Fas - Ntv

FAS
ÜLKE BÜLTENİ
FAS
ÜLKE BÜLTEN‹
Temmuz 2008
GENEL EKONOM‹K DURUM
GSYH (Milyar Dirhem)
Reel Büyüme H›z› (%)
Enflasyon Oran› (ortalama %)
Nüfus (Milyon)
Fob ‹hracat (Milyon $)
Fob ‹thalat (Milyon $)
Cari ‹fllemler Dengesi (Milyon $)
Toplam D›fl Borç (Milyar $)
Dirhem:Dolar
2001
408.0
6.3
0.6
29.6
7,142.0
10.164.0
1,606.0
19.3
11.30
2002
422.0
3.2
2.8
30.1
7,839.0
10,900.0
1,474.0
18.6
11.02
2003
444.3
5.2
1.2
30.6
8,771.0
13,117.0
1,552.0
17.8
9.57
2004
473.4
4.2
1.5
31.0
9,922.0
16,408.0
922.0
18.8
8.86
2005
493.1
1.7
1.0
31.5
10,561.2
18,880.9
1,023.2
18.0
8.87
2006*
545.7
7.3
3.3
31.9
11,406.0
22,185.0
-1,086.3
18.0
8.77
(*) Tahmini
Kaynak : EIU
Dünyan›n en büyük fosfat yataklar›na sahip olan Fas, ekonomisini tar›m, imalat, bal›kç›l›k ve turizm
sektörü gelirleri ve d›fl ülkelerde çal›flan Fasl›lar›n ülkeye getirdikleri dövizlerle ayakta tutmaktad›r.
1980'li y›llardan itibaren Fas, IMF ve Dünya Bankas› ile iflbirli¤i içinde baflar›l› bir ekonomik reform
sürecine girmifl, bu çerçevede, d›fl ticaret rejiminin liberallefltirilmesi, yeni yat›r›m kanunu, özellefltirme
program› ve bankac›l›k sisteminin iyilefltirilmesine gidilmifltir. Fas ekonomisinin son 10 y›lda tar›m
ve fosfat sektörlerine olan ba¤›ml›l›¤› azalarak imalat ve hizmet sektörlerinin GSYH'daki paylar›
artm›flt›r. Ancak, tar›m sektörü halen GSYH'n›n %15'ine tekabül etmektedir. GSYH, tar›m sektörünün
performans›na göre y›llar itibariyla de¤iflkenlik göstermektedir.
2005 y›l›nda tar›m sektöründeki küçülmeye ba¤l› olarak ekonomik büyüme %1.7 oran›nda
gerçekleflmifltir. 2006 y›l›nda ise tar›m sektöründeki iyileflmeye paralel olarak ekonomik büyüme
%7.3'e yükselmifltir. 2007 y›l›nda ise ekonomik büyümenin %3.5 oran›nda gerçekleflmesi
beklenmektedir.
Hükümetin önceli¤i gayri resmi verilere göre %23 civar›nda seyreden iflsizlik oran›n› düflürmek ve
ekonomik durgunlu¤a ba¤l› olarak artan fakirli¤i azaltmakt›r.
Hükümet, 2007-2008 program›nda özellefltirmeye h›z verilmesi ve ekonomik liberalizasyon yönündeki
çal›flmalar›n› sürdürmeye devam edece¤ini aç›klam›flt›r. Hükümet, son dönemde ifl ortam›n›n
iyileflmesine yönelik çal›flmalar›n› h›zland›rm›fl ve bu çerçevede çal›flanlarla ilgili mevzuat ve s›nai
haklar konusunda birtak›m reformlar gerçeklefltirmifltir.
AB ile Fas aras›nda 15 Kas›m 1995'de imzalanan Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas›, 1 Mart 2000 tarihi
itibariyle yürürlü¤e girmifltir. Bu çerçevede, s›nai ürünlere uygulanan gümrük vergi oranlar› 1 Mart
2001 tarihi itibariyle ikinci kez %25 oran›nda indirilmifltir. Söz konusu indirimler, benzeri Fas'ta
üretilmeyen hammadde, yar› mamul ve bitmifl mamulleri kapsamaktad›r. AB'den ithal edilen tüm
s›nai ürünlere uygulanan gümrük tarife oranlar›n›n 2013 y›l›na kadar s›f›rlanmas› gerekmektedir.
ABD ve Fas aras›nda 2004 y›l› Haziran ay›nda imzalanan Serbest Ticaret Anlaflmas› yürürlü¤e
girmifltir.
Fas, ayr›ca Ürdün, M›s›r ve Tunus ile dörtlü bir Serbest Ticaret Anlaflmas› imzalam›fl bulunmaktad›r.
SEKTÖREL DURUM
Madencilik
Madencilik sektörünün en önemli aya¤› fosfat üretimidir. Fas, dünya fosfat rezervlerinin dörtte üçüne
sahiptir. Ülkedeki toplam fosfat rezervinin 58 milyar ton oldu¤u tahmin edilmektedir. Son y›llarda
ortalama fosfat üretimi 21-23 milyon ton, ihracat 10-12 milyon ton civar›nda gerçekleflmektedir.
