YABANI HAYVAN - Akademie für Tierschutz

1
2
YABANI HAYAT – YABANI HAYVAN – INSAN
Icindekiler
Sayfa
Önsöz
2
1.)
Yabani Hayvan
3
1.1.)
Yabani Hayvanlari korumak
3
1.1.1.)
Genel Bilgiler
3
1.1.2.)
Hayvan Koruma Hareketinin Tarihi Kökeni
3
1.1.3.)
Hayvan Korumanin Anlami ve Kisa Biografisi
3-4
1.1.4.)
Antik caglardan günümüze hayvan koruma ile ilgili bazi kronolojik
veriler
4
1.1.5.)
Mevcut bazi aktiv calismalar
4
1.1.6.)
Bazi uluslararasi etkin hayvan koruma örgütleri
4-5
1.2.)
Ihtilaf ve Uyusmazlik Potensiyeli
5
1.3.)
Yabani Hayvan - Insan Iliskileri
5
1.4.)
Yabani Hayvan Davranislarinin Aktuel Durumlari
5-6
1.4.1.)
Hayvanlar kiminle hesaplari oldugunu biliyorlar
6-7
1.4.2.)
Davranislar yanlis yorumlanmaktadir
7
1.5.)
Yabani Hayvan Menecment
7-8
1.6.)
Yabani Hayvan ve Hayvanat Bahceler (Zoo)
8-11
2.)
Yabani Hayat ve Yasam Alanlari
12
2.2.1.)
Genel Bilgiler
12
2.2.2.)
Yabani hayatla ilgili bazi bilimsel tanimlamalar
12-13
2.2.3.)
Yabani Hayat ile ilgili calismalar
13
2.2.4.)
Yabani Hayat ve Ekoloji
13
2.2.4.1.)
Genel bilgiler
13
2.2.4.2.)
Biolojide Ekoloji kavrami
13
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
2.2.4.3.)
Populüst anlam itibariyle ekoloji kavrami
13-14
2.2.4.4.)
Arastirma malzemesi olarak ekoloji kavrami
14
2.2.4.5.)
Ekolojinin siniflandirilmasi
14
2.3.
Yasam Alanlari Menecment- Yabani Hayvanlar – Uluslararasi
Sorumluluklar
14-17
Sonsöz
17
Literatur
17
Önsöz:
Bireysel ve ulusal enerjilerimizin bir takim dönemsel gündemlerle heba edildigi günümüz
Türkiyesinde ne yazik ki disimizdaki dünyada olup bitenleri cok yüzeysel, spekülatif ve günü
kurtarma temelindeki yönelimlerle gecistirmeye zorlaniyoruz. Dünya uygarliginin besigi kabul
edilen cografyamiz ve bir cok tarihsel ilklere öncülük etmis olan ulusumuz böylesi bir durusu
hicmi ama hic haketmemektedir.
Günümüz gelismis toplumlari geleceklerini kurtarma amacli ciddi yogunlasmalar
yasamaktalar.Ve özellikle bozulan ekolojik dengelerin yol actigi ve acacagi negativ etkileri
asgariye indirmeye yönelik önlemler bu yogunlasmalarin basinda gelmektedir.
Iste tam bu noktada yabani hayat, yaban hayvanlari ve insan üclüsünün kendi aralarindaki iliski
düzeyleri basarida kilit rol oynayacaktir.
Fakat bu konu güzelim ülkemizde bilimsel olma kaygisindan cok uzak yani deskriptif (tasviri...)
bir icerikten yoksun, bagimsiz ve instanziv (mercisel...) bir perspektiften uzak bazi yüzeysel
tartismalarla sinirli bir durus sergilemektedir.
Son bir kac yildir cokca tartisilan; zoonos hastaliklar, biyoterör, gida kaynakli sorunlar,
tarimcilik, ormancilik vb gibi bugün ve gelecekte toplumlarin kaderini belirleyecek kavramsal
sorunlar nasil cözülecek? türünden sorularin yaniti birazda kendimizi ve cevremizi tanimakla
ortaya cikacaktir belirlemesi cok önemsenmeli ve interdisipliner, paragmatik, ve reliabitiv
arastirmalar tesvik edilmelidir.
Ülkemizin genelde ekolojik dengeler özelde ise yabani hayat ve yabani hayvan konularinda cok
ivedi olarak verilendirme calismalarina yönelmesi cok hayati bir öneme haizdir. Bu konuyla ilgili
prognoz calismalari baslatilmali ve inspritiv bir anlayis ve axiome bir yaklasimla cok ciddi
analizler yapilmalidir.
Deskriptiv ve normativ anlamdaki uluslararasi intersubjektif bir bakis acisiyla deduktiv ve
induktiv metodlarla kapsami ve öncelikleri tespit edilmis projeler ortaya konulmali ve her
anlamda etkin kilinmasina yönelik tesvik edici programlar gelistirilmelidir.
Ülkemizin bugününde ve geleceginde cok önemli oldugunu düsündügüm ekolojik dengelerin
saglanmasina hizmet anlaminda daha önceki yillarda yaptigim bazi calismalarimin kisa özetleri
ile ülkemize hizmet temelindeki sorumluluklarim geregi katki sunma kaygisiyla kaleme aldigim
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
bu makalemin bazi degerlerimizin verifikationu ve falsifikationu yapilmis verilendirme
calismalarina kapiyi aralayacagini umut etmek istiyorum.
1.) Yabani Hayvan
Yabanil yasam sekline sahip evcillestirilmemis hayvanlara genel olarak yabani hayvan adi verilir.
1.1.) Yabani Hayvanlari korumak
1.1.1.) Genel Bilgiler
Bir cok yabani hayvan türü yok olmakta ya da yok olmakla karsi karsiya birakilmis durumda.
Insanlarin yasadiklari yerleskelerde bir cok yabani hayvan nesli tükendi ve tükenmekte. Ve
cilginlik derecesine varan dogal alan katliamlari yasanmakta ve bunun dogal sonucu olarakta
insan disindaki canlilarin ihtiyaclarina yanit olabilecek yasam alanlari hizla kücülmektedir.
Bir cok devlet gelecegi kurtarma adina bir takim yasal düzenlemeler yapmakta ancak bu anlamda
katedilecek cok yolumuzun oldugu da bir baska realite olarak önümüzde durmaktadir. 1961
yilinda kurulan „World Wildlife Fund (WWF)” adli organizasyonun dünya ölcekli destegiyle
günümüzde bir cok koruma alanlari kurulmakta ve bir cok doga koruma kanunlari ile bir takim
önlemler alinmaya calisilmaktadir. Örnegin bir cok gelismis ülkede „yabani bitki kökenli energie
üretimi“ ve „tarim amacli arazi kullanimlarina alternatif projeler gelistirmek suretiyle tür
cesitliligini koruma“ gibi cok önemli calismalarin bilimsel temelde gündemlestirilmis olmalari
gelecek adina önemsenmesi gereken projelerdir.
Peki günümüz insani, hayvanlarla iliskilerinde nasil bir faktiv (reel) durus sergilemektedir? Bir
yandan; Hayvanciklar efendiciklerinin ya da hanimefendiciklerinin sevgi dolu kucaginda ya
simartilmak ya da insanlastirilmaya calisilmak suretiyle beraber yasiyorlarken!! Öbür taraftan;
tavalarimizdaki pirzola nereden geliyor sorusunu sormaktan bile sakinan bizler!!, derin
donduruculardaki ambalajlanmis etleri alma kolayciligimizla ve yillardir sancili tartismalara konu
olan intensiv hayvan yetistiriciligi (besiciligi) tesvik eden edimsel duruslarimizla ve bunun
dogal!! sonucu olarakta; toptan ürün taleblerimizle toptan hayvan katliamlarini arz haline
getirmekteyiz ve bizler bu yasamsal arenadaki asil aktörler olarak yarislarimizla övüne duralim,
bozulan ekolojik dengeler, kendimizin ve disimizdaki canlilarin gelecegini tehdit eden
zoonoslar... gibi bir cok konsequenz durumun kabulüne kendimizi hazirlamaliyiz.
