınızı ve iş arkadaşlarınızı, blog yazılarınız için blogunuzda yorumlar yazmaya yüreklendirin.
[ http://www.blogger.com ]
[ http://www.wordpress.com ]
[ http://www.int.blog.com ]
ÖDEV 4:
En son yazdığınız haber hikâyenizi alın ve bunu bir inceleme yazısı olarak yazmayı deneyin. Bunu
danışmanınızla tartışın.
32
Şehrinizde bilim ya da sağlık konusunda yapılan herhangi bir konferans oturumuna veya basın
konferansına katılın. Katıldığınız etkinlikle ilgili bir ilerleme hikâyesi, bir tane de ‘insanlar konuşuyor’
haber hikâyesi yazma konusunda pratik yapın. Bunu danışmanınızla paylaşın.
Size en yakın üniversite ya da bilimsel enstitüyü ziyaret edin. Bu kurumun araştırmacılarından biri
tarafından yayınlanmış olan ilginç bir araştırma çalışması bulun ve bununla ilgili olarak spot haber
formatında yazın, daha sonra bunu bir inceleme yazısı olarak yazın. Her ikisinde de başarılı olabilmek
için, yeterince arka plan araştırması yapmayı ihmal etmeyin!
ÖDEV 5:
Bir sonraki inceleme yazısı makalenizi yazmaya başlamadan önce, makalenizin nut graf’ını yazın ve
bunu danışmanınızla tartışın. Makale fikriniz yeterince odaklanmış mı? Nut graf’ınız yeterince okuma
isteği doğuruyor mu?
33

pdf versiyonu

Transkript

Benzer belgeler

sayfa 2

pdf versiyonu

1 PROF. DR. DİLHAN ERYURT Filmlerin ortak girişi Kız çocuğu

Türkiye`den Yükselen Bir Bilim Yıldızı: Prof. Dr. Işıl Barlan`ın

MELİKE İLGÜN Kanal E, Kanal 6, Radikal, Kanal D ve Show TV`de

hipotez nasıl yapılır 2015-2016

Suyun hafızası

21.yüzyılda mikrobiyoloji