Fas, ham fosfat, fosforik asit ve gübre ihracat›nda dünyada ilk s›rada yer almaktad›r.
Madencilik sektörünün %95'i fosfat üretimi olsa da ülkede fosfat d›fl›nda, gümüfl, bak›r, çinko ve
kobalt üretimi de yap›lmaktad›r. Hükümet fosfat üretimini elinde tutmufl ancak gümüfl ve bak›r
madenlerini özellefltirmifltir.
1998 y›l›nda hükümet, 200 milyar dolar de¤erinde 10 y›ll›k bir mineral (petrol ve gaz dahil) rezervlerini
araflt›rma program› bafllatm›flt›r. Bu flekilde, Frans›z, ‹ngiliz ve Güney Afrikal› uzmanlarla birlikte
ülkenin % 80'i henüz keflfedilmemifl rezervlerinin ortaya ç›kar›lmas› için çal›flmalar sürdürülmektedir.
‹malat Sanayi
1993 y›l›ndan itibaren devlet, çimento demir, çelik gibi a¤›r sanayilerdeki hisselerinin bir bölümünü
özellefltirmifltir. 1982 y›l›nda ç›kar›lan yat›r›m kanunu 1988'de iyilefltirilmifl ve bu flekilde sanayi
sektöründeki yat›r›mlar teflvik edilmifltir. ‹malat sanayi GSYH'n›n %18'ini oluflturmaktad›r. Düflük
verimlilik oranlar› ile yüksek iflçi ve enerji ücretleri imalat sektörünü olumsuz etkileyen faktörler
olmaya devam etmektedir.
G›da iflleme sektöründe konserve meyve bal›k, un ve bitkisel ya¤lar baflta gelmektedir. Hem ihracat
(konserve meyve, sebze ve bal›k) hem de iç tüketim (un, fleker, sebze ya¤i) için üretim yap›lmaktad›r.
G›da iflleme sektöründe yabanc› sermaye ilgisi düflük düzeydedir. Fas, konserve sardalya üretiminin
yar›s›ndan fazlas›yla AB ülkeleri konserve sardalya ihtiyac›n›n % 25'ini karfl›lamaktad›r. Fas'da 13
fleker pancar› fabrikas›, üç konserve fabrikas› ve toplam üretim kapasiteleri 534.000 ton olan 5 adet
fleker rafinerisi bulunmaktad›r.
Ülkenin en önemli ihracat sektörü olan tekstil, Hindistan ve Çin gibi Uzak Do¤u Ülkelerinden yo¤un
bir rekabet ile karfl› karfl›ya kalm›flt›r. ‹plik ve kumafl gibi hammaddeler ve ara ürünler ithal edilmekte
bitmifl ürün olan haz›r giyim ürünleri ise ihrac edilmektedir. Tekstil ürünleri ihracat› 1998 y›l›nda
toplam ihracat›n %25'ine tekabül ederken, bugün toplam ihracat›n %20'sini oluflturmaktad›r.
fieker sektörü özellefltirilmek istenmifl ancak fleker pancar› üretimine uygulanan teflviklere devam
edilmesi karar› nedeniyle bu konuda bir erteleme olmufltur.
2004 y›l› verilerine göre Fas'›n elektrik talebi 15.7 milyar kilowatt saattir. 18 milyar kilowatt saat
elektrik üretilen ülekede, enerji üretiminin %80'ni termik santrallerden gerçekleflmektedir. Üretimi
art›rma çal›flmalar› kapsam›nda ülkenin kuzeyinde Al Wahda'da 800 MW gücünde Cezayir do¤al
gaz› ile çal›flacak bir enerji santrali yap›m› planlanmaktad›r.
Devlete ait elektrik üreticisi Office National d'Eléctricité (ONE) ve ‹spanyol elektrik firmas› Red Electrica
de Espana, ‹spanya ve Fas aras›ndaki elektrik hatt›n›n kapasitesini 700 MW'tan 1400 MW'a ç›karmay›
hedefleyen 117 milyon Euro de¤erinde bir anlaflma imzalam›flt›r. Proje çal›flmalar› devam etmektedir.
ONE, 2006-2012 dönemi için 39 milyar Dinar de¤erinde yat›r›m öngörmektedir.
Fas ve ‹spanya Cebelitar›k Bo¤az›ndan geçecek çift hatl› bir tren tünelinin inflaas›na yönelik bir
anlaflmaya varm›flt›r. Tünel inflaat›n›n 2008 y›l›nda bafllamas› ve 3 milyar Euro'ya mal olmas›
beklenmektedir. Finansman› ise AB Komisyonu taraf›ndan karfl›lanacakt›r.
Afrika Kalk›nma Bankas›, ulaflt›rma sektörünün iyilefltirilmesi amac›yla 240 milyon Euro'luk bir kredi
tahsis etmifltir. Ülkede 1907 km'lik demiryolu, 60 bin km'lik otoyol ve 27 liman hizmet vermektedir.
