Suriye`de Demokratik Ge i i Desteklemek” Projesi

Projenin Geçmişi ve Projeye
Bakış
The DayGenel
afTerBirProjecT
andgeniş
Overview
O Gün Sonrası (TheBackground
Day After) projesi;
yelpazedeki Suriye muhalefetini temsil eden bir grup Suriyeliyi,
The Day After project brought together a group of Syrians
(içlerinde; Suriye Ulusal Konseyi'nin [SUK] üst düzey
representing aSuriye'deki
large spectrum
of the
Syrian opposition—
temsilcileri,
Yerel
Koordinasyon
Komite
including
senior
representatives
of
the
Syrian
National
Council
[YKK] üyeleri ve Suriye toplumunun tüm
unsurlarını
ve(SNC),
başlıca
siyasiofeğilimlerini
temsil edenCommittees
diaspora ve
members
the Local Coordination
in
Suriye'deki
bağımsız
muhalifler
yer alır)figures
bağımsız
geçiş
Syria (LCC),
and unaffiliated
opposition
from inside
planlama sürecine katılmak üzere bir araya getirmiştir.
Syria and the Diaspora representing all major political trends
and components
of Syrian
society—to
in an
Ocak
2012 ayından
itibaren
Haziranparticipate
2012'ye kadar
independent
transition
planning
process.
süren dönemde, uluslararası alanda önde gelen geçiş
planlama uzmanlarının desteklediği yaklaşık 45 Suriyeli
During the period
from
to June 2012,
this groupilişof
katılımcıdan
oluşan
buJanuary
grup, Suriye'nin
geleceğine
approximately
45 Syrian
participants,
supported byhedefleri
leading
kin
ortak bir vizyon
geliştirmek;
dönüşümün
ve ilkelerini
belirlemek
ve ayrıntılı
aynı zamanda
international
experts
in transition
planning,ama
convened
six times
da
esnek
bir
geçiş
planlama
belgesi
hazırlamak
için
to develop a shared vision of Syria’s democratic future, define
altı kez bir araya gelmiştir. Katılımcılar genel kurul
goals and principles of a transition, and to prepare a detailed
hâlinde olduğu gibi yoğun çalışma grupları olarak da
yet flexible transition
planning
document.
met in
toplanmıştır.
Altı çalışma
grubunun
herParticipants
biri ilgili politika
plenary
as well asbelirli
intensive
workingüzerine
group sessions.
While each
alanlarındaki
sıkıntılar
odaklanırken,
tüm
gruplar
netgroups
bir biçimde
hedef
ve ilkelere
of the six
working
focusedbelirlenen
on the specific
challenges
in
ortak bağlılıkları
etmiştir.
the respective
policy field,doğrultusunda
all of the groupshareket
were guided
by a
shared commitment to clearly defined goals and principles.
Söz konusu proje, ABD Barış Enstitüsü (USIP)'nün
Alman
Uluslararası
ilişkiler vebyGüvenlik
Enstitüsü
(StifThe project
has been facilitated
the U.S. Institute
of Peace
tung Wissenschaft und Politik, SWP) ile ortaklığıyla
(USIP) in partnership with the German Institute for International
yürütülmüştür. Söz konusu çabalarda USIP Ortadoğu
anddanışmanı
Security Affairs
(Stiftung
WissenschaftUSIP
und Politik,
SWP).
baş
Steven
Heydemann;
bünyesinde
InSuriye
these efforts,
a senior
advisor foruzmanı
Middle
Geçiş Steven
DestekHeydemann,
Ağı direktörü
ve program
Rami
SWP
Ortadoğu
ve Afrika
Şubesispecialist
kıdemli
EastNakhla;
initiatives
at USIP;
Rami Nakhla,
a program
yetkilisi
Muriel
ve aynı
şubede
araştırmacı
and
director
of theAsseburg
Syria Transition
Support
Network
at USIP;
olan Sakina Abushi bu süreci kolaylaştıran başlıca
Muriel Asseburg, a senior fellow in SWP’s Middle East and
isimlerdir. Önde gelen teknik uzmanlar veri sağlamakta
Africa
Division;
and Sakinagerçekleştirdikleri
Abushi, a researchergörüşmeleri
in the same
ve çalışma
gruplarının
division,
have been key facilitators.
technical
experts
de desteklemektedirler.
SözLeading
konusu
uzmanlar
şu
şekilde
Üstünlüğü
konusunda
havesıralanabilir:
provided inputHukukun
and supported
the working
groups’
Vivienne
O’Connor
ve Mark
Shaw;
deliberations:
Vivienne
O’Connor
and Mark
ShawGeçiş
on theHukuku
Rule of
konusunda Beatrice Pouligny ve William A. Shabas;
Law; Beatrice Pouligny and William A. Shabas on Transitional
Güvenlik Sektörü Reformu konusunda Robert Perito
Justice; Robert
and Donald
Planty
on SecurityMichèle
Sector
ve Donald
Planty;Perito
Anayasa
Yapımı
konusunda
Reform;
Michèle
Brandt Gluck;
and Jason
Gluck on
Constitution
Making;
Brandt
ve Jason
Seçim
Reformu
ve Anayasa
Meclisi'nin
Oluşturulması
konusunda
Reynolds
Andrew Reynolds
on Electoral
Reform andAndrew
the Formation
of a
ve Ekonomik
ve Sosyal
PolitikaDelReformu
konusunda
Constitutional
Assembly;
and Graciana
Castillo and
Raymond
Graciana Del Castillo ve Raymond Gilpin.