1.1.2.) Hayvan Koruma Hareketinin Tarihi Kökeni:
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
1931 yilinda Toskana eyaletinin baskenti Florenz (ital,.Firenze) sehrinde gerceklestirilen ve ilk
hayvan korumaci olarak kabul edilen Franz von Assisi (Franz von Assisi ; Franziskus von Assisi,
lat.: Franciscus de Assisi ya da Franciscus Assisiensis; asil ismi Giovanni Battista Bernardone;
1181/1182 - 3.Ekim 1226,). Miniorite (ezilen..) Kardesler Tarikati "lat. ordo fratrum minorum,
lat. ordo fratrum minorum conventualium" ve Klarisse Tarikatinin "Kadinlar Tarikati" kurucusu
olarak ismi ön plana cikmis ve roma-katholik kilisesince kutsal kabul edilen bir kisiliktir Ayrica
Gubbio adli eserinde kuslarin ve kurtlarin predige özelliklerinden bahsetmesiyle ilk hayvan
korumaci olarak kabul edilmis ve hayvanlarin ve de Veteriner Hekimlerin koruyucu melegi
olarak kabul edilir.) adina atfen düzenlenen uluslararasi hayvanlari koruma konfenransinda onun
meshur kutsal konusmasini yaptigi gün olan 4 Ekim dünya hayvanlari koruma günü ilan
edilmistir.
1.1.3.) Hayvan Korumanin Anlami ve Kisa Biografisi:
Hayvan koruma; insanlar tarafindan tek tek tüm hayvanlarin aci ve izdirap cektirme, zarara
ugratmayi engellemeye yönelik gelistirilen aktivitelerin hayvanlarin ihtiyaclari temelinde
koordine ve düzenlenmesi olarak tanimlanabilmektedir. Hayvan koruma aktivistleri bireyleri ve
onlarin huzurlu yasamasini hedefine koyarken hayvan haklari aktivistleri hayvanlarla insanlarin
esit muamele görmesi gibi egilimleri ön plana cikararak insanlarin hayvanlardan kendi bireysel
cikarlari icin kullanmasini redetmektedir. Bu nedenledirki bu iki akimi kavramsal anlamda da
olsa birbirinden ayri degerlendirmek gerekir.
Insanligin kültür tarihinde cok eskilere dayanan insan - hayvan iliskileri, hayvanlarin sayginlik
anlamindaki muamelelerine taniklik edildigini bilmekteyiz. Öyleki Tanri figürlerinin bile hayvan
figürleri ile izahatina bir cok arkeolojik bulusta görebilmekteyiz. Ve hatta günümüzde bile bir
cok dini inanista hayvanlara bir kutsiyelik atfedildigine taniklik edebilmekteyiz (Hinduismus,
Jainismus, Buddhismus...)
„Konzept der Ehrfurcht vor dem Leben; Yasamdaki husu konzepti" adli ünlü calismasiyla insan
hayvan iliskilerindeki ethik soruna göndermeler yapan Albert Schweitzerden, Karl Barth, Fritz
Blankes, Eugen Drewermann gibi bircok din bilginin hayvan korumaya temel teskil eden
kavramsal ögretilerine rastlanmaktadir.
1.1.4.) Antik caglardan günümüze hayvan koruma ile ilgili bazi kronolojik veriler:
1.) Vetegeteriyan yasam eksenli görüslerle Pythagoras, Plutarch
2.) Roma hukukunda hayvanlara esya muamelesi yapilmasi
3.) Naturalismus fikriyle Rene Descartes
4.) Sorumluluklarimiz konzeptiyle Immanuel Kant
5.) Hayvan haklari düsüncesiyle Arthur Schoppenhauer
6.) 18. yüzyillin sonlarina dogru "Society for the Prevention of Cruelty to Animals (SPCA),"
adiyla Ingilterede ilk hayvan koruma yasasi
7.) 19 yüzyilda "Vivisektion" karsiti hareketler
8.) ve daha sonraki dönemlerde Avrupa birligi kürsülerindeki tartismalara varan olusumsal
yapilanmalar.
9.) vb...gibi
1.1.5.) Mevcut bazi aktiv calismalar
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
Günümüzde daha etkin ve somut alanlarda bir takim yetkin ifadelerle daha aktiv calismalar
yürütülmektedir. Örnegin:
1.) Hayvancilik la ilgili eylemsel calismalar
2.) Hayvan transportu ve Hayvan kesimleri konusu
3.) Yetistiricilik ve kürk hayvanlari
4.) Av ve avcilik
5.) Balikcilik ve balina avciligi
6.) Pet hayvanlari yetistiriciligi
7.) Hayvan ve eglence amacli yönelimler
8.) Hayvan deneyleri
9.) vb... gibi
1.1.6.) Bazi uluslararasi etkin hayvan koruma örgütleri:
1.) Animal Liberation Front ,1976
2.) Animals' Angels ,1998
3.) Humane Society of the United States ,1954
4.) International Fund for Anima
Welfare ,1969
5.) People for the Ethical Treatment of Animals ,1980
6.) Vier Pfoten ,1988
7.) vb... gibi...
Kaldiracin kisa kolunda yer alan biz insanlar sirf kendi gelecegiz icinde olsa hayvanlarla olan
iliskilerimizi harmonik bir dengeye oturtmaliyiz. Ve bu hicte zor olmayacaktir. Mesela herkes
kendi ailesi icinde "yiyeceklerimizin kaynagi nedir" sorusunu sorsa bircok kilit sorunun
cözümüne giden kapi aralanmis olur.
1.2.) Ihtilaf ve Uyusmazlik Potensiyeli:
Yabani hayvan ve yabani hayati koruma ve gelistirme calismalari toplumsal ve bilimsel bir cok
celiski - uyusmazlik benzeri konflikt potensiyellerin mevcudiyeti nedeniyle oldukca zorlanilan
bir alan.
Burada mevcut bazi uyusmazlik nedeni birimleri siralamak gerekirse:
-
Toplum ve toplumsal önyargilar
Uzman cevreler ve bunlarin icinde bulunduklari görüs ayriliklari
Farkli felesefik dimensiyonlar
…
1.3.) Yabani Hayvan - Insan Iliskileri:
Yabani hayvan, yabani hayat ve insan yeryüzünün zenginlikleri olarak kabul edilmekle birlikte
bunlar arasindaki iliskilerde herseyin olumlu sekillendigini söylemek ne yazikki cokta mümkün
degil.
Yani:
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
-
-
-
-
-
Bazi yabani hayvanlar (fare, sican, alageyik, atmaca, gri balikcil, kabuk böcegi vb gibi…)
ihtiyaclarini (gida ihtiyaclari gibi) temin temelinde bazi zararlara sebebiyet
verebilmekteler Ve bundan dolayida insanlar tarafindan cezalandirilmakta ve hatta
öldürülmekteler.
Büyük yirtici hayvanlar insan ve onlarin evcil hayvanlari icin tehlike olabilmekte
Bazi yabani hayvanlar hastalik yayabilmekte. (parazitler, kuduz, malaria…)
Arazilerin tarim ve ormancilik gibi mono kültürel temelde bilincsiz kullanimlari
neticesinde arzu edilen yeterlilikte dogal komponente (unsur, birey…) yasamlarini
sürdürmeleri temelindeki imkanlar kisitlanmaktadir.
Modern tarim da kullanilan kimyasal maddeler (gübreler, pestizidler, herbizidler…) yaban
hayvanlarin gida zincirine zarar vermekte ve industri artiklari, atik sular cevreyi kirletme
temelinde yine ayni sekilde dogal dengelere zarar vermektedir.
Yabani hayvan yasam alanlari insanlar tarafindan zevk ve hobi amacli aktivitelerinin
mekanlari olarak kullanilabilmekte ve bunun sonucu olarakta mesela gürültüye duyarli
hayvanlarin böylesi alanlari terk etmesi yasanabilmektedir
Bir cok hayvan trafik kazalari ve yüksek gerilim hatlarinin verdigi zararlar neticesinde
ölmekte / öldürülmekte.