Casablanca Liman› Afrika'n›n en büyük ikinci liman› konumunda olup, ülke d›fl ticaretinin %37'si bu
liman kanal›yla gerçeklefltirilmektedir. Ülkenin ikinci önemli Liman› olarak öngörülen Tanca-Med
Liman› inflaat›n›n 2007 y›l› Temmuz ay›nda tamamlanmas› beklenmektedir. Liman›n çevresinde
ticaret ve sanayi bölgelerinin kurulmas› öngörülmektedir.
Fas Hükümeti, 2005-2008 döneminde 12 havaliman› modernizasyon ve tevsii çal›flmalar›na yönelik
372 milyon Dolar harcama yapmay› planlanmaktad›r. Bu miktar›n 293 milyon Dolarl›k bölümünün
inflaat, 74 milyon Dolarl›k bölümünün ise ekipman teminine tahsisi öngörülmektedir. Havaliman›
yat›r›mlar›n›n en büyü¤ü Casablanca'daki Mohamed V Havaliman›'n›n tevsii olacakt›r.96 milyon
Dolar'a mal olmas› planlanan tevsii ile yolcu kapasitesinin 2008 y›l›na kadar iki kat›na ç›karak 8
milyon kifliye yükselmesi hedeflenmektedir. Sözkonusu proje, 40 bin m2'lik yeni bir terminal binas›
ve yeni bir kule kontrol merkezini kapsamaktad›r.
Y›ll›k 125 bin yeni konuta ihtiyaç duyulan ülkede toplam konut ihtiyac› 1 milyona ulaflmaktad›r.
Hükümet, 2000-2004 Ekonomik ve Sosyal Kalk›nma Plan› kapsam›nda y›lda 143 bin yeni konut
inflaas›n› öngörmektedir. Konut yap›m›nda ülkede birkaç büyük inflaat firmas› ve genel olarak küçük
ölçekli firmalar faaliyet göstermektedir. Firmalar›n özellikle teknolojik iflbirli¤ine ihtiyaçlar› mevcuttur.
Di¤er yandan, Marakesh'in 7 km d›fl›nda yer alan ve 200 bin kifliyi bar›nd›racak 1.1 milyar Dolar
de¤erindeki Tamansourt uydu kentinin inflaas›na bafllanm›flt›r.
Petrol ve Do¤algaz
Fas'ta petrol ve do¤algaz sektöründe yaflanan son geliflmeler flöyle s›ralanabilir;
• Fas
2020 y›l›na kadar do¤al gaz tüketimini y›lda 5 milyar m3'e ç›karmay› hedeflemektedir.
Sözkonusu gaz›n s›v›laflt›r›lm›fl do¤al gaz olmas› ve bu ihtiyac› karfl›lamak üzere LNG terminallerinin
inflaas› planlanmaktad›r. Fas'›n halihaz›rda do¤al gaz üretimi y›lda 50 milyon m3'tür.
•Fas'ta Ghrab Basin ve Meskala bölgelerinde az miktarda do¤algaz üretilmektedir. Ülkenin do¤algaz
rezervleri ortalama 100 milyar ft3 civar›ndad›r.
•Fas Enerji Bakan› 2020 y›l›nda Fas'›n enerji ihtiyac›n›n %25'inin do¤algazla karfl›lanaca¤›n› aç›klam›fl
bu çerçevede sözkonusu do¤algaz›n önemli bölümünün ithal s›v›laflt›r›lm›fl do¤algaz(LNG) olaca¤›n›
bu kapsamda ithalat›n yerel ve uluslararas› yat›r›mc›lar›n kuraca¤› LNG terminalleri kanal›yla
gerçekleflece¤ini ifade etmifltir.
•Güney Afrikal› Energy Africa (%64), ‹sveçli Taurus Oil (%11) ve Onarep(%25) Agadir'in güneyinde
yer alan Tiznit Offshore I, II, III sahalar›nda petrol arama ve üretim lisans› için sekiz y›ll›k bir lisans
hakk› alm›flt›r.
• Fas'›n tek rafineri flirketi olan Samir Petrol Firmas›'na ba¤l› ülkenin iki rafinerisinden biri olan
Mohammadia Rafinerisi'nin iyilefltirme ve onar›m çal›flmalar› devam etmekte olup, son aflamas›na
gelinmifltir. Sözkonusu rafineri 2002 y›l›nda ç›kan bir yang›n sonucu hasar görmüfltü.
Kömür ve Elektrik
Fas, Jerada'da bulunan maden ocaklar›nda kömür üretmekte ancak kömür ihtiyac›n›n büyük
k›sm›n› Amerika, Kolombiya ve Kuzey Afrika'dan karfl›lamaktad›r. Kömür a¤irl›kl› olarak Mohammedia
ve Jorf Lasfar bölgelerindeki enerji tesislerinde kullan›lmaktad›r.