Gilpin on Economic and Social Policy Reform.
Bu The
proje,
kendini
Belçika
kayıtlı
O Gün
Sonrası
Projesi
project
has been
led by
a Syrian
Executive
Committee
(The Day After Project) adındaki kâr amacı gütmeyen
which has agreed to constitute itself as a non-profit
bir kuruluş olarak kabul eden Suriye Yürütme Komitesi
organization,
Dayedilmektedir.
After Project, to
be registered
in Belgium.
tarafındanThe
idare
Proje
faaliyetleri
ise ABD
Project activities
have
been Dışişleri
funded byBakanlığı,
the U.S. Department
Dışişleri
Bakanlığı,
İsviçre
Hollanda
menşeili
Hivos
ve aynı
şekilde
bir
of State,bir
theSTK
Swissolan
Foreign
Ministry,
a Dutch
NGO,Norveçli
Hivos, and
STK
olan
Noref
tarafından
finanse
edilmektedir.
Buna
a Norwegian NGO, Noref. In addition, the German Foreign
ek olarak, Alman Dışişleri Bakanlığı'nın desteği de
Ministry’
s support has been crucial for the project’s success.
projenin başarısı açısından büyük öneme sahiptir.
Project participants have also contributed to other groups’
Proje katılımcıları aynı zamanda Almanya ve Arap
activities,
such as the Working Group on Economic Recovery
Emirlikleri'nin ortaklaşa yürüttükleri Ekonomik İyileşme
and
Development
Germany
the United
ve Kalkınma Çalışmaco-chaired
Grubu ilebyArap
Birliğiand
idaresindeki
Arab Emirates,
and the group
working ongrup
transition
planning
dönüşüm
planlaması
konusundaki
çalışması
gibi
diğerthe
grupların
de katkı
sağlamaktadırlar.
under
directionfaaliyetlerine
of the Arab League.
A temporary
office to
DestektheAğı
adında
İstanbul'da
beSuriye
set upGeçiş
in Istanbul,
Syrian
Transition
Supportkurulacak
Network,
geçici büro, üç temel alandaki proje çalışma grubunun
will
oversee
the
implementation
of
recommendations
made
tavsiye kararlarının uygulamasını denetleyecektir. Bu
by project
working
groups
in
three
key
areas:
security
sector
üç temel alan ise şu şekilde sıralanabilir; güvenlik
reform,geçiş
transitional
and the üstünlüğü.
rule of law.
sektörü reformu,
hukukujustice,
ve hukukun
The
Day Sonrası”:
After:
“O Gün
Suriye’de Demokratik
Supporting
a Democratic
Geçişi Desteklemek
Transition
in Syria
Vision, Principles,
Objectives,
Challenges,
and
Vizyon,
İlkeler, Hedefler,
Sorunlar
ve Tavsiyeler
Recommendations
Mart 2011 tarihinde Suriye devriminin başlangıcından itibaren Suriye muhalefetinin
karşılaştığı
sorunlar
arasında;
Suriye’nin
geleceğisince
içinthe
ortak
vizyon
geliştiAmong
the challenges
confronted
by the
Syrian opposition
startbir
of the
Syrian
revorilmemiş
olması
ve
Esad
sonrası
geçiş
dönemiyle
birlikte
ortaya
çıkacak
önemli
lution in March 2011 has been the lack of a unified vision for Syria’s future and of concrete
sorunlara
bulacak
somut
vesignificant
detaylı birchallenges
planlanlama
yapılmamış
and detailedçözüm
planning
to respond
to the
that will
accompanyolması
a postsıralanabilir.
Net
bir
vizyon
ve
detaylı
planların
olmayışı,
Esad
rejiminin
devrilmeAssad transition. The absence of a clear vision and detailed plans has reinforced fears among
si
hâlinde
Suriye
toplumunun
bazıwhat
kesimlerinde
gelecek
arttırmıştır.