Kültür arazileri cok hizli bir degisim yasamakta ve hayvanlar buna uyumda zorlanmakta
Yabani hayvanlara gida ve hammadde kaynagi olarak zararlar verilmekte.(avcilik,
balikcilik…)
1.4.) Yabani Hayvan Davranislarinin Aktuel Durumlari:
Son yillarda katildigim bir cok uluslararasi seminerde yabani hayvanlarda aggressivitet
(saldirganlik…) egilimi basta olmak üzere artis gösteren reagiere (tepkisel…)davranis
degisiklikleri (bozukluklari) en önemli diskurs (bilimsel tartisma…);olarak karsimiza
cikmaktadir.Yani yabani hayvanlarin insanlara yönelik saldirilari reagire bir karekterde artis
egilimi göstermektedir seklindeki tespitler bir cok bilim cevresini kaygilandirmaktadir..
Yabani hayvanlarin özellikle insanlara karsi tehlike boyutuna gelmis tepkisel reaksiyonlari,
insanlarin bu durumu hafife aliyor olmalari ve yabani hayvanlarin sahsinda kendini aciga cikaran
stress, intelligenz ve bilinc varyasyonlarinin göz ardi edilmesi; trajedilere zemin hazirlamaktadir..
(özellikle Ayi, Fil, Kaplan, Aslan, Kurt, Köpek Baliklari, Timsahlar…)
Bilhassa timsahlarin insanlara yönelik saldirganliklarindaki artis; dikkat cekici boyutlara varmis
durumda. Örnegin tayvanli bir veteriner hekimin kendi timsahi tarafindan kolundan isirilmis
olmasi ve amerikali bir adamin cocuklarinin ve esinin gözleri önünde bir fil tarafindan kacirilip
öldürülmesi seklindeki trajediler (Daily Telegraf ) bir cok uzman cevreyi düsündürmektedir.
Fil`ler dogalari geregi vegetaryandirlar ve buna rahmen insanlara saldirmalari ve öldürmeleri
nedeni aciklanabilir bir durum degil. Burada su soruyu sorma geregi cikiyor ortaya, „Acaba bilinc
sahibi olduklari büyük oranda kabul gören hayvanlar yasam alanlarini yerle bir edenin insan
oldugunu kavrama evriminemi zorlaniyor?“ ve „Acaba hayvanlar tek düsmanlarinin insanlar
oldugunumu anladilar?“ Yani cocuklarimizin odalarinda oyuncak hayvanlar olarak
insanlastirilmaya calisilan hayvanlar insanlasmaya karsi bir bilincsel tepki icerisindelermi!
kimbilir…
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
Insanlara karsi agresiv egilim gösteren elbetteki sadece filler degil. Dünyanin bir cok
cografyasindan (Kanada, Amerika, Avrupa, Kolumbiya, Uganda…) gelen haberlerde aslan, tilki,
kurt, ayi, sempanze, köpek baligi gibi bir cok hayvanin insanlara saldirdigi ve ölümcül
yaralanmalara sebebiyet verdigini ögreniyoruz. Ve hatta yapilan bazi arastirmalarda 2000
yilindan bu yana meydana gelen köpek baligi saldirilarindaki istatiksel saldirilar 20.yüzyilin son
50 yili icerisinde görülen olaylarin toplaminin iki kati oldugu tespit edilmis durumda.
Bu durum daha cok Animal-Human konflikt (celiski) olarak bir cok yönlü yorum ve tartisamalara
neden olmaktadir.
1.4.1.) Hayvanlar kiminle hesaplari oldugunu biliyorlar:
„Yüzyillarca hayvanlarin duygusuz, reflex yoksunu, güdüsel hareket eden makinalar olduklarina
kendimizi inandirdik ve bu aptalca, tehlikeli ve islerimizi kolaylastiran bir bakis acisi.
Hayvanlarla ilgili arastirmalarimiz bize gösteriyor ki, hangi species olursa olsun bir cok konuda
yanildik ve bir cok kereler gördüklerimize inanamadik. Cünkü ister türler arasi iliskilerde olsun
ister düsman, av, yaralanma ve stress anlaminda olsun hayvanlar emotional (duygu agirlikli)
davranis ve cok iyi bir hafizaya sahipler“ (Ethnolog Marc Bekoff, University of Colorado
ögretim üyesi)
Belki de gercekten darvinizmden kalan tek dogru; insanin gida zincirinin bas halkasi ve evrimin
sivrilen bas taci oldugu seklindeki tespitlere yogunlasmamiz gerkliligidir. „eger beynimizin
emotional duyusal yasamlara varisi milyonlarca yil sürmüsse, neden ayni sey hayvanlar icin söz
konusu olmasin?“ (Bekof).
Kesinlikle bu anlamda sayin Bekoff`a katiliyorum. Yani bilimadamlari hayvanlarin duygu sahibi
olup olmadiklarini degil onlarin nasil ve ne hissettiklerini arastirmalilar seklindeki genel
belirlemeler dikkate alinmak zorundadir.
Kaldi ki Neurobiyoloji bizlere hayvanlarin da insanlarin sahip olduklari duyusal reaksiyonlara
benzer davranislar gösterdigini yani beynin ayni bölgesinde ve benzer hormanal salgilarla islevsel
bir sisteme sahip oldugunu göstermektedir.
Hatta bir cok hayvanin intelligent (düsünme…), hafiza ve emotional heyecanlar gibi disiplinler
anlaminda insandan daha ileri boyuttaki bir özellik sahibi olduklarini düsünüyorum. Mesela;
ingiliz neurologlar bir koyunun yüzleri tanima anlaminda müthis gelismis bir hafizaya sahip
olduklarini ortaya cikardilar. Yine Bristol üniversitesinden tarim profesorü John Webster; „bir
hayvanin ömrü süresince 4-5 iyi arkadasi oldugunu ve ayni sekilde reaksiyon göstermekten
cekinmedikleri düsmanlari oldugunu“ tartisma götürmez aciklikta ortaya koymustur. Ayrica bir
cok ciftci bile ineklerinde ve atlarinda böylesi özellikleri cok rahatlikla gözlemleyebilmektedir.
1.4.2.) Davranislar yanlis yorumlanmaktadir!
Paul McDonald gibi bir cok arastirmaci bizlere yakin ve bir o kadar da uzakta yasayan zoo
aleminde her anlamdaki insanlastirma ve öyle yorumlama seklindeki yaklasimlarimiz konusunda
ciddi uyarilarda bulunmaktadirlar
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
Biz insanlar hayvanlardaki davranis bicimlerini yanlis anlama ve yorumlama temelinde fiktiv
interpretionlar (bilincli yanlis yorumlama…) sergileme konusunda spontan (kendiligindenlik…)
bir egilim icindeyiz. Kendi aralarinda arzusal gücleri eksenli dengeleri saglamis hayvanlar
alemini anlamak istemeyen biz insanlar onlardaki aggresiv reaksiyonlar temelindeki tepkilere de
bir anlam veremeyiz ve insan yiyen yirticilarin romantik tarifleri bile artik canimizi sikacaktir.
Artik „Kaplan, aslan, köpek baligi ve timsahlar alfa ve zirvedeki yirtici hayvanlardir. Bunlar alfa
grubudur cünkü; büyük yiyen yaratiklardir ve biz insanlar en kolay elde edilecek et
kaynaklariyiz,.En üst zirvedeki hayvanlardir cünkü; bunlar en ucta gida pyramidinde yerlerini
coktan almislar. Bundan dolayidir ki kurduklari güce dayali revirlerini korumak icin
egemenliklerini sürdürmek istiyorlar.. Dogaldir ki bu anlamdaki yer ve mekan kayiplarina cok
duyarli bir reaksiyon göstereceklerdir“ (Arastirmaci - yazar David Qummen „Kaplanlarin
Gülümsemesi adli kitab) benzeri yaklasim ve yorumlar bizleri düsündürmelidir
Bir krokodili oltanin ucuna cekemeyen insan onun dogal kaynaklarini yok etmekle kendi
kaynaklarinida kurutmaktadir…
1.5.) Yabani Hayvan Menecment
Bütün canlilar sahip olduklari / olmalari gereken dogal yasam ortaminda ihtiyaclarina uygun
yasama hakkina sahiptir.