Ülke'nin elektrik ihtiyac› her y›l ortalama %7 artmaktad›r. Fas hükümeti halihaz›rda %15'i
elektriklendirilmifl k›rsal bölgenin 2010 y›l›na kadar tamam›na elektrik sa¤lamay› hedeflemektedir.
Turizm
Turizm sektörü ülkenin en önemli döviz kayna¤›d›r. 2005 y›l›nda ülkeyi ziyaret eden turist say›s› bir
önceki y›la göre %6 oran›nda artarak 6.1 milyon kifliye ulaflm›flt›r. Hükümet, 2010 y›l›na kadar ülkeyi
ziyaret eden turist say›s›n› y›lda 10 milyona ç›karmay› hedeflemektedir.
Hükümetin bafllatt›¤› “Plan Azur” kapsam›nda ülkenin çeflitli yerlerinde 6 adet turistik belde yap›m›na
bafllanacakt›r. S›ras›yla Fransa, ‹spanya, ‹ngiltere, Almanya ve ‹talyan vatandafllar› ülkeyi en çok
ziyaret eden milliyetler aras›nda yer almaktad›r.
Bankac›l›k
Özel bankalarda %51 Fas ortakl›¤› zorunlulu¤u bulunmaktad›r. Ülkede hizmet veren 17 özel banka
faaliyet göstermektedir. Ülkenin en büyük ticari bankas› olan Banque Commerciale du Maroc'un
%32'lik bölümü Banco Central Hispano, Credito Italiano ve Credit Commercial de France taraf›ndan
kontrol edilmektedir.
Son y›llarda Casablanca Menkul K›ymetler Borsas›'n›n altyap› çal›flmalar›n›n iyilefltirilmesine yönelik
çal›flmalar bafllam›flt›r. Yabanc› yat›r›mc›lara hiç bir k›s›tlama bulunmamaktad›r.
DIfi T‹CARET
2006 y›l› verilerine göre ihracat bir önceki y›la göre %8 oran›nda artarak yaklafl›k 11.5 milyar dolar
olarak gerçekleflmifltir. ‹thalat ise 2006 y›l›nda bir önceki y›la oranla %17 oran›nda artarak 22 milyar
dolar olmufltur.
‹hracatta tekstil ürünleri, elektrik aksamlar›, fosforik asit, fosfat ve narenciye ilk s›ralarda yer al›rken,
ithalatta tüketim ürünleri, yar› mamul ürünler, yat›r›m mallar› ve akaryak›t baflta gelmektedir.
Fas ihracat›n›n %75'ini AB üyesi ülkelere yapmakta ve ithalat›n›n %60'n› sözkonusu ülkelerden
gerçeklefltirmektedir. Fransa toplam ithalat ve ihracat›n üçte biri ile Fas'›n en önemli ticaret orta¤›d›r.
Fransay› takiben %10-12 ile ‹spanya ve %9 ile ‹ngiltere yer almaktad›r. Ayr›ca Almanya, ‹talya ve
ABD, Fas'›n di¤er önemli ticaret ortaklar›d›r.
D›fl Ticarette Engeller
Ülkede ticaretin önündeki en önemli engel kamu al›mlar›na yönelik belirsiz prosedürler, fleffafl›k
konusunda eksiklik ve taklit üretim olarak s›ralanabilir.
Fas Gümrük ‹daresi son bir kaç y›l içinde hantal yap›s›ndan kurtularak modern bir yap›ya kavuflmufltur.
Halihaz›rda gümrük vergileri %2.5 ila %35 aras›nda de¤iflmektedir. ‹thalatta ayr›ca %0 ila %20
aras›nda de¤iflen bir KDV uygulamas› mevcuttur.
‹thalat için Gerekli dökümanlar;
1.‹thalat izin belgesi
2.Mal› tedarik eden firman›n antetli ka¤›d›na fatura örne¤i (proforma olabilir). Sözkonusu faturada
Frans›zca olarak ürün tan›mlar›, de¤erleri, ödemenin yap›laca¤› döviz cinsi, al›c› adresi yer almal›d›r.
3.Fas'tan yurtd›fl›na sat›c› firmaya döviz transferinin gerçeklefltirilebilmesini teminen bir belge
4.Gümrük ‹daresinden gümrük beyannamesi
Yatırım Ortam›
Fas Hükümeti, ülkeye yabanc› sermaye çekmek üzere yat›r›m ortam›n›n iyilefltirilmesine yönelik
ad›mlar atmaktad›r. 1995 tarihli Yat›r›m Kanunu'na göre yerel ve yabanc› yat›r›mc› eflit haklara
sahiptir. Sözkonusu Kanuna göre yabanc› yat›r›mc› tütün ve fosfat sektörleri d›fl›nda her sektöre
yat›r›m yapabilmektedir. Kanunla birlikte hukuki uygulamalar çerçevesinde, bürokratik ifllemler
azalt›lm›fl olmas›na ra¤men bürokrasi halen yat›r›mc›n›n önündeki en önemli engel olarak
görülmektedir. Yurtd›fl›na para transferi konusunda ise hiçbir k›s›tlama bulunmayan Fas'ta asgari
ücret 165 dolard›r. Ülkedeki belli bafll› yabanc› yat›r›mc›lar Goodyear, Procter & Gamble, Coca-Cola,
Kraft Foods, Renault, Bouygues, Pechiney ve Hoechst olarak s›ralanabilir. Bunlar›n yan›s›ra son
y›llarda Fas'ta yat›r›m yapan firmalar aras›nda TV montaj tesisi ile Güney Koreli Daewoo, elektronik
alan›nda Fransa-‹talyan ortakl›¤› SGS Thomson, Microsoft, Oracle, Compaq, HP ve ‹ngiltere menfleli
Glaxo Smith Kline Firmas› yer almaktad›r.
2002 A¤ustos ay›ndan bu yana; Fas'›n farkl› yörelerinin gelifltirilmesi ve yat›r›mlar›n teflviki amac›yla,
flirket kurulufllar›nda idari prosedürlerin sadelefltirilmesi görevini de üstlenen “Bölgesel Yat›r›m
Merkezleri” hayata geçirilmifltir.
2006 y›l› verilerine göre ülkedeki yabanc› sermayenin ülkelere göre da¤›l›m›na bak›ld›¤›nda Fransa
birinci s›rada yer al›rken, bunu s›ras›yla ‹spanya, ABD ve Almanya takip etmektedir.
Ofis Kurma ‹fllemleri;
Ofis kurmak için Bölgesel Yat›r›m Ofislerine baflvurulmas› gerekmektedir. Ofis kuruluflunda baflvuru
formu doldurulmas›, pasaport veya kimlik ve 16 Dolarl›k bir ödeme ile baflvurduktan sonra bir hafta
içinde sertifika al›nmas› gerekmektedir. Sözkonusu sertifika al›nd›ktan sonra Ticari Sicil'den bir kay›t
belgesi, mali tablo ve sosyal sigortalar kurumu'na bir baflvuru formu verildikten sonra ofis
kurulabilmektedir.
TÜRK‹YE - FAS T‹CAR‹ VE EKONOM‹K ‹L‹fiK‹LER‹
Anlaflma ve Protokoller
Kaynak : DTM
7 Nisan 2004 tarihinde Ankara'da imzalanan Türkiye-Fas Serbest Ticaret Anlaflmas› 1 Ocak 2006
tarihi itibariyle yürürlü¤e girmifltir.
Serbest Ticaret Anlaflmas› kapsam›nda ürünler üç ayr› listede toplanm›flt›r. Birinci listede mermer
ve traverter, çimento, petrol ya¤lar› ve gazlar, kimya sanayi mamülleri, eczac›l›k ürünleri, boyalar,
parfümeri ve kozmetik ürünleri, plastik mamülleri, ahflap eflya, sabunlar, ipek hariç tekstil ve
konfeksiyon ürünleri gibi a¤›rl›kl› mamül maddeler bulunmaktad›r. Birinci listede yer alan ürünler
için Fas, STA yürürlü¤e girer girmez %10'luk bir gümrük vergi indirimi yapm›fl olup, takip eden 9
y›l boyunca, y›ll›k %10'luk indirimlerle, 9 y›l sonunda gümrük vergisi uygulamas›n› sona erdirecektir.
kinci listede yer alan ürünler için ise, Fas ilk üç y›l %3'lük, geriye kalan 5 y›l boyunca %15'lik ve son
3 y›l %13'lük gümrük vergisi uygulayarak vergileri s›f›rlayacakt›r. Binek otomobilleri bu listede yer
almaktad›r.
Üçüncü listede gümrük vergisi indirimi kapsam› d›fl›nda kalan ürünler yer almaktad›r. Bu listede
kullan›lm›fl giyim eflyalar›, yar› römorklar için kullan›lm›fl çekiciler, eflya tafl›maya mahsus kullan›lm›fl
römorklar, 10 veya daha fazla insan veya eflya tafl›maya mahsus kullan›lm›fl motorlu tafl›tlar,
kullan›lm›fl buzdolab›, çamafl›r makinas›, ocaklar gibi esas itibariyle baz› kullan›lm›fl eflyalar
bulunmaktad›r. Belirtilen indirimler, Fas'›n uygulamakta oldu¤u “En Çok Kayr›lan Ülke” gümrük
vergileri üzerinden yap›lmaktad›r.