some
segments
of Syrian
society about
the future might
holdkorkusunu
should the Assad
regime
Bu
durum
aynı
zamanda
Esad
rejimini
devirmeye
çalışan
muhalefetin
destekçisi
collapse. It has also constrained efforts by the international community to support the
uluslararası toplumun çabalarını zora sokmuştur. Bu boşluğu doldurmak için “O
opposition in its efforts to overthrow the Assad regime. To address this gap, The Day After
Gün Sonrası” projesi, farklı geçmişlere sahip yaklaşık 45 önemli Suriyeli muhalif
project provided a framework within which some 45 prominent opposition representatives of
temsilcisinin kolaylaştırılmış geçiş planlama sürecine katılımda bulunduğu bir çervaried backgrounds participated in a facilitated process of transition planning. The project
çeve
sunmuştur. Bu proje şu anda Esad sonrası düzene ilişkin kapsamlı bir vizhas
now
published
document
provides aanlaşmaya
comprehensive
vision
for a post-Assad
order,
yon sunan,
ilkelerave
hedeflerthat
konusunda
varan,
sorunları
ve tehlikeleri
agrees
on
principles
and
goals,
identifies
challenges
and
risks,
and
puts
forward
concrete
tespit eden ve başarılı bir geçiş için kilit öneme sahip altı politika alanında somut
recommendations
in sixbir
policy
fields
crucial for a successful
transition.
Theaynı
document
also
tavsiyeler
öne süren
belge
yayınlamışlardır.
Söz konusu
belge
zamanda
offers
recommendations
for
measures
to
be
taken
immediately
to
put
in
place
the
foundabaşarılı bir geçiş sağlamak adına temelleri yerine oturtmak için bir an önce alına1 sunmaktadır.
tionstedbirlere
for a successful
cak
ilişkintransition.
tavsiyeler
Today, Syrians are struggling to overthrow an authoritarian regime and secure the oppor-
Günümüzde
mevcutdemocracy.
otoriter rejimi
devirmeye
ve istikrarlı,
barışçıl
bir
tunity to live inSuriyeliler,
a stable, peaceful
Transitions
to democracy
are always
difficult.
demokrasi
içinde
yaşama
imkanını
garantiface
altına
çabalamaktadırlar.
DeThose that occur
in the
wake of
armed conflict
the almaya
most daunting
of challenges. They
mokrasiye
geçiş
her
zaman
zor
olmuştur.
Silahlı
çatışmanın
ardından
meydana
must contend not only with the legacies of dictatorship, but with the immediate consegelen
süreçleri ise en
iç karartıcı
sıkıntılarla
karşı karşıya vastly
kalırlar.
Sadece
quencesgeçiş
of violence—human,
social,
institutional,
and economic—which
complicate,
diktatörlüğün
ardında
bıraktıklarıyla
değil,
aynı
zamanda
travmatik
çatışma
sonrası
and often overwhelm, efforts to build and consolidate democratic institutions and norms in
bir toplumda demokratik kurum ve norm oluşturma ve pekiştirme çabalarını büyük
a traumatized, post-conflict society.
ölçüde sıkıntıya sokan ve etkileyen şiddet odaklı direkt neticelerle de (insani, toplumsal, kurumsal ve ekonomik) baş etmek zorunda kalmaktadırlar.
conTenTs
2İçindekiler
Goals and Core Principles • 3 Goals, Objectives, Challenges, and Recommendations •
7 An invitation for Debate
Amaçlar ve Temel İlkeler 2 • Amaçlar, Hedefler, Sorunlar ve Tavsiyeler 3 •
Tartışmaya Davet 8
Ne var ki, en zorlu koşullar altında bile olsa, ortak ilkelere ve net bir biçimde belirlenmiş hedefler konusunda mutabakata bağlı olduğunda başarılı bir geçiş sürecine ilişkin çabalarda gelişme sağlanır. İzlenecek yol, kabul edilen ilkeler ve vatandaşların ulaşmaya çalıştıkları hedef anlayışı doğrultusunda gerçekleşen geçiş
süreçlerinde, kaçınılmaz sorunların üstesinden daha rahat bir şekilde gelinir. Buna
ilaveten; ülkenin belirli tarihi deneyimleri, toplumsal yapısı, kültür ve gelenekleri
göz önüne alındığında geçiş dönemlerinin başarıya ulaşma şansı daha yüksektir.
Geçiş dönemini sekteye uğratacak tehlikeler ve zorluklar tespit edildiğinde, bunları
hafifletecek stratejiler geliştirildiğinde ve geçici ve öngörülemez koşullar altında
bile uygulanabilirliğini garanti altına almak için bu geçiş planına yeterli düzyde bir
esneklik de sağlandığında söz konusu başarı ihtimali daha da artmaktadır.
Bu durum karşısında ve Suriye’nin geçiş dönemi planlamasına önemli bir katkıda
bulunma amacıyla “O Gün Sonrası” projesi tasarlanmıştır. Suriye Yürütme Kurulu
himayesi altında hareket eden, Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP) ortaklığındaki USIP bu konudaki müzakereleri kolaylaştırmıştır.
Amaçlar ve Temel İlkeler
O Gün Sonrası projesi katılımcıları, aşağıdakileri geçiş otoritelerinin çabalarına rehberlik eden amaçlar olarak belirlemiştir. Bu amaçların yerine getirilmesine yönelik
ilerleme, Esad sonrası geçiş döneminin başarı şansını da arttıracaktır:
• Mezhepsel, etnik veya cinsiyet hususlarından ziyade vatandaşlık ve tüm vatandaşların eşitliği hususları, bireyler ve devlet arasındaki ilişkilerde belirleyici
olmalıdır.