Ortak yasam perspektifiyle „hayvan – insan celiskilerini“ azamiye indirmek ve yabani hayati
düzenleme proje ve calismalarinda „nasil bir yabani hayvan menecment?“ sorusunu yanitlamak
can alici bir öneme haizdir.
Klasik anlamda yabani hayvan nüfusunun kontrol ve manipulasyonu anlamina gelen yabani
hayvan – menecment“; islevsel yönü itibariyla, insan ve hayvan ihtiyaclari eksenli adaletli cözüm
projelerini gelistirmek ve amaca yönelik bilimsel perspektifler gelistirme seklinde tanimlanir.
.
Hayvanlarin ve insanlarin gelecegi birlikte paylasma ve kurma imkanlarinin analiz calismarinda
bilimsel projelerin gerekliligi gercekten günümüz ve yarinlarimizin kurtarilmasi anlaminda cok
kritik bir safhaya gelmistir. Günlük yasamimizda ki her herhangi siradan bir olaya bakista bile
bunu cok rahatlikla gözlemleyebilmekteyiz. Yani yabani hayvanlara „yasam hakki
tanimalimiyiz?“ ya da „sosyolojik ve politik anlamda buna ne kadar haziriz?“ gibi sorular, bence
yabani hayvan arastirmalarinda önemli bir yer tutmalidir..
Yabani hayvanlarin dogal ortamlarinin olusturulmasi ya da olanlarinin korunmasina yönelik
calismalarda olusturulacak menecment: Her seyden önce yerelden genele yönlendirilecek bir
koridor sistemini esas alan ve ayni ortamlari paylasmasi düsünülen lokal insan ve hayvan
topluluklarinin kendi aralarindaki konfliktleri (celiskileri…) cözmeye yönelik projeler seklinde
olmalidir... Cünkü yabani hayvan öznelinde yapilacak her türlü calisma, öngörülen birimlerdeki
insan topluluklarinin onayindan bagimsiz olamayacaktir. Yani gelistirilecek her adimi söz konusu
birimlerin onayindan gecirmeyi esas alan ikna etme calismalari önemsenmeli ve insanlarin
cikarlarini gözeten her türlü arac ve gerecin gelistirilme zorunlulugu görülebilmelidir.
Yabani hayvanlarin davranis bicimleri cok iyi incelenmeli ve insanlara cok iyi anlatilmalidir.
Ayrica yabani hayvanlara neden yasam hakki? benzeri izahatlarin yani sira, ayni zamanda insan
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
topluluklarinin sergileyebilecegi korku, endise vb. psikolojik celiskilerin giderilmesi
calismalarina yönelik tedbirler de bu tür projelerde realize edilebilirligi tesvik edecektir.
Yabani hayvanlara yasam koridoru olusturma calismalarinda; biz insanlar adeta celiskileri
törpüleyen bir pozisyonda yer almaktayiz ve cevreye hakim olma aliskanligimizla hareket edip,
adeta kendi gelecegimizin karartilmasi noktasinda kendimizi tehlike aktörü olarak öne
cikarmaktayiz.Böylesi duruslarimizin dogal bir sonucu olarakta yabani hayvan menecment
arastirmalarini yürüten birimlerin hayvanlardan daha cok insanlarla ugrasmalari zorunlulugunu
bir paradoks olarak ortaya koymaktadir.
Insanlarin ve yabani hayvanlarin beraber yasama projelerinde alinacak her türden önlemi bir
bütünlük icerisinde ele almak; kabul edilebilirlilik ve gerceklestirilebilirlilik sansini önemli
ölcüde artiracaktir. Yani kompromiss (uzlasma…) anlamda hazir olma cok hassasiyetle ele
alinmalidir
Bu yönlü projelerde bilgi anlaminda hazir olma, lokal gruplar bazindaki celiski ve ihtiyaclar
anlamindaki ön hazirliklar, yabani hayvanlar hakkinda gerekli bigi/bilgilendirmeler, yabani
hayvanlarin davranis ve ihtiyaclarina uygunluk ve bütün bunlarin dogal uygulanabilirlilik sansi
gibi arastirmalar sosyal, ekonomik ve biyolojik interdisipliner bir diskurs`u (tartisma…) zorunlu
kilmaktadir.
Basarili bir yabani hayvan menecmente aranabilecek önemli bazi kriterler sunlardir:
-
Sorumlu devlet daireleri cok iyi bir ön hazirlik yapmali ve bununla ilgili politik
duruslarini anlasilir kilmalidir
Sorumlu devlet daireleri seffaf olmalidir
Proje öncesi ve sirasinda cok iyi bir basin -yayin calismasi yapilmalidir
Proje kapsamindaki hicbir ilgili birim suistimal edilmemelidir.
Sosyal, külturel ve ekonomik durum cok iyi analiz edilmeli ve faaliyetler cok iyi
gözlemlenmenebilmelidir.
vs…
1.6.) Yabani Hayvanlar ve Hayvanat Bahceleri (Zoo)
Yabani Hayvanlarin biz insanlarla kontrollü ortak yasam alanlarini paylasim gelenegi cok
eskilere dayanmaktadir. Yaklasik 3 bin yillik tarihi bir gecmisi olan bu iliskiyi gerek yabani
hayvan barinaklari ve gerekse hayvanat bahcelerinin (ZOO) yaptiklari bir cok arastirmadan
biliyoruz.
Bunlar arasinda Cin`deki "intelligentia park i" en tarihi olani ünvanina sahiptir ve bunun disinda
eski misirdaki hayvan barinaklari ve romalilar döneminde "Campagna"lardaki fil yetistiriciligi de
bu mana da önemlidir. Ve daha sonralari yeni cagla birlikte bugünkü hayvanat bahcelerinin de
temellerini olusturan bir cok yabani hayvan bahcesi ve zoo kuruldu.
Yani yabani hayvan bakimi günümze ait bir olusum degildir Hatta "homo sapiens" dönemine
kadar uzanan bir gecmisten söz etmek bile mümkündür; kaldiki evcillestirilme tarihini de baska
türlü izah edemeyiz.
Bugünkü ev hayvanlarinin atalarininda yabani hayatta ait olduklari gercegi kendi basina bizi
böyle bir yoruma götürür. Eger biz hayvanat bahcelerini insan - yabani hayvan iliskileri
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
ikileminde ele alirsak yabani hayvan bakiminin 10.000 yillik bir tarihi gecmisinin oldugunu
söyleyebiliriz.
Ancak günümüz hayvanat bahcelerinin amaci ile "homo sapiens" dönemindeki yabani hayvan
bakiminin amaci arasinda tamemen tersi bir durum vardir. Modern Zoo`larda "homo sapiens"
dönemden günüze kadar süregelen insan menseli bu anlamdaki olumsuzluklari tersine cevirme
amaclanmaktadir diyebiliriz. Yani yetisterme alaninda yapilan calismalar, genetik variabilitenin
azami seviyeye cikarilmasina yönelik calismalar ve de her türlüsünden evcillestirmenin yol actigi
olumsuzluklarin giderilmesine yönelik calismalar bügünkü modern Zoo`lar icin en önemli
öncelliktir.
Hayvanat bahceleri (Zoo) dün oldugu gibi bugünde önemlerini korumaktadirlar. Onlarin yabani
hayati anlama/anlatma funksiyonlari ve yabani hayvanlari tanima ve onlarla ilgili insanda
olusmus önyargilari yok etme eylemliligi cok önemli bir degerdedir.
19 yüzyilda daha cok hayvanlar alemini merak temelinde perspektivlere sahip olan Zoo`lar gecen
yüzyillik süre icerisinde özellikle Hedigerin 1942 yilinda biyolojiye kazandirdigi "Hayvanat
bahceleri biyolojisi; (Tiergartenbiologie)" kavrami bu konuda radikal görüsler ortaya cikardi.
Özellikle ikinci dünya savasindan sonra nesli tükenmekte olan hayvanlar ve hayvanat
bahcelerinin görevleri gibi kritik belirlemeler masaya yatirildi. 1970`in ortalarindan itibaren bu
konudaki tartismalar legislativ tarzda ele alinmaya baslandi Ve bunlarin neticesinde Washington
cesitliligi (hayvan ve bitki türleri) koruma anlasmasi (WA) ratikative (vucut bulmak vs.) edildi.