Ayr›ca sözkonusu listelerde belirtilen ürünler d›fl›ndaki Türk Menfleli sanayi ürünleri, Anlaflman›n
yürürlü¤e girmesi ile birlikte gümrük vergisinden muaf olarak Fas pazar›na girebilmektedir. Sünger
tafl›, feldispat, z›mpara tafl›, metal cevherleri, cürüf ve kül, organik kimyasal ürünler, gübreler, ipek,
ipek ipli¤i ve mensucat›, sentetik veya suni filament demetleri, sentetik ve suni devams›z lifler, yapma
çiçekler, 7001 ila 7005 pozisyonlar›ndaki camlar, inciler, k›ymetli tafllar ve metaller, kuyumcu ve
mücevheri eflya, kurflundan eflya, paketleme ve ambalaj makineleri, bulafl›k y›kama makineleri,
hububat ve baklagil ifllemesi için makineler, televizyon al›c›lar›, kara tafl›tlar›n›n tekerlekleri ve bunlar›n
aksam ve parçalar›, hava tafl›tlar› ve bunlar›n aksam›, gemi ve suda yüzen di¤er tafl›tlar, sanat
eserleri, kolleksiyonlar, antikalar bu kategoride bulunan ve Türkiye'nin ihracat› aç›s›ndan dikkat
çeken ürünlerin baz›lar›d›r.
Tar›m ürünlerinde ise, tan›nan tavizler s›n›rl› olmakla birlikte, taraflar iki ülke tar›m ürünleri ticaretinin
geliflimini ve çok tarafl› ticaret müzakerelerinin sonuçlar›n› göz önünde bulundurarak, STA çerçevesinde
oluflturulacak olan Ortak Komite bünyesinde birbirlerine daha ileri tavizler tan›ma imkanlar›n›
inceleyecektir.
Di¤er taraftan AB-Fas aras›nda 1995 y›l›nda imzalanm›fl olan Avrupa Akdeniz Ortakl›k Anlaflmas›
çerçevesinde, Fas hassasiyetlerine göre alt› listede toplad›¤› ürünlerin gümrük vergilerini en geç
2012 y›l›na kadar AB'ye karfl› s›f›rlayacakt›r. Türkiye'nin ihracat potansiyelinin yüksek oldu¤u ürünlerin
önemli bir k›sm› için Fas AB'ye indirimleri 2003 y›l›nda bafllam›flt›r. Örne¤in, tekstil ve konfeksiyon
ürünleri %10 luk dilimler halinde indirilmeye bafllanm›flt›r.
DIfi T‹CARET
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Türkiye - Fas ‹kili Ticareti (1000 USD)
‹hracat
‹thalat
Hacim
67.269
52.476
119.745
52.290
82.116
134.406
51.905
52.597
104.502
99.427
46.896
146.323
90.444
44.469
134.913
70.413
71.466
141.879
98.149
38.194
136.343
131.936
68.315
200.251
179.603
76.989
256.592
329.486
99.472
428.958
370.825
143.231
514.056
551.377
173.902
725.279
721.595
198.460
920.055
Denge
14.793
-29.826
-692
52.531
45.975
-1.053
59.955
63.621
102.614
230.014
227.594
377.475
523.135
2006 y›l›nda Türkiye'nin Fas'a ihracat› bir önceki y›la göre % 49 oran›nda artarak 370.8 milyon
dolardan 551.4 milyon dolara ç›km›flt›r. Fas'tan 2006 y›l› ithalat›m›z ise bir önceki y›la göre % 20
oran›nda artarak 143.2 milyon dolardan 171.7 milyon dolara yükselmifltir. 2007 y›l›na gelindi¤inde
ise Türkiye'nin Fas'a ihracat› 2006 y›l›na göre %30,8 oran›nda art›flla 721 milyon dolara, Fas'tan
ithalat› %14 oran›nda art›flla 198 milyon dolara yükselmifltir.
Fas'a ihracat›m›zda bafll›ca maddeler demir-çelik, otomotiv ve yan sanayi ürünleri, sentetik suni
devams›z lifler, kazanlar, makinalar, elektrikli makinalar demir çelik eflya ve pamuk olurken,
ithalat›m›zda ise anorganik kimyasallar, demir çelik, elektrikli makinalar, örülmemifl giyim eflyas›,
örme giyim eflyas› ve kurflun, kurflun ürünleri bafll›ca maddeler olmufltur.
MÜTEAHH‹TL‹K ‹L‹fiK‹LER‹
Devam Etmekte Olan Projeler
Fas'ta müteahhit firmalar›m›z bugüne kadar toplam 730 milyon dolar de¤erinde on sekiz proje
üstlenmifltir. Do¤ufl ‹nflaat, 17 km uzunlu¤unda Settat Çevre Yolu, 30 km'lik Asilah-Tanca Otoyol
Projesi, 5km'lik Settat-Marakefl Otoyolu projelerini tamamlam›flt›r. Di¤er yandan, Do¤ufl ‹nflaat'›n 50
milyon dolar de¤erinde 4 otoyol viyadü¤ü, 30 milyon dolar de¤erinde ONCF demiryolu viyadükleri
inflaat› ve 13 milyon dolar de¤erinde Settat-Oumrbia Çevreyolu iflleri devam etmektedir. Firma son
olarak, 210 milyon dolar de¤erinde Agadir-Arganna-Amskroud Otoyolu'nun I. ve II. Lot ihalelerini
kazanm›flt›r. Mak-Yol Firmas› ise 33.3 milyon dolar de¤erindeki Tetouan-M'diq otoyol inflaas›n›n
yan›s›ra 54 milyon dolar de¤erinde M'diq-Fnideq, 88 milyon dolar de¤erinde Tanger-Port Oued
Rmel ve 114 milyon dolar de¤erinde Tanger-Port Oued Rmel Otoyolu inflaatlar›n› gerçeklefltirmektedir.
Tekfen Firmas›, Ouedrmel Liman›'na ba¤lanacak 76 milyon dolar de¤erindeki 13 km uzunlu¤undaki
otoyol projesi inflaas›na devam etmektedir. Proje, yol üzerinde 2 köprü, 5 alt geçit, 3 araç geçidi ve
1 kavflak inflaat›n› kapsamaktad›r. Projenin 2007 y›l› ilk yar›s›nda tamamlanmas› beklenmektedir.
Polat-Yol Yap› Firmas›, yaklafl›k 40 milyon dolar de¤erinde Nador-Taourirt ve 50 milyon dolar
de¤erinde Tanca-Ras Rmel demiryolu inflaas›na devam etmektedir.
‹talyan Snam Progetti ve Tekfen Firmas›'n›n 2005 y›l›nda kazand›¤› toplam 600 milyon de¤erindeki
Samir Rafinerisi kapasite art›r›m› ile ilgili proje devam etmektedir.
Yat›r›mlar
Ramsey Yedek Parça San. Tic. A.fi., May›s 1999 ay›nda Fas Ticaret, Sanayi ve Elsanatlar› Bakanl›¤›
ile sözkonusu firman›n ortak oldu¤u motosiklet montaj üretim projesine baz› teflvikler verilmesi
konusunda anlaflma imzalam›flt›r. Montaj üretimi için kurulan s›n›rl› sorumlu flirket, 200.000 Dolar
sermayeli olup, Ramsey A.fi. % 40 oran›nda hissedard›r.
Y›lmaz Makina Sanayi Ltd. fiirketi, Fasl› SUNABEL fleker firmas›yla, 28 Eylül 2001 tarihinde bir
anlaflma imzalam›fl, sözkonusu anlaflma ile, Y›lmaz fiirketi 1 milyon dolarl›k toz ve küp fleker
paketleme makinelerini SUNABEL flirketi için kurmay› kabul etmifltir. Projenin ilerleyen y›llarda 3.5
milyon dolar mebla¤a ulaflmas› beklenmektedir.
Azerbaycan'›n otomotiv alan›ndaki ihtiyac›n›n yüzde 70'i Rusya'dan, yüzde 10'u Japonya'dan, yüzde
7'si ise Güney Kore'den yap›lan ithalatla karfl›lanmaktad›r. Di¤er yandan Gence'deki bir fabrikada
Rusya'dan Ulyanovsk ve Kamaz marka otomobillerin ve fiamah›'daki bir fabrikada ‹ran mal›
otomobillerin montaj› yap›lmaktad›r. Ülkede refah seviyesinin artmas› ile tafl›t araçlar›na olan talep
de artm›fl, 1998 y›l›nda bin kifliye 35.6 otomobil düflerken, bu rakam 2005 y›l›nda 52'ye, 2006 y›l›nda
81' yükselmifl, 2007 y›l›nda ise 90'a ç›km›flt›r.
FAS’TA YERLEfi‹K TÜRK F‹RMALARI
Özellefltirme
Firma Ad›
Anatolia Import Export
Bosphore Mobilia
Bugato
Casa Buton
Do¤ufl ‹nflaat A.fi.
Galaxica Maroc
Galkon Maroc Succ.
GAP International Sourcing
Groupe Scolaire Med Al Fatih
Hünkar S.A.R.L
Mak-Yol ‹nflaat
Matucal S.A.R.L
N'ka Industrie S.A.R.L
Öz-Ka Import-Export
Pergame S.A.R.L
Poyraz S.A.R.L.
Premium Chemicals Morocco
Progress Vision
Rimay
Ser-Hat ‹nflaat
Siege Pilot Maroc S.A.R.L
STE Courant Bleu
Sultangaz S.A.R.L
T.M.2R
Tekfen
Touba S.A.R.L.
Ucfit
Sektör
D›fl Ticaret
Mobilya
‹nflaat
Tekstil
Enerji
Kozmetik/Temizlik ürünleri
‹nflaat
Kozmetik/Temizlik ürünleri
Kimyasal maddeler
D›fl Ticaret
‹nflaat
Plastik
Elektrikli ve gazl› ev aletleri üretimi
Motosiklet ve yedek parçalar›
‹nflaat
Temsilcilik ve bilgisayar programc›l›¤›
HAVA ULAfiTIRMASI
Fas Kraliyet Havayollar› (Royal Air Maroc) ve THY'n›n Istanbul-Casablanca seferleri mevcuttur.