• Suriye, güvenlik güçlerinin tüm vatandaşların güvenliğini ve insan haklarını korumakla yükümlü olduğu bir sivil devlet olmalıdır.
• Adem-i merkeziyetçilik unsurlarıyla birlikte devlet ve toprak bütünlüğü, her kesimden vatandaşın katılımına olanak sağlayacaktır.
• Ekonomi; toplumsal adaleti, beşeri kalkınmayı, sürdürülebilir kalkınmayı ve doğal kaynakların korunmasını mümkün kılma amacına hizmet etmelidir.
• Yeni siyasi liderlik ve hükümet, otoriter rejimle bağlarını koparmak adına demokratik ilkelere ve süreçlere net bir bağlılık göstermelidir.
• Yeni bir ulusal kimliğin geliştirilmesi, güçlendirilmesi ve tanıtılması gerekmektedir. Suriye toplumunun tün bileşenleri arasında birliğin güçlendirilmesi; milletin temel değerleri ve temel ilkeleri konusunda uzlaşıya varılması ve yönetişim
konusunda da yeni bir çerçeve oluşturulması gerekmektedir. Aynı zamanda
demokrasi ilkeleri ve tatbiki konusunda vatandaşların eğitilmesi ve yetkilendirilmesi gerekir.
Suriye devriminde kilit öneme sahip bu amaçlar halk adına Suriyeli liderler tarafından değil; halkın korkularını, ihtiyaçlarını ve arzularını liderlerine ve birbirlerine
ifade edebilmelerine olanak sağlayan vatandaşlık eğitimi, ulusal diyalog ve halkın
katılımı yoluyla Suriye halkının kendisi tarafından gerçekleştirilmelidir.
Böyle bir süreç aşağıdaki temel ilkelere dayanmalıdır:
Çok taraflılık ve Katılım: Kapsamlı ve katılımcı bir geçiş süreci, Suriye toplumunun tüm unsurlarını içine alan bir süreçtir. Çok taraflılık, halk katılımını mümkün
olan en yüksek seviyeye çıkarmakla gerçekleştirilir. Katılım Suriye halkının fikirle2
rini, menfaatlerini ve tercihlerini geçiş dönemi yönetimine hem özgür bir şekilde
ifade edebilmesi; hem de geçiş yönetimlerinin duyarlı olacakları ve kapsamlı katılımı teşvik edecekleri konusunda Suriye halkının güveninin tam olması doğal ve
yasal bir haktır.
Şeffaflık ve Sorumluluk: Şeffaf bir geçiş süreci, görüşmeler için etkili mekanizmalar yoluyla açık bir şekilde yüürtülmektedir. Suriye halkının bilgilendirilmesi ve yeni
Suriye’nin şekillenmesine katkıda bulunmaları konusunda şeffaflık vazgeçilmez bir
unsurdur. Kamu yetkililerinin hesap verme sorumluluğu ise, Suriye halkının fikirleri
ve tercihlerinin geçiş hükümetince göz önünde bulundurulmasını temin eder.
Mutabakat: Geçiş süreci; alınan kararlar Suriye toplumunun tüm unsurları arasında mümkün olduğunca geniş oranda bir uzlaşıyı yansıttığında ve yine mümkün
olan en büyük ölçüde görüşmeler, müzakereler ve ikna sonucunda karara varıldığında olumlu netice verecektir. Etraflılık, katılım, şeffaflık ve hesap verm sorumluluğu gibi hususların yanısıra bu faktör de geçiş yönetimlerince alınan kararların
sadece tek bir toplumsal çıkarın değil, ulusun menfaatlerini ve arzularını yansıtmasını temin eder.
O Gün Sonrası projesindeki katılımcılar bu amaçlara ve hedeflere yönelik çalışmanın zaman zaman Suriye toplumunun yetkilerine zarar vereceğini kabul etmektedirler. İstikrarı ve güvenliği sağlamaya verilen önem bazen katılım ve şeffaflık
konusundaki taleplerle ters düşecektir. Katılımcılar, anın gereksinimlerine ve geçiş
hükümetinin zor koşullar altında etkili bir şekilde çalışması için gerekli olacak esnekliğe müsaade etmemenin; Esad sonrası dönemde demokratik bir Suriye yaratmak için imkanları şekillendirecek amaç ve ilkelerin tümüne olan temel bağlılığı
sarsmamanın önemli olduğu konusunda mutabıktırlar.
Amaçlar, Hedefler, Sorunlar ve Tavsiyeler
Görüşmeler, başarılı bir geçiş dönemi için büyük öneme sahip politika alanlarını
ele alan altı çalışma grubunda gerçekleşmiştir. Bu çalışma grupları şu şekilde sıralanabilir: Hukukun üstünlüğü; geçiş hukuku; güvenlik sektörü reformu; anayasa
yapımı; seçim reformu ve Anayasa Meclisinin kurulması; ve ekonomik yeniden
yapılandırma ile sosyal politika. Altı çalışma grubunun her biri belirli amaç, hedef
ve sorunları tespit edip detaylı strateji ve tavsiyeler üretmişlerdir.