Ve daha sonralari CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild
Fauna and Flora) olarak degistirildi ve bircok uluslararasi hayvanat bahceleri yöneticisi ve
dernekler, ve de uzman kurum ve organizasyonlarin aktiv calismalariyla karara baglanan bircok
kararname ve yönetmelikler devletleri baylayaci tarzta kanunlastirildi ve nihayetinde AB
normlari bünyesinde birlik üyesi ülkeleri de baylayici kanunlar ve yönetmelikler (EUZoorichtlinie). olarak yasalarda yer aldi.
Tabiiki bütün bunlara paralel olarak hayvanat bahceleride amac ve tüzüklerine anlamina uygun
olarak degistirip kendi birlik ve organizasiyonlarini güclendirdiler. Ve bircok resmi kurum ve
kuruluslarla olan organik baglarini güclendirip NGO`larla (Non- Governmental Organization)
cok siki isbirliklerine girdiler.
Hayvanat bahceleri maceramiz yolculuguna devam ederken dogadaki tür cesitlligindeki erimede
hizindan bir sey kaybetmiyor ve adeta tehlike canlarini calmaya devam ediyor. Ve sirf emational
(duygusal) anlamdaki önlemlerde türlerin cesitliligini korumaya yetmiyor. Yapilan bir cok
tartismalar daha cok emationel bir muhtevaya sahip ve faktiv (reel) önlemlerden uzak ve
antropomorph bir karekter tasimakta.ve bundan dolayida uygulanabililikleri reel olmaktan cok
uzak kaliyor.
Burada asil ihtiyac duyulan daha cok bilimsel arac ve gerec ve de bilgi alisverisini koordine eden
daha aktiv organizasyonlar ve de kamuoyunu bilgilendiren genis kapsamli information aglari
temel ihtiyac olarak bu günden yarina pratige gecmelidir
Elbetteki simdiye kadar sergilenmis bir cok degerli cabayi görmezlikten gelemeyiz bilakis onlarin
pratik uygulamarina kendi penceremizden her türlü destegi vermeye devam edecegiz. Tabiiki
burada AB hayvanat bahceleri yasalarini (EU- Zoorichtlinie) görmezlikten gelemeyiz bilakis
bunlar yabani hayatin en önemli kazanimlaridir. Burada sorun bunlarin pratikte islevsel
kilinmasidir. Ve biliyoruz ki böyle bir durumda vitrin vazifesi gören hicbir hayvanat bahcresi
isletme izni alamayacak sadece yabani hayati kurtarmayi kendilerine amac edinen Zoo`lar
mevcudiyetini koruyacak. Yani tür cesitliliginin mazi oldugu gün geldiginde sadece asagidaki 4
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
temel prensipi kendilerine amac edinmis hayvanat bahceleri hayatimizdaki varliklarini
sürdürüyor olacaklar
1. Egitim::Insanlar yabani hayvan, yabani hayat ve biotope gibi konularda süreklilik arz
eden bicimde bilgilendirilmelidir.
2. Dinlenme
3. Tür cesitliligini koruma: Nesli tükenmekte olan ya da olma tehlikesi ile karsi karsi olan
yabani hayvanlari bünyesine almayi temel ilke edinmeli buna uygun bakim systemlerini
olusturup gelistirmelidir.
4. Arastirma. In-situ anlamdaki projeler arastirilmali ve de böylesi bilimsel calismalar
desteklenmelidir. Hayvan bakim kosullarinin maximum seviyede tutulmasi icin aktuell
arastirmalarin isigindaki bir sürekliligi iclestirmelidir.
Tabii olarak bu amaclarin gerceklesmesinde kücük hayvanat bahceleri yetmezlikler yasayacaklar
ve de yasiyorlar .Bu anlamda tam da bu noktada kendilerini tür cesitliliginin korunmasinda
yetkin, sorumlu gören her organizasyon (Mesela: EAZA "European Association of Zoos and
Aquaria", EEP "European Endangered Species Programmes" gibi...) bu anlamdaki calismalara
aktif destek sunmalidirlar.
Kaldi ki bu tür organizasyonlarin sorumluluklari RIO Konventionunda ayni yönde acik secik
tanimlanmis ve baglayiciligi vurgulanmistir. Elbetteki bunlarda yeterli degil. Öyleki hayvanat
bahceleri adeta cehre ve cevrelerini radikal anlam da degistirme sorumlulugu ve de zorunlulugu
ile karsi karsiyalar. Yani "sirf kolleksiyoncu zihniyet" artik "state of the art" olmaktan cikmistir.
Belki ziyaretci cekme amacli (ekonomik amacli) böyle bir seyi kendisini halen dayatiyor olabilir,
fakat bu Zoo`lari canlilar muzesine dönüstürmeyi hakli kilmaz. Yani hayvanat bahcelerine
alinacak hayvanlar herseyden önce Zoolarin ihtiyacindan degil yabani hayatin korunmasina
yönelik bir amaci önüne koymalidir. Böylesi bir durumda hangi hayvan türü? ve neden?, alinacak
tür nasil ve nerede bakilacak? gibi sorular olmassa olmazindan bilimsel olarak cevaplandirilmasi
gereken temel kritikler olmalidir
Ben burada "state of the art" kavramini öneminden dolayi biraz acmak istiyorum. Yani
hayvanlarin konulacagi acik ve kapali alanlarin etholojik, ökolojik, genetik, fizyolojik vb.
bilimsel degeri olan verilere uygunlugu tartismaya yer vermeyecek aciklikta uygun olmalidir.
Günümüzdeki bilimsel degerlerin yol göstericiliginde yaban hayvanlarinin hayvanat bahcelerinde
de olsa onlarin dogal ortamlarina gerek botanik ve gerekse de büyüklük (hacim) anlaminda
uyumluluk icerisinde olmasi gerekir. Günümüzde bazi Zoo`larin bu tespitlere uygunluk arz eden
mevcudiyetide bu planlama ve tespitlerin uygulanabilirlik derecesini artirmaktadir.
Fakat bu; yabani hayvan bakimi sartlarinin sadece "Disney Touch" olacagi anlamina gelmez
bilakis yabani yasam ortaminin bazi sunni yapilanmalarlada giderilebilecegi imkanlarida gözardi
edilmeyecektir. Burada temel amac hayvanlarin repertoirel davranislarini yasayabilecekleri dogal
yasam ortamlarinin maximum dereceye getirilebilme perspektivinin olmasidir.
"State of the art" kavrami ayni zamanda klasik anlamdaki Zoo anlayisini da mahkum etmektedir.
Yani Zoo`lar artik bireysel agiere olma durumlarini terk etmeliler. Zoologlar, Biolog lar artik
kendilerini international isbirligi ve bilgi alisverisi kollektivismusuna integre etmeliler ve bu
anlamda dünya capinda bir perspektifin sahibi olarak hayvan biolojisi merkezli isbirliklerine
hazir olmalilar ve de botanik bahceleri, üniversiteler, yabani hayati arastiran birimler vs. bir cok
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
kurum ve kurulusla kooparativ calismalari önlerine koymalidirlar.Ve hatta bu anlamda Zoo`lar
neden kendi projeklerini "in - situ" olarak ele almasinlar
Elbette simdiden bir cok -botanik bahceleri ve hayvanat bahceleri kombinationlu- Zoo`lar umut
veren basarili calismalar yürütmektedirler. Mesela: Wilhelma in Stuttgart, Paignton in England,
Zoo Singapur bunlardan sadece bir kacidir. Zoo Zürich deki Masoala evi, ya da Tiergarten
Schönbrunn daki Regenwald evi Botanik - Zoologie Kombinationunun en verimli yenilikleri
olarak görülebilr Cünkü bu projelerde arka plandaki en temel amac hayvan ve bitki ortak
yasaminin yabani hayati tanima ve realize etme yönündedir.
Kaldi ki hayvan bitki koevolutiv kombinationunun evolutiv yasamin motoru oldugu gercekligi de
gözönüne alindiginda ve de insanlarin da ziyaretci statüsünde bu kombinationda yerini aldigida
eklendiginde bu tür projelerin önem ve ehemiyetleri kesin kez ortaya cikacaktir.