DEN‹Z ULAfiTIRMASI
1987 y›l›nda imzalanan Türkiye-Fas Deniz Ulaflt›rmas› Anlaflmas› çerçevesinde, Deniz Nakliyat›
T.A.fi. Genel Müdürlü¤ü ile Fas Milli Denizcilik fiirketi COMANAV aras›nda Amerika'dan Fas Limanlar›na
yönelik yüklerin Deniz Nakliyat› T.A.fi. gemileri ile tafl›nmas› için bir Tafl›mac›l›k Anlaflmas› imzalanm›fl,
ancak Türk taraf›nca yap›lan yaz›flmalara ra¤men bir yük teklifi al›namam›flt›r.
Fas'a yap›lan deniz tafl›mac›l›¤›, halihaz›rda Deniz Nakliyat› T.A.fi'nin gerek tramp olarak gerekse
Akdeniz ve Kontinant gibi düzenli hatlarda çal›flan gemileri, di¤er Kuzey Afrika Limanlar›nda oldu¤u
gibi Fas limanlar›na da yeterli ve uygun miktarda yük ç›kt›kça u¤rak yapmaktad›rlar.
Di¤er yandan, Fas ile, gemi infla, bak›m-onar›m gemi sökümü, makina teçhizat konular›nda iflbirli¤ine
gidilebilece¤i de¤erlendirilmektedir.
TUR‹ZM
Türkiye ile Fas aras›nda 27 A¤ustos 1992 tarihinde Rabat'ta imzalanan bir Turizm ‹flbirli¤i Anlaflmas›
mevcut olup, bu Anlaflma özetle;
•‹ki ülke aras›nda turistik iliflkilerin teflvik edilmesi,
•Turizm teflekkülleri aras›nda iflbirli¤inin sa¤lanmas›,
•‹ki ülke aras›ndaki seyahat formalitelerinin kolaylaflt›r›lmas›,
• Turizm alan›nda bilgi deneyim ve dokümantasyon de¤iflim
gibi konular› içermektedir.
Öte yandan Fas'tan ülkemize y›llar itibar›yla gelen turist say›s› afla¤›da yeralmaktad›r:
Gelen Turist (kifli)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
11.788
12.643
13.722
15.387
24.914
30.422
Kaynak: Turizm Bakanlığı
TÜRK‹YE-FAS EKONOM‹K ‹L‹fiK‹LER‹N‹N
GEL‹fiT‹R‹LMES‹NE DA‹R ‹fi KONSEY‹ GÖRÜfiLER‹
•Öncelikle elektronik, kimya / ilaç, yar›mamul tekstil ürünleri, demir-çelik, çimento, tar›msal-g›da,
makina, oto yan sanayi, inflaat malzemeleri gibi sektörler ülkede Türk firmalar› için önemli ticaret
imkanlar› sunmaktad›r. Ayr›ca, Fas'da önemli miktarda Libya ve Suudi sermayesi bulunmakta
olup, bunlar›n çok tarafl› ortakl›klar baz›nda kullan›lmas› mümkündür. Di¤er taraftan Fas'›n Gabon,
Sudan gibi baz› Afrika ülkeleri ile tercihli ticaret anlaflmalar› bulunmaktad›r ve Fas Eximbank'›
SMAEX bu ülkelere yönelik ihracat›n % 75'ini sigortalamaktad›r. Bu itibarla iki ülke aras›nda ticaretin
yan›s›ra s›nai iflbirli¤inin de teflvik edilmesinde yarar görülmektedir.
Bu çerçevede, Türk firmalar›n›n Fasl› firmalar ile kuracaklar› ortakl›klar sayesinde bu imkandan da
yararlanmalar› sözkonusudur. Bu tür ortakl›klar ayn› zamanda Türk firmalar›na pazar› yerinde izleme
ve böylece Frans›z, ‹talyan, ‹spanyol ve Portekizli firmalar ile daha rahat rekabet edebilme imkan›
verecektir.
• Fas'da halihaz›rda toplu konut projeleri ve Kazablanka metro projesi Türk taahhüt firmalar›
aç›s›ndan önem arzedebilecek f›rsatlard›r. Fas'ta taahhüt alan›nda karl› bir di¤er konu da çok teflvik
sa¤lanmas› nedeniyle turizm projeleridir. Fas'da devlet projelerinden çok, özel yat›r›mlar ve imtiyaz
projeleri firmalar aç›s›ndan f›rsatlar sunmaktad›r. Özellikle flehirlerin su, elektrik da¤›t›m, çöp yönetim
konular›n›n özellefltirilmesi yönünde ihaleler aç›lmaktad›r.
•‹ki ülke aras›nda do¤rudan deniz tafl›mac›l›¤›n›n olmamas› navlun fiyatlar›n› ve sevkiyat süresini
yukar› çekmektedir. Bu çerçevede, do¤rudan deniz hatt›n›n kurulmas› yolunda giriflimde
bulunulmas›n›n ticaret hacmini artt›r›c› bir rol oynayaca¤› düflünülmektedir. Öte yandan Fas ile
gemi inflaa, bak›m onar›m gemi sökümü, makina techizat konular›nda iflbirli¤i firmalar›m›z için iyi
bir f›rsat olarak görülmektedir.