Hukukun Üstünlüğü
Suriye’de hukukun üstünlüğünü güçlendirme çabaları, Suriye’yi bireylerin despotik
güçleriyle idare edilen devlet yönetiminden, hiçbir bireyin hukukun üstünde sayılmadığı ve herkesin yasalar karşısında koruma ve yükümlülüklere sahip olduğu bir
hukuk devletine dönüştürme amacı gütmektedir. Buna ek olarak, hukukun üstünlüğü faaliyetleri geçiş döneminde düzenli adalet sistemi yönetimini garanti etmeyi;
olağanüstü mahkemelerden yetkileri geri almayı; mevcut adalet sisteminin sınırlı
kapasitesini ele almayı; ve yolsuzluktan, şiddetten ve suçtan uzak durmayı amaçlamaktadır.
Hukukun üstünlüğünü güçlendirme çabalarının belli başlı gereksinimleri yansıtması beklenmektedir. Bunlar:
3
•
•
•
•
uluslararası insan hakları normları ve standartlarıyla tutarlı olmalı;
hukuki olarak kesin ve şeffaf olmalı;
yöntemsel şeffaflıkla tasarlanmalı;
kanun yapım sürecinde sıradan vatandaşın katılımını mümkün kılan bir tasarı
hazırlanmalı; ve
• halkın önünde ilan edilmelidir.
Esad rejiminin devrilmesinin ardından hukukun üstünlüğününün önüne geçmeye
çalışan birçok engel olacaktır. Hâlihazırdaki adalet sistemi zayıf olmakla birlikte
denetim ve gözetim mekanizmaları ile meşruiyet ve güvenden de yoksundur. Gizli
hapishaneler, gözaltı merkezleri, çoklu kontrol hatları ve yasal olmayan biçimde
göz altına alınan birçok kişi olduğundan dolayı ülkedeki cezaevi sistemi şeffaf değildir. Diğer çatışma sonrası ülkelerde olduğu gibi geçiş döneminde ciddi boyutta
bir suç artışı ve hukukun üstünlüğünün güçlenmesine ket vurulma tehlikesi söz
konusudur.
Hukukun üstünlüğünü sağlamak adına bir zemin hazırlamak için, Esad rejiminin
düşüşünden önce bile bazı adımlar atılması gerekir. Öncelikli olarak kabul edilen
hususlar arasında şunlar sıralanabilir: geçiş döneminin başlangıcından itibaren
adalet sistemini yönetebilecek ve destekleyebilecek adalet sektöründeki güvenilir
mevcut yetkilileri tespit etmek; emniyet kayıtlarının ve hassas adalet altyapısının
önemi hakkında farkındalığı arttırmak; korunabilmesi ve muhafaza edilebilmesi
adına kritik altyapı, merkez ve kayıtları tespit etmek; mevcut yasaları yeniden gözden geçirmek üzere yasal bir komite oluşturmak ve geçiş sürecinin ilk aylarında
hangi yasalarda değişiklik yapılıp hangilerinin kaldırılacağına ilişkin tavsiyelerde
bulunmak.
Geçiş Hukuku
Uluslararası normlar ve standartlara ayak uydurma konusunda Suriye’deki bir geçiş dönemi adalet programının sadece cezalandırıcı değil, aynı zamanda güçlendirici süreçleri ve mekanizmaları da içine alması gerekir. Geçiş dönemi hukukunun;
• yakın zaman önce ve geçmişte işlenen suçların mağdurları için adaleti sağlayacak;
• çatışmayı ve toplumsal bölünmeyi arttıracak şiddete dayalı çözüm yollarına
alternatifler bulacak;
• faillerin yaptıkları ile mağdurların başından geçenler hakkında gerçekleri ortaya
koyacak;
• daha fazla suç işlenmesini engellemeye ve vatandaşların devlet kurumlarına
olan güvenlerini yeniden sağlamaya yardımcı olan mekanizmalar sağlayacak
ve böylece hukukun üstünlüğünü güçlendirmeye katkı sağlayacak;
• vatandaşlar arasında güveni tazelemeye ve Suriye için yeni bir pozitif vizyon
geliştirmeye destek olacak;
• geçtiğimiz elli yıl içinde şiddet, baskı ve otoriterizm gibi mirasların ışığında büyük ölçüde mağdurlar için olduğu kadar toplum için de “toplumsal onarım”
sağlayacak
şekilde hazırlanması gerekir.