Zoo`lar amaclarina uygun gelisim ve degisimi yasamak zorundalar. Burada New York,
Cincinatti, Vancouver, Emmen gibi yerlerde doga-tarihi müzesi - Zoo kooperationlari amacina
uygun basarili calismalar yürüten hayvanat bahceleri olarak gösterebiliriz. Bunlardan New York
taki Bronx Zoo daki Kongobölümü görülmeye deger cok basarili bir synthese hayat vermis. Bu
kombination`un yarattigi effekt büyük bir cesitlilik göstermektedir:
Mesela:
• Bilgi, canli hayvanlar, bitkiler ve de exponativ müze kooperativ ahengi insani adeta baska
bir aleme götürüyor ve insana biotop anlamda dün ve yarinlarda nelerin kaybedildigini bir
film seridi gibi gözler önüne seriyor.
• adeta interaktivitet bir sanat yaratilmis.
• Ziyaretciler gördükleri karsisinda gelecegi kurtarma amacli ekonomik destek olma
duygusu bile yasiyorlar.
• Yabani hayati tesvik anlaminda ki gerekliligi tüm ciplakligi ile ziyaretcilere
göstermektedir
Tabii ki yukarida anlatmaya calistigim bazi dogruya evrilme basarisi göstermis projelerin, kücük
hayvanat bahcelerinin vasiflarini yitirdigi ya da yitirecegi seklindeki bir sonuca yorumlanmasi
yerinde bir belirleme olmayacaktir. Cünkü yabani hayati yasama, yasatma ve koruma anlaminda
her türden irili ufakli yabani hayvan birimleri kendi kaynaklari ölcüsünde büyük isler
basarabilirler. Benim burada izahatini yapmaya calistigim sey amac ve amaclara uygunluk
prensipleridir.
Bizler hepimiz bu cercevede sorumluluklar ve zorunluluklar sahibi olma durumundayiz.
Mesela nesli tükenmekte olan hayvanlari korumaya almak yabani hayvanlar ile ilgili bigilendirme
calismalari yapmak ve de onlarin yasam kosullarini insanlara (ziyaretci) hissettirmek
yapabileceklerimizin en asgarisi olmalidir.
Yani ister kücük olsun ister büyük olsun her hayvanat bahcesi yukarida bahsini ettigim 4 temel
sorumlulugu benimsemeli ve gereklerini yerine getirmenin cabasini sergilemelidir. Burada
kendisine ekolojik-sistem temelinde stratejiler olusturmus olan WAZA - (World Association of
Zoos and Aquariums - Conservation) yabani hayvanlarla ugrasan her birimin kendine rehber
edinecegi bilimsel bir organisation oldugunu özellikle vurgulamak istiyorum. Bu birimle olan
organik iliskilerin yabani hayat anlaminda tesvik edici motivler yaratacagi faktiv bir olgudur. Bu
temelde gerek in-situ ve gerekse ex- situ bicimilerinde yaban
hayvanlarini koruma projeleri mevcut bilimsel veriler isiginda optimalize edilmelidir. Ayni
sekilde yabani yasama hazirlama ve katki amacli yaban hayvani yetistirme programlari WAZA
felsefesi merkezli yürütülmesi cok önemlidir.
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
2.) Yabani Hayat ve Yasam Alanlari
2.1.) Yasam Alanlari
Yabani hayvanlar daha cok vahsi ormanlarda yasamaktalar. Yani insanlarin dokunamadigi,
giremedigi alanlar güvenlikli yasam alanlari olarak tercih edilmektedir. Ne yazikki insanlar
tarafindan islenmis, kendi ihtiyaclari temelinde sekil verilmis arazilerin hergün cogalarak
büyümesi beraberinde yabani hayvanlarin yasam alanlarini kücültmekte ve bunun sonucu
olarakta yabani hayvanlarin gerek tür gerekse sayisal anlamdaki populasyonlari azalmakta ya da
yok olmaktadir.. Bundan dolayidir ki yabani hayvanlarin yasam alanlari ile ilgili ihtiyaclari
temelindeki proje ve arastirmalar yogunluk kazandirilmalidir. Her seyden önce onlari
düsmanlarindan koruyacak, gida ihtiyaclarina yanit olabilecek, üremelerine olanak sagliyacak
yasam alanlari yaratilmalidir.
2.2) Yabani Hayat Etimolojisi ve Tanimi
2.2.1.) Genel Bilgiler
Ilk olarak 15 yüzyilda degisik tanimlamalarla izahati yapilmaya baslanan yabani hayat kavramina
17 yüzyil ile birlikte cofrayadan cografyaya ve hatta kültürden kültüre farklilik gösteren
tanimlamalar gelistirilmeye calisildi. Mesela; „terk edilmis alanlar“, "issizlik, cöl“, "insansiz
yerler“, „vahsi ormanlar“ gibi kavramlarla izah edilmeye calisildi.
Günümüzde daha cok „bozkir“, „cöl, sahra“, balta girmemis orman“, „fundalik“, „bataklik“ gibi
kavramlarla tanimlanmaya calisilmaktadir. Ancak bazi negativ tanimlamalar da yapilmiyor degil
mesela; „verimsizlik“, issizlik“, „faydasizlik“, „sürgün“, „kültürsüzlük“ vb gibi…
1872 yilindaki bilimsel tanimlama ihtiyaci ortaya cikincaya kadarki sürede cok degisik
tanimlamalar yapildi. Günümüzde bu anlamdaki mevcut önyargilara yanit olma temelinde bazi
etimolojik tanimlamalari burada zikretme geregi duymaktayim.
Acimasiz, karisik, yabanilesmis, yolunu sasirmis hayat (Luther); Orman kanunlarinin ve
kargasanin hakim oldugu hayat (Schambach); Husu ve dehset arasindaki gerilim, saskinlik ve
ürperme, tutku ve telas, özlem ve korku, esenlik ve caresizlik. (Wolfgang Scherzinger) ya da
aldatici, yaniltici maddelestirme (Roderik Nash)
Yaban hayati ile ilgili tarihsel negatif / positif tanimlamalardan anliyoruz ki biz insanlarin yabani
hayata karsitlik temelindeki durusumuz cok derin tarihi köklere sahip. Öncüllerimiz yabani hayati
kültürlü olmanin zit anlamlisi tehlikeli ve kontrol edilemeyen yasam sahalari olarak görmek ve
tanimlamak istemisler.
Günümüzde bir cok insan yaban hayati görsel yazili basindan tanidigi icin böylesi
manupulasyonlara oldukca yatkin bir yapi icerisinde. Kaldi ki yabani hayata cikarlar temelinde
karsit pozisyondaki insan kaynakli birimlerin hakim mevcudiyetleri de hesaba katildiginda bu
konudaki calismalarin positif evrilme anlamindaki basari sanslarida o anlamda zor olacaktir.
2.2.2.) Yabani hayatla ilgili bazi bilimsel tanimlamalar:
- Convertion International`a göre Yabani Hayat:
Baslangictaki vegetasyonunun %70 den fazlasini koruyabilmis, yüzölcümü 1000.000 ha
dan fazla olan, bir km² sinde 5 insandan az yasayan yasam alanlari yabani hayat yasam
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
-
alanlari olarak tanimlanir. Bu tanima göre dünyada toplam 37 yabani yasam alani
mevcuttur.
International Union of Conservation Nature göre Yabani Hayat:
Asli karakterini koruyabilmis, biyolojik cesitliligi mevcut, bozulmamis yasam alanlari
dinamigine sahip, sürekli yerleskelerle morfolojik yapisi degistirilmemis olan ve koruma
ve menecment programlarla karekteri korunabilen genis, aslina uygun ya da cok az
degisim göstermis alanlar yabani yasam alanlari olarak tanimlanir.
2.2.3.)Yabani Hayat ile ilgili calismalar:
yabani hayatin mevcut yapisi ve kategorisine göre primer ve sekunder olarak iki bölüm altinda
inceleme yapmanin anlasilir olmayi kolaylastiracagini düsünüyorum.