Rejim değişikliğine ilişkin akla yatkın herhangi bir senaryoya göre, geçiş hukukunu sağlamaya yönelik çabalar illa ki büyük sorunlarla karşılaşacaktır. Bunların en
4
başında gelenler ise şu şekilde sıralanabilir: Silahlı mücadelenin ardından şiddetini
arttıran mezhepsel ve bölgesel gerilimin hüküm sürdüğü bölünmüş bir toplum;
yeni hükümetin ele alamayabileceği sorumluluk ve adalet gibi hususlarda halkın
talebi; geçiş hukukunu uygulamaya geçirmek için Esad sonrası hükümetin güvenceği yetersiz kaynak üssü; ile adli ve savcılık kurumlarını da içine alan kamu
kurumlarının sınırlı kapasitesi ve risk altındaki meşruiyeti.
“O Gün Sonrası” peojesi, rejimin düşüşünden önce geçiş dönemi adaletinin temellerini atmayı tavsiye eder. Atılması gereken adımlar şu şekilde sıralanabilir: Geçiş
dönemi adalet stratejisi planlamaya başlaması için bir Hazırlık Komitesi kurmak;
kayıtları ve belgeleri korumaya hazırlanmak; misillime saldırılarının önüne geçmek
ve geçiş dönemi adalet mekanizmaları hakkında farkındalığı arttırmak için halk arasında mesajlaşma ve destek programını başlatmak; uluslararası çıkarlar hakkında
öngörüde bulunmak; çeşitli geçiş dönemi adalet mekanizmalarını koordine etmek
ve bunları birbirine entegre etmek için uygun çerçeveler düşünmek; ve geçiş dönemi adalet kurumlarında görev alacak çalışanları hazırlamak.
Güvenlik Sektörü Reformu
Güvenlik sektörü reformu (GSR) demokratik ilkelerin oluşturulmasıyla ve demokratik bir hükümetin kurulmasıyla doğrudan bağlantılıdır ve bu şekilde sağlanmalıdır. Bu nedenle yeni bir demokratik düzenin güçlendirilmesi büyük bir öneme
sahiptir ve geçiş dönemi adaleti ile hukukun üstünlüğünü sağlama çabalarıyla eş
zamanlı olarak takip edilmelidir. Bu amacı ileriye taşımak için:
• demokratik ilkelerle paralel olarak sivil-askeri ilişkiler kurulmalıdır, örn; silahlı
kuvvetler, emniyet ve istihbarat örgütleri mülki amirlikler tarafından yönetilecek
bu yönetimler altında faaliyetlerini yürüteceklerdir;
• güvenlik sektöründeki hizmetler, bireylerin etnik geçmişi ve/ya mezhepsel
inançlarına bakmaksızın tüm Suriye vatandaşları için geçerli olacaktır.
• güvenlik sektörünün temel işlevi; kamu düzenini sağlamak ve ülkenin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü korumanın yanısıra, vatandaşlara siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel özgürlükler sağlamak adına Suriye halkı için etkili bir
güvenlik ortamı oluşturmak olacaktır.
• güvenlik sektörü siyasetten tamamen bağımsız olacaktır.
• aynı zamanda hükümet ordunun, istihbarat hizmetlerinin ve polis teşkilatının
profesyonel bir biçimde kalkınmasını sağlayacaktır.
Esad rejimi devrildikten hemen sonra, geçiş hükümetinin kaçınılmaz güvenlik
sorunlarıyla karşılaşması muhtemeldir. Bu sorunlar şu şekilde sıralanabilir: Sivil
ayaklanmalar, yağmalama ve intikam saldırıları; Şabiha ve diğer rejim yanlısı promiliter gruplar da dahil olmak üzere rejimden geriye kalanların mücadele etmek,
missilleme yapmak ve istikrarı bozma çabaları; geçiş hükümetinin sivil otoritesi ile
tek kontrolü altına girmeyi reddeden silahlı grupların özel milis güçlere dönüşmesi.
Söz konusu tehlikelere etkili bir biçimde karşı koymak ve demokratik bir güvenlik
sektörü reformunun temellerini atmak için, rejmin devrilmesinden önce atılması
gereken adımlar vardır. Bunlar arasında en önemlileri şu şekilde sıralanabilir: muhalefet gruplarının siyasi liderlikleri ile Özgür Suriye Ordusu arasında güven tesis
etmek; silahlı muhalif gruplar arasında komuta ve kontrolü iyileştirmek, insan hak5
ları standartları ile tutarlılığını sağlamak ve sivil otoritenin kabul edilmesini güvence
altına almak için çaba göstermek; geçiş döneminde GSR sürecini yönetmek üzere
bir gözetim skomitesi oluşturmak; polis güçlerine uygun bir eğitim sağlamak da
dahil olmak üzere Suriye Ulusal Polis teşkilatı ve diğer kaynaklara dayalı bir geçiş
dönemi güvenlik gücü kurma hazırlıkları yapmak; ve güvenlik sektörü reformunda
liderlik rolü üstlenebilecek güvenilir kişileri tespit etmek üzere ordu ve polis teşkilatındaki emekli ve faal üst düzey subayların ön güvenlik sorgulamasını yürütmek.
Anayasa Yapımı
Suriye’nin anayasa yapım süreci ulusal kimliği geliştirmek, güçlendirmek ve tanıtmak için; birliği güçlendirmek için; güven tesis etmek, ulusal barışa katkıda
bulunmak ve demokrasi kültürünü desteklemek için bir fırsat olarak görülmelidir.
Bu amaçlara ulaşmak için anayasa yapım süreci etraflılık, şeffaflık, katılım, mutabakat, görüşme ve ulusal mülkiyet gibi hususların temel ilkelerini bünyesinde
bulundurmalıdır.
Suriye’nin bu anayasal anı sadece bir fırsat değil, aynı zamanda da bir sorun teşkil etmektedir. Mantıksızca yürütüldüğü takdirde – bu temel ilkelerin ihlâli hâlinde
– Suriye’deki anayasa yapımı hâlihazırdaki fay hatlarını daha da derinleştirebilir,
ülkeyi bölebilir ve daha büyük çaplı ve uzun vadeli şiddet ve istikrarsızlığa yol
açabilir. Aynı zamanda bu durum geçiş yönetimlerinin ve bunu takiben herhangi
bir hükümetin meşruiyetine de zarar verebilir. Bu nedenle “O Gün Sonrası” projesi,
Suriye’nin farklı unsurları içinde barındıran toplum gereksinimleri ve çıkarlarında
uzlaşma sağlayan kapsamlı ulusal bir diyalog yoluyla Suriye’nin yeni anayasal
düzen tasarısının oluşturulması gerekliliğine vurgu yapmaktadır. Ancak böyle bir
süreçle Suriye’nin geçiş dönemi yasal bir nitelik kazanabilir.
Bu süreç aşağıdaki adımları kapsamalıdır:
• 2012 Anayasası feshedilmeli veya 1950 Anayasası’nın uygun bir biçimde değiştirilmiş versiyonuna dayalı geçiş sürecine özgü yasal bir çerçeve oluşturulmalı ya da yeni bir yasal çerçeve oluşturulmalıdır;
• geçiş dönemi yasal çerçevesi temel hak ve özgürlükleri, geçiş yönetimi hükümlerini, müzakere ile kalıcı anayasa tasarısını hazırlamak için bir yol haritası
ve kalıcı anayasaya dahil edilmesi gereken üzerinde karara varılmış anayasal
güvenceleri de içine almalıdır;
• Anayasa Meclisi’nin anayasayı müzakere etmesi, taslak hazırlaması ve onaylaması beraberinde son bir tasdik için ulusal referandum düzenlemeye ilişkin ek
bir teminatta bulunması da gerekmektedir;
• Anayasa Meclisi Suriye’nin çeşitliliğini yansıtarak mümkün olduğunca kapsamlı ve temsil gücü kuvevtli olmalıdır;
• Anayasa yapımında görev alan yetkililerin aldığı kararlar şeffaf olmalı ve fikir
birliği doğrultusunda alınmalıdır.
Seçim Reformu ve Anayasa Meclisinin Kurulması
Seçim reformunun amacı, demokratik yapıya sahip ve demokratik bir süreç sonucunda oluşturulan anayasa doğrultusunda Suriye’nin demokratik bir siyasi sisteme
geçişini desteklemektir. Bu süreçte atılacak ilk ve en önemli adım, Suriye halkının
yeni anayasayı kimin tasarlayacağına karar vereceği mekanizmaların planlanmasıdır. Yeni anayasa, Suriye toplumundaki tüm unsurların eşit bir şekilde temsil edilmesini ve vatandaşların devlet memurlarını hareketlerinden sorumlu tutabilmesini
garanti eden prosedürler ve düzenlemeler de dahil olmak üzere seçim kanunlarına
dayalı özgür, adil ve kapsamlı çok partili seçimler yoluyla devlet görevlilerinin seçildiği bir seçim sistemi tasarısına zemin hazırlayacaktır.
Esad sonrası Suriye, anlamlı seçimler için önkoşulları belirleme gereksinimiyle
6
seçimleri hızlı bir şekilde düzenlemek için yüksek kamu beklentilerini dengelemek
durumunda kalacaktır. Günümüzde Suriye’nin seçim altyapısı zayıftır. Yasal çerçevenin tamamen elden geçirilmesi gerekmekte; Baas Partisi ve buna bağlı gruplar
dışındaki siyasi partilerin yasallaştırılması şarttır; ve bazı grupların dışlanma ve
ötekileştirilme geçmişinin düzeltilmesi gerekmektedir.
Anayasa Meclisi için bir seçim sistemi tasarlama ölçütü, gelecekteki parlamento
seçimleri için belirlenecek ölçütlerden bir şekilde farklı olmalıdır. Bu ilk yasama
meclisi, yeni Suriye anayasasının yazımını denetlemek gibi çok mühim bir görev
üstlenmiştir. Bu kurucu belgede Suriye’deki tüm ilgili grupların temsil edilmesini
sağlamak için kapsamlılık unsuru, anayasanın fiili tasarısına yol açacak mekanizmaların merkezinde yer almalıdır. Gelecekte seçimler aynı zamanda meşru,
temsilci, Suriye halkıyla özdeşleşen ve halkın tercihlerini yansıtan bir meclis kurmalıdır. Meşruiyet tüm önemli grupların dahil edilmesini kolaylaştıran demokratik
süreçlere dayanacaktır. Bunlardan en önemlileri ise; ulusal, etnik ve dini azınlıklar
ile kadınlar gelmektedir. Seçimler aynı zamanda kuruluş aşamasındaki parti sistemini de geliştirmeli ve mücadele edip seçimleri kazanmaları için halk arasındaki
bağımsız gruplara da ortam hazırlamalıdır.
Ekonomik ve Sosyal Politika Reformu
Esad sonrası dönemde bir an önce ele alınması gereken en büyük öncelikler şu
şekilde sıralanmaktadır: Silahlı mücadelenin temel altyapı, ev ve iş yerlerinde meydana getirdiği ekonomik hasarı onarmak; şiddet ve göç sonucu hayatları altüst
olan kişilere yardım sağlamak; ve başlıca sosyal hizmetler de dahil olmak üzere
Suriye ekonomisinin normal işleyişini mümkün olduğunca hızlı bir şekilde iyileştirmek. Suriye’nin istikrar, barış, demokrasi ve ekonomik güvenlik ile sonuçlanacak
bir geçiş dönemi geçirip geçirmeyeceği büyük ölçüde yeni hükümetin bu acil ekonomik ve sosyal gereksinimlere ne kadar hızlı ve etkili bir şekilde yanıt vereceğine
bağlıdır. Uzun vadede Suriye halkının haysiyetini ve özgürlüğünü güvence altına
almak, şeffaf ve katılımcı süreçler yoluyla fırsat ve adaleti teşvik eden ekonomik
ve sosyal politikaların geliştirilmesini gerektirecektir. Tüm bu kısa ve uzun vadeli
hedefleri dikkate aldığımızda, geçiş dönemindeki ekonomik ve sosyal politikanın
odak noktası şunları içermelidir:
• acil toplumsal ihtiyaçlar üzerine eğilmek ve halka gıda, ilaç, kalacak yer, su ve
enerji sağlamak;
• 50 yılı aşkın bir süredir iktidarda olan yağmacı ve ayrımcı Baas rejiminin yolsuzluğunu ve siyasi ekonomiye yıkıcı etkilerini tersine çevirmeye başlamak;
• devrim sırasında zarar gören alanları yeniden inşa etmek ve yeniden kalkındırmak;
• yeniden yapılandırma ve yeniden kalkınma konusunda istihdam yaratarak yerel
ekonomiyi canlandırmak;
• özel sektörün adil bir şekilde kalkınmasına destek vermek için girişimciliği teşvik etmek ve ekonomik yönetişimi iyileştirmek;
• tüm Suriyelilere uygun ekonomik ve sosyal koruma sağlamak için sosyal politikaları güçlendirmek;
• etkili ekonomik yönetişim, yolsuzlukla mücadele, politika yapım ve yönetim
mekanizmalarını benimseyerek makroekonomik istikrarı teşvik etmek.
Mevcut rejimin devrilmesinin ardından Suriye’deki ekonomik ve toplumsal sorun7
lar korkunç seviyelere ulaşacaktır: Devam eden güvensizlik ortamı iyileşmeyi de
sekteye uğratacak; insani ihtiyaçlar, yeniden yapılandırma ve yeniden kalkındırmanın maliyeti çok fazla olacak; yaptırımlar sonucunda ekonomi çökmüş ve devlet
rezervleri boşalmış olacak; birçok yabancı aktör kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmeye çalışacak; nitelikli çalışan eksikliği yaşanacak ve her tarafa yayılmış
olan yolsuzluktan arta kalanlar varlığını sürdürecek; ve halkın devlet polikalarına
olan güvensizliği devam edebilecektir.
“O Gün Sonrası” projesi bu sorunlar üzerine eğilmek için, yerel ağların yardımıyla
rejim değişiminden önce bile değerlendirmeler yapılması; rejim değişimini takiben
acilen ele alınması gereken önceliklerin tespit edilmesi; insani yardım, yeniden
yapılandırma ve kalkınma için çok önemli ağ ve aktörlerin belirlenmesi gerektiği
tavsiyesinde bulunmaktadır.
Tartışmaya Davet
O Gün Sonrası belgesi Suriye’deki değişime yönelik model bir yaklaşım değildir.
Aslında katılımcılar br tasarı üzerine çalışmamışlardır. Daha ziyade asıl amaç; Suriyelilerin kendi aralarındaki Esad sonrası Suriye’de neler olması gerektiğine ilişkin
vizyon beraberinde bu vizyona yönelik bir değişimi garanti altına almak için neler yapılması gerektiği konusundaki tartışmaya önemli bir katkı sağlamaktır. Bu
anlamda söz konusu proje, başta Suriyelilerin kendi aralarında olmak üzere, bir
tartışma ve daha büyük bir kalkınmaya davet olarak görülmelidir.
8