1.) Primer yabani hayat:
Burada amaci asmama anlaminda sadece bazi genel konu basliklarini vermekle
yetinecegim
- Kalite kontrol calismalari: Yerleskelerin durumu, vegetasyon, faydalilik degerleri…
- Indigene nufüs tespit ve arastirmalari
- Kullanim alanlari ve degerleri
- Tehlike altinda oluslarina göre verilendirme calismalari
- Koruma alanlari: Antartika (Southern Ocean Whale Sanctuary), Asya (Great Arctic
Zapovednik), Avrupa (Laponia, Nationalpark Sarek und Naturreservat Sjaunja)
- ...
2.) Sekunder Yabani Hayat:
- Dogayi koruma konseptleri
- gelisim süreclerini kontrol programlari
- gerceklestirilebilen projelerin tespiti: dogal orman reservleri, toplam reservler…
- yabani hayat gelistirme alanlari
- …
2.2.4.) Yabani Hayat ve Ekoloji:
Burada amaci asmama adina kisaca ekoloji kavramina aciklik getirmenin dogru olacagina
inaniyorum.
2.2.4.1.) Genel bilgiler:
Ökoloji (yunanca: oikos) 1866 yilinda Ernst Haeckel tarafindan organismalarin kendi aralarinda
ve abiotik cevreleriyle iliskilerini inceleyen ve de bioloji biliminin bir dali ve mathematik
biliminin de cok güclü bir kolu olarak tanimlanmistir. Ve daha sonralari Haeckel`in bu
tanimlamasindaki anlamina uygun olarak geoekoloji ve bioekoloji tanimlamalari gelistirilmistir.
20 yüzyilin ikinci yarisindan sonra gelisen cevrebilinciyle birlikte cevre korumaya hizmet
anlaminda daha cok doga bilimleri (biyoloji...) kategorisinde yerini almistir.
2.2.4.2.) Biolojide Ekoloji kavrami:
Ekoloji biliminin kuruculari olarak; darvinizm sempatizanligi ile taninan Haeckel den baska;
Justus von Liebig, Charles Darvin, Karl August Möbius, Aldo Leopold, Ellen Swallow Richards,
Arthur George Tansley ve August Thienemann sayilabilir. Ancak günümüzdeki ekoloji
tartismalarina damgasini vuran danimarka asilli ünlü botanikci Johannes Eugenius Bulow
Warming`tir.
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
Degisik dönemlerde ihtiyaclar temelinde degisik kategorilerde ele alinan ekoloji kavrami
günümüz ders kitaplarinda ki tanimi itibariyle (Schroedel, 2005):
"Ekoloji abiotik ve biotik faktörlerin birbirleriyle ve ekolojik-sistem icerisindeki karsiklikli
etkilesimlerini inceleyen bilim koludur" Yani canlilarin varolma sikliklari ve yasam kalitelirinin
degisim-iliski bilimsel normlari cercesinde ele alan bir kavram olarak genel bir tanimlamayla
genel kabul görmektedir.
2.2.4.3.) Populüst anlam itibariyle ekoloji kavrami:
UNESCO` nun bu anlamdaki calismalari (Man and Biosphere-Programm ve Uluslararasi Biyoloji
yili gibi) ve ekolojik arastirmalarin yayginlasmasi bu konudaki populüreteyi artirmistir. Mesela
1960 li yillarda amerikali biyolog Rachel Carson` nun cevreyi koruma temelinde öncülügünü
ettigi hareketin DDT gibi cevre zehiri etkisindeki ilaclarin kullaniminin yasaklanmasinin global
etkileri zamanla ekoloji kavraminin iceriginin de genislemesini beraberinde getirmistir. Böylece
günümüz ekolojik hareketlerin temeli olusmustur. Ve karsimiza Öko-Ciftlikler, Öko-Sehirler,
Öko-Enerji, Eko-Elektrik. gibi bircok kavramlar seklinde cikmistir.
Elbetteki bu hizli gelisim paralelinde politik ve ekonomik cikarlara dayali suistimaleride ortaya
cikardi. Ki bunlar günümüzde dogrulara ulasmada cok büyük sorunlar olarak önümüzde
durmaktalar.
2.2.4.4.) Arastirma malzemesi olarak ekoloji kavrami:
Biotik ve abiotik faktörlerin sistematik funsiyonel iliskileri cercevesinde eko-sistem kavrami
temelinde ekotop (Biotop + Biozönos), tür populationlari ve interdisipliner arastirmalar gibi
kavramlarla ici doldurulmaya calisildi Ve böylece Evolutionbiolojisi, Genetik, Cografya,
Klimatoloji, Ekonomi, Jeoloji, Ethnoloji, Psycholoji, Cevre ve Tür farkliliklarini koruma gibi
bilim dallari eko-sistemi korumanin olmassa olmazlari olarak kendisini dayatti
2.2.4.5.) Ekolojinin siniflandirilmasi
Klasik anlamda ekoloji:
1.) Autökoloji
2.) Populationekoloji
3.) Synekoloji
Ilgi alanlarina göre ekoloji:
1.) Hayvan, Bitki ve Mikroplar Ekolojisi
2.) Marine, Limnoloji ve Terrestik Ekoloji
3.) Geoekoloji
4.) Toprak Ekolojisi
5.) Moleküler Ekoloji
6.) Human Ekoloji
7.) Zivilisation Ekolojisi
8.) Arazi Ekolojisi
9.) Agrar ve Urban Ekolojisi
10.) Davranis Ekolojisi
11.) Kimyasal Ekoloji
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
12.) Eko-Toksikoloji
13.) vb. gibi
Gelisim asamalarina göre ekoloji:
1.) Neoekoloji
2.) Paleoekoloji
2.3.) Yasam Alanlari Menecment- Yabani Hayvanlar - Uluslararasi Sorumluluklar
Doganin bir bütün olarak düsünülmesi ve korunmasi, - globalizm pratik realitesinin
(gercekliginin) kabulü ve yeryüzü topluluklarinin ortak hareket etmesi temelinde - globus
(yerküre) eksenli bir ihtiyac olarak ortaya cikmaktadir. Dünyadaki hicbir birim tek basina
biyolojik cesitliligi ve dogal yasam alanlarini koruyacak yetkinlikte ve gücte degil.
Insanlarin doga ve yabani hayvanlar üzerindeki olumsuz etkilerinin national (ulusal) ve kültürel
boyutlari ile sinirlari zorlayan bir tarzda artis egilimi göstermesi; günümüzde tepkisel anlamdaki
bir cok uluslararasi cevre konventionu (sözlesmesi) cercevesinde, - cercevesi dogru cizilmis
cözümlemelerle -, özellikle göcebe hayvan türlerinin (su kuslari, memeli hayvanlar…)
korunmasini prioritet (öncelikli…) sorumluluklar anlaminda bir cok farkli organizasyonlar
sahsinda aktiv pozisyon alma anlaminda zorunluluk haline getirmektedir.
Ancak devletler hukuku ve tek tek ülke sinirlari; mevzuatlar ve pratik uygulamalar temelinde bazi
düzenleme ve calismalari zaman zaman zorlastirmaktadir. Mesela Lynx lynx adli yirtici kedilerin
bu gün bir cok avrupa ülkesindeki sinir hatlarinda revirlerini olusturmus olmalari ve bunlarin
yasam sahalarinin ihtiyaclar temelinde düzenlenmesi (yiyecek ihtiyaci, tehlikesiz hareket alanlari
vb) mutlak bir international isbirligini zorunlu kilmaktadir.
Yabani hayvan populasyonlarinin etkin ve yararli bir formda internasyonal sözlesmeler (CBD ve
IUCN gibi) cercevesinde korunmasi ve ressourclerin (dogal kaynaklarin) symbiose bir anlayisla
ele alinmasi; en önemli mantikli regulasyon (düzenleme…) metodlari olarak kabul edilmelidir.
Örnegin avciligin böylesi bir cercevede düzenlenmesi sadece populasyonlarin korunmasinda
degil, ayni zamanda ekonomik getiriler temelinde de faydaya dönüsecektir.
Böylesi cerceve calismalarinin incelenmesi, islenmesi ve realize edilebilirliligi yaklasik 80 dünya
ülkesinde etkinligi olan CIC (International Council for Game and Wildlife Conservation) adli
organizasyonun en önemli asli görevi olarak tanimlanmis ve böylece calismalarin / projelerin
yönetimi, arastirma birimleri ve avcilik örgütlerinin düzenlemesi ve de tek tek bireylerin bu
anlamda egitilmesi asli görevler olarak karsimiza cikmaktadir.
Yani ökosistemin korunmasinda ve düzenlenmesinde ya da baska bir deyisle hayvan ve bitkilerin
cesitlilik anlamindaki negativ etkilesimleri; insanlarin özel ihtiyaclari temelindeki yönelimler
eksenli oldugu gerceginin kabulü; böylesi cerceve programlari hazirlanirken ilk etapta dikkate
alinmasi gereken nokta olmalidir.
Bu anlamda taslari yerli yerne oturtmak nasil olacak gibi can alici sorular cözümlemeler
temelinde cok önemsenmelidir. Yani bir yandan kültür arazilerinin insanlarin ihtiyaclari
temelinde düzenlenmesi gerekirken öbür yandan bilincli ve aktiv calismalarla yabani hayvanlarin
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
bu birimlere integrationunu (bütünlesme…) kolaylastirci önlemler gelistirilmelidir.Baska bir
deyisle; insanlarin ve hayvanlarin birbirleri ile tek tarafli cikarlara dayali konfliktlerini (celiski…)
en asgariye indermeye yönelik girisimler etkin ve aktiv hale getirilmelidir. Böylesi projelerde;
dogal interaktionlarin (ortak noktalarin…) daha iyi görülüp degerlendirilmesi etkin
düzenlemelere ulasmayi kolaylastiracaktir.
Uluslararasi kabul gören bazi Integration stratejileri:
o Degisik alanlardaki arazi kullanim amaclarinin kesin ve acik tanimi yapilmalidir.
o Habitat – Yabani Hayvan Menecment koordinasyonu saglanmalidir.
o Arazi kullanim planlari olusturulurken yabani hayvanlar etkin bir yan faktör olarak hesaba
katilmalidir (ormancilik, tarim, turizm, yol yapimi…)
o Populasyon kontrollerini amaclayan avcilik anlayisinin olusturulmasini hedefleyen
düzenlemelerde yerel birimlerdeki zarar ve toleranslar hesaba katilmalidir (vegetasyon,
hayvancilik…)
Yaptigim bir takim istatiksel yerel calismalarda; böylesi projelerde geleneksel bazi kaliplarinda
gözardi edilmemesi gerekliligi ortaya cikti. Mesela: avci – ormanci celiskisinin gercekte
traditional (geleneksel) karekterli oldugunun tespiti gibi.
Yani kompetenz (yeterlilik, yetkinlik…) anlamidaki ayrismalar geleneksel karekterli ve avci ormanci celiskisini yaratmaktadir. Bu nedenle amaca yönelik yasal düzenlemeler ve egitim
calismalari cok önemsenmelidir. Ve hatta modern ulusal parklar menecmenti calismalarinda
böylesi celiskilerin kendisini sorun olarak dayatmamasi gerceklegini bu temelde yorumlamak
bazi seyleri anlasilir kilacaktir.Yani böylesi projelerde asli aktörlerin cikarsal isbirligini gözeten
bir durus sahibi olmak gerekir.
Yabani hayvan menecmenti projelerindeki realisation ve buna uygun yasal düzenlemeler yabani
hayat bölgesel verilendirmelerinde (WÖRP) cok önemli instrumentler (faktörler…)olarak
görülebilmelidir.
Özellikle dogru temelde ele alinan yerel - politik planlamalar; bu anlamda cok olumlu sosyal
sorumluluklar ortaya koyabilmekte ve yabani hayvanlarinin yasadiklari yerlerde uygun yasam
alanlari sahibi olmalari gerektigi perspektifinin ortaya konulmasinda cok etkili olabilmektedir.
Yani doga koruma ve politik duruslarin ayni amaca hizmet temelinde kombinasyonu ile bir cok
sivil calisma gruplarinin cikarlarinin, kamusal cikarlarla yasal zemindeki uyumu olusturulabilir.
Ayrica böylesi uzun soluklu yönelimler ulusal sinirlarin da disina tasan (EU Natura 2000 ) bir
takim önlem ve infra strukturel planlamalarla etkinlik ve yetkinlik anlaminda pozitif sonuclar
vermek suretiyle degisik birimler (ormanci, avci, ciftci, turizm, doga korumacilar, resmi
birimler…) arasindaki celiskileri azamiye indirme temelinde uyumlu bir durusu ortaya
koyabilmektedir.
Yabani hayvanlar icin yasam alanlari planlanirken onlarin ayni zamanda aktiv faktör olarak
görülmesi ve hesaba katilmasi cok önemli. Mesela olasi göc yollari anlamindaki passiv yerleske
konumlari göz önüne alinmalidir.
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
Yine insan kaynakli olasi müdaheleler önceden tespit edilmeli ve bunlara yönelik önlemsel
projeler ve calismalar (özellikle Yabani Hayvan-Habitat) önceden sonuc verici bir program ve
hedefe sahip olmalidir ve karsilikli sinirlara saygiyi esas alan prensipler nihayet olmalidir.
Yabani hayvan – insan celiskilerindeki tarihsel nedenleri gözeten programlar flexibel (esnek…)
olmali ve integrativ sorunlarin cözümüne amac edinmeli ve de her türlü relevant arazi
kullanicilarini göz önüne alan bir anlayis sergilemelidir.Yani bir bütün olarak varolmanin
gerekceleri önceden anlatilabilmeli yoksa bekle gör temelinde bir planlama kesinlikle
yapilmamalidir.
Kesinlikle tüm etkili ve yetkili birimlerden olusan yapilanmalarin ortak konsensuslari temelinde
hareket edilmelidir. (Avci-Belediye gibi). Ancak böylesi bir yönelimle ortak cikarlar eksenli bir
icice gecis saglanmis olur ki bu da basariyi daim ve mantikli kilacaktir.
Söz konusu alanlar arasindaki harmonik denge (Balance) sosyo-ekonomik, politik – administrativ
ve ekolojik dengesel ihtiyaclar gibi önemli kritirleri gözeten önlemlerle mümkündür.
Zaten CIC program ve ilkesel yaklasimlarinda da cözüm anlamindaki bütünlüksel yaklasimlarin
gerekliligine isaret edilmekte ve insan – yabani hayvan – cevre balansinin sosyo-ekonomik ve
ekolojik sistem eksenli dinamikle saglanacagi teyid edilmektedir.
Yani sonuc olarak yasanabilir bir cevre ideali; büyük ölcekli yabani hayat – ekoloji – arazi
planlamalari ve bunlarin bütünün bir parcasi olarak tüm gelisim safhalarinda yerel, bölgesel,
ulusal ve international katilimli projelerle desteklenmesi ve ortaya konulmasi ile olusturulabilir…
Sonsöz:
Gecmis yillarda yasadigim ülke Almanya Federal Cumhuriyetindeki bazi resmi ve sivil
kurumlarin destegiyle veri olusturma amaciyla yaptigim bazi incelemelerden derledigim bu özet
makale ile yabani hayvanlarin ve yabani hayatin korunmasinin ülkemizin ve insanimizin
geleceginin sekilendirilmesindeki önemine dikkat cekmek istedim.
Siz okuyucularin beyinlerinde ve yüreklerinde soru isareti uyandirabilmissem amacima kismen
ulastim demektir.
Kaynak (literatur):
- Chance der europäischen Luchse zum Rückkehr nach Heimat, R.Boztepe, Deutschland
- WWF Deutschland (Hg.): Weisheit der Wildnis - Unser Umgang mit der Erde. Pro
Futura, München 1995
- Haltung der Bennetkänguruh in Europa, R.Boztepe, Deutschland
- Mein Beitrag zur Entwicklung der Tiergartenbiologie, R.Boztepe, Deutschland
1
The reproduction of part or the entire document is permitted under the condition that in a clear and readable form
the source (http:// www.tierschutz-akademie.com ) and the note attached "All rights reserved"
2
The information used may only be used for personal or professional purposes or for use in a club, any use for
commercial or advertising purposes is excluded.
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu