Görüntülemek için tıklayınız.

Transkript

VAN İLİ STRATEJİK MEKANSAL PLANI
BÖLÜM I
VAN İLİ VE İLÇELERİ MEVCUT DURUM ANALİZİ
I
İkarya Danışmanlık
Çalışma Grubu
Proje Koordinasyon:
Serdar M. A. NİZAMOĞLU
Şehir Plancısı
Mehmet Can ALDAN
Ekonomist
Belma BABACAN
Şehir Plancısı
Özlem ERSAVAŞ
Sosyolog
Bilge BEKTAŞ
Şehir Plancısı
Şelale BALAMBAR
Şehir Plancısı
Selen TUĞRUL
Şehir Plancısı
Setenay BİLGİCİ
Şehir Plancısı
Burak ÖZGÜR
Şehir Plancısı
2
I
Kısaltmalar:
AFAD
: T.C Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı
AKK
: Arazi kullanım kabiliyeti
ÇDR
: Çevre ve Orman Bakanlığı Van İli Çevre Durum Raporu
ÇDP
: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Düzeni Planı
JEMİRKO
: Jeolojik Mirası Koruma Derneği
JMO
: Jeoloji Mühendisleri Odası
MTA
: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
ÖDA
: Önemli Doğa Alanı
ODTÜ
: Orta Doğu Teknik Üniversitesi
YTÜ
: Yıldız Teknik Üniversitesi
3
I
İçindekiler
1. MEVCUT DURUM................................................................................................................................. 9
I. SOSYO EKONOMİK YAPI........................................................................................................................ 9
1.1. VAN İLİ VE İLÇELERİNİN SOSYAL, DEMOGRAFİK VE EKONOMİK MEVCUT DURUM
DEĞERLENDİRMESİ .............................................................................................................................. 9
1.1.1. Van İli’nin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi...................................................................... 9
1.1.2. Van İlinin Düzey-2 Bölgesi İçerisindeki Konumu.................................................................. 10
1.1.3. Kademeli İller Gelişmişlik Sıralamasında Van’ın Konumu.................................................... 13
1.1.4 Kademe İllerin Özellikleri ve Gelişme Düzeyleri ................................................................... 16
1.2. Van İli’nin Sosyal Yapısı............................................................................................................... 18
1.2.1. Nüfusun Yapısı ve Gelişimi .................................................................................................. 18
1.2.1.1. Van İli Nüfusunun Gelişimi .......................................................................................... 18
1.2.1.2. Nüfusun İlçelere Göre Dağılımı ................................................................................... 20
1.2.1.3. Van İli Kentleşme Düzeyi ............................................................................................. 22
1.2.1.4. Van İli, İlçelerin Kentleşme Düzeyi .............................................................................. 23
1.3. Van İlinin Nüfusun Demografik Yapısı .................................................................................... 24
1.3.1. Van İl Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı ..................................................................... 24
1.3.2. Van İli Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ve Bağımlı Yaş Analizi ........................ 25
1.3.2.1. Van İli Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ......................................................... 25
1.3.2.3. Van İli, İlçeler Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımları ve Yaş Bağımlılık Analizi .. 28
1.3.3. Van İli ve İlçeleri Eğitim Göstergeleri.............................................................................. 31
1.3.3.1. Van İli Eğitim Göstergeleri ........................................................................................... 31
1.3.3.2. Van İli, İlçeleri Okuryazarlık Düzeyi ............................................................................. 32
1.3.4. TRB2 ve Van İli Düzeyinde Okullaşma Verileri ..................................................................... 37
1.3.4.1.TRB2 İlleri Okullaşma Verileri ....................................................................................... 37
1.3.4.2. Van İli Okullaşma Verileri ............................................................................................ 39
1.3.5. HANEHALKI VE AİLEYE İLİŞKİN GÖSTERGELER ..................................................................... 42
1.3.6. Van İli, Evlenme ve Doğum İstatistikleri .............................................................................. 43
1.4. VAN İLİ İSTİHDAM GÖSTERGELERİ .......................................................................................... 46
1.4.1. TRB2 Bölgesi İşgücü ve İstihdam Verileri........................................................................ 46
1.4.2. Van İli İşgücü ve İstihdam Verileri .................................................................................. 52
1.5. VAN İLİ SAĞLIK VE SOSYAL GÜVENLİK GÖSTERGELERİ ........................................................... 54
1.5.1. Sosyal Güvenlik Verileri ve Yeşilkart Sahipliği ................................................................ 55
1.5.2. Bebek Ölüm Oranları ...................................................................................................... 57
1.5.3. İş Kazaları İstatistikleri .................................................................................................... 58
1.6. YAŞAM KALİTESİ GÖSTERGELERİ ............................................................................................ 58
1.7. KÜLTÜREL GÖSTERGELER ....................................................................................................... 60
2. VAN İLİ GÖÇ SÜRECİ VE GÖÇ İSTATİSTİKLERİ ................................................................................ 61
2.1. Van İli Göç İstatistikleri ........................................................................................................... 62
II. İKTİSADİ YAPI ............................................................................................................................. 78
1. TARIM ........................................................................................................................................ 78
1.1. Van İli Tarımsal Üretim Mevcut Durum Değerlendirmesi ................................................. 78
1.1.1. Tarımsal İşgücü ............................................................................................................... 78
1.1.2. Bölgesel Tarım GSKD Verilerinin Değerlendirilmesi ....................................................... 82
1.1.3. Tarım Alanlarının Niteliğine Göre Dağılımı ..................................................................... 86
1.1.4. Van İli Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretim İstatistikleri ...................................... 88
1.1.5. Van İli Sebzeler Ürün Grubu İstatistikleri ....................................................................... 93
1.1.6. Van İli Meyveler Üretim İstatistikleri.............................................................................. 97
1.1.7. Meyveler-Taş Çekirdekliler ve Yumuşak Çekirdekliler Ürün Gruplarının Üretim
Miktarına Göre Dağılımı ........................................................................................................... 98
4
I
1.1.8. Zeytin ve Diğer Sert Kabuklular Ürün Gruplarının Üretim Miktarına Göre Dağılımı ...... 99
1.1.9. Van İli ve İlçeleri Meyveler, İçecekler ve Baharat Bitkileri Üretim İstatistikleri ............. 99
1.2. Van İli ve İlçeleri Hayvancılık İstatistikleri............................................................................. 101
1.2.1. Van İli Büyükbaş Hayvancılık İstatistikleri .................................................................... 101
1.2.2. Küçükbaş Hayvancılık İstatistikleri................................................................................ 104
1.2.3. Kanatlı Hayvan Varlığı ................................................................................................... 106
1.2.4. Arıcılık İstatistikleri ....................................................................................................... 107
2. TURİZM ........................................................................................................................................ 108
2.1. Turizm Sektörüne İlişkin Veriler ve Değerlendirmeler ......................................................... 108
2.1.1. Turizm Altyapısı ............................................................................................................ 108
2.1.2. Ziyaretçi Profili ............................................................................................................. 129
2.1.4. Somut Ve Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurları .................................................... 135
2.1.5. Doğal Miras................................................................................................................... 148
2.1.6. Doğal Miras Alanları ..................................................................................................... 156
2.1.7. Alternatif Turizm Potansiyeli ........................................................................................ 157
3. SANAYİ ......................................................................................................................................... 158
3.1. EKONOMİK YAPI ................................................................................................................... 158
3.2. GSKD Çözümlemeleri ............................................................................................................ 159
3.3. Dış Ticaret ............................................................................................................................. 163
3.4. SANAYİ SEKTÖRÜNE İLİŞKİN VERİLER VE DEĞERLENDİRMELER ........................................... 182
3.4.1. Sanayi Sektörünün Genel İktisadi Yapı İçerisindeki Yeri............................................... 182
3.4.2. Dış Ticaret ..................................................................................................................... 185
3.4.3. Sanayi Sektörü İstihdam Verilerinin Değerlendirilmesi ................................................ 190
3.4.4. Sanayi Alt Yapısı ve Mekânsal Gelişme Eğilimleri ......................................................... 199
Tablolar Listesi
Tablo 1: Düzey-2 Bölgeler ve Düzey-3 İller Gelişmişlik Sıralaması ........................................................ 12
Tablo 2: 2011 Yılı İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması ......................................................... 14
Tablo 3: 2014 Yılı Van İli Nüfus Verileri ................................................................................................. 18
Tablo 4: Van İli Nüfusu'nun Tarihsel Gelişimi ........................................................................................ 19
Tablo 5: İlçeler Nüfusunun Yıllara Göre Gelişimi (2008-2012) .............................................................. 22
Tablo 6: TRB2 İlleri Kentleşme Düzeyi (%) ............................................................................................. 23
Tablo 7: 2014 Yılı İlçelerin Nüfusu ve Kentleşme Düzeyleri .................................................................. 24
Tablo 8:Van İli 2013 Yılı Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı ................................................................ 24
Tablo 9: 2013 Yılı Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ..................................................................... 26
Tablo 10: Bağımlı Yaş Verileri, 2014 ...................................................................................................... 27
Tablo 11: Van İlçeleri Yaş Gruplarına Göre Dağılımı .............................................................................. 28
Tablo 12: Van İlçelerinin Toplam Yaş Bağımlılık Oranları, 2014 (%) ...................................................... 31
Tablo 13: Van İli 6 Yaş üzeri Nüfusun Okuryazarlık Durumu, 2014 ....................................................... 32
Tablo 14: Van İli Okuryazarlık Durumu Türkiye Sıralaması.................................................................... 32
Tablo 15: Van İli, İlçeleri 6 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Düzeyinin Yıllara Göre Dağılımı, 2014 ...... 33
Tablo 16: Van İli, İlçelerinin 6 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Düzeyinin Cinsiyete Göre Dağılımı, 2014
............................................................................................................................................................... 34
Tablo 17: Van İli 15 Yaş Üstü Nüfusun Eğitim Düzeyi ............................................................................ 34
Tablo 18: Van İli, İlçelere Göre 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Düzeyi, 2014 ............................................ 35
Tablo 19: Van İli ve Türkiye Geneli, Okul Öncesi Okullaşma Oranları, 2012 ......................................... 39
Tablo 20: Van İli ve Türkiye Geneli, İlköğretim ve Ortaöğretim Okullaşma Oranları ............................ 40
Tablo 21: Van İli Cinsiyete Göre Okullaşma Oranları, 2012 (%) ............................................................ 40
Tablo 22: Van İli Yıllara Göre Derslik Sayıları ......................................................................................... 40
Tablo 23:Van İli Yıllara Göre Öğrenci Sayıları ........................................................................................ 41
Tablo 24:Van İli Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayıları ......................................................................... 41
5
I
Tablo 25: Van İli Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü .................................................................................. 42
Tablo 26: İlçelere Göre Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü ....................................................................... 43
Tablo 27:Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Evlenme İstatistikleri ................................................................ 43
Tablo 28: Annenin Yaş Gruplarına Göre Doğum İstatistikleri ................................................................ 44
Tablo 29: Yıllara ve Cinsiyete Göre Doğum İstatistikleri........................................................................ 44
Tablo 30: Cinsiyet ve Yaşa Göre Evlenmeler ......................................................................................... 45
Tablo 31: İlçelerde Cinsiyete Göre Doğumların Dağılımı ....................................................................... 46
Tablo 32: TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) Bölgesi İşgücü ve İstihdam Verileri .................................... 47
Tablo 33: TRB2 Bölgesi 15 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Düzeyine Göre İşgücü ve İstihdam Verileri (%) .. 48
Tablo 34: TRB2 Bölgesi 15 Yaş Üzeri Erkek Nüfusun İşgücüne Dahil Olmama Nedeni (%) ................... 48
Tablo 35: TRB2 Bölgesi 15 Yaş Üzeri Kadın Nüfusun İşgücüne Dahil Olmama Nedeni (Bin Kişi) ........... 49
Tablo 36: Bölgesel Düzeyde İstihdamın Sektörel Dağılımı .................................................................... 50
Tablo 37: TRB2 Bölgesinde İstihdamın Cinsiyet ve Sektöre Göre Dağılımı............................................ 52
Tablo 38: TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) İlleri Eğitim Durumuna ve Yıllara Göre İşsizlik Oranları (%) 52
Tablo 39: Van İli İşgücü ve İstihdam Verileri ......................................................................................... 53
Tablo 40: Yıllara Göre Kurum-Yatak Sayısı............................................................................................. 54
Tablo 41: Yıllara Göre Sağlık Personeli Sayısı ........................................................................................ 55
Tablo 42: Van İli Aktif Sigortalıların Sayısı ve Toplam Nüfus İçerisindeki Oranı .................................... 55
Tablo 43: Van İli Yeşil Kartlıların Sayısı ve Toplam Nüfus İçerisindeki Oranı ......................................... 56
Tablo 44: Van İli ve İlçeleri Yeşilkart Sahipliği Verileri ........................................................................... 56
Tablo 45: Yıllara Göre Van İli Bebek Ölüm Oranları............................................................................... 57
Tablo 46: İlçelere Göre Bebek Ölüm Oranları ....................................................................................... 57
Tablo 47: Van İli İş Kazası Sayısı, Sürekli İş Göremez Raporu Alanların ve İş Kazası Sonucunda Ölenlerin
Sayısı ...................................................................................................................................................... 58
Tablo 48: Isıtma Sistemine Sahip Olma Durumuna Göre TRB2 İllerinin Konut Koşulları ...................... 59
Tablo 49: Kolaylıkların Bulunma Durumuna Göre TRB2 İllerinin Konut Koşulları ................................. 60
Tablo 50: Yıllara Göre Sinema İstatistikleri............................................................................................ 61
Tablo 51: Yıllara Göre Tiyatro İstatistikleri ............................................................................................ 61
Tablo 52: Van İli Yıllara Göre Göç Verileri ............................................................................................. 63
Tablo 53:Van’ın Aldığı Göçün Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ................................................................. 64
Tablo 54: Van’ın Verdiği Göçün Yaş Gruplarına Göre Dağılımı .............................................................. 66
Tablo 55: Van İli Cinsiyet ve Eğitim Durumuna Göre Aldığı Göç (15+ Yaş) ............................................ 67
Tablo 56: Van İli Cinsiyet ve Eğitim Durumuna Göre Verdiği Göç (15+ Yaş) ......................................... 69
Tablo 57: Van Nüfusu Göç Hareketlerinin İllere Göre Dağılımı ............................................................. 71
Tablo 58: İlçelere Göre Nüfusun Kayıtlı Oldukları İller .......................................................................... 73
Tablo 59: TR - TRB - TRB2 Tarım İstihdamının İşteki Durumu (2009 - 2012) [Bin kişi ve %] .................. 79
Tablo 60: TR - TRB - TRB2 Tarım İstihdamının Sosyal Güvenlik Kurumuna Kayıtlılık Durumu (2009 –
2012) Bin kişi ve %] ................................................................................................................................ 81
Tablo 61:Tarım Sektörü Kişi Başına Düşen GSKD (TL) ........................................................................... 83
Tablo 62: Van İli Tarım Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı (2008 – 2012) [dekar ve %]......................... 87
Tablo 63: Van İli ve İlçeleri Tahıllar ve Diğer Bitkisel Üretim İstatistikleri (2012)[Dekar – Ton - %] ...... 89
Tablo 64: Van İli ve İlçeleri Sebzeler Üretim İstatistikleri (2012) [Dekar – Ton - %] .............................. 95
Tablo 65: Van İli ve İlçeleri Meyveler, İçecekler ve Baharat Bitkileri Üretim İstatistikleri (2012) [Dekar
– Ton - %] ............................................................................................................................................... 99
Tablo 66: Van İli Büyükbaş Hayvancılık İstatistikleri (2012) [Baş –Ton -%] ........................................ 102
Tablo 67: İlçelere Göre Van İli Büyükbaş Hayvancılık İstatistikleri (2012) [Baş –Ton -%].................... 103
Tablo 68: Van İli Küçükbaş Hayvancılık İstatistikleri (2012) [Baş – Kg - %] .......................................... 105
Tablo 69: İlçelere Göre Van İli Büyükbaş Hayvancılık İstatistikleri (2012) [Baş –Ton-%] .................... 105
Tablo 70: Van İli Kanatlı Hayvan Varlığı (2012) [Adet - %]................................................................... 106
Tablo 71:İlçeler Kanatlı Hayvan Varlığı (2012) [Adet ]......................................................................... 106
Tablo 72: Van İli İlçeler Arıcılık İstatistikleri (2012) [Adet –Ton] ......................................................... 107
6
I
Tablo 73: Türkiye, TRB, TRB2 ve Van'ın Turizm Yatırım Belgeli Tesis, Oda, Yatak Sayısı ..................... 110
Tablo 74:Türkiye, TRB, TRB2 ve Van'ın Turizm İşletme Belgeli Tesis, Oda ve Yatak Sayısı.................. 113
Tablo 75:Van İlinde Bulunan Seyahat Acenteleri ................................................................................ 114
Tablo 76:Türkiye'nin Seçilmiş İllere Göre Rehber Sayısı ...................................................................... 115
Tablo 77:Türkiye İşletme Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk
Oranı .................................................................................................................................................... 117
Tablo 78:TRB Bölgesi İşletme Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk
Oranı .................................................................................................................................................... 118
Tablo 79:TRB2 Bölgesi İşletme Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve
Doluluk Oranı....................................................................................................................................... 119
Tablo 80: Van İli İşletme Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk
Oranı .................................................................................................................................................... 121
Tablo 81:Türkiye, Belediye Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk
Oranı .................................................................................................................................................... 122
Tablo 82:TRB, Belediye Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk
Oranı .................................................................................................................................................... 123
Tablo 83:TRB2, Belediye Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk
Oranı .................................................................................................................................................... 123
Tablo 84:Van İli, Belediye Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk
Oranı .................................................................................................................................................... 125
Tablo 85: Türkiye, TRB,TRB2 Bölgeleri ve Van İli İşletme Belgeli Tesislere Toplam Geliş Sayısı ve Oranı
............................................................................................................................................................. 126
Tablo 86:Türkiye, TRB,TRB2 Bölgeleri ve Van İli Belediye Belgeli Tesislere Toplam Geliş Sayısı ve Oranı
............................................................................................................................................................. 128
Tablo 87: Türkiye, TRB, TRB2 Bölgelerine Yıllık Giriş Yapan Yabancı Ziyaretçi Sayısı .......................... 129
Tablo 88:Türkiye, TRB, TRB2 Bölgelerine Yıllık Giriş Yapan Vatandaş Ziyaretçi Sayısı ........................ 130
Tablo 89: Türkiye, TRB, TRB2 Bölgelerine Yıllık Çıkış Yapan Yabancı Ziyaretçi Sayısı .......................... 131
Tablo 90: Türkiye, TRB, TRB2 Bölgelerine Yıllık Çıkış Yapan Vatandaş Ziyaretçi Sayısı ........................ 132
Tablo 91:Yıllara Göre Türkiye, TRB, TRB2 Bölgesi ve Van'a Giriş Yapan Ziyaretçi (Yabancı+ Vatandaş)
Sayısı .................................................................................................................................................... 132
Tablo 92:Yıllara Göre Türkiye, TRB, TRB2 Bölgesi ve Van'a Çıkış Yapan Ziyaretçi (Yabancı+ Vatandaş)
Sayısı .................................................................................................................................................... 133
Tablo 93:Van İli Sahip Olduğu Sit Alanı Sayısı ...................................................................................... 135
Tablo 94: Van İli Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı İstatistiği ............................................... 135
Tablo 95: TR - TRB - TRB2 İstihdamın Sektörel Dağılımı (2009-2012) [ooo Kişi] ................................. 159
Tablo 96: TR - TRB - TRB2 Cari Fiyatlarla GSKD (2004-2010) [000 TL] ................................................. 160
Tablo 97: TR - TRB - TRB2 Kişi Başına Düşen Toplam GSKD (2004-2010) [TL] ..................................... 162
Tablo 98: TR - TRB - TRB2 - Van Toplam Gerçekleştirilen İhracat Değerleri (2008-2012) [Dolar] ....... 163
Tablo 99: TR - TRB - TRB2 - Van Toplam Gerçekleştirilen İthalat Değerleri (2008-2012) [Dolar] ........ 164
Tablo 100: TR - TRB - TRB2 - Van İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (2008-2012) .............................. 165
Tablo 101: Türkiye ve TRB Bölgesi’ne Gerçekleştirilen İhracatın Sektörel Dağılımı (2008-2012) [Dolar]
[%]........................................................................................................................................................ 166
Tablo 102: TRB2 Bölgesi’nde Gerçekleştirilen İhracatın Sektörel Dağılımı (2008-2012) [Dolar] [%] .. 167
Tablo 103: Van İlinde Gerçekleştirilen İhracatın Sektörel Dağlımı (2008-2012) [Dolar] [%] ............... 168
Tablo 104: Türkiye ve TRB Bölgesi’ne Gerçekleştirilen İthalatın Sektörel Dağılımı (2008-2012) [Dolar]
[%]........................................................................................................................................................ 169
Tablo 105: TRB2 Bölgesi'nde Gerçekleştirilen İthalatın Sektörel Dağılımı (2008-2012) [Dolar] [%] ... 170
Tablo 106: Van İlinde Gerçekleştirilen İthalatın Sektörel Dağlımı (2008-2012) [Dolar] [%] ................ 171
Tablo 107: Türkiye ve TRB Bölgesi’ne İhracatın Gerçekleştiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%] .. 173
Tablo 108: TRB2 Bölgesi'ne İhracatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%]............ 174
Tablo 109: Van İli'ne İhracatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%] ...................... 175
7
I
Tablo 110: Türkiye ve TRB Bölgesi’ne İthalatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%]
............................................................................................................................................................. 176
Tablo 111: TRB2 Bölgesi'ne İthalatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%] ............ 177
Tablo 112: Van İline İthalatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%] ........................ 178
Tablo 113: TRB2 Bölgesi ve Van İlinin Belirtilen Düzeylerde Gerçekleştirilen Toplam İhracat
İçerisindeki Oranı (2008-2012) ............................................................................................................ 179
Tablo 114: TRB2 Bölgesi ve Van İlinin Belirtilen Düzeylerde Gerçekleştirilen Toplam İthalat İçerisindeki
Oranı .................................................................................................................................................... 180
Tablo 115: Sanayi Sektörü Kişi Başına Düşen GSKD (2007-2010) [TL] ................................................. 182
Tablo 116: TRB Bölgesi Sanayi İhracatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%] .................. 185
Tablo 117: TRB Bölgesi Sanayi İhracatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%] .................. 186
Tablo 118: Van İli Sanayi İhracatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%] ........................... 187
Tablo 119: TRB Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%] ................... 187
Tablo 120: TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%] ................. 188
Tablo 121: Van İli Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%]............................ 189
Tablo 122: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Cinsiyete Göre Dağılımı TRB2
Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi] [%] ........................................ 190
Tablo 123: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Eğitim Durumuna Göre Dağılımı
TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi] [%] ............................... 192
Tablo 124: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Geniş Yaş Grubuna Göre Dağılımı
Tablo 125: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Çalıştığı İş Yeri Büyüklüğüne Göre
Dağılımı TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi] [%] ................. 195
Tablo 126: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının İşteki Durumuna Göre Dağılımı
Tablo 127: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Sosyal Güvenlik Kurumuna Kayıtlılık
Durumuna Göre Dağılımı TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi]
[%]........................................................................................................................................................ 197
Tablo 128: Türkiye ve TRB Bölgesi’nde Kullanım Yerine Göre Elektrik Tüketimi [MWh] [%] .............. 199
Tablo 129: TRB2 Bölgesi'nde Kullanım Yerine Göre Elektrik Tüketimi [MWh] [%] ............................. 200
Tablo 130: Van İli’nde Kullanım Yerine Göre Elektrik Tüketimi [MWh] [%] ........................................ 200
Tablo 131: Van İli İlçeleri Sanayi Binaları ve Depoları Yapı Ruhsatı [m2] [%] ...................................... 201
Tablo 132: Van İli İlçeleri Sanayi Binaları ve Depolar Yapı Kullanım İzinleri [m2] [%] ......................... 201
Grafik Listesi
Grafik 1 :Van İli Nüfus'un Gelişimi ......................................................................................................... 20
Grafik 2: TRB2 İlleri Kentleşme Düzeyi (%) ............................................................................................ 15
Grafik 3: Toplam Yaş Bağımlılık Oranı Türkiye Genel Değerlendirmesi ve İller Sıralaması.................... 27
Grafik 4: TRB2 İlleri İlkokul Net Okullaşma Oranları (%) ....................................................................... 37
Grafik 5: TRB2 İlleri İlkokulda Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı ................................................. 38
Grafik 6:TRB2 İlleri Ortaokul Net Okullaşma Oranları (%) ..................................................................... 38
Grafik 7: TRB2 Bölgesi 2012 Yılı İstihdamının Cinsiyete ve Sektöre Göre Dağılımı ............................... 51
Grafik 8: Yüz bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı ...................................................................... 54
Grafik 9: Isıtma Sistemine Sahip Olma Durumuna Göre TRB2 İllerinin Konut Koşulları........................ 59
Grafik 10: Kolaylıkların Bulunma Durumuna Göre TRB2 İllerinin Konut Koşulları ................................ 60
Grafik 11: 2014 Yılı Van Nüfusunun Kayıtlı Olduğu İlk 10 İl
73
8
I
1. MEVCUT DURUM
I. SOSYO EKONOMİK YAPI
1.1. VAN İLİ VE İLÇELERİNİN SOSYAL, DEMOGRAFİK VE EKONOMİK MEVCUT DURUM
DEĞERLENDİRMESİ
Van İli’nin içinde bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesi, TRB2 alt bölgesi ile birlikte sosyal,
ekonomik, demografik göstergeler açısından değerlendirilmiş ve İlin mevcut durumu ortaya
konulmuştur. Mevcut durum değerlendirme raporu üç ana başlık altında yapılan
değerlendirmelerden oluşmaktadır. Birinci başlık olan “Van İli’nin Sosyo-Ekonomik
Gelişmişlik Düzeyi” çalışmasında İlin sosyal ve ekonomik göstergelerinin ülke içindeki
sıralaması ve karşılaştırmalı olarak ortaya konulması ve İlin ülke içerisindeki sosyo-ekonomik
gelişmişlik düzeyinin değerlendirilmesi konularını ele almaktadır. “Van İli’nin Sosyal Yapısı”
başlığı altında, İl geneli ve ilçelerin demografik ve sosyal yapıları incelenmiş, nüfusun yaşa,
cinsiyetlere göre dağılımı, sosyal göstergeler, sağlık ve eğitim göstergeleri çok yıllı olarak
değerlendirilerek sosyal yapının profili çıkarılmıştır. Aynı başlık altında ayrıca Van İli’nin göç
süreci iki ana çerçeve altında ele alınarak, son beş yılın nüfus hareketleri ve göç süreci
mevcut durum içerisinde değerlendirilirken; 1990 yılından sonra yaşanan zorunlu göç süreci
ise ayrı bir başlık altında ortaya konulmuştur. Raporun üçüncü başlığında ise "Van İlinin
Ekonomik Yapısı" tarım, turizm ve sanayi sektörleri açısından değerlendirilmiştir.
1.1.1. Van İli’nin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi
Ülkemizde İller ve Bölgeler arası gelişmişlik farkları AB ve OECD ülkelerine göre çok daha
fazladır. Gelişmişlik düzeylerinin ölçülmesi, gelişme farklılıklarının ortaya konulması ve
bölgesel, yerel planlamalarda öncelikli sorun ve eşitsizlik kaynaklarının doğru tespit edilmesi
açısından 2002 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile, AB Bölgesel Gelişme Politikalarına uyum
sağlanmasını da amaçlayan İstatistiki Bölge Birimleri (İBBS) sınıflandırması tanımlanmıştır.
Tüm ülke genelini kapsayan bu çalışmada bölgeler, alt bölgeler ve İller gelişmişlik düzeyine
göre sınıflandırılmış ve tanımlanmıştır. Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü
tarafından yapılan Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Araştırması’nda (2011) sınıflamalar
şöyle açıklanmıştır:
9
I
“İBBS’de İller “Düzey-3” olarak tanımlanmış; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik
gösteren komşu İller ise bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri de dikkate alınarak
"Düzey-1" ve "Düzey-2" olarak gruplandırılmak suretiyle hiyerarşik İstatistiki Bölge Birimleri
Sınıflandırması yapılmıştır. "Düzey-3 kapsamındaki İstatistiki Bölge Birimleri 81 adet olup İl
düzeyindedir. Her İl bir İstatistiki Bölge Birimini tanımlamaktadır. Düzey-2 İstatistiki Bölge
Birimleri, Düzey-3 kapsamındaki komşu İllerin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup 26
adettir. Düzey-1 İstatistiki Bölge Birimleri ise Düzey-2 İstatistiki Bölge Birimlerinin
gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup 12 adettir” (SEGE, 2011: 73).
Sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi;
 Demografik Göstergeler
 İstihdam Göstergeleri
 Eğitim Göstergeleri
 Sağlık Göstergeleri
 Rekabetçi ve Yenilikçi Kapasite Göstergeleri
 Mali Göstergeler
 Erişilebilirlik Göstergelerini kapsayan,
8 ana başlık altında sınıflandırılan 61 değişken kullanılarak hesaplanmıştır.
Aşağıda yer alan bölümde Düzey-2 Bölgelerinin ve İllerinin sosyo-ekonomik gelişmişlik
sıralaması incelenmiş ve Van, Bitlis Hakkâri, Muş İllerini kapsayan TRB2 bölgesinin 26 bölge
içerisindeki konumu değerlendirilmiştir.
1.1.2. Van İlinin Düzey-2 Bölgesi İçerisindeki Konumu
Van İli, Düzey-2 Sınıflaması’nda TRB2 Bölgesinde yer almaktadır. TRB2 Bölgesi Van, Muş,
Bitlis ve Hakkari İllerini kapsamaktadır. Van’ın bölge içindeki konumu, "Yerleşme
Merkezlerinin Kademelenmesi Araştırması"nda alt bölgesel ölçekte büyüme merkezi olarak
tanımlanmıştır. Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesinde alt bölgesel ölçekte büyüme
merkezleri olarak tanımlanan yerleşmelerin, ekonomik ve sosyal ilişkiler sisteminden
kaynaklanan bir hiyerarşik düzen içinde yer aldığı, üst kademe merkezlerin güçlü birer
büyüme noktası oluşturarak alt kademe merkezleri uyaracağı, kademeli olarak büyüyen
10
I
merkezler sistemiyle kalkınmanın hızlandırılacağı ve kalkınmanın getireceği gelir etkisi,
fiziksel altyapı ve mal-hizmet arzının mekânsal olarak daha adil paylaşılacağı
öngörülmektedir.
Aşağıdaki tabloda gelişmişlik göstergeleri üzerinden endeks değerine göre Düzey-2
bölgelerinin ve bölgeler kapsamında yer alan Düzey-3 İllerinin gelişmişlik sıralaması tablosu
yer almaktadır. Van, Bitlis Hakkâri, Muş İllerini kapsayan TRB2 bölgesi 26 İstatistiki bölge
içerisinde en son sırada yer almaktadır. Bu durum, TRB2 bölgesinin sosyo-ekonomik
gelişmişlik açısından Türkiye’nin en geri kalmış bölgesi olduğunu ortaya koymaktadır. Aynı
zamanda TRB2 Bölgesini oluşturan İllerde ülkenin en fazla geri kalmış İlleri arasında yer
almaktadır.
Van İlinin durumu kendi bölgesi içersinde değerlendirildiğinde ise TRB2 Bölgesinin en
gelişmiş İli ve gelişme potansiyeli en yüksek olan merkezi konumunda yer almaktadır. Başka
bir ifadeyle bölgenin çevre İlleri olan Muş, Bitlis ve Hakkari İlleri, Van’ın hinterlandı-etki alanı
içinde yer almaktadır. Bu anlamda Van, içinde bulunduğu bölgenin ticaret, sanayi ve hizmet
sektörlerinin lokomotifi görevini üstlenmektedir.
11
I
Tablo 1: Düzey-2 Bölgeler ve Düzey-3 İller Gelişmişlik Sıralaması
Bölgelerin
Gelişmişlik
Sıralaması
1
2
3
4
5
Düzey-3
Bölgeleri
TR10
TR51
TR31
TR41
TR61
6
TR42
7
TR32
8
TR21
9
TR62
10
TR22
11
TR52
12
TR33
13
TR81
14
TR72
15
TR83
Düzey-2 İller
İstanbul
Ankara
İzmir
Bursa
Eskişehir
Bilecik
Antalya
Isparta
İllerin
Gelişmişlik
Sıralaması
1
2
3
6
7
27
5
21
Bölgelerin
Gelişmişlik
Sıralaması
Düzey-3
Bölgeleri
16
TRC1
17
TR90
Düzey-2 İller
Gaziantep
Kilis
Adıyaman
Trabzon
Rize
Artvin
Giresun
Ordu
İllerin
Gelişmişlik
Sıralaması
30
63
66
31
34
44
52
61
Burdur
26
Gümüşhane
62
Kocaeli
Bolu
Yalova
Sakarya
Düzce
Muğla
Denizli
Aydın
Tekirdağ
Edirne
Kırklareli
Adana
Mersin
Çanakkale
4
11
13
18
35
8
10
19
9
12
15
16
24
14
36
40
41
55
56
47
51
54
39
42
58
72
46
53
Balıkesir
22
Konya
Karaman
Manisa
Uşak
Kütahya
Afyon
Karabük
Zonguldak
Bartın
Kayseri
Sivas
Yozgat
Samsun
Amasya
Çorum
Tokat
20
32
23
25
38
43
28
29
48
17
49
65
33
37
50
57
Nevşehir
Kırşehir
Kırıkkale
Aksaray
Niğde
Kastamonu
Sinop
Çankırı
Elazığ
Malatya
Tunceli
Bingöl
Hatay
Osmaniye
Kahramanmara
ş
Erzincan
Erzurum
Bayburt
Diyarbakır
Şanlıurfa
Batman
Mardin
Siirt
Şırnak
Kars
Iğdır
Ardahan
Ağrı
Van
Bitlis
Hakkari
Muş
18
TR71
19
TR82
20
TRB1
21
TR63
22
TRA1
23
TRC2
24
TRC3
25
TRA2
26
TRB2
60
45
59
64
67
73
70
74
77
78
68
69
71
79
75
76
80
81
Kaynak: SEGE, 2011
12
I
1.1.3. Kademeli İller Gelişmişlik Sıralamasında Van’ın Konumu
İllerin
gelişmişlik
sıralamasının
kademelendirilerek
belirlenmesi,
gelişmeye
ilişkin
politikaların, teşvik sistemlerinin belirlenmesi için önem taşımaktadır. SEGE araştırma
raporunda
"Yeni
Teşvik
Sistemi"nin
oluşturulması
kapsamında
gerçekleştirilen
kademelendirmeye bağlı olarak 15.06.2012 tarih ve 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
ile yürürlüğe giren Yeni Teşvik Sistemi kapsamında Türkiye’de İllerin gelişmişlik seviyeleri 6
ayrı kademede belirlenmiştir (SEGE, 2011:51).
SEGE-2011 çalışmasında İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması yüksek, orta ve düşük
olmak üzere üç gelişmişlik kademesinde incelenmiştir. Çalışma kapsamında orta gelişmişlik
grubunda olan İller, dört alt kademeye ayrılmış ve gelişmişlik düzeyi incelemesi ve sıralaması
sonucunda 6 kademe gelişmişlik düzeyi belirlenmiştir. Buna göre, birinci kademe gelişmiş 8 İl,
ikinci kademe gelişmiş 13 İl, üçüncü kademe gelişmiş 12 İl, dördüncü kademe gelişmiş 17 İl,
beşinci kademe gelişmiş 16 İl ve altıncı kademe gelişmiş 15 İl bulunmaktadır (SEGE, 2011:
44).
İl kademeleri, yukarıda açıklanan 8 ana gösterge başlığı altında yer alan 61 değişkenden elde
edilen analiz sonucunda belirlenmiştir. En yüksek endeksin 4,51 (İstanbul), en düşük
endeksin -1,73 (Muş), olduğu endeks değerleri sıralamasında; birinci kademede bulunan
İllerin endeks değerleri 1,00’den büyük, 2, 3, 4 ve 5inci kademede olan İllerin endeks
değerleri 1,00 ile -1,00 arasında ve 6’ncı kademede bulunan İllerin endeks değerleri ise 1,00’den küçük olarak belirlenmiştir (SEGE, 2011: 51). Gelişmişlik endeksi -1,3783 olan Van,
81 İl içerisinde 75. sırada ve 6. kademe İller grubunda yer almıştır.
13
I
Aşağıdaki tabloda İllerin gelişmişlik sıralaması ve endeks değerleri yer almaktadır.
Tablo 2: 2011 Yılı İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
İl Kodu
İller
SEGE
2011
Sırası
TR100
TR510
TR310
TR421
TR611
TR411
TR412
TR323
TR211
TR322
TR424
TR212
TR425
TR222
TR213
TR621
TR721
TR422
TR321
TR521
TR621
TR221
TR331
TR622
TR334
TR613
TR413
TR812
TR811
TRC11
TR901
TR522
TR831
TR904
TR423
TR714
TR834
TR333
TRB12
TR715
TR711
İstanbul
Ankara
İzmir
Kocaeli
Antalya
Bursa
Eskişehir
Muğla
Tekirdağ
Denizli
Bolu
Edirne
Yalova
Çanakkale
Kırklareli
Adana
Kayseri
Sakarya
Aydın
Konya
Isparta
Balıkesir
Manisa
Mersin
Uşak
Burdur
Bilecik
Karabük
Zonguldak
Gaziantep
Trabzon
Karaman
Samsun
Rize
Düzce
Nevşehir
Amasya
Kütahya
Elazığ
Kırşehir
Kırıkkale
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
SEGE 2011
Endeks
Değeri
4.5154
2.8384
1.9715
1.6592
1.5026
1.3740
1.1671
1.0493
0.9154
0.9122
0.6394
0.6383
0.6263
0.5999
0.5923
0.5666
0.5650
0.5641
0.5597
0.5308
0.5272
0.4764
0.4711
0.4636
0.3737
0.3684
0.3634
0.2916
0.2758
0.2678
0.2218
0.1864
0.1579
0.1550
0.1056
0.1029
0.0510
0.0198
-0.0103
-0.0211
-0.0687
İl Kodu
TRB11
TR332
TR905
TRA12
TR631
TR821
TR813
TR722
TR833
TR823
TR903
TR633
TR822
TR712
TR713
TR832
TRB14
TRA11
TR632
TR902
TR906
TRC13
TRA13
TR723
TRC12
TRC22
TRA22
TRA23
TRC32
TRA24
TRB13
TRC21
TRC31
TRB21
TRB23
TRC34
TRC33
TRA21
TRB24
TRB22
İller
Malatya
Afyon
Artvin
Erzincan
Hatay
Kastamonu
Bartın
Sıvas
Çorum
Sinop
Giresun
Osmaniye
Çankırı
Aksaray
Niğde
Tokat
Tunceli
Erzurum
Kahramanmaraş
Ordu
Gümüşhane
Kilis
Bayburt
Yozgat
Adıyaman
Diyarbakır
Kars
Iğdır
Batman
Ardahan
Bingöl
Şanlıurfa
Mardin
Van
Bitlis
Siirt
Şırnak
Ağrı
Hakkari
Muş
SEGE
2011
Sırası
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
SEGE
2011
Endeks
Değeri
-0.0785
-0.0797
-0.1046
-0.1056
-0.1302
-0.1471
-0.1976
-0.2208
-0.2405
-0.2479
-0.2564
-0.2892
-0.3312
-0.3671
-0.3761
-0.3821
-0.3892
-0.4327
-0.4677
-0.481
-0.4814
-0.5733
-0.5946
-0.6079
-0.9602
-1.0014
-1.0923
-1.1184
-1.1203
-1.1384
-1.1920
-1.2801
-1.3591
-1.3783
-1.4003
-1.4166
-1.4605
-1.6366
-1.691
-1.7329
Kaynak: SEGE 2011 Raporu
Aşağıdaki haritada gelişmişlik endeksine göre 6 kademeli bir biçimde tanımlanan İllerin
dağılımı yer almaktadır.
14
I
Birinci kademede Türkiye’nin en gelişmiş 8 İli bulunmaktadır. Bu İller, İstanbul, Ankara, İzmir,
Kocaeli, Antalya, Bursa, Eskişehir ve Muğla’dır.
İkinci kademede 13 İl bulunmaktadır. Sosyo-ekonomik gelişmişlik endeks sıralamasına göre
bu İller; Tekirdağ, Denizli, Bolu, Edirne, Yalova, Çanakkale, Kırklareli, Adana, Kayseri, Sakarya,
Aydın, Konya ve Isparta olarak sıralanmıştır.
Üçüncü kademede yer alan 12 İl; Balıkesir, Manisa, Mersin, Gaziantep, Samsun, Trabzon,
Zonguldak, Uşak, Burdur, Bilecik, Karabük ve Karaman’dır.
Dördüncü kademede 17 İl bulunmaktadır; Hatay, Malatya, Afyon, Sivas, Kütahya, Elazığ,
Çorum, Kastamonu, Düzce, Amasya, Rize, Nevşehir, Kırıkkale, Kırşehir, Erzincan, Bartın,
Artvin, Samsun dördüncü kademe İllerdir.
Beşinci kademede yer alan 16 İl; Sinop, Giresun, Osmaniye, Çankırı, Aksaray, Niğde, Tokat,
Tunceli, Erzurum, Kahramanmaraş, Ordu, Kilis, Bayburt, Yozgat ve Adıyaman’dır.
Altıncı kademede yer alan İller; Diyarbakır, Kars, Iğdır, Batman, Ardahan, Bingöl, Şanlıurfa,
Mardin, Van, Bitlis, Siirt, Şırnak, Ağrı, Hakkâri, Muş İlleridir.
Van, en az gelişmiş İlleri barındıran 6. Kademe gelişmiş İller kategorisinde yer almaktadır. 6.
Kademe İller içinde 15 İl bulunmaktadır. 6. Kademe gelişmiş İllerin tümü Doğu ve Güneydoğu
Anadolu Bölgesinde yer alan İllerden oluşmaktadır.
15
I
Harita 1: SEGE 2011, 6 Kademeli Yeni Teşvik Sistemi Haritası
Kaynak: SEGE 2011
1.1.4 6. Kademe İllerin Özellikleri ve Gelişme Düzeyleri
6. kademede yer alan İller içinde nüfusu 1 milyonun üzerinde olan İller; Şanlıurfa, Diyarbakır
ve Van’dır. Van İl Nüfusu, 2007 yılından sonra 1 milyon kişinin üzerine çıkmıştır. Metropoliten
kentleri tanımlamada kullanılan “Nüfus Ölçütü”ne göre 1.000.000 ve üzeri nüfusu olan
kentler, metropol kent olarak ele alınmaktadır (bkz: ÇABUK, S. ve DEMİR, K., 2010). Nüfus
ölçütüne göre değerlendirildiğinde Van, nüfus büyüklüğü açısından metropol İller
sınıflamasına giren, ancak gelişmişlik göstergeleri açısından ise Türkiye’nin en geri kalmış
İllerinden birisi konumundadır. Bu anlamda Van’ın geri kalmış genç metropoliten İl olarak
değerlendirilerek, Van İlinin gelişme hızının ve kalkınmışlık göstergelerinin yukarıya çekilmesi
büyük önem taşımaktadır.
6. kademe gelişmiş İllerin içinde yer alan Diyarbakır, Şanlıurfa ve Van İlleri bölgeleri içerisinde
önemli göç çekim merkezleri konumundadır. Buna paralel olarak istihdam düzeyinin çok
düşük ve kayıt dışı ekonominin yüksek olduğu 6. Kademe İllerde okuryazarlık oranlarının ve
eğitim düzeyinin ülke ortalamalarının çok altında olması ortak özellikleri olarak öne
çıkmaktadır. Kadınlarda okuryazarlık oranlarının erkek nüfusun okuryazarlık düzeyinden çok
daha düşük olması ve kadınların eğitim olanaklarına erkeklere göre çok daha zor ulaşıyor
olması 6. Kademe İllerde görülen diğer ortak sorunlar olarak öne çıkmaktadır. Ayrıca, işsizlik
ve bağımlı nüfusun oranlarının yüksekliği, işgücüne katılma oranının düşük düzeyde olması
da bu İllerin ortak yönleridir.
16
I
6. kademe İllerin ortaklaşan en önemli sorunlarından birisi de eğitime devam etme süresinin
çok kısa olmasıdır. Bu durum, düşük eğitim düzeyinin genç kuşaklarda da devam etmesine
neden olmaktadır. Bu sorun, beraberinde 6. Kademe gelişmiş İllerin tümünde nitelikli insan
kaynağının yetersiz sayıda kalmasına ve bu İllerde yetişen nitelikli insan gücünün de daha
gelişmiş İllere göç etmesine neden olmaktadır.
6. kademe İllerin tümünde, eğitim ve işgücü göstergelerinin ülke ortalamasının gerisinde
olmasının yanı sıra sanayi altyapıları da yetersiz ve az gelişmiştir. Diyarbakır, Şanlıurfa ve Van
İlleri sanayi sektörü alanında yetersiz olmakla birlikte sınırlı düzeyde sanayi altyapısını
barındırmaktadır. Ancak, bu İllerin dışında kalan diğer 6. kademe İllerinde sanayi altyapıları
tamamen yetersiz düzeydedir. Kısmi düzeyde de olsa sanayi sektörü altyapısını barındıran
Diyarbakır, Şanlıurfa ve Van İllerinde ise sanayi sektörünün teknoloji yenilenme düzeyi,
yenilikçilik kapasitesi ve nitelikli insan kaynağının yetersiz olduğu görülmektedir.
Ayrıca, doğurganlık oranının çok yüksek, bağımlı nüfusun (özellikle 0-14 yaş çocuk bağımlılık
oranının) ülke ortalamalarının çok üstünde olması 6. kademe İllerin en görünür diğer ortak
özelliklerindendir.
Yoksulluk, 6. Kademe İller içerisinde yüksek oranda görülmektedir. Kırsal alandan göç alan
kent merkezlerinde, yoksulluk ve sosyal destek sistemlerine ulaşamayan nüfus oranı yüksek
düzeylerdedir. Yeşilkart sahibi olan nüfusun, toplam nüfusa olan oranının yüksekliği
yoksulluğun tespit edilmesinde yararlanılan bir göstergedir. Yeşilkart sahibi nüfusun, toplam
İl nüfusu içerisindeki oranına göre Ağrı, Van, Bitlis ve Hakkari İlleri, Türkiye İlleri arasında ön
sıralarda yer almaktadır. Bu İllerde nüfusun hemen hemen yarısı yeşilkart sahibidir. 6.
Kademe İller grubunun 3 büyük İlinde yeşilkart oranları değerlendirildiğinde; Van’da her 100
kişiden 50'sinin, Şanlıurfa’da 35'inin ve Diyarbakır’da ise 37'sinin yeşil kartı bulunduğu
görülmektedir. Türkiye genelinde ise bu oran %13’tür (SEGE, 2011: 71).
Sağlık göstergeleri açısından 6. Kademe İller değerlendirildiğinde yüzbin kişiye düşen yatak ve
onbin kişiye düşen doktor sayısına göre Mardin, Şırnak ve Ağrı ülkedeki son sırada yer alan üç
İldir. Sosyal güvenlik kapsamı dışında kalan nüfus oranının en yüksek olduğu İller açısından
ise 6. Kademe İllerden Muş, Hakkari ve Ardahan nüfusunun %15’inin herhangi bir sosyal
güvencesinin bulunmadığı görülmektedir (SEGE, 2011: 84).
17
I
Erişebilirlik göstergelerinin (ulaşım, yol, asfalt-beton köy yolu oranı) en düşük olduğu İller de
yine 6. Kademe İllerdir. Gelişmiş İllerde %95’in üzerinde olan erişebilirlik göstergeleri, 6.
Kademe İllerinde %10 düzeyine kadar düşmektedir. İletişim olanakları da (internet, GSM
aboneliği) gelişmiş kademe İller ile kıyaslanamayacak kadar düşük düzeyde kalmaktadır.
1.2. Van İli’nin Sosyal Yapısı
Van İli’nin sosyal yapı profilinin değerlendirildiği bu başlık altında önce İl genelindeki veriler,
ardından ilçeler özelindeki demografik ve sosyal veriler irdelenmiştir.
Sosyal yapının profili;
 Demografik Göstergeler
 İstihdam Göstergeleri
 Eğitim Göstergeleri
 Sağlık ve Sosyal Güvenlik Göstergeleri
 Yaşam Kalitesi Göstergeleri
 Kültürel Göstergeler
alt başlıkları kapsamında ele alınmıştır.
1.2.1. Nüfusun Yapısı ve Gelişimi
1.2.1.1. Van İli Nüfusunun Gelişimi
2012 yılı itibari ile Van İlinin nüfusu 1.051.975 kişidir. Kentleşme oranı açısından % 52,16 olan
Van, Türkiye’de % 77,28 olan kentleşme oranının altında yer almakta ve kentleşme düzeyi
ülke sıralamasında 72. sırada bulunmaktadır. Türkiye’de nüfus yoğunluğu kilometrekareye 98
kişi iken, Van’da kilometre kareye 55 kişi düşmektedir.
Tablo 3: 2014 Yılı Van İli Nüfus Verileri
Nüfus
Türkiye
Sıralaması
İl-İlçe Merkezleri
Nüfusu Oranı
Türkiye
Sıralaması
Nüfus
Yoğunluğu
Türkiye
Sıralaması
1.051.975
19
% 52,16
72
55
46
Kaynak: TÜİK, 2014(a)
Aşağıdaki grafik ve tablolardan da görülebileceği üzere Van İli’nin nüfusu 1935-1940 yılı
nüfus sayımlarında 2. Dünya Savaşı’nın etkileriyle tüm ülkede olduğu gibi düşüş göstermiş ve
18
I
bu tarihten itibaren nüfusun artışı süreklilik kazanmıştır. 1935 yılında -% 21,2 olan İlin nüfus
artış hızı, 1940 yılı ve sonrasında yükselişe geçmiştir.
Van nüfusunun gelişiminde, 1950 yılından sonra yaşanan nüfus artış hızındaki yükseliş dikkat
çekmektedir. Bu tarih ülke genelinde kırdan kente ekonomik nedenli göçün hız kazandığı ve
kırsal alanda yaşayan nüfusun büyük oranda kentlere göç ettiği dönemin başına işaret
etmektedir. Van İli’nin de bu süreçte diğer kentler gibi göç aldığı belirtilebilir.
Veriler incelendiğinde 1935 yılından günümüze kadar olan süreçteki nüfus değişimlerinde en
göze çarpan nüfus artışının 1990 yılında yaşanmış olduğu görülmektedir. 1985 yılında % 16,5
olan nüfus artış hızı, 1990 yılında % 37,7’ye yükselmiştir. Bu ani ve hızlı artış, bölgenin
genelinde yaşanmış olan zorunlu göç dönemine işaret etmektedir. Zorunlu göçle birlikte,
bölgedeki çatışmalar nedeniyle kırsal alanda yerinden edilen haneler, hazırlıksız, birikimsiz
olarak kentlere göç etmek zorunda kalmış ve zorunlu göç bölgedeki tüm kentlerde olduğu
gibi, Van’da da büyük travmalara yol açmıştır. Zorunlu göçün neden olduğu yoksulluk, işsizlik
ve nüfusun karşı karşıya kaldığı güçlükler, göç ile ilgili verilerin ele alındığı bölümde daha
detaylı bir biçimde değerlendirilmiştir.
Tablo 4: Van İli Nüfusu'nun Tarihsel Gelişimi
Yıl
Nüfus
1935
143.434
Nüfus Artış Hızı
%
-21,2
1940
112.975
13,2
1945
127.858
14,1
1950
145.944
20,1
1955
175.250
20,4
1960
211.034
26,4
1965
266.840
22,1
1970
325.763
18,6
1975
386.314
21,3
1980
468.646
16,8
1985
547.216
16,5
1990
637.433
37,7
2000
877.524
11,6
2007
979.671
2,5
2008
1.004.369
1,8
2009
1.022.310
1,3
2010
1.035.418
-1,2
2011
1.022.532
2,9
2012
1.051.975
Kaynak: TÜİK, 2014 (a)
19
I
Van İl nüfusunun gelişim tablosu incelendiğinde; 1940 yılından itibaren artış gösteren
nüfusun 2011 yılında azalma gösterdiği görülmektedir. Nüfus değişimlerine ilişkin veriler;
Van İli’nin çevresinde yer alan daha az gelişmiş İllerden ve kırsal alanından göç aldığını ve
yüksek doğurganlık oranı ile nüfus artışının 2011 yılına kadar kesintisiz sürdüğünü ve Van
İlinde yaşanan son depremle birlikte nüfusunda düşüş yaşandığını göstermektedir.
Grafik 1: Van İl Nüfusunun Gelişimi
Kaynak: Seçilmiş Göstergelerle Van; TÜİK, 2012(a); DAP 2014
1.2.1.2. Nüfusun İlçelere Göre Dağılımı
Aşağıdaki haritada Van İli ve ilçelerinin 2013 yılı nüfusunun ilçelere göre dağılımı
gösterilmektedir. Van İlinde en yoğun yerleşim yeri Van merkez ilçedir. İkinci en fazla nüfusa
sahip yerleşim yeri ise Erciş’tir. Üçüncü en fazla nüfusa sahip yerleşim yerinin ise Edremit
olduğu görülmektedir. Çaldıran, Muradiye ve Özalp ilçelerinin nüfuslarının aynı aralıkta
bulunduğu ve Edremit’ten sonra en fazla nüfusa sahip yerleşim yerleri oldukları, en az nüfusa
sahip ilçenin ise Bahçesaray olduğu görülmektedir. İl genelindeki nüfus dağılımı mekansal
olarak incelendiğinde ise Van İlinin batı yönünde olan ve Van gölüne sınırı olan ilçelerin daha
fazla nüfusa sahip olduğu anlaşılmaktadır.
20
I
Harita 2: Van İli ve İlçeleri 2013 Nüfusunun İlçelere Göre Dağılımı Haritası
Kaynak: TÜİK,2014 (a)
Van’ın çevre ilçelerinin nüfusunun değişiminin ele alındığı aşağıdaki tabloda da görüldüğü
gibi, Van Merkez ve Erciş nüfusunun artışı, doğum oranlarının yüksekliğinin yanı sıra aldıkları
göçle de ilgilidir. Van İlinin diğer ilçeleri ise ekonomik koşulların ve iş olanaklarının
yetersizliği, eğitim, sosyal ve sağlık hizmet kalitesinin düşüklüğü nedeniyle daha düşük
düzeyde göç almaktadır.
İlçe nüfuslarının son beş yılda gösterdiği değişimler incelendiğinde; Merkez ilçe nüfusunun
2008 yılından 2010 yılına kadar geçen 2 yıllık kısa sürede % 7,2 artış gösterdiği ve 2010
21
I
yılından sonra yaşanan depremle birlikte düşüşe geçtiği görülmektedir. Bu kapsamda, Van
Merkez ilçenin 2010 yılında 459.457 kişi olan nüfusu, 2012 yılında 46.432 kişi azalarak
413.025 kişiye gerilemiştir.
2008-2012 arasında geçen beş yıl dikkate alındığında; Edremit, Çaldıran ve Erciş ilçe nüfusları
artış eğilimindeyken, Gevaş, Muradiye ilçe nüfuslarında belirli bir değişim görülmemiştir.
Nüfusu azalma eğilimi içinde olan ve son beş yılda nüfus kaybetmiş olan ilçeler ise
Bahçesaray, Başkale, Çatak, Gürpınar, Özalp ve Saray’dır.
Tablo 5: İlçeler Nüfusunun Yıllara Göre Gelişimi (2008-2012)
Yıllara Göre Nüfusun Gelişimi
İlçeler
2012
2011
2010
2009
Merkez
413.025
445.915
459.457
451.133
Bahçesaray
16.819
17.491
17.448
17.684
2008
428.511
17.815
Başkale
58.963
64.216
61.371
61.355
63665
Çaldıran
Çatak
66.624
23.440
67.367
24.398
65.844
25.127
65.304
24.875
65.663
25.716
Edremit
26.218
24.677
25.054
24.442
24463
Erciş
170.124
159.450
161.612
158.795
154.499
Gevaş
29.655
29.211
29.187
29.612
29.951
Gürpınar
38.811
39.645
41.167
40.807
44.096
Muradiye
Özalp
51.340
73.013
51.460
75.324
51.465
74.661
51.562
73.569
51.894
74.088
Saray
22.793
23.378
23.025
23.172
24.008
Toplam
1.070.113 1.022.532 1.035.418 1.022.310 1.004.369
1.2.1.3. Van İli Kentleşme Düzeyi
Aşağıda yer alan grafik, TRB2 İllerindeki toplam nüfusun yerleşim yerlerine göre dağılımını
göstermektedir. İl-ilçe merkezlerinde yaşayan nüfus İllerin kentleşme düzeyini belirlerken,
belde-köy yerleşimlerinde yaşayan nüfus kırsal alanda yaşayan nüfusa işaret etmektedir.
Türkiye genelinde kentleşme oranı % 77,28’dir. Bu durum ülke nüfusunun % 77,28’inin
kentsel alanlarda yaşamakta olduğunu ortaya koymaktadır. Kentleşme düzeyi en yüksek olan
İl % 98,96 ile İstanbul, en düşük olan İl % 35,18 ile Ardahan’dır.
22
I
TRB2 İllerinin kentleşme düzeylerine bakıldığında, bölge içinde Muş İlinin en düşük
kentleşme düzeyine sahip olduğu; en yüksek kentleşme oranına sahip İlin ise Hakkari olduğu
görülmektedir. TRB2 İllerinin tümünün kentleşme düzeyi oranları Türkiye genel ortalamasının
çok altında seyretmektedir.
Van İli’nin kentleşme düzeyi değerlendirildiğinde ise Van İlinin % 52,16’lık bir kentleşme
oranına sahip olduğu görülmektedir. Van İli bu kentleşme oranı ile ülke genelinde 81 İl içinde
70. sırada yer almaktadır.
Tablo 6: TRB2 İlleri Kentleşme Düzeyi (%)
İller
Kentleşme Oranı (%)
Türkiye
77,28
Van
52,16
Muş
37,38
Bitlis
54,24
Hakkari
55,76
Kaynak: Seçilmiş Göstergelerle Van; TÜİK, 2012 (a); DAP 2014
1.2.1.4. Van İli, İlçelerin Kentleşme Düzeyi
Van İlinin, İlçelere göre nüfus büyüklüğü ve kentleşme düzeyleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tabloda yer alan verilere göre, Van’ın en yüksek nüfuslu ilçesi 413.025 kişi ile Merkez ilçe, en
düşük nüfusa sahip ilçesi ise 16.819 kişi ile Bahçesaray'dır. Edremit ve Erciş İlçeleri 100 binin
üzerinde nüfusa sahip olmaları nedeniyle bölge içerisinde öne çıkmaktadır. Gevaş, Çatak,
Gürpınar ve Saray ilçelerinin nüfusu 20 bin ile 50 bin arasında, Çaldıran, Muradiye, Özalp,
Başkale ilçeleri ise 50 bin ile 100 bin nüfus aralığındadır.
Kentleşme düzeyine ilişkin veriler değerlendirildiğinde; Merkez ilçe, Erciş ve Edremit
dışındaki ilçelerde kentleşme düzeyinin çok düşük olduğu, başka bir ifadeyle nüfusun
çoğunluğunun ilçelerin kırsal alanında yaşadığını göstermektedir.
En yüksek düzeyde kentleşme oranına sahip olan ilçe Merkez İlçe’dir (% 78,4). Edremit’in
kentleşme düzeyi % 54,2, Erciş’in kentleşme düzeyi % 48,9’dur.
Kentleşme düzeyi en düşük olan ilçeler % 14,7 kentleşme oranı ile Gürpınar, % 15 ile Özalp, %
15,7 ile Saray ilçeleridir. Bu ilçelerde kırsal nüfusun, kentsel nüfusa oranı ülke ortalaması ve
Van İli ortalamasının çok üstünde yer almaktadır.
23
I
Tablo 7: 2014 Yılı İlçelerin Nüfusu ve Kentleşme Düzeyleri
Toplam
İl/İlçe
İlçeler
Nüfus
Merkezi
Merkez
472.069
370.190
101.879
Kentleşme
Oranı (%)
78,4
Belde/Köy
Bahçesaray
17.133
3.361
13.772
19,6
Başkale
Çaldıran
62.550
67.329
12.784
14.361
49.766
52.968
20,4
21,3
Çatak
23.750
6.542
17.208
27,5
26.218
165.953
14.225
81.212
11.993
84.741
54,2
48,9
Gevaş
29.215
11.028
18.187
37,7
Gürpınar
Muradiye
39.238
51.620
5.780
14.517
33.458
37.103
14,7
28,1
Özalp
73.778
11.069
62.709
15.0
23.122
1.051.975
3.648
548.717
19.474
503.258
15,7
52,1
Edremit
Erciş
Saray
Toplam
1.3. Van İl Nüfusunun Demografik Yapısı
Van İli nüfusunun demografik yapısı; nüfusun yapısı, cinsiyet, yaş, eğitim, evlenme, doğum
verileri, yaş gruplarına göre nüfusun dağılımı, bağımlı yaş analizi, göç istatistikleri ve
kentleşme düzeyi verilerinden hareketle ortaya koyulmuştur. Diğer taraftan nüfusun; bağımlı
yaş analizi, yaş gruplarına ve eğitim düzeyine göre dağılımı ayrı başlıklar altında ele alınarak
değerlendirilmiştir.
1.3.1. Van İl Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı
2013 yılı Van İl nüfusunun cinsiyete göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Nüfusun
cinsiyete göre dağılım verilerine göre, nüfusun % 50,9’u erkek, % 49,1’i kadın nüfustan
oluşmaktadır.
Tablo 8: Van İli 2013 Yılı Nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı
Toplam
1.070.113
Erkek
545.479
Kadın
524.634
24
I
1.3.2. Van İli Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ve Bağımlı Yaş Analizi
1.3.2.1. Van İli Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Van İli’nin nüfus piramidi ve ardından Türkiye genelinin nüfus piramidi aşağıda verilmiştir.
Türkiye nüfus piramidi ile kıyaslandığında Van İli’nin 20 yaş altındaki genç nüfusunun çok
yüksek olmasının; Türkiye geneli ile arasındaki en belirgin farklılık olduğu görülmektedir. Van
nüfusu içinde genç yaş çok büyük oranda yer almakla birlikte, 60 yaş üstü nüfusun düşüklüğü
de dikkat çekmektedir. Van İli nüfus piramidinden de görüleceği üzere Van’da yaş grubu
yükseldikçe nüfus içindeki payı düşmektedir.
Grafik 3: 2012 Yılı Van İli Nüfus Piramidi
Kaynak: TÜİK,2013 (a) verilerinden elde edilmiştir.
Grafik 4: 2012 Yılı Türkiye'nin Nüfus Piramidi
Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/ sayfasından alınmıştır.
Van İl nüfusunun % 38,24’ünü 0-14 yaş arası çocuk nüfus, % 58,5’ini 15-64 yaş arası aktif
nüfus ve % 3,2’sini 65 yaş üzeri yaşlı nüfus oluşturmaktadır. İl nüfusunun yaş gruplarına göre
dağılımı değerlendirildiğinde, 0-14 yaş arası çocuk nüfus oranının yüksek olduğu, 65 yaş üzeri
yaşlı nüfusun oranının ise oldukça düşük olduğu görülmektedir.
25
I
Tablo 9: 2013 Yılı Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Yaş Grubu
'0-4'
'5-9'
Toplam
136.973
133.445
Erkek
69.948
68.376
Kadın
67.025
65.069
'10-14'
'15-19'
138.806
125.229
70.849
64.476
67.957
60.753
'20-24'
'25-29'
107.347
90.956
53.934
47.485
53.413
43.471
'30-34'
80.891
41.237
39.654
'35-39'
56.037
29.199
26.838
'40-44'
49.301
25.783
23.518
'45-49'
'50-54'
40.037
32.831
21.343
16.882
18.694
15.949
'55-59'
25.272
12.067
13.205
'60-64'
18.225
8.441
9.784
'65-69'
'70-74'
13.176
9.252
5.939
4.363
7.237
4.889
'75-79'
'80-84'
5.829
4.149
2.612
1.773
3.217
2.376
'85-89'
'90+'
1.633
724
558
214
1.075
510
Toplam
1.070.113
545.479
524.634
1.3.2.2. Van İli Bağımlı Yaş Verileri
Bağımlı nüfus, 0-14 yaş arası genç bağımlı nüfus ve 65 yaş üzeri yaşlı bağımlı nüfus olarak
ayrılmaktadır. Bu yaş gruplarındaki nüfusun aktif çalışma yaşındaki 15-64 yaş arası nüfusa
oranı, bağımlı yaşı göstermektedir. Başka bir ifadeyle; çalışmayan ve aktif nüfusa bağımlı
olarak yaşayan nüfusun oranı bağımlı nüfusu oluşturmaktadır.
TRB2 İlleri Toplam Yaş Bağımlılık Oranları; TRB2 İllerinin birlikte verildiği aşağıdaki grafikte,
Türkiye’de % 47 olan yaş bağımlılık oranının, TRB2 İllerinde daha yüksek olduğu
görülmektedir. TRB2 İlleri arasında yaş bağımlılık oranın en yüksek olduğu İl Van, en düşük
olduğu İl ise Hakkâri’dir. Van İli, yaş bağımlılık ortalamasında Türkiye ortalamasının çok
üzerinde yer almaktadır.
26
I
Grafik 5: Toplam Yaş Bağımlılık Oranı Türkiye Genel Değerlendirmesi ve İller
Sıralaması
Kaynak: TÜİK, 2012 (a); DAP 2014
Türkiye ve Van İlinde bağımlı yaş oranları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Türkiye’de
toplam yaş bağımlılık oranı % 47,64 iken, Van’da yaş bağımlılık oranı Türkiye’nin çok üstünde
% 70,91 oranındadır. Özellikle genç yaş bağımlılık düzeyi Van İlinde çok yüksek oranda
seyretmektedir. Ülke içinde yaş bağımlılık sıralamasında Van 7. sırada yer almaktadır.
Tablo 10: Bağımlı Yaş Verileri, 2014
Türkiye
Toplam Yaş
Bağımlılık Oranı
%
47,64
Van
70,91
-
0-14 Çocuk Yaş
%
36,3
65 Yaş Üstü
Bağımlı Yaş
Oranı %
11,34
7
65,35
5,55
Ülke İçindeki
Sıralaması
27
I
1.3.2.3. Van İli, İlçeler Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımları ve Yaş Bağımlılık Analizi
Van İli, İlçelerinin yaş gruplarına göre dağılım tablosunda, tüm ilçelerde 0-14 yaş arası
nüfusun yüksekliği ilk dikkat çeken veridir. Nüfus piramidinde yaş yükseldikçe, yaş gruplarının
nüfus içindeki oranları düşmektedir.
Ayrıca, 20 yaş altı genç nüfusun en yüksek olduğu ilçelerin Bahçesaray, Özalp Muradiye
olduğu görülmektedir.
Tablo 11: Van İlçeleri Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
'0-4'
'5-9'
'10-14'
56.028
54.810
57.626
Erkek
Merkez
28.631
28.227
29.584
27.397
26.583
28.042
Erkek
Bahçesaray
2.510
1.285
2.619
1.346
2.491
1.284
'15-19'
53.184
'20-24'
49.977
27.236
25.948
2.289
24.959
25.018
1.429
'25-29'
'30-34'
42.014
21.561
20.453
40.571
20.610
19.961
'35-39'
28.119
14.570
'40-44'
21.061
11.340
'45-49'
20.129
'50-54'
'55-59'
Yaş grubu
Toplam
Kadın
Toplam
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Başkale
4.099
3.810
4.613
4.501
4.673
4.471
1.225
1.273
1.207
7.909
9.114
9.144
1.157
1.132
7.308
3.689
3.619
580
849
7.661
4.900
2.761
1.041
499
542
4.420
2.286
2.134
955
475
480
4.522
2.191
2.331
13.549
840
392
448
2.825
1.441
1.384
9.721
625
306
319
1.992
1.116
876
10.613
9.516
539
292
247
2.382
1.240
1.142
14.018
7.112
6.906
360
202
158
1.500
773
727
11.666
5.555
6.111
462
211
251
1.232
577
655
'60-64'
8.131
3.876
4.255
333
150
183
855
374
481
'65-69'
5.349
2.490
2.859
229
117
112
627
289
338
'70-74'
4.099
1.886
2.213
201
104
97
378
163
215
'75-79'
2.602
1.208
1.394
105
41
64
322
167
155
'80-84'
1.648
632
1.016
68
30
38
225
94
131
'85-89'
762
270
492
32
14
18
94
37
57
'90+'
275
63
212
5
1
4
40
7
33
240.423
231.646
17.133
8.486
8.647
62.550
32.729
29.821
Toplam
472.069
Çaldıran
Çatak
Edremit
'0-4'
10.342
5.300
5.042
3.006
1.508
1.498
3.476
1.740
1.736
'5-9'
10.010
5.003
5.007
3.375
1.758
1.617
2.850
1.475
1.375
'10-14'
9.783
5.011
4.772
3.566
1.836
1.730
3.084
1.576
1.508
'15-19'
8.862
4.678
4.184
3.128
1.639
1.489
2.713
1.382
1.331
'20-24'
6.923
4.089
2.834
2.152
1.179
973
2.367
948
1.419
'25-29'
4.961
2.752
2.209
1.588
856
732
2.707
1.379
1.328
'30-34'
3.147
1.673
1.474
1.589
771
818
2.549
1.306
1.243
'35-39'
3.029
1.520
1.509
1.007
525
482
1.566
832
734
'40-44'
2.355
1.251
1.104
926
521
405
1.165
632
533
'45-49'
2.164
1.118
1.046
992
582
410
1.127
593
534
'50-54'
1.779
845
934
659
337
322
755
392
363
'55-59'
1.408
667
741
525
229
296
588
257
331
'60-64'
906
425
481
393
164
229
415
178
237
'65-69'
667
328
339
352
161
191
277
121
156
'70-74'
441
200
241
202
94
108
241
110
131
'75-79'
268
113
155
152
71
81
180
104
76
28
I
'80-84'
165
52
113
96
40
56
94
44
50
'85-89'
69
26
43
37
14
23
49
20
29
'90+'
Toplam
50
67.329
26
35.077
24
32.252
5
23.750
Erciş
2
12.287
3
11.463
15
26.218
Gevaş
4
13.093
11
13.125
Gürpınar
'0-4'
22.817
11.707
11.110
3.040
1.505
1.535
4.570
2.285
2.285
'5-9'
20.667
10.633
10.034
3.324
1.678
1.646
5.039
2.510
2.529
'10-14'
22.650
11.778
10.872
3.844
1.902
1.942
5.695
2.848
2.847
'15-19'
18.999
9.872
9.127
3.526
1.742
1.784
5.303
2.755
2.548
'20-24'
16.168
8.513
7.655
2.716
1.274
1.442
3.939
2.054
1.885
'25-29'
13.277
7.210
6.067
2.406
1.251
1.155
3.075
1.681
1.394
'30-34'
12.087
6.307
5.780
2.171
1.061
1.110
2.527
1.250
1.277
'35-39'
8.614
4.534
4.080
1.525
763
762
1.822
968
854
'40-44'
7.306
3.781
3.525
1.378
713
665
1.374
748
626
'45-49'
6.038
3.392
2.646
1.331
697
634
1.680
850
830
'50-54'
4.700
2.364
2.336
970
511
459
1.103
555
548
'55-59'
3.887
1.853
2.034
868
436
432
1.020
464
556
'60-64'
2.909
1.360
1.549
698
299
399
711
326
385
'65-69'
2.154
972
1.182
487
212
275
524
245
279
'70-74'
1.667
839
828
400
192
208
373
168
205
'75-79'
938
470
468
240
110
130
246
132
114
'80-84'
692
261
431
168
68
100
152
56
96
'85-89'
279
97
182
101
51
50
56
18
38
'90+'
Toplam
104
34
70
22
5
17
29
6
23
165.953
85.977
79.976
29.215
14.470
14.745
39.238
19.919
19.319
Muradiye
Özalp
Saray
'0-4'
7.515
3.830
3.685
10.637
5.483
5.154
3.058
1.572
1.486
'5-9'
7.039
3.476
3.563
11.326
5.674
5.652
3.222
1.636
1.586
'10-14'
7.315
3.759
3.556
11.409
5.791
5.618
3.429
1.759
1.670
'15-19'
6.187
3.154
3.033
9.003
4.786
4.217
3.014
1.551
1.463
'20-24'
4.945
2.411
2.534
6.581
3.236
3.345
2.106
1.068
1.038
'25-29'
4.164
2.270
1.894
5.396
2.841
2.555
1.839
967
872
'30-34'
3.016
1.663
1.353
4.452
2.301
2.151
1.531
797
734
'35-39'
2.538
1.354
1.184
3.183
1.601
1.582
1.009
514
495
'40-44'
2.035
1.079
956
2.586
1.385
1.201
844
471
373
'45-49'
1.847
913
934
2.787
1.422
1.365
895
451
444
'50-54'
1.455
728
727
1.859
923
936
608
329
279
'55-59'
1.143
559
584
1.543
717
826
554
247
307
'60-64'
814
375
439
1.153
528
625
379
167
212
'65-69'
629
290
339
737
359
378
225
118
107
'70-74'
447
214
233
500
220
280
184
92
92
'75-79'
257
114
143
339
164
175
124
76
48
'80-84'
193
64
129
188
60
128
71
26
45
'85-89'
53
18
35
72
33
39
22
7
15
'90+'
28
8
20
27
8
19
8
1
7
Toplam
51.620
26.279
25.341
73.778
37.532
36.246
23.122
11.849
11.273
Kaynak: TÜİK,2014(a)
29
I
İlçelerin Bağımlı Yaş Analizi: Türkiye’de toplam yaş bağımlılık oranı % 47,64’dür. 0-14 yaş
arası bağımlılık oranı % 36,3, 65 yaş üstü bağımlılık oranı % 11,34’dür. Van ilçelerinin yaş
bağımlılık oranları incelendiğinde, çok yüksek oranda bağımlılık oranları görülmektedir.
İlçeler içinde Bahçesaray, Özalp, Çaldıran ilçelerinin toplam yaş bağımlılık oranlarının % 90’lar
oranında olması ilk dikkat çeken veridir. İlçeler arasında en düşük toplam yaş bağımlılık oranı
Merkez ilçededir.
İlçelerin toplam yaş bağımlılık oranlarının yüksekliği, 0-14 yaş arası nüfusun toplam nüfus
içerisindeki payının çok yüksek oranlarda olmasından kaynaklanmaktadır. İlçelerin tümünde
65 yaş üzeri bağımlı nüfus oranları Türkiye ortalamasının çok altındadır. Bu nedenle toplam
yaş bağımlılık oranlarını etkileyen öncelikli etken yüksek doğurganlık hızı ve toplam nüfus
içerisinde çocuk nüfus oranının çok yüksek olmasıdır.
Van İli, ilçelerinin aktif nüfus oranları değerlendirildiğinde, ilçelerde aktif nüfus olarak
tanımlanan 15-64 yaş arası çalışma çağındaki nüfus oranının düşük olduğu gözlenmektedir.
Bu durum iki önemli noktaya işaret etmektedir: Birincisi, Van’daki aktif çalışma çağındaki
nüfus, daha gelişmiş, sosyo-ekonomik olanakları daha gelişkin olan şehirlere göç etmekte ve
Van İli insan kaynağını yitirmektedir. Bu durum bir şehrin gelişmesi için öncelikli alanlardan
olan beşeri sermayenin de kaybedilmesi anlamına gelmektedir. İkincisi ise çok kalabalık hane
nüfusuna sahip olan ailelerde aktif çalışma çağındaki nüfusun, kalabalık bir hanenin
geçiminden sorumlu olduğuna işaret etmektedir. Bu durum, en çok eğitim süresinin
kısalmasına etki etmektedir. Hanenin geçiminden sorumlu yaşa gelen genç bireylerin
eğitimlerini sürdürmesi ve çok çocuklu kalabalık hanelerde her çocuğa eğitim imkanı
sağlanması ekonomik, sosyal ve fiziksel koşullar nedeniyle mümkün olmamaktadır.
Genç yaş nüfusun yüksekliği ile beraber kentleşme oranları da değerlendirildiğinde;
Kentleşme oranı düşük olan ilçelerde, toplam yaş bağımlılık oranları daha yüksektir. Kırsal
alanda yaşayan nüfusun oranı arttıkça, aktif nüfusun toplam içindeki oranı düşmekte;
doğurganlık ve genç yaşın toplam nüfus içindeki oranı ise yükselmektedir.
30
I
Tablo 12: Van İlçelerinin Toplam Yaş Bağımlılık Oranları, 2014 (%)
Bağımlı Yaş Oranları
Aktif
Nüfusun
Oranı
Toplam Yaş
0-14 Yaş Arası Genç Yaş
65 Yaş Üstü Yaşlı
Merkez
61,1
63,4
58,3
5,1
Bahçesaray
51,7
93
85,8
7,2
Başkale
Çaldıran
55,4
52,7
75,4
89,4
80,2
84,8
4,8
4,6
Çatak
54,5
83,2
76,7
6,5
Edremit
60,8
64,3
58,9
5,3
Erciş
Gevaş
56,6
60,2
76,5
66
70,3
58
6,2
8
Gürpınar
57,4
73,9
67,8
6,1
Muradiye
Özalp
54,5
52,2
83,4
91,4
77,7
86,5
5,7
4,8
Saray
55,2
80,9
75,9
4,9
İlçeler
Kaynak: TÜİK, 2014 (a) verilerinden hesaplanmıştır
1.3.3. Van İli ve İlçeleri Eğitim Göstergeleri
1.3.3.1. Van İli Eğitim Göstergeleri
Van İli eğitim göstergeleri, İl genelinde okuryazarlık oranı, eğitim düzeyi, okullaşma oranları
üzerinden değerlendirilmektedir.
Okuryazarlık ve Eğitim Düzeyi Verileri; Okuma-yazma oranları incelendiğinde 2013 verilerine
göre 6 yaş ve üzeri nüfusun % 91,3’ü okuryazardır. Van İli, Türkiye okuryazarlık sıralamasında
72. sırada yer almaktadır. Van İli’nin eğitim göstergelerinde Ülke genelinde geri sıralarda yer
almasının, kentsel nüfusun İl genelinde düşük olması ve kırsal alandaki eğitim olanaklarının,
eğitim sürelerinin, eğitim konusunda kadınların dezavantajlı konumda olmasının yarattığı
olumsuz etkilere bağlı olduğu söylenebilir.
Cinsiyete göre okuryazarlık durumu değerlendirildiğinde, okuryazar olmayan nüfusun %
80,8’ini kadınların oluşturduğu görülmektedir. Bu oran, İlde kadınların okula gönderilme ve
düzenli devam etme oranın erkeklere göre çok daha düşük düzeyde olduğunu
göstermektedir.
31
I
Tablo 13: Van İli 6 Yaş üzeri Nüfusun Okuryazarlık Durumu, 2014
Okuma Yazma Durumu
Toplam
Okuma Yazma Bilmeyen
Okuma Yazma Bilen
Kadın
77.684
14.906
62.778
785.372
428.435
356.937
26.442
11.706
14.736
889.498
455.047
434.451
Bilinmeyen
Toplam
Erkek
Kaynak: TÜİK , 2014 (a)
Van İlinin okuma yazma bilen nüfus sıralamasında Türkiye’de 72. İli konumunda olması,
eğitim konusunda sürekli ve uzun yıllara yayılmış politikalara ihtiyaç duyulduğunu da ortaya
koymaktadır.
Tablo 14: Van İli Okuryazarlık Durumu Türkiye Sıralaması
Türkiye
Van
Okuma Yazma Bilen Oranı
95,78
91,3
Ülke İçindeki Sıralaması
72
1.3.3.2. Van İli, İlçeleri Okuryazarlık Düzeyi
Van İli ve ilçelerinin 6 yaş ve üzeri nüfusunun okuryazarlık düzeyi ve eğitim durumlarına
ilişkin verilere ait ayrıntılı tablolar aşağıda yer almaktadır. Türkiye’de okuryazarlık düzeyi %
95,78’dir. Bu ortalama ile kıyaslandığında Van İli, ilçelerinin tümü Türkiye ortalamasının çok
altında kalmaktadır.
İlçeler arasında en yüksek okuryazarlık oranı Gevaş (% 93,5), Edremit (% 91,7) ve Merkez
ilçe’de (% 90); en düşük okuryazarlık düzeyi ise Bahçesaray’dadır (% 77,9).
İlçelerin okuryazarlık düzeyinin yıllara göre dağılımına bakıldığında tüm ilçelerin okuryazarlık
düzeyinde belirgin bir yükselişin olduğu görülmektedir. 2008 yılından 2012 yılına kadar
Bahçesaray, Gürpınar ilçelerinin okuryazarlık oranının % 20 artmış olduğu görülmektedir.
32
I
Tablo 15: Van İli, İlçeleri 6 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Düzeyinin Yıllara Göre Dağılımı,
2014
İlçeler
2012
Yıllara Göre Okuryazarlık Düzeyi
2011
2010
2009
2008
Merkez
90
88,2
85,6
79,8
75,6
Edremit
Erciş
91,7
86,6
90,4
85
88,3
82,8
85,1
78,1
81,1
73,1
Bahçesaray
77,9
75,2
70,7
61,7
55,1
Başkale
84,9
82,7
79,5
75,1
68,5
Çaldıran
86,6
84,2
80,7
75,3
69,7
Çatak
87,6
85,3
81,6
73,2
64,8
Gevaş
93,5
89,3
87,4
83,6
79,3
Gürpınar
86,2
84,4
80,2
73
66,3
Muradiye
87,5
86,1
84,1
78,6
74,5
Özalp
Saray
85,2
89,1
83,2
86,8
80,9
84,8
75,5
80,2
69,4
75
Cinsiyete göre okuryazarlık durumuna ilişkin veriler değerlendirildiğinde; Bahçesaray,
Başkale, Özalp ve Çatak ilçelerinde nüfusun % 10’undan fazlasının okuma yazma bilmediği
görülmektedir. Bu ilçelerde eğitim olanaklarının çok düşük düzeyde olduğu ve özellikle kadın
nüfus içerisinde okuma yazma bilmeme oranlarının çok yükseldiği dikkat çekicidir.
Bahçesaray ilçesinde kadın nüfusun dörtte birinden daha da fazlası (% 26,6) okuma yazma
bilmemektedir. Başkale, Özalp, Muradiye, Erciş ilçelerinde ise kadınların erkeklere oranla çok
yüksek oranda eğitime ulaşamamış olduğu görülmektedir.
Van’ın ilçelerinde eğitim olanaklarına ulaşan nüfusun oranının yetersiz, eğitim düzeyinin çok
düşük olmasının yanında, kadınların eğitimde dezavantajlı durumda olduğu ve önemli
düzeyde fırsat eşitsizliği de göze çarpmaktadır.
33
I
Tablo 16: Van İli, İlçelerinin 6 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Düzeyinin Cinsiyete Göre
Dağılımı, 2014
Merkez
Toplam Oranı*
7,5
Erkek Oranı*
2,5
Kadın Oranı*
12,6
Edremit
3,4
1,49
5,4
Erciş
9,1
3,1
15,6
Bahçesaray
18,6
10,4
26,6
Başkale
11,1
5,7
17,14
Çaldıran
Çatak
9,6
10,6
3,9
6,7
15,9
14,8
Gevaş
4,8
1,5
8,1
Gürpınar
9,2
3,6
15,0
Muradiye
Özalp
9,6
11,9
3,0
4,1
16,5
19,9
İlçeler
Saray
8,6
3,0
*Nüfus ve cinsiyet grubu içerisinde okur yazar olmayan oranını göstermektedir.
14,5
Okuryazarlık düzeyinin düşük olduğu Van’da eğitim düzeyine ilişkin veriler aşağıda yer
almaktadır. İlde 15 yaşın üzerindeki nüfusun son mezun olduğu okula göre eğitim düzeyi
değerlendirilmiştir. Tabloya göre, nüfusun % 74,48’i ilköğretim ve daha altında eğitim
düzeyine sahiptir (okuma yazma bilmeyen+okuma yazma bilip bir okul bitirmeyen+ilkokul
mezunu+ilköğretim okulu mezunu). İl genelinde, 15 yaş üstü nüfusun yalnızca % 25,52’si
ilköğretimden sonra eğitimine devam etmiştir. Bu veriler İl düzeyinde, eğitime devam
süresinin çok kısa olduğuna işaret etmektedir.
Tablo 17: Van İli 15 Yaş Üstü Nüfusun Eğitim Düzeyi
Bitirilen Eğitim Düzeyi
Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen
Toplam
76.731
119.797
Erkek
14.793
42.393
Kadın
61.938
77.404
119.934
162.578
62.904
102.172
57.030
60.406
Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu
Lise veya Dengi Okul Mezunu
14.561
88.136
10.104
60.888
4.457
27.248
Yüksekokul veya Fakülte Mezunu
33.466
22.755
10.711
1.625
1.139
486
748
560
188
25.561
643.137
11.422
329.130
14.139
314.007
İlkokul Mezunu
İlköğretim Mezunu
Yüksek Lisans Mezunu
Doktora Mezunu
Bilinmeyen
Toplam
34
I
Eğitim düzeyine ilişkin verilere bakıldığında çevre ilçelere göre merkez ilçenin daha uzun süre
eğitim alma sürelerine sahip olduğu söylenebilir. Merkez ilçe 6 yaş üzeri nüfusunun % 75’i
ilköğretim ve daha düşük düzeyde eğitim düzeyine sahipken, Bahçesaray İlçesi’nin % 90’ı,
Başkale İlçesi’nin % 89’u, Özalp İlçesi’nin % 91’i, Çaldıran İlçesi’nin % 91’i, Muradiye İlçesi’nin
% 86’sı, Çatak İlçesi’nin % 89’u ilköğretim (ilkokul) ve daha düşük eğitim düzeyine sahiptir. Bu
oranlar İl genelinde ve ilçelerde eğitimin çok kısa süreli devam ettiğini göstermektedir.
Yalnızca ileri yaşlar için değil, Van İli ve ilçelerindeki genç-çocuk nüfus için de eğitim süresi
halen oldukça kısadır. Bölgesel ve üst ölçekli planlarda da vurgulanan; okullaşma oranları
özellikle kız öğrenciler açısından daha olumsuz bir tablo sergilemektedir. Bölgede okullaşma
oranlarında da cinsiyet açısından belirgin bir dengesizlik mevcuttur. Eğitim kademesi
yükseldikçe bu dengesizlik kız çocukları aleyhine daha da büyümektedir (DAP, 2000).
Ortalama hanehalkı büyüklüğü verilerinde ele alındığı gibi çok çocuklu kalabalık ailelerde
çocukların eğitimlerini sürdürmesi güçleşmekte; hanenin ekonomik sorunları ve fiziksel
koşulları eğitime devam etmelerini engellemektedir. Çocuklar erken yaşlarda okuldan
ayrılmakta, vasıfsız ve eğitimsiz işgücü olarak yoksulluk ve sürekli işsizlikle karşı karşıya
kalmaktadır.
Tablo 18: Van İli, İlçelere Göre 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Düzeyi, 2014
Toplam
Erkek
Merkez
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
Bahçesaray
Toplam
Erkek
Kadın
Başkale
30.328
5.143
25.185
2.633
725
1.908
5.915
1.604
4.311
134.899
59.764
75.135
7.234
3.338
3.896
25.812
12.329
13.483
İlkokul Mezunu
48.967
22.295
26.672
797
541
256
6.845
3.965
2.880
90.546
54.691
35.855
2.049
1.431
618
8.659
6.023
2.636
8.912
5.832
3.080
78
72
6
384
299
85
57.937
38.205
19.732
510
424
86
2.252
1.943
309
Yüksekokul veya Fakülte
Mezunu
20.833
14.128
6.705
309
203
106
988
679
309
1.243
872
371
7
6
1
25
17
8
Okuma Yazma Bilen Fakat Bir
Okul Bitirmeyen
Ortaokul veya Dengi Okul
Mezunu
Doktora Mezunu
Bilinmeyen
Toplam
615
466
149
2
0
2
5
4
1
9.813
4.234
5.579
481
192
289
2.040
916
1.124
404.093 205.630 198.463
14.100
6.932
7.168
52.925
27.779
25.146
Çaldıran
Okul Bitirmeyen
Çatak
Edremit
5.314
1.136
4.178
2.141
710
1.431
1.156
263
893
27.253
12.907
14.346
9.025
4.304
4.721
6.541
2.920
3.621
35
I
İlkokul Mezunu
7.387
4.711
2.676
2.356
1.270
1.086
3.292
1.305
1.987
9.790
6.669
3.121
4.349
2.491
1.858
5.025
2.720
2.305
301
252
49
137
113
24
427
275
152
1.926
1.579
347
1.232
1.002
230
3.149
2.015
1.134
908
590
318
507
369
138
1.759
1.135
624
20
13
7
15
11
4
89
64
25
8
8
0
3
3
0
23
18
5
2.049
919
1.130
352
187
165
658
324
334
Toplam
54.956
28.784
26.172
20.117
10.460
9.657
22.119
11.039
11.080
12.750
2.279
10.471
1.249
196
1.053
3.120
626
2.494
Okul Bitirmeyen
57.758
27.257
30.501
8.571
3.637
4.934
15.635
6.688
8.947
İlkokul Mezunu
21.392
11.859
9.533
4.938
2.138
2.800
4.522
2.926
1.596
23.193
15.008
8.185
5.982
3.352
2.630
6.274
4.232
2.042
2.398
1.742
656
656
488
168
297
236
61
11.034
8.065
2.969
2.686
1.916
770
1.618
1.293
325
4.321
3.038
1.283
985
716
269
681
455
226
131
94
37
25
15
10
16
13
3
Mezunu
Mezunu
Doktora Mezunu
Bilinmeyen
Erciş
Mezunu
Mezunu
Doktora Mezunu
Bilinmeyen
Toplam
Gevaş
52
34
18
12
9
3
5
2
3
5.762
2.593
3.169
400
137
263
1.530
691
839
138.791
71.969
66.822
25.504
12.604
12.900
33.698
17.162
16.536
Muradiye
Gürpınar
Özalp
Saray
4.129
655
3.474
7.261
1.269
5.992
1.688
300
1.388
18.688
8.440
10.248
28.323
13.283
15.040
8.199
3.702
4.497
İlkokul Mezunu
6.695
3.907
2.788
8.849
5.745
3.104
3.894
2.242
1.652
7.639
4.960
2.679
11.341
7.347
3.994
4.117
2.592
1.525
470
373
97
382
317
65
119
105
14
2.892
2.205
687
2.198
1.681
517
702
560
142
974
649
325
878
581
297
323
212
111
23
15
8
25
17
8
6
2
4
Doktora Mezunu
11
8
3
5
3
2
7
5
2
1.206
558
648
1.721
701
1.020
430
254
176
42.727
21.770
20.957
60.983
30.944
30.039
19.485
9.974
9.511
Okul Bitirmeyen
Mezunu
Mezunu
Bilinmeyen
Toplam
36
I
1.3.4. TRB2 ve Van İli Düzeyinde Okullaşma Verileri
1.3.4.1.TRB2 İlleri Okullaşma Verileri
TRB2 İlleri ve Van İlinin ilkokul okullaşma oranlarının yer aldığı aşağıdaki grafikte, TRB2
bölgesinde en yüksek okullaşma oranına sahip İlin Muş, en düşük okullaşma oranına sahip
İlin ise Hakkari olduğu görülmektedir. İlkokul düzeyinde Van İlinin net okullaşma oranı %
98,62’dir.
Grafik 6: TRB2 İlleri İlkokul Net Okullaşma Oranları, 2012 (%)
Aşağıdaki grafikte, Türkiye geneli ve TRB2 Bölgesi İllerinde ilkokulda öğretmen başına düşen
öğrenci sayısı verileri yer almaktadır. Türkiye genelinde, ilkokulda öğretmen başına 20 öğrenci
düşmektedir. TRB2 İlleri içinde ilkokulda öğretmen başına en yüksek öğrencinin düştüğü İl
Hakkâri, öğretmen başına en düşük sayıda öğrencinin düştüğü İl ise Bitlis’tir.
Van ortalaması Türkiye genelinin üstünde yer almaktadır. İlde ilköğretimde öğretmen başına
düşen öğrenci sayısı 25’dir.
37
I
Grafik 7: TRB2 İlleri İlkokulda Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı, 2012
Aşağıdaki grafikte TRB2 İllerinin ortaöğretim net okullaşma oranları yer almaktadır. İllerin
tümünde ortaöğretim düzeyinde net okullaşma oranları Türkiye ortalamasının altında ve çok
düşük düzeydedir. Ortaöğretim net okullaşma oranı verilerinden yola çıkılarak bölgenin
eğitim görme süresinin çok kısa olduğu belirtilebilir.
Grafik 8:TRB2 İlleri Ortaokul Net Okullaşma Oranları, 2012 (%)
38
I
1.3.4.2. Van İli Okulöncesi Eğitim Okullaşma Verileri
Van İlinin okullaşma oranları değerlendirildiğinde, İlin okulöncesi eğitim okullaşma oranının
2009-2011 yılları arasında Türkiye genelinin üzerinde olduğu, ancak 2010-2011 eğitim
öğretim yılından 2013 yılına kadar geçen sürede büyük oranda düşüş yaşandığı
görülmektedir.
Bu düşüşün en büyük nedeninin Van depremi olduğu söylenebilir. Depremin en çok zarar
verdiği alanlardan biri eğitim olmuştur. Okul öncesi okullaşma oranında deprem öncesinde
oldukça yüksek bir orana sahip olan Van, deprem sonrasında Türkiye ortalamasının altına
düşmüştür.
Tablo 19: Van İli ve Türkiye Geneli, Okul Öncesi Okullaşma Oranları, 2012
Okul Öncesi Eğitim
Van
Türkiye
2009- 2010
43,06
26,92
2010-2011
35,35
29,85
2011-2012
26,51
30,87
2012-2013
28,41
30,93
Kaynak: DAP, 2014 (a)
Van’ın ilkokul düzeyindeki okullaşma oranları Türkiye genelinin altında, ancak genel
ortalamaya yakındır. Van İli % 98,62’lik oranıyla, ilkokul okullaşma oranında Türkiye’de 49.
sırada yer almıştır. İlde 2007 yılından 2012 yılına kadar önemli bir yükseliş olduğu belirtilebilir.
2007 yılında % 88,96 düzeyinde olan ilkokul okullaşma oranı, 2012 yılında % 96,96’ya
yükselmiştir. Son yıllarda yaşanan yükselişe rağmen Van İli ilkokul okullaşma oranında halen
Türkiye ortalamasının oldukça altındadır.
Türkiye genelinde ortaöğretim okullaşma oranı % 70'dir. Ancak, Van İlinde ortaöğretim
okullaşma oranı % 39,67 düzeyindedir. Türkiye ortalamasının çok altında olan Van; Muş ve
Ağrı ile birlikte ülke geneli ile kıyaslandığında son üç sırada yer almaktadır. İlde, genç
kuşakların eğitimlerini devam ettirmesi, nitelikli ve eğitimli yeni kuşakların yetişmesi için
eğitim olanaklarının yetersiz kaldığı görülmektedir. Çok yüksek oranda genç nüfusa sahip olan
Van İli, ülkenin eğitim konusunda en geri kalmış İlleri arasında yer almaktadır.
Ortaöğretimdeki okullaşma oranının düşüklüğü, eğitime devam etme süresinin çok kısa
olmasıyla paralellik göstermektedir. Ortaöğretimdeki okullaşma oranının düşüklüğü, yalnızca
önceki kuşakların değil, genç kuşakların da büyük çoğunluğunun eğitimlerini ilköğretimden
sonra devam ettirmediğini göstermektedir. Genç nüfusun eğitim süreçlerinden erken
39
I
ayrılması, vasıfsız ve eğitimi yetersiz bir genç nüfusun oluşmasına neden olmakta ve genç
nüfusun işsizlik ve yoksulluk risklerini arttırmaktadır.
Tablo 20: Van İli ve Türkiye Geneli, İlköğretim ve Ortaöğretim Okullaşma Oranları (%)
İlköğretim
Ortaöğretim
2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 2011-12 2012-13 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11 2011-12 2012-13
Van
88,96
88,24
93,94
95,29
86,77
96,96
26,66
28,06
32,79
34,38
26,71
39,67
Türkiye
97,37
96,49
98,17
98,41
98,67
98,80
58,56
58,52
64,95
66,07
67,37
70,06
Cinsiyete göre okullaşma oranları değerlendirildiğinde ilkokul okullaşma oranlarında belirgin
bir farklılık gözlenmezken, Ortaöğretime -Lise- gelindiğinde kız öğrenci oranının (% 35,38),
erkek öğrenci oranından (% 43,65) oldukça düşük olduğu dikkat çekmektedir.
Bu veriler Van İli için eğitimde kadın–erkek fırsat eşitliğinin sağlanması konusunda daha etkin
çalışmalara ihtiyaç duyduğunu ortaya koymaktadır.
Tablo 21: Van İli Cinsiyete Göre Okullaşma Oranları, 2012 (%)
Okul
Okullaşma Oranı
(Toplam)
Okullaşma Oranı
(Erkek)
Okullaşma Oranı
(Kız)
İlkokul
98,62
98,79
98,45
Ortaokul
83,05
84,03
82,03
Ortaöğretim-Lise-
39,67
43,65
35,38
Van’ın yıllara göre derslik sayılarının verildiği aşağıdaki tabloda, 2011 yılından sonra
depremin maddi ve manevi olumsuz etkilerinin en çok yaşandığı alanlardan birisinin eğitim
olduğu bir kez daha görülmektedir. Van’daki ilköğretim derslik sayısı, 2011 yılından sonra çok
yüksek oranda düşüş göstermiştir. Ortaöğretim ve okul öncesi eğitimde bu oranda düşüş
yaşanmamış olsa da İlde eğitim koşullarının geriye gitmiş olduğu görülmektedir.
Tablo 22: Van İli Yıllara Göre Derslik Sayıları
Yıllar
2008
2009
Okul Öncesi
506
617
İlköğretim
4.992
5.252
Ortaöğretim
1.016
1.063
2010
777
5.468
1.314
2011
789
5.552
1.200
2012
809
2.037
1.391
Kaynak: DAP, 2014(a)
40
I
Yıllara göre derslik sayılarında yaşanan azalma, öğrenci sayılarında da görülmektedir.
Depremle birlikte yıkılan ve ağır hasar alan okullarda eğitimin sürdürülememesinin etkileriyle
birlikte, Van İlinde afet sonrasında yaşanan göç, eğitim süreçlerinin aksamasına neden
olmuştur. Depremden sonra, tüm öğretim düzeylerinde öğrenci sayılarında önemli oranda
düşüş yaşanmış, 2010 yılında 250.218 olan ilköğretim öğrenci sayısı, 2011 yılında 211.749’a
gerilemiştir.
2012 yılına gelindiğinde ise öğrenci sayılarının yeniden yükselmeye başladığı görülmektedir.
Tablo 23:Van İli Yıllara Göre Öğrenci Sayıları
Yıllar
2008
2009
2010
Okul Öncesi
13.487
19.459
29.350
İlköğretim
222.838
240.631
250.218
Ortaöğretim
41.318
49.090
58.538
2011
2012
21.283
21.125
211.749
248.391
47.211
64.199
Derslik başına düşen öğrenci sayıları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tabloya göre,
İlköğretimde 2008 yılında derslik başına 44,6 öğrenci düşerken, 2012 yılında bu rakam üç
katına çıkarak 121,9’a yükselmiştir. Türkiye ortalamasının çok üstünde olan ve sağlıklı eğitim
koşullarının sağlanmasını engelleyen bu rakam Van’da eğitim koşullarının deprem sonrasında
halen düzeltilemediğini göstermektedir.
Yukarıdaki tabloda gösterilen derslik sayısındaki büyük orandaki düşüş ile Van’da çok yüksek
bir oranda olan çocuk nüfusunun eğitim ihtiyacının karşılanması imkânsız hale gelmiştir.
Tablo 24:Van İli Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayıları
Yıllar
2008
Okul Öncesi
26,6
İlköğretim
44,6
Ortaöğretim
40,6
2009
31,5
45,8
46,1
2010
37,7
45,7
44,5
2011
26,9
38,1
39,3
2012
26,1
121,9
46,1
41
I
1.3.5. HANEHALKI VE AİLEYE İLİŞKİN GÖSTERGELER
Van İlinde Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü:
Türkiye’de ortalama hanehalkı büyüklüğü 3,7’dir. Van İlinin ortalama hanehalkı
büyüklüğünün Türkiye ortalamasının iki katına yakın 6,43 kişi olduğu görülmektedir.
Kentsel alandaki (il-ilçe merkezi) hane halkı büyüklüğü 5,61 olan Van’ın, kırsal alandaki
(belde-köyler) ortalama hanehalkı büyüklüğü çok daha yüksek, 7,63 kişidir. Van’da kalabalık
ailelerin oranının yüksek olduğu görülmektedir.
Tablo 25: Van İli Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü
Toplam
İl-İlçe Merkezi
Belde-Köy
6,43
5,61
7,63
Van İli, İlçelerine Göre Hanehalkı Özellikleri:
İlçelere göre ortalama hanehalkı büyüklüğü verilerine bakıldığında, Türkiye ortalaması olan
3,7 kişilik hane büyüklüğünün çok üstünde ortalama hanehalkı büyüklükleri ile
karşılaşılmaktadır. Özellikle ilçelerin kırsal alanında, hiçbir ilçede hanehalkı büyüklüğü 6
kişinin altına düşmemektedir.
En yüksek ortalama hane halkı büyüklüğüne sahip olan ilçenin Çaldıran (8,09), en düşük
ortalama hanehalkı büyüklüğüne sahip olan ilçenin ise Edremit (5,62) olduğu görülmektedir.
Ortalama hanehalkı sayısının yüksekliği, pek çok sorunu da beraberinde getirmektedir. Bu
sorunların başında, yetersiz kişisel mahremiyet alanına bağlı olarak çocukların sosyal ve
psikolojik olarak gelişme güçlükleri; sıhhi koşulların yetersiz kalması, hane bireylerinin asgari
ihtiyaçlarını karşılamak için gelir düzeyinin yetersiz kalması, çocukların eğitimlerini
sürdürememesi, sosyal kültürel olanaklardan yoksunluk ve kronik yoksulluk gelmektedir.
Ortalama hanehalkının sayısının büyüklüğü en fazla çocukları etkilemektedir. Eğitim
sürelerinin kısa olması, okula devamın düzensizliği, ekonomik koşullar nedeniyle eğitimin
yarıda kalması Van İli genelinde yaygınlık kazanmış önemli sorunlar haline gelmiştir.
42
I
Tablo 26: İlçelere Göre Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü
İlçe
Bahçesaray
Başkale
Çaldıran
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Gürpınar
Merkez
Muradiye
Özalp
Saray
Toplam
6,90
7,31
8,09
6,53
5,62
6,96
7,00
7,31
5,67
7,50
7,94
7,21
İl-İlçe Merkezi
5,87
6,57
7,06
5,82
4,65
5,97
5,79
5,77
5,45
6,32
6,52
5,92
Belde-Köy
7,19
7,51
8,42
6,81
7,41
8,19
7,95
7,62
6,67
8,09
8,23
7,49
1.3.6. Van İli, Evlenme ve Doğum İstatistikleri
Yaş grubu ve cinsiyete göre evlenme istatistiklerine göre Van’da son beş yılda, en yüksek
oranda 20-24 yaş arasında evlenildiği görülmektedir. Evlilik yapan nüfusun % 37,25’i 20-24
yaş arasında evlenmiştir. Bu oranı 25-29 yaş arasında evlenenler takip etmektedir. Toplam
evlenen nüfusun % 28,7’si bu yaş grubundadır.
Van’da dikkat çeken bir diğer veri, 16-19 yaş arasında yaşanan erken evliliklerin oranının çok
yüksek olduğudur. Son beş yılda evlenen nüfusun % 22,13’ü 16-19 yaş aralığındadır.
Tablo 27:Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Evlenme İstatistikleri
Yıl
2012
2011
2010
2009
2008
Cinsiyet Toplam 16-19
Erkek
9.414
445
20-24
25-29
30-34
35-39
3.628
3.729
1.122
212
80
64
32
34
62
6
Kadın
9.414 3.657
3.623
1.391
457
148
39
32
12
5
5
45
Erkek
9.014
477
3.294
3.716
1.066
223
58
46
42
36
51
5
Kadın
9.014 3.520
3.440
1.356
424
141
34
21
14
10
6
48
Erkek
9.172
486
3.220
3.979
976
244
68
51
49
39
55
5
Kadın
9.172 3.548
3.487
1.476
373
153
60
28
12
5
5
25
Erkek
9.467
561
3.432
3.964
969
232
98
57
36
28
82
8
Kadın
9.467 3.667
3.579
1.548
371
148
56
28
18
14
8
30
Erkek
9.890
571
3.580
4.214
993
261
86
48
40
33
54
10
Kadın
9.890 3.857
3.708
1.610
433
146
43
30
11
7
7
38
93.914 20789 34.991 26.983
7.184
1.908
622
405
266
211
335
220
Toplam
40-44 45-49 50-54 55-59 60+ Bilinmeyen
Kaynak: TÜİK, 2014(b)
Van İli’nde doğum istatistikleri kapsamında, annenin yaş gruplarına göre doğum istatistikleri
ve doğan bebeklerin cinsiyetlerine göre dağılımı aşağıda yer alan iki tabloda verilmiştir.
43
I
Cinsiyete göre evlilik yaş oranlarına bakıldığında, Van’da son beş yılda evlenen kadınların %
38,8 gibi büyük bir oranının 16-19 yaş grubunda olduğu görülmektedir. Bu oranın erkeklerde
% 5,4 olduğu göz önüne alındığında kız çocuklarının erken yaşta evlendirilmesinin Van İli
genelinde önemli bir sorun alanı oluşturduğu görülmektedir.
Yaş gruplarına göre doğum oranlarına bakıldığında, Van’da son beş yılda gerçekleşen
doğumların % 29,7’lik ağırlıklı dilimini, 20-24 yaşları arasındaki kadınlar yapmıştır. Evlenme
istatistiklerinde olduğu gibi, doğum istatistiklerinde de annenin 19 yaşın altında olduğu
doğum oranının yüksekliği dikkat çekmektedir. Son beş yılda gerçekleşen doğumların %
12,9’unu 19 yaşın altındaki kadınların yaptığı dikkat çekmektedir. Bu veriler, Van’daki
kadınların oldukça yüksek bir oranının erken yaşta evlendirdiğini ve erken yaşlarda çocuk
sahibi olduğunu göstermektedir.
Tablo 28: Annenin Yaş Gruplarına Göre Doğum İstatistikleri
Yıllar
Yaş Grupları
Toplam
2012
<15
21
15-19
3253
20-24
8661
25-29
7417
30-34
5540
35-39
2516
40-44
753
45-49
279
50+
42
Bilinmeyen
56
2011
11
3629
8860
7649
5144
2650
688
322
42
47
29042
2010
32
3944
8795
8005
4778
3140
876
343
69
67
30049
2009
57
4264
8753
8333
4302
2978
977
325
76
118
30183
2008
91
4087
8149
8261
4613
2587
1188
352
101
55
29484
Toplam
121 15090 35069 31404 19764 11284
3294
1269
229
288
117812
28538
Kaynak: TÜİK, 2014 (c)
Van’da gerçekleşen doğumların cinsiyete göre dağılımı aşağıda verilmektedir. 2012 yılında
doğan bebeklerin % 51,3’ü erkek, % 48,7’si kızdır. Yıllara göre doğumların cinsiyete göre
dağılımına bakıldığında 2008-2012 yılları arasında doğan bebeklerin ağırlıklı diliminin erkek
Tablo 29: Yıllara ve Cinsiyete Göre Doğum İstatistikleri
Yıllar
2012
2011
2010
2009
2008
Erkek
14664
14769
15315
15377
15241
Kız
13874
14273
14734
14806
14243
Toplam
28538
29042
30049
30183
29484
44
I
İlçelere Göre Evlenme ve Doğum İstatistikleri:
Aşağıda yer alan tabloda Van İli, ilçelerinde evlenen nüfusun cinsiyet ve yaşa göre dağılımları
sunulmaktadır. Tüm ilçelerde 19 yaş altı kadın nüfusun evlenme oranlarının yüksek olduğu
dikkat çekmektedir.
Bahçesaray’da evlilik yapan kadınların % 31,9’u, Başkale’de % 32,9’u, Çaldıran’da % 48,5’i,
Çatak’ta % 41,4’ü, Edremit’te % 34,6’sı, Erciş’te % 43,5’i, Gevaş’ta % 31,7’si, Gürpınar’da %
39,5’i, Merkez’de % 32,5’i, Muradiye’de % 44,4’ü, Özalp’te % 47,8’i ve Saray’da % 48,5’i, 1519 yaş aralığında evlenmiştir.
Erken yaşta evlenmeler kadınlar arasında çok yüksek oranda olmakla birlikte, erkekler
ağırlıkla 20-24 yaş arasında evlilik gerçekleştirmektedir.
Tablo 30: Cinsiyet ve Yaşa Göre Evlenmeler
İlçeler
Cinsiyet
Erkek
Bahçesaray
Kadın
Başkale
Çaldıran
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Gürpınar
Merkez
Muradiye
Özalp
Saray
Toplam
141
141
15-19
16
45
20-24
62
66
25-29
38
18
30-34
18
5
35-39
1
4
40-44
0
1
45-59
2
0
50+
4
2
Erkek
574
24
186
231
90
17
4
10
12
Kadın
574
189
209
94
50
20
2
1
2
Erkek
747
52
378
261
36
7
6
0
7
Kadın
747
363
293
71
12
4
1
2
0
Erkek
198
25
81
70
16
0
1
3
2
Kadın
198
82
70
33
8
5
0
0
0
Erkek
234
11
92
95
24
3
1
3
5
Kadın
234
81
95
33
16
5
2
1
0
Erkek
1845
86
730
719
216
37
17
11
28
Kadın
1845
803
685
232
48
6
4
3
8
Erkek
293
5
96
123
48
6
4
2
8
Kadın
293
93
110
57
18
6
5
2
0
Erkek
374
18
145
172
29
4
1
1
4
Kadın
374
148
139
59
16
7
1
1
4
Erkek
3425
123
1106
1427
545
110
42
25
43
Kadın
3425
1114
1347
634
208
60
12
17
8
Erkek
594
16
257
249
42
15
2
3
9
Kadın
594
264
231
61
25
3
5
2
3
Erkek
717
56
381
61
25
3
5
2
3
Kadın
717
343
278
72
18
4
0
1
1
Erkek
272
13
114
118
20
4
1
2
0
Kadın
272
132
100
27
6
2
0
0
0
Kaynak: TÜİK, 2014 (b)
45
I
Aşağıda yer alan tabloda, ilçelerde gerçekleşen doğumların, cinsiyetlerine göre dağılımı
verilmektedir. 2014 yılı doğum rakamlarına bakıldığında ilçelerin nüfuslarına göre doğum
oranlarının oldukça yüksek düzeyde olduğu görülmektedir.
Tablo 31: İlçelerde Cinsiyete Göre Doğumların Dağılımı
İlçeler
Toplam
Erkek
Kız
Merkez
11245
5766
5479
Edremit
751
371
380
Erciş
4983
2551
2432
Bahçesaray
586
310
276
Başkale
1624
859
765
Çaldıran
2281
1132
1149
Çatak
692
355
337
Gevaş
677
340
337
Gürpınar
1009
521
488
Muradiye
1675
856
819
Özalp
Saray
2300
715
1233
370
1067
345
1.4. VAN İLİ İSTİHDAM GÖSTERGELERİ
TRB2 Bölgesi ve Van İli’ne ait istihdam göstergeleri, işsizlik, işgücüne katılım, istihdam,
istihdamın sektörel dağılımı, sosyal güvenlik sistemine dahil olma, sigorta sahipliği, kazanç
istatistiklerini içermektedir. Veriler, TÜİK, DAKA, DAP, SGK kurumlarının güncel veri
tabanlarından elde edilerek derlenmiş ve analiz edilmiştir.
1.4.1. TRB2 Bölgesi İşgücü ve İstihdam Verileri
TRB2 Bölgesi işgücü ve istihdam verilerinin yıllara göre dağılımı aşağıda verilmiştir. 2008
yılından 2012 yılına kadar işgücüne katılma oranları değerlendirildiğinde bölgede 2008
yılında % 38,9 olan işgücüne katılım oranının, 2012 yılında % 45,8’e yükselmiş olduğu
görülmektedir. İşgücüne katılım oranının en yüksek olduğu yılın, 2011 yılı olduğu
görülmektedir. Bölgede kadınların işgücüne katılma oranlarının çok düşük olduğu
görülmektedir. 2008 yılında % 12,2 olan kadınların işgücüne katılma oranı, Türkiye
ortalamasının yarısı kadardır. 2012 yılında bu oran % 21,9’a çıkmıştır. Ancak, TRB2
bölgesinde işgücüne katılım oranı her dönemde Türkiye ortalamasının altında kalmıştır.
46
I
İşsizlik oranlarının yıllara göre dağılımı değerlendirildiğinde, en düşük işsizlik oranının 2012
yılında, en yüksek işsizlik oranının ise 2010 yılında yaşandığı görülmektedir. Erkekler
arasındaki işsizlik oranının kadınlara göre daha yüksek olması verilerde öne çıkan unsurlardan
birisidir. İstihdam oranlarının yıllara göre dağılımına bakıldığında, en düşük istihdamın 2008
yılında, en yüksek istihdamın 2012 yılında gerçekleştiği görülmektedir.
Tablo 32: TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) Bölgesi İşgücü ve İstihdam Verileri
TOPLAM (%)
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
Erkek (%)
Kadın (%)
Bölge
İşgücüne
Katılma
Oranı
İşgücüne
İstihdam
İşsizlik İstihdam
Katılma
Oranı
Oranı
Oranı
Oranı
İşgücüne
Katılma
Oranı
İşsizlik
Oranı
Türkiye
46,9
11,0
41,7
70,1
10,7
62,6
24,5
11,6
21,6
TRB2
38,9
14,2
33,3
67,6
15,4
57,2
12,2
8,1
11,2
Türkiye
47,9
14,0
41,2
70,5
13,9
60,7
26,0
14,3
22,3
TRB2
41,5
16,4
34,6
69,6
18,1
57,0
13,7
8,0
12,6
Türkiye
48,8
11,9
43,0
70,8
11,4
62,7
27,6
13,0
24,0
TRB2
43,9
17,0
36,4
71,2
17,9
58,4
17,4
13,4
15,1
Türkiye
49,9
9,8
45,0
71,7
9,2
65,1
28,8
11,3
25,6
TRB2
47,3
12,3
41,5
72,9
13,4
63,2
22,7
8,8
20,7
Türkiye
50,0
9,2
45,4
71,0
8,5
65,0
29,5
10,8
26,3
TRB2
45,8
8,9
41,8
70,2
10,3
63,0
21,9
4,5
20,9
İşsizlik İstihdam
Oranı
Oranı
Kaynak: TUİK, 2014 (d)
Aşağıdaki tabloda TRB2 bölgesi 15 yaş üzeri nüfusunun eğitim düzeyine göre işgücü ve
istihdam verileri yer almaktadır.
Eğitim düzeyine göre işgücüne en yüksek oranda yükseköğretim mezunlarının katıldığı
görülmektedir. Okuma yazma bilmeyenlerin işgücüne katılım oranı en düşük düzeydedir.
Bölgede eğitim ile işgücüne katılım arasında doğrusal bir ilişki olduğu görülmektedir.
Eğitim düzeyine göre işsizlik oranlarında, en yüksek işsizlik oranının lise ve dengi okul
mezunları arasında olduğu görülmektedir. Bölgede en düşük düzeyde işsizlik oranına sahip
kesim okuryazar olmayan nüfustur. Bu grubun işsizlik oranının düşüklüğünün, işgücüne
katılım oranının da düşük olması ile ilgili olduğu söylenebilir.
İstihdam oranları değerlendirildiğinde, yükseköğretim mezunlarının en yüksek istihdam
oranına sahip grup olduğu, en düşük istihdam oranının ise okuma yazma bilmeyen nüfusun
istihdamında yaşandığı görülmektedir.
47
I
Tablo 33: TRB2 Bölgesi 15 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Düzeyine Göre İşgücü ve İstihdam
Verileri (%)
İşgücüne
Katılma Oranı
31,3
47,8
49,7
84,3
45,8
Lise Altı
Lise ve Dengi Meslek Okulu
Yükseköğretim
Toplam
İşsizlik
Oranı
2,4
9,7
12,9
10,4
8,9
İşgücüne Dahil
Olmayan Nüfus
221
372
72
11
676
İstihdam Oranı
30,6
43,1
43,3
75,5
41,8
Kaynak: TÜİK, 2014 (d)
TRB2 Bölgesinde işgücüne dahil olma oranlarının Türkiye genelinin altında olduğu ortaya
konulmuştur. Aşağıdaki iki tabloda erkek ve kadın nüfusun işgücüne dahil olmama nedenleri
verilmiştir.
TRB2 Bölgesi istihdama dahil olmayan 15 yaş üstü erkek nüfusun, dahil olmama nedenleri
eğitim düzeyine göre değerlendirilmiştir. Okuma yazma bilmeyen nüfus içinde işgücüne dâhil
olmama nedenlerinde öncelikli sırayı özürlü veya hasta olma durumu almaktadır (% 69,2).
Lise ve dengi eğitim düzeyine ve yükseköğretim mezunu nüfus içinde öncelikli işgücüne dahil
olmama nedeni öğrenciliğin sürmesi olarak belirlenmiştir. Lise ve altındaki nüfusun % 11,8’i,
yükseköğretim mezunu nüfusun % 14,2’si, lise ve dengi okul mezunlarının % 8,8’i iş bulma
ümidi olmadığı için işgücüne dahil olmadığını belirtmiştir.
Tablo 34: TRB2 Bölgesi 15 Yaş Üzeri Erkek Nüfusun İşgücüne Dahil Olmama Nedeni (%)
Eğitim Düzeyi
İş Bulma
Ümidi
Yok
İş
Aramayıp
Öğrenci Emekli
Çalışmaya
Hazır Olan
Özürlü
Yaşlı
veya
Hasta
Ailevi ve
Kişisel
Nedenler
Diğer
Toplam
Okuma yazma bilmeyen
5,1
7,6
0
12,8
69,2
0
5,1
100
Lise altı
11,8
11,8
34,6
12,5
17,3
2,3
9,4
100
Lise ve dengi meslek okulu
8,8
8,8
44,1
14,7
5,8
2,9
14,7
100
Yükseköğretim
14,2
28,5
42,8
0
0
0
14,2
100
TRB2 Bölgesi 15 yaş üstü istihdama dahil olmayan kadın nüfusun, dahil olmama nedenleri
değerlendirildiğinde, okuma yazma bilmeyen nüfus içinde işgücüne dahil olmama
nedenlerinde öncelikli sırayı ev işleri ile meşgul olmak almaktadır (% 85,1). Lise ve dengi
eğitim düzeyine ve lise altında eğitim düzeyine sahip kadınlar için de öncelikli işgücüne dâhil
olmama nedeni ev işleri ile meşgul olmaktır.
48
I
Kadınlarda yükseköğretim mezunu nüfus içinde öncelikli işgücüne dahil olmama nedenleri
arasında ilk sırayı eşit oranlarla, ev işleri ile meşgul olmak ve iş aramayıp çalışmaya hazır
olmak almaktadır.
Kadınların işgücüne dahil olmama nedenleri genel olarak değerlendirildiğinde, kadınların
büyük çoğunluğunun ücretsiz aile işçisi, ev kadını, olma nedeninin işgücüne dahil olmamada
ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.
Tablo 35: TRB2 Bölgesi 15 Yaş Üzeri Kadın Nüfusun İşgücüne Dahil Olmama Nedeni (Bin
Kişi)
Eğitim Düzeyi
Okuma yazma bilmeyen
İş Bulma İş Aramayıp
Ümidi
Çalışmaya Öğrenci Emekli
Yok
Hazır Olan
Özürlü
Yaşlı
veya
Hasta
Ailevi ve
Kişisel
Nedenler
Diğer
Toplam
0
2,2
85,1
0
12,1
0
0
100
0,3
8,4
75
14
0,3
0,3
0,7
100
Lise ve dengi meslek okulu
2,4
14,6
46,3
31,7
0
0
7,3
100
Yükseköğretim
14,2
28,5
28,5
14,2
0
0
14,2
100
Lise altı
Aşağıdaki tabloda, Türkiye geneli, TRB bölgesi ve TRB2 bölgeleri için tarım, sanayi, hizmet
sektörlerine göre işgücünün genel dağılımı verilmiştir.
Buna göre, her üç düzeyde de istihdam edilen toplam kişi sayısı belirtilen yıllar içinde düzenli
olarak artmıştır. Türkiye’de nüfusun en çok istihdam edildiği sektörler öncelikle hizmet, daha
sonra sanayi ve son olarak da tarım sektörüdür. TRB Bölgesinde ise nüfusun en çok istihdam
edildiği sektörler; 2009-2011 yılları arasında hizmet, tarım, sanayi olarak sıralanırken, 2012
yılında tarım, hizmet ve sanayi olarak sıralanmıştır. TRB2 Bölgesinde de benzer şekilde
nüfusun en çok istihdam edildiği sektörler 2009-2010 yıllarında hizmet, tarım ve sanayi iken
2011-2012 yıllarında tarım, hizmet ve sanayi sektörleri olmuştur. Türkiye’de istihdam edilen
nüfusun yaklaşık % 50’si hizmet sektöründe, % 26’sı sanayi sektöründe ve % 24’ü tarım
sektöründe çalışmaktadır. TRB Bölgesi’nde ise istihdam edilen nüfusun yaklaşık % 44’ü
hizmet sektöründe, % 40’sı tarım sektöründe ve % 16’sı sanayi sektöründe çalışmaktadır.
Benzer şekilde TRB2 Bölgesi’nde ise istihdam edilen nüfusun yaklaşık % 44,5’i hizmet
sektöründe, % 40’ı tarım sektöründe ve % 5’i sanayi sektöründe çalışmaktadır. Buna göre
TRB Bölgesi’nde ve TRB2 Bölgesi’nde nüfusun istihdam edildiği birincil sektör tarım sektörü
49
I
olma eğilimde iken, belirtilen yıllarda Türkiye genelinde nüfusun istihdam edildiği birincil
sektör hizmet sektörüdür.
Tablo 36: Bölgesel Düzeyde İstihdamın Sektörel Dağılımı
Yıl
Düzey
Tarım
Bin Kişi
TR
2009
Toplam
Bin Kişi
%
5.385
25,3
10.652
50,1
21.277
100
TRB
300
36,5
119
14,5
405
49,2
823
100
TRB2
141
36,3
50
12,9
197
50,8
388
100
5.683
25,2
5.927
26,2
10.985
48,6
22.594
100
TRB
368
40,9
132
14,7
400
44,4
900
100
TRB2
159
38,3
56
13,5
199
48,0
415
100
6.143
25,5
6.380
26,5
11.587
48,1
24.110
100
TRB
403
39,7
186
18,3
427
42,0
1016
100
TRB2
210
42,3
84
16,9
202
40,6
497
100
6.097
24,6
6.460
26,0
12.264
49,4
24.821
100
TRB
450
41,7
190
17,6
439
40,7
1079
100
TRB2
231
44,3
89
17,1
201
38,6
521
100
TR
2012
Hizmet
Bin Kişi
%
24,6
TR
2011
Sanayi
Bin Kişi
%
5.240
TR
2010
%
TRB2 Bölgesi 2012 yılı istihdamının cinsiyete ve sektörlere göre dağılımı verileri aşağıdaki
grafikte yer almaktadır. Bölgede toplam istihdamın en yüksek oranda tarım sektöründe
gerçekleştiği, bunu hizmet ve sanayi sektörlerinin izlediği görülmektedir.
Cinsiyete göre sektörel istihdam oranları değerlendirildiğinde işgücüne katılan kadınların
büyük çoğunluğunun tarım işçisi olduğu görülmektedir. Kadınlarda tarım sektöründe çalışma
oranı % 78,2’dir. Kadınlarda ikinci sıradaki istihdam alanı hizmet sektörüdür. Hizmet
sektöründe istihdam edilen kadınların oranı %19,5'dir.
Erkeklerde istihdama göre sektörel dağılım oranları kadınlara göre farklılık göstermektedir.
Erkeklerde hizmet sektöründe istihdam edilenlerin oranı % 44,9 ile ilk sırayı almaktadır.
Erkekler ikinci olarak % 32,9 oranında tarım sektöründe istihdam edilmiştir.
Bölgede tarım sektöründe istihdam edilen nüfusun büyük çoğunluğunu kadınların
oluşturduğu görülmektedir.
50
I
Grafik 9: TRB2 Bölgesi 2012 Yılı İstihdamının Cinsiyete ve Sektöre Göre Dağılımı
Bölgedeki istihdamın cinsiyete ve yıllara göre değişimine bakıldığında tarımda istihdam
edilen nüfusun oranının 2008 yılından, 2012 yılına kadar sürekli yükselmiş olduğu
görülmektedir. Bununla birlikte hizmet sektörü istihdamı son 5 yılda düşüş göstermiş ve 2008
yılında % 52,5 olan hizmet sektörü istihdam oranı, 2012 yılına gelindiğinde % 32,9’a
gerilemiştir.
Erkeklerin istihdamında yıllara göre yaşanan değişim değerlendirildiğinde, tarım ve sanayi
sektörleri istihdam oranlarında artış, hizmet sektörü istihdam oranında düşüş olduğu
görülmektedir.
Kadınların istihdamındaki değişim ile tarım sektöründeki istihdam oranındaki artışın yanı sıra
hizmet ve sanayi istihdamında düşüş paralellik göstermektedir.
Verilerden hareketle bölge genelinde tarım dışı istihdamın düşük olduğu ve özellikle
kadınların büyük çoğunluğu için tarımın temel gelir kaynağı olduğu görülmektedir. Bunun
nedenleri arasında kadınların kamusal alanda erkeklere oranla dezavantajlı olması, sosyal ve
ekonomik yaşama katılamaması, iş imkânlarında kadınların tercih edilmemesi önemli
sorunlar olarak belirtilebilir.
51
I
Erkek nüfus içinde de tarım sektöründe istihdamın önemli paya sahip olmasının nedenleri
olarak, bölgede ticaret, turizm ve sanayi sektörlerinin gelişkin olmamasının yanı sıra nüfusun
çoğunluğunun eğitimsiz ve vasıfsız işgücünden oluşmasının da etkisi olduğu söylenebilir.
Tablo 37: TRB2 Bölgesinde İstihdamın Cinsiyet ve Sektöre Göre Dağılımı
Yıllar
Toplam (%)
Erkek (%)
Kadın (%)
Bölge
Tarım
Sanayi
Hizmet
Tarım
Sanayi
Hizmet
Tarım
Sanayi
Hizmet
2008
34,2
13,6
52,5
25,7
15,9
58,1
74,5
2,5
21,9
2009
36,3
12,9
50,8
28,1
15,4
56,6
73,4
1,8
23,9
2010
38,4
13,6
48,0
28,6
16,2
55,2
75,5
3,7
20,7
2011
42,3
17,0
40,7
29,7
22,3
48,0
79,4
1,2
19,3
2012
44,3
17,1
38,5
32,9
22,2
44,9
78,4
2,0
19,5
Aşağıdaki tabloda, TRB2 bölgesinin eğitim durumu ve yıllara göre işsizlik oranları yer
almaktadır. Tabloda yer alan verilere göre, bölgede lise ve dengi okul mezunu olan işgücünün
2010 yılı dışında kalan yıllarda en yüksek işsizlik oranına sahip olduğu görülmektedir. Diğer
yüksek işsizlik oranı, lise altı eğitim düzeyine sahip işgücüne aittir. Nüfusun eğitim düzeyinin
yüksek olmadığı göz önüne alındığında ve genç nüfus oranının yüksekliği düşünüldüğünde,
çoğunlukla vasıfsız ve yarı vasıflı işgücünü oluşturan lise ve altı eğitim düzeyine sahip nüfusa
yönelik istihdam olanaklarının yetersiz kaldığı görülmektedir.
Tablo 38: TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) İlleri Eğitim Durumuna ve Yıllara Göre İşsizlik
Oranları (%)
2012
Okuma Yazma
Bilmeyen
2,4
9,7
Lise ve Dengi Meslek
Okulu
12,9
2011
3,2
14,1
16,9
9,9
2010
7,7
20,7
19,7
7,9
2009
8,2
19,4
18,4
8,2
2008
8,4
15,1
16,1
13,4
2007
4,8
13,7
17,9
7,5
Yıllar
Lise Altı
Yükseköğretim
10,4
Kaynak: TÜİK, 2014(d)
1.4.2. Van İli İşgücü ve İstihdam Verileri
TRB2 Bölgesinin ardından aşağıdaki tablolarda Van İli’ne ait işgücü ve istihdam verileri
verilmektedir. İşgücü ve istihdam verilerine göre; Van İli ülkenin istihdam konusunda geri
kalmış İlleri arasında yer almaktadır.
52
I
İstihdama ilişkin verilere bakıldığında, İldeki istihdamın 2008 yılında % 34, 2009 yılında %
35,1, 2010 yılında % 37,3, 2011 yılında % 42 ve 2012 yılında % 43,4 olduğu görülmektedir.
Van İli 2010 yılında % 17,2’lik işsizlik oranı ile Türkiye genelinde, Adana ve Hakkâri’nin
ardından işsizliğinin yüksek olduğu üçüncü İl olmuştur. Van’da işsizliğin en yüksek olduğu yıl
2010 yılı olmuştur. 2012 yılında işsizlik oranı % 7,8 olan Van İli’nde, esas dikkat çeken nokta
İldeki işgücüne katılım oranının düşüklüğüdür.
İşgücüne katılım oranının tüm yıllarda, % 50’nin altında olması dikkat çekmektedir. İşgücüne
katılımın 2012 yılında % 47 olduğu Van’da geçmiş yıllara oranla işsizliğin azalmış olduğu, fakat
işgücüne katılım oranının çok düşük düzeyde kaldığı görülmektedir. Verilerden hareketle,
işsizliğin azalmasına mevcut işgücüne katılım oranının azalmasının etki ettiği söylenebilir.
Tablo 39: Van İli İşgücü ve İstihdam Verileri
Yıllar
2012
2011
2010
2009
2008
İşgücüne Katılma Oranı
47
48,1
45
41,6
39,1
İşsizlik Oranı
7,8
12,6
17,2
15,6
13,0
İstihdam Oranı
43,4
42
37,3
35,1
34,0
Önceki bölümlerde ifade edilen yaşa göre nüfusun dağılımı verilerinde ortaya konulan
toplam yaş bağımlılık oranını ile işgücüne katılım oranı birlikte değerlendirildiğinde;
istihdamın yetersizliği ile yoksulluğun birbiri ile ilişki içinde olduğu söylenebilir. İlde toplam
yaş bağımlılık oranının % 70,91 olduğu göz önüne alındığında, aktif çalışma çağındaki nüfusun
oranı olan % 29,1 düzeyinin çok düşük düzeyde kaldığı anlaşılmaktadır. Bağımlı nüfusun
yüksek olmasının yanında işgücüne katılma oranlarının da düşük olması, hanelerde çalışan
kişi sayısının çok kalabalık bir nüfusa bakması gerektiğini göstermektedir. Nüfusun
çoğunluğunun eğitimsiz ve vasıfsız olduğu göz önüne alındığında, elde edilen gelirin
düşüklüğü de hanenin ekonomik koşullarını olumsuz yönde etkilemektedir.
Tüm bu göstergelerden hareketle İldeki yoksulluğun, istihdam alanlarının yetersizliği ile
birlikte işgücüne katılma oranlarının düşük olması, çok çocuklu hanelerdeki aktif çalışma
çağındaki nüfusun eğitimsiz ve vasıfsız olması gibi etkenlerin bir arada yaşanması ile
derinleştiği ve uzun süreli hale geldiği söylenebilir.
53
I
1.5. VAN İLİ SAĞLIK VE SOSYAL GÜVENLİK GÖSTERGELERİ
Van İli, sağlık konusunda önemli sorunları olan İllerin başında gelmektedir. Doktor sayısının
ve hastanelerin, sağlık kurumlarına başvuran nüfusun karşısında yetersiz kalması; yalnızca
Van’ın kendi nüfusunun değil, çevre ilçe ve illerin hastalarının da Van’ın sağlık kurumlarına
yönlendirilmesi nedeniyle, sağlık koşullarını daha da yetersiz düzeye itmektedir. Aşağıdaki
grafikte, yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı verileri yer almaktadır. Verilere göre
Van, yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısında Türkiye ortalamasının altında
kalmaktadır.
Grafik 10: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı
Van İli’nin yıllara göre kurum-yatak sayıları aşağıda verilmiştir. Van’da en yüksek yatak
kapasitesi Sağlık Bakanlığı’na bağlı devlet hastanelerine aittir. Bunu, üniversite hastaneleri ve
özel hastaneler takip etmektedir.
Tablo 40: Yıllara Göre Kurum-Yatak Sayısı
Toplam
Kurum Yatak
Sayısı
Sayısı
Yıllar
2008
2009
2010
2011
Türkiye
Van
Türkiye
Van
Türkiye
Van
Türkiye
Van
1308 167283
17
1964
1347 172738
17
2037
1397 184339
18
2119
1410 188047
17
2185
Sağlık Bakanlığı
Kurum Yatak
Sayısı
Sayısı
847 114428
Üniversite
Kurum Yatak
Sayısı
Sayısı
Özel
Kurum Yatak
Sayısı
Sayısı
Diğer Kamu
Kurum Yatak
Sayısı
Sayısı
57
29912
400
20938
4
1228
1
502
4
234
0
834 115443
59
30112
450
25178
4
1298
1
502
4
237
0
843 120180
12
12
62
35001
489
28063
3
1293
1
454
5
372
0
840 121297
65
34802
503
31648
2
1
454
4
338
0
12
12
1393
2005
2005
1095
300
Kaynak: DAP 2014 (a); Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
54
I
Yıllara göre sağlık personeli sayısı değerlendirildiğinde Van’da 2011 yılında 630 uzman hekim,
528 pratisyen hekim, 235 asistan hekim olmak üzere toplam 1393 hekim görev yapmaktadır.
Nüfusa göre değerlendirildiğinde Van’da hekim başına 734 kişi düşmektedir.
Van’da diş hekimi sayısı 2011 yılında 100’dür. Van’da diş hekimi başına düşen kişi sayısı
10225,3’tür.
Van’da 2011 yılında 1285 hemşire ve 1137 sağlık memuru hizmet vermektedir. Verilere göre
Van’da hemşire başına 795,7, sağlık memuru başına 899,3 kişi düşmektedir.
Tablo 41: Yıllara Göre Sağlık Personeli Sayısı
Yıllar
2011
2010
2009
2008
Türkiye
Van
Türkiye
Van
Türkiye
Van
Türkiye
Van
Uzman
Hekim
Pratisyen
Hekim
Asistan
Hekim
Toplam
Hekim
Diş
Hekimi
Hemşire
66064
39712
20253
126029
21099
124982
630
528
235
1393
100
1285
63563
38818
21066
123447
21432
114772
583
526
235
1344
115
966
60655
35911
22075
118641
20589
105176
526
407
249
1182
92
953
56973
35763
20415
113151
19959
99910
530
450
249
1229
88
863
Sağlık
Memuru
Ebe
110862 51905
1137
Eczacı
26089
499
147
99302 50343
26506
1094
539
145
93550 49357
25201
992
485
130
89540 47673
24778
910
436
126
Kaynak: DAP 2014 (a); Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
1.5.1. Sosyal Güvenlik Verileri ve Yeşilkart Sahipliği
Sağlık ve sosyal güvenlik göstergelerinde diğer bir veri aktif sigortalıların sayısı ve toplam
nüfus içerisindeki oranıdır. Van’da 2010 yılından 2012 yılına kadar aktif sigortalı sayısı ve aktif
çalışan sayısının arttığı görülmektedir.
2010 yılında toplam nüfus içindeki sigortalı oranı % 44,72 iken, 2012 yılında % 59,13’e
yükselmiştir.
Tablo 42: Van İli Aktif Sigortalıların Sayısı ve Toplam Nüfus İçerisindeki Oranı
Yıllar
Toplam Nüfus Aktif Çalışan Sayısı Aktif Sigortalı Sayısı
Sigortalı Sayısının Toplam
Nüfus İçindeki Oranı %
44,72
2010
1.035.418
88.879
463.065
2011
1.022.532
89.868
506.577
49,54
2012
1.051.975
113.889
622.077
59,13
Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı, 2014 (a)
55
I
Van’da Yeşilkart sahipliğine ilişkin son veriler 2011 yılına aittir. 2011 yılında Van’daki nüfusun
yarıya yakınının (% 48) yeşilkart sahibi olduğu görülmektedir. Yeşilkart sahipliği, Türkiye
geneli ile kıyaslandığında Van’da çok yüksek düzeydedir. Bu oran Van İli’ndeki yoksulluk
düzeyine de işaret etmektedir. Nüfusun önemli oranının yoksul olduğu Van’da gelir sahibi
olmayan hanelerin de çok yüksek oranda olduğu belirtilebilir.
Tablo 43: Van İli Yeşil Kartlıların Sayısı ve Toplam Nüfus İçerisindeki Oranı
Yıllar
2010
2011
Toplam Nüfus
Yeşilkartlıların Sayısı
1.035.418
1.022.532
527853
491627
Toplam Nüfus İçinde
Oranı %
50,97
48,07
Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı, 2014 (a)
İlçelerin Yeşilkart Sahipliği Verileri: İlçelerdeki yeşilkart sahipliği oranları çok büyük oranda
bir nüfusun yoksulluğuna işaret etmektedir. Van Merkez İlçe’nin % 37’si, Erciş İlçesi’nin %
44,7’si, Edremit’in % 30’u, Bahçesaray nüfusunun % 69,6’sı, Başkale’nin % 68,6’sı, Çaldıran’ın
% 63,7’si, Çatak’ın % 63,7’si, Gevaş’ın % 47,2’si, Gürpınar’ın % 67,4’ü, Muradiye’nin % 62’si,
Özalp’ın % 56,7’si ve Saray’ın % 70,7’si yeşilkart’a sahiptir. Van’a ilişkin bu veriler, Van’ın
Türkiye genelinde en yüksek yeşilkartlı oranına sahip İller arasında olduğunu göstermekte ve
ilçelerdeki nüfusun çoğunluğunun yoksulluğuna işaret etmektedir.
Tablo 44: Van İli ve İlçeleri Yeşilkart Sahipliği Verileri
Yerleşim Yeri
Merkez
Bahçesaray
Başkale
Çaldıran
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Gürpınar
Muradiye
Özalp
Saray
Van İli Genel
Aktif Yeşilkartlı Sayısı
166280
12177
44113
42918
15544
7470
71340
13805
26751
31954
42736
16539
491627
Toplam Nüfus
445.915
17.491
64.216
67.367
24.398
24.677
159.450
29.211
39.645
51.460
75.324
23.378
1.022.532
56
I
1.5.2. Bebek Ölüm Oranları
Van İli önemli sağlık göstergelerinden birisi olan bebek ölüm oranları açısından
incelendiğinde; Van’da 2008 yılında binde 7,2 olan bebek ölüm oranı, 2011 yılında son beş
yıldaki en yüksek seviyeye binde 12,8’e yükselmiştir. Türkiye’de 2012 yılında bebek ölüm hızı
binde 11,6’dır. Van İlinin Türkiye geneline benzer bir düzeyde olduğu görülmektedir.
Tablo 45: Yıllara Göre Van İli Bebek Ölüm Oranları
2012
Bebek Ölüm Oranı
(Binde %0)
9,4
2011
12,8
2010
2009
12,6
15
2008
7,2
Yıllar
Kaynak: DAP 2014 (a) verilerinden hareketle hesaplanmıştır
İlçelere bakıldığında en yüksek bebek ölüm hızının binde 17 ile Bahçesaray ve binde 13,2 ile
Gevaş’ta olduğu görülmektedir. Özalp, Saray, Edremit ve Çaldıran’da bebek ölüm hızı Türkiye
ve Van ortalamasına göre düşük düzeyde kalmaktadır.
Merkez ilçe, Çatak ve Başkale’de bebek ölüm hızı binde 10 oranındadır.
Tablo 46: İlçelere Göre Bebek Ölüm Oranları
Bebek Ölüm Oranı
İlçeler
(Binde %0)
Merkez
10,4
Edremit
6,6
Erciş
8,8
Bahçesaray
17
Başkale
10,4
Çaldıran
7
Çatak
Gevaş
10,1
13,2
Gürpınar
8,9
Muradiye
8,9
Özalp
6
Saray
6,9
Kaynak: DAP 2014 (a) verilerinden hareketle hesaplanmıştır
57
I
1.5.3. İş Kazaları İstatistikleri
Van’da iş kazalarına ilişkin istatistikler aşağıda yer almaktadır. Son yıllarda iş kazasının en
fazla olduğu yıl 2012 olmuş ve 67 iş kazası yaşanmıştır. Bu kazalar 9 sürekli iş göremez ve 9
ölümle sonuçlanmıştır.
2010 yılında yaşanan 30 iş kazasında 4 sürekli iş göremez raporu alınırken, kazaların 21'inin
ölümle sonuçlandığı dikkat çekmektedir.
Tablo 47: Van İli İş Kazası Sayısı, Sürekli İş Göremez Raporu Alanların ve İş Kazası
Sonucunda Ölenlerin Sayısı
Yıllar
İş kazası
2010
2011
30
28
Sürekli İşgörmez
Raporu Alanların
Sayısı
4
2
2012
67
9
İş Kazası Sonucu
Ölenlerin Sayısı
21
7
9
Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı, 2014
1.6. YAŞAM KALİTESİ GÖSTERGELERİ
Konut Koşulları:
Konut koşulları kapsamında konutların ısınma yöntemleri, borulu su sistemi, tuvalet ve banyo
gibi konutta bulunan kolaylıklar incelenmiştir.
Aşağıdaki grafik ve tabloda, TRB2 İllerinin ısınma sistemlerinin oranları verilmiştir. Isınma
koşullarının yeterliliği, kışları çok soğuk geçen bölge için önemli bir yaşam koşulu göstergesi
olarak değerlendirilmelidir.
Isınma koşulları merkezi kalorifer ve kat kaloriferinin konutlarda bulunma oranlarına göre
incelenmiştir. Türkiye genelinde % 11,36 olan merkezi kalorifer sistemi, Van’da % 2,19
oranında bulunmaktadır. Bölge İlleri içinde en yüksek oranda merkezi kalorifere sahip olan İl,
bu oranı ile Van’dır. Diğer bölge İllerinde merkezi kalorifer sisteminin çok düşük oranda yer
aldığı görülmektedir.
Kat kaloriferi sisteminin Türkiye’deki hanelerin % 22,55’inde bulunduğu görülmektedir. Bölge
İllerindeki durum değerlendirildiğinde, kat kaloriferinin bulunma oranının en yüksek olduğu İl
% 16,97 oranı ile Bitlis, en düşük olduğu İl ise % 10,22 oranıyla Van’dır.
58
I
Toplamda bakıldığında, Van’daki hanelerin % 12,39’unun kalorifer ile ısındığı görülmektedir.
% 80’nin üzerindeki büyük çoğunluğun soba, elektrikli soba vb. yöntemlerle ısındığı
söylenebilir. Bu durum İldeki konutların yaşam koşullarının yeterli düzeyde olmadığına işaret
etmektedir.
Grafik 11: Isıtma Sistemine Sahip Olma Durumuna Göre TRB2 İllerinin Konut Koşulları
Tablo 48: Isıtma Sistemine Sahip Olma Durumuna Göre TRB2 İllerinin Konut Koşulları
Isıtma Sistemi Merkezi Kalorifer Olan
Hanelerin Oranı
Isıtma Sistemi Kat Kaloriferi Olan
Hanelerin Oranı
Türkiye
11,36
25,55
Van
2,19
10,2
Muş
0,09
10,99
Bitlis
0,82
16,97
Hakkari
0,21
16,67
İller
Kaynak: Seçilmiş Göstergelerle Van; TÜİK, 2012
Borulu su sisteminin Türkiye genelinde konutlarda bulunma oranı % 97,41 iken, Van’daki
konutların sadece % 80,59’unda borulu su sistemi mevcuttur. İl, bu oranla Türkiye’de 76.
sırada, oldukça gerilerde yer almaktadır. Bölge İlleri arasında borulu su sisteminin en yüksek
oranda bulunduğu İl Hakkâri (%96,5) ve en düşük oranda bulunduğu İl ise Van olmuştur.
İçinde tuvaleti olan konut oranının Türkiye genelinde % 92,47 olduğu göz önüne alındığında
Van İlinin % 74 oranıyla oldukça düşük konfora sahip konutlardan oluştuğu
değerlendirilebilir. Bölge genelinde bakıldığında ise en düşük oranda konutların içinde
tuvalet bulunma oranı Muş İlindedir.
59
I
Konutun içinde banyo olan konut oranı Türkiye’de % 97,17, Van’da % 87’dir. Bu gösterge ile
Van, Türkiye’de 72. İl konumundadır. Bölge’deki İller arasında Hakkâri, konutlarda banyo
bulunma oranında en yüksek düzeydeki İldir.
Genel olarak değerlendirildiğinde Van’daki konutların sıhhi koşulları, kolaylıkların bulunma
durumu, ısınma olanakları açısından Türkiye genelinin altında, bazı koşullar açısından da
bölgenin bazı İllerinin gerisindedir.
Grafik 12: Kolaylıkların Bulunma Durumuna Göre TRB2 İllerinin Konut Koşulları
Tablo 49: Kolaylıkların Bulunma Durumuna Göre TRB2 İllerinin Konut Koşulları
İçinde Borulu Su Sitemi
Olan Konut
97,41
80,59
İçinde Tuvaleti
Olan Konut
92,47
74,12
İçinde Banyo Olan
Konut
97,17
87,71
Muş
81,45
65,59
91,92
Bitlis
Hakkari
89,55
96,5
83,13
96,58
85,89
98,04
İller
Türkiye
Van
Kaynak: Seçilmiş Göstergelerle Van; TÜİK, 2012
1.7. KÜLTÜREL GÖSTERGELER
Van İlinin sosyo-kültürel göstergeleri kapsamında İl genelinde yapılan sinema gösterimleri,
tiyatro oyunları ve seyirci sayıları değerlendirmeye alınmıştır.
Van ili sinema istatistikleri değerlendirildiğinde, 2008 yılından 2012 yılına kadar seyirci
sayısında %7,3'lik bir düşüş olduğu görülmektedir.
60
I
Van İlinde 2008 yılında 5 olan salon sayısı, 2012 yılında da değişmemiş, toplam gösterilen
film sayısı son beş yılda 79’dan 52’ye gerilemiştir.
Tablo 50: Yıllara Göre Sinema İstatistikleri
551
Toplam
Film
Sayısı
52
Gösterilen
Yerli Film
Sayısı
26
Gösterilen
Yabancı
Film Sayısı
26
5
551
52
35
17
40000
25000
15000
2010
5
551
80
47
33
35000
20000
15000
2009
5
496
144
100
44
13600
5600
8000
2008
5
481
79
24
55
50072
34858
15214
Yıl
Salon
Sayısı
Koltuk
Sayısı
2012
5
2011
Yerli Film
Yabancı Film
İzleyen
İzleyen Seyirci
Seyirci Sayısı
Sayısı
27200
19200
Toplam Seyirci
Sayısı
46400
Kaynak: TÜİK, 2014 (e)
Van İli tiyatro istatistiklerine göre, 2008 yılında 4 olan tiyatro salonu sayısının 2012 yılında 1’e
düşmüş olduğu görülmektedir. Toplam oynanan eser sayısı da bu süreçte 11’den 5’e
düşmüştür. Van’da 2008 yılında 28.035 tiyatro izleyicisi varken, 2012 yılına gelindiğinde
11.858 kişi tiyatro izlemiştir.
Tablo 51: Yıllara Göre Tiyatro İstatistikleri
Toplam
Yerli Yabancı
Koltuk Oynanan
Eser
Eser
Sayısı
Eser
Sayısı Sayısı
Sayısı
Yerli Yabancı
Toplam
Eser
Eser
Gösteri
Gösteri Gösteri
Sayısı
Sayısı
Sayısı
Yerli Yabancı
Toplam
Eser
Eser
Seyirci
Seyirci Seyirci
Sayısı
Sayısı
Sayısı
Sezon
Tiyatro
Salonu
Sayısı
2011-12
1
412
5
1
4
41
21
20
11858
6615
5243
2010-11
1
412
6
5
1
31
29
2
6448
5624
824
2009-10
2
892
35
23
12
245
180
65
57895
38706
19189
2008-09
4
1699
30
24
6
311
265
46
62181
50591
11590
2007-08
4
1408
11
10
1
116
104
12
28035
24576
3459
Kaynak: TÜİK, 2014 (e)
2. VAN İLİ GÖÇ SÜRECİ VE GÖÇ İSTATİSTİKLERİ
Van İli’nin göç süreci, üç farklı nedene dayalı olarak gerçekleşmiştir. Göç nedenlerinden
birincisi kırdan kente göç, ikincisi zorunlu göç ve üçüncüsü afetler nedeni ile yaşanan göçtür.
Göçe ilişkin değerlendirmeler kapsamında Van’ın nüfus artış hızı verileri önemli ipuçlarını
içinde barındırmaktadır. Nüfusun gelişiminin ele alındığı bölümde ortaya konulan tabloda, 1950
yılından sonra tüm ülkede yaşanan hızlı kentleşme sürecinin Van’ı da etkilediği ve bu tarihten sonra
nüfus artış hızının % 20’nin üzerine çıktığı görülmektedir. Tarımdaki gerileme, kırsal alanın itici ve
kentsel alanların çekici etkisiyle; ekonomik temelli olarak başlayan bu göç hareketleri ile ülkede
kentleşme ve kentsel sorunların da ortaya çıktığı, kentsel yoksulluğun en önemli kent sorunu haline
geldiği sürecin başlangıcına da işaret etmektedir.
61
I
Kırdan kente göç sürecinde Türkiye’nin kentleri, kırsal alandan gelen yoğun göçler sonrasında göçle
gelenlerin barınma, iş bulma sorunları karşısında yetersiz kalmış, kentsel yoksulluk, kaçak yapılaşma,
enformel sektör, hemşerilik ağları kentlerin yapılarını değiştirmiştir.
Türkiye kentleri ile benzer bir süreç yaşayan Van kenti için de kırdan kente göç süreci
beraberinde birçok sorunu getirmiştir. Ancak, Van ekonomik göç ile birlikte yaşadığı
depremden kaynaklı göçün ve 1990’lı yıllarda travmatik biçimde yaşanan zorunlu göçün
sonrasında sosyal ve ekonomik olarak ülkenin en geri kalmış İlleri arasına girmiştir. Yaşanan
bu süreçler sonrasında Van, Türkiye’nin yoksul nüfus oranı en yüksek, eğitim ve sağlık
göstergeleri en düşük İlleri arasında yer almıştır.
Mevcut durum raporunda ise Van İli göç süreci iki ana başlık altında değerlendirilmiştir: ilk
bölüm, son beş yılın göç verilerine dayanılarak ortaya konulan, ekonomik nedenli göç ve göç
hareketleri üzerinde depremin etkilerini ortaya koyan ve mevcut durum değerlendirmesini
içeren “Van İli Göç İstatistikleri”; ikinci bölüm ise, 1990 sonrasında yaşanan zorunlu göç
sürecini, bu sürecin etkilerini değerlendiren “Van İli Zorunlu Göç Süreci ve Zorunlu Göç
Sürecinde Sosyal Yapı” bölümüdür.
Göç Hareketleri ve Göç
İstatistikleri alt bölümü, son beş yılın nüfus değişimi ve göç
verilerinden hareketle Van’ın nüfusunun hareketliliğini yaşadığı göç sürecini, deprem öncesi
ve sonrası değişimleri ortaya koymaktadır.
Van İli Zorunlu Göç Süreci ve Zorunlu Göç Sürecinde Sosyal Yapı alt bölümü içinde ise 1990
yılından sonra başlayan zorunlu göç sürecinin Van İli’ne ve bölgeye etkileri, Van sosyal
yapısının bu süreçteki değişimi değerlendirilmiştir.
2.1. Van İli Göç İstatistikleri
Van İli, 1950 yılından beri kırsal alandan, vasıfsız ve tarımsal işgücüne dayalı nüfusa dayalı bir
göçü almaktadır. Bu süreç, sanayi, ticaret ve turizm sektörleri gelişkin olmayan Van kentinde
işsizlik ve yoksulluğu çok yüksek oranlara ve derin boyutlara taşımıştır. Vasıfsız işgücünü
istihdam edecek iş kollarının olmaması, nüfusun eğitimsizliği nedeniyle iş olanaklarını
geliştirecek veya iş bulacak kapasitede bulunamayışı işsizlik ve yoksulluğu kalıcılaştırmış ve
uzun süreli hale getirmiştir.
Van’ın diğer bir kırılma noktası da geçirdiği depremler olmuştur. Van İli, yaşadığı depremlerle
birlikte büyük değişimler geçirmiş ve bu değişim nüfusun sosyal, ekonomik yapısını da
62
I
etkilemiştir. Van İli deprem öncesinde çevresi içinde bir çekim merkezi konumunda iken,
bölgenin diğer İlleri olan Şırnak, Ağrı, Muş, Bitlis ve Hakkâri’den göç almaktadır. Deprem
süreci ve etkilerinin yoğun hissedildiği sonraki 2 yıl kırılma gösterse de, 2012 yılı itibari ile
İlden giden nüfusun geri dönmesi ile nüfus yeniden yükselmeye başlamıştır.
Van İli’nin nüfus yapısı ve bu süreçte yaşanan değişimler ile göç hareketleri aşağıdaki
tablolarda ortaya konulmuş ve değerlendirilmiştir.
Van nüfusu 2011 yılına kadar sürekli artış göstermekle birlikte, 2012 yılına kadar göç veren
bir İl konumunda olmuştur. Van, çevresinden aldığı göçlerden çok daha fazlasını daha
gelişmiş İllere vermekte ve nüfus net göç hızı eksi değerlerde seyretmektedir. Bununla
birlikte aldığı göçle, yüksek doğurganlık oranları birleştiğinde nüfus sürekli artmaktadır.
Van İli göç verilerine göre, Van göç veren bir İl olmasının yanında, son 5 yıl içindeki en yüksek
orandaki göçünü deprem sonrasına rastgelen 2010-2011 yılları arasında vermiştir. 2011
yılında -46,6 gibi çok yüksek bir oranda göç hızına sahip olan Van İli’nin nüfusu, 1940’lı
yıllardan beri ilk kez bu oranda düşüş göstermiştir. Hemen sonraki yılın verilerine
bakıldığında ise son 5 yılda ilk kez Van göç veren değil, göç alan bir İl konumuna geçmiş ve %
3,2 oranında göç almıştır.
Sonraki tablolarda ele alınan göç eden nüfusun gittikleri İller ve göçle gelen nüfusun
geldikleri İllere ilişkin veriler, deprem nedeniyle büyük şehirlere doğru zorunlu olarak
yaşanan göçün bir sonraki yıl geri döndüğünü göstermektedir.
Tablo 52: Van İli Yıllara Göre Göç Verileri
Yıl
2008
Nüfus
1.004.369
Aldığı Göç
21.187
Verdiği Göç
30.275
Net Göç
-9.088
Net Göç Hızı
-9,01
2009
1.022.310
22.866
27.175
-4.309
-4,21
2010
1.035.418
23.231
31.312
-8.081
-7,77
2011
1.022.532
23.415
72.273
-48.858
-46,67
2012
1.051.975
50.003
46.639
3.364
3,2
Kaynak: TÜİK, 2014 (f) verileri
Alınan ve Verilen Göçlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılım Verileri: Van İli’nin 2012 yılı
verilerine göre, aldığı göçün yaş gruplarına göre dağılımı aşağıdaki tabloda; verdiği göçün yaş
gruplarına göre dağılımı bir sonraki tabloda ortaya konulmuştur.
63
I
Yıllara göre alınan göçlerin yaş gruplarına göre dağılımında 20-24 yaş grubunun 2008’den
2012’ye kadar tüm senelerde kentin aldığı göç içindeki en yüksek dilimi oluşturduğu
görülmektedir. Bu yaş grubunu, 25-29 yaş ve 30-35 yaş grubu nüfus takip etmektedir.
20-24 yaş grubu, 2012 yılında alınan toplam göçün % 14,6’sını; 25-29 yaş grubu % 13,7’sini,
30-34 yaş grubu % 10,3’ünü oluşturmaktadır. Verilerden hareketle Van’ın aldığı göçün
ağırlıklı dilimini aktif çalışma yaşındaki genç nüfusun oluşturduğu görülmektedir.
Tablo 53:Van’ın Aldığı Göçün Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Yaş grubu
Toplam
'0-4'
'5-9'
'10-14'
'15-19'
'20-24'
'25-29'
'30-34'
'35-39'
'40-44'
'45-49'
Cinsiyet
2012
2011
2010
2009
2008
Toplam
50.003
23.415
23.231
22.866
21.187
Erkek
24.953
12.261
11.921
12.217
11.642
Kadın
25.050
11.154
11.310
10.649
9.545
Toplam
4.710
1.917
2.119
1.784
1.882
Erkek
2.435
1.046
1.071
888
982
Kadın
2.275
871
1.048
896
900
Toplam
5.322
1.802
2.071
2.140
2.232
Erkek
2.689
911
1.004
1.086
1.178
Kadın
2.633
891
1.067
1.054
1.054
Toplam
5.211
1.409
1.694
1.700
1.717
Erkek
2.745
744
867
903
888
Kadın
2.466
665
827
797
829
Toplam
5.310
2.009
2.267
2.700
1.916
Erkek
2.518
959
1.115
1.373
990
Kadın
2.792
1.050
1.152
1.327
926
Toplam
7.318
4.720
4.052
4.738
3.264
Erkek
3.270
2.275
1.872
2.299
1.587
Kadın
4.048
2.445
2.180
2.439
1.677
Toplam
6.860
5.087
4.404
3.548
3.855
Erkek
3.401
2.634
2.273
1.972
2.207
Kadın
3.459
2.453
2.131
1.576
1.648
Toplam
5.171
2.768
2.688
2.105
2.382
Erkek
2.712
1.614
1.547
1.261
1.475
Kadın
2.459
1.154
1.141
844
907
Toplam
2.926
1.300
1.443
1.525
1.532
Erkek
1.530
805
843
969
981
Kadın
1.396
495
600
556
551
Toplam
1.987
683
648
799
787
Erkek
1.098
421
407
518
503
Kadın
889
262
241
281
284
1.586
491
533
589
514
861
268
292
334
297
Toplam
Erkek
64
I
Kadın
725
223
241
255
217
1.108
337
349
382
370
Erkek
557
180
182
220
216
Kadın
551
157
167
162
154
Toplam
883
286
345
298
256
Erkek
418
136
169
146
125
Kadın
465
150
176
152
131
Toplam
625
214
208
200
174
Erkek
292
96
89
108
71
Kadın
333
118
119
92
103
Toplam
986
392
410
358
306
Erkek
427
172
190
140
142
Kadın
559
220
220
218
164
Toplam
'50-54'
'55-59'
'60-64'
'65+'
Kaynak: TÜİK, 2014 (f)
2008-2012 yılları arasında Van’ın verdiği göçün yaş grupları üzerinden dağılımına
bakıldığında, İlin aldığı göçün dağılımında olduğu gibi; aktif çalışma çağındaki genç nüfusun
ağırlıklı dilimi oluşturduğu görülmektedir.
Van İli’nin 2012 yılında verdiği göçün % 13,1’ini 20-24 yaş grubu, % 14,82’sini 25-29 yaş
grubu, % 11,3’ünü 30-34 yaş grubu oluşturmaktadır.
Van’ın nüfus hareketlerinin yaş gruplarına göre dağılım verileri, İl’in çevre iller ve kırsal
alandan yüksek oranda aktif genç nüfus göçü aldığını, fakat bu nüfusun istihdamını ve sosyal
ihtiyaçlarını karşılayacak koşulların yetersiz olması nedeniyle aynı yaş gruplarından büyük
oranda göç verdiğini göstermektedir.
Toplam yaş bağımlılık oranı ülke ortalamasının çok üstünde olan Van’da aktif nüfusun göç
etmesi İlin sosyal ve ekonomik gelişimi açısından olumsuz bir gösterge olarak
değerlendirilmelidir.
65
I
Tablo 54: Van’ın Verdiği Göçün Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Yaş grubu
Toplam
'0-4'
'5-9'
'10-14'
'15-19'
'20-24'
'25-29'
'30-34'
'35-39'
'40-44'
Cinsiyet
'50-54'
'55-59'
'60-64'
'65+'
2011
2010
2009
2008
46.639
24.226
72.273
36.116
31.312
16.436
27.175
14.820
30.275
16.176
Kadın
22.413
36.157
14.876
12.355
14.099
Toplam
5.107
7.519
3.359
2.507
2.988
Erkek
2.672
3.943
1.776
1.294
1.577
Kadın
2.435
3.576
1.583
1.213
1.411
Toplam
5.085
8.640
3.381
2.940
3.768
Erkek
2.625
4.385
1.743
1.517
2.020
Kadın
2.460
4.255
1.638
1.423
1.748
Toplam
4.125
8.360
2.533
2.283
2.799
Erkek
2.205
4.307
1.353
1.212
1.518
Kadın
1.920
4.053
1.180
1.071
1.281
Toplam
5.239
8.277
3.334
3.028
3.192
Erkek
2.695
4.200
1.693
1.632
1.698
Kadın
2.544
4.077
1.641
1.396
1.494
Toplam
6.129
9.104
4.956
4.323
4.188
Erkek
2.780
4.118
2.303
2.239
2.002
Kadın
3.349
4.986
2.653
2.084
2.186
Toplam
6.915
8.585
4.898
4.256
5.020
Erkek
3.633
4.296
2.515
2.279
2.625
Kadın
3.282
4.289
2.383
1.977
2.395
Toplam
5.308
6.977
3.525
2.855
3.153
Erkek
2.892
3.463
1.974
1.728
1.847
Kadın
2.416
3.514
1.551
1.127
1.306
Toplam
3.094
4.719
2.269
2.030
1.975
Erkek
1.778
2.353
1.383
1.232
1.170
Kadın
1.316
2.366
886
798
805
Toplam
1.859
2.809
1.030
1.021
1.075
Erkek
1.065
1.517
651
677
629
Kadın
794
1.292
379
344
446
1.294
2.486
722
698
710
Erkek
707
1.287
407
421
384
Kadın
587
1.199
315
277
326
Toplam
849
1.406
420
445
528
Erkek
456
725
223
224
275
Kadın
393
681
197
221
253
Toplam
615
1.186
324
291
340
Erkek
301
571
177
144
166
Kadın
314
615
147
147
174
Toplam
363
809
242
202
230
Erkek
179
346
104
102
123
Kadın
184
463
138
100
107
Toplam
657
1.396
319
296
309
Erkek
238
605
134
119
142
Kadın
419
791
185
177
167
Toplam
'45-49'
2012
Toplam
Erkek
66
I
Göç Hareketlerinin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı: Van’ın göç hareketlerinin eğitim
durumuna göre dağılımı aşağıdaki iki tabloda ele alınmıştır. Göçle gelen nüfusun eğitim
düzeyinin yıllara göre dağılımı aşağıdaki tabloda ve göçle giden nüfusun eğitim düzeyine göre
dağılımı bir sonraki tabloda verilmiştir.
Tablo 55: Van İli Cinsiyet ve Eğitim Durumuna Göre Aldığı Göç (15+ Yaş)
Toplam
Cinsiyet
Toplam
2012
34.760
2011
18.287
2010
17.347
2009
17.242
Erkek
17.084
9.560
8.979
9.340
Kadın
17.676
8.727
8.368
7.902
2.025
907
1.068
1.563
Erkek
306
172
197
360
Kadın
1.719
735
871
1.203
Toplam
3.508
1.248
1.291
1.393
Erkek
983
375
399
607
Kadın
2.525
873
892
786
Toplam
4.675
1.752
2.065
3.134
Erkek
1.959
838
1.050
1.962
Kadın
2.716
914
1.015
1.172
Toplam
7.345
2.295
2.186
1.822
Erkek
4.025
1.223
1.104
1.044
Kadın
Toplam
İlkokul Mezunu
3.320
1.072
1.082
778
Toplam
924
311
417
465
Erkek
570
178
244
331
Kadın
Doktora Mezunu
354
133
173
134
Toplam
9.441
5.280
5.610
5.666
Erkek
5.559
3.270
3.364
3.239
Kadın
3.882
2.010
2.246
2.427
Toplam
5.612
5.575
3.517
1.932
Erkek
3.021
2.986
1.960
1.127
Kadın
2.591
2.589
1.557
805
Toplam
246
260
231
106
Erkek
152
154
139
65
Kadın
94
106
92
41
Toplam
57
42
76
36
Erkek
45
30
54
24
Kadın
Bilinmeyen
12
12
22
12
Toplam
927
617
886
1.125
Erkek
464
334
468
581
Kadın
463
283
418
544
Van’ın aldığı göçün eğitim düzeyine göre dağılımına bakıldığında, 2012 yılında Van’ın aldığı
göçün % 27’si lise, % 17’si yüksekokul veya fakülte mezunu olan nüfustur. 2009 yılında göçle
gelen nüfusun % 12’sinin yüksekokul veya fakülte mezunu olduğu göz önüne alındığında
Van’ın eğitimli nüfus içinden göç alma oranının yükselmiş olduğu söylenebilir. Bununla
67
I
birlikte verilerde öncelikli olarak dikkat çeken durum, göçle gelen nüfusun ağırlıkla düşük
eğitim düzeyine sahip nüfus olduğudur. İlin 2012 yılında aldığı göçün % 50,49’u, 2011 yılında
% 33,91’i, 2010 yılında % 38,1’i, 2009 yılında % 45,8’i ilkokul ve daha düşük eğitim düzeyine
sahiptir.
Van’ın verdiği göçün eğitim düzeyine göre dağılım oranları incelendiğinde, 2012 yılında Van
İlinden göç eden nüfusun % 22,8’i lise, % 18,5’i, yüksekokul veya fakülte mezunudur.
2012 yılında Van’dan göç eden nüfusun % 53,17’si, 2011 yılında % 57,9’u, 2010 yılında %
46,2’si, 2009 yılında % 49,5’i ilkokul ve daha düşük eğitim düzeyine sahiptir.
Göç hareketlerinin eğitim düzeyine göre dağılımı değerlendirildiğinde; Van yüksek oranda
eğitim düzeyi düşük nüfusun göçünü almakla birlikte, dışarıya verdiği göç de düşük eğitim
düzeyine sahip olan nüfustur. Bu nüfus, vasıfsız işgücünü oluşturan nüfustur. Bu nedenle
istihdam olanağı bulamayan bu nüfusun, enformel sektörde, vasıfsız, geçici, sezonluk işlerde
çalışabileceği kentlere göçmekte olduğu söylenebilir.
68
I
Tablo 56: Van İli Cinsiyet ve Eğitim Durumuna Göre Verdiği Göç (15+ Yaş)
Toplam
Cinsiyet
Toplam
2012
32.322
2011
47.754
2010
22.039
2009
19.445
Erkek
16.724
23.481
11.564
10.797
Kadın
15.598
24.273
10.475
8.648
1.974
3.549
1.582
1.978
Erkek
309
518
261
386
Kadın
1.665
3.031
1.321
1.592
Toplam
4.297
5.813
2.427
1.997
Erkek
1.376
1.584
780
805
Kadın
2.921
4.229
1.647
1.192
Toplam
4.287
7.294
3.055
3.416
Erkek
2.095
3.133
1.478
1.955
Kadın
2.192
4.161
1.577
1.461
Toplam
6.630
11.018
3.125
2.252
Erkek
3.771
6.030
1.717
1.357
Kadın
2.859
4.988
1.408
895
Toplam
571
1.366
497
472
Erkek
343
806
272
281
Kadın
228
560
225
191
Toplam
7.379
10.881
6.153
4.894
Erkek
4.654
6.806
3.887
3.284
Kadın
2.725
4.075
2.266
1.610
Toplam
5.570
5.531
3.319
2.574
Erkek
3.267
3.341
2.070
1.589
Kadın
2.303
2.190
1.249
985
Toplam
343
346
280
172
Erkek
222
233
199
111
Kadın
121
113
81
61
Toplam
97
152
106
83
Erkek
74
114
85
62
Kadın
23
38
21
21
Toplam
İlkokul Mezunu
Doktora Mezunu
Toplam
Bilinmeyen
1.174
1.804
1.495
1.607
Erkek
613
916
815
967
Kadın
561
888
680
640
Van Nüfusu Göç Hareketlerinin İllere Göre Dağılım İstatistikleri: Van İli’nin göç hareketleri
içinde incelenen diğer veri, göçle gelen ve giden nüfusun göç yönleridir. Başka bir ifadeyle
Van nüfusunun hangi İllere göç ettiği ve Van’ın ağırlıklı olarak hangi İllerden göç aldığına
ilişkin veriler aşağıdaki tabloda bir arada verilmektedir.
Göç hareketliliği içinde bulunan nüfusun, gittikleri İllere ve yıllara göre değişimine
bakıldığında öncelikle dikkat çeken 2011 yılındaki göçün diğer yıllarda ki gidiş yönlerinden
69
I
farklı nitelikte olmasıdır. Bunun nedeni 2010 yılında yaşanmış Van Depremi’dir. Depremle
birlikte 2011 yılında özellikle gelişmiş İllere doğru yoğun bir nüfus hareketinin yaşandığı
görülmektedir. 2011 yılındaki göçün % 25,9’unun (18.719 kişi) İstanbul’a; % 10’unun (7.246
kişi) Ankara’ya; % 5,7’sinin (4.126 kişi) Bursa’ya ve % 5,1’inin (3.699 kişi) İzmir’e yaşandığı
görülmektedir. Deprem sonrası özellikle Türkiye’nin büyük şehirlerine göçmüş olan nüfusun,
2012 yılında geri gelmiş olduğu tablodaki karşılaştırmalı değerlendirmeden hareketle
belirtilebilir.
Van 2012 yılında aldığı toplam göçün % 19,5’ini İstanbul’dan, % 8,87’sini Ankara’dan, %
4,9’unu Bursa’dan almıştır. 2012 yılındaki göç profilinin geri dönüş niteliği taşıdığı
belirtilebilir; diğer bir ifadeyle 2010-2011 yılında deprem sonrası göç eden nüfusun devlet
eliyle konaklatılma olanaklarının sonlanması ve/veya yaşam koşullarını sağlayamayıp göçmek
zorunda kalan nüfusun geri dönüşü ile açıklanabilir. Önceki yıllarla kıyaslandığında büyük bir
farklılık gösteren göç verileri, Van nüfusunun eğitim seviyesinin ve vasıflı işgücü oranının
düşük olması ile birlikte de düşünüldüğünde sosyal ve ekonomik olarak hazırlıksız, afet
nedenli "zorunlu" bir göç yaşadığını ve kısa bir süre sonra bu göçün tersine döndüğünü
göstermektedir.
Yıllara göre göç edilen İller genel olarak değerlendirildiğinde; Türkiye’nin gelişmiş İlleri olan
ve iş olanakları daha yüksek olan; İstanbul, Kocaeli, Tekirdağ, Ankara, Antalya, Bursa, Muğla
ve İzmir İllerine 2008-2012 yılları arasında Van’dan önemli oranda göçün yaşandığı
görülmektedir.
Bu İller, formel iş olanaklarının yüksek olduğu İller olmakla birlikte, göç eden nüfusun eğitim
düzeylerinin incelendiği yukarıdaki verilerde de açıklandığı gibi Van’dan bu İllere göçen
vasıfsız ve eğitim düzeyi düşük nüfus için iş imkanlarını; sezonluk, geçici güvencesiz işler,
oluşturmaktadır.
Adana ve Gaziantep İlleri 2008 ve 2009 yılında Van’dan düşük oranda göç alırken son yıllarda
(2010 yılı ve sonrası), Van’dan aldığı göç 1000 kişinin üzerine çıkmıştır.
Van İli’nin nüfus hareketliliğine bakıldığında Van’ın; Bitlis, Hakkâri, Şırnak, Ağrı İlleri ile yoğun
bir nüfus ilişkisi içinde olduğu görülmektedir. Bu İller ile Van’ın 2008-2012 yılları arasındaki
tüm dönemlerde önemli oranda nüfus alışverişi içinde bulunduğu görülmektedir.
70
I
Van, Doğu Anadolu İllerinden en yüksek oranda Erzurum’a, Ağrı’ya, Bitlis’e, Hakkâri’ye göç
vermekteyken, en yüksek oranda Bitlis, Hakkâri, Şırnak İllerinden göç almaktadır. Bu veriler,
Doğu İllerinin birbiri ile yoğun sosyo-ekonomik ilişkiler içinde bulunduğunu ve yakın bölge
içerisinde yüksek oranlı bir nüfus hareketliliğinin yaşandığını göstermektedir.
Tablo 57: Van Nüfusu Göç Hareketlerinin İllere Göre Dağılımı
İLLER
Adana
2012
2011
2010
2009
2008
Göçle
Gelinen
Gidilen
İller
İl
1008
1437
Göçle
Gelinen
Gidilen
İller
İl
1652
565
Göçle
Gelinen
Gidilen
İller
İl
749
546
Göçle
Gelinen
Gidilen
İller
İl
626
501
Göçle
Gelinen
Gidilen
İller
İl
610
568
Adıyaman
159
129
146
143
115
95
96
94
62
86
Afyon
167
208
243
134
141
147
102
72
107
162
Ağrı
738
1277
769
1107
812
849
553
1126
891
1107
Amasya
86
111
111
52
51
63
62
26
79
60
Ankara
3091
4438
7246
1388
2303
1440
1874
1089
1736
1291
Antalya
2861
2620
3878
756
1351
711
1056
725
1305
909
Artvin
75
89
131
63
65
34
41
22
63
29
Aydın
666
566
793
279
321
274
344
214
437
283
Balıkesir
475
475
764
201
294
174
326
153
361
202
Bilecik
204
168
251
87
136
97
149
37
132
72
Bingöl
101
154
143
66
129
73
76
98
55
41
Bitlis
806
820
652
721
601
888
656
1083
609
1438
Bolu
108
151
212
51
90
77
94
46
81
58
Burdur
131
97
126
65
50
66
67
33
66
45
Bursa
1787
2477
4126
439
1138
491
891
514
1139
397
Çanakkale
368
181
431
118
247
157
215
110
217
123
Çankırı
59
56
88
44
38
34
24
30
29
38
Çorum
115
172
177
71
69
89
96
47
85
63
Denizli
402
360
618
236
374
220
232
206
289
210
Diyarbakır
552
1167
1051
525
570
572
378
708
302
342
Edirne
180
205
257
99
113
106
120
61
111
116
Elazığ
243
314
384
122
135
150
158
125
190
104
Erzincan
162
75
126
130
149
65
100
48
43
49
Erzurum
401
248
351
275
209
221
231
164
145
158
Eskişehir
344
353
681
173
296
154
238
79
271
92
Gaziantep
979
1974
2641
299
548
346
435
477
530
402
Giresun
124
170
251
81
99
70
73
56
94
61
Gümüşhane
106
82
124
32
53
33
25
27
17
18
Hakkâri
1227
2349
1166
2378
872
2119
683
1869
885
1278
Hatay
364
291
398
243
321
225
247
213
275
233
Isparta
176
149
201
74
100
63
133
84
137
58
Mersin
1893
1694
2194
673
940
721
810
754
763
681
İstanbul
13754
9752
18719
4490
8711
4936
7927
5271
9383
4349
71
I
İzmir
1756
2560
3699
950
1257
910
1104
897
1171
754
Kars
140
111
115
101
84
102
124
78
44
86
Kastamonu
107
85
154
60
89
78
92
66
79
65
Kayseri
321
412
541
181
228
173
137
119
168
150
Kırklareli
92
90
146
55
151
54
96
68
80
68
Kırşehir
82
48
79
58
77
57
53
42
40
38
Kocaeli
1105
1455
2497
264
594
313
752
376
880
309
Konya
933
1244
1886
449
844
397
553
305
615
334
Kütahya
95
159
240
96
124
90
119
52
127
69
Malatya
367
394
569
210
283
230
210
177
198
185
Manisa
448
559
821
268
241
235
218
198
340
190
Kahramanmaraş
231
261
279
135
109
157
94
127
139
115
Mardin
238
478
472
204
221
197
93
246
96
120
Muğla
817
533
866
298
479
326
360
412
687
541
Muş
347
349
298
297
283
301
247
377
139
178
Nevşehir
88
45
66
50
62
44
60
21
62
44
Niğde
106
68
186
63
66
89
58
35
46
22
Ordu
155
161
220
74
97
82
134
68
121
87
Rize
141
150
205
86
81
98
81
75
119
81
Sakarya
399
377
668
164
266
177
228
142
297
137
Samsun
307
292
351
165
155
160
222
107
198
150
Siirt
277
465
439
267
211
245
173
326
175
169
Sinop
35
36
45
48
60
41
34
12
67
28
Sivas
138
126
171
89
158
121
109
68
83
122
Tekirdağ
1081
809
1645
196
594
259
583
313
1004
280
Tokat
149
125
200
119
124
104
115
82
152
120
Trabzon
213
364
514
377
317
243
299
151
145
165
Tunceli
57
33
94
26
70
36
19
37
27
10
Şanlıurfa
282
749
832
279
312
184
231
201
194
107
Uşak
70
89
107
74
56
31
91
32
55
45
Yozgat
159
131
135
92
96
60
83
45
76
57
Zonguldak
106
117
157
81
76
73
79
59
87
66
Aksaray
82
68
65
74
63
53
51
26
54
42
Bayburt
54
19
37
21
23
17
22
39
22
16
Karaman
48
55
63
55
45
41
68
14
46
32
Kırıkkale
79
145
226
64
48
69
102
65
109
73
Batman
403
494
424
270
275
253
160
337
144
136
Şırnak
523
723
645
417
281
366
231
488
174
543
Bartın
34
54
85
15
18
26
49
5
45
18
Ardahan
46
19
31
25
39
14
13
18
9
5
Iğdır
237
148
166
173
133
164
157
135
72
67
Yalova
134
261
371
53
78
52
95
114
152
27
Karabük
59
36
61
30
74
33
45
24
29
57
Kilis
42
38
35
11
23
25
32
25
27
14
72
I
Osmaniye
111
178
168
107
85
88
105
74
118
116
Düzce
33
81
98
44
72
57
56
26
64
26
Van nüfusun kayıtlı olduğu ilk on İl: Van’da yaşayan nüfusun kayıtlı olduğu ilk on İl aşağıda
grafik ve tablo olarak verilmiştir. Van nüfusunun % 87,8’i Van İli’ne kayıtlıdır (939.406 kişi).
Van nüfusunun kayıtlı olduğu diğer İllerin başında, Hakkâri (% 3), Bitlis (% 1,44), Ağrı (% 1,31)
ve Şırnak (% 1,12) gelmektedir. Bu durum, Van'ın çevresindeki sosyo-ekonomik koşulları
daha kötü İllerden ve kırsal alanlarından göç aldığını göstermektedir.
Grafik 13: 2014 Yılı Van Nüfusunun Kayıtlı Olduğu İlk 10 İl
İlçelere Göre Nüfusun Kayıtlı Oldukları İller: İlçelerde yaşayan nüfusun kayıtlı oldukları İllere
göre dağılımı aşağıdaki tabloda yer almaktadır. İl genelinde olduğu gibi ilçelerde de Doğu
Anadolu’nun az gelişmiş İllerine kayıtlı olan nüfusun oranı yüksektir. En yüksek oranda göçü
Merkez ilçe’nin aldığı görülmektedir. Merkez İlçe’de Hakkari ve Şırnak nüfusuna kayıtlı
nüfusun oranının yüksekliği dikkat çekicidir. Merkez ilçe de ve Erciş’de ayrıca Ağrı ve Bitlis
nüfusuna kayıtlı olan nüfusun oranının yüksek olduğu görülmektedir.
Tablo 58: İlçelere Göre Nüfusun Kayıtlı Oldukları İller
Muradiye
Gürpınar
28
169
164
26
36
38
40
19
Adıyaman
475
17
39
41
40
55
80
22
18
27
30
12
Saray
73
Özalp
78
Gevaş
Erciş
16
Çatak
558
Başkale
Adana
Merkez
Edremit
Çaldıran
Nüfusa Kayıtlı
Olunan İl
Bahçesaray
İkamet Edilen İlçe
73
I
Afyonkarahisar
240
12
95
27
11
92
93
18
30
27
19
6
Ağrı
4.055
8
90
659
11
114
7.955
38
41
385
158
12
Amasya
170
5
61
35
16
51
48
20
7
11
12
5
Ankara
481
8
107
78
13
135
83
7
19
22
38
19
Antalya
200
3
71
17
6
38
41
10
11
23
10
3
Artvin
208
1
15
9
0
50
17
5
6
21
10
0
Aydın
214
6
51
24
14
44
133
5
19
11
17
2
Balıkesir
307
5
62
44
12
58
100
22
25
18
25
10
Bilecik
51
1
4
11
0
6
17
0
0
5
6
1
Bingöl
472
0
32
57
2
25
52
7
16
16
8
12
Bitlis
8.484
48
64
38
27
368
5.488
165
54
75
53
15
Bolu
46
5
12
7
8
11
20
10
3
3
4
0
Burdur
81
3
16
20
4
17
47
7
0
6
8
6
Bursa
168
2
30
34
16
29
52
35
11
15
37
2
Çanakkale
65
4
19
31
1
22
37
4
4
7
15
8
Çankırı
143
1
25
15
5
49
29
5
3
4
10
5
Çorum
352
16
94
46
21
111
102
16
39
20
42
5
Denizli
205
15
34
50
4
62
67
6
32
32
18
4
Diyarbakır
2.050
5
135
42
8
115
302
69
44
24
59
26
Edirne
63
0
15
10
1
14
22
0
1
3
4
10
Elazığ
615
0
41
17
8
101
80
13
15
24
28
8
Erzincan
128
5
32
14
3
17
77
7
14
10
13
3
Erzurum
1.010
3
62
74
25
180
209
20
24
33
26
7
Eskişehir
179
0
40
10
5
55
62
6
6
8
13
4
Gaziantep
510
6
17
62
10
70
106
5
24
14
69
8
Giresun
164
2
30
24
14
41
45
5
15
3
15
6
Gümüşhane
67
3
11
9
2
10
18
2
4
3
7
3
Hakkari
28.890
46
579
27
19
687
204
221
108
35
59
11
Hatay
535
18
52
72
32
128
113
8
13
20
24
24
Isparta
144
1
36
8
3
33
31
4
15
16
7
5
7
Mersin
579
6
85
40
41
119
148
23
19
27
30
İstanbul
292
0
46
37
8
20
74
5
11
3
62
7
İzmir
372
8
85
69
6
60
99
12
24
28
38
11
Kars
361
3
80
33
11
21
68
8
9
8
11
2
Kastamonu
106
3
60
21
8
21
34
8
2
5
10
7
Kayseri
346
4
88
61
15
136
76
19
47
7
54
14
Kırklareli
62
0
10
7
3
5
46
4
3
1
5
0
Kırşehir
225
2
25
37
7
82
115
5
9
11
19
10
Kocaeli
69
0
11
15
2
14
19
0
4
4
41
2
Konya
678
13
82
110
13
214
189
40
41
34
35
27
Kütahya
148
7
34
16
8
35
68
8
8
10
11
7
Malatya
640
7
73
47
10
101
305
14
27
21
39
12
Manisa
339
11
109
60
23
87
122
16
24
27
30
12
K.maraş
478
25
109
46
9
134
101
17
34
21
82
15
Mardin
1.032
4
127
48
12
32
122
36
89
4
71
3
Muğla
113
6
27
17
5
17
68
14
19
16
7
4
Muş
3.300
10
63
66
18
164
576
73
30
55
37
17
Nevşehir
146
8
30
22
5
28
32
5
7
7
9
23
Niğde
177
6
21
28
10
65
73
6
9
13
39
3
Ordu
296
10
62
48
8
46
61
10
24
3
34
19
74
I
Rize
143
2
19
27
2
13
25
2
3
2
7
1
Sakarya
164
1
18
21
12
16
65
6
4
6
5
5
Samsun
408
6
118
72
9
71
118
22
25
24
53
28
Siirt
5.418
6
66
23
125
235
209
52
95
31
72
18
Sinop
87
0
42
15
4
14
30
6
5
1
9
0
Sivas
330
12
116
67
10
86
149
13
32
9
24
4
Tekirdağ
93
3
25
17
0
8
12
0
4
2
4
2
Tokat
290
15
57
68
16
78
115
20
29
15
14
13
Trabzon
458
5
65
50
19
62
86
12
10
24
93
22
Tunceli
129
9
6
13
2
18
30
1
5
6
3
2
Şanlıurfa
694
8
172
50
28
28
128
15
34
12
28
18
Uşak
117
2
16
20
2
12
34
3
4
11
15
9
Van 388.281 16.626 57.936 64.067 22.804 20.523 145.962 27.469 37.724 50.102 71.685 22.424
Yozgat
328
14
74
47
20
100
81
14
29
10
6
8
Zonguldak
78
0
35
28
10
16
30
6
8
Aksaray
123
3
39
27
2
22
26
3
5
3
6
38
5
19
4
Bayburt
73
4
5
12
1
6
14
4
2
Karaman
88
1
13
19
8
12
23
4
9
6
2
2
5
22
1
Kırıkkale
178
5
38
20
1
81
62
16
Batman
1.076
2
55
28
6
97
90
25
6
6
29
15
4
7
30
Şırnak
10.554
1
198
18
44
172
112
0
373
46
19
42
11
Bartın
46
1
9
14
3
2
18
0
6
1
6
3
Ardahan
170
0
20
18
6
12
38
1
2
2
6
12
Iğdır
585
0
7
20
4
17
63
14
7
6
10
2
Yalova
20
1
2
1
0
0
8
0
1
1
0
0
Karabük
83
0
13
6
4
19
29
3
2
4
2
1
Kilis
73
0
25
6
0
13
13
4
8
1
4
1
Osmaniye
304
8
63
34
15
104
64
15
27
30
15
8
Düzce
51
0
16
7
2
6
19
1
3
3
12
2
Van İli Zorunlu Göç Süreci ve Zorunlu Göç Sürecinde Sosyal Yapı
Önceki bölümde, ekonomik temelli göçe değinilmiş ve 2011 yılında yaşanan depremin
etkileriyle şekillenen göç sürecine ilişkin veriler ortaya konulmuştur.
Van’ın sosyo-ekonomik yapısı, nüfus değişimleri ve kentin gelişimi değerlendirilirken, sosyal,
ekonomik ve kültürel yapısındaki en travmatik değişimleri ortaya çıkaran süreç olan zorunlu
göç sürecinin değerlendirilmesi önem taşımaktadır. Zorunlu göç, bölgede uzun süreli olarak
yaşanan çatışma döneminde devletin "güvenlik" gerekçelerine dayanarak kırsal ve kentsel
alanlarda yaşayan nüfusu zorla yerinden etmesi ile başlayan süreci tanımlamaktadır. Bu
süreçte zorla yerinden edilen nüfus hazırlıksız bir biçimde kentsel alanlara göç ettirilmiş ve
göçle kentlere gelen nüfus gerek göç sürecinde yaşadıkları travmatik deneyimler ve kayıplar
ile bölge içerisindeki kentlere sığınmışlardır. Bir taraftan göç edilen kentlerin hazırlıksızlığı
75
I
durumunun aynı zamanda göç ettirilenlerin hazırlıksızlığı ile birleşmasi ile sorun katlanarak
büyümüş ve göç ile kente gelen nüfusun öncelikle barınma sorunlarına yaşamasına yol
açmıştır. Aynı zamanda yetersiz istihdam olanaklarına sahip kentsel yerleşimlerde kırsal
alandan göçle gelen nüfusun sadece tarımsal faaliyetlerdeki bilgisinin kentsel alanlarda
istihdam olanağı sağlamaması ve kentsel işkolları konusundaki deneyimsizliği göçle gelen
aktif işgücünün uzun süreli işsizlik sorunu ile karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. Bu
durum, bir taraftan zaten yetersiz olan kentsel altyapıyı zorlamış, kentin yakın çeperlerinde
düzensiz konut alanları oluşmuş ve göçle gelen nüfus sosyal yardımlarla yaşamak zorunda
kalmıştır. Zorunlu göçle birlikte bu tip göçle karşı karşıya kalan bölge kentlerinde derin bir
yoksulluk sorunu ile karşılaşılmış aradan geçen yıllara rağmen zorunlu göçle gelen nüfus
kentle ekonomik ve sosyal olarak bütünleştirilememiştir.
Nüfusun gelişiminin ele alındığı "Van İl Nüfusu'nun Gelişimi" bölümde de ortaya konulduğu
gibi, Van’ın nüfus değişimi sürecinde 1950 sonrası ekonomik temelli olarak başlayan kırdan
kente göç, 1990 yıllarında başlayan zorunlu göç ve 2011 yılında yaşanan depremin ardından
yaşanan göç önemli dönüm noktalarıdır. Fakat bu üç göç tipine bakıldığında zorunlu göç
sürecinin daha belirgin, daha yoğun ve ani bir kırılmaya işaret ettiği görülmektedir.
Kendisinden önceki ve sonraki yıllarla kıyaslandığında, 1985 yılında % 16,5 olan Van İli nüfus
artış hızı, 1990 yılında % 37,7’ye çıkmış, 2000 yılında % 11,6’ya gerilemiştir. Bu veriler
göstermektedir ki, zorunlu göç, kırsal alanda tarım ve hayvancılıkla geçinen bölge halkını
hazırlıksız bir biçimde ve zor yolu ile kentlere itmiştir. Zorunlu göçle birlikte Van’da toplumsal
yapı ve yoksulluk da değişime uğramıştır.
Kırsal alanda tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlayan, çok çocuklu kalabalık hanelerin kente
adaptasyon ve kente tutunma süreci kente önceki yıllarda göçle gelen nüfuslardan çok daha
ağır ve zor koşullarda yaşanmıştır. Hiçbir birikime sahip olmadan kente göçmek zorunda
kalan; kentte yardım sağlayacak ilişki ağlarına, eğitime veya kentsel iş alanlarında herhangi
bir vasfa sahip olmayan nüfus, yaşadığı uzun süreli -sonrasında kronikleşen- işsizlik nedeniyle
kentsel yoksulluk olarak adlandırılan yokluk ve yoksunluk sorunlarını yaşamaya başlamıştır.
Köylerinde üretici olan ve zorunlu tüketim ihtiyaçlarını kendi üretimleri ile karşılayabilen bu
nüfus, kentte üretimden kopmuş, hanesinin zorunlu ihtiyaçlarını ve geçimini sağlayacak
üretimi yapamaması nedeniyle tüketiciye dönüşmüştür. Büyük çoğunluğu gelir sahibi
olmayan, çok çocuklu kalabalık haneler için bu koşullar yoksulluğun en dezavantajlı halini,
76
I
mutlak yoksulluğu da beraberinde getirmiştir. İş bulma süreçlerinde kentteki formel iş
olanaklarına ulaşamayan, iş bulma sürecinde hemşerilik gibi ilişki ağlarını kullanamayan,
tarımsal işgücünü oluşturan vasıfsız ve eğitimsiz nüfus, göç ettikleri kentlerde zaten sınırlı
sayıda olan iş olanaklarına ulaşamamış, uzun süreli işsizlik sorunuyla karşı karşıya kalarak
düzenli iş bulma ümidini kaybetmiştir. Enformel sektörde geçici ve güvencesiz işlerde çalışan
hane
üyelerinin
ekonomik
gelir
yetersizliği,
hanelerdeki
çocukların
eğitimlerini
sürdürmelerini de engellemiş ve zorunlu göçle kente gelenler için yoksulluk, kuşaklar
arasında aktarılır hale gelmiştir. Bu koşullara maruz kalan, zorunlu göçle gelen nüfusun kent
yaşamına uyum sağlayabilmesi ve yoksullukla mücadele süreçlerindeki zorlukları aşması bu
nedenle mümkün olamamıştır
Van İli’nin sosyal, ekonomik, sağlık ve işgücü verilerinde de ortaya konulduğu gibi İl,
Türkiye’nin en geri kalmış İllerinden birisidir. Yoksulluk, nüfusun çoğunluğunun yaşadığı
sorundur. Sosyal güvenlik sistemine dahil olamama, okullaşma oranlarının çok düşük olması,
erken okul terklerinin yaygınlığı, sağlık ve eğitim olanaklarının yetersizliği, sosyal ve kültürel
gelişmeye olanak sağlayacak koşulların yok denecek kadar az olması özellikle zorunlu göç
sürecinden sonra yaşanan travmatik süreçle birlikte daha da derinleşmiş ve mevcut koşulları
oluşturmuştur.
Bu nedenlerle kente zorunlu göçle gelen nüfusun yaşadığı mahallelerin sosyal ve ekonomik
durumlarının düzenli olarak izlenmesi, bu alanlarda yaşayan nüfusun cinsiyet ve yaş
gruplarının ihtiyaçlarına göre biçimlenmiş sosyal hizmetlere ulaşmalarının sağlanması,
mesleki eğitim faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, barınma koşullarının iyileştirilmesi, göç
ettikleri köylerine geri dönmeyi düşünen hanelere sosyal hizmetlerin sunulması, genç
kuşakların
eğitim
süreçlerinde
kalma
sürelerinin
uzatılması
konusunda
rehberlik
hizmetlerinin yaygınlaştırılması gibi konulara önem verilmesi gerekmektedir.
Diğer taraftan zorunlu göç mağduru nüfusun göç sürecinde yaşadığı kayıpların ve travmatik
sorunların tazmin edilmesi meselesi aradan geçen senelere rağmen halen çözüme
kavuşturulamamış sorunlar olarak varlığını sürdürmektedir. Bu nedenle yaşanan kayıplar ve
travmalar konularını da içeren bir rehberlik hizmetinin de verilmesinin gerekliliği halen
önemini korumaktadır.
77
I
II. İKTİSADİ YAPI
İktisadi yapı tarım, sanayi, turizm konularından oluşan üç ana bileşen doğrultusunda
incelenmiştir.
1. TARIM
1.1. Van İli Tarımsal Üretim Mevcut Durum Değerlendirmesi
Van İli’nin tarımsal mevcut durum değerlendirmesi kapsamında; bölgesel tarım Gayri Safi
Katma Değer (GSKD) verileri, tarım alanlarının niteliğine göre dağılım verileri, bitkisel ve
hayvansal üretim değerleri incelenerek İl bütünü tarımsal yapı değerlendirmesi yapılmıştır.
Bu kapsamda Van İli’nin içinde bulunduğu TRB ve TRB2 bölgelerinin tarım verileri, Türkiye
geneli ile kıyaslanarak verilmiş, bunun yanında Van İli ve ilçelerin tarımsal verileri ayrıca
Van İli Mevcut Durum Değerlendirilmesi kapsamında elde edilen veriler, TÜİK Ulusal
İstatistikler Veri Tabanı’ndan derlenen GSKD verileri, Kalkınma Bakanlığı Kamu Yatırımları
Veri Tabanı verileri, DAKA ve DAP verilerinden derlenerek hazırlanmış ve analizi yapılmıştır.
1.1.1. Tarımsal İşgücü
Aşağıda yer alan tabloda Türkiye, Ortadoğu Anadolu ve Van, Muş, Bitlis, Hakkari
bölgelerindeki tarım istihdamın işteki durumuna ilişkin veriler paylaşılmaktadır. İlgili veriler
incelendiğinde, söz konusu ölçeklerdeki birinci farklılık, ücretli/yevmiyeli tarım işçilerinin
tarım istihdamı içindeki oranı başlığında ortaya çıkmaktadır. Analiz edilen verilere göre,
Türkiye’de tarımsal üretim sürecine tarım işçisi olarak katılan işgücünün toplam tarım
istihdamı içindeki oranı TRB ve TRB2 bölgelerine kıyasla daha yüksektir. TÜİK İşgücü
İstatistikleri Veri Tabanı’ndan elde edilen veriler değerlendirildiğinde 2012 yılında
ücretli/yevmiyeli tarım istihdamının, toplam tarım istihdamı içerisindeki oranı TR, TRB ve
TRB2 için sırasıyla %9,94, %4,22 ve %3,46 olarak hesaplanmaktadır. Buna karşın işveren veya
kendi hesabına çalışanların toplam tarım istihdamı içerisindeki oranı her üç ölçekte de benzer
eğilimler gösterirken, Ortadoğu Anadolu ve Van, Muş, Bitlis, Hakkari bölgelerinde tarımsal
üretim sürecine ücretsiz aile işçilerinin daha yoğun biçimde katılım gösterdiği
anlaşılmaktadır. Ücretsiz aile işçilerinin toplam tarım istihdamı içerisindeki oranı 2012 yılında
TR, TRB ve TRB2 için sırasıyla % 46,30, % 56,67 ve % 57,58 olarak hesaplanmaktadır.
78
I
Tablo 59: TR - TRB - TRB2 Tarım İstihdamının İşteki Durumu (2009 - 2012) [Bin kişi ve %]
Yıl
2009
2010
2011
2012
Düzey
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
Ücretli/Yevmiyeli
Bin Kişi
%
466
8.87
11
3.67
6
4.26
527
9.27
15
4.08
8
5.03
623 10.14
16
3.97
8
3.81
606
9.94
19
4.22
8
3.46
İşveren/Kendi Hesabına
Bin Kişi
%
2,373
45.17
128
42.67
59
41.84
2,513
44.22
148
40.22
63
39.62
2,653
43.19
154
38.21
76
36.19
2,668
43.76
176
39.11
91
39.39
Ücretsiz Aile İşçisi
Bin Kişi
%
2,416 45.98
161 53.67
77 54.61
2,643 46.51
205 55.71
88 55.35
2,866 46.65
233 57.82
127 60.48
2,823 46.30
255 56.67
133 57.58
Kaynak: TÜİK, 2014 (x)
İlgili veriler TRB2 özelinde incelendiğinde ortaya çıkan ilk sonuç ise ücretli veya yevmiyeli
tarım istihdamının 2009–2012 yıllarını kapsayan dönemde mutlak olarak sabit kaldığı, ancak
oransal olarak düşüşe geçtiği şeklinde tanımlanmaktadır.
Grafik 15:TRB2 Tarım İstihdamının İşteki Durumuna Göre Mutlak Gelişimi (2009 - 2012)
[Bin kişi]
Tarım işçi sayısı 2009 yılından 2010 yılına geçerken iki bin kişilik bir artış göstermekte,
devamını izleyen yıllarda ise sabit kalmaktadır. Buna karşın ücretsiz aile işçileri ise 2009–2012
yıllarını kapsayan dönemde gerek mutlak, gerekse oransal olarak düzenli biçimde artış
göstermektedir.
79
I
Grafik 16:TRB2 Tarım İstihdamının İşteki Durumuna Göre Oransal Gelişimi (2009 - 2012)
[%]
İnceleme döneminde ücretsiz aile işçileri yaklaşık 60 bin kişilik bir artış göstermekte; toplam
tarım istihdamı içerisindeki oranları yaklaşık % 4 artmaktadır. İşveren veya kendi adına
çalışarak tarımsal üretim sürecine dahil olanlar ise inceleme dönemde 40 bin kişilik mutlak
artış gösterirken, toplam istihdam içerisindeki oranları % 2 civarında düşüş göstermektedir.
Grafik 14:TR - TRB - TRB2 Tarım İstihdamının İşteki Durumu (2012) [%]
Türkiye, Ortadoğu Anadolu ve Van, Muş, Bitlis, Hakkâri bölgelerinde tarımsal üretim sürecine
katılan istihdamın, sosyal güvenlik kurumlarına kayıtlılığını gösterir veriler aşağıdaki tabloda
sunulmaktadır. İlgili veriler incelendiğinde, tarım istihdamının sosyal güvenlik kurumuna
80
I
kayıtlılık oranı inceleme ölçeği küçüldükçe düşüş göstermektedir. 2012 yılında tarım
istihdamının sosyal güvenlik kurumuna kayıtlılık oranı TR, TRB ve TRB2 için sırasıyla % 16,39,
% 5,11 ve % 1,30 olarak hesaplanmaktadır.
Tablo 60: TR - TRB - TRB2 Tarım İstihdamının Sosyal Güvenlik Kurumuna Kayıtlılık Durumu
(2009 – 2012) Bin kişi ve %]
Yıl
Düzey
Kayıtlı
Bin Kişi
%
2009
TR
745
14.18
4,510
85.84
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
22
4
825
26
1
993
24
3
999
23
3
7.33
2.84
14.52
7.07
0.63
16.16
5.96
1.43
16.39
5.11
1.30
278
137
4,857
341
158
5,151
379
207
5,088
427
228
92.67
97.16
85.47
92.66
99.37
83.85
94.04
98.57
83.45
94.89
98.70
2010
2011
2012
Kayıtlı Değil
Bin Kişi
%
İlgili veriler TRB2 özelinde incelendiğinde ise 2009–2012 yıllarını kapsayan ilgili dönemde
dalgalı bir seyir göze çarpmaktadır. TRB2 bölgesinde sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı tarım
istihdamı mutlak olarak 2009’dan 2010 yılına geçerken düşüş göstermekte, 2011 yılında
artmakta ve 2012 yılında sabit kalmaktadır. Oransal olarak ise 2009’dan 2010 yılına geçerken
düşüş göstermekte, 2011 yılında artmakta ve 2012 yılında tekrar düşüşe geçmektedir.
81
I
Grafik 17: TR - TRB - TRB2 Tarım İstihdamının Sosyal Güvenlik Kurumuna Kayıtlılık Durumu
(2012) [%]
1.1.2. Bölgesel Tarım GSKD Verilerinin Değerlendirilmesi
Bölgesel tarım GSKD verileri; Türkiye geneli TRB Bölgesi ve TRB2 bölgesi için grafik ve tablo
olarak aşağıda verilmiştir.
Aşağıdaki şekilde yer alan veriler incelendiğinde, İBBS Düzey 0, Düzey 1 ve Düzey 2
ölçeklerinin tümünde GSKD’in, 2004–2010 yılları arasında düzenli artış eğilimi gösterdiği
görülmektedir. İlgili yıllarda Türkiye toplam GSKD’inin % 98, Doğu Anadolu Bölgesi GSKD’inin
% 111 ve TRB2 Bölgesi GSKD’inin % 122 arttığı gözlemlenmektedir. Söz konusu eğilim tarım
sektörü için de geçerlidir. 2004–2010 yıllarını kapsayan dönemde Türkiye tarım GSKD’inin %
75, Doğu Anadolu Bölgesi GSKD’inin % 95 ve TRB2 Bölgesi GSKD’inin % 110 arttığı
gözlemlenmektedir. 2004 yılı sabit kabul edilerek hesaplanan büyüme değerleri aşağıdaki
şekilde görselleştirilmektedir.
82
I
Grafik 18: TR - TRB - TRB2 Cari Fiyatlarla Tarım GSKD Gelişme Endeksi (2004-2010)
Kaynak: TUİK, 2014
Tarım sektörü için kişi başına düşen gayri safi katma değer oranı aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Buna göre, TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için tarım sektöründe kişi başına düşen GSKD 20072010 yılları arasında artmıştır. Türkiye, TRB Bölgesi ve TRB2 Bölgesi tarım sektöründe kişi
başına düşen GSKD oranlarının belirtilen yıllar içinde ortalama olarak her üç düzeyde de
benzer oranda olduğu görülmektedir.
Tablo 61:Tarım Sektörü Kişi Başına Düşen GSKD (TL)
Yıl
Düzey
Tarım
Nüfus
GSKD/Nüfus
0.91
TR
64331717.46
70586256
0.87
2007
TRB
3096868.205
3558432
0.85
TRB2
1655995.351
1959535
1.01
TR
72274584.86
71517100
0.94
2008
TRB
3412778.37
3618056
0.93
TRB2
1848498.221
1994165
1.09
TR
78775885.92
72561312
1.04
2009
TRB
3783721.137
3638401
1.04
TRB2
2099077.668
2012044
1.26
TR
92739021.03
73722988
1.21
2010
TRB
4430647.713
3647531
1.28
TRB2
2595870.088
2022373
Kaynak: TUİK, 2014
TR, TRB ve TRB2 Bölgelerinin 2004–2010 yılları arasında sektörel GSKD’nin, toplam GSKD
içindeki oranları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Buna göre, TRB Bölgesi ve TRB2 Bölgesi’nin
83
I
tarım sektörünün GSKD içindeki payı benzer şekilde, Türkiye'nin tarım sektörünün GSKD
içindeki payından daha yüksektir. Her iki bölge de, tarım sektöründe Türkiye içindeki payını
belirtilen zaman içerisinde korumaktadır.
Grafik 19: TR - TRB - TRB2 Cari Fiyatlarla Tarım GSKD (2004-2010) [%]
Kaynak: TUİK, 2014
Tarım katma değerinin toplam katma değer içerisindeki oranının gelişim seyrinde her üç
inceleme ölçeği de benzer eğilimler göstermesine karşın, tarım katma değerinin toplam
katma değer içindeki oranının genel değerlendirmesi başlığı üç ölçek de farklı davranışlar
sergilemektedir. İBBS Düzey 0’dan Düzey 2’ye doğru gidildikçe, tarım katma değerinin toplam
katma değer içerisindeki payının arttığı görülmektedir. 2010 yılı için ilgili ölçeklerdeki tarım
katma değerinin toplam katma değer içerisindeki oranı Türkiye için % 9,46, TRB Bölgesi için %
17,71 ve TRB2 Bölgesi için % 23,08 olarak hesaplanmaktadır. Tarım katma değerinin toplam
katma değer içerisindeki payı, Türkiye için 2004-2005 yılları arasında benzer oranda iken,
2006-2008 yılları arasında azalmış ve 2009-2010 yılları arasında artmıştır. TRB ve TRB2
Bölgelerinde ise benzer şekilde tarım katma değerinin toplam katma değer içerisindeki payı
2004-2005 yılları arasında artmış, 2005-2008 yılları arasında azalmış ve 2010 yılında artmıştır.
84
I
Grafik 20: TR- TRB- TRB2 Tarım GSKD'nin Toplam GSKD İçerisindeki Oranı (2004-2010) [%]
Kaynak: TUİK, 2014
TRB2 Bölgesi tarım katma değerinin, TRB Bölgesi ve Türkiye katma değeri içerisindeki oranı
2004-2010 yılları için aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. İlgili veriler incelendiğinde belirtilen
yıllar arasında TRB2 tarım katma değerinin, ulusal tarım katma değerinin ortalama % 2,55’ini,
Doğu Anadolu Bölgesi tarım katma değerinin ise % 54,21’ini karşıladığı hesaplanmaktadır.
TRB2 Bölgesi tarım katma değerinin Türkiye içindeki payı 2004-2005 yılları arasında artmış,
2005-2006 yılları arasında azalmış, 2007-2008 yılları arasında benzer oranda kalmış ve 20082010 yılları arasında artmıştır. TRB2 Bölgesi tarım katma değerinin TRB içindeki payı ise 20042005 yılları arasında azalmış, 2005-2006 yılları arasında artmış, 2006-2007 yılları arasında
benzer oranda kalmış ve 2007-2010 yılları arasında artmıştır.
Grafik 21: TRB2 Tarım GSKD'nin TR ve TRB Tarım GSKD İçerisindeki Oranı(2004-2010) [%]
Kaynak: TUİK, 2014
85
I
1.1.3. Tarım Alanlarının Niteliğine Göre Dağılımı
Bu başlık altında tarım alanlarının niteliğine göre dağılımı değerlendirilmiştir. Aşağıdaki grafik
Van İli’nin 2012 yılı tarım alanlarının dağılımını göstermektedir.
İlde tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin ekilen alanı, % 65’lik pay ile ağırlıklı dilimi
oluşturmaktadır. Tarım arazilerinin % 34’ü nadas alanıdır. Nadas alanları ikinci ağırlıklı dilimi
oluşturmaktadır.
Van İli genelinde sebze ve meyvecilik oldukça küçük bir alanda yapılmaktadır. Tarım
alanlarının % 1’inde sebzecilik, % 0,3’ünde meyve tarımı yapılmaktadır.
Grafik 22: Van İli Tarım Alanları Dağılımı (2008–2012) [%]
Kaynak: TUİK, 2012
Aşağıdaki tabloda, Van İli ve ilçelerinin tarım alanlarının 2008–2012 yıllarını kapsayan
dönemdeki dekar ve yüzdelik dilimlere göre dağılım verileri yer almaktadır.
İlgili veriler incelendiğinde, son beş yıl içinde toplam tarım alanının artmış olduğu
görülmektedir. 2008-2012 yılları arasında tarım alanları toplam 516.246 dekar artmıştır.
86
I
Kullanım biçimlerine bakıldığında, Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin ekim alanlarının azalma
gösterdiği, nadas alanlarının artış gösterdiği görülmektedir. Sebze bahçeleri ile meyveler,
içecek ve baharat bitkileri alanı toplam tarımsal alanında belirgin bir değişim yaşanmamıştır.
Tablo 62: Van İli Tarım Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı (2008 – 2012) [dekar ve %]
Yıl
2008
2009
2010
2011
2012
İlçe Adı
TOPLAM
TOPLAM
TOPLAM
Bahçesaray
Başkale
Çaldıran
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Gürpınar
Muradiye
Özalp
Saray
Van
TOPLAM
Bahçesaray
Başkale
Çaldıran
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Gürpınar
Muradiye
Özalp
Saray
Van
TOPLAM
Tahıllar ve diğer
bitkisel ürünlerin
ekilen alanı
Dekar
%
2.096.788 72,44
2.010.584 75,14
2.204.170 72,69
24.656 78,56
323.643 86,61
130.636 53,07
119.720 71,00
65.153 69,21
229.283 54,17
78.101 95,68
317.091 66,35
151.129 47,16
161.744 54,08
75.797 96,65
335.991 54,51
2.012.944 62,69
31.686 78,89
365.561 87,98
135.727 53,98
144.045 74,14
68.142 73,45
249.814 56,51
83.298 96,04
367.802 69,59
172.376 50,51
172.112 55,88
81.444 97,59
335.576 53,56
2.207.583 64,72
Nadas alanı
Dekar
743.289
608.512
775.880
1.913
49.939
115.506
42.000
19.195
179.500
2.360
160.652
166.781
137.342
2.612
265.190
1.142.990
3.600
49.864
115.663
42.000
14.288
177.603
2.241
160.621
166.369
135.850
2.000
275.744
1.145.843
%
25,68
22,74
25,59
6,10
13,36
46,92
24,91
20,39
42,41
2,89
33,62
52,05
45,92
3,33
43,02
35,60
8,96
12,00
46,00
21,62
15,40
40,18
2,58
30,39
48,75
44,11
2,40
44,01
33,60
Sebze bahçeleri
alanı
Dekar
12.954
13.366
12.675
128
20
0
136
1.525
6.229
392
93
1.051
3
0
4.169
13.746
128
20
0
165
1.617
6.095
415
43
1.036
3
0
3.704
13.226
%
0,45
0,50
0,42
0,41
0,01
0,00
0,08
1,62
1,47
0,48
0,02
0,33
0,00
0,00
0,68
0,43
0,32
0,00
0,00
0,08
1,74
1,38
0,48
0,01
0,30
0,00
0,00
0,59
0,39
Meyveler, içecek
ve baharat
bitkilerinin alanı
Dekar
%
41.452 1,4321
43.221 1,6153
39.761 1,3112
4.686 14,93
72
0,02
24
0,01
6.774
4,02
8.260
8,77
8.250
1,95
772
0,95
38
0,01
1.468
0,46
15
0,01
15
0,02
11.022
1,79
41.396 1,2892
4.753 11,83
73
0,02
40
0,02
8.080
4,16
8.727
9,41
8.526
1,93
783
0,90
84
0,02
1.487
0,44
15
0,00
15
0,02
11.494
1,83
44.077 1,2923
Toplam Alan
Dekar
2.894.483
2.675.683
3.032.486
31.383
373.674
246.166
168.630
94.133
423.262
81.625
477.874
320.429
299.104
78.424
616.372
3.211.076
40.167
415.518
251.430
194.290
92.774
442.038
86.737
528.550
341.268
307.980
83.459
626.518
3.410.729
Kaynak: 2008-2012 TÜİK Verileri
87
%
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
I
1.1.4. Van İli Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretim İstatistikleri
İl genelinde ekilen tahılların ve diğer bitkilerin alan dağılımları değerlendirildiğinde, tahıl ürün
grubunun % 42 ile en yüksek orana sahip olduğu, bunu % 57 ile saman ve ot, % 1 ile şeker
imalatında kullanılan bitkilerin takip ettiği görülmektedir.
Tahıllar ve diğer bitkisel üretimin ekildiği alanlara göre dağılımında en düşük dilim % 0.23 ile
patates, kuru baklagil, yenilebilir kök yumrulara aittir.
Grafik 23: Ekilen Toplam Tahıl ve Bitkisel Üretim Alanın (Dekar) Ürünlere Göre Dağılımı
(2012)
Kaynak: TÜİK, 2014
Toplam tahıl ve diğer bitkisel üretimin ürünlere göre dağılımını gösteren grafiğe göre saman
ve otun üretim oranı (ton) toplam üretimin % 81’ini oluşturmaktadır. Tahıllar toplam üretim
içindeki % 12 payı ile ikinci ağırlıklı dilimi oluşturmakta ve bunu şeker imalatında kullanılan
bitkiler % 6 ve son olarak patates, kuru baklagil, yenilebilir kök yumrular takip etmektedir.
88
I
Grafik 24: Toplam Tahıl ve Diğer Bitkisel Üretimin Ürünlere Göre Dağılımı (2012)
İlçelere göre tahıllar ve diğer bitkisel üretim istatistikleri tabloda verilmektedir. Tahıl ve
bitkisel üretim içinde Gürpınar (315.036 dekar), Başkale (187.875 dekar), Erciş (152,587
dekar) ile pay aldığı ve Çatak İlçesinin ise (140,258 dekar) saman ve ot üretiminde en yüksek
paya sahip olan ilçelerdir.
Tahıl üretiminde en yüksek paya sahip ilçeler, Merkez ilçe (239.727 dekar), Başkale (177,686
dekar), Özalp (132.232 dekar) ve Muradiye (123,118 dekar) ilçeleridir.
Tablo 63: Van İli ve İlçeleri Tahıllar ve Diğer Bitkisel Üretim İstatistikleri (2012)[Dekar – Ton
- %]
Yıl
İlçe Adı
Bahçesaray
2012
Başkale
Çaldıran
Grup adı
Tahıllar
Saman Ve Ot
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Patates-Kuru BaklagillerYenilebilir Kök Ve Yumrular
Ekilen alan
(Toplam
dekar)
5739
25947
31686
177686
187875
365561
69191
66267
169
Hasat edilen
alan
Üretim (Toplam
(Toplam
ton)
dekar)
5739
1033
25947
15776
31686
16809
177686
30164
186118
91268
363804
121432
69191
11
65646
24761
167
419
Verim
(kg/da Toplam)
180
1171
286
870
532
727
2509
89
I
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Gürpınar
Muradiye
Özalp
Saray
Merkez
TOPLAM
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Şeker İmalatında Kullanılan
Bitkiler
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Bitkiler
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Bitkiler
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Bitkiler
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Bitkiler
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Toplam
Tahıllar
Saman Ve Ot
Bitkiler
TOPLAM
Tahıllar
Saman Ve Ot
Patates-Kuru Baklagiller-Yenilebilir Kök Ve
Yumrular
Şeker İmalatında Kullanılan Bitkiler
TOPLAM
135627
2459
140258
135004
2459
137097
25191
314
87181
251
1230
1328
1076
702
652
144045
42315
25418
140632
42315
20996
88197
7652
16153
410
4463
409
409
1160
2836
68142
90374
152587
63720
90374
136142
24965
12559
67035
327
2379
1888
1719
1647
1352
4965
4800
13614
2836
249814
13981
61830
233035
13981
61240
94855
2599
24312
393
4777
251
246
114
1454
7236
7233
30771
4254
83298
52066
315036
82700
52066
308502
57796
6303
187440
335
1087
700
550
2704
4916
367802
47112
123118
361118
47112
121966
196447
7226
306412
327
5185
2146
2125
10171
4786
172376
132232
39832
171203
132232
39460
323809
12381
20519
210
1012
48
48
64
1333
172112
51498
29874
171740
51498
26904
32964
8749
11245
401
836
72
36
105
2917
81444
239727
94214
78438
239703
83767
20099
22510
47702
201
6087
1448
1435
2401
1673
211
211
898
4256
335600
924380
1262256
325116
872342
905591
73511
105204
712551
5204
4727
5452
15667
2207507
15328
1797988
56616
879823
90
I
Van İli genelinde üretilen tahılların ve diğer bitkisel üretim alanının ürün gruplarına göre
dağılımı grafikte verilmiştir. Ürün gruplarını aldıkları yüzdelik dilimin ağırlığına göre, yoncayeşil ot (% 50), buğday (% 40), arpa (% 7), korunga (% 1), patates ve şekerpancarı İlde ağırlıklı
olarak üretilen ürün gruplarıdır. Ürün grupları içinde en yüksek pay; yoncaya ve buğdaya
aittir.
Grafik 25: Tahılların ve Diğer Bitkisel Üretim Alanının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı
(dekar)
Tahılların ve diğer bitkisel üretim miktarının ürün gruplarına göre dağılımı (ton) aşağıdaki
grafikte gösterilmiştir.
Üretilen ürünler içinde yonca % 76’lık oranı ile en fazla üretimi yapılan üründür. Yoncayı
buğday (% 11) ve korunga (% 6) takip etmektedir.
91
I
Grafik 26: Tahılların ve Diğer Bitkisel Üretim Miktarının Ürün Gruplarına Göre Dağılımı
(ton)
92
I
1.1.5. Van İli Sebzeler Ürün Grubu İstatistikleri
Van İli ve ilçelerine ait sebzeler ürün grubu istatistikleri aşağıda verilmiştir. Grafikte İl
genelinde ekilen alanlara göre sebzeler ürün gruplarının payları yer almaktadır. Sebzelik
olarak ekilen alanların % 25’ini domates oluşturmaktadır. Domatesi % 13’lük oranla fasulye
ve % 11’lik eş oranlarla kavun ve karpuz takip etmektedir. Lahana, hıyar, soğan İlde ağırlıklı
olarak ekilen diğer ürün gruplarını oluşturmaktadır.
Grafik 27: Van İli Sebzeler Ürün Grubunun Ekilen Alana Göre Dağılımı (2012) [dekar]
İl genelinde üretilen ürün miktarına göre sebzeler ürün gruplarının payları aşağıda verilmiştir.
Sebzeler ürün grubu içinde en yüksek üretime sahip ürün %32 ile domatestir. Domatesi
%18’lik oranla lahana, %13’lük oranla karpuz takip etmektedir.
Kavun, hıyar, fasulye İlde ağırlıklı olarak üretilen diğer ürün gruplarını oluşturmaktadır.
93
I
Grafik 28: Van İli Sebzeler Ürün Grubunun Üretime Göre Dağılımı (2012) [Ton]
Aşağıdaki tabloda, Van İli ve İlçelerinin sebze üretim istatistikleri yer almaktadır.
Bahçesaray İlçesi’nde en yüksek oranda üretimde pay sahibi olan sebzenin hıyar olduğu
görülmektedir (% 49,3). Hıyarın üretim içindeki payı yarıya yakındır.
Başkale ilçesindeki sebze üretiminin % 80’ini soğan üretimi oluşturmaktadır. İlçede soğan
dışında turp üretilmektedir.
Çatak’ta domates, sebze üretimindeki en yüksek paya sahip sebzedir (% 37,5). İlçede
domates üretimini hıyar ve fasulye (% 25) izlemektedir.
Edremit ilçesinin sebze üretim verilerine bakıldığında, ilçedeki sebze üretiminin % 42’lik
ağırlıklı dilimini domates oluşturmakta, bunu hıyar, karpuz ve kavun üretimi izlemektedir.
Erciş ilçesinde de domates en yüksek üretim payına sahip olan sebzedir. İlçede, domatesi
lahana ve karpuz takip etmektedir.
Gevaş ilçesinde en yüksek oranda üretilen sebze fasulyedir. Fasulye üretimi ilçe toplam sebze
üretiminin yarısını oluşturmaktadır. Gürpınar’da sebze üretiminin tümünü fasulyenin
oluşturduğu görülmektedir. İlçede başka üretilen sebze verisine rastlanmamıştır. Muradiye
94
I
ilçesinde kavun ve domates ağırlıklı üretilen ilk iki ürün grubunu oluşturmaktadır. Merkez ilçe
sebze üretiminde öncelikli sırayı domates üretimi almaktadır.
Tablo 64: Van İli ve İlçeleri Sebzeler Üretim İstatistikleri (2012) [Dekar – Ton - %]
İlçe Adı
Bahçesaray
Başkale
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Ürün adı
Soğan (Taze)
Turp (Kırmızı)
Domates (Sofralık)
Hıyar (Sofralık)
Biber (Dolmalık)
Biber (Sivri)
Patlıcan
TOPLAM
Soğan (Taze)
Turp (Kırmızı)
TOPLAM
Soğan (Taze)
Domates (Sofralık)
Hıyar (Sofralık)
Biber (Dolmalık)
Fasulye (Taze)
TOPLAM
Soğan (Taze)
Turp (Kırmızı)
Domates (Sofralık)
Hıyar (Sofralık)
Biber (Dolmalık)
Biber (Sivri)
Patlıcan
Fasulye (Taze)
Kavun
Karpuz
Lahana (Beyaz)
Marul (Kıvırcık)
Marul (Göbekli)
Maydonoz
TOPLAM
Soğan (Taze)
Turp (Kırmızı)
Domates (Sofralık)
Hıyar (Sofralık)
Biber (Dolmalık)
Biber (Sivri)
Patlıcan
Balkabağı
Fasulye (Taze)
Kavun
Karpuz
Lahana (Beyaz)
TOPLAM
Soğan (Taze)
Domates (Sofralık)
Hıyar (Sofralık)
Fasulye (Taze)
Kavun
Karpuz
Ekilen Alan (Dekar)
40
9
25
40
4
7
3
128
15
5
20
24
47
30
16
48
165
151
31
503
251
51
36
30
170
180
180
30
2
1
1
1.617
600
90
1.800
300
220
200
160
30
125
600
770
1.200
6.095
5
45
45
265
25
30
Üretim (Ton)
3
13
48
74
3
6
3
150
8
2
10
2
18
12
4
12
48
125
64
1.496
761
75
47
50
170
234
387
120
4
2
5
3.540
600
200
5.974
990
396
360
272
53
144
960
2.156
4.920
17.025
5
79
77
252
38
52
Üretim içindeki
payı (%)
2
8,6
32
49,3
2
4
2
100
80
20
4,1
37,5
25
8,3
25
100
3,5
1,8
42,2
21,4
2,1
1,3
1,4
4,8
6,6
10,9
3,3
0,1
0,05
0,1
3,5
1,1
35
5,8
2,3
2,1
1,5
0,3
0,8
5,6
12,6
28,8
100
0,9
15,7
15,3
50
7,5
10,3
95
I
Gürpınar
Muradiye
Özalp
Van
Genel toplam
TOPLAM
Fasulye (Taze)
TOPLAM
Soğan (Taze)
Turp (Kırmızı)
Domates (Sofralık)
Hıyar (Sofralık)
Acur
Biber (Dolmalık)
Biber (Sivri)
Patlıcan
Kabak (Sakız)
Fasulye (Taze)
Kavun
Karpuz
Lahana (Beyaz)
Marul (Kıvırcık)
Marul (Göbekli)
Maydonoz
TOPLAM
Hıyar (Sofralık)
TOPLAM
Soğan (Taze)
Turp (Kırmızı)
Domates (Sofralık)
Hıyar (Sofralık)
Biber (Dolmalık)
Biber (Sivri)
Patlıcan
Balkabağı
Fasulye (Taze)
Kavun
Karpuz
Lahana (Beyaz)
Marul (Kıvırcık)
Marul (Göbekli)
Maydonoz
TOPLAM
Acur
Balkabağı
Biber (Dolmalık)
Biber (Sivri)
Domates (Sofralık)
Fasulye (Taze)
Hıyar (Sofralık)
Kabak (Sakız)
Karpuz
Kavun
Lahana (Beyaz)
Marul (Kıvırcık)
Maydonoz
Patlıcan
Soğan (Taze)
Turp (Kırmızı)
TOPLAM
415
43
43
30
25
240
110
25
30
40
30
30
100
240
100
10
12
10
4
1.036
3
3
190
50
607
306
116
150
300
20
1.000
400
400
140
14
1
10
3.707
25
75
437
433
3267
1.751
1085
30
1480
1445
1380
40
15
523
1055
210
12281
503
43
43
45
50
703
330
52
60
72
45
62
100
720
350
24
10
8
7
2.681
3
3
194
84
1.539
966
184
180
300
40
1.000
600
1.120
350
28
2
52
6.642
52
145
722
665
9.857
1.721
3213
62
4.065
2552
5414
54
64
670
982
413
100
100
100
1,6
1,8
26,2
12,3
1,9
2,2
2,6
1,6
2,3
3,7
26,8
13
0,8
0,3
0,2
0,2
100
100
100
2,9
1,2
23,1
14,5
2,7
2,7
4,5
0,6
15
9
16,8
5,2
0,4
0,03
0,7
100
29067
96
I
1.1.6. Van İli Meyveler Üretim İstatistikleri
Van İli’nde yetiştirilen meyvelere ilişkin istatistikler tablo ve grafik olarak bu başlık altında
ortaya konulmuştur.
Van İli’nde yetiştirilen meyvelerin dekara ve ürün gruplarına göre dağılımı aşağıdaki grafikte
verilmektedir. Van İlindeki meyvelik alanların % 59’unu meyveler, taş çekirdekliler ve
yumuşak çekirdekliler, % 41’ini üzüm oluşturmaktadır.
Grafik 29: Van İli Meyveler Ürün Grubunun Üretim Alanına Göre Dağılımı (dekar)
Van İli’nde meyve üretiminin dağılımında % 66’lık ağırlıklı dilimi meyveler, taş çekirdekliler ve
yumuşak çekirdekliler, % 33’ünü zeytin ve diğer sert kabuklular ürün grubu, % 1’ini üzüm
oluşturmaktadır.
Grafiklere göre toplu ekilen meyvelik alan içinde üzümün ekim alanının payı % 41 ile oldukça
yüksek olsa da üretilen ton olarak zeytin ve diğer kabukluların oranının daha yüksek olduğu
görülmektedir.
97
I
Grafik 30: Van İli Meyveler Ürün Grubunun Üretime Göre Dağılımı (2012) [Ton]
1.1.7. Meyveler-Taş Çekirdekliler ve Yumuşak Çekirdekliler Ürün Gruplarının Üretim
Miktarına Göre Dağılımı
Meyveler-taş çekirdekliler ve yumuşak çekirdekliler içinde en yüksek oranda üretimin golden
elmaya ait olduğu görülmektedir (% 50). Armut üretimi (% 20) ikinci ağırlıklı ürünü
oluşturmaktadır.
Van İli genelinde ağırlıklı üretimi yapılan meyveler-taş çekirdekliler ve yumuşak çekirdekliler
ürün grubuna ait meyveler; kayısı, starking elma, ayva, erik, grannysmith elmadır.
Grafik 31: Van İli Meyveler-Taş Çekirdekliler ve Yumuşak Çekirdekliler Üretim Miktarına
Göre Dağılımı 2012 (Ton-%)
98
I
1.1.8. Zeytin ve Diğer Sert Kabuklular Ürün Gruplarının Üretim Miktarına Göre Dağılımı
Zeytin ve diğer sert kabuklular ürün grubu içinde ceviz üretimi en büyük payı
oluşturmaktadır. Zeytin ve diğer sert kabukluların İl içindeki üretiminin tamamına yakınını
ceviz oluşturmaktadır. Cevizin yanında badem ve antep fıstığı üretimi de küçük oranlara
sahip olarak yapılmaktadır.
Ayrıca, Van İli tarımsal ürün grubu içinde sofralık çekirdekli üzüm, tüm üretimi
oluşturmaktadır.
1.1.9. Van İli ve İlçeleri Meyveler, İçecekler ve Baharat Bitkileri Üretim İstatistikleri
Aşağıdaki tabloda, Van İli ve ilçelerine ait meyveler, içecekler ve baharat bitkileri üretim
istatistikleri yer almaktadır. Başkale, Edremit, Erciş, Muradiye ve Merkez İlçe’de ağırlıklı
üretimi, meyveler-taş çekirdekliler ve yumuşak çekirdekliler oluşturmaktadır.
Ağırlıklı üretimin zeytin ve diğer sert kabukluların oluşturduğu ilçeler, Çatak ve Gevaş’tır.
Erciş ve Merkez ilçe’de üzüm üretiminin yapıldığı görülmektedir.
Tablo 65: Van İli ve İlçeleri Meyveler, İçecekler ve Baharat Bitkileri Üretim İstatistikleri
(2012) [Dekar – Ton - %]
İlçe Adı
Grup adı
Meyveler-taş çekirdekliler ve
yumuşak çekirdekliler
Bahçesaray
Başkale
Çaldıran
Üretim
(ton)
Ağaç
başına
ortalama
verim (kg)
Meyve
veren
yaşta
ağaç
sayısı
Meyve
vermeyen
yaşta ağaç
sayısı
Toplam
ağaç
sayısı
521
241
185
9.593
4.134
13.727
Zeytin ve Diğer Sert Kabuklular
4.232
1.173
59
36.679
23.065
59.744
Toplam
4753
1414
244
46.272
27.199
73.471
73
19
38
1.008
359
1.367
Toplam
73
19
38
1.008
359
1.367
18
0
0
0
576
576
22
0
0
0
480
480
Toplam
40
0
0
0
1056
1056
125
353
324
3.225
2.974
6.199
7955
2.359
38
62.810
12.650
75.460
Toplam
8080
2712
362
66.035
15.624
81.659
Çatak
Toplu
meyvelik
lerin
alanı
(dekar)
99
I
Edremit
Erciş
7358
1369
270
30
8.999
7.530
16.529
Toplam
8727
3.458
444
93.409
57.308
150.717
7091
1.373
281
52.152
176.863
229.015
1451
456
28
16.290
1.559
17.849
20
18
0
20
0
20
1.829
309
68.442
178.422
246.864
Üzüm
Toplam
Gevaş
Gürpınar
Muradiye
Saray
Merkez
Genel
Toplam
414
84.410
49.778
134.188
429
219
87
13.655
6.940
20.595
354
284
23
12.350
3.050
15.400
Toplam
781
503
110
26.005
9.990
35.995
84
33
68
1.435
3.637
5.072
Toplam
84
33
68
1.435
3.637
5.072
1183
1.495
351
25.989
30.687
56.676
304
98
34
2.892
1.340
4.232
1487
1.593
385
28.881
32.027
60.908
15
3
34
87
28
115
Toplam
15
3
34
87
28
115
25
80
270
350
Toplam
Özalp
3.188
Üzüm
15
2
160
83
0
160
0
160
Toplam
175
85
25
240
270
510
9822
3.292
319
107.301
115.811
223.113
1512
0
432
83
30
0
14.390
160
6.860
0
21.250
160
11334
3.807
349
121.851
122.671
244.523
26734
10.218
2.126
298.935
392.057
690.993
17.199
5.072
242
154.410
56.534
210.944
180
44113
184
15.474
0
2.368
340
453.685
0
448.591
340
901.937
Üzüm
Toplam
Zeytin ve Diğer Sert
Kabuklular
Üzüm
TOPLAM
100
I
1.2. Van İli ve İlçeleri Hayvancılık İstatistikleri
Van İli ve İlçelerinin hayvancılık istatistikleri aşağıda büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık
verileri alt başlıkları kapsamında verilmiştir.
1.2.1. Van İli Büyükbaş Hayvancılık İstatistikleri
Büyükbaş hayvancılık istatistikleri, İl ve İlçeler bazında toplam hayvan sayısı, süt üretimi,
verimlilik verilerini kapsamaktadır.
Van İli’nin büyükbaş hayvan sayısının, hayvan cinsine göre dağılımı aşağıdaki grafikte
verilmiştir. Van İli büyükbaş hayvan dağılımında öncelikli dilimi % 49 ile yerli sığır türleri
oluşturmaktadır. Bunu melez sığır (% 36) ve kültür sığırı (% 15) takip etmektedir. İlde manda
yetiştiriciliği çok düşük oranda yer almaktadır.
Grafik 34: Van İli Büyükbaş Hayvan Sayısı
101
I
Van İlinde büyükbaş hayvancılıktan elde edilen süt miktarına ilişkin grafik aşağıda yer
almaktadır. Grafiğe göre, en fazla süt melez sığırlardan elde edilmektedir (% 46). Alınan süt
miktarında ikinci sırayı % 28 ile yerli sığır ve ardından % 26 ile kültür sığırı almaktadır.
Grafik 35: Van İli Büyükbaş Hayvancılıktan Elde Edilen Süt Miktarı
Tablo 66: Van İli Büyükbaş Hayvancılık İstatistikleri (2012) [Baş –Ton -%]
Hayvan Adı
Sağılan hayvan
sayısı (baş)
Toplam
Manda
Süt (Ton)
Verimlilik
990
297
290,23
3,91
Sığır (Kültür)
29.007
11.940
42.378,85
31,94
Sığır (Melez)
69513
29650
75.603,81
28,05
95.180
194690
33.836
75723
45.505,80
163778,7
16,13
Sığır (Yerli)
TOPLAM
İlçelere göre büyükbaş hayvancılık istatistikleri değerlendirildiğinde, büyükbaş hayvancılığın
en yüksek oranda yapıldığı ilçeler; Merkez ilçe, Erciş, Muradiye, Gürpınar ve Başkale’dir. Bu
ilçelerde 20 binin üzerinde büyükbaş hayvan beslenmektedir.
Süt üretiminde en verimli ilçelerin Başkale (8,43), Çaldıran (8,43), Merkez ilçe (8,42), Erciş
(8,42) olduğu görülmektedir.
Yerli sığırın en fazla beslendiği ilçeler Erciş, Merkez ilçe, Özalp ve Muradiye; melez sığırın en
fazla beslendiği ilçeler, Gürpınar, Merkez, Muradiye, Başkale’dir.
102
I
Tablo 67: İlçelere Göre Van İli Büyükbaş Hayvancılık İstatistikleri (2012) [Baş –Ton -%]
İlçe Adı
630
Sağılan hayvan
sayısı (baş)
437
Sığır (Yerli)
2.787
TOPLAM
Hayvan Adı
1.843
2.478,84
1,35
3.417
2.280
3.593,19
51
42
41,23
0,98
Sığır (Kültür)
5.517
1.995
7.082,25
3,55
Sığır (Melez)
5.933
2.375
6.056,25
2,55
Sığır (Yerli)
8.867
2.185
2.938,83
1,35
20.368
6.597
16.118,55
Manda
110
42
41,23
0,98
Sığır (Kültür)
494
191
677,87
3,55
Sığır (Melez)
3.557
1.315
3.352,74
2,55
Sığır (Yerli)
7.390
2.265
3.046,16
1,34
11.551
3.813
7.118,00
Sığır (Yerli)
2.200
428
574,99
TOPLAM
2.200
428
574,99
Sığır (Kültür)
720
143
505,88
3,54
Sığır (Melez)
3.170
1.188
3.028,13
2,55
Sığır (Yerli)
1.210
428
574,99
1,34
TOPLAM
5.100
1.759
4.108,99
79
33
32,34
0,98
Sığır (Kültür)
7.580
2.860
10.151,23
3,55
Sığır (Melez)
19.970
7.106
18.120,30
2,55
8.805
1.093
1.469,41
1,34
36.434
11.092
29.773,28
Sığır (Kültür)
1.945
1.159
4.114,45
3,55
Sığır (Melez)
5.620
3.677
9.375,08
2,55
Sığır (Yerli)
2.925
1.777
2.389,39
1,34
10.490
6.613
15.878,92
1.775
618
2.192,13
3,55
TOPLAM
Çaldıran
TOPLAM
Çatak
Edremit
Manda
Erciş
Sığır (Yerli)
TOPLAM
Gevaş
TOPLAM
Sığır (Kültür)
Gürpınar
Muradiye
1,34
8.980
5.985
15.261,75
2,55
Sığır(Yerli)
14.550
4.940
6.644,30
1,35
TOPLAM
25.305
11.543
24.098,18
750
180
175,43
0,97
Sığır (Kültür)
4.426
1.601
5.682,66
3,55
Sığır (Melez)
8.812
1.961
5.000,04
2,55
Sığır (Yerli)
25.812
6.917
9.303,30
1,34
TOPLAM
39.800
10.659
20.161,43
Sığır (Kültür)
4.130
2.280
8.094,00
3,55
Sığır (Melez)
8.600
4.180
10.659,00
2,55
Sığır (Yerli)
9.503
5.243
7.051,90
1,35
22.233
11.703
25.804,90
Sığır(Melez)
Manda
Merkez
Verimlilik
2,55
Manda
Başkale
Süt (Ton)
1.114,35
Sığır (Melez)
Bahçesaray
Toplam
TOPLAM
103
I
Özalp
Sığır (Kültür)
2.420
1.093
3.878,38
3,55
Sığır (Melez)
4.140
1.330
3.391,50
2,55
Sığır (Yerli)
8.870
5.320
7.155,40
1,35
15.430
7.743
14.425,28
101
96
244,67
2,55
Sığır (Yerli)
2.261
1.397
1.878,29
1,34
TOPLAM
2.362
1.493
2.122,97
TOPLAM
Sığır (Melez)
Saray
1.2.2. Küçükbaş Hayvancılık İstatistikleri
Van İli ve ilçelerinin küçükbaş hayvancılık istatistikleri aşağıda verilmektedir. Van İli genelinde
ağırlıkla kıl keçisi ve yerli koyun besiciliği yapılmaktadır. İl genelindeki mevcut küçükbaş
hayvanların % 91’ini yerli koyun, % 9’unu kıl keçisi oluşturmaktadır.
İl genelinde yerli koyundan 82076,51 ton süt elde edilirken, kıl keçisinden 7757,89 ton süt
elde edilmiştir.
Grafik 36: Van İli Geneli Küçükbaş Hayvan Sayısı
104
I
Tablo 68: Van İli Küçükbaş Hayvancılık İstatistikleri (2012) [Baş – Kg - %]
Hayvan Adı
Keçi (Kıl)
Koyun (Yerli)
Yetişkin
135014
1531180
GençYavru
90346
615959
Sağılan hayvan
Süt (Ton)
sayısı (baş)
225360
71834 7757,89
2147139
965606 82076,51
Toplam
Verimlilik
1,32
1,07
Aşağıdaki tabloda ilçelere göre Van İli ve İlçeleri hayvancılık istatistikleri yer almaktadır.
Küçükbaş hayvancılığın en yüksek oranda yapıldığı ilçelerin, Gürpınar (525.400 baş), Başkale
(406.910 baş), Erciş (289.495 baş) ve Çaldıran (281.699 baş) olduğu görülmektedir.
Süt alımındaki verimliliğin tüm ilçelerdeki düzeyinin birbirine yakın olduğu görülmektedir.
Tablo 69: İlçelere Göre Van İli Büyükbaş Hayvancılık İstatistikleri (2012) [Baş –Ton-%]
İlçe Adı
Hayvan Adı
Keçi (Kıl)
Bahçesaray
Başkale
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Gürpınar
Toplam
Sağılan
hayvan
sayısı (baş)
Süt (Ton)
Verimlilik
1714
5104
1721
185,814
0,11
Koyun (Yerli)
11810
5750
17560
6603
561,255
0,09
Toplam
15200
7464
22664
8324
747,069
Keçi (Kıl)
24210
20500
44710
16275
1757,7
0,11
0,09
Koyun (Yerli)
274200
88000
362200
188790
16047,15
Toplam
298410
108500
406910
205065
17804,85
959
346
1305
493
53,233
0,11
Koyun (Yerli)
184474
95920
280394
113448
9643,072
0,08
Toplam
185433
96266
281699
113941
9696,305
Keçi (Kıl)
18300
6700
25000
13578
1466,424
0,11
Koyun (Yerli)
67000
33000
100000
40920
3478,2
0,09
Toplam
85300
39700
125000
54498
4944,624
Keçi (Kıl)
2190
570
2760
1535
165,726
0,11
Koyun (Yerli)
11683
4400
16083
6975
592,875
0,09
Toplam
13873
4970
18843
8510
758,601
Keçi (Kıl)
7200
3300
10500
3767
406,782
0,11
Koyun (Yerli)
249250
29745
278995
182280
15493,8
0,09
Toplam
256450
33045
289495
186047
15900,58
Keçi (Kıl)
15400
8700
24100
8835
954,18
0,11
Koyun (Yerli)
31200
18570
49770
24273
2063,205
0,09
Toplam
46600
27270
73870
33108
3017,385
Keçi (Kıl)
27900
32500
60400
5580
602,64
0,11
Koyun (Yerli)
295000
170000
465000
139500
11857,5
0,09
Toplam
322900
202500
525400
145080
12460,14
8350
1900
10250
6510
703,08
0,11
Koyun (Yerli)
91200
13000
104200
79050
6719,25
0,09
Toplam
99550
14900
114450
85560
7422,33
Keçi (Kıl)
Muradiye
Genç-Yavru
3390
Keçi (Kıl)
Çaldıran
Yetişkin
105
I
Keçi (Kıl)
Özalp
8038
2390
10428
3954
427,071
0,11
Koyun (Yerli)
128121
41234
169355
73098
6213,33
0,09
Toplam
136159
43624
179783
77052
6640,401
Keçi(Kıl)
4355
3780
8135
2418
261,144
0,11
99350
38000
137350
77190
6561,15
0,09
Toplam
103705
41780
145485
79608
6822,294
Keçi (Kıl)
14722
7946
22668
7168
774,091
0,11
87892
78340
166232
33479
2845,721
0,09
102614
86286
188900
40647
3619,812
Koyun (Yerli)
Saray
Merkez
Koyun (Yerli)
Toplam
1.2.3. Kanatlı Hayvan Varlığı
Van İli’ndeki kanatlı hayvan varlığına ait veriler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Kanatlı
hayvan varlığının % 96,3’ünü yumurta tavuğu, % 2,7’sini hindi oluşturmaktadır. İlde, kaz ve
ördek düşük oranda yetiştirilmektedir.
Tablo 70: Van İli Kanatlı Hayvan Varlığı (2012) [Adet - %]
Hayvan Türü
Mevcut Sayı
Hindi
%
10500
2,7
Kaz
1300
0,3
Ördek
2100
0,5
Yumurta Tavuğu
363613
96,3
Toplam
377513
100
Van İli ilçelerine ait kanatlı hayvan varlığına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Van'ın
Bahçesaray, Başkale, Erciş, Gevaş, Gürpınar, Muradiye ve Van Merkez İlçelerinde kanatlı
hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Veriler değerlendirildiğinde, İl genelindeki yumurta
tavuğunun % 82,5’inin Merkez İlçe’de yetiştirilmekte olduğu görülmektedir.
İl genelindeki hindi ve kaz varlığının % 76’sı Erciş’te, ördek varlığının % 52’si ise Gürpınar
bulunmaktadır.
Tablo 71: İlçeler Kanatlı Hayvan Varlığı (2012) [Adet ]
İlçe Adı
Bahçesaray
Başkale
Erciş
Hayvan Türü
Yumurta Tavuğu
Hindi
Ördek
Yumurta Tavuğu
Hindi
Kaz
Ördek
Yumurta Tavuğu
Mevcut sayı
4363
500
100
1000
8000
1000
700
20000
106
I
Gevaş
Gürpınar
Muradiye
Merkez ilçe
Yumurta Tavuğu
Hindi
Kaz
Ördek
Yumurta Tavuğu
Hindi
Kaz
Ördek
Yumurta Tavuğu
Yumurta Tavuğu
3250
200
180
1100
32000
1800
120
200
3000
300000
1.2.4. Arıcılık İstatistikleri
Van İli ve ilçelerine ilişkin arıcılık istatistikleri aşağıda yer almaktadır. Tabloda ilçelerde arıcılık
yapılan köy sayısı ve bal üretimi verileri sunulmaktadır. İl genelinde arıcılığın en yüksek
oranda, Çatak, Merkez ve Bahçesaray’da; en düşük oranda ise Gürpınar ve Muradiye’de
yapıldığı görülmektedir.
Çatak’ta 28, Merkez’de 25 ve Bahçesaray’da 20 köyde arıcılık yapılmaktadır. Toplam bal
üretiminin % 35’i Merkez ilçeye bağlı köylerde, % 18’i Çatak’ta, % 15’,i Bahçesaray’da
gerçekleşmektedir.
Tablo 72: Van İli İlçeler Arıcılık İstatistikleri (2012) [Adet –Ton]
İlçe Adı
Bahçesaray
Başkale
Çatak
Edremit
Erciş
Gevaş
Gürpınar
Merkez
Muradiye
Özalp
Toplam
Köy Sayısı
20
11
28
2
12
15
1
25
2
4
120
Yeni
Eski Kovan
Kovan
Sayısı
Sayısı
10067
1656
1100
0
8000
3595
160
50
6110
15
6416
600
280
0
20364
3000
300
0
220
0
53017
8916
Toplam
Kovan
11723
1100
11595
210
6125
7016
280
23364
300
220
61933
Bal
Üretimi
(ton)
157,624
56
180
4,3
70
160,4
7
350,412
3
2,9
991,636
Balmumu
Üretimi
(ton)
0,002
2,25
60
0,757
0,07
0,1
0,275
19,4
0,075
0,285
83,214
107
I
2. TURİZM
2.1. Turizm Sektörüne İlişkin Veriler ve Değerlendirmeler
Turizm sektörüne ilişkin veriler ve değerlendirmeler başlığı altında; Van İlinin sahip olduğu
mevcut turizm potansiyeli değerlendirilmektedir. Turizm sektörünün mevcut yapısı; turizm
altyapısı, ziyaretçi profili, somut ve somut olmayan kültürel miras unsurları ve doğal miras
olarak 4 ana başlık altında incelenmiştir.
2.1.1. Turizm Altyapısı
Turizm altyapısı bölümünde 2008 ile 2012 yılları arasında, Türkiye, TRB, TRB2 bölgeleri ve
Van’ın sahip olduğu Turizm Yatırım ve İşletme belgeli tesislerin sayısı ve kapasitesi, Van’da
bulunan seyahat acenteleri ve rehber sayısı, Türkiye, TRB, TRB2 ve Van’daki turizm yatırım ve
işletme belgeli tesislere gelen ziyaretçi ve geceleme sayısı, tesislerde ortalama kalış süresi ve
doluluk oranları, işletme ve yatırım belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı verileri
Aşağıdaki tabloda TR, TRB,TRB2 Bölgeleri ve Van İlinde turizm yatırım belgeli tesis sayısı, oda
sayısı ve yatak sayısı verilmiştir. 2008 yılında Türkiye için tesis sayısı 776, oda sayısı 113.487
ve yatak sayısı 258.287 adettir. 2008 yılında TRB bölgesi için tesis sayısı 12, oda sayısı 1.172
ve yatak sayısı 2.462 adettir. 2008 yılı Van İli için turizm yatırım belgeli tesis sayısı, oda sayısı
ve yatak sayısı verileri elde edilememiştir. TRB bölgesinin sahip olduğu turizm yatırım belgeli
işletmelerin sayısı Türkiye’nin sahip olduğu tesis sayısının % 1,54'ünü oluşturmaktadır. TRB2
bölgesinde bulunan tesis sayısı, Türkiye geneli tesis sayısının % 0,12’sini oluşturmaktadır.
TRB bölgesinde yer alan işletmelerdeki toplam oda sayısı Türkiye toplamının % 1,03 ‘lük
kısmını oluşturmaktadır. TRB2 bölgesi turizm yatırım belgeli tesislerin oda sayısı, Türkiye’nin
sahip olduğu toplam turizm yatırım belgeli tesislerin oda sayısının % 0,01‘lik kısmını
oluşturmaktadır. 2008 yılında TRB bölgesinin sahip olduğu tesis yatak sayısı Türkiye’nin
toplam yatak sayısının % 0,95’ini oluşturmaktadır. Aynı biçimde TRB2 bölgesinde ki tesis
yatak sayısının ise Türkiye toplamının % 001‘lik kısmını oluşturduğu görülmektedir.
2009 yılı verilerine bakıldığında, Türkiye’nin toplam tesis sayısı, oda sayısı ve yatak sayısının
2008 yılı verilerinin altında kaldığı görülmektedir. Toplam tesis sayısının % 0,02 azaldığı ve
toplam tesis sayısının 754 adete düştüğü görülmektedir. Türkiye toplam turizm yatırım
108
I
belgeli oda sayısı % 0,09 azalarak 103.119’e düşmüştür. 2008 yılından 2009 yılına kadar
26.831 adet yatak sayısı azalarak sene sonunda 231.456’ya ulaşmıştır. 2009 yılında Türkiye
toplam tesis sayısının % 1,06’sını TRB bölgesi, % 0,13’ünü ise TRB2 bölgesi oluşturmaktadır.
2009 yılı Türkiye turizm yatırım belgeli tesislerin oda sayının % 0,57'sini TRB bölgesi, %
0,06’sını ise TRB2 bölgesi oluşturmaktadır. Türkiye’nin turizm yatırım belgeli tesislerindeki
toplam yatak sayısının % 0,54’ünü TRB bölgesi, % 0,05’ini ise TRB2 bölgesi oluşturmaktadır.
2010 yılında Türkiye toplam turizm tesis sayısı % 0,16 artarak 877 adete ulaşmıştır. Turizm
yatırım belgeli tesislerin oda sayısı toplamı 2009 yılına göre % 0,11 artarak 114.771 adete
ulaşmıştır. Toplam yatak sayısı değerlerine bakıldığında ise % 0,09 artarak 252.984 adete
yükseldiği görülmektedir. Türkiye’nin toplam tesis sayısının % 2,16'sini TRB bölgesi, % 0,7’sini
TRB2 bölgesi oluşturmaktadır. Türkiye’de ki turizm yatırım belgeli tesislerin oda sayısının %
1,53’ünü TRB bölgesi, % 0,57’sini TRB2 bölgesi oluşturmaktadır. Türkiye’nin toplam yatak
sayısı verilerinin % 1,47’sini TRB bölgesi, % 0,51’ini ise TRB2 bölgesi oluşturmaktadır. 2010 yılı
Van verilerine bakıldığında, turizm yatırım belgeli tesis sayısı 3, oda sayısı 433 ve yatak sayısı
874'dür. Bu veriler ile 2010 yılında Van İlinde yar alan turizm yatırım belgeli tesisler
Türkiye’nin toplam tesis sayısının % 0,34'ünü, oda sayısının % 0,37’sini ve yatak sayısının %
0,34’ünü oluşturmuştur.
2011 yılı Türkiye’nin toplam tesis sayısı 922 olup, 2010 yılına göre % 0,05 artış göstermiştir.
Oda sayısı, tesis sayısı ile doğru orantılı olarak artış göstermiş, % 0,06’lık artış ile 122.364
adete yükselmiştir. Yatak sayısı da, oda ve tesis sayısı ile benzerlik göstererek, % 0,05’lik artış
göstererek 267.900 adete çıkmıştır. Türkiye’deki toplam tesis sayısının % 3,68’lik kısmını TRB
bölgesi, % 2,27’lik kısmını TRB2 bölgesi oluşturmaktadır. Türkiye'deki toplam oda sayısı
verilerindeyse, % 2,17’lik kısmını TRB bölgesi, % 1,23’lük kısmınıysa TRB2 bölgesinin
oluşturduğu görülmektedir. Benzer şekilde Türkiye’deki toplam yatak sayısı verilerine
bakıldığında, % 2,04’lük kısmını TRB bölgesi, % 1,11’lik kısmınıysa TRB2 bölgesinin
oluşturduğu anlaşılmaktadır. 2011 yılı Van verilerine göre, Van İli toplam tesis sayısı 11,
toplam oda sayısı 989 ve toplam yatak sayısının 2.005 olduğu görülmektedir. Türkiye’deki
toplam tesis sayısının % 1,19’luk kısmını Van oluşturmaktadır. 2011 yılı verilerine göre, Van İli
tesis sayısı Türkiye’nin % 1,19’unu, oda sayısı % 0,80’ini ve yatak sayısı % 0,74’ünü
109
I
oluşturmaktadır. 2010 yılı verileri ile karşılaştırıldığında, Van İlinin sahip olduğu tesis, oda ve
yatak sayısını yaklaşık iki katına çıkardığı görülmektedir.
2012 yılı verilerine göre, Türkiye’nin sahip olduğu turizm yatırım belgeli tesis sayısının 960,
oda sayısının 126.592 ve yatak sayısının 273.877 adet olduğunu göstermektedir. TRB
bölgesinin sahip olduğu toplam tesis sayısı, Türkiye’nin sahip olduğu toplam tesis sayısının %
4,06’sını oluşturmakta, TRB2 bölgesi de % 2,70’lik bir paya sahip gözükmektedir. Türkiye’nin
sahip olduğu oda sayısınınsa % 2,36’sını TRB ve % 1,43’ünü TRB2 bölgesi oluşturmaktadır.
Sahip olduğu turizm yatırım belgeli tesislerin yatak sayısına bakılacak olursa, % 2,24’ünü TRB
bölgesinin, % 1,31’ini TRB2 bölgesinin oluşturduğu anlaşılmaktadır. 2012 yılı Van verilerine
göre, Van İlinin 2012 yılı sonunda sahip olduğu tesis sayısı 14, oda sayısı 1.139 ve yatak sayısı
2.359 olduğu görülmektedir. 2011 verileri ile karşılaştırıldığında İlin sahip olduğu toplam tesis
sayısını % 27 oranında, oda sayısını % 15 oranında ve yatak sayısını ise % 17 oranında
arttırdığı görülmektedir. Van İlinin turizm verileri, Türkiye geneli verileri ile oranlandığında,
sahip olduğu tesis sayısının Türkiye’nin % 1,45’ini, oda sayısının % 0,89’unu ve yatak sayısının
% 0,86’sını oluşturduğu sonucu çıkarılmaktadır.
Tablo 73: Türkiye, TRB, TRB2 ve Van'ın Turizm Yatırım Belgeli Tesis, Oda, Yatak Sayısı
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
Bölge
TR
TRB
TRB2
Van
TR
TRB
TRB2
Van
TR
TRB
TRB2
Van
TR
TRB
TRB2
Van
TR
TRB
TRB2
Van
Tesis Sayısı
776
12
1
%
100
1,54
0,12
754
8
1
100
1,06
0,13
877
19
7
3
922
34
21
11
960
39
26
14
100
2,16
0,79
0,34
100
3,68
2,27
1,19
100
4,06
2,70
1,45
Turizm Yatırım Belgeli
Oda Sayısı
113 487
1172
13
%
100
1,03
0,01
Yatak Sayısı
258 287
2462
36
%
100
0,95
0,01
103 119
585
60
100
0,57
0,06
231 456
1 259
120
100
0,54
0,05
114 771
1 761
659
433
122 364
2 659
1 507
989
126 592
2 989
1 811
1 139
100
1,53
0,57
0,37
100
2,17
1,23
0,80
100
2,36
1,43
0,89
252 984
3 726
1 309
874
267 900
5 486
2 991
2 005
273 877
6 145
3 607
2 359
100
1,47
0,51
0,34
100
2,04
1,11
0,74
100
2,24
1,31
0,86
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı (Turizm İstatistikleri Veri Tabanı), 2014
110
I
Van’da turizm yatırım belgeli tesis sayısının yıllara göre artış grafiği aşağıda verilmiştir. 2008
ve 2009 yılı verilerine ulaşılamadığından, grafik 2010 yılından başlamaktadır. 2010 yılından
itibaren artmaya başlayan tesis sayısının, 2011 yılında düşüşe geçtiği, 2012 yılında ise artışına
devam ettiği görülmektedir.
Grafik 37: Van İli Turizm Yatırım Belgeli Tesis Sayısı Grafiği
2008 yılı Türkiye’nin toplam turizm işletme belgeli tesislerinin sayısı 2.566 adet, oda sayısı
268.633 ve yatak sayısı 567.470'dir. TRB bölgesinin sahip olduğu tesis sayısı, Türkiye geneli
toplam değerinin % 2,72’sini, TRB2 bölgesi ise % 0,81’ini oluşturmaktadır. Oda sayısı
verilerine bakıldığındaysa; TRB bölgesi Türkiye geneli toplam oda sayısının % 1,33’ünü, TRB2
bölgesi ise % 0,23’ünü oluşturmaktadır. TRB bölgesinin sahip olduğu toplam yatak sayısı
Türkiye’nin sahip olduğu değerin % 1,28’ini, TRB2 bölgesiyse % 0,22’sini oluşturmaktadır.
2008 yılında Van İlinin sahip olduğu toplam tesis sayısı 12 adettir ve Türkiye'de faaliyette
bulanan toplam tesis sayısının % 0,46’sını oluşturmaktadır. Van İlinde işletilen turizm
tesislerinin sahip olduğu oda sayısı 631 adettir ve Türkiye’nin sahip olduğu toplam turizm
işletme belgeli oda sayısının % 0,23’ünü kapsamaktadır. Benzer şekilde yatak sayısı verilerine
bakıldığında; Van İlinin sahip olduğu toplam yatak sayısının 2008 yılı sonu itibariyle 1.292
olduğu ve bu değerin Türkiye’nin sahip olduğu toplam değerin % 0,22’sini oluşturduğu
sonucu çıkarılmaktadır.
111
I
2009 yılı verilerine göre; Türkiye’nin sahip olduğu tesis sayısı 2.655 adet, oda sayısı 289.383,
yatak sayısıysa 608.765'dır. Türkiye geneli toplam tesis sayısının % 1,06’sını TRB bölgesi, %
0,83’ünüyse TRB2 bölgesi oluşturmaktadır. Türkiye’deki toplam turizm işletme belgeli oda
sayısının % 0,46’sını TRB bölgesi ve % 0,35’ini TRB2 bölgesi oluşturmaktadır. Türkiye’deki
toplam yatak sayısının % 0,45’i TRB bölgesinde ve % 0,34’ü TRB2 bölgesinde bulunmaktadır.
2008 ile 2009 yılları karşılaştırıldığında Türkiye geneli tesis, oda ve yatak sayısındaki artışların
TRB bölgesine yansımadığı görülmektedir. 2009 yılında TRB bölgesinde tesis, oda ve yatak
sayılarında düşüşler görülmektedir. Benzer şekilde Van İlinde de tesis, oda ve yatak sayısında
düşüşler görülmüştür. 2008 yılına göre Van İli tesis sayısı % 16, oda sayısı % 14 ve yatak sayısı
% 15 azalmıştır.
Türkiye 2010 yılı verilerine bakıldığında toplam tesis sayısının 2.647, oda sayısının 299.621 ve
yatak sayısının 629.465 adet olduğu görülmektedir. 2009 yılına göre tesis sayısının % 0,08,
oda sayısının % 0,03 ve yatak sayısının % 0,03 arttığı anlaşılmaktadır. TRB bölgesi verileri
değerlendirildiğinde Türkiye toplam tesis sayısının % 1,43'ü, oda sayısının % 0,65’i ve yatak
sayısının % 0,62’si TRB bölgesinde faaliyet göstermektedir. TRB2 bölgesiyse, tesis sayısı
bakımından Türkiye toplam tesis sayısının % 0,75’ini, oda sayısının % 0,32’sini ve yatak
sayısının % 0,31’ini oluşturmaktadır. 2010 yılı Van İli verilerine göre; Van İlinin sahip olduğu
toplam tesis sayısı 2009 yılına göre % 10 azalmıştır. Aynı şekilde oda sayısı ve yatak sayısı da
yaklaşık olarak % 10 azalmıştır.
2011 yılı Türkiye’nin sahip olduğu turizm işletme belgeli tesis sayısı 2.783 adet, oda sayısı
319.319 ve yatak sayısı ise 668.829'dur. TRB bölgesi sahip olduğu tesis sayısı itibariyle
Türkiye’nin % 1,61’ini, toplam oda sayısının % 0,71’ini ve toplam yatak sayısının % 0,68’ini
oluşturmaktadır. TRB2 bölgesi ise toplam tesis sayısının % 0,82’sini, toplam oda sayısının %
0,34’ünü ve toplam yatak sayısının % 0,33’ünü oluşturmaktadır. 2011 yılı Van verileri
göstermektedir ki, 2010 yılına göre Van İli toplam tesis sayısı bakımından gelişme göstererek,
tesis sayısını % 10, oda ve yatak sayısını yaklaşık % 17 artırmıştır.
Aşağıdaki tablodaki 2012 yılı verilerine bakıldığında Türkiye’nin toplam tesis sayısının 2011
yılına göre arttığı ve 2.870’e yükseldiği, toplam oda yatak sayısının da 2011 yılına göre
artarak 2.448'e, yatak sayısının da 4.898’e yükseldiği anlaşılmaktadır. TRB bölgesinin, Türkiye
geneli toplam tesis sayısının % 1,63’ünü, toplam oda sayısının % 0,72’sini ve toplam yatak
112
I
sayısının % 0,69’unu oluşturduğu görülmektedir. TRB2 bölgesindeyse; Türkiye geneli tesis
sayısının % 0,80’sı, oda sayısının % 9,34’ü ve yatak sayısının % 0,33’ü bulunmaktadır. 2012
yılı Van verilerine göre; 2011 yılından itibaren tesis sayısında bir değişiklik olmazken,
tesislerin oda ve yatak kapasitesi artırılmıştır. Bu doğrultuda, 2012 yılı sonunda Van İli toplam
tesis sayısı, Türkiye geneli toplam tesis sayısının % 0,34’ünü, oda sayısı % 0,18’ini ve yatak
sayısı % 0,17’sini oluşturmaktadır.
Tablo 74:Türkiye, TRB, TRB2 ve Van'ın Turizm İşletme Belgeli Tesis, Oda ve Yatak Sayısı
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
Bölge
TR
TRB
TRB2
VAN
TR
Tesis Sayısı
2 566
70
21
12
2 625
%
100
2,72
0,81
0,46
100
TRB
28
1,06
TRB2
VAN
TR
TRB
TRB2
VAN
TR
TRB
TRB2
VAN
TR
TRB
TRB2
VAN
22
10
2 647
38
20
9
2 783
45
23
10
2870
47
23
10
0,83
0,38
100
1,43
0,75
0,34
100
1,61
0,82
0,35
100
1,63
0,80
0,34
Turizm İşletme Belgeli
Oda Sayısı
268 633
3594
1 026
631
289 383
%
100
1,33
0,38
0,23
100
Yatak Sayısı
567 470
7292
2 093
1 292
608 765
%
100
1,28
0,36
0,22
100
1 356
0,46
2 762
0,45
1 037
537
299 621
1 970
959
481
319 319
2 291
1 096
564
336 447
2 449
1 155
614
0,35
0,18
100
0,65
0,32
0,16
100
0,71
0,34
0,17
100
0,72
0,34
0,18
2 123
1 088
629 465
3 944
1 964
973
668 829
4 554
2 235
1 140
706 019
4 898
2 356
1 237
0,34
0,17
100
0,62
0,31
0,15
100
0,68
0,33
0,17
100
0,69
0,33
0,17
Van’ın sahip olduğu turizm işletme belgeli tesis sayısı grafiği aşağıda verilmiştir. 2008-2010
yılları arasında ivmesini değiştirerek düşüş gösteren tesis sayısı, 2010 yılından itibaren
artmaya başlamış ve 2012 yılında sabit kalmıştır.
113
I
Grafik 38: Van İli Turizm İşletme Belgeli Tesis Sayısı Grafiği
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı( Turizm İstatistikleri Veri Tabanı), 2014
Aşağıda Van İlinde faaliyet gösteren seyahat acenteleri verilmiştir. Van İlinde 2014 yılı
itibariyle aktif olarak hizmet veren 16 adet seyahat acentesi bulunmaktadır.
Tablo 75: Van İlinde Bulunan Seyahat Acenteleri
Seyahat Acenteleri
1
2
Urartu Turizm Seyahat Acentesi
Erek Turizm Seyahat Acentesi
3
Kamuran Turizm Seyahat Acentesi
4
Zeysın Turizm Seyahat Acentesi
5
Old Tuşba Turizm Seyahat Acentesi
6
Ayanıs Turizm Seyahat Acentesi
7
Çarpanak Turizm Seyahat Acentesi
8
Süphan Turizm Seyahat Acentesi
9
Vanes Turizm Seyahat Acentesi
10
Çay Turizm Seyahat Acentesi
11
Calypsu Turizm Seyahat Acentesi
12
Haldi Turizm Seyahat Acentesi
13
Güven Kardeşler Turizm Seyahat Acentesi
14
Turmek Turizm Seyahat Acentesi
15
Alkans Turizm Seyahat Acentesi
16
Şevliler Turizm Seyahat Acentesi
Kaynak: Van Mevcut Durum Raporu, 2011
İllere göre rehber sayısı verileri incelendiğinde; Türkiye’de toplam 13.241 rehberin faaliyet
gösterdiği anlaşılmaktadır. Rehberlerin coğrafi dağılımı açısından Türkiye’nin üç büyük İline
bakıldığında, İstanbul’un rehber sayısının 4.750, Ankara’nın 1.986, İzmir’in 2.110 olduğu
114
I
görülmektedir. Bu değerlerle Van İli karşılaştırıldığında, Van İlinde toplamda 24 adet rehber
bulunduğu ve üç büyük İlin sahip olduğu rehber sayısının oldukça altında kaldığı
görülmektedir. Van İlinde faaliyet gösteren rehberlerin 17'si erkek, 7'si ise kadındır. Van
İlinde aktif olarak çalışan rehber sayısının 23, pasif çalışan rehber sayısının ise 1 olduğu
görülmektedir. Van İli genelinde hizmet veren rehberler sayısal olarak Türkiye toplam rehber
sayısının % 0,18’ini oluşturmaktadır. Van İline yakın İllere bakıldığında Diyarbakır’ın, Van İline
benzer şekilde 24 rehbere sahip olduğu görülmektedir. Şanlıurfa’nın 56 rehber sayısı ile Van'ı
geçtiği, Erzurum’un ise bu anlamda Van’ın rehber sayısının altında kaldığı görülmektedir.
Tablo 76:Türkiye'nin Seçilmiş İllere Göre Rehber Sayısı
İl Adı
Ülkesel
Aktif
Ülkesel
Pasif
Bölgesel
Aktif
Bölgesel
Pasif
Erkek
Kadın
Toplam
Ankara
1047
938
0
1
1278
708
1986
Antalya
1433
301
24
101
1379
480
1859
Diyarbakır
10
2
2
10
17
7
24
Erzurum
13
1
0
0
8
6
14
İstanbul
3440
1159
52
99
3050
1700
4750
İzmir
1363
639
28
80
1276
834
2110
23
1
0
0
17
7
24
9022
3353
193
673
8679
4562
13241
Van
Toplam
Aşağıda Türkiye’deki tesislere yıllara göre geliş sayısı, geceleme, ortalama kalış süresi ve
doluluk oranı verilmiştir. 2008 yılı verilerine göre Türkiye’ye gelen toplam ziyaretçi sayısı
24.934.002 kişidir. Geceleme sürelerine bakıldığında; gelen ziyaretçilerin yaklaşık % 73‘ünü
yabancı turistlerin oluşturduğu görülmektedir. 2008 yılı Türkiye geneli işletme belgeli
tesislerin doluluk oranı da, geceleme sürelerine benzer bir biçimde ziyaretçilerin % 73’ünü
yabancı turistler oluşturmaktadır. 2009 yılı tesislere gelen yerli ve yabancı toplam ziyaretçi
sayısının 2008 yılı toplam ziyaretçi sayısına göre % 6,38 arttığı görülmektedir. Ortalama kalış
süresi 2008 yılı verileri ile paralellik göstermekte ve yabancı ziyaretçilerin kalış süresi yaklaşık
4,2 günken, yerli ziyaretçilerin kalış süresi 1,9 gündür. Doluluk oranı ortalama % 48,90 iken,
bu oranın % 72’sini yabancı ziyaretçiler, % 28’ini yerli ziyaretçiler oluşturmaktadır. 2010 yılı
Türkiye’nin turizm işletme belgeli tesislerine gelen toplam ziyaretçi sayısı 2009 yılına göre %
12 artmıştır. 2010 yılı verilerine göre, tesislerde geceleyen yabancı ziyaretçi sayısı bir önceki
yıla göre % 23 artış göstermiştir. 2011 yılında, önceki senelerde olduğu gibi tesislere gelen
ziyaretçi sayısı ve geceleyen ziyaretçi sayısında artış devam etmiştir. Ortalama kalış süresi
115
I
aynı kalmakla birlikte, doluluk oranı yaklaşık % 2 oranında artmıştır. 2012 yılında ise Türkiye
işletme belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısında % 7 oranında artış gerçekleşmiştir. 2012
yılında tesislere gelen ziyaretçi sayısında görülen artış, geceleyen ziyaretçi sayısında,
ortalama kalış süresinde ve tesislerin doluluk oranlarında da görülmüştür.
116
I
Tablo 77: Türkiye İşletme Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranı
TESİSE GELİŞ SAYISI
Yerli
GECELEME
Yıllar
Yabancı
Toplam
Yabancı
Yerli
2008
13 647 606
11 286 396
24 934 002
56 918 298
20 832 444
2009
14 388 998
12 137 822
26 526 820
59 986 967
2010
17 415 364
12 338 602
29 753 966
2011
19 264 058
14 350 129
2012
20 481 308
15 701 931
ORTALAMA KALIŞ SÜRESİ
Toplam
DOLULUK ORANI(%)
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
77 750 742
4,2
1,8
3,1
37,71
13,8
51,51
22 929 508
82 916 475
4,2
1,9
3,1
35,38
13,52
48,90
74 325 670
23 832 337
98 158 007
4,3
1,9
3,3
37,23
11,94
49,17
33 614 187
78 888 865
27 616 616
106 505 481
4,1
1,9
3,2
38,12
13,34
51,46
36 183 239
90 822 045
30 332 132
121 154 177
4,4
1,9
3,3
40,74
13,61
54,34
117
I
Elazığ, Bingöl, Tunceli, Van, Muş, Bitlis, Hakkâri ve Malatya İllerinin dahil olduğu bölge,
istatistiki sistemde TRB bölgesi olarak tanımlanmaktadır. 2008 yılında TRB bölgesi tesislerine
gelen ziyaretçilerin sayısı 306.903 kişidir ve ziyaretçi sayısı 2012 yılına kadar düzenli bir
biçimde artış göstermiştir. 2008 yılında TRB bölgesinde faaliyette bulunan tesislere gelen
ziyaretçilerin büyük bölümünü yerli ziyaretçiler oluşturmuştur. TRB bölgesindeki tesislerin
geceleme sayılarına bakıldığında da tesis sayısına gelen ziyaretçi profilin de olduğu gibi, yerli
ziyaretçiler toplam geceleyen ziyaretçi sayısının % 91’ini oluşturmuştur. Ortalama kalış
süreleri yerli ve yabancı ziyaretçiler açısından yaklaşık aynı olup, 2 günün altında kalmıştır.
Doluluk oranı değerlerine bakıldığında ise yerli ziyaretçilerin yoğunlukta olduğu
anlaşılmaktadır. 2009 yılında, TRB bölgesine gelen ziyaretçi sayısı 2008 yılına göre % 5,80
artış göstererek 324.714 kişiye ulaşmıştır. Ortalama kalış süresi yabancı ziyaretçilerin yaklaşık
5,75 gün, yerli ziyaretçilerin ise 1,75 gün olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı ortalama kalış
süresinin ve doluluk oranının en fazla olduğu yıl olmuştur. 2010 yılında ise TRB bölgesinde
tesislere gelen ziyaretçi sayısının önceki yıla göre arttığı, fakat geceleyen ziyaretçi sayısının
azaldığı görülmektedir. 2011 yılı TRB bölgesinin toplam ziyaretçi sayısı % 16 oranında artmış
ve bu artış ortalama kalış süresi hariç tüm değişkenlerde görülmüştür. 2012 yılı verileri
incelendiğinde ise TRB bölgesine gelen ziyaretçi sayısının % 4,19 oranında artmış olduğu
anlaşılmaktadır.
Tablo 78:TRB Bölgesi İşletme Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi
ve Doluluk Oranı
Yıllar Yabancı
Yerli
GECELEME
Toplam Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
DOLULUK ORANI(%)
Toplam Yabancı Yerli Toplam
2008
23 475 283428 306 903
39 303 417 750
456 053
1,7
1,5
1,5
2,3
33,91
36,21
2009
25 508 255 879 324 714
56 690 444 033
500 723
5,75
1,75
1,81
3,78
33,52
37,30
2010
20 317 322 056 342 373
33 736 459 934
493 670
1,59
1,55
1,56
1,47
31,08
32,55
2011
26 366 372 577 398 943
48 377 544 063
592 440
1,82
1,40
1,41
1,94
32,09
34,04
2012
22 205 393 471 415 676
54 709 562 022 6116 731
2,53
1,44
1,47
2,21
34,31
36,52
Aşağıdaki tabloda 2008 yılında Van, Muş Bitlis, Hakkâri ve Malatya İllerini kapsayan TRB2
bölgesinde bulunan tesislere geliş sayısı, geceleme, ortalama kalış süresi ve doluluk oranları
verilmiştir. 2008 yılında TRB2 bölgesi tesislerinde 191.141 kişi ağırlanmıştır. Bunların
çoğunluğunu yabancı ziyaretçiler oluşturmaktadır. Ziyaretçilerin bölge tesislerinde ortalama
kalış süresi 2 günün altında gerçekleşmiştir. 2008 yılı sonu verilerine göre tesislerin ortalama
doluluk oranının % 37,75 olduğu görülmektedir. 2009 yılında tesislere gelen ziyaretçi sayısı %
0,95 oranında artış göstermiştir. Ortalama kalış süresinin yabancı turistlerde 9,48 gün olduğu
dikkat çekmektedir. Ortalama kalış süresi ise 2 günün üzerindedir. Tesislerin doluluk oranının
2008-2012 yılları arasında en yüksek değere ulaştığı görülmektedir. 2010 yılı verilerine göre;
118
I
tesislere gelen ziyaretçi sayısında azalma görülmüştür. Tesislerde ortalama kalış süresi 1,59
gün iken, doluluk oranının 2009 yılına göre gerilediği anlaşılmaktadır. 2011 yılında bir önceki
senenin aksine; tesislere gelen ziyaretçi sayısı % 12,27 oranında artmıştır. Geceleyen ziyaretçi
sayısı belirtilen yıllar arasında en yüksek seviyeye 2011 yılında ulaşmıştır. Ortalama kalış
süresi yaklaşık 1,38 gün, doluluk oranı % 35,10 seviyesindedir. 2012 yılında tesislere gelen
ziyaretçi sayısı 2011 yılına göre azalma göstermiştir. Geceleyen ziyaretçi sayısı ve ortalama
kalış süresi de düşüş göstermiştir. 2012 yılı sonunda tesislerin doluluk oranı % 35,84 olarak
gerçekleşmiştir.
Tablo 79:TRB2 Bölgesi İşletme Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış
Süresi ve Doluluk Oranı
Yıllar Yabancı
Yerli
GECELEME
Toplam Yabancı
Yerli
Toplam Yabancı
Yerli
DOLULUK ORANI(%)
Toplam Yabancı
Yerli
Toplam
2008
20304 170837 191141
32438 244161 276599
1,475
1,475
1,5
3,84
33,915
37,75
2009
20 738 172 227 192 965
48 012 262 046 310 058
9,48
1,75
2,03
5,23
33,76
39
2010
16 412 165 013 181 425
26 933 243 336 270 269
1,23
1,59
1,59
2,1
28,8
30,9
2011
20 637 183 062 203 699
36 356 263 861 300 217
1,73
1,37
1,38
2,68
32,41
35,1
2012
14 791 184 935 199 726
31 435 251 353 282 788
2,41
1,32
1,36
2,65
33,19
35,84
Aşağıdaki tablo, Van merkez ve ilçelerindeki tesislere gelen, geceleyen ziyaretçi sayısını,
ortalama kalış sürelerini ve tesislerin doluluk oranı verilerini göstermektedir. Van İli
genelinde turizm konaklama tesislerinin sadece Van merkez, Edremit ve Erciş ilçelerinde
bulunduğu görülmektedir. 2008 yılında, Van İlini ziyaret edenlerin en fazla Merkez ilçede, en
az ise Erciş ilçesinde bulunan tesislerde konakladıkları anlaşılmaktadır. Tesislere gelen
ziyaretçilerin ağırlıklı bölümünü yerli ziyaretçiler oluşturmuştur. Edremit ilçesinde konaklayan
ziyaretçilerin ortalama kalış sürelerinin daha fazla olduğu ve yabancı ziyaretçilerin yerli
ziyaretçilere göre daha fazla süre konakladıkları görülmektedir. Tesislerin doluluk oranı 2008
yılı sonunda % 27,63 oranındadır. En fazla doluluk oranına sahip ilçe Van merkez, en az
doluluk oranına sahip ilçe ise Erciş’tir. 2009 yılı verilerine göre; Van İline gelen toplam
ziyaretçi sayısı 2008 yılına göre % 9,35 artmıştır. Van Merkez ilçede yer alan tesislere gelen
ziyaretçilerin sayısı 2008 yılına göre % 6 artmıştır. 2008 ve 2009 yılı verileri karşılaştırıldığında
Edremit ve Erciş'te ki tesislere gelen ziyaretçi sayısında artış olduğu anlaşılmaktadır.
Ortalama kalış sürelerine bakıldığında yabancı ziyaretçilerin kalış sürelerinin artığı, ancak yerli
ziyaretçilerin kalış sürelerinin ise azaldığı gözlenmektedir. Tesislerin ortalama doluluk
119
I
oranları 2009 yılı sonu itibariyle % 13 artmış göstermiştir, Edremit ve Erciş ilçelerinde
bulunan tesislerde yaşanan doluluk oranı bu artışa neden olmuştur. Van İli tesislere gelen
ziyaretçi sayısının önceki yıla göre % 13 azaldığı ve bu azalma geceleyen ziyaretçi sayısında da
olmuştur. Ortalama kalış süresi değerleri 2010 yılı sonunda 1,34 güne çıkmış, doluluk oranları
ise % 31,23’den, % 29,76’ya düşmüştür. Van Merkez ilçede yer alan tesislere gelen yabancı
ziyaretçi sayısı yaklaşık % 63 oranında artış göstermiştir. Van İli genelinde tesislere gelen
yabancı ziyaretçi sayısı ise 2010 yılına göre % 32 oranda artmıştır. Aynı şekilde Van İlinde
geceleyen ziyaretçi sayısı % 37 oranında artarken; Edremit ve Erciş ilçelerinde düşüş
görülmüştür. Van merkezde ortalama kalış süresi artarken Edremit ve Erciş ilçelerinde bu
oran değişmemiştir. 2011 yılında Van genelinde tesislerin doluluk oranı Van merkezde
artarken, Edremit ve Erciş ilçelerinde azalma göstermiştir. Van da ortalama kalış süresi 2012
yılında 1,4 günden 1,6 güne çıkmış ancak tesislerin doluluk oranı 2012 yılı sonunda, 2011
yılına göre azalma göstermiştir.
120
I
Tablo 80: Van İli İşletme Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranı
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
İlçeler
Yabancı
Yerli
GECELEME
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
DOLULUK ORANI (%)
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
Merkez
7 600
86 800
94 400
12745
109264
122 009
1,7
1,3
1,3
3,79
32,48
36,27
Edremit
3 355
10 340
13 695
5386
16898
22 284
1,6
1,6
1,6
8,18
25,65
33,83
174
3 266
3 440
429
3923
4 352
2,5
1,2
1,3
1,26
11,53
12,79
Toplam
11129
100406
111 535
18560
130085
148645
1,9
1,3
1,4
4,41
23,22
27,63
Merkez
10 641
89 499
100 140
18 789
112 549
131 338
1,8
1,3
1,3
5,15
30,87
36,02
Edremit
3 647
12 487
16 134
6 138
20 210
26 348
1,7
1,6
1,6
9,34
30,76
40,10
181
5 513
5 694
450
5 513
5 963
2,5
1,0
1,0
1,33
16,24
17,57
Toplam
14 469
107 499
121 968
25 377
138 272
163 649
2
1
1
5
26
31
Merkez
9 889
74 326
84 215
16 441
98 623
115 064
1,3
1,4
4,95
29,72
34,67
Edremit
3 740
12 970
16 710
6 232
20 615
26 847
1,7
1,6
1,6
9,49
31,38
40,86
142
4 285
4 427
390
4 285
4 675
2,7
1,0
1,1
1,15
12,62
13,77
Toplam
13 771
91 581
105 352
23 063
123 523
146 586
1,4
1,3
1,3
5,19
24,57
29,76
Merkez
16 127
76 679
92 806
28 325
121 749
150 074
1,8
1,6
1,6
8,86
38,09
46,95
Edremit
1 779
11 309
13 088
3 124
17 177
20 301
1,8
1,5
1,6
4,75
26,14
30,90
278
3 810
4 088
324
3 980
4 304
1,2
1,0
1,1
0,95
11,72
12,68
Toplam
18 184
91 798
109 982
31 773
142 906
174 679
1,5
1,3
1,40
4,85
25,31
30,17
Merkez
8 670
53 625
62 295
18 372
79 072
97 444
2,1
1,5
1,6
5,17
22,25
27,42
Edremit
2 743
17 410
20 153
5 550
29 390
34 940
2,0
1,7
1,7
4,70
24,88
29,58
Toplam
5 707
71 035
82 448
23 922
108 462
132 384
2,0
1,5
1,64
4,93
23,56
28,49
Erciş
Erciş
Erciş
Erciş
121
I
Aşağıda yer alan tabloda; 2008 yılı Türkiye’deki belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi
sayısına bakıldığında; gelen ziyaretçilerin % 73’ünü yabancı ziyaretçilerin oluşturduğu
görülmektedir. Belediye belgeli tesislerde geceleyen ziyaretçi sayısına bakıldığındaysa,
tesislere gelen ziyaretçi sayısının aksine yerli ziyaretçilerin daha fazla olduğu görülmektedir.
Ortalama kalış süresi göstergeleri, Türkiye’ye gelen yabancı ziyaretçilerin belediye belgeli
tesislerde yaklaşık 4,1 gün kaldıklarını, yerli ziyaretçilerin ise sadece ortalama 1,7 gün
kalabildiklerini göstermektedir. Tesislere gelen ziyaretçi sayısının en fazla olduğu sene
2010’dur. 2011 ve 2012 yıllarında tesislere gelen ziyaretçi sayısı birbirine yakın değerlerde
olup, 2010 yılı değerinin altında kalmıştır. Tesislerde geceleyen ziyaretçi sayısının en fazla
olduğu yıl 2012’dir ve bunu 2010 yılı takip etmektedir. Tesislerde ortalama kalış süresi tüm
yıllarda 2,5 günün altında kalmaktadır. Tesislerin doluluk oranının en az olduğu yıl 2008, en
fazla olduğu ise 2012 yılıdır.
Tablo 81:Türkiye, Belediye Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi
ve Doluluk Oranı
GECELEME
DOLULUK ORANI(%)
Yıllar
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
2008
4 115 212
11 468 804
15 584 016
16 672 587
19 494 427
36 167 014
4,1
1,7
2,3
13,32
15,57
28,89
2009
4 915 424
13 622 917
18 538 341
19 683 973
21 788 769
41 472 742
4,0
1,6
2,2
15,56
17,22
32,78
2010
7 834 701
15 665 190
23 499 891
25 814 082
25 214 853
51 028 935
3,3
1,6
2,2
16,56
16,18
32,74
2011
6 846 474
15 565 115
22 411 589
22 662 247
27 066 987
49 729 234
3,3
1,7
2,2
15,45
18,46
33,91
2012
6 388 684
16 249 597
22 638 281
22 508 367
28 656 168
51 164 535
3,5
1,8
2,3
15,04
19,15
34,20
Aşağıda yer alan tabloya göre, TRB bölgesindeki tesislere gelen ziyaretçi sayısının en yüksek
olduğu yıl 522.166 kişi ile 2010 yılı, en düşük olduğu yıl ise 398.595 kişi ile 2009 yılıdır.
Tesislere gelenlerin büyük kısmını yerli ziyaretçiler, geri kalanını ise yabancı ziyaretçiler
oluşturmaktadır. Yıllara göre, tesislerde geceleyen ziyaretçi sayısına bakıldığında; en fazla
değerin 2011 yılında, en az değerin ise 2012 yılında olduğu görülmektedir. TRB bölgesindeki
tesislerde ortalama kalış süresi tüm yıllarda 2 günün altında kalmaktadır. Tesislerin en fazla
doluluk oranına % 37,61 ile 2010 yılında, en az ise % 31,78 ile 2008 yılında ulaştığı
anlaşılmaktadır.
122
I
Tablo 82:TRB, Belediye Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve
Doluluk Oranı
Yıllar Yabancı
Yerli
GECELEME
Toplam Yabancı
Yerli
Toplam Yabancı
Yerli
DOLULUK ORANI(%)
2008
14026 394941 408 967
25944 601959 627 903
1,76
1,43
1,43
1,00
30,77
31,78
2009
6 063 392 532 398 595
14 036 630 544 644 580
1,79
1,28
1,29
0,68
31,92
32,60
2010
19 856 502 310 522 166
32 451 688 386 720 837
1,61
1,28
1,28
0,99
36,63
37,61
2011
17 888 494 290 512 178
32 460 735 497 767 957
1,57
1,39
1,39
1,26
36,25
37,51
2012
11 242 429 486 440 728
17 714 596 760 614 474
1,68
1,28
1,28
0,83
34,46
35,29
TRB2 bölgesindeki tesislere geliş sayısı sütununa bakıldığında; tesislere gelenlerin
çoğunluğunu yerli ziyaretçilerin oluşturduğu görülmektedir. 2008 yılından, 2010 yılına kadar
artış gösteren ziyaretçi sayısının, 2010 yılından itibaren düşüş gösterdiği görülmektedir. En
yüksek ziyaretçi sayısına ulaştığı yıl 326.445 kişi ile 2010 yılı, en az ise 237.803 kişi ile 2008
yılıdır. Tesislerde geceleyen kişi sayısı 2012 yılı hariç belirtilen yıllar boyunca artış
göstermiştir. Tesislerde geceleyen ziyaretçilerin büyük kısmı yerli ziyaretçilerden
oluşmaktadır. Tesislerde ortalama kalış süresi 2 günün altındadır. Tesislerin doluluk oranı
ise, en yüksek % 36,76 ile 2011 yılı, en düşük ise % 29,63 ile 2008 yılıdır.
Tablo 83:TRB2, Belediye Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi ve
Doluluk Oranı
Yıllar Yabancı
Yerli
GECELEME
Toplam Yabancı
Yerli
Toplam Yabancı
Yerli
DOLULUK ORANI(%)
2008
11 779 226 024 237 803
22303 356702 379 005
1,57
1,42
1,42
1,66
27,97
29,63
2009
4183 249541 253 724
7892 469737 477 629
1,30
1,71
1,71
0,57
35,71
36,28
2010
18241 308204 326 445
29059 459583 488 642
1,39
1,29
1,30
1,61
34,58
36,19
2011
14030 294276 308 306
23989 477363 501 352
1,33
1,3
1,37
1,62
35,14
36,76
2012
7850 221866 229 716
13461 351395 364 856
1,50
1,36
1,36
1,16
31,00
32,17
2008 yılı Van tesislere geliş sayısına bakıldığında, en fazla Van Merkez’in, ikinci olarak
Erciş’in, en son da Edremit’in ziyaretçi aldığı anlaşılmaktadır. Van'ın toplamda aldığı
ziyaretçi sayısının, Türkiye geneli toplam ziyaretçi sayısının % 0,89’u olduğu sonucu
çıkmaktadır. Van merkez de geceleyen toplam ziyaretçi sayısı, toplam geceleyen ziyaretçi
sayısının % 87’sini oluşturmaktadır. Van merkez ve diğer ilçelerde ortalama kalış süresi 2
günün altındadır. En fazla doluluk oranı karşılaştırıldığında % 49,43 ile Van merkez,
ardından % 32,74 ile Erciş ve en son % 12,17 ile Edremit sıralanmaktadır. Van tesislerine
123
I
gelen ziyaretçilerin % 77’sinin Van Merkez tesislerine, % 12'sinin Erciş’e, % 7’sinin ise
Edremit tesislerine gelmekte olduğu görülmüştür. Van Merkezde ve ilçelerde ortalama kalış
süresi 2 gün ve üzeridir. Tesislerin doluluk oranıysa en fazla Edremit, en az ise Gürpınar
ilçesindedir. Van İli sahip olduğu belediye belgeli tesis sayısı bakımından Türkiye toplamının
% 0,91’ini oluşturmaktadır. Van Merkez de yer alan tesislere gelen ziyaretçi sayısı, Van İli
toplamının % 83’ünü oluşturmaktadır. Tesislerde ortalama kalış süresi 1,5 gün olup, en fazla
kalış süresi Van Merkez ilçede yer alan tesislere aittir. Edremit tesisleri % 63,56 doluluk
oranı ile ilk sırada iken, Erciş ilçesinin tesisleri % 34,58 ile en az doluluk oranına sahiptir.
2011 yılı tesislere gelen ziyaretçi sayısı 2010 yılına göre % 3,18 oranında düşmüştür. En fazla
ziyaretçi alan yer Van Merkez, en az ise Edremit ilçesidir. Tesislerde ortalama kalış süresi
yaklaşık 1,4 gün iken, en fazla kalış süresi Van Merkeze aittir. Tesislerin doluluk oranı
ortalama % 47,86'dır ve Van Merkez en fazla doluluk oranına sahiptir. 2012 yılı verilerinde,
Van Merkezin bir önceki seneye göre % 19 oranında ziyaretçi kaybettiği anlaşılmaktadır.
Geceleyen ziyaretçi sayısı ve ortalama kalış sürelerinde de Van Merkezin 2011 yılına göre
değerlerinin azaldığı ve doluluk oranının da % 47’den % 54’e düştüğü görülmektedir.
124
I
Tablo 84: Van İli, Belediye Belgeli Tesislere Geliş, Geceleme Sayısı, Ortalama Kalış Süresi
ve Doluluk Oranı
Yıllar
2008
2009
2011
DOLULUK ORANI(%)
İlçeler
Merkez
Yabancı
2792
Edremit
266
4135
4401
355
5390
5745
1,3
1,3
1,3
0,75
11,42
12,17
Erciş
1858
16647
18505
2565
22122
24687
1,4
1,3
1,3
3,4
29,34
32,74
Toplam
4916
134726
139642
13247
234646
247893
2,13
1,4
1,5
2,1
29,28
31,44
Merkez
1 425 119 923 121 348
2 978 246 417 249 395
2,1
2,1
2,1
0,68
56,17
56,84
Yerli
Toplam Yabancı
113944 116736 10327
Yerli
Toplam Yabancı
207134 217461
3,7
Yerli
1,8
1,9
2,35 47,08 49,43
Başkale
14
1 086
1 100
26
2 270
2 296
1,9
2,1
2,1
0,34
29,62
29,95
Edremit
127
12 730
12 857
269
26 829
27 098
2,1
2,1
2,1
0,57
56,98
57,55
Erciş
126
19 858
19 984
278
42 001
42 279
2,2
2,1
2,1
0,37
55,86
56,23
17
2 084
2 101
32
4 313
4 345
1,9
2,1
2,1
0,22
29,54
29,76
46
46
Gürpınar
2010
GECELEME
Toplam
1 709 155 681 157 390
3 583 321 830 325 413
2
2
2
Merkez
12 119 165 728 177 847
20 517 273 478 293 995
Edremit
Erciş
1,7
1,7
1,7
4,20
56,04
60,24
307
18 142
18 449
676
29 251
29 927
2,2
1,6
1,6
1,44
62,12
63,56
1 524
16 325
17 849
2 342
19 999
22 341
1,5
1,2
1,3
3,63
30,96
34,58
Toplam
13 950 200 195 214 145
23 535 322 728 346 263
2
1
2
3
50
53
Merkez
7 123 165 661 172 784
15 010 315 501 330 511
2,1
1,9
1,9
3,08
64,65
67,73
Edremit
1 360
15 331
16 691
1 904
17 535
19 439
1,4
1,1
1,2
4,04
37,24
41,28
Erciş
1 524
16 325
17 849
2 342
19 999
22 341
1,5
1,2
1,3
3,63
30,96
34,58
Toplam
10 007 197 317 207 324
19 256 353 035 372 291
2
1
1
4
44
48
2012 Merkez
4 845 133 512 138 357
9 788 239 009 248 797
2,0
1,8
1,8
2,16
52,71
54,86
Aşağıdaki tabloda yıllara göre işletme belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı verilmiştir. 2008
yılında Türkiye’nin işletme belgeli tesislerine gelen toplam ziyaretçi sayısı 24.934.002 kişidir.
TRB bölgesine gelen ziyaretçi sayısıysa Türkiye’deki işletme belgeli tesislere gelen ziyaretçi
sayısının % 1,23’ünü oluşturmaktadır. TRB2 bölgesiyse, Türkiye’deki toplam değerin %
0,76’sını oluşturmaktadır. 2008 yılında Van işletme belgeli tesislerine gelen ziyaretçi sayısı
111.535 kişi’dir ve bu değer Türkiye toplamının % 0,44’ünü oluşturmaktadır.
2009 yılı Türkiye’deki işletme belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı 26.526.820 kişidir. TRB
bölgesine gelen ziyaretçi sayısı Türkiye’nin toplam değerinin % 1,22’sini oluşturmaktadır.
TRB2 bölgesi değerlerine bakıldığındaysa, Türkiye geneli toplam işletme belgeli tesislere
gelen ziyaretçi sayısının % 0,72’sini oluşturduğu anlaşılmaktadır. Van İli işletme belgeli
tesislere gelen ziyaretçi sayısı 121.968 kişidir ve Türkiye geneli değerinin % 0,45‘ini
oluşturmaktadır.
125
I
bölgesinin Türkiye içindeki payı yaklaşık % 1,15, TRB2 bölgesinin payı ise % 0,60’dır. 2010
yılında Van İli işletme belgeli tesislerine gelen ziyaretçi sayısı 105.352 kişidir ve Türkiye
içindeki payı % 0,35 oranındadır. 2009 yılına göre Van İli işletme belgeli tesislere gelen
ziyaretçi sayısı % 13,62 oranında azalmıştır. Türkiye içindeki payı da 2009 yılına göre düşüş
göstermiştir.
bölgesinin Türkiye içindeki payı % 1,18, TRB2 bölgesinin ise % 0,60 oranındadır. Van İlinde
2010 yılına göre işletme belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı % 4,39 oranında artmış ancak,
Türkiye içindeki payı azalmıştır.
2012 yılı Türkiye’deki turizm işletme belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı 36.183.239
kişidir. TRB bölgesinin Türkiye içindeki payı % 1,14, TRB2 bölgesinin ise % 0,55 oranındadır.
Van İli 2012 yılı işletme belgeli tesislerine gelen ziyaretçi sayısı 82.448 kişidir ve Türkiye
içindeki payı % 0,22 oranındadır. Turizm işletme belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı
önceki yıllara göre oldukça düşüş göstermiş ve 2011 yılına göre % 25 oranında azalmıştır.
Tablo 85: Türkiye, TRB,TRB2 Bölgeleri ve Van İli İşletme Belgeli Tesislere Toplam Geliş
Sayısı ve Oranı
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
Bölge
TR
TRB
TRB2
Van
TR
TRB
TRB2
Van
TR
TRB
TRB2
Van
TR
TRB
TRB2
Van
TR
TRB
TRB2
Van
Toplam
24 934 002
306 903
191141
111535
26 526 820
324 714
192 965
121 968
29 753 966
342 373
181 425
105 352
33 614 187
398 943
203 699
109 982
36 183 239
415 676
199 726
82 448
%
100
0,81
0,51
0,29
100
0,81
0,51
0,32
100
0,86
0,61
0,35
100
0,84
0,42
0,22
100
0,87
0,41
0,16
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı( Turizm İstatistikleri Veri Tabanı), 2014
126
I
Aşağıda; belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı ve bölgelerin Türkiye içinde sahip
oldukları paylar yer almaktadır. Türkiye'deki belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı
15.584.016 kişidir. TRB bölgesinin Türkiye içindeki payı % 2,62, TRB2 bölgesinin ise % 1,52
oranındadır. Van İli belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı 139.642 kişidir ve bu
değer Türkiye’nin % 0,89’unu oluşturmaktadır.
2009 yılı Türkiye’deki belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı 18.538.341 kişidir. TRB
bölgesi, Türkiye’deki tesislere gelen ziyaretçi sayısının % 2,15’ini, TRB2 bölgesi ise %
1,36'sını almıştır. Van İlinde ki tesislere gelen ziyaretçi sayısı 153.390 kişidir ve Türkiye
genelindeki belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçilerin % 0,82‘sini oluşturmaktadır. 2009
yılına göre Van İlinde belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı, 2008 yılına göre % 9,84
oranında artmıştır.
2010 yılında Türkiye’de belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı 23.499.891 kişidir.
TRB bölgesinin Türkiye içindeki payı % 2,22, TRB2 bölgesi ise % 1,38 oranındadır. Van’ın
belediye belgeli tesislerine gelen ziyaretçi sayısı 214.145 kişidir ve Türkiye içindeki payı %
0,82 oranındadır.
2011 yılı Türkiye’deki belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı 2010 yılına göre % 4,63
oranında azalma göstermiştir. TRB bölgesinin Türkiye içindeki değeri % 2,28, TRB2
bölgesininse % 1,37 oranındadır. Van İlinde belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi sayısı
207.324 kişidir ve Türkiye’nin % 0,92’lik kısmını oluşturmaktadır. 2011 yılında Van İline
gelip, belediye belgeli tesislerde konaklayan ziyaretçi sayısı 2010 yılına göre % 3,18
oranında azalma göstermiştir. 2012 yılında Türkiye’deki belediye belgeli tesislere gelen
ziyaretçi sayısı bir önceki yıla göre % 1,01 oranında artmıştır. TRB bölgesinin Türkiye içindeki
değeri % 1,94, TRB2 bölgesinin Türkiye’deki toplam belediye belgeli tesislere gelen ziyaretçi
sayısı içindeki oranı % 1,01‘dır. 2012 yılında Van‘da ki belediye belgeli tesislere gelen
ziyaretçi sayısı 138.357 kişidir ve 2011 yılına göre % 33,26 oranında azalma göstermiştir.
127
I
Tablo 86:Türkiye, TRB,TRB2 Bölgeleri ve Van İli Belediye Belgeli Tesislere Toplam Geliş
Sayısı ve Oranı
Yıllar
Bölge
TR
2008
100
TRB
408967
0,38
TRB2
237803
0,22
Van
139642
0,12
18 538 341
100
TRB
398 595
0,46
TRB2
253724
0,29
Van
153390
0,17
23 499 891
100
TRB
522 166
0,45
TRB2
326445
0,28
Van
214145
0,18
22 411 589
100
TRB
512178
0,43
TRB2
308306
0,25
Van
207324
0,16
22 638 281
100
TRB
440728
0,51
TRB2
229716
0,26
Van
138357
0,15
TR
2010
TR
2011
TR
2012
%
15 584 016
TR
2009
Toplam
128
I
2.1.2. Ziyaretçi Profili
Ziyaretçi profili başlığı altında 2008 ile 2012 yılları arasında Türkiye, TRB, TRB2 bölgeleri ve
Van’a giriş-çıkış yapan yabancı-vatandaş ziyaretçi sayısı ve Van İline 2008 ile 2012 yılları
arasında giriş yapan ziyaretçilerin milliyetlerine göre dağılımı tablolarına yer verilmektedir.
Aşağıdaki tabloda Türkiye, TRB, TRB2 bölgeleri için Türkiye’ye yıllık giriş yapan yabancı
ziyaretçi sayısı verilmiştir. Türkiye’ye giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı 2008 yılından 2012
yılına kadar artış göstermiştir. TRB bölgesine giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı verilerine
bakıldığında; 2009 yılı ile 2010 yılı arasında büyük artış görülmüş ancak 2011 yılında % 8,85
oranında bir azalma yaşanmıştır. TRB2 bölgesinde ise 2010 ile 2011 yılları arasında yabancı
ziyaretçi sayısında azalma görülmüştür.
Van İline yıllara göre giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısına bakıldığında; 2011 yılında, 2010
yılına göre % 81,26 oranında artış olduğu görülmektedir. 2011 yılı ile 2012 yılı arasındaysa %
2,83 oranında azalma görülmektedir.
Tablo 87: Türkiye, TRB, TRB2 Bölgelerine Yıllık Giriş Yapan Yabancı Ziyaretçi Sayısı
Yıllar
TR
2008
2009
26.336.677
Elazığ
TRB
2010
2011
27.077.114
28.632.204
31.456.076
31.782.832
-
5.693
7.618
8.822
Bingöl
-
Tunceli
-
Van
22.500
27.066
28.149
51.024
49.579
Muş
26.336.677
27.077.114
31.456.076
28.632.204
31.782.832
Bitlis
Hakkâri
Malatya
86.578
118.031
171.429
169.986
116.946
-
8.415
3.814
3.956
3.895
26.445.755
27.230.626
31.659.468
28.857.170
31.953.252
Van
22.500
27.066
28.149
51.024
49.579
Muş
26.336.677
27.077.114
31.456.076
28.632.204
31.782.832
Toplam
TRB2
2012
Bitlis
Hakkâri
Toplam
86.578
118.031
171.429
169.986
116.946
26.445.755
27.222.211
31.655.654
28.853.214
31.949.357
Yıllara göre Türkiye’ye giriş yapan vatandaş ziyaretçi sayısı 2008 ile 2012 yılları arasında
artış göstermiştir. TRB bölgesine giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı 2008 ile 2009 yılları
arasında azalma göstermiş, 2010 yılında artmıştır. 2010 ile 2011 yılları arasında da azalma
görülmüş, 2012 yılında ise % 39,23 oranında artış yaşanmıştır.
129
I
Van İline giriş yapan vatandaş ziyaretçi sayısı verilerine göre; en yüksek girişin yapıldığı yıl
2010 yılı, en düşük ise 2011 yılıdır. 2010 yılı ile 2011 yılı karşılaştırıldığında; 2010 yılından
2011 yılına kadar giriş yapan ziyaretçi sayısının % 97,48 oranında azaldığı anlaşılmaktadır.
Tablo 88:Türkiye, TRB, TRB2 Bölgelerine Yıllık Giriş Yapan Vatandaş Ziyaretçi Sayısı
Yıllar
TR
2008
2009
9.690.814
10.242.183
11.731.463
11.446
8.581
12.157
1.238
23.082
581
37.315
1.144
393
179
768
95.775
175.823
134.928
153.275
8.020
6.324
5.846
5.701
125.694
106.177
205.622
141.534
197.059
3.539
1.238
23.082
581
37.315
1.144
393
179
768
-
Tunceli
-
Van
3.539
-
Bitlis
Hakkâri
122.155
Malatya
Toplam
Van
TRB2
Muş
-
Bitlis
Hakkâri
Toplam
2012
10.921.427
Bingöl
Muş
2011
11.592.653
Elazığ
TRB
2010
122.155
95.775
175.823
134.928
153.275
125.694
98.157
199.298
135.688
191.358
2008 ile 2012 yılları arasında Türkiye’den çıkış yapan yabancı ziyaretçi sayısı yıllara göre
artış göstermiştir. TRB bölgesinden çıkış yapan yabancı ziyaretçi sayısı toplamda en az 2008
yılında, en fazla 2012 yılında gerçekleşmiştir. TRB2 bölgesinin yıllara göre çıkış yapan
yabancı ziyaretçi verisine bakıldığında; 2011 yılına kadar çıkış yapan ziyaretçi sayısında artış
olduğu fakat 2012 yılında 2011 yılına göre % 23,95 oranında azalma olduğu anlaşılmaktadır.
Van İlinden çıkış yapan yabancı ziyaretçi sayısı yıllara göre artış göstermiştir. En az çıkışın
yapıldığı yıl 2008 yılı, en fazla çıkışın yapıldığı yıl ise 2012 yılıdır.
130
I
Tablo 89: Türkiye, TRB, TRB2 Bölgelerine Yıllık Çıkış Yapan Yabancı Ziyaretçi Sayısı
Yıllar
2008
2009
2010
2011
2012
TR
26.431.124
27.347.977
28.510.852
31.324.528
31.655.188
5.102
7.340
7.996
21.842
38.940
43.488
Elazığ
TRB
-
Bingöl
-
Tunceli
-
Van
17.828
Muş
-
Bitlis
-
Hakkâri
84.300
115.520
151.693
169.552
115.069
6.654
3.175
3.653
3.971
102.128
143.957
181.812
219.485
170.524
17.828
21.783
21.842
38.940
43.488
Malatya
Toplam
Van
TRB2
21.783
Muş
-
Bitlis
-
Hakkâri
Toplam
84.300
115.520
151.693
169.552
115.069
102.128
137.303
173.535
208.492
158.557
Kaynak: TÜİK,2014
Türkiye’den çıkış yapan vatandaş ziyaretçi sayısının yıllara göre artış gösterdiği
anlaşılmaktadır. TRB bölgesi değerlerine bakıldığında; 2009 yılında 2008 yılına göre çıkış
yapan ziyaretçi sayısının azaldığı görülmektedir. Yine 2011 yılı değerleri, 2010 yılı
değerlerinin altında kalmaktadır. TRB2 bölgesinde 2010 ve 2011 yıllarında Türkiye’den çıkış
yapan vatandaş ziyaretçi sayısında artış görülürken, 2012 yılında bu sayının düşüşe geçtiği
görülmektedir.
Van İlinden çıkış yapan ziyaretçi sayısı verilerine göre; en fazla çıkışın gerçekleştiği yıl
37.015 kişi ile 2012 yılı, en az ise 1.142 kişi ile 2010 yılıdır.
131
I
Tablo 90: Türkiye, TRB, TRB2 Bölgelerine Yıllık Çıkış Yapan Vatandaş Ziyaretçi Sayısı
Yıllar
TR
2008
2009
9.869.521
Elazığ
TRB
10.493.175
2011
11.640.532
11.860.888
6.585
11.236
11.428
1.142
567
25.641
407
37.015
771
Bingöl
-
Tunceli
-
Van
Muş
Bitlis
2.803
-
2012
11.000.817
-
1.450
383
-
Hakkâri
121.342
90.590
124.588
150.654
130.647
Malatya
-
7.391
5.528
5.640
5.753
124.145
99.814
138.410
193.578
185.614
2.803
1.450
1.142
25.641
37.015
567
407
771
Toplam
Van
TRB2
2010
Muş
383
-
Bitlis
Hakkâri
Toplam
121.342
90.590
124.588
150.654
130.647
124.145
92.423
126.297
176.702
168.433
Türkiye’ye yıllara göre giriş yapan ziyaretçi sayısının; 2008 ile 2012 yılları arasında sürekli
artış gösterdiği görülmektedir. TRB ve TRB2 bölgesi verilerine bakıldığında 2008 yılı ile 2009
yılı arasında büyük bir artış gözlenmektedir ancak bu artışın nedeni 2008 yılına ait verilerin
arasında TRB-TRB2 bölge İllerinin hepsinin bilgilerinin yer almayışı etken olmaktadır. TRB –
TRB2 bölgelerinin 2009 ile 2012 yılları arasında aldıkları ziyaretçi sayısını her sene artırdığı
görülmektedir. Van İli verilerinden de anlaşılabileceği üzere, 2008-2012 yılları arasında
Türkiye’den çıkış yapan vatandaş ziyaretçi sayısında Van İlinin de Türkiye, TRB-TRB2
bölgelerine benzer bir biçimde artırdığı görülmektedir.
Tablo 91: Yıllara Göre Türkiye, TRB, TRB2 Bölgesi ve Van'a Giriş Yapan Ziyaretçi (Yabancı+
Vatandaş) Sayısı
Bölge
2008
2009
2010
2011
2012
TR
36.027.491
37.319.297
40.224.857
42.377.503
43.514.295
TRB
247.849
64.784.275
69.607.303
74.374.811
75.986.393
TRB2
518.198
92.082.387
98.642.777
106.152.527
108.163.437
Van
26.039
28.304
51.231
51.605
86.894
132
I
Türkiye, TRB ve TRB2 bölgelerinden çıkış yapan yabancı-vatandaş ziyaretçi sayısı verilerine
bakıldığında; 2008 ile 2012 yılları boyunca çıkış yapan ziyaretçi sayısının artış gösterdiği
görülmektedir. TRB ve TRB2 bölgelerinden 2008 yılında çıkış yapan ziyaretçi sayısının 2009
yılında çıkış yapan ziyaretçi sayısından daha az olmasının nedeni, 2008 yılında toplanan
verilerin tüm TRB ve TRB2 İlleri için elde edilememiş olmasıdır. Van İlinde ise Van'dan
yurtdışına çıkış yapan ziyaretçi sayısının 2008-2009 yılları arasında artış gösterdiği, 2010
yılında düşüşe geçtiği ve 2011- 2012 yılları arasında artışını sürdürdüğü anlaşılmaktadır.
Tablo 92: Yıllara Göre Türkiye, TRB, TRB2 Bölgesi ve Van'a Çıkış Yapan Ziyaretçi (Yabancı+
Vatandaş) Sayısı
Bölge
TR
TRB
2008
TRB2
Van
2011
2012
36.300.645
37.841.152
2009
39.511.669
2010
42.965.060
43.516.076
242.684
92.808.876
96.910.563
106.143.001
107.329.438
260.512
92.830.659
96.932.405
106.181.941
107.372.926
20.631
23.233
22.984
64.581
80.503
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre; 2008 yılında toplam 11.907.723 yabancı turist Van
İlini ziyaret etmiştir. Gelen turistlerin % 27'si Almanya, % 8'i Bulgaristan, % 7'si Hollanda ve
İran, % 5’i Fransa uyrukludur. 2009 yılında Van’a gelen 12.707.416 yabancı ziyaretçinin %
20’sini Almanya, % 7’sini Bulgaristan, % 6’sını İranlılar oluşturmaktadır. 2010 yılında; Van’a
gelen 13.561.720 ziyaretçi arasında en çok paya Almanya sahiptir. İkinci sırayı % 15 oranıyla
İran, üçüncü sırayı ise % 11 ile Bulgaristan’ın aldığı görülmektedir. 2011 yılında 14.702.089
kişi Van’ı ziyaret etmiştir, ziyaretçilerin büyük kısmının Almanya vatandaşları olduğu
görülmektedir. İkinci sırada % 13'lük oran ile İran, üçüncü sırada ise % 10 ile Bulgaristan
gelmektedir. Bulgaristan’ı % 8’lik pay ile Hollanda ve Fransa takip etmektedir. 2012 yılında
Van’a gelen 13.631.735 ziyaretçinin milliyetlerine göre yapılan sıralamada; ilk sırayı % 37‘lik
oran ile Almanya, sonra % 11’lik oran ile Bulgaristan, üçüncü sırada ise % 9’luk oranla
Hollanda ve İran yer almıştır. Veriler Almanya kökenli ziyaretçilerin Van İline olan ilgisini
ortaya koymak açısından önem taşımaktadır. Benzer biçimde İran'dan gelen ziyaretçi sayısı
da yıllar içerisinde ağırlığını korumuştur.
133
I
Grafik 39:Yıllara Göre Van İline Giriş Yapan Ziyaretçilerin Milliyetlerine Göre Dağılımı
134
I
2.1.4. Van İli Somut ve Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurları
Van İli bir çok medeniyete ev sahipliği yapmış bir bölge özelliği taşımaktadır. Antik çağdan
beri önemli bir yerleşim yeri olan Van ve yakın çevresi geçmiş medeniyetlerin izlerini
taşımaya devam etmektedir. Van‘da toplam 60 adet sit alanı yer almaktadır. Bunların 53
adeti arkeolojik sit alanı niteliğindedir. Van İli genelinde kentsel sit ve kentsel arkeolojik sit
alanı bulunmamaktadır. Tarihi sit alanı sayısı 2, arkeolojik ve doğal sit alanı sayısı ise 5
adettir.
Tablo 93:Van İli Sahip Olduğu Sit Alanı Sayısı
Arkeolojik Sit Alanı
53
Kentsel Sit Alanı
Tarihi Sit Alanı
Kentsel Arkeolojik Sit Alanı
Diğer Sit Alanları
0
2
0
0
Arkeolojik ve Doğal Sit
5
Toplam
60
Van İli korunması gereken taşınmaz kültür varlığı istatistiklerine bakıldığında; İl genelinde
toplam 153 adet kültür varlığı tespit edilerek koruma altına alınmıştır. Kültür varlıkları
içerisinde dinsel yapılar (51 adet) önemli bir ağırlığa sahiptir. Koruma altında olan kültürel
yapı sayısı ise 47, mezarlıklar ise 25 adettir. Van İli ve geneli geçmiş dönemlerden beridir
karşı karşıya kaldığı afetler ve savaşlar nedeniyle bir çok kez yıkımla karşı karşıya kalmış bu
nedenle günümüze kadar çok az miktarda sivil mimarlık örneği taşınabilmiştir.
Tablo 94: Van İli Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı İstatistiği
Sivil Mimarlık Örneği
Dinsel Yapılar
Kültürel Yapılar
İdari Yapılar
Askeri Yapılar
Endüstriyel ve Ticari Yapılar
Mezarlıklar
Şehitlikler
Anıt ve Abideler
Kalıntılar
Korunmaya Alınan Sokaklar
Toplam
5
51
47
3
8
2
25
1
3
8
0
153
135
I
Van İlinde var olan Taşınmaz Kültür Varlıkları incelendiğinde;
Van Kalesi: Van İlinin en önemli değerleri arasında yer alan Van Kalesi, Urartu kralı I. Sarduri
tarafından M.Ö 840-825 yılları arasında yapılmıştır. Van kent merkezine yakın bir konumda
olan Van Kalesi, merkeze 5 km uzaklıkta bulunmaktadır.
Akdamar Adası ve Kilisesi: Akdamar Kilisesi Van’ın Gevaş ilçesi sınırları içerisinde yer alan
Akdamar Adası üzerinde yer almaktadır. Bir Ermeni mimari simgesi olan kilise, ilk yapıldığında
saray kilise olarak kullanılırken daha sonra, manastır kilisesine dönüştürülmüştür.
Hoşap Kalesi: Van’ın Gürpınar ilçesinde yer almakta olan Hoşap Kalesi Urartu mimarisinin
önemli simgelerinden birisidir.
Bartholomeus Kilisesi: Van’ın Başkale ilçesinde yer almakta olan Bartholomeus Kilisesi,
tahminen 13.-14. Yüzyılda yapılmıştır.
Hüsrev Paşa Camii: Eski Van’ın Orta kapı mahallesinde bulunan camii; türbe, medrese ve
imaretten oluşmaktadır. Van Beylerbeyi Köse Hüsrev Paşa tarafından 1567 yılında
yaptırılmıştır.
Kaya Çelebi Camii: Eski Van'ın Ortakapı mahallesi’nde surlara yakın bir yerde bulunmaktadır.
Vakfiyesine göre Kaya Çelebi Zade Koçi Bey tarafından 1660 tarihinde yapımına başlanmış,
ancak Koçi Bey'in idam edilmesi üzerine 1663 yılında, Cem Dedemoğlu Mehmet Bey
tarafından tamamlatılmıştır.
Yedi Kilise: Van merkeze bağlı Yukarı Bakraçlı Köyü’nde yer almakta olan Kilise, Erek dağının
eteklerinde kurulmuştur.
İzzettin Şir Camii: Van’ın Gevaş ilçesinde bulunan camiinin Van ve Hakkari hakimi İzzettin Şir
tarafından yaptırıldığı kabul edilmektedir.
Altınsaç Kilisesi: Van’ın Altınsaç köyünde bulunan kilise, Van gölüne bakan bir vadinin
eteğine kurulmuştur. 13. Yüzyılda yapıldığı tahmin edilen kilisenin manastırları günümüze
kadar kalamamış olsa da kilise halen mevcudiyetini korumaktadır.
Meher Kapı: Meher Kapı; Tuşba’nın II. Başkenti olan Rusahinili’nin 600 m. batısında
bulunmaktadır. Meher kelimesi "aydınlatan" anlamına gelmektedir. Diğer anıtsal kaya
136
I
kapılarında olduğu gibi bu kapıdan Tanrı Haldi’nin bir ışık demeti içinde çıkacağına inanıldığı
için bu isimle anılmıştır.
Adır Adası ve Lim Manastırı: Van gölünün Adır Adasında bulunmakta olan manastır, Saint
Georges Kilisesi, Saint Sion Şapeli, papaz okulu, keşiş hücreleri, misafirhane ve limandan
oluşmaktadır. Bu yapılarda günümüze kilise ve şapel kısmen de olsa ulaşabilmiştir.
Şeytan Köprüsü: Ortalama 15,5 metre uzunluğunda, 3 metre genişliğinde ve yerden 17-18
metre yüksekliğinde olan Şeytan Köprüsünün kemer yayının batı ucu doğrudan ana kayaya
tutturulmuş, doğu ucu ise andezit taşlarla örülmüştür. 19. yüzyılda inşa edilen köprü,
Muradiye ilçesindedir. Köprü, Bend-i Mahi Çayı üzerinde yer almaktadır.
Muradiye Şelalesi: Muradiye ilçe sınırlarında yer alan şelale Van merkezine 80 km.
uzaklıktadır. Adını Bağdat seferine çıkan Osmanlı Padişahı IV. Murat’tan almıştır. Tendürek
Dağı’ndan beslenen Bend-i Mahi çayı üzerinde bulunan şelalenin yüksekliği 50 metredir.
Gevaş Halime Hatun Kümbeti: Kümbet, Gevaş İlçesi’ndeki Selçuklu Mezarlığı'nın doğu
tarafında bulunmaktadır. Giriş kapısı üzerindeki kitabesine göre Melik İzzeddin tarafından
1335 tarihinde, kızı Halime Hatun için yaptırılmıştır.
Çavuştepe Kalesi: Van'ın Gürpınar İlçesi’ne bağlı Çavuştepe Köyü’nde yer almaktadır. Bol
Dağı silsilesinin batı ucunda kurulmuş olan kale, aşağı ve yukarı kalelerden oluşmaktadır.
Kale, II. Sarduri tarafından M.Ö. 764-734 tarihleri arasında yaptırılmıştır. Kurucusuna izafeten
kale, Sardur'un şehri anlamında "Sardurihinili" olarak adlandırılmaktadır.
Ulu Cami: Eski Van şehrinde Tebriz Kapı ile iskele kapı arasında yer almaktadır. Yapı Selçuklu
döneminde yapılmıştır. Günümüze ulaşmasa bile, süsleme ve mimari özellikleri bakımından
oldukça nitelikli olduğu, Caminin iç mekânı gösteren eski resimlerden anlaşılmaktadır.
Süslemeler iç mekân duvarlarından, mihrapla ve dış cephedeki taç kapıda yoğunlaşmıştır.
Tuğla ve alçıdan yapılmış süslemeler geometrik tarzda, çeşitli bitki ve yazı örneklerinden
oluşmaktadır. Bugün minaresi ile temel seviyesinde duvarları mevcut olan yapının Van'da
Selçuklu izlerini göstermesi açısından önemli görülmektedir.
Kızıl Cami: Eski Van'ın doğusunda Tebriz kapı mahallesinde bulunmaktadır. Sinaniye Cami
veya Tebriz kapısı camisi olarak da adlandırılmaktadır. Bugünkü caminin minaresi Selçuklu
döneminden, cami kısmı ise Osmanlı devrinden kalmadır. Üzerinde kitabe bulunmadığından
137
I
hangi tarihte yapıldığı belli değildir.
Horhor Camii: Eski Van'ın Horhor bahçelerine yakın bir bölgesinde yer almaktadır. Kitabesi ve
Vakfiyesi bulunmadığından hangi tarihte ve kimin tarafından yaptırıldığı kesin olarak
bilinmemektedir. Mimari özellikleri açısından, Osmanlı devrinde muhtemelen XVIII. yüzyılda
yapılmış olduğu sanılmaktadır.
Kethüda Ahmet Cami: Eski Van'ın kuzeybatı tarafında, Horhor Camii ile Ulu Camii arasında
yer almaktadır. Kitabesi bulunmadığından kimin tarafından ve hangi tarihte yaptırıldığı kesin
olarak bilinmemektedir. Ancak, mimari özellikleri göz önünde bulundurulduğunda XVIII-XIX.
yüzyıllara tarihlendirilmektedir.
Şeyh Abdurrahman Baba Mescidi ve Türbesi: İç Kale‘nin oturduğu kayalığın kuzey
yamacında Analıkız yerel adıyla anılan Urartu tapınağı yakınında bulunan ziyaret yeri, Şeyh
Abdurrahman Baba‘ya aittir.
Abdurrahman Baba Türbesi: Sekizgen bir planda kümbet biçiminde yapılmış Abdurrahman
Baba Türbesi, doğu kenarından mescitle birleşmektedir. Son cemaat yeriyle aynı seviyedeki
zemin üzerine oturtulmuş türbenin, taşkın yuvarlak kemerli kapısı kuzeydoğuya açılmıştır.
Üzerinde, yazıları kısmen silinmiş Arapça bir kitabe mevcuttur
Galip Paşa Türbesi: Van‘da görevli iken ölen Osmanlı Paşası için yapılan bu türbe kümbet
biçimindedir. Beyaz kireç taşıyla inşa edilmiş olan türbe dıştan sekizgen, içten daire planlıdır.
İkiz Kümbetler: Eski Van sur duvarları dışında Kaya Çelebi Camisi'nin güneybatısında Orta
Kapı Mezarlığı'nın içerisinde yer almaktadır. Kümbetlerden biri 1789 yılında ölen Van
Beylerbeyi Teymur Paşa'ya, diğeri ise 1796 yılında ölen kardeşi Ahmet Paşa'ya aittir.
Surb Sahak Kilisesi: Tebriz Kapısı yakınında bulunan kilise günümüze nispeten sağlam
durumda ulaşmıştır. Dikdörtgen planlı yapı batıda narteks bölümü, ortada naos, doğuda
derin bir
apsis ve iki yanındaki pastoforion hücrelerinden meydana gelmektedir. Orta
mekânı tromplarla geçilen tek kubbe; iki katlı pastophorion hücreleri ve narteks beşik
tonozlarla örtülmüştür.
Surb Stephanos Kilisesi: Surb Vardan Kilisesi'nin batısında yer alan yapı, doğu batı
doğrultusunda dikdörtgen planlı ve naos kısmı pandantif geçişli kubbe ile örtülüdür. Yarım
daire şeklindeki apsisin iki yanında dikdörtgen planlı ve iki katlı pastophorion hücreleri
138
I
bulunmaktadır. Duvarlar kum ve kireç taşı ile örülmüştür. Kubbesi ve tonozlarında tuğla
kullanılmıştır.
Miri (Arpa) Ambarı: Eski Van şehrinin kuzeyinde kalenin oturduğu kayalıklara yaslanan
ambar, muhtemelen Osmanlı döneminde XVII-XVIII. Yüzyıllarda inşa edilmiştir. Yapı
günümüzde kendi haline terk edilmiş ve sadece duvarları ayakta kalmıştır.
Mustafa Dilaver Evi: Van İl merkezinde Eski Kale Yolu üzerinde yer almaktadır. Ev, 1907
yılında yapılmış olup 1915‘de üst katı yıkılınca 1918‘de aynı plan şemasına göre tekrar inşa
edilmiştir. Yapıda su basman seviyesine kadar moloz taş, diğer kısımlar kerpiç, iç döşeme ve
örtü ahşap malzeme ile gerçekleştirilmiştir. Ayrıca yapının cephesinde süsleme maksatlı
tuğlalar kullanılmıştır. Van‘ın sivil mimarisini yansıtan önemli örneklerden biri olmasına
rağmen yapı bugün oldukça harap ve büyük ölçüde yıkılmış durumdadır.
Çarpanak Adası Saınt Jean Manastırı: Adanın kuzey tarafında kurulmuş olan Ktouts manastır
kompleksi St. Jean’a atfedilen bir kilise ile batısındaki jamaton ve kuzey doğusundaki
şapelden meydana gelmektedir. Manastır yapıları, Van merkez ilçesinin 24 km.
kuzeybatısında bulunan Dibekdüzü (Anavank) Köyü mevkiindeki Taşburun yarımadasının 750
m. açığında yer alan Çarpanak Adası'nda kurulmuştur. Ünlü Saint Jean Manastırı‘nı (KtoutsKtuc) üzerinde barındıran Çarpanak Adası, IX. yüz yıla kadar Ermeniler tarafından Tchakatan
adıyla bilinmiş, bu yüzyıldan sonra 166 grup meleğin buraya indiğine dair inanışa dayanılarak
Ktouts (grup-küme-sihirli nokta) ismiyle anılmıştır.
Bahçesaray-Saint Georges Manastırı: Manastır eski Bahçesaray–Gevaş yolu üzerinde yer
almaktadır. Yapılar, Agirof sıra dağlarının (3400 m.) güney yamacındaki Ağzı Gedik Geçidi‘nin
(3250 m.) eteğinde bulunan 2400 m. yüksekliğindeki küçük bir taraça üzerinde kurulmuştur.
Yapılara, Bahçesaray‘dan kuzeydoğuya doğru yapılan ve Sündüz Çayı‘nı takip eden dört
saatlik zorlu bir yürüyüşle ulaşılabilmektedir.
Bahçesaray Elmayaka Köyü St. Femmes Manastırı: Manastır, Bahçesaray ilçesinin 8 km.
güneybatısında yer alan Elmayaka (Sipkas) Köyü yakınlarında bulunmaktadır. Köyün
kuzeybatısına doğru uzanan bir vadi içinde inşa edilen manastır yapılarına, köyden sonra
yaklaşık bir saatlik yürüyüşle ulaşılabilmektedir.
139
I
Ünlüce Köyü Saint Sauveur Manastırı: Bu manastır, Bahçesaray'ın 7 km. güneydoğusunda
yer alan Ünlüce Köyü (Mezra Şeyhan) yakınlarında bulunmaktadır. Manastıra Ünlüce
Köyü‘nün kuzeyinde uzanan dik bir vadiden bir saatlik yürüyüşle ulaşılmaktadır.
Bahçesaray Bağcılar Köyü Ketchavavank Manastırı: Manastır yapıları Van'ın Bahçesaray
ilçesinin 13 km. güneyinde yer alan Bağcılar (Kiçaf) Köyü'nde bulunmaktadır. Manastıra,
köyden sonra batıya doğru uzanan vadi boyunca yapılan bir saatlik yürüyüşle
ulaşılabilmektedir.
Mir Hasan Veli Medresesi: Bahçesaray'ın girişinde mezarlık içerisinde bulunan medrese Mir
Hasan Veli tarafından XVI. yüzyıl içerisinde yaptırılmıştır. Medresede biri 1737, diğeri 1858
yıllarına ait olmak üzere iki onarım kitabesi bulunmaktadır.
Kırmızı Köprü: Bahçesaray-Hizan yolu üzerinde, Müküs çayı üzerinde kurulmuş olan
köprünün kesin yapım tarihi belli değildir. Yöredeki imar faaliyetlerine bakarak, XVI.-XVII.
yüzyıllarda yapılmış olabileceği tahmin edilmektedir. Doğu batı doğrultusunda uzanan köprü,
tek gözlü ve yolu eğimli köprüler grubuna girmektedir. Köprünün tek gözü, sivri kemerli olup,
tuğla malzemeden yapılmıştır. Köprünün iki yanında birer oda yer almaktadır. Duvarlar kaba
yontu taşlarla örülmüştür. 2004 yılında restore edilen köprü günümüzde sağlam ve kullanılır
durumdadır.
Saınt
Croıx (Aparank) Manastırı: Manastır, Bahçesaray'ın güneybatısında, Siirt İl sınırı
yakınındaki Veras (Kayaş) Köyü'nde bulunmaktadır. Manastır yerleşimi, St. Astuacacin ve St.
Stephanos Kiliseleri ile St. Arakelok şapeli, jamatun, köy kilisesi ve bir çeşmeden
oluşmaktadır.
Saınt Astuacacin Kilisesi: Aparank Manastırının çekirdeğini oluşturan St. Astuacacin kilisesi
12,50 x 8,50 m. ölçülerinde, doğu-batı doğrultusunda uzanan içten serbest haç, dıştan
dikdörtgen bir plan şemasına sahiptir. Kiliseye altı basamaklı bir merdiven ile yükseltilmiş
anıtsal bir kapıdan girilmektedir. Düz atkı taşının üzerinde bu kapının da yapıldığı 1629 tarihli
onarım kitabesi yer almaktadır.
Saınt Arakelok Şapeli: Saınt Astuacacin Kilisesinin kuzey duvarına bitiştirilen şapel, 3,00 x
9,00 m. ölçüleri ile basit bir hücre şeklinde tasarlanmıştır. Astuacacin Kilisesi'nden girilen
şapelin doğusunda asimetrik iki küçük nişli, içten yarım daire şekilli bir apsisi mevcuttur. Yapı
malzemesi ve tekniği güneydeki kilise ile aynı özelliğe sahiptir. Şapelin herhangi bir süslemesi
yoktur.
140
I
Andzghonts Manastırı Kilisesi: Yöre halkının Meryem Kilisesi veya Dira Ancuğus adıyla andığı
manastır kilisesi Bahçesaray'ın güneydoğusunda, Müküs Çayı‘nın 75 m. yukarısında bir tepe
üzerinde bulunmaktadır. Yapılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir. 12.–14. yüzyıllardan
kaldığı kabul edilen manastır, 1805 yılında yanmış ve bu tarihten sonra terk edilmiştir.
Saınt Jacques Kilisesi: Bahçesaray ilçe merkezinin yaklaşık 1 km. güneybatısında yer alan
kiliseye stabilize bir yolla ulaşılmaktadır. Nispeten düz bir arazide kurulduğundan halk
arasında Deşt Kilisesi olarak anılmaktadır. Yapının üzerinde kitabesi bulunmamaktadır.
Kırmızı Camii: Bahçesaray‘ın Kale Mahallesi'nde bulunan ve ne zaman yapıldığı bilinmeyen
camii, değişik dönemlerde genişletilmiş üç aşamalı bir yapı evresine sahiptir. Kitabesi ve
vakfiyesi olmadığından tarihi süreç göz önünde tutularak 17. yüzyıldan kaldığı ve Müküs
beylerinden birisi tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır.
Şeyh Şemseddin Camii: Bahçesaray'ın Güney Yamaç Köyü'nde bulunan camii, kitabesine
göre 1709 tarihinde yapılmıştır. Eğimli bir arazi üzerinde, iki katlı olarak planlanan yapı
1915’de isyan ve işgal sırasında yanmış, daha sonra birinci katı yenilenmiştir. Camide, birisi
avlunun giriş kapısı üzerinde, diğeri haremin güney cephesinde olmak üzere iki kitabe
bulunmaktadır.
Mehmet Çavuş Türbesi: Mehmet Çavuş Kümbeti adıyla anılan türbe harabe halindedir. İki
katlı mezar anıtının gövdesi yıkılmış, kriptasının bir bölümü günümüze ulaşabilmiştir. Dıştan
kenarları 3,40 m. sekizgen, içten 5,35 m. çapında silindirik bir planda yapılmış, üzeri kubbe ile
örtülmüştür. Kuzeyde bir kapısı, doğu ve batıda mazgal pencereleri bulunan cenazeliğin
içinde moloz ve iskelet yığınları mevcuttur. Kapı ekseninde, cesetlerin konulması amacıyla
yapıldığı sanılan ve katakompları hatırlatan 0,75 m. yüksekliğinde, 2,20 x 0,80 m. ölçülerinde
bir seki yer almaktadır.
Pizan Hüsrev Bey Medresesi: Pizan Köyü'nde, kalenin doğusunda eğimli bir arazi üzerinde
bulunan medrese, giriş kapısı üzerindeki kitabeye göre, 1653 yılında Hüsrev Paşa tarafından
yaptırılmıştır. Güneybatıdaki sol kanadın sonradan eklendiği ve oğlu Süleyman Paşa'nın eseri
olduğu kanaati yaygındır.
Hüsrev Paşa Türbesi: Pizan Köyü‘nün güneyinde, kalenin güneybatısındaki yamaçta bulunan
türbenin Hüsrev Paşa adına yapıldığı kabul edilmektedir. İçindeki altı mezardan 1663 tarihli
olanı Hüsrev Paşa‘ya; diğerleri oğlu Süleyman Paşa, amcası ve akrabalarına aittir.
Pizan Kalesi: Kale, Pizan köyünün kuzeyinde sarp kayalardan oluşan yüksek bir tepe üzerine
141
I
kurulmuştur. Doğu-batı doğrultusunda uzandığı gözlenen, ancak tam planı çıkarılamayacak
derecede tahrip olan kale, araziye uydurulmuş yamuk bir şemaya sahiptir. Güney ve batı
surları ile güneybatı köşesindeki burç kısmen ayaktadır.
Yukarı Türbe: Hüsrev Paşa Türbesi'nin batısında, yamacın tepesinde yer alan bu yapının ne
zaman yapıldığı ve kime ait olduğu bilinmemektedir. Ancak diğer türbe gibi Pizan’ın
kuruluşundan sonraki bir tarihte 17. yüzyılın ikinci yarısından kaldığı sanılmaktadır.
Başkale Albayrak Köyü Saint Bartholomeus Manastırı: Manastır yapıları Van'ın Başkale
ilçesine bağlı Albayrak Köyü’nde bulunmaktadır. Eski yayınlarda Deir Köy olarak geçen bu
yerleşimin ismi önce Şikefti olarak değişmiş, sonra Zapbaşı olmuş ve son ismi Albayrak olarak
değiştirilmiştir. Manastır, Büyük Zap Suyu'nun (Avareş-Karasu) kaynağına yakın geniş
Altıgelin (Şekbükan) Vadisi'ne bakan köyün içindeki bir tepe üzerinde kurulmuştur.
Yanal (Soradir) Kilisesi: Başkale'nin Yanal köyünde bulunmaktadır. St. Ejmiacin adına yapılan
kilise, 7.-9. yüzyıllara tarihlendirilmektedir. Merkezi kubbeli, dörtlü yonca yaprağı planlıdır.
Doğu batı doğrultusunda daha uzun tutulmuş kilisenin orta mekânı karşılıklı ikişer kemerin
kesişmesiyle oluşturulmuş kaburgalı bir kubbeyle örtülmüştür.
Kübik Köyü Kümbetleri: Kümbetler, Çaldıran İlçesine bağlı Kübik köyünün 3 km. uzağında
mezarlık içerisinde bulunmaktadır. Kitabesi bulunmayan yapıların XVII. Yüzyıl ortalarında inşa
edildikleri tahmin edilmektedir.
Çatak Korulu Köyü Albıçak Manastırı: Albıçak (Cunik) Manastırı, Çatak İlçesi'nin 16 km.
batısında yer alan Korulu Köyü’nün (İninis) Albıçak (Cunik) Mezrası'nda bulunmaktadır.
Manastır yapıları etrafında oluşan bu mezra, Bahçesaray ile Çatak İlçesi'ni birbirinden ayıran
Kepçe Dağı'nın (Arnos Dağı–3550 m.) doğusunda ve kaynağını bu dağdan alan Seksek
Deresi'nin kuzey yamacında kurulmuştur.
Çatak Köprüsü: Çatağın girişinde, ilçenin ortasından geçen çay üzerinde yer alan köprü,
kuzeydoğu-güneybatı istikametinde uzanmaktadır. Köprünün üzerinde Ermenice kitabeler
bulunmaktadır. Kitabeler çözümlenemediği için hangi tarihte ve kim tarafından yapıldığı
bilinememektedir. Ancak XVII-XVIIII. yüzyıllar içerisinde Osmanlı devrinde yapılmış olduğu
tahmin edilmektedir.
Hurkan Köprüsü: Çatak suyu üzerinde, Çatak-Narlı yol ayrımında bulunmaktadır. XVII-XVIII,
yüzyıllara tarihlendirilmektedir.
Zeril Köprüsü: Çatak yakınlarındaki Zeril suyu üzerinde kurulmuş olan köprünün kesin tarihi
142
I
belli değildir. XVII-XVIII. yüzyıllarda yapılmış olabileceği tahmin edilmektedir.
Sortikin (Surp Tigin) Kilisesi: Çatak ilçe merkezinin 11 km. kuzeyinde bulunan Sortikin
(Elmalı) Kilisesi, adını bu köyden almaktadır. Asıl adı ve tarihi bilinmezken, köyün de Surp
Tikin veya Sev Tikin olması gerektiği öne sürülür. Plan ve mimari özelliklerine göre, 10.
yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.
Dery Kilisesi: Çatak'ın güneyinde, Hurkan Köprüsü yakınında halkın Dir (Dery) Vadisi adını
verdiği alanda küçük bir mezrada bulunan kilisenin özgün adı bilinmemektedir. Üzerinde
yazıtı olmayan yapının mimari özelliklerine göre 16. yüzyılın ikinci yarısından kaldığı
sanılmaktadır.
Hiris (Meryem Ana ve Trinite) Kiliseleri: Çatak'ın kuzeyinde Çatak Çayı'nın sağ kıyısında
küçük iki kilise bulunmaktadır. Halk arasında Hiris Kiliseleri adıyla bilinen yapılardan büyük
olanına araştırmacılar Meryem Ana Kilisesi adını vermişlerdir. Bu yapıların da diğerleri gibi
17. yüzyıl sonlarında yapıldığı sanılmaktadır.
Hişet (S. Etienne) Kilisesi: Çatak Çayı'nın güneyinde, hapishanenin üst tarafında etrafı
mezarlıkla çevrili bir tepe üzerindedir. Halk arasında Hişet Kilisesi olarak bilinen yapıya
araştırmacılar kuruluş efsanesine göre Aziz Etienne Kilisesi adını vermişlerdir. Bölgesel
Hıristiyan yazmalarında başlangıcın 3. yüzyıla kadar uzandığı söylenirse de, mimari üslubuna
göre 17. yüzyılın sonlarından kaldığı kabul edilmektedir.
Anonim (Kara Yusuf, Zortul) Kümbeti: Anonim kümbet, Erciş‘in dışında ilçe merkezine
yaklaşık 5 km. uzaklıkta bulunmaktadır. Erciş – Patnos yolundan ayrılan stabilize bir yol ile
kümbetin yakınına ulaşılmaktadır.
Erciş Kadem Paşa Hatun Kümbeti: Erciş‘in çıkışında yolun kenarında yer alan kümbet,
kitabesine göre 1458 yılında Karakoyunlular'dan Cihan Şah zamanında Büyük Emir Rüstem
Bey tarafından Emir Yar Ali, Şah Mustafa, Şah Sevik, Şah Ali ve anneleri Kadem Paşa Hatun
için yaptırılmıştır.
Çelebibağı Mezarlığı: Erçiş'in Çelebibağı beldesinde bulunan eski mezarlıkta yapılan kazı
çalışmaları sırasında ikisi kare planlı, biri sekizgen diğeri de tuğladan olmak üzere dört anıtsal
mezar ile bir çok mezar taşı ortaya çıkartılmıştır.
Kuzey Mezar Anıtı: Mihrabından dolayı mescit adı verilen yapı, kuzey-güney doğrultusunda,
6,40 x 5,90 m. ölçüleriyle dikdörtgen bir plana sahiptir. 0,70-0,90 m. kalınlığındaki
duvarlardan ancak temel seviyesindeki iki taş sırası günümüze ulaşabilmiştir. Kuzeydoğu
143
I
köşesinde 0,80 m. genişliğindeki bir kapıyla iç mekâna inilen iki basamaklı merdiven yer
almaktadır.
Güney Mezar Anıtı: Selçuklu Mezarlığının güneyinde yer alan ve konum yönüne göre Güney
Yapısı olarak adlandırılan anıt mezar 4,30 x 4,30 m. ölçüleriyle tam kare planlıdır. Doğu duvarı
0,90 m. diğerleri 0,70 m. kalınlığındadır. Doğu duvarının kuzey köşesinden 0,70 m.
genişliğinde bir kapı ile iç mekâna geçilmektedir. Yapının zemini düzgün taş döşemelidir.
Doğu-batı doğrultusunda blok taşlardan yapılmış farklı büyüklükte iki lahit bulunmaktadır.
Lahitlerin zemin seviyesindeki prizmal kapakları defineciler tarafından kaldırılarak mezar
talan edilmiştir. Kuzeydeki lahitin kapağı tamamen, güneydekinin ise kısmen tahrip olmuştur.
Üzerlerinde süsleme ve yazı unsuru yoktur.
Sekizgen Planlı Mezar Anıtı: İçten ve dıştan sekizgen planlı olan yapı, diğer mezar anıtlarının
batısına yerleştirilmiştir. Küçük ölçekli yapının duvar uzunluğu dıştan 1,70 m. kalınlığı ise,
0,70 m.dir. Düzgün taşlarla döşenmiş zemin seviyesinden, yapıya girişi sağlayacak kapı açıklığı
veya merdiven izine rastlanmamıştır. İç kısımda daha üst seviyede sonradan yapılan ve
hafriyat sırasında kaldırılan basit çocuk mezarından başka lahit veya sanduka mevcut
değildir. Yapının duvarları iki taş sırasına kadar restore edilerek üzerleri sıkıştırılmış toprakla
kapatılmıştır.
Tuğla Örgülü Mezar: 1994 yılında, başucundaki sütun biçimli şahidenin etrafı temizlenirken
ortaya çıkarılan tuğla mezar odası, yöredeki mezar anıtları içinde tek örnek durumundadır.
Bir bölümü toprak üzerinde kalacak şekilde inşa edilen mezar 2,20 x 0,65 m. iç ölçülerinde
dikdörtgen planlıdır.
Haydar Bey Kümbeti: Horasan erlerinden birisi olduğuna ya da Hoca Ahmet Yesevi Hz‘nin
neslinden geldiğine inanılan Haydar Bey kümbeti aynı adı taşıyan köyün mezarlığında
bulunmaktadır. Ancak bugün ziyaret edilen türbe yeni yapılmıştır. Asıl kümbet mezarlığın
kuzeyinde yer almaktadır.
Haydar Bey Köprüsü: Eski Erçiş-Tebriz kervan yolu güzergâhında ki tarihi köprü bugünkü
Erçiş-Van karayolunun altıncı kilometresinde Deli Çay üzerinde bulunmaktadır. Osmanlı
döneminde önemli ölçüde kullanıldığı bilinse de yapılış tarihi kesin olarak belli değildir.
Koç Köprüsü: Köprü, Erçiş-Altındere Köyü yolunda ve Zilan Çayı üzerinde bulunmaktadır. İnşa
dönemi ve tarihi kesin olarak bilinmeyen ve son zamanlarda Koç Köprü Barajı’nın
yapılmasıyla baraj suları altında kalan köprü, 20,00 m. genişliğinde, sivri kemerli tek gözlü bir
144
I
açıklığa sahiptir.
Gevaş İzzeddin Şir Camii: Gevaş'ın Hişet mahallesinde bulunan cami üzerinde inşasına ilişkin
herhangi bir kitabe bulunmamasına karşın Van ve Hakkari hakimi İzzettin Şir tarafından
yaptırıldığı kabul edilmektedir. Genel olarak XIV-XV yüzyıllara tarihlendirilmektedir.
Gevaş İzzeddin Şir Medresesi: Hişet mahallesinde XIV-XV. yüzyıllara tarihlenen caminin
kuzey tarafına sonradan eklenmiştir. Avlunun üç yanında ters U biçiminde dolanan medrese
odaları sıralanmaktadır. Avlunun etrafında sıralanan odalar farklı ebatlarda olup, hepsi beşik
tonoz örtülüdür. Kesme taş malzeme kullanılan yapıda, süslemeye yer verilmemiştir.
Gevaş Altınsaç Köyü Saınt Thomas Manastırı: Van'ın Gevaş ilçesine bağlı Altınsaç Köyü'nün 5
km. kuzeybatısında yer almaktadır. Van Gölü'nün güneyindeki Beleko Dağı‘nın (3000 m.)
kuzeydoğu yamacındaki Varis Körfezi‘ne bakan bir taraça üzerinde kurulmuştur. Yapılara
Akdamar Adası'na işleyen teknelerle üç saatte ulaşılabilmektedir. Yayınlarda Ganjak olarak
geçen Saint Thomas Manastırı yöre halkı tarafından Mezir adıyla tanınmaktadır.
Gevaş Deveboynu Yarımadası Saınt Resurrectıon Manastırı: Manastır, Van Gölü'nün
güneyindeki Alacabük Dağı‘nın (3076 m.) kuzeydoğusunda göle doğru uzanan Deveboynu
yarımadasının en uç kısmında bulunmaktadır. Karayolu ulaşımının olmadığı yarımadaya,
Gevaş ilçesinin 53 km. batısında yer alan İnköy Köyü'nden motorlu teknelerle yaklaşık iki
saatte ulaşılabilmektedir.
Saınt Thomas Manastır Kilisesi: Kilise Altınsaç Köyü‘nün 5 km. kuzeybatısında, Van Gölü‘ne
bakan bir vadinin yamacında bulunmaktadır. Van Gölü‘ne karşı güzel bir manzara içinde
kurulan manastıra ait yapıların çoğu yıkılmış, kilise günümüze nispeten sağlam olarak
ulaşabilmiştir.
Saint Astuacacın Manastırı (Kırmızı Kilise): Göründü (Mihrapit) Köyü‘nün yaklaşık 5 km.
kuzeyinde, vadiyi oluşturan dağın yamacında bulunan St. Astuacacin Kilisesi yöre halkı
arasında Kırmızı Kilise olarak bilinmektedir. Yapıların Kral Gagik tarafından inşa ettirildiği
rivayet edilirse de mimari üslubu malzeme ve teknik bakımından daha geç döneme işaret
etmektedir. 13. yüzyılın ikinci yarısından kaldığı kabul edilmektedir.
St. Astuacacin Kilisesi: Dıştan 12,00 x 6,00 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı, içten apsisle
birlikte üç bölümlü tek nefli bir yapıdır. Batıdaki kapıdan kemerlerle genişletilmiş tonoz
örtülü giriş bölümüne geçilmektedir.
145
I
Evliya Bey Medresesi: Medrese, Hoşap'ın merkezinde Gevirhan Mezarlığı'nın doğu tarafında
yer almaktadır. Medresenin güneyinde Süleyman Bey Kümbeti bulunmaktadır. Yapıyı
tarihlemede yardımcı olacak tarihi belge veya vakfiye bulunamamıştır. Medreseyi Mahmudi
Evliya Bey'in yaptırdığı anlaşıldığından, Evliya Bey'in yaşadığı döneme bakarak medresenin
XVII. yy. III. çeyreği içinde yapıldığı tahmin edilmektedir.
Hasan Bey Medresesi: Van-Hakkâri Karayolu'nun Hoşap girişinin kuzeyinde mezarlık
içerisinde yer almaktadır. Medrese'nin yapımıyla ilgili bir kitabesi bulunmaktadır. Kitabeden
medresenin, Ivaz Bey'in oğlu Hasan Bey tarafından 971 (1563) tarihinde yaptırıldığı
anlaşılmaktadır. Türbenin ise 1585'den sonra Hasan Bey'in oğlu Şir Bey tarafından yaptırılmış
olduğu düşünülmektedir.
Süleyman Bey Kümbeti: Kümbet, Hoşap'da Gevirhan Mezarlığı'nın güneydoğusunda
bulunmaktadır. Kaleyi yaptıran Süleyman Bey için XVII. yüzyıl ortalarında yaptırıldığı tahmin
edilmektedir.
Hoşap Bey Hanı: Hoşap'ın merkezinde yer almaktadır. Mahmudi Beyleri tarafından XVI-XVII.
Yüzyıl içerisinde yapılmış olduğu kabul edilmektedir. Kuzeyden dükkânlarla cephesi
kapatılmış olan hanın, diğer kısımları da büyük ölçüde toprak altında kalmıştır. Dikdörtgen
planlı yapı, kuzey-güney istikametinde uzanan dört sahından meydana gelmiştir. Sahınlar
birbirinden sivri kemerlerle ayrılmış olup, üzerleri beşik tonozlarla örtülmüştür. Dıştan düz
toprak dam kaplı han, günümüzde özel mülkiyet olup, ahır olarak kullanılmaktadır.
Evliya Bey Köprüsü: Hoşap'ın merkezinde, Van-Hakkâri karayolunun hemen kuzeyinde
kalmaktadır. Hoşap suyunun üzerinde kalenin güney tarafında yer almaktadır. Köprünün hicri
1082 (1671)'de Evliya Bey tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır.
Zernek (Hamurkesen) Camii: Zernek Köyü'ndeki Camii, kalenin doğusunda büyük bir kaya
kitlesinin üzerine inşa edilmiştir. Kitabesine göre hicri 1112 (1710) tarihinde Zernek
Beylerinden Seyyid Muhammed tarafından yaptırılmıştır. Rus işgali sırasında kubbesi yıkılmış
uzun süre harap kaldıktan sonra köylüler tarafından tamir edilerek ibadete açılmıştır. 1991–
94 yılları arasında Vakıflar Genel Müdürlüğünce kubbesi ile birlikte yeniden restore
edilmiştir.
Zernek Kalesi: Kalenin Zernek emirlerinden İbrahim Beyoğlu Beşaret Bey tarafından
yaptırıldığı
söylenmektedir.
Ancak
kitabesi
bulunmadığından,
tarihi
kesin
olarak
bilinmemekte, 17. yüzyıldan kaldığı sanılmaktadır.
146
I
Kırkgeçit Köyü Hogeacvank Manastırı: Manastır, Gürpınar İlçesi'nin 31 km. güneydoğusunda
yer alan Kırkgeçit (Kasrik) Köyü'nün batısındaki Kuş Dağları'nın (Vaviran–3.000 m.) kuzeydoğu
bitiminde bulunmaktadır. Kırkgeçit (Kasrik) Deresi'nin Çataksuyu Çayı'na (Norduz Çayı)
karıştığı yerdeki bir tabya üzerinde kurulmuştur. Yapılara ulaşım, Özlüce (Araz) Köyü'nden
sonra Çataksuyu Çayı boyunca yapılan iki saatlik zorlu bir yürüyüşle sağlanabilmektedir.
Marinos Manastırı: Gürpınar'ın 6 km. batısındaki Arkboyu Köyü‘nün 2 km. yukarısında
Cadıtaşmış Dağı yamacında bulunmaktadır. Thierry‘in araştırmalarıyla tanıtılan manastırın
19. yüzyılda üç yüz rahibenin barındığı önemli bir merkez olduğu belirtilmektedir. Terk
edildikten sonra önemli ölçüde harap olan manastırın, etrafı yüksek bir avlu duvarı ile
çevrilmiş değişik tip ve boyuttaki hizmet odaları ile doğusunda aynı adla bilinen bir kilise
bulunmaktadır.
Bend-i Mahi Köprüsü: Köprü, eski Erciş-Tebriz kervan yolu güzergâhında, Bend-i Mahi Çayı
üzerine kurulmuştur. İnşasına ilişkin kitabesi bulunmamasına rağmen, XIII. yüzyıl sonlarında
İlhanlı Hükümdarları tarafından yaptırılmıştır.
Muradiye Kalesi: Bendi Mahi Çayı‘nın doğusundaki bir vadinin yamacında, ilçeye bakan tepe
üzerine kurulmuştur. Aslında Urartu yapısı olan Bargiri Kalesi, Şah İsmail tarafından 1510
yılında yeniden düzenlenmiştir. Çoğu kaba yontulmuş taşlarla örülen iç kalenin çok azı ayakta
kalabilmiştir. Kuzeybatıdaki düzgün örülmüş surlarla güneyindeki iki giriş kapı kalıntısı Urartu;
kuzeydeki giriş kapısının bulunduğu duvarlar ise Safevi dönemine aittir.
Stephanos (S. Etienne) Manastırı Kilisesi: Muradiye-Çaldıran karayolunun 5. km. Aksürek
(Aksorik) dağının Bend-i Mahi Çayı‘na bakan yamacına yapılmıştır. Bugün kiliseye patika bir
yol ile ulaşılmaktadır. Kaynaklarda Ter Husik Oğlu Saint Etienne veya Saint Stephanos‘a
adandığı belirtilen kilise ile mezar Şapeli ve keşiş hücrelerinden oluşan manastırın, 15. yüzyıl
başlarında kurulduğu anlaşılmaktadır. Ancak Thierry‘e göre zamanla hasar gören kilise 17.
yüzyılın ilk yarısında yeniden yapılmıştır. Kilisenin batısında yer alan keşiş hücreleri yıkılmış
günümüze ulaşamamıştır.
Van’ın somut olmayan kültürel miras envanteri şu şekilde belirtilebilinir;
Savat; Arapça "kara" anlamına gelen “esvad” sözcüğünden gelen savat, gümüş üzerine
sürülen siyah renkli savat çamuru ile yapılan bir el sanatıdır. Anayurdu Kafkasya bölgesi,
Dağıstan olan savatçılık, Osmanlı döneminde altın devrini yaşamıştır. Gümüşteki ince
işçilik Savat'ın siyah rengi, kurşun, gümüş, bakır, kükürt karışımından elde edilir. Savat
147
I
yapılırken üstüne uygulanacağı gümüş eritilir, tel ya da plaka haline getirildikten sonra kakma
usulü ile desen oluşturulur.
Otlu Peynir; Otlu peynir tadı, aroması ve üretim kalitesiyle Van’la özdeşleşmiştir. Otlu peynir
koyun sütü üretiminin arttığı ve birçok otun yetiştiği bahar aylarında üretilir. Otlu peynire 25
değişik ot katılabilmektedir.
Van Kahvaltısı; Van İlinin İpek yolu güzergâhında olması, kahvaltı geleneğinin oluşmasında
rol oynamıştır. Van kahvaltı sofrasının öncelikli özelliği yiyeceklerin tamamen doğal
ürünlerden oluşmasıdır. Kahvaltı sofrası; hakiki Van balı, yoğurt kaymağı, süt kaymağı, yayık
tereyağı, cacık, otlu peynir, örme peynir, beyaz peynir, kavurmalı-sucuklu yumurta, zeytin,
murtuğa, kavut, gencirundan meydana gelir.
Köse Oyunu
Köse oyunu, koyun ve keçilerin ana karnında canlanmaya başladığı zaman olan şubat ayının
ilk haftasında bolluk bereket beklentisi amacıyla oynanan bir köy seyirlik oyunudur. Oyunda
köse, gelin ve tilkiden başka bir de davulcu ve zurnacı bulunur. Oyuncuların özel kostümleri
vardır ve yüzlerine makyaj yapılır. Oyun esnasında önde davulcu ve zurnacılar ile köse, gelin,
tilki arkalarında köy halkı, birlikte köydeki bütün evleri tek tek gezerler. Bir evin önüne
geldiklerinde oyun havası çalınır. Köse, gelin ve tilki oynarken köse birden yere düşer ve ölür.
Müzik kesilir. Gelin kösenin başında dövünmeye başlar ve manisini okurken ev sahibi
gelenlere yağ, bulgur, pirinç gibi hediyeler verir. Bu sırada köse dirilir ve davul zurna yeniden
çalmaya başlar. Kösenin dirilişi kutlanır. Oyun köydeki tüm evlerin önünde tekrarlanır. Oyun
sonunda toplanan hediyeler ya paylaşılır ya da pişirilerek hep birlikte yenilir ve eğlenilir.
2.1.5. Doğal Miras
Van İli önemli doğa alanlarına sahip bir bölgedir. Alanın el değmemiş doğası, bir çok endemik
bitki türünün varlığına ve zengin bir faunanın oluşmasına olanak sağlamıştır. Van gölü ve göle
akan dere yatakları ile göl ve göletler önemli geçmen kuş yolu üzerinde yer almaktadır. Bu
özellikleri ile Van İli sulak alanları, tabiat parkları, flora ve faunası hassa özelliklere sahip
alanlar niteliği taşımaktadır. Bu nedenle koruma önceliğine sahip bu alanların özellikleri, Van
İlinin sahip olduğu sulak alanların listesi, Van İli flora ve faunası, Milli Parklar, Tabiat parkları,
Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler, Önemli Doğa Alanlarına ait
bilgiler aşağıda aktarılmıştır.
148
I
Biyolojik Çeşitlilik
1- Sulak Alanlar; Van İlinde tanımlanmış 9 adet sulak alan bulunmaktadır. Bu sulak
alanların bir bölümü tehdit altındadır.
1- Çelebibağı Sulak Alanı
2- Bendimahi Sulak Alanı,
3- Çaldıran Sulak Alanı,
4- Karasu Sulak Alanı,
5- Van Sulak Alanı,
6- Edremit Sulak Alanı,
7- Dönemeç Sulak Alanı,
8- Yaylı yaka Sulak Alanı,
9- Göründü Sulak Alanı
2- Flora
Van İli Endemik Bitki Türleri; Van İl sınırları içerisinde; Linum pycnophyllum Boiss&Heldr,
Achillea nobilis L. Subsp Kurdica Hub.-Mor, Astrgalus sachanewii Sirj, Ranunculus vanensis
PH:Davis, Astragalus chaldiranicus Kit Tan & Sorger, Limonium vanense Kit-Tan &Sorger,
Centaura Karduchorum Boiss, Salvia Kronenburgii Rech.Fil, Allium gibi endemik bitkiler
mevcuttur. Kentsel gelişmeler, çevre kirliliği, tarım alanlarının genişletilmesi, çeşitli tarımsal
kimyasalların yaygın olarak kullanılması, bu endemik bitki türlerini tehdit etmektedir.
3- Fauna
Van Kedisi:
Son yıllarda gerek dünya da gerekse Türkiye'de büyük ilgi gören evcil kedilerden birisi de Van
kedisidir. Ancak Van Kedisine bu güne kadar yeterli ilgi gösterilmediğinden nesli tükenmekle
karşı karşıyadır. Eskiden Van yöresinde sıkça rastlanan ve hemen hemen her evde bulunan
Van Kedisinin sayısı giderek azalmakta ve hızla melezleşmektedir.
149
I
İnci Kefali:
İnci kefali; sodalı sulara sahip Van Gölü'nde yaşamaya alışmış olan tek ve endemik balık
türüdür. Van Gölü'nde başka bir balık türünün yaşayamaması, bölgenin yüksek dağlar
arasında yer alması, uzun süren kış mevsiminde ulaşımın olumsuz yönde etkilenmesi ve
denizlerden uzakta bulunması gibi sebeplere bağlı olarak inci kefalinin bölge için önemi
oldukça fazladır. Van Gölü çevresi insanlar tarafından iskan edildiği günden beridir inci kefali
bölge insanının beslenme alışkanlıkları arasına girmiş ve önemi artarak günümüze kadar
gelmiştir. Ancak Van gölünün aşırı kirlenmesi, Van gölüne akan dereler üzerinde hidro
elektrik santral yapımının yaygınlaşması, inci kefalinin üreme mevsiminde yapılan kaçak
avlanmalar gibi nedenlerle soyu tükenme riski altındadır.
4- Milli Parklar, Tabiat parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas
Yöreler
Aşağıda Van İli sınırları içerisinde yer alan Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı ve Tabiat
Koruma Alanlarının listesi yer almaktadır.
Adı
Van Kalesi
Akdamar Adası
Çarpanak Adası
Hoşap Kalesi
Yavuzlar Köyü Peri Bacaları
Örenkale Köyü Pizan Kalesi
Beyazbulak (Kanisipi şelalesi)
Muradiye şelalesi
Çavuş tepe
Edremit Kilisesi ve Kalesi
Van Sulak Alanı
Bendimahi Sulak Alanı
Karasu Sulak Alanı
Çelebibağı Sulak Alanı
Çaldıran Sulak Alanı
Erçek Gölü Sulak Alanı
Kaz Gölü Sulak Alanı
Keşiş Gölü Sulak Alanı
Dönemeç Sulak Alanı
Edremit Sulak Alanı
Göründü Sulak Alanı
Bulunduğu Yerleşim Merkezi
Eski Van şehri, Van
Gevaş
Van Gölü
Gürpınar
Başkale
Başkale
Çatak
Muradiye
Gürpınar
Edremit
Van/Merkez
Muradiye
Van/Merkez
Erciş
Çaldıran
Van/Merkez
Saray
Gürpınar
Edremit
Edremit
Gevaş
Koruma Statüsü
1.derecede sit
1 derecede sit
1 derecede sit
1 derecede sit
1 derecede sit
1 derecede sit
1 derecede sit
1 derecede sit
1 derecede sit
1 derecede sit
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
Sulak Alan
150
I
5- Önemli Doğa Alanları
A- Artos Dağı -Van İli, Gevaş ve Çatak İlçeleri
Artos Dağı Gevaş’ın güneyinde Bitlis Dağları'nın doğu ucunda yer almaktadır. Uzaktan
bakıldığında bitki örtüsünden yoksun gibi görünen alan, son derece zengin bir bitki
çeşitliliğine sahiptir. 29 bitki taksonu Önemli Doğa Alanı (ÖDA) kriterlerini sağlamaktadır ve
bu türlerden iki tanesi dünya üzerinde sadece bu dağda yaşamaktadır. Gevaş Dağı, Anadolu
gelengisinin Van’daki kopuk popülasyonunu barındırması nedeniyle de bölgesel ölçekte
önem taşımaktadır. Alan, bitkilerin yanı sıra kelebek varlığı açısından da büyük öneme
sahiptir. Nesli bölgesel ölçekte tehdit altında olan ve dar yayılışlı çok sayıda kelebeğin önemli
popülasyonları Artos Dağında yaşamaktadır. Artos Dağı’nda ülkemize endemik dört kelebek
türü bulunmaktadır
B- Dönemeç Deltası ve Edremit Sazlıkları-Van İli, Edremit ve Gevaş İlçeleri
Van Gölü’nün güneydoğu kıyısında yer alan ÖDA, kuzeyde Van Merkez ilçe, güneyde ise
Gevaş ilçesi ile sınırlıdır. ÖDA, inci kefalinin derelerin iç kesimlerine göç ederken kullandığı
önemli bir giriş noktasıdır. Van Gölü’ne akan dereler aynı zamanda Capoeta kosswigi adlı dar
yayılışlı balık türü için de önemlidir. Nesli küresel ölçekte tehdit altındaki dikkuyruk alanda
önemli sayılarda üremektedir. Son gözlemler bölgede az sayıda Hazar kumrusunun ürediğini
göstermiştir. ÖDA ayrıca kızböceği türüne ev sahipliği yapar.
C- Erek Dağı ve Turna Gölü - Van İli Merkez, Edremit- Gevaş- Gürpınar İlçeleri
Erek Dağı, Van İl merkezinin doğusunda yer alan küçük bir dağ silsilesidir. Turna Gölü ise
Erçek Dağı’nın kuzeydoğusunda yer almaktadır. ÖDA, 55 bitki taksonu için önem taşır ve
bunların büyük kısmı dar yayılışlı endemik türlerdir. Alandaki çok sayıda endemik bitki
türünden Stachys
willemsei ve Taraxacum davisii tüm dünyada sadece bu alanda
yaşamaktadır. Dağda yapılan araştırmalar sonucunda bölgede sekizi ÖDA kriterlerini sağlayan
109 kelebek türünün yaşadığı tespit edilmiştir. Bu türlerin üçü Türkiye’ye endemik ve dar
yayılışlıdır. Endemik türlerden Rose’nin çok gözlüsü tüm dünyada sadece Erek Dağı’nda
yaşamaktadır.
151
I
D- Erçek Gölü - Van İli Merkez İlçesi
Van Gölü’nün 20 km. doğusundaki tektonik çöküntüde oluşmuş alkali bir göldür. Erçek Gölü
üç farklı bitki türü için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bu türlerin hepsi ülkemize endemik
türler olmakla birlikte bir ayrıkotu türü olan Agropyron deweyi dünya üzerinde sadece bu
bölgede bulunur. Erçek Gölü özellikle göçmen kuşlar için önemli bir dinlenme ve beslenme
alanıdır. Ülkemizde korumada öncelikli kuş türlerinin başında gelen dikkuyruk alanda hem
üremekte hem de üreme sonrasında önemli sayılarda görülmektedir. Kılıçgaga ve büyük
cılıbıt alanda üreyen diğer önemli kuş türleri arasında yer almaktadır. Erçek Gölü sivriburunlu
bataklık faresi ve Anadolu gelengisinin kopuk popülasyonları nedeniyle memeliler için
bölgesel ölçekte önem taşır
E- Van Ovası – Merkez - Muradiye - Edremit ilçeleri
ÖDA Van İl merkezinin kuzeyinde, Erçek Gölü ile Van Gölü arasında uzanan geniş ovayı,
sulak alanları, ıslak çayırları içine alır. Karasuyu Deltası’ndaki sazlık kısımda yaz ördeği,
dikkuyruk ve paspaş patka gibi nesli tehlike altındaki ördek türleri üremektedir. Adır ve
Çarpanak adaları ise Van Gölü martıları için önem taşır. Alanda ayrıca nesli dünya ölçeğinde
tehlikedeki küçük kerkenez ve toy üremektedir. Adalarda Van Gölü martısının yanı sıra Hazar
kumrusunun da ürediği tahmin edilmektedir. Van Ovası, Anadolu gelengisinin Van
Havzası’ndaki kopuk popülasyonu için büyük önem taşır. Yılan türlerinden Eirenis thospitis’in
bilinen dünya dağılımı ÖDA sınırları içerisinde kalmaktadır. Dar yayılışlı sürüngen türlerinden
Süphan kertenkelesinin dünya dağılımının önemli bir kısmı ÖDA sınırları içinde yaşamaktadır.
Alan, dar yayılışlı balık türlerinden Capotea kosswigi ve inci kefalinin en önemli yaşam
alanlarından biridir. İnci kefalinin akrabası Alburnus timarensis tüm dünyada yalnızca bu
alanda yaşayan diğer bir canlı türüdür. Van Ovası’nda bölgesel tehlikedeki beş kelebek
türünün popülasyonları yaşamaktadır.
F- Çelebibağı Sazlıkları - Van İli, Erciş İlçesi
Çelebibağı Sazlıkları, Van Gölü’nün kuzeydoğu kıyısında, Erciş ilçesinin hemen güneyinde yer
alan sulak alan sistemini içerir. Sazlıklar kuşlar için hem üreme hem de kışlama döneminde
oldukça önemlidir. Yaz ördeği, pasbaş patka, turna ve uzunbacak alanda üreyen önemli kuş
türlerindendir. Alanda Türkiye’ye endemik dört iç su balığı vardır. Bunların ikisi dünyada
152
I
sadece ÖDA sınırları içinde yer alan Ilıca Çayı’nda bulunur. Diğer balık türleri Van Gölü’nde
daha geniş bir yayılış gösteren inci kefalidir.
G- Bend-i Mahi Deltası - Van İli, Muradiye İlçesi
ÖDA, Bend-i Mahi Çayı’nın Muradiye ilçesinden Van Gölü’ne döküldüğü noktaya kadar
uzanan ovayı ve çayın deltasını kapsar. Bend-i Mahi Sazlıkları çok sayıda su kuşunun üreme
ve beslenme alanıdır. Nesli tehlike altındaki üç ördek türü alanda yuvalar; yaz ördeği, pasbaş
patka, ve dikkuyruk küçük karabatak, küçük sumru ve gülen sumru sulak alanda üreyen diğer
türler arasındadır. Yüksek sayıda ak pelikan, Van Gölü martısı ve Hazar sumrusu yaz aylarında
alanda beslenmektedir. Nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki fare benzeri yediuyur ÖDA’daki
diğer bir öncelikli türdür. Dar yayılışlı ve Türkiye’ye endemik Bend-i Mahi kertenkelesi adını
bu bölgeden almaktadır ve ÖDA’da dünya ölçeğinde önemli bir popülasyonu bulunur. Delta,
Van Gölü havzasına endemik inci kefali balığının önemli bir üreme alanıdır. Mayıs-haziran
aylarında bu balıklar sürüler halinde Bend-i Mahi Çayı’na girerek üreme göçü yapar.
H- Pirreşit Dağı- Van İli, Çaldıran-Muradiye- Özalp İlçeleri
Pirreşit Dağı, Van Gölü’nün 20 km. kuzeydoğusunda ve Muradiye'nin 10 km.
güneydoğusunda bulunan dağ silsilesidir. Pirreşit Dağı, Türkiye’ye endemik yaklaşık 75 bitki
türünü barındırır ve bunların 22'si ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bunların dışında alana
endemik olmayan ancak dar yayılışlı beş bitki taksonu alanın ÖDA statüsü kazanmasına
neden olur. Centaurea demirizii alandaki en nadir bitki türüdür ve yok olma tehlikesiyle karşı
karşıyadır. Kırmızı gagalı dağ kargası ve kaya kartalı alandaki önemli kuş türleridir.
İ- Çiçekli Gölleri - Van İli, Muradiye İlçesi
ÖDA, Tendürek ve Köse dağlarının arasındaki düzlükte yer alır gölün diğer ismi Karagöl’dür.
Alan, barındırdığı turna popülasyonu ile ÖDA statüsü kazanır ve bölgesel ölçekte önemlidir.
J- Tendürek Dağı - Van İli, Çaldıran ve Muradiye İlçeleri
Tendürek, ülkemizin beşinci büyük volkanik dağıdır. Alan özellikle bitkiler için oldukça
önemlidir. Alandaki endemik bitkiler arasında nesli tehlike altında olan Fritillaria
michailovskyi, Centaurea demirizii, Campanula coriacea bulunur. Bölgesel öneme sahip
gökkuzgun ve Avrupa Birliği ölçeğinde önemli olan çobanaldatan, kirazkuşu ve kara alınlı
örümcekkuşu alanda üremektedir. Alanda bozkır kartalının ürediği tahmin edilmekle birlikte
153
I
henüz kesin bir veri yoktur. Alanda bulunan kelebek türleri arasında karagözlü mavi kelebek,
sürüngen türleri arasında ise Bend-i Mahi kertenkelesi yer alır.
K- Çaldıran Ovası- Van İli, Çaldıran ilçesi
Çaldıran Ovası, Van İl merkezinin kuzeydoğusunda yer alır. Ova, dört bitki türü için ÖDA
kriterlerini sağlar. Çaldıran Ovası, üreyen ve göç döneminde konaklayan kuşlar için de önemli
bir alandır. Küçük karabatak ve turna alanda üreyen öncelikli türler arasında yer alır.
L- Van Doğusu Dağları - Van İli, Özalp, Saray, Gürpınar, Başkale İlçeleri
Van İli ve İran sınırı arasında yer alan dağ silsilesi Saray ilçesi sınırlarını tümüyle içine
almaktadır. Nesli bölgesel ölçekte tehlike altında olup Türkiye’nin yanı sıra komşu ülkelerde
de dağılım gösteren Carduus onopordioides ssp. Onopordioides, Centaurea albonitens, Iris
bamumae ve Scrophularia n variegata adlı bitkiler alanın ÖDA kriterlerini sağlamasına neden
olmaktadır. ÖDA sınırları içinde yer alan göller nesli küresel ölçekte tehlike altındaki
dikkuyruk için önemli bir üreme alanıdır. Dağlık kesimler ise kaya kartalı, sakallı akbaba ve
küçük akbaba gibi yırtıcı kuşlar ve urkeklikler için önemli bir üreme alanıdır. ÖDA yaban
koyununun ülkemizde yaşamını sürdürdüğü İran ve Türkiye arasında mevsimsel göç yaptığı
en önemli alanlardan biridir. Alandaki gelengiler Anadolu’nun diğer bölgelerinden kopuk Van
popülasyonuna aittir. Süphan kertenkelesi alandaki diğer bir öncelikli türdür.
M- İspiriz Dağı - Van İli, Başkale ve Gürpınar İlçeleri
ÖDA, Başkale dağ silsilesinin en yüksek zirvesi olan Başkale (Gregever) Dağı’nı ve
çevresindeki zirveleri içerir. İspiriz Dağı’nda birçok nesli tehlike altındaki endemik bitki türü
bulunmaktadır ve bu türlerin 33’ü ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bölgede geven türleri
büyük bir çeşitlilik gösterir. Bu türlerden Arenaria davisii, Centaurea poluninii, Gypsophila
graminifolia, Paronychia saxatilis dünya üzerinde yalnızca bu alanda bulunmaktadır. Urkeklik
alandaki önemli kuş türlerinden biridir. Alanda ülkemizde endemik ve dar yayılışlı kelebek
türlerinden çokgözlü fatma ve Koçak’ın esmer perisi yaşamaktadır. ÖDA, bu iki türün yanı sıra
apollo başta olmak üzere bir çok kelebek türüne ev sahipliliği yapar.
N- Çatak Vadisi - Van İli, Gürpınar, Çatak, Bahçesaray İlçeleri
ÖDA Van İlinin güneyindeki dağ sıralarını yaran akarsular tarafından oluşturulmuş dar ve
derin bir vadi sistemini içine alır. Vadiye Van-Çatak karayolu ile ulaşılabilir. Çatak Vadisi bitki,
154
I
kelebek ve kuş türleri açısından oldukça zengin bir alandır. Alan, 32 bitki taksonu için ÖDA
kriterlerini sağlamaktadır. Bunların bir kısmı Türkiye’ye endemiktir, diğer türler ise dar
yayılışlıdır. Aynı zamanda alan, sayıları çok azalan nesli dünya ölçeğinde tehdit altında olan
yabankeçisi gibi memeli türlerine de ev sahipliliği yapar. Vadi, yırtıcılar başta olmak üzere çok
sayıda kuş türü için bölgesel ölçekte önem taşır. Puhu, küçük kartal ve kızılca kuyrukkakan
alandaki öncelikli kuş türleri arasında yer alır. Ayrıca küçük çıvgın Türkiye’de ilk kez 2004
yılında Çatak Vadisi’nde üreme döneminde 3 birey üreme ötüşü yaparken kayıt altına
alınmıştır. 2005 yılında da aynı yerlerde bazı bireyleri gözlemlenmiştir. Çatak vadisi dar
yayılışlı sürüngen türlerinden Hakkâri yılanının önemli bir dağılış alanını oluşturur. ÖDA
Anadolu dağalasının Türkiye’de yaşadığı önemli alanlardan birisidir. Çatak Vadisi özellikle
kelebekler açısından büyük önem taşır. Alanda yaşayan 13 kelebek türü ÖDA kriterlerini
sağlar. Bu türlerin üçü olan çok gözlü buzul mavi, çok gözlü fatma ve çok gözlü Van esmeri
Türkiye’ye endemik ve dar yayılışlıdır.
N- Müküs Vadisi - Van İli, Gevaş, Çatak, Bahçesaray ve Hizan İlçeleri
Müküs Vadisi, Van Gölü’nün güneyinde Gevaş-Pervari ilçeleri arasında kuzey-güney
doğrultusunda uzanır. Alan 11’i ülkemizde endemik olan 12 bitki taksonu için ÖDA kriterlerini
sağlamaktadır. Bu bitki türlerinin yanı sıra alan yırtıcı kuşlar için de önem taşımaktadır. Küçük
akbaba alana ÖDA statüsü kazandıran kuş türlerinden biridir. ÖDA Anadolu dağalasının
Türkiye’de yaşadığı önemli alanlardan biridir.
O- Zap Suyu Vadisi - Van İli, Başkale İlçesi
Alan, Hakkari şehir merkezinin güneyinde Başkale-Hakkari-Yüksekova sınırının kesiştiği
noktadan başlayıp Irak topraklarına kadar uzanan yaklaşık 150 km. uzunluğundaki vadi
sistemini içine alır. Zap Suyu Vadisi 30 bitki türü için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır ve bu
türlerin 15’i Türkiye’ye endemiktir. ÖDA Galium zabense adlı bitkinin yeryüzünde bulunduğu
bilinen tek yerdir. Vadi özellikle yırtıcı kuşlar için hem üreme hem de göç bölgesi
özelliğindedir. Vadideki sarp kayalıklarda sakallı akbaba ve küçük akbaba gibi yırtıcılar
üremektedir. Alan dar yayılışlı ve nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki Urmiye semenderinin
önemli yaşam alanlarından biridir. Alan yedisi ülkemize endemik birçok kelebek türü için
ÖDA kriterlerini sağlar. Zap Suyu Vadisi dünya dağılımı sadece Hakkari İl sınırları içerisinde
155
I
yer alan çok gözlü Cilo mavisi, çok gözlü Hakkari çillisi türlerinin önemli yaşam
alanlarındandır.
Ö- Mor dağlar- Van İli, Başkale İlçesi
Van-Hakkari sınırlarının kesişim noktası ile Türkiye-İran sınırı arasında kalan dağ silsilesidir.
Alan, 13 bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır ve bunların üçü Türkiye’ye
endemiktir. Mordağlar, dar yayılışlı ve nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki Urmiye
semenderinin önemli yaşam alanlarından biridir. ÖDA, aynı zamanda kelebek türleri için
önem taşır ve dördü Türkiye’ye endemik sekiz tür için ÖDA kriterlerini sağlar. Özellikle
çokgözlü Cilo mavisi ve çok gözlü Hakkari çillisinin dünyada yaşadığı nadir alanlardandır.
2.1.6. Doğal Miras Alanları
Traventenler; Van’ın sınır İlçelerinden biri olan Başkale Merkezine 45 km mesafede dere içi
(sawkan) köyü yakınındadır. Oluşumu devam eden travertenler Akçalı Travertenleri olarak
Van’ın doğal mirasları arasında yer almaktadır.
Erçek Gölü Kuş Cenneti; Erçek Gölü Kuş Cenneti, Van gölünün doğusunda oluşmuş bir set
gölüdür. En derin yeri 40 metre, ortalama derinliği ise 18.45 metredir. Türkiye’de bulunan
453 kuş türünün yarısı, Erçek Gölü Havzasında varlığını sürdürmektedir. Kılıçgaga, Büyük
Cılbıt, Kara Boyunlu, Batağan, Angıt, Flamingo, Yaz Ördeği, Van Martısı gibi onlarca kuş
türünün barındığı zengin bir doğal ortamdır. Kuş Cenneti yalnız yerel türlerin değil
Flamingolar gibi göçmen kuşların da önemli konaklama ve üreme alanlarındandır. Alan,
dünyanın en büyük flamingo konaklama alanlarından birine ev sahipliği yapmaktadır. Göl
ulusal ve uluslararası sınıflandırılmalarda önemli kuş alanları arasında "B" sınıfı sulak alanlar
içinde gösterilmektedir. Bu kategorideki sulak alanlar; genelde nesli tükenmekte olan kuşları
barındırmaktadır.
Ters Lale; Ters Lale, soğanlı bitkiler familyasındandır. Birçok din ve kültür için hüznün
sembolü kabul edilmiş, efsanelere konu olmuştur. 19. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı
topraklarına has bir çiçek olarak kalmıştır. Ters lale, Anadolu coğrafyasına ait endemik bir
türdür.
Artos Dağı; Artos Dağı, Güneydoğu Torosların devamıdır. Görünümünden dolayı Çadır Dağı
olarak da bilinir. Kavuş Şahap dağlarının 3700 m'lik önemli bir yükseltisini oluşturur. Van
156
I
gölünün oluşturduğu mikroklima nedeniyle dağın güney yüzü ile kuzey yüzü arasında iklim
yönünden önemli farklılıklar vardır.
Van Gölü; Van Gölü, Tatvan ilçesi sınırları içerisinde bulunan Nemrut volkanik dağının
patlaması sonucu oluşan kraterde biriken suların oluşturduğu varsayılan volkanik bir göldür.
Gölün yüzölçümü 3.713 km²'dir.
2.1.7. Alternatif Turizm Potansiyeli
Kuş Gözlemciliği: Van Gölü ve Erçek gölünde kuş gözlemciliği turizmi yapılmaktadır.
Van gölünde bulunan kuş türleri; Kılıçgaga (50 çift) ve büyük cılıbıtla önemli kuş alanları
statüsü kazanır. Önemli sayıda kara boyunlu batağan (maks. 4430) ve angıt (maks. 5600)
gözlenir.
Erçek Gölünde bulunan kuş türleri; Van Sazlığı'nda kuluçkaya yatan yaz ördeği (5 çift),
Sodalıgöl'ün hemen doğusunda yer alan yarımadada üreyen toy (üreme döneminde
maks.
32 birey ) ile Ahdamar Adası (80 çift), Çarpanak Adası (500 çift) ve muhtemelen diğer
adalarda kuluçkaya yatan Van Gölü martısı (maks. 3285 birey) sayesinde önemli kuş alanları
statüsü kazanır. Ak kanatlı sumru göç döneminde görülür.
Dağcılık: Süphan dağı, dağcılık turizmi açısından önemli bir yerde bulunmaktadır. 4058 metre
yüksekliğindeki Süphan Dağı, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında tırmanış için en
uygun dağlardan birisidir. Doruk tırmanışına Aydınlar köyünden başlanır. Buraya 6-7 km.
uzaklıkta ve 2500 m. yükseklikte Şekerpınarı ya da Süphan yaylasında kamp kurulur, kamp
yerinden doruğa tırmanış ve dönüş, 8-10 saatlik bir zaman almaktadır.
Abalı Kayak Merkezi; Kışların çok uzun ve karlı geçtiği Van’a bağlı Gevaş ilçesinde faaliyete
başlayan Abalı Kayak Merkezi sadece kayak turizminin değil, profesyonel kayak sporunun da
Türkiye’deki önemli adreslerinden biridir. Abalı Kayak merkezi pist eğimi, kar kalınlığı, kar
kalitesi ve pist uzunluğu İle dünyanın sayılı kayak merkezlerinden biri olmaya adaydır.
157
I
3. SANAYİ
Van İli, TRB Bölgesi (Doğu Anadolu Bölgesi) içerisinde; TRB2 Van alt bölgesinde yer
almaktadır. TRB2 bölgesi ise Bitlis, Hakkâri, Muş ve Van İllerinden oluşmaktadır. Van İlinin
sanayisi, İlin içerisinde yer aldığı üst ölçek istatistiki bölgelerde dikkate alınarak
değerlendirilmiş ve ekonomik yapı tanımlanmaya çalışılmıştır.
3.1. EKONOMİK YAPI
Van İli’nin ekonomik sektörel yapısına ilişkin verileri içeren, Ekonomik Yapı başlığı altında;
tarım, ticaret, sanayi alanlarında mevcut durum değerlendirmeleri yer almaktadır. Her bir
sektörün üretimi, alt kollarına göre dağılımı, ekonomik göstergeleri, yıllara göre değişimi
ekonomik yapı kapsamında irdelenmiştir.
Van İlinin ekonomik yapısı; Türkiye, TRB Doğu Anadolu Bölgesi ve TRB2 Bölgesi (Bitlis,
Hakkari, Muş, Van İlleri) ve Van İli için,
i.
Sektörel yapıların her birinde işgücünün durumu detaylı olarak ele alınmış ve İşgücüne ilişkin
veriler her bir sektörel alt başlık altında değerlendirilerek Van İli’nin eğitim, yaş, cinsiyete
göre işgücüne katılım ve istihdamı irdelenmiştir.
i.
Sektörel yapıların her birine ait Gayri Safi Katma Değer çözümlemeleri geliştirilmiştir.
ii. Dış Ticaret verileri belirtilen düzeylere ek olarak Van İli için de sektörel dağılımlar esas
alınarak irdelenmiştir.
İstihdamın sektörel dağılım istatistiği 2008-2012 yılları arasında TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, her üç düzeyde de istihdam edilen toplam kişi sayısı
belirtilen yıllar içinde düzenli olarak artmıştır. Türkiye’de nüfusun en çok istihdam edildiği
sektörler öncelikle hizmet, daha sonra sanayi ve son olarak da tarım sektörüdür. TRB
Bölgesinde ise nüfusun en çok istihdam edildiği sektörler 2009-2011 yılları arasında hizmet,
tarım, sanayi olarak sıralanırken, 2012 yılında sıralanma tarım, hizmet ve sanayi olarak
değişmiştir. TRB2 Bölgesinde de benzer şekilde nüfusun en çok istihdam edildiği sektörler
2009-2010 yıllarında hizmet, tarım ve sanayi iken, 2011-2012 yıllarında tarım, hizmet ve
sanayi sektörleri olmuştur.
Türkiye’de istihdam edilen nüfusun yaklaşık % 50’si hizmet sektöründe, % 26’sı sanayi
sektöründe ve % 24’ü tarım sektöründe çalışmaktadır. TRB Bölgesi’nde ise istihdam edilen
158
I
nüfusun yaklaşık % 44’ü hizmet sektöründe, % 40’ı tarım sektöründe ve % 16’sı sanayi
sektöründe çalışmaktadır. Benzer şekilde TRB2 Bölgesi’nde ise istihdam edilen nüfusun
yaklaşık % 44,5’i hizmet sektöründe, % 40’ı tarım sektöründe ve % 15’i sanayi sektöründe
çalışmaktadır. Buna göre TRB Bölgesi’nde ve TRB2 Bölgesi’nde nüfusun istihdam edildiği
birincil sektör tarım sektörü olma eğilimdeyken, belirtilen yıllarda Türkiye genelinde nüfusun
istihdam edildiği birincil sektör hizmet sektörü olmuştur.
Tablo 95: TR - TRB - TRB2 İstihdamın Sektörel Dağılımı (2009-2012) [ooo Kişi]
Yıl
Düzey
TR
2009
Toplam
000 Kişi
%
5,385
25.3
10,652
50.1
21,277
100.0
TRB
300
36.5
119
14.5
405
49.2
823
100.0
TRB2
141
36.3
50
12.9
197
50.8
388
100.0
5,683
25.2
5,927
26.2
10,985
48.6
22,594
100.0
TRB
368
40.9
132
14.7
400
44.4
900
100.0
TRB2
159
38.3
56
13.5
199
48.0
415
100.0
6,143
25.5
6,380
26.5
11,587
48.1
24,110
100.0
403
39.7
186
18.3
427
42.0
1016
100.0
210
6,097
42.3
16.9
49.4
497
24,821
100.0
26.0
202
12,264
40.6
24.6
84
6,460
TRB
450
41.7
190
17.6
439
40.7
1079
100.0
TRB2
231
44.3
89
17.1
201
38.6
521
100.0
TRB
TRB2
TR
2012
Hizmet
000 Kişi
%
24.6
TR
2011
Sanayi
000 Kişi
%
5,240
TR
2010
Tarım
000 Kişi
%
100.0
Kaynak: TUİK, 2014
3.2. GSKD Çözümlemeleri
Gayri safi katma değer çözümlemeleri; TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için 2004-2010 yılları
arasında cari fiyatlarla GSKD’nin sektörel dağılımı ve kişi başına düşen toplam GSKD
miktarları ele alınarak incelenmiştir.
İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey 0, Düzey 1 ve Düzey 2 ölçeklerinde gayri safi
katma değerin (GSKD) iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Buna göre, belirtilen yıllar içerisinde sektörel ve toplam gayri safi katma değer; üç düzeyde
de Türkiye, TRB Doğu Anadolu Bölgesi ve TRB2 Bölgesi (Bitlis, Hakkâri, Muş, Van İlleri) düzenli
biçimde artış göstermektedir. GSKD’nin iktisadi faaliyet kollarına göre sektörel dağılımında
hizmet sektörü her üç düzeyde ilk sırada, Türkiye genelinde sanayi sektörü ikinci, tarım
sektörü üçüncü sırada iken; TRB Bölgesi'nde sanayi sektörü 2004, 2006, 2007, 2008 ve 2010
yıllarında ikinci, tarım sektörü üçüncü sırada bulunmaktadır. TRB2 Bölgesi hizmet sektöründe
159
I
Türkiye ve TRB Bölgesi ile benzer bir karakter sergilerken, TRB2 Bölgesi’nde 2004-2009 yılları
arasında tarım sektörü ikinci, sanayi sektörü ise üçüncü sektör konumunda; 2010 yılında ise
bölgede sanayi sektörü ikinci sektör konumundadır.
Tablo 96: TR - TRB - TRB2 Cari Fiyatlarla GSKD (2004-2010) [000 TL]
Yıl
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Düzey
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
TR
TRB
TRB2
Tarım
Sanayi
Hizmet
52 997 645
2 278 057
1 232 822
60 713 747
3 023 030
1 512 998
62 662 754
2 836 617
1 519 596
64 331 717
3 096 868
1 655 995
72 274 585
3 412 778
1 848 498
78 775 886
3 783 721
2 099 078
92 739 021
4 430 648
2 595 870
138 411 772
2 321 763
878 473
160 331 023
2 697 018
1 058 483
188 646 805
2 956 517
1 112 819
209 515 201
3 131 335
1 137 007
232 475 082
3 584 747
1 365 457
218 623 211
3 614 158
1 375 122
259 022 057
4 604 578
1 647 608
303 474 641
7 231 404
2 953 030
350 669 700
8 212 172
3 388 596
417 108 706
9 522 337
3 869 902
480 537 624
11 254 111
4 643 402
549 835 548
13 058 197
5 448 754
567 050 589
14 633 762
6 232 178
628 785 937
15 977 712
7 002 405
GSKD
494 884 058
11 831 224
5 064 326
571 714 470
13 932 220
5 960 077
668 418 265
15 315 471
6 502 317
754 384 542
17 482 314
7 436 404
854 585 214
20 055 723
8 662 709
864 449 686
22 031 642
9 706 378
980 547 016
25 012 938
11 245 883
Kaynak: TUİK, 2014
TRB2 Bölgesi 2004-2010 yılları arasında Türkiye tarım sektörü üretiminin yaklaşık % 2,5’ini,
sanayi sektörü üretiminin yaklaşık % 0,6’sını, hizmet sektörü üretiminin ise yaklaşık % 1’ini
karşılamıştır. Aynı yıllarda bölgenin Türkiye gayri safi katma değeri içindeki payı yaklaşık % 1
olmuştur. TRB2 Bölgesi, TRB Bölgesi’nin tarım sektöründeki üretiminin 2004 yılında %
54,1’ini, 2005 yılında % 50'sini karşılarken; 2006 yılında artarak % 53,6'sını, 2007 yılında %
53,5'ini ve 2008-2010 yılları arasında artarak bölgenin tarım sektörünün yaklaşık % 56'sını
karşılamıştır. Bu durum TRB2 Bölgesinin tarımsal üretimdeki ağırlığını koruduğunu ve TRB
Bölgesi içerisindeki payının artma eğiliminde olduğunu göstermektedir.
TRB2 Bölgesinin, TRB Bölgesi içindeki tarım sektörünün gayri safi katma değer payı 2004
yılında % 42,8; 2005-2007 yılları arasında yaklaşık % 42,5; 2008 yılında % 43,2; 2009-2010
160
I
yılları arasında ise yaklaşık % 44,5’tir. Sonuç olarak, TRB2 Bölgesi, tarım sektöründe TRB
Bölgesi içindeki gayri safi katma değer payını arttırma eğilimi içerisindedir.
TRB2 Bölgesi, TRB Bölgesi sanayi sektörü üretiminin 2004 yılında % 38,8'ini, 2005 yılında %
39,2’sini, 2006 yılında % 37,6'sını, 2007 yılında % 36,3'ünü, 2008 ve 2009 yıllarında yaklaşık %
38’ini ve 2010 yılında ise azalarak yaklaşık % 35’ini karşılamıştır. Bu durum TRB2 Bölgesi’nin
sanayi sektörü üretiminin son yıllarda azalma eğiliminde olduğunu göstermektedir.
TRB2 Bölgesi, 2004-2008 yılları arasında bölgenin hizmet sektörü üretiminin yaklaşık % 41’ini,
2009-2010 yılları arasında ise bölgenin sanayi sektörü üretiminin yaklaşık % 44,5'ini
karşılamıştır. Bu durum TRB2 Bölgesi’nin hizmet sektörü üretiminin son yıllarda artma
eğiliminde olduğunu göstermektedir.
Grafik 40: Cari Fiyatlarla GSKD - İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Oransal Gösterimi
Kaynak: TUİK, 2014
İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey 0, Düzey 1 ve Düzey 2 ölçeklerinde kişi başına
düşen toplam gayri safi katma değer miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir. TRB ve TRB2
Bölgesi’nde kişi başına düşen gayri safi katma değer miktarına bakıldığında Türkiye
ortalamasının oldukça altında olduğu görülmektedir. TRB2 Bölgesi, kişi başına düşen gayri
safi katma değer açısından Türkiye genelinde oluşturulmuş 26 NUTS bölgesi ile
karşılaştırıldığında; 2004 yılında 25inci, 2005-2010 yılları arasında son sırada yer almıştır.
161
I
Tablo 97: TR - TRB - TRB2 Kişi Başına Düşen Toplam GSKD (2004-2010) [TL]
Yıl
Düzey
TR
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
GSKD (TL)
7.307
Sıra
TRB
3.504
23
TRB2
2.688
25
TR
8.338
TRB
4.092
23
TRB2
3.126
26
TR
9.632
TRB
4.465
23
TRB2
3.372
26
TR
10.744
TRB
5.056
23
TRB2
3.814
26
TR
12.02
TRB
5.723
24
TRB2
4.379
26
TR
12
TRB
6.215
23
TRB2
4.846
26
TR
13.406
TRB
7.022
24
TRB2
5.575
26
Kaynak: TUİK, 2014
Sonuç olarak; GSKD’nin iktisadi faaliyet kollarına göre sektörel dağılımına bakıldığında hizmet
sektörünün her üç düzeyde ilk sırada olduğu görülmektedir. Türkiye ve TRB Bölgesi genelinde
sanayi sektörü ikinci, tarım sektörü üçüncü sırada bulunmaktadır. TRB2 Bölgesi’nde ise
Türkiye ve TRB Bölgesi’nden farklı olarak belirtilen yıllar arasında çoğunlukla tarım sektörü
ikinci, sanayi sektörü ise üçüncü sektör konumundadır. Ancak TRB2 Bölgesi’nde sanayi
sektörü 2010 yılından itibaren ikinci sektör konumuna erişmektedir. TRB2 Bölgesi’nin Türkiye
ve Doğu Anadolu Bölgesi içindeki konumuna bakıldığında; incelenen yıllar arasında tarım
sektöründe TRB2 Bölgesi’nin tarımsal üretimdeki ağırlığını korumakta ve TRB Bölgesi
içerisindeki payının artma eğiliminde olduğu; sanayi sektörü üretiminin azalma eğilimde
olduğu ve hizmet sektörü üretiminin artma eğiliminde olduğu görülmektedir.
162
I
3.3. Dış Ticaret
Dış ticaret istatistikleri bölgelerin diğer bölgeler ve ülkelerle olan ilişkisini açıklamaya
yardımcı olmaktadır. Bu bölümde Türkiye, Doğu Anadolu Bölgesi (TRB), TRB2 Bölgesi ve Van
İli için 2008-2012 yılları arasında genel sektörel dış ticaret yapıları ele alınmaktadır. Bunun
için öncelikle belirtilen farklı coğrafi düzeylerde gerçekleştirilmiş toplam ihracat ve ithalat
değerleri, ihracatın ithalatı karşılama oranı, ihracatın ve ithalatın sektörel dağılımı, ihracatın
ve ithalatın gerçekleştirildiği ilk beş ülke ve TRB2 Bölgesi ve Van İlinin gerçekleştirilen toplam
ihracat ve ithalat içerisindeki payı incelenmektedir.
Toplam gerçekleştirilen ihracat değerlerinin TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri ile Van İli için 20082012 yılları arasındaki değişimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, Türkiye’nin toplam
ihracat değerleri 2008-2009 yılları arasında azalmış, 2009-2012 yılları arasında ise düzenli
olarak artış göstermiştir. TRB ve TRB2 Bölgeleri ihracat değerleri benzer şekilde 2008-2009
yılında artmış, 2009-2010 yılında azalmış ve 2010-2012 yılları arasında düzenli olarak artış
göstermiştir. Van İlinin toplam ihracat değerleri belirtilen yıllar arasında düzenli olarak artış
göstermiştir.
Tablo 98: TR - TRB - TRB2 - Van Toplam Gerçekleştirilen İhracat Değerleri (2008-2012)
[Dolar]
Yıl
TR
TRB
TRB2
Van
2008
132.027.195.626
523.862.683
222.271.325
13.072.739
2009
102.142.612.603
678.763.783
426.095.637
17.341.045
2010
113.883.219.184
668.685.368
346.817.502
18.910.592
2011
134.906.868.830
697.641.347
369.445.942
20.127.417
2012
152.461.736.556
746.571.754
401.216.189
21.707.834
Kaynak: TUİK, 2014
Toplam gerçekleştirilen ithalat değerlerinin TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri ile Van İli için 20082012 yılları arasındaki değişimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, toplam ithalat
değerleri Türkiye'de 2008-2009 yılları arasında azalmış, 2009-2012 yılları arasında düzenli
olarak artmıştır. TRB ve TRB2 Bölgeleri ile Van İlinde ise, toplam ithalat değerleri 2008-2011
yılları arasında düzenli olarak artmış, 2011-2012 yılları arasında ise azalmıştır.
163
I
Tablo 99: TR - TRB - TRB2 - Van Toplam Gerçekleştirilen İthalat Değerleri (2008-2012)
[Dolar]
Yıl
2008
TR
201.963.574.109
TRB
101.452.070
TRB2
15.491.014
Van
5.498.077
2009
140.928.421.211
110.688.546
26.094.783
12.714.646
2010
185.544.331.852
207.765.626
43.293.665
21.836.390
2011
240.841.676.274
248.111.787
82.978.284
38.565.904
2012
236.545.140.909
227.354.206
81.642.049
33.291.008
Kaynak: TUİK, 2014
İhracatın ithalatı karşılama oranı, ihracatın ithalat içinde aynı bölge içinde belirtilen yıllar
itibariyle ne durumda olduğunu tespit etmek için kullanılmaktadır. İhracatın ithalatı
karşılama oranı 2008-2012 yılları arasında TR, TRB, TRB2 Bölgeleri ile Van İli için aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllar içinde Türkiye’de ihracatın ithalatı karşılama
oranı ortalama % 63,9’dur. Başka bir deyişle, gerçekleştirilen ithalatın % 63,9’u ihracat
tarafından karşılanabilmiştir. TRB Bölgesi’nde ise belirtilen yıllarda ihracatın ithalatı karşılama
oranı ortalama % 412,2’dir. Bu oran TRB Bölgesinde 2008-2009 yılları arasında artmış, 20092011 yılları arasında azalmış ve 2011-2012 yılları arasında ise artmış ve 2008-2012 yılları
arasında gerçekleştirilen ithalatın tümünden daha fazlası ihracat tarafından karşılanmıştır.
TRB2 Bölgesi’nde ihracatın ithalatı karşılama oranı TRB Bölgesi’nden daha yüksek olup,
belirtilen yıllar arasında ortalama % 961,1’dir. Bu oran TRB2 Bölgesi’nde, TRB Bölgesi'ne
benzer şekilde 2008-2009 yılları arasında artmış, 2009-2011 yılları arasında azalmış ve 20112012 yılları arasında ise artmış ve 2008-2012 yılları arasında gerçekleştirilen ithalatın
tümünden daha fazlası ihracat tarafından karşılanmıştır. Van İlinde ihracatın ithalatı
karşılama oranı Türkiye genelinden daha yüksek, TRB ve TRB2 Bölgelerinden ise daha düşük
olup, belirtilen yıllarda ortalama % 115,6 olmuştur. Van İlinde bu oran, 2008-2011 yılları
arasında azalmış, 2011-2012 yılları arasında ise artmıştır. Van İlinde, belirtilen yıllar arasında
gerçekleştirilen ithalatın tümünden daha fazlası ihracat tarafından karşılanmıştır.
164
I
Tablo 100: TR - TRB - TRB2 - Van İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (2008-2012)
Yıl
TR
TRB
TRB2
Van
2008
65,4
516,4
1.434,8
237,8
2009
72,5
613,2
1.632,9
136,4
2010
61,4
321,8
801,1
86,6
2011
56,0
281,2
445,2
52,2
2012
64,5
328,4
491,4
65,2
Kaynak: TUİK, 2014
Türkiye ve TRB Bölgesi’nden gerçekleştirilen ihracatın sektörel dağılımı 2008-2012 yılları için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, her iki düzeyden de belirtilen yıllar arasında en fazla
imalat sanayi sektöründen ihracat gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayi sektöründen
gerçekleştirilmiş ihracatın, belirtilen düzeydeki toplam gerçekleştirilmiş ihracata oranı
belirtilen yıllar içinde ortalama; Türkiye’de % 91,9, TRB Bölgesi’nde % 90,7’dir. Tarım ve
ormancılık sektörü her üç düzey için en fazla ihracatın gerçekleştirildiği ikincil sektör
konumundadır. Tarım ve ormancılık sektöründen gerçekleştirilmiş ihracatın, belirtilen
düzeylerdeki toplam gerçekleştirilmiş ihracata oranı belirtilen yıllar içinde ortalama;
Türkiye’de % 3,8, TRB Bölgesi’nde % 6,1’dir. Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü, her iki
düzey için de üçüncül sektör konumunda olup bu sektörden gerçekleştirilmiş ihracatın,
belirtilen düzeydeki toplam gerçekleştirilmiş ihracata oranı belirtilen yıllar içinde ortalama;
Türkiye’de % 2,2, TRB Bölgesi’nde % 3,2’dir. Türkiye için en fazla ihracatın gerçekleştirildiği
diğer sektörler, belirtilen yıllar arasında sırasıyla ortalama % 1,3 oranı ile diğer sosyal,
toplumsal ve kişisel hizmetler; % 0,4 oranı ile toptan ve perakende ticaret ile elektrik, gaz ve
su; gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri sektörleridir. TRB Bölgesi için belirtilen yıllar
arasında en fazla ihracatın gerçekleştirildiği diğer sektörler sırasıyla toptan ve perakende
ticaret; gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri ve diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmetler
sektörleri olup, bu sektörlerden çok düşük oranlarda ihracat gerçekleştirilmiştir.
165
I
Tablo 101: Türkiye ve TRB Bölgesi’ne Gerçekleştirilen İhracatın Sektörel Dağılımı (2008-2012) [Dolar] [%]
Düzey
Sektörler
Tarım ve ormancılık
%
2010
Dolar
%
2011
Dolar
%
2012
Dolar
%
3.0
4.189.805.945
4.3
4.782.529.238
4.4
4.940.115.420
3.8
4.933.604.662
3.4
307.031.069
0.2
188.990.250
0.2
156.013.664
0.1
185.779.103
0.1
189.766.650
0.1
3.376.886.464
2.6
1.624.630.331
1.7
2.599.313.844
2.4
2.728.202.443
2.1
3.054.132.833
2.1
119.115.755.894
92.7
89.388.986.988
91.0
99.870.808.754
92.4
118.651.037.109
90.7
134.766.465.916
92.5
77.563.105
0.1
1.304.627.215
1.3
181.375.409
0.2
148.789.051
0.1
190.211.350
0.1
416.789.296
0.3
316.581.792
0.3
438.497.262
0.4
604.865.457
0.5
513.199.284
0.4
1.803.281
0.0
1.076.850
0.0
1.940.590
0.0
464.251
0.0
501.028
0.0
1.421.527.965
1.1
1.244.802.320
1.3
3.584.979
0.0
3.526.202.568
2.7
2.078.218.528
1.4
128.531.436.423
100
98.259.501.691
100
108.034.063.740
100
130.785.455.402
100
145.726.100.251
100
34.685.347
6.6
35.557.747
5.2
40.213.707
6.0
49.738.399
7.1
41.727.350
5.6
Madencilik ve taşocakçılığı
13.351.278
2.5
18.160.906
2.7
24.155.831
3.6
18.892.914
2.7
33.783.660
4.5
475.732.027
90.8
624.971.959
92.1
604.260.968
90.4
628.955.035
90.2
670.984.443
89.9
80.390
0.0
70.655
0.0
54.600
0.0
52.876
0.0
71.771
0.0
11.092
0.0
0.0
1.908
0.0
3.212
0.0
2.549
0.0
2.516
0.0
262
0.0
215
0.0
1.318
0.0
52.386.2683
100
678.763.783
100
668.685.368
100
697.641.347
100
746.571.754
100
İmalat sanayi
Elektrik, gaz ve su
Toptan ve perakende ticaret
Gayrimenkul, kiralama, ve iş
faaliyetleri
Diğer sosyal, toplumsal ve
kişisel hizmetler
TOPLAM
İmalat sanayi
TRB
%
2009
Dolar
3.814.079.349
Balıkçılık
TR
2008
Dolar
Toptan ve perakende ticaret
Gayrimenkul, kiralama, ve iş
faaliyetleri
kişisel hizmetler
TOPLAM
0.0
Kaynak: TUİK, 2014
166
I
TRB2 Bölgeleri’nden gerçekleştirilen ihracatın sektörel dağılımı 2008-2012 yılları için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllar arasında en fazla imalat sanayi
sektöründen ihracat gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayi sektöründen gerçekleştirilmiş
ihracatın, toplam gerçekleştirilmiş ihracata oranı TRB2 Bölgesi’nde belirtilen yıllar içinde
ortalama % 97,2’dir. Tarım ve ormancılık sektörü en fazla ihracatın gerçekleştirildiği ikincil
sektör konumundadır. Tarım ve ormancılık sektöründen gerçekleştirilmiş ihracatın, toplam
gerçekleştirilmiş ihracata oranı TRB2 Bölgesi’nde belirtilen yıllar içinde ortalama % 1,9’dur.
Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü ise üçüncül sektör konumunda olup bu sektörden
gerçekleştirilmiş ihracatın, toplam gerçekleştirilmiş ihracata oranı TRB2 Bölgesi’nde belirtilen
yıllar içinde ortalama % 0,9’dur. TRB2 Bölgesi için belirtilen yıllar arasında en fazla ihracatın
gerçekleştirildiği diğer sektörler sırasıyla toptan ve perakende ticaret; gayrimenkul, kiralama
ve iş faaliyetleri ve diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmetler sektörleri olup, bu
sektörlerden çok düşük oranlarda ihracat gerçekleştirilmiştir.
Tablo 102: TRB2 Bölgesi’nde Gerçekleştirilen İhracatın Sektörel Dağılımı (2008-2012)
[Dolar] [%]
Sektörler
2008
Dolar
%
Dolar
2010
2011
2012
%
Dolar
%
Dolar
%
Dolar
%
0
4.465.829
1
10.016.805
2.9
15.864.073
4.3
4.966.185
1.2
2.017.285
0.9
6.129.703
1.4
5.059.674
1.5
695.913
0.2
2.663.035
0.7
220.119.790
99
15.024
0
Gayrimenkul, kiralama, ve
iş faaliyetleri
11.092
0
kişisel hizmetler
2.549
0
İmalat sanayi
TRB2 Toptan ve perakende
ticaret
TOPLAM
105.585
2009
415.470.299 97.5 331.739.506 95.7 352.878.869 95.5 393.583.582 98.1
27.29
0
1.255
0
2.516
0
222.271.325 100 426.095.637 100
0
6.872
0
262
0
346.817.502 100
215
0
0
0
3.212
0
0
175
0
369.445.942 100
401.216.189 100
Kaynak: TUİK, 2014
Van İlinden gerçekleştirilen ihracatın sektörel dağılımı 2008-2012 yılları için aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Belirtilen yıllar arasında en fazla imalat sanayi sektöründen ihracat
gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayi sektöründen gerçekleştirilmiş ihracatın, Van İlinde toplam
gerçekleştirilmiş ihracata oranı belirtilen yıllar içinde ortalama % 97,4’tür. Buna göre imalat
sanayi sektörünün gerçekleştirilen toplam ihracat içindeki payı, Van İli için yukarıda belirtilen
her üç düzeyden daha yüksek orandadır. Tarım ve ormancılık sektörü, Van İli için en fazla
ihracatın gerçekleştirildiği ikincil sektör konumundadır. Tarım ve ormancılık sektöründen
gerçekleştirilmiş ihracatın, Van İlinde toplam gerçekleştirilmiş ihracata oranı belirtilen yıllar
167
I
içinde ortalama % 1,8’dir. Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü, Van İli için üçüncül sektör
konumunda olup bu sektörden gerçekleştirilmiş ihracatın, Van İlinde toplam gerçekleştirilmiş
ihracata oranı belirtilen yıllar içinde ortalama % 0,1’dir. Van İli için belirtilen yıllar arasında en
fazla ihracatın gerçekleştirildiği diğer sektörler sırasıyla toptan ve perakende ticaret;
gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri ve diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmetler
sektörleri olup, bu sektörlerden çok düşük oranlarda ihracat gerçekleştirilmiştir.
Tablo 103: Van İlinde Gerçekleştirilen İhracatın Sektörel Dağlımı (2008-2012) [Dolar] [%]
Sektörler
2008
Dolar
96.063
Van Toptan ve perakende
ticaret
Gayrimenkul,
kiralama, ve iş
faaliyetleri
Diğer sosyal,
toplumsal ve kişisel
hizmetler
TOPLAM
%
Dolar
Dolar
%
0.5
798.817
4
838.057
3.9
171
0
73.977
0.3
19.321.494
96
6.72
0
0
794
99.2
16.780.229 96.8 18.817.523
99.5
0
0
0
9.585
0.1
0
0
2.549
0
100
1.202
17.341.045
0
262
100 18.910.592
2012
%
0
13.072.739
559.614
%
2011
92.013
12.964.542
0.7
Dolar
2010
0
Madencilik ve
taşocakçılığı
İmalat sanayi
2009
0
0
100
215
Dolar
%
20.792.413 95.8
0
0
3.212
0
0
175
0
20.127.417 100
21.707.834 100
Kaynak: TUİK, 2014
Türkiye ve TRB Bölgesi’nden gerçekleştirilen ithalatın sektörel dağılımı 2008-2012 yılları için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, her iki düzeyden de belirtilen yıllar arasında en fazla
imalat sanayi sektöründen ithalat gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayi sektöründen
gerçekleştirilmiş ithalatın, belirtilen düzeydeki toplam gerçekleştirilmiş ithalata oranı
belirtilen yıllar içinde ortalama; Türkiye’de % 86,6 ve TRB Bölgesi’nde % 82,2’dir. Tarım ve
ormancılık sektörü TRB Bölgesi için en fazla ithalatın gerçekleştirildiği ikincil sektör
konumundadır. Tarım ve ormancılık sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, belirtilen
düzeydeki toplam gerçekleştirilmiş ithalata oranı belirtilen yıllar içinde ortalama; Türkiye’de
% 3,6 ve TRB Bölgesi’nde % 16,4’tür. Toptan ve perakende ticaret sektörü Türkiye için en çok
ithalatın gerçekleştirildiği ikincil sektör konumundadır. Toptan ve perakende ticaret
sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, belirtilen düzeydeki toplam gerçekleştirilmiş ithalata
oranı belirtilen yıllar içinde ortalama; Türkiye’de % 5 ve TRB Bölgesi’nde % 0,1’dir. Madencilik
ve taşocakçılığı sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, belirtilen düzeydeki toplam
gerçekleştirilmiş ithalata oranı belirtilen yıllar içinde ortalama; Türkiye’de % 3,8 ve TRB
168
I
Bölgesi’nde % 1,3'tür. Diğer toplumsal ve kişisel hizmetler sektöründen gerçekleştirilen
ithalatın toplam gerçekleştirilen ithalata oranı; belirtilen yıllar arasında Türkiye’de ortalama
% 0,8 iken TRB Bölgesi’nde bu oran çok düşüktür. Gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri
sektöründen gerçekleştirilen ithalat belirtilen yıllarda Türkiye ve TRB Bölgesi için düşük
miktarlardadır. Türkiye genelinde belirtilen yıllar arasında balıkçılık sektörü ile elektrik, gaz ve
su sektörlerinden çok düşük oranda ithalat gerçekleştirilmiş iken TRB Bölgesi’nde bu
sektörlerden ithalat gerçekleştirilmemiştir.
Tablo 104: Türkiye ve TRB Bölgesi’ne Gerçekleştirilen İthalatın Sektörel Dağılımı (20082012) [Dolar] [%]
Düzey
2008
Sektörler
Tarım ve
ormancılık
Dolar
5.869.945.076
Balıkçılık
TR
44.331.734
%
3.5
0
2010
Dolar
4.149.534.236
31.212.408
%
3.4
0
Dolar
5.714.493.534
33.316.211
2011
%
3.6
0
Dolar
7.854.742.664
48.716.525
2012
%
3.8
0
Dolar
%
6.728.259.325
56.205.234
3.5
0
Madencilik ve
taşocakçılığı
6.044.430.888
3.6
4.979.543.162
4.1
6.264.714.631
3.9
6.973.488.329
3.4
7.172.440.240
3.7
İmalat sanayi
143.067.404.388
86
104.773.263.215
86.7
139.330.703.601
87.6
175.390.410.559
85.8
166.766.233.572
87
Elektrik, gaz ve su
22.245.024
0
1.090.710.495
0.9
20.471.344
252.638.055
0.1
Toptan ve
perakende ticaret
9.564.431.023
5.8
4.603.657.501
3.8
7.684.092.325
10.191.750.334
5.3
Gayrimenkul,
kiralama, ve iş
faaliyetleri
Diğer sosyal,
toplumsal ve
kişisel hizmetler
TOPLAM
1.671.017
0
1.345.692
1.717.394.033
1
0
4.8
86.575.866
10.479.056.130
0
5.1
0
2.268.394
0
4.455.411
0
810.214
0
1.273.285.032
1.1
28.073.166
0
3.557.200.183
1.7
420.460.361
0.2
166.331.853.183
100
120.902.551.741
100
159.078.133.206
100
204.394.645.667
100
191.588.797.335
100
17.740.708
17.5
13.880.708
12.5
27.355.353
13.2
53.812.107
21.7
39.142.593
17.2
Madencilik ve
taşocakçılığı
1.126.760
1.1
97.753
0.1
2.324.153
1.1
5.316.020
2.1
4.504.797
2
İmalat sanayi
82.357.330
81.2
96.710.085
87.4
178.078.852
85.7
188.658.314
76
183.620.585
227.272
0.2
0
0
305.26
0.1
57.593
0
Gayrimenkul,
kiralama, ve iş
faaliyetleri
0
0
0
20.086
0
28.289
0
Diğer sosyal,
toplumsal ve
kişisel hizmetler
0
0
0
349
0
Tarım ve
ormancılık
Toptan ve
perakende ticaret
TRB
2009
TOPLAM
101.452.070
100
110.688.546
100
7.268
0
207.765.626
100
248111787
100
227.354.206
80.8
100
Kaynak: TUİK, 2014
TRB2 Bölgesi’nden gerçekleştirilen ithalatın sektörel dağılımı 2008-2012 yılları için aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllar arasında en fazla imalat sanayi sektöründen
ithalat gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayi sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, toplam
169
I
gerçekleştirilmiş ithalata oranı TRB Bölgesi’nde belirtilen yıllar içinde ortalama % 82,2’dir.
Tarım ve ormancılık sektörü TRB2 Bölgesi için en fazla ithalatın gerçekleştirildiği ikincil sektör
konumundadır. Tarım ve ormancılık sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, toplam
gerçekleştirilmiş ithalata oranı TRB2 Bölgesi’nde belirtilen yıllar içinde ortalama % 9,1’dir.
Toptan ve perakende ticaret sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, toplam gerçekleştirilmiş
ithalata oranı TRB2 Bölgesi’nde belirtilen yıllar içinde ortalama % 0,4’tür. Madencilik ve
taşocakçılığı
sektöründen
gerçekleştirilmiş
ithalatın,
TRB2
Bölgesi'nde
toplam
gerçekleştirilmiş ithalata oranı belirtilen yıllar içinde ortalama % 1,6’dır. Diğer toplumsal ve
kişisel hizmetler ile gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetleri sektöründen gerçekleştirilen
ithalat belirtilen yıllarda TRB2 Bölgesi için düşük miktarlardadır.
Tablo 105: TRB2 Bölgesi'nde Gerçekleştirilen İthalatın Sektörel Dağılımı (2008-2012)
[Dolar] [%]
2008
Sektörler
Tarım ve
ormancılık
Madencilik ve
taşocakçılığı
İmalat sanayi
TRB2 Toptan ve
perakende ticaret
2009
2010
2012
Dolar
%
Dolar
%
Dolar
%
Dolar
1.365.588
8.8
2.408.077
9.2
1.036.382
2.4
9.413.463 11.3
187.81
1.2
97.533
0.4
274.796
0.6
1.445.274
23.589.173 90.4
41.975.964
97
13.710.344 88.5
1.5
0
Gayrimenkul,
kiralama, ve iş
faaliyetleri
0
0
Diğer sosyal,
toplumsal ve
kişisel hizmetler
0
0
TOPLAM
2011
227.272
15.491.014 100
26.094.783 100
6.523
%
1.7
71.822.538 86.6
Dolar
%
11.396.812
14
3.212.297
3.9
67.002.101 82.1
0
277.355
0.3
2.201
0
0
19.654
0
28.289
0
0
349
0
0
43.293.665 100
82.978.284 100
81.642.049 100
Kaynak: TUİK, 2014
Van İlinden gerçekleştirilen ithalatın sektörel dağılımı 2008-2012 yılları için aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Buna göre, Van İlinde belirtilen yıllar arasında en fazla imalat sanayi sektöründen
ithalat gerçekleştirilmiştir. İmalat sanayi sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, toplam
gerçekleştirilmiş ithalata oranı Van İlinde belirtilen yıllar içinde ortalama % 80,9’dur. Buna
göre imalat sanayi sektörünün toplam gerçekleştirilen ithalat içindeki payı, Van İlinde
yukarıda belirtilen her üç düzeyden daha düşük orandadır. Tarım ve ormancılık sektörü Van
İli için en fazla ithalatın gerçekleştirildiği ikincil sektör konumundadır. Tarım ve ormancılık
170
I
sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, toplam gerçekleştirilmiş ithalata oranı Van İlinde
belirtilen yıllar içinde ortalama % 14,5’tir. Buna göre, tarım ve ormancılık sektörünün toplam
gerçekleştirilen ithalat içindeki payı Van İlinde; Türkiye geneli ile TRB2 Bölgesi’nden daha
yüksek, TRB Bölgesi'nden ise daha düşük orandadır. Toptan ve perakende ticaret
sektöründen gerçekleştirilmiş ithalatın, toplam gerçekleştirilmiş ithalata oranı Van İlinde
belirtilen yıllar içinde ortalama % 0,8’dir. Madencilik ve taşocakçılığı sektöründen
gerçekleştirilmiş ithalatın, belirtilen düzeydeki toplam gerçekleştirilmiş ithalata oranı Van
İlinde belirtilen yıllar içinde ortalama % 3,8'dir. Diğer toplumsal ve kişisel hizmetler
sektöründen gerçekleştirilen ithalatın toplam gerçekleştirilen ithalat, belirtilen yıllar arasında
Van İlinde çok düşük orandadır.
Tablo 106: Van İlinde Gerçekleştirilen İthalatın Sektörel Dağılımı (2008-2012) [Dolar] [%]
Sektörler
Madencilik ve
taşocakçılığı
Van
İmalat sanayi
Toptan ve perakende
ticaret
Diğer sosyal,
toplumsal ve kişisel
hizmetler
TOPLAM
2008
Dolar
2009
%
1.033.400 18.8
184.626
3.4
4.052.779 73.7
227.272
Dolar
2010
%
2.176.051 17.1
97.533
0.8
10.441.062 82.1
Dolar
2011
%
Dolar
506.658
2.3
5.917.884 15.3
6.308.629 18.9
274.796
1.3
1.445.274
3.212.297
21.054.936 96.4
4.1
0
0
0
0
0
5.498.077 100
12.714.646 100
2012
21.836.390 100
%
3.7
31.185.391 80.9
17.355
Dolar
%
9.6
23.767.532 71.4
0
2.201
0
0
349
0
385.65.904 100
33.291.008 100
Kaynak: TUİK, 2014
Türkiye ve TRB Bölgesi’nde ihracatın gerçekleştirdiği ilk beş ülke göstergesi 2008-2012 yılları
için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, Türkiye’nin ihracatının gerçekleştirildiği ilk beş
ülke sırasıyla; 2008 yılı için Almanya, İngiltere, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), İtalya ve Fransa;
2009 yılı için Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve Irak; 2010 yılı için Almanya, İngiltere, İtalya,
Irak ve Fransa; 2011 yılı için Almanya, Irak, İngiltere, İtalya ve Fransa; 2012 yılı için Almanya,
Irak, İran, İngiltere ve BAE olmuştur. Belirtilen yıllar içinde Türkiye toplam ihracatının
ortalama % 9,7’sini Almanya’ya, % 6’sını İngiltere’ye, % 5,5’ini İtalya’ya, % 5,3’ünü Irak’a, %
5,1’ini Fransa’ya, % 4’ünü Fransa’ya ve % 3,1’ini İran’a gerçekleştirmiştir. TRB Bölgesi’nin
belirtilen yıllarda ihracatın gerçekleştirildiği ilk ülke İran olmuştur. Buna göre İran başta
olmak üzere TRB Bölgesi’nin ihracatının gerçekleştirildiği diğer ülkeler sırasıyla; 2008 yılı için
Rusya Federasyonu, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Almanya ve Fransa; 2009 yılı için
171
I
Fransa, Libya, Rusya Federasyonu ve ABD; 2010 yılı için Irak, ABD, Rusya Federasyonu,
Almanya ve Fransa; 2011 yılı için Rusya, ABD, Irak, Almanya ve Fransa; 2012 yılı için Irak,
Rusya Federasyonu, ABD, Çin ve Almanya olmuştur. Belirtilen yıllar içinde TRB Bölgesi toplam
ihracatının ortalama % 51,8’ini İran’a, % 10’unu Rusya Federasyonu'na, % 9’unu ABD ve
Irak'a, % 7’si Almanya’ya, % 6,2’sini Fransa’ya, % 4,1'ini Çin'e ve % 3’ünü Libya’ya
gerçekleştirmiştir.
172
I
Tablo 107: Türkiye ve TRB Bölgesi’ne İhracatın Gerçekleştiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%]
Düzey
Ülkeler
2008
Mutlak (Dolar)
Almanya
TR
%
Mutlak (Dolar)
2010
%
Mutlak (Dolar)
2011
%
Mutlak (Dolar)
2012
%
Mutlak (Dolar)
%
12.951.754.833
9,8
9.793.005.648
9,6
11.479.065.525
10,1
13.950.825.467
10,3
13.124.374.835
8,6
Irak
3.916.685.263
3,0
5.123.406.267
5,0
6.036.362.316
5,3
8.310.129.576
6,2
10.822.143.970
7,1
İran
2.029.759.634
1,5
2.024.546.255
2,0
3.044.177.151
2,7
3.589.634.590
2,7
9.921.602.401
6,5
İngiltere
8.158.669.011
6,2
5.937.997.069
5,8
7.235.861.129
6,4
8.151.430.057
6,0
8.693.598.733
5,7
BAE
7.975.400.309
6,0
2.896.572.145
2,8
3.332.885.430
2,9
3.706.653.580
2,7
8.174.607.156
5,4
İtalya
7.818.988.168
5,9
5.888.958.025
5,8
6.505.276.857
5,7
7.851.479.976
5,8
6.373.079.588
4,2
Fransa
6.617.511.162
5,0
6.211.415.361
6,1
6.054.499.243
5,3
6.805.821.456
5,0
6.198.536.242
4,1
132.027.195.626
100,0
102.142.612.603
100,0
113.883.219.184
100,0
134.906.868.830
100,0
152.461.736.556
100,0
İran
87.370.066
32,9
211.431.210
50,9
253.626.002
54,6
307.871.381
63,3
313.401.570
57,2
Rusya Federasyonu
45.784.550
17,3
35.569.294
8,6
44.697.208
9,6
39.847.750
8,2
34.667.473
6,3
ABD
38.464.199
14,5
29.147.479
7,0
46.041.209
9,9
38.427.353
7,9
31.908.743
5,8
Almanya
31.271.058
11,8
24.406.008
5,9
27.510.371
5,9
32.008.350
6,6
26.235.610
4,8
Fransa
29.031.621
10,9
41.874.258
10,1
19.765.960
4,3
16.418.901
3,4
13.872.918
2,5
Libya
11.423.221
4,3
36.881.148
8,9
5.664.989
1,2
650.823
0,1
1.233.572
0,2
Irak
11.772.393
4,4
19.352.119
4,7
47.936.914
10,3
36.618.892
7,5
98.242.588
17,9
Çin
10.295.950
3,9
16.923.182
4,1
19.457.308
4,2
14.683.838
3,0
28.588.548
5,2
265.413.058
100,0
415.584.698
100,0
464.699.961
100,0
486.527.288
100,0
548.151.022
100,0
TOPLAM
TRB
2009
TOPLAM
Kaynak: TUİK, 2014
173
I
TRB2 Bölgesi’nde ihracatın gerçekleştirdiği ilk beş ülke göstergesi 2008-2012 yılları için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. TRB2 Bölgesi’nin ihracatının gerçekleştirildiği ilk beş ülke, İran
ilk ülke olma üzere, sırasıyla; 2008 yılı için Kosova, Romanya, Fransa ve Libya; 2009 yılı için
Libya, Macaristan, Fransa ve Cezayir; 2010 yılı için Irak, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE),
Makedonya ve Tunus; 2011 yılı için BAE, Makedonya, Irak ve Romanya; 2012 yılı için Irak,
BAE, Makedonya ve Ukrayna olmuştur. Belirtilen yıllar içinde TRB2 Bölgesi toplam ihracatının
ortalama % 71,5’ini İran’a, % 5,1’ini Irak'a, % 4,2’sini BAE'ye, % 4,1'ini Makedonya'ya, %
3,6'sını Libya’ya, % 3,3’ünü Fransa'ya, % 2,7'sini Cezayir'e, % 2,4'ünü Kosova ve Macaristan'a,
% 2,2'sini Romanya'ya, % 1,2'sini Ukrayna'ya ve % 0,9'unu Tunus'a gerçekleştirmiştir.
Tablo 108: TRB2 Bölgesi'ne İhracatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%]
Ülkeler
TRB2
2008
2009
2010
2011
2012
Dolar
%
Dolar
%
Dolar
%
Dolar
%
Dolar
%
İran
86.480.896
54,6
209.529.635
60,1
251.944.526
77,0
307.349.178
85,8
312.560.923
80,1
Kosova
13.204.250
8,3
9.551.301
2,7
506.779
0,2
0,0
2.662.905
0,7
Romanya
11.950.026
7,5
4.528.760
1,3
1.399.497
0,4
5.718.013
1,6
1.020.433
0,3
Fransa
11.274.712
7,1
27.569.552
7,9
4.177.555
1,3
708.289
0,2
35.745
0,0
Libya
9.789.218
6,2
35.633.781
10,2
3.723.711
1,1
374.324
0,1
519.636
0,1
Macaristan
4.909.582
3,1
27.597.373
7,9
2.715.160
0,8
6.9
0,0
0,0
Cezayir
8.055.621
5,1
25.211.326
7,2
3.049.061
0,9
0,0
0,0
Irak
2.091.765
1,3
8.063.917
2,3
30.309.390
9,3
10.996.474
3,1
36.454.616
9,3
BAE
7.202.300
4,5
8.420.669
2,4
15.080.700
4,6
18.602.350
5,2
17.195.400
4,4
Makedonya
8.832.460
5,6
12.565.650
3,6
13.044.505
4,0
13.424.071
3,7
13.495.377
3,5
163.616
0,1
10.634.673
3,1
4.630.674
1,4
544.267
0,2
4.135.196
2,6
4.973.200
1,4
148.71
0,0
799
0,2
Tunus
Ukrayna
TOPLAM
158.300.424 100,0 348.646.056 100,0
0,0
6.843.999
1,8
327.006.557 100,0 358.148.542 100,0 390.269.398 100,0
Kaynak: TUİK, 2014
Van İlinde ihracatın gerçekleştirdiği ilk beş ülke göstergesi 2008-2012 yılları için aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Buna göre, Van İlinin ihracatının gerçekleştirildiği ilk beş ülke, İran ilk ülke
olma üzere, sırasıyla; 2008 yılı için Fransa, Japonya, Güney Kore ve İngiltere; 2009 yılı için
Azerbaycan, Irak, Fransa ve Güney Kore; 2010 yılı için Irak, İtalya, Azerbaycan ve Brezilya;
2011 yılı için Irak, Türkmenistan, Brezilya ve Gürcistan; 2012 yılı için Irak, Gürcistan,
Türkmenistan ve Ukrayna olmuştur. Belirtilen yıllar içinde Van İli toplam ihracatının ortalama
% 85,7’sini İran’a, % 5,3’ünü Irak'a, % 2,3’ünü Azerbaycan'a, % 1,3'ünü Fransa'ya, % 1,1'ini
Türkmenistan ve Gürcistan'a, % 0,6'sını Japonya ve Güney Kore'ye, % 0,5'ini İngiltere ve
Brezilya'ya, % 0,4'ünü İtalya ve Ukrayna'ya gerçekleştirmiştir.
174
I
Tablo 109: Van İli'ne İhracatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%]
Ülkeler
İran
2008
2009
Dolar
%
Dolar
2010
%
Dolar
2011
2012
%
Dolar
%
Dolar
%
11.319.716
89,1
14.457.403
85,8
17.184.698
91,7
17.673.576
88,7
15.045.852
73,5
Fransa
462.269
3,6
321.619
1,9
63.59
0,3
93.809
0,5
35.745
0,2
Japonya
340.514
2,7
29.925
0,2
0,0
0,0
0,0
Güney Kore
296.438
2,3
142.829
0,8
0,0
0,0
0,0
İngiltere
149.116
1,2
34.135
0,2
3.593
0,0
45.882
0,2
223.037
1,1
0,0
1.171.703
7,0
371.239
2,0
177.864
0,9
373.356
1,8
1,1
574.265
3,4
416.752
2,2
1.185.630
5,9
2.870.252
14,0
0,0
408.285
2,2
2.982
0,0
7.28
0,0
Van Azerbaycan
Irak
137.166
İtalya
0,0
Brezilya
0,0
60.187
0,4
175.346
0,9
237.863
1,2
17.431
0,1
0,0
58.045
0,3
111.674
0,6
280.082
1,4
608.006
3,0
234
1,2
848.215
4,1
0,0
452.548
2,2
Türkmenistan
5.28
Gürcistan
0,0
0,0
0,0
Ukrayna
0,0
0,0
0,0
TOPLAM
12.710.499 100,0 16.850.111 100,0 18.735.177 100,0 19.931.688 100,0 20.481.722 100,0
Kaynak: TUİK, 2014
Türkiye ve TRB Bölgesi’ne ithalatın gerçekleştirdiği ilk beş ülke göstergesi 2008-2012 yılları
için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllar içinde Türkiye’ye ithalatın
gerçekleştirildiği ilk beş ülke sırasıyla; Rusya, Almanya, Çin, ABD ve İtalya olmuştur. Belirtilen
yıllar içinde Türkiye toplam ithalatının ortalama % 12,4’ünü Rusya’dan,
% 9,5’ini
Almanya’dan, % 8,8’ini Çin’den, % 6,3’ünü ABD’den ve % 5,5’ini İtalya’dan gerçekleştirmiştir.
TRB Bölgesi’ne ithalatın gerçekleştirildiği ilk beş ülke sırasıyla; 2008 yılı için Çin, Almanya,
ADB, İtalya ve Rusya Federasyonu; 2009 yılı için Almanya, Çin, ABD, BAE ve Rusya
Federasyonu; 2010 yılı için Avusturya, Tacikistan, İtalya, BAE ve Almanya; 2011 yılı için İtalya,
ABD, BAE, Almanya ve Tacikistan; 2012 yılı için BAE, Almanya, Tacikistan, İran ve ABD
olmuştur. Belirtilen yıllar içinde TRB Bölgesi toplam ithalatının ortalama % 17,7’sini
Almanya’dan, % 13,3’ünü Çin’den, % 12,8'ini BAE'den, % 12,3’ünü ABD’den, % 12,2'sini
İtalya'dan, % 9,5’ini Rusya Federasyonu’ndan, % 8,7'sini Avusturya’dan, % 7,6’sını
Tacikistan’dan, % 5,92'sini İran'dan gerçekleştirmiştir.
175
I
Tablo 110: Türkiye ve TRB Bölgesi’ne İthalatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%]
Düzey
TR
Ülkeler
Mutlak (Dolar)
2009
%
Mutlak (Dolar)
2010
2011
2012
%
Mutlak (Dolar)
%
Mutlak (Dolar)
%
Mutlak (Dolar)
%
Rusya Federas.
31.364.476.862
15,5
19.450.085.570
13,8
21.600.641.439
11,6
23.952.914.321
9,9
26.625.286.056
11,3
Almanya
18.687.197.411
9,3
14.096.963.072
10,0
17.549.112.245
9,5
22.985.566.776
9,5
21.400.613.808
9,0
Çin
15.658.210.407
7,8
12.676.572.760
9,0
17.180.806.446
9,3
21.693.335.513
9,0
21.295.241.830
9,0
ABD
11.975.928.841
5,9
8.575.737.462
6,1
12.318.745.136
6,6
16.034.120.617
6,7
14.130.546.105
6,0
İtalya
10.682.037.490
5,3
7.594.645.080
5,4
10.139.887.874
5,5
13.449.860.657
5,6
13.344.467.997
5,6
201.963.574.109
100,0
140.928.421.211
100,0
185.544.331.852
100,0
240.841.676.274
100,0
236.545.140.909
100,0
Çin
12.374.746
20,5
12.423.760
17,2
9.043.674
6,9
15.135.912
12,0
12.729.558
10,1
Almanya
12.225.002
20,2
21.790.147
30,2
12.928.817
9,9
17.802.754
14,1
18.003.914
14,2
ABD
9.506.840
15,7
10.256.504
14,2
7.834.948
6,0
20.008.367
15,8
12.252.736
9,7
İtalya
8.163.067
13,5
5.853.060
8,1
13.895.718
10,6
22.058.961
17,4
14.051.576
11,1
Rusya Federas.
7.892.843
13,0
7.687.702
10,7
11.578.122
8,9
8.386.406
6,6
10.419.604
8,2
BAE
7.318.744
12,1
8.022.873
11,1
13.659.213
10,5
18.718.346
14,8
19.485.612
15,4
Avusturya
21.699
0,0
2.907.823
4,0
41.781.564
32,0
60.499
0,0
9.342.979
7,4
Tacikistan
31.075
0,1
0,0
16.579.632
12,7
15.811.039
12,5
16.369.324
13,0
2.950.234
4,9
3.094.651
4,3
3.324.057
2,5
8.477.903
6,7
13.690.934
10,8
60.484.250
100,0
72.036.520
100,0
130.625.745
100,0
126.460.187
100,0
126.346.237
100,0
TOPLAM
TRB
2008
İran
TOPLAM
Kaynak: TUİK, 2014
176
TRB2 Bölgesi’ne ithalatın gerçekleştirdiği ilk beş ülke göstergesi 2008-2012 yılları için aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Buna göre, TRB2 Bölgesi'ne ithalatın gerçekleştirildiği ilk ülke belirtilen yıllar
içerisinde Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) olmuştur. TRB2 Bölgesi’ne ithalatın gerçekleştirildiği diğer
ülkeler sırasıyla; 2008 yılı için İran, Rusya Federasyonu, Çin ve Azerbaycan; 2009 yılı için Rusya
Federasyonu, Çin, İran ve İtalya; 2010 yılı için Rusya Federasyonu, İtalya, Özbekistan ve Almanya;
2011 yılı için İtalya, İran, Rusya Federasyonu ve Polonya; 2012 yılı için İran, Özbekistan, Yunanistan
ve Almanya olmuştur. Belirtilen yıllar içinde TRB2 Bölgesi toplam ithalatının ortalama % 38,9'u
BAE'den, % 14’ü İran’dan, % 12,5’i Rusya Federasyonu’ndan, % 10,3’ü İtalya'dan, % 7,2’si Çin'den,
% 4,7'si Özbekistan'dan, % 4,4'ü Yunanistan'dan, % 4'ü Almanya'dan, % 2,4'ü Azerbaycan'dan ve %
1,7'si Polonya’dan gerçekleştirmiştir.
Tablo 111: TRB2 Bölgesi'ne İthalatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%]
Ülkeler
2009
2010
2011
2012
%
Dolar
%
Dolar
%
Dolar
%
BAE
7.318.744
52,1
8.022.873
35,0
13.659.213
41,1
18.718.346
33,7
19.485.612
32,6
İran
2.763.055
19,7
2.742.925
12,0
1.492.114
4,5
7.590.311
13,7
11.998.362
20,1
Rusya Federas.
1.448.350
10,3
4.512.609
19,7
5.760.120
17,3
4.177.910
7,5
4.570.739
7,7
832.694
5,9
3.517.730
15,4
1.558.460
4,7
2.279.779
4,1
3.654.807
6,1
Azerbaycan
715.82
5,1
436.91
1,9
336.094
1,0
1.439.282
2,6
772
1,3
İtalya
61.048
0,4
1.673.298
7,3
5.691.265
17,1
12.111.886
21,8
2.753.608
4,6
528
3,8
150
0,7
2.413.000
7,3
1.128.350
2,0
5.799.556
9,7
371.92
2,6
320.64
1,4
1.754.357
5,3
1.415.531
2,5
4.788.765
8,0
0,0
151.152
0,5
3.837.756
6,9
575.662
1,0
6,6
436.199
1,3
2.826.554
5,1
5.334.336
8,9
Çin
TRB2
2008
Dolar
Özbekistan
Almanya
Polonya
0,0
Yunanistan
0,0
TOPLAM
1.515.864
14.039.631 100,0 22.892.849 100,0
33.251.974 100,0
55.525.705 100,0
Dolar
%
59.733.447 100,0
Kaynak: TUİK, 2014
Van İline ithalatın gerçekleştirdiği ilk beş ülke göstergesi 2008-2012 yılları için aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllar içinde Van İline ithalatın gerçekleştirildiği ilk beş ülke
sırasıyla; 2008 yılı için İran, Rusya Federasyonu, Çin, Özbekistan ve Almanya; 2009 yılı için Rusya
Federasyonu, İran, İtalya, Yunanistan ve Macaristan; 2010 yılı için İtalya, Rusya Federasyonu,
Özbekistan, Bulgaristan ve İran; 2011 yılı için İran, İtalya, Rusya Federasyonu, Çin ve İngiltere; 2012
yılı için İran, Yunanistan, Almanya, Özbekistan ve Rusya Federasyonu olmuştur. Belirtilen yıllar
içinde Van İli toplam ithalatının ortalama % 25,9'u İran'dan, % 23,1’ini Rusya Federasyonu’ndan, %
15,5'ini İtalya'dan, % 8,1'ini Yunanistan'dan, % 7,6'sını Özbekistan'dan, % 6,7'sini Çin'den, %
5,9'unu Almanya'dan, % 2,9'unu Bulgaristan'dan, % 2,3'ünü İngiltere'den, % 2'sini Macaristan'dan
gerçekleştirmiştir.
177
I
Tablo 112: Van İline İthalatın Gerçekleştirildiği İlk Beş Ülke (2008-2012) [Dolar] [%]
Ülkeler
İran
Rusya
Federasyonu
Çin
Dolar
2009
%
Dolar
2010
2011
%
Dolar
%
Dolar
2012
%
Dolar
%
1.824.446
38,7
2.062.098
18,7
1.118.482
6,6
6.980.703
24,0
11.028.670
41,7
1.338.000
28,4
4.512.609
40,9
4.356.020
25,6
3.553.110
12,2
2.229.205
8,4
577.276
12,2
176.003
1,6
650.22
3,8
3.553.110
12,2
953.127
3,6
528
11,2
150
1,4
1.789.000
10,5
1.088.750
3,7
2.970.047
11,2
318.848
6,8
311.605
2,8
868.076
5,1
652.9
2,2
3.335.071
12,6
26.574
0,6
1.665.519
15,1
5.679.366
33,3
6.766.214
23,3
1.377.529
5,2
Yunanistan
0,0
1.515.864
13,7
436.199
2,6
2.708.336
9,3
3.953.936
14,9
Macaristan
0,0
489.852
4,4
78.407
0,5
1.244.828
4,3
259.57
1,0
Bulgaristan
0,0
0,0
1.642.067
9,6
986.322
3,4
362.275
1,4
1,4
425
2,5
1.546.126
5,3
Özbekistan
Van
2008
Almanya
İtalya
İngiltere
TOPLAM
100.409
2,1
4.713.553 100,0
153.748
0,0
11.037.298 100,0 17.042.837 100,0 29.080.399 100,0 26.469.430 100,0
Kaynak: TUİK, 2014
TRB2 Bölgesi ile Van İlinin gerçekleştirdiği toplam ihracat miktarının TR, TRB Bölgesi ve Van İli için
TRB2 Bölgesi’nden gerçekleştirilmiş toplam ihracat miktarına oranı 2008-2012 için aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Buna göre, TRB2 Bölgesi’nin Türkiye’den gerçekleştirilmiş toplam ihracat
içerisindeki payı belirtilen yıllar içerisinde ortalama ‰0,285, Van İlinin Türkiye’den
gerçekleştirilmiş toplam ihracat içerisindeki payı belirtilen yıllar içerisinde ortalama ‰0,015’tir.
TRB2 Bölgesi’nin ve Van İlinin Türkiye’den gerçekleştirilmiş toplam ihracat içerisindeki payı 20082009 yılları arasında artmış; 2009-2010 yılları arasında Türkiye’den gerçekleştirilmiş toplam ihracat
içerisinde TRB2 Bölgesi’nin payı azalırken, Van İlinin sabit kalmış; 2010-2012 yılları arasında her iki
düzeyin de Türkiye’den gerçekleştirilen ihracat içerisindeki payı azalmıştır. Belirtilen yıllarda elde
edilen veriye göre TRB2 Bölgesi ile Van İlinin Türkiye genelinde gerçekleştirilen ihracat içerisindeki
payı azalma eğilimindedir. TRB Bölgesi’nden gerçekleştirilmiş toplam ihracat içerisinde TRB2
Bölgesi’nin belirtilen yıllar içerisinde ortalama payı % 0,528 ve Van İlinin ise % 0,027’dir. TRB2
Bölgesinin, TRB Bölgesi’nden gerçekleştirilmiş toplam ihracat içerisindeki payı 2008-2009 yılları
arasında artmış, 2009-2010 yılları arasında azalmış ve 2010-2012 yılları içerisinde artmıştır. Van
İlinin TRB Bölgesi’nden gerçekleştirilmiş toplam ihracat içerisindeki payı 2008-2010 yılları arasında
artmış, 2011-2012 yılları içerisinde sabit kalmıştır. TRB2 Bölgesinden gerçekleştirilmiş toplam
ihracat içerisinde belirtilen yıllar içerisinde Van İlinin ortalama payı % 0,053’tür. TRB2 Bölgesinde
belirtilen yıllar içerisinde gerçekleştirilmiş toplam ihracat içerisinde Van İlinin payı 2008-2009 yılları
arasında azalmış, 2009-2010 yılları arasında artmış ve 2010-2012 yılları arasında benzer oranda
kalmıştır.
178
I
Tablo 113: TRB2 Bölgesi ve Van İlinin Belirtilen Düzeylerde Gerçekleştirilen Toplam İhracat
İçerisindeki Oranı (2008-2012)
Yıl
TR
TRB2 ‰
TRB
Van ‰
TRB2 %
TRB2
Van %
Van %
2008
0,168
0,010
0,424
0,025
0,059
2009
0,417
0,017
0,628
0,026
0,041
2010
0,305
0,017
0,519
0,028
0,055
2011
0,274
0,015
0,530
0,029
0,054
2012
0,263
0,014
0,537
0,029
0,054
Kaynak: TUİK, 2014
Grafik 41: TRB2 Bölgesi ve Van İlinin Türkiye ve TRB Bölgesi'nde Gerçekleştirilen Toplam İhracat
İçerisindeki Oranı
Kaynak: TUİK, 2014
TRB2 Bölgesi ile Van İlinin gerçekleştirdiği toplam ithalat miktarının TR, TRB Bölgesi ve Van İli için
TRB2 Bölgesi’nden gerçekleştirilmiş toplam ihracat miktarına oranı 2008-2012 için aşağıdaki
tabloda verilmiştir. Buna göre, TRB2 Bölgesi’nin Türkiye’den gerçekleştirilmiş toplam ithalat
içerisindeki payı belirtilen yıllar içerisinde ortalama
‰0,024, Van İlinin Türkiye’den
gerçekleştirilmiş toplam ihracat içerisindeki payı belirtilen yıllar içerisinde ortalama ‰0,011’dir.
TRB2 Bölgesi’nin Türkiye’den gerçekleştirilmiş toplam ihracat içerisindeki payı belirtilen yıllar
içerisinde düzenli olarak artmış, Van İlinin ise 2008-2011 yılları arasında artmış; 2011-2012 yılları
arasında azalmıştır. Belirtilen yıllardan elde edilen veriye göre TRB2 Bölgesi’nin Türkiye genelinde
gerçekleştirilen ithalat içerisindeki payı artma eğilimindedir. TRB Bölgesi’nden gerçekleştirilmiş
toplam ihracat içerisinde TRB2 Bölgesi’nin belirtilen yıllar içerisinde ortalama payı % 0,258, Van
İlinin ise % 0,115’tir. TRB2 Bölgesinin ve Van İlinin TRB Bölgesi’nde gerçekleştirilmiş toplam ithalat
179
I
içerisindeki payı benzer şekilde 2008-2009 yılları arasında artmış, 2009-2010 yılları arasında
azalmış; TRB2 Bölgesi’nin payı 2010-2012 yılları içerisinde artarken Van İlinin 2010-2011 yılları
arasında artmış ve 2011-2012 yılları arasında azalmıştır. TRB2 Bölgesi’nden gerçekleştirilmiş
toplam ithalat içerisinde belirtilen yıllar içerisinde Van İlinin payı ortalama % 0,44’tür. TRB2
Bölgesi’nde belirtilen yıllar içerisinde gerçekleştirilmiş toplam ithalat içerisinde Van İlinin payı
2008-2010 yılları arasında artmış ve 2010-2012 yılları arasında azalmıştır. Van İlinin TRB2
Bölgesi’nde gerçekleştirilen toplam ithalat içerisindeki payı azalma eğilimindedir.
Tablo 114: TRB2 Bölgesi ve Van İlinin Belirtilen Düzeylerde Gerçekleştirilen Toplam İthalat
Yıl
TR
TRB
TRB2
TRB2 ‰
Van ‰
TRB2 %
Van %
Van %
2008
0,008
0,003
0,153
0,054
0,355
2009
0,019
0,009
0,236
0,115
0,487
2010
0,023
0,012
0,208
0,105
0,504
2011
0,034
0,016
0,334
0,155
0,465
2012
0,035
0,014
0,359
0,146
0,408
Kaynak: TUİK, 2014
Grafik 42: TRB2 Bölgesi ve Van İlinin Türkiye ve TRB Bölgesi'nden Gerçekleştirilen Toplam İthalat
Kaynak: TUİK, 2014
Sonuç olarak belirtilen yıllar arasındaki veriler değerlendirildiğinde; Türkiye, TRB Bölgesi ve TRB2
Bölgesi’nin ve Van İlinin toplam ihracat değerlerinin artma eğilimde olduğu görülmektedir.
Türkiye’nin toplam ithalat değerleri artma eğilimindeyken TRB ve TRB2 Bölgeleri ile Van İlinin ise
ithalat değeri azalma eğilimdedir. İhracatın ithalatı karşılama oranlarına belirtilen yıllar arasında
180
I
bakıldığında ise Türkiye genelinde gerçekleştirilen toplam ihracatın, ithalatı tam olarak
karşılayamadığı (yaklaşık beşte üçünün karşılanabildiği) görülmektedir. TRB Bölgesi’nde ise
gerçekleştirilen ithalatın yaklaşık dört katı ihracat gerçekleştirilmiş ve gerçekleştirilen ithalatın
tümünden daha fazlası ihracat tarafından karşılanmıştır. TRB2 Bölgesi’nde ve Van İlinde de benzer
şekilde gerçekleştirilen ithalatın daha fazlası ihracat tarafından karşılanabilmiştir. TRB Bölgesi’nden
yapılan ithalatın yaklaşık dokuz katı ihracat gerçekleştirilmiştir. Van İlinde ise bu oran Türkiye
genelinden daha yüksek, TRB ve TRB2 Bölgelerinden ise daha düşük olup ithalat ile yaklaşık aynı
değerlerde ihracat gerçekleştirilmiştir.
Belirtilen yıllar içersinde Türkiye’den ihracatın gerçekleştirildiği ilk ülkeler; Almanya, İngiltere,
İtalya, Fransa ve Birleşik Arap Emirlikleri iken; TRB, TRB2 Bölgeleri ve Van İli için ihracatın
gerçekleştirildiği ilk ülke İran olmuştur. TRB Bölgesi için en çok ihracatın gerçekleştirildiği diğer
ülkeler Rusya Federasyonu, ABD, Irak ve Almanya iken; TRB2 Bölgesi için Irak, BAE, Makedonya ve
Libya olmuştur. Van İli içinse en çok ihracatın gerçekleştirildiği diğer ülkeler; Irak, Azerbaycan,
Fransa, Türkmenistan ve Gürcistan olmuştur. Belirtilen yıllar içinde Türkiye’ye en çok ithalatın
gerçekleştirildiği ülkeler Rusya, Almanya, Çin, ABD ve İtalya iken; TRB Bölgesi için Almanya, Çin,
BAE, ABD ve İtalya olmuştur. TRB2 Bölgesi için en çok ithalatın gerçekleştirildiği ülkeler; BAE, İran,
Rusya Federasyonu, İtalya ve Çin iken; Van İli için İran, Rusya Federasyonu, İtalya, Yunanistan ve
Özbekistan olmuştur. İhracatın ve ithalatın sektörel dağılımına bakıldığında Türkiye’de, TRB ve
TRB2 Bölgeleri’nde ve Van İlinde en fazla ihracatın ve ithalatın gerçekleştiği ilk sektör imalat sanayi
olmuştur. İhracatın gerçekleştirildiği ikinci sektör belirtilen düzeyler için tarım ve ormancılık,
üçüncü sektör ise madencilik ve taş ocakçılığı sektörüdür. Van İli için imalat sanayi sektöründen
gerçekleştirilen ihracat diğer düzeylerden daha yüksek oranda iken; bu sektörden gerçekleştirilen
ithalat oranı diğer düzeylerden daha düşüktür. Türkiye için en çok ithalatın gerçekleştirildiği ikincil
sektör toptan ve perakende ticaret, üçüncül sektör tarım ve ormancılık sektörü olmuştur. TRB,
TRB2 Bölgeleri ile Van İli için en fazla ithalatın gerçekleştirildiği ikincil sektör tarım ve ormancılık,
üçüncül sektör madencilik ve taş ocakçılığı olmuştur.
TRB2 ve Van İlinden gerçekleştirilen ihracatın, Türkiye toplam ihracatı içindeki paylarına
bakıldığında; TRB2 Bölgesi ile Van İlinin Türkiye genelinde gerçekleştirilen ihracat içerisindeki
payının çok düşük oranda olup azalma eğiliminde olduğu ve Van İlinin TRB2 Bölgesi içindeki payını
koruduğu görülmektedir. TRB2 ve Van İlinin gerçekleştirilen toplam ithalat içindeki paylarına
bakıldığında; Türkiye genelinde gerçekleştirilen ithalat içerisinde TRB2 Bölgesi’nin payı artma
181
I
eğiliminde iken, Van İlinin azalma eğilimde olduğu ve Van İlinin TRB2 Bölgesi içindeki payının
azalma eğilimde olduğu görülmektedir.
3.4. SANAYİ SEKTÖRÜNE İLİŞKİN VERİLER VE DEĞERLENDİRMELER
Çalışmanın bu bölümünde sanayi sektörü ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. İlk olarak sanayi
sektörünün genel iktisadi yapı içerisindeki yeri, daha sonra sanayi sektörü dış ticaret verileri ve
istihdam verileri ve son olarak sanayi alt yapısı ve mekânsal gelişme eğilimleri incelenmektedir.
3.4.1. Sanayi Sektörünün Genel İktisadi Yapı İçerisindeki Yeri
Bu bölümde Van İli sanayi sektörü kişi başına düşen gayri safi katma değer oranı, sanayi sektörü
GSKD gelişme endeksi, TRB2 Bölgesi sanayi GSKD’sinin TR ve TRB Bölgesi sanayi GSKD’si içindeki
oranı incelenmiştir. Değerlendirmeler TUİK 2004-2010 yılları arası sanayi sektörü verileri üzerinden
yapılmıştır.
Sanayi sektörü için kişi başına düşen gayri safi katma değer oranı aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Buna göre; TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için sanayi sektöründe kişi başına düşen GSKD 2007-2010
yılları arasında artış göstermiştir. TRB Bölgesi sanayi sektöründe kişi başına düşen GSKD oranı ile
Türkiye sanayi sektöründe kişi başına düşen GSKD oranı kıyaslandığında, bölgedeki oranın Türkiye
ortalamasının yaklaşık olarak üçte biri olduğu görülmektedir. Sanayi sektöründe kişi başına düşen
GSKD miktarına bakıldığında TRB2 Bölgesi’nin, TRB Bölgesi geneli sanayi sektöründe kişi başına
düşen GSKD miktarının yaklaşık olarak % 70’ini oluşturduğu görülmektedir.
Tablo 115: Sanayi Sektörü Kişi Başına Düşen GSKD (2007-2010) [TL]
Yıl
2007
2008
2009
2010
Düzey
Sanayi (000 TL)
Nüfus
GSKD/Nüfus
TR
209.515.201
70.586.256
3,0
TRB
3.131.335
3.558.432
0,9
TRB2
1.137.007
1.959.535
0,6
TR
232.475.082
71.517.100
3,3
TRB
3.584.747
3.618.056
1,0
TRB2
1.365.457
1.994.165
0,7
TR
218.623.211
72.561.312
3,0
TRB
3.614.158
3.638.401
1,0
TRB2
1.375.122
2.012.044
0,7
TR
259.022.057
73.722.988
3,5
TRB
4.604.578
3.647.531
1,3
TRB2
1.647.608
2.022.373
0,8
Kaynak: TUİK, 2014
182
I
2004-2010 yılları arasında sanayi sektörünün GSKD artış hızı oranı TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için
aşağıdaki şekilde verilmiştir. Buna göre, TRB Bölgesi’nin sanayi sektörü GSKD artış hızı 2004-2009
yılları arasında Türkiye genelinden daha az, 2009-2010 yılları arasında ise Türkiye genelinden daha
fazla gerçekleşmiştir. TRB Bölgesi içinde yer alan TRB2 Bölgesi sanayi sektörü GSKD artış hızı
belirtilen yıllar arasında TRB Bölgesi’nin GSKD artış hızı grafiğine benzer şekilde gerçekleşmiştir.
Grafik 43: TR- TRB – TRB2 Cari Fiyatlarla Sanayi Sektörü GSKD Gelişme Endeksi (2004-2010)
Kaynak: TUİK, 2014
TRB2 Bölgesi sanayi sektörünün gayri safi katma değerinin Türkiye ve TRB Bölgesi’ndeki oranı
aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. Buna göre; TRB2 ve Türkiye’nin sanayi sektörü GSKD’si birbirleri ile
karşılaştırıldığında; TRB2 Bölgesi’nin Türkiye’nin sanayi sektörü GSKD’sinin yaklaşık % 2,5’ini, TRB
Bölgesi sanayi sektörü GSKD’sinin ise yaklaşık % 54,2’sini oluşturduğu görülmektedir. TRB2 Bölgesi
sanayi sektörü GSKD’sinin Türkiye içindeki payı 2004-2010 yılları arasında düzenli olarak artmıştır.
TRB2 Bölgesi sanayi sektörü GSKD’si TRB Bölgesi’nin 2004 yılında % 54’ünü, 2005 yılında % 50’sini,
2006-2007 yıllarında % 53’ünü, 2008-2010 yıllarında düzenli olarak artarak ortalama % 56’sını
oluşturmuştur. TRB2 Bölgesi sanayi sektörü GSKD’sinin TRB Bölgesi içindeki payı 2004-2005 yılları
arasında azalmış, 2006-2008 yılları arasında ise düzenli olarak artmıştır.
183
I
Şekil 1: TRB2 Bölgesi Sanayi GSKD'nin TR ve TRB Sanayi GSKD İçerisindeki Oranı (2004-2010)
Kaynak: TUİK, 2014
Sonuç olarak belirtilen yıllar içindeki veriler incelendiğinde; sanayi sektöründe Türkiye, TRB ve TRB2
Bölgelerinde sanayi sektöründe kişi başına düşen GSKD oranının artma eğiliminde olduğu
görülmektedir. TRB Bölgesi sanayi sektöründe kişi başına düşen GSKD değerinin Türkiye’nin üçte
biri olduğu, TRB2 Bölgesi sanayi sektörünün ise TRB bölgesi GSKD'sinin yaklaşık üçte ikisini
oluşturduğu görülmektedir.
Sanayi sektörü GSKD gelişme endeksinin her üç düzeyde de artma eğiliminde olduğu
görülmektedir. Son yıllarda TRB ve TRB2 Bölgelerinin sanayi sektörü GSKD gelişme endeksinin
Türkiye genelinden daha fazla olduğu görülmüştür.
TRB2 Bölgesi sanayi sektörü GSKD’sinin Türkiye ve TRB Bölgesi sanayi sektörü GSKD’si içerisindeki
yerine bakıldığında; TRB2 Bölgesi’nin Türkiye’nin yaklaşık % 2,5’sini, TRB Bölgesi’nin ise yaklaşık
yarısını oluşturduğu görülmektedir. TRB2 Bölgesi sanayi sektörü GSKD’sinin Türkiye ve TRB Bölgesi
içindeki payı artma eğiliminde olduğu görülmektedir.
184
I
3.4.2. Dış Ticaret
Bu bölümde sanayi sektörü ihracat ve ithalatının alt kollara dağılımı TRB, TRB2 Bölgeleri ile Van İli
için 2008-2012 yılları arasında incelenmektedir. Tablolarda yer alan veriler, sanayi alt kollarından
en yüksek seviyelerde ihracat ve ithalatı gerçekleştirilen ürün kademelerinin sıralanmasıyla
oluşturulmuştur. Düşük düzeylerde ihracat ve ithalatı gerçekleştirilen ürün kademelerine yer
verilmemiş, toplam ihracat ve ithalat içerisindeki payları hesaba katılmamıştır.
TRB Bölgesi’nin gerçekleştirdiği sanayi sektörü ihracatının alt kollara göre dağılımı 2008-2012 için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; TRB Bölgesi’nde sanayi ihracatı belirtilen yıllarda sanayi
sektörünün en çok sırasıyla ortalama; % 36,8’i gıda ürünleri ve içecek, % 20,5’i ana metal sanayi, %
8’i kimyasal madde ve ürünler, % 7,9’u giyim eşyası, % 7,8’i tekstil ürünleri, % 6’sı metalik olmayan
diğer mineral ürünler, % 5,6’sı başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat, % 4,4’ü plastik ve
kauçuk ürünleri ile % 3’ü taşocakçılığı ve diğer madencilik alt kollarından gerçekleştirilmiştir.
Tablo 116: TRB Bölgesi Sanayi İhracatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%]
Sanayinin Alt Kolları
Gıda ürünleri ve içecek
2008
Dolar
2009
%
Dolar
2010
%
Dolar
2011
%
Dolar
2012
%
Dolar
%
191.361.331 41,7 165.590.188 29,8 212.554.926 38,8 208.194.030 38,8 203.680.185 34,7
Giyim eşyası
71.521.550 15,6
Ana metal sanayi
58.377.288 12,7 125.902.161 22,7 128.956.822 23,5 114.039.023 21,3 131.166.166 22,3
Plastik ve kauçuk ürünleri
Taşocakçılığı ve diğer
TRB
madencilik
Tekstil ürünleri
Metalik olmayan diğer mineral
ürünler
Başka yerde sınıflandırılmamış
makine ve teçhizat
Kimyasal madde ve ürünler
TOPLAM
98.817.014 17,8
17.522.689
3,2
6.934.272
1,3
9.377.652
1,6
20.092.083
4,4
14.854.287
2,7
22.563.008
4,1
31.420.188
5,9
30.229.868
5,1
11.396.016
2,5
12.242.362
2,2
16.718.966
3,1
17.208.221
3,2
24.403.088
4,2
41.703.940
9,1
47.572.358
8,6
43.364.217
7,9
43.736.763
8,2
31.820.662
5,4
36.053.325
7,9
36.710.934
6,6
40.833.600
7,5
27.677.634
5,2
18.112.859
3,1
19.748.849
4,3
20.431.460
3,7
38.562.627
7,0
30.590.709
5,7
41.604.407
7,1
8.744.579
1,9
33.297.505
6,0
26.603.133
4,9
56.419.663 10,5
458.998.961
100 555.418.269
100 547.679.988
100 536.220.503
96.904.106 16,5
100 587.298.993
100
Kaynak: TUİK, 2014
(En fazla ihracatın gerçekleştirildiği sanayinin alt kolları olarak 9 ürün kademesi sıralaması tabloda verilmiştir. Tabloda
düşük düzeylerde ihraç edilen ürün kademelerine yer verilmemiştir. Hesaplanan yüzdeler, belirtilen dokuz ürün
kademesi toplamı içindeki yüzdelere dayanarak hesaplanmış ve marjinal ihracat değerleri hesaba katılmamıştır.)
TRB2 Bölgesi’nin gerçekleştirdiği sanayi sektörü ihracatının alt kollara göre dağılımı 2008-2012 için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; TRB2 Bölgesi’nde sanayi sektörü ihracatı belirtilen yıllarda
en çok sırasıyla ortalama; % 39,3’ü ana metal sanayi, % 14’ü kimyasal madde ve ürünler, % 11,7’si
tekstil ürünleri, % 8,4’ü başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat, % 7,6’sı plastik ve
kauçuk ürünleri, % 5,4’ü mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler, % 4,8’i kâğıt ve
185
I
kağıt ürünleri, % 4,7’si metal eşya sanayi (makine ve teçhizatı hariç), % 3,8’i ağaç ve mantar
ürünleri, % 0,4’ü gıda ürünleri ve içecek alt kollarından gerçekleştirilmiştir.
Tablo 117: TRB Bölgesi Sanayi İhracatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%]
Ana metal sanayi
makine ve teçhizat
Kağıt ve kağıt ürünleri
Mobilya ve başka yerde
TRB2
sınıflandırılmamış diğer
ürünler
Metal eşya sanayi (makine ve
teçhizatı hariç)
Tekstil ürünleri
Ağaç ve mantar ürünleri
(mobilya hariç); hasır vb.
örülerek yapılan maddeler
TOPLAM
2008
Dolar
2009
%
Dolar
2010
%
Dolar
2011
%
Dolar
2012
%
Dolar
%
48.046.276 35,7 125.637.815 44,2 128.075.826 45,4 113.871.878 35,1 131.008.348 36,0
8.473.307
6,3
32.513.684 11,4
25.789.667
9,1
54.968.489 16,9
95.196.070 26,2
13.864.152 10,3
14.934.440
5,3
27.928.573
9,9
22.347.751
6,9
34.859.226
9,6
16.553.116 12,3
12.542.225
4,4
16.116.620
5,7
27.608.631
8,5
25.926.546
7,1
1.949.396
1,4
15.161.367
5,3
17.245.463
6,1
17.022.416
5,2
20.709.870
5,7
6.344.580
4,7
16.043.785
5,6
15.107.704
5,4
18.635.519
5,7
20.118.693
5,5
4.633.149
3,4
13.568.728
4,8
9.163.260
3,2
27.225.473
8,4
13.334.184
3,7
31.096.963 11,0
22.706.438
7,0
8.430.339
2,3
31.936.350 23,7
40.836.754 14,4
2.525.909
1,9
12.318.614
4,3
9.621.355
3,4
19.260.894
5,9
13.119.511
3,6
394.516
0,3
906.406
0,3
2.060.268
0,7
767.422
0,2
719.931
0,2
100 363.422.718
100
134.720.751
100 284.463.818
100 282.205.699
100 324.414.911
Kaynak: TUİK, 2014
düşük düzeylerde ihraç edilen ürün kademelerine yer verilmemiştir. Hesaplanan yüzdeler, belirtilen on ürün kademesi
toplamı içindeki yüzdelere dayanarak hesaplanmış ve marjinal ihracat değerleri hesaba katılmamıştır.)
Van İlinin gerçekleştirdiği sanayi sektörü ihracatının alt kollara göre dağılımı 2008-2012 için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; Van İli sanayi sektörü ihracatı belirtilen yıllarda en çok
sırasıyla ortalama; % 17,8’i ana metal sanayi, % 17,7’si mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış
diğer ürünler, % 16,6 kimyasal madde ve ürünler, % 14,8’i başka yerde sınıflandırılmamış makine
ve teçhizat, % 10,9’u tekstil ürünleri, % 6,6’sı metal eşya sanayi, % 4,7’si plastik ve kauçuk ürünleri,
% 4,4’ü kağıt ve kağıt ürünleri, % 3,3’ü başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazlar
ile motorlu kara taşıtı ve römorklar alt kollarından gerçekleştirilmektedir.
186
I
Tablo 118: Van İli Sanayi İhracatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%]
makine ve teçhizat
sınıflandırılmamış diğer ürünler
Ana metal sanayi
Van Tekstil ürünleri
Metal eşya sanayi (makine ve
teçhizatı hariç)
2008
2009
Dolar
%
2010
Dolar
%
2011
Dolar
%
Dolar
2012
%
Dolar
%
2.710.442 25,8
1.191.629 10,1
1.635.654 10,4
1.967.710 11,1
3.094.413 16,5
1.196.032 11,4
2.846.911 24,1
3.709.445 23,5
2.661.147 15,0
2.684.627 14,3
1.860.999 17,7
2.481.042 21,0
2.603.998 16,5
2.495.026 14,0
2.535.417 13,5
1.860.999 17,7
2.105.806 17,8
3.851.840 24,4
3.264.924 18,4
2.015.370 10,8
1.264.853 10,7
1.557.847
9,9
2.547.153 14,3
1.994.330 10,6
920.107
8,8
535.993
5,1
604.129
5,1
685.758
4,3
1.494.566
8,4
1.882.580 10,0
205.552
2,0
223.595
1,9
396.651
2,5
1.435.971
8,1
1.450.882
7,7
704.503
6,7
476.451
4,0
376.173
2,4
505.296
2,8
1.391.564
7,4
elektrikli mekina ve cihazlar
230.672
2,2
281.945
2,4
444.757
2,8
810.026
4,6
862.12
4,6
Motorlu kara taşıtı ve römorklar
276.826
2,6
341.48
2,9
507.235
3,2
594.532
3,3
823.903
4,4
100 18.735.206
100
TOPLAM
10.502.125
100 11.817.841
100 15.769.358
100 17.776.351
Kaynak: TUİK, 2014
düşük düzeylerde ihraç edilen ürün kademelerine yer verilmemiştir. Hesaplanan yüzdeler, belirtilen on ürün kademesi
toplamı içindeki yüzdelere dayanarak hesaplanmış ve, marjinal ihracat değerleri hesaba katılmamıştır.)
TRB Bölgesi’nin gerçekleştirdiği sanayi sektörü ithalatının alt kollara göre dağılımı 2008-2012 için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; TRB Bölgesi’nde sanayi ithalatı belirtilen yıllarda en çok
sırasıyla ortalama; % 31’i kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar, % 29’u
başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat, % 17’si kimyasal madde ve ürünler, % 11,2’si
mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler, % 6,2’si ana metal sanayi, % 3,1’i gıda
ürünleri ve içecek, % 2,5’i tıbbi aletler, hassas optik aletler ve saat alt kollarından
gerçekleştirilmiştir.
Tablo 119: TRB Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%]
2008
2009
2010
Dolar
%
Dolar
%
21.050.102 27,8 29.041.331 34,3
makine ve teçhizat
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol
17.413.433 23,0 23.566.729 27,9
ürünleri ve nükleer yakıtlar
TRB
12.243.203 16,1 13.578.268 16,0
8.450.757 11,1
8.561.149 10,1
Ana metal sanayi
Tıbbi aletler; hassas optik aletler
ve saat
12.140.950 16,0
TOPLAM
75.816.559 100 84.616.402 100
Dolar
2011
%
Dolar
2012
%
Dolar
%
43.293.411 33,1
36.961.831 23,8
43.123.276 26,0
39.506.009 30,2
64.531.658 41,5
53.733.974 32,4
23.087.354 17,6
26.319.049 16,9
29.994.676 18,1
14.798.078 11,3
19.023.304 12,2
18.942.717 11,4
4.029.828
4,8
4.349.628
3,3
2.838.563
1,8
8.641.261
5,2
2.345.441
3,1
2.646.324
3,1
1.417.260
1,1
1.607.467
1,0
6.620.429
4,0
2.172.673
2,9
3.192.773
3,8
4.413.777
3,4
4.052.974
2,6
4.996.480
3,0
130.865.517 100
155.334.846 100
166.052.813 100
Kaynak: TUİK, 2014
187
I
(En fazla ithalatın gerçekleştirildiği sanayinin alt kolları olarak 7 ürün kademesi sıralaması tabloda verilmiştir. Tabloda
düşük düzeylerde ithal edilen ürün kademelerine yer verilmemiştir. Hesaplanan yüzdeler, belirtilen yedi ürün
kademesi toplamı içindeki yüzdelere dayanarak hesaplanmış ve marjinal ithalat değerleri hesaba katılmamıştır.)
TRB2 Bölgesi’nin gerçekleştirdiği sanayi sektörü ithalatının alt kollara göre dağılımı 2008-2012 için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; TRB2 Bölgesi’nde sanayi ithalatı belirtilen yıllarda en çok
sırasıyla ortalama; % 35,5’i mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler, % 31,6’sı kok
kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar, % 17,9’u başka yerde sınıflandırılmamış
makine ve teçhizat, % 4,6’sı radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazlar, % 2,6’sı kimyasal
madde ve ürünler, % 2,3’ü ağaç ve mantar ürünleri, % 1,7’si ana metal sanayi, % 1,6’sı tıbbi aletler,
hassas optik aletler ve saat, % 1,5’i tekstil ürünleri, % 0,7’si metalik olmayan diğer mineralli ürünler
alt kollarından gerçekleştirilmiştir.
Tablo 120: TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%]
2008
2011
2012
%
Dolar
%
Dolar
%
Dolar
%
2.105.400 16,1
8.135.031
36,1
13.763.735
33,9
20.800.214
29,9
27.074.099
42,1
7.722.863 59,0
6.770.444
30,0
13.778.136
33,9
18.422.697
26,5
18.163.383
28,2
1.354.224 10,3
6.457.934
28,7
6.185.771
15,2
16.622.496
23,9
7.379.610
11,5
0,0
602
0,0
2.349.635
5,8
8.342.847
12,0
3.210.395
5,0
104.701
0,8
652.289
2,9
211.005
0,5
236.98
0,3
2.152.953
3,3
745.288
5,7
31.774
0,1
757.917
1,9
1.532.355
2,2
2.082.396
3,2
Ana metal sanayi
717.975
5,5
0,0
231.36
0,6
31.968
0,0
1.645.971
2,6
Tekstil ürünleri
255.933
2,0
303.771
1,3
646.16
1,6
769.332
1,1
1.030.605
1,6
38.128
0,3
151.342
0,7
2.263.150
5,6
2.355.406
3,4
904.811
1,4
55.819
0,4
30.934
0,1
409.306
1,0
404.723
0,6
729.258
1,1
Ağaç ve mantar ürünleri
(mobilya hariç); hasır vb.
örülerek yapılan maddeler
ürünler
TOPLAM
%
2010
Dolar
Kok kömürü, rafine edilmiş
petrol ürünleri ve nükleer
yakıtlar
makine ve teçhizat
Radyo, televizyon, haberleşme
teçhizatı ve cihazları
TRB2 Tıbbi aletler; hassas optik
aletler ve saat
Dolar
2009
13.100.331 100
22.534.121 100,0 40.596.175 100,0 69.519.018 100,0 64.373.481 100,0
Kaynak: TUİK, 2014
düşük düzeylerde ithal edilen ürün kademelerine yer verilmemiştir. Hesaplanan yüzdeler, belirtilen on ürün kademesi
toplamı içindeki yüzdelere dayanarak hesaplanmış ve marjinal ithalat değerleri hesaba katılmamıştır.)
Van İlinin gerçekleştirdiği sanayi sektörü ithalatının alt kollara göre dağılımı 2008-2012 için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; Van İlinde sanayi ithalatı belirtilen yıllarda en çok sırasıyla
ortalama; % 58,4’ü kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar, % 17,6’sı başka
yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat, % 5,3’ü kimyasal madde ve ürünler, % 4,8’i ağaç ve
188
I
mantar ürünleri, % 3,3’ü tıbbi aletler, hassas optik aletler ve saat ile kâğıt ve kağıt ürünleri, % 2,9’u
tekstil ürünleri, % 1,7’si başka yerde sınıflandırılmamış makine ve cihazlar, % 1,5’i metalik olmayan
diğer mineralli ürünler, % 1,1’i taş ocakçılığı ve diğer madencilik alt kollarından gerçekleştirilmiştir.
Tablo 121: Van İli Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2008-2012) [Dolar] [%]
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol
ürünleri ve nükleer yakıtlar
Tıbbi aletler; hassas optik aletler ve
saat
Başka yerde sınıflandırılmamış makine
ve teçhizat
Van ürünler
Taşocakçılığı ve diğer madencilik
Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya
hariç); hasır vb. örülerek yapılan
maddeler
elektrikli mekina ve cihazlar
Tekstil ürünleri
TOPLAM
2008
Dolar
2009
%
2.105.400 55,3
15.392
Dolar
2010
%
Dolar
2011
%
Dolar
2012
%
Dolar
%
6.461.444 62,7 10.806.535 53,9 15.791.428 55,9 15.223.849 64,2
0,4
627.103
6,1
111.096
0,6
173.407
0,6
2.149.420
9,1
493.171 13,0
7.439
0,1
111.096
0,6
1.190.990
4,2
2.046.872
8,6
6.791.134 24,0
1.214.581
5,1
577.273 15,2
1.862.714 18,1
5.178.166 25,9
55.819
1,5
30.934
0,3
278.028
1,4
401.062
1,4
728.485
3,1
17.782
0,5
97.533
0,9
202.697
1,0
145.049
0,5
609.501
2,6
19.118
0,5
138.119
1,3
2.262.990 11,3
2.297.623
8,1
607.35
2,6
233.399
6,1
0,0
854
0,0
119.423
0,4
454.777
1,9
255.933
6,7
303.214
2,9
260.249
1,3
472.333
1,7
441.142
1,9
33.36
0,9
776.742
7,5
819.07
4,1
876.294
3,1
235.193
1,0
3.806.647 100
10.305.242 100
20.030.781 100 28.258.743 100 23.711.170 100
Kaynak: TUİK, 2014
düşük düzeylerde ithal edilen ürün kademelerine yer verilmemiştir. Hesaplanan yüzdeler, belirtilen dokuz ürün
kademesi toplamı içindeki yüzdelere dayanarak hesaplanmış ve marjinal ithalat değerleri hesaba katılmamıştır.)
Sonuç olarak; TRB, TRB2 Bölgeleri ve Van İlinde belirtilen yıllar arasında sanayi sektöründe benzer
alt kollardan, farklı yüzdelerde ihracat
gerçekleştirilmiştir. İhracatı gerçekleştirilen sanayi alt
kollarından başlıcaları; gıda ürünleri ve içecek, ana metal sanayi, kimyasal madde ve ürünler, giyim
eşyası, tekstil ürünleri, metalik olmayan diğer mineral ürünler başka yerde sınıflandırılmamış
makine ve teçhizat, plastik ve kauçuk ürünleri taşocakçılığı ve diğer madencilik, mobilya ve başka
yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler, motorlu kara taşıtı ve römorklar gibi ürünlerdir. Belirtilen
düzeylerde, ithalatı gerçekleştirilen ürünler de sanayinin benzer alt kollarında bulunmaktadır.
İthalatı gerçekleştirilen sanayi alt kollarından başlıcaları; kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri
ve nükleer yakıtlar, başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat, kimyasal madde ve ürünler,
mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler, ana metal sanayi, gıda ürünleri ve içecek,
tıbbi aletler, hassas optik aletler ve saat gibi ürünlerdir.
189
I
3.4.3. Sanayi Sektörü İstihdam Verilerinin Değerlendirilmesi
TRB2 Bölgesi ve Van İli sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun yapısına ilişkin veriler aşağıda
yer alan tablolarda ortaya konulmuştur. Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfus öncelikle;
cinsiyete, geniş yaş grubuna ve eğitim durumuna göre incelenmekte daha sonra istihdam edilen
nüfus; çalıştığı iş yeri büyüklüğü, işteki durumu ve sosyal güvenlik kurumuna kayıtlılık durumuna
göre incelenmektedir.
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun cinsiyete göre dağılımı 2008-2012 yılları arasında TR,
TRB ve TRB2 Bölgeleri için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, Türkiye ve TRB Bölgesi’nde
sanayi sektöründe istihdam edilen erkek ve kadın nüfusu belirtilen yıllar içerisinde artmıştır. TRB2
Bölgesi’nde ise sanayi sektöründe istihdam edilen erkek nüfusu belirtilen yıllar içerisinde artarken
kadın nüfusu; 2009-2010 yılları arasında artmış, 2010-2011 yılları arasında azalmış ve 2011-2012
yılları arasında artmıştır. Oransal olarak bakıldığında, her üç bölgede de sanayi sektöründe
istihdam edilen nüfusun büyük çoğunluğu erkektir. Türkiye’de sanayi sektöründe istihdam edilen
nüfusun yaklaşık % 83’ü erkek, % 17’si kadındır. TRB Bölgesi’nde ise sanayi sektöründe istihdam
edilen nüfusun yaklaşık % 93’ü erkek, % 7’si kadındır. TRB2 Bölgesi’nde sanayi sektöründe istihdam
edilen nüfusun yaklaşık % 96’sı erkek, % 3’ü kadındır. Buna göre, TRB Bölgesi’nde sanayi
sektöründe çalışan erkek nüfus oranı Türkiye’de sanayi sektöründe çalışan erkek nüfus oranından;
TRB2 Bölgesi’nde sanayi sektöründe çalışan erkek nüfus oranı da Türkiye’de ve TRC Bölgesi’nde
sanayi sektöründe çalışan erkek nüfus oranından daha yüksektir.
Tablo 122: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Cinsiyete Göre Dağılımı TRB2
Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi] [%]
Sanayi
Kadın
000 Kişi
897
%
16,7
Erkek
000 Kişi
4.488
%
83,3
Toplam
000 Kişi
%
5.385 100
TRB
7
5,9
111
94,1
118
100
TRB2
1
2,0
49
98,0
50
100
TR
TRB
TRB2
TR
1.022
10
3
1.057
17,2
7,5
5,4
16,6
4.905
123
53
5.322
82,8
92,5
94,6
83,4
5.927
133
56
6.379
100
100
100
100
TRB
10
5,3
177
94,7
187
100
TRB2
2
2,4
83
97,6
85
100
TR
TRB
TRB2
1.088
18
3
16,8
9,5
3,3
5.372
172
87
83,2
90,5
96,7
6.46
190
90
100
100
100
Yıl
Düzey
TR
2009
2010
2011
2012
Kaynak: TUİK, 2014
190
I
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun eğitim durumuna göre sınıflanması 2008-2012 yılları
arasında TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllarda
sanayi sektöründe çalışıp okuma yazma bilmeyen nüfus, bölgedeki toplam sanayi sektöründe
çalışan nüfusun; Türkiye’de yaklaşık % 1.5’ini, TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 4’ünü, TRB2 Bölgesinde
ise yaklaşık % 6,5’ini oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe çalışıp okuma yazma bilmeyen nüfus,
Türkiye’de 2008-2009 yılları arasında azalmış, 2010 yılında ise artmış ve 2010-2012 yılları arasında
benzer sayıda kalmıştır. Sanayi sektöründe çalışıp okuma yazma bilmeyen nüfus sayısı belirtilen
yıllar içinde TRB ve TRB2 Bölgeleri’nde ise benzer şekilde 2009-2010 yılları arasında artmış, 20102011 yılları arasında azalmış ve 2011-2012 yılları arasında artmıştır. Her üç bölgede de sanayi
sektöründe çalışan nüfusun çoğunluğu lise altı düzeyde eğitim görmüştür. Sanayi sektöründe
çalışıp lise altı eğitim düzeyinde eğitim gören nüfus belirtilen yıllar arasında her üç düzeyde de
düzenli olarak artmakta ve bölgedeki toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de
yaklaşık % 66’sını, TRB Bölgesi’nde yaklaşık %7 3’ünü ve TRB2 Bölgesinde ise yaklaşık % 74’ünü
oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe çalışıp lise ve dengi meslek okulunda eğitim görmüş olan nüfus
belirtilen yıllar arasında her üç düzeyde de oransal olarak azalmıştır. Sanayi sektöründe çalışıp lise
ve dengi meslek okulda eğitim görmüş nüfus, bölgedeki toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun;
Türkiye’de yaklaşık % 22’sini, TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 19’unu, TRB2 Bölgesinde ise yaklaşık %
17’sini oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe yükseköğretim seviyesinde eğitim görmüş olan nüfus,
2010 yılından itibaren Türkiye’de düzenli olarak artmış, TRB ve TRB2 Bölgeleri’nde ise benzer
şekilde 2009-2010 yılları arasında azalmış, 2010-2011 yılları arasında artmış ve 2011-2012 yılları
arasında azalmıştır. Sanayi sektöründe çalışıp yükseköğretim seviyesinde eğitim düzeyine sahip
olan nüfus, bölgedeki toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de yaklaşık % 10’unu,
TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 5’ini ve TRB2 Bölgesi’nde yaklaşık % 3’ünü oluşturmaktadır.
191
I
Tablo 123: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Eğitim Durumuna Göre
Dağılımı TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi] [%]
Sanayi
Yıl
2009
2010
2011
2012
Düzey
Okuma
yazma
bilmeyen
000
%
Kişi
Lise altı
000
Kişi
%
Lise ve dengi
meslek okulu
000
Kişi
%
Yükseköğretim
Toplam
000Kişi
%
000
Kişi
%
TR
68 1,4
3.15 65,2
1.136 23,5
475
9,8
4.828 100
TRB
5 4,2
85 71,4
25 21,0
4
3,4
119 100
TRB2
4 8,0
34 68,0
11 22,0
1
2,0
50 100
TR
91 1,5
4.017 67,8
1.275 21,5
5.44
9,2
5.926 100
TRB
7 5,3
97 73,5
25 18,9
4
3,0
132 100
TRB2
5 8,9
39 69,6
11 19,6
1
1,8
56 100
TR
101 1,6
4.273 67,0
1.382 21,7
626
9,8
6.38 100
TRB
5 2,7
134 72,0
35 18,8
13
7,0
186 100
TRB2
3 3,6
64 76,2
13 15,5
4
4,8
84 100
670 10,4
6.461 100
TR
99 1,5
4.256 65,9
1.438 22,3
TRB
7 3,7
141 74,2
32 16,8
10
5,3
190 100
TRB2
5 5,6
72 80,9
11 12,4
2
2,2
89 100
Kaynak: TUİK, 2014
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun geniş yaş grubuna göre sınıflanması 2008-2012 yılları
arasında TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, her üç bölgede de
belirtilen yıllarda sanayi sektöründe çalışan nüfusun çoğunluğu 25-54 yaş aralığındadır. Sanayi
sektöründe çalışan ve 25-34 yaş grubunda olan nüfus Türkiye’de 2009-2010 yılları arasında azalmış
ve 2010 yılından itibaren düzenli olarak artmıştır. Sanayi sektöründe çalışan ve 25-34 yaş grubunda
olan nüfus TRB Bölgesinde belirtilen yıllar içinde düzenli olarak artmış, TRB2 Bölgesi’nde ise 20092010 yılları arasında sabit kalmış, 2010-2011 yılları arasında artmış ve 2011-2012 yılları arasında
sabit kalmıştır. Sanayi sektöründe çalışan ve 35-54 yaş arasında olan nüfus Türkiye’de ve TRB2
Bölgesi’nde belirtilen yıllar arasında düzenli olarak artmış; TRB Bölgesi’nde ise 2009-2011 yılları
arasında düzenli olarak artmış, 2011-2012 yılları arasında azalmıştır. Sanayi sektöründe çalışan ve
25-34 yaş arasında olan nüfus, bölgedeki toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de ve
TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 37’sini, TRB2 Bölgesi’nde ise yaklaşık % 35’ini oluşturmaktadır. Sanayi
sektöründe çalışan ve 35-54 yaş arasında olan nüfus, bölgedeki toplam sanayi sektöründe çalışan
nüfusun; Türkiye’de yaklaşık % 42’sini, TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 35’ini ve TRB2 Bölgesi’nde ise
yaklaşık % 30’unu oluşturmaktadır. Buna göre sanayi sektöründe çalışan nüfusun çoğunluğu
Türkiye’de 35-54, TRB Bölgesi’nde 25-54 ve TRB2 Bölgesi’nde ise 25-34 yaş aralığındadır. Sanayi
sektöründe çalışan ve 15-24 yaş arasında olan nüfus, her üç bölgede de 2009 yılından itibaren
192
I
düzenli olarak artmıştır. Sanayi sektöründe çalışan ve 20-24 yaş arasında olan nüfus, bölgedeki
toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de yaklaşık % 11’ini, TRB Bölgesi’nde yaklaşık %
15’ini ve TRB2 Bölgesi’nde yaklaşık % 18’ini oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe çalışan ve 15-19
yaş arasında olan nüfus, bölgedeki toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de yaklaşık
% 7’sini, TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 15’ini ve TRB2 Bölge’sinde yaklaşık % 14’ünü oluşturmaktadır.
Her üç bölgede de 55 yaş üstünde olan nüfus sanayi sektöründe en az istihdam edilen nüfus
grubudur ve belirtilen yıllar arasında benzer oranda kalmıştır. Sanayi sektöründe çalışan ve 55 yaş
üstünde olan nüfus, bölgedeki toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de ve TRB
Bölgesinde yaklaşık % 3,5’ini, TRB2 Bölgesi’nde yaklaşık % 3’ünü oluşturmaktadır.
Tablo 124: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Geniş Yaş Grubuna Göre
Dağılımı TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi] [%]
Sanayi
Yıl
Düzey
15-19
000 Kişi
TR
2009
2010
000 Kişi
%
000 Kişi
35-54
%
000Kişi
55+
%
000 Kişi
Toplam
%
000 Kişi
%
6,8
594 11,0
2.055 38,2
2.197 40,8
169 3,1
5.379 100
TRB
9
7,6
15 12,6
45 37,8
46 38,7
5 4,2
119 100
TRB2
5 10,0
7 14,0
18 36,0
18 36,0
2 4,0
50 100
TR
428
7,2
648 10,9
2.211 37,3
2.434 41,1
204 3,4
5.926 100
TRB
13
9,8
17 12,9
46 34,8
52 39,4
5 3,8
132 100
8 14,3
8 14,3
18 32,1
20 35,7
2 3,6
56 100
TR
6,8
752 11,8
2.317 36,3
2.651 41,6
225 3,5
6.38 100
TRB
20 10,8
33 17,7
68 36,6
60 32,3
5 2,7
186 100
TRB2
13 15,5
17 20,2
31 36,9
21 25,0
2 2,4
84 100
6,7
733 11,3
2.319 35,9
2.738 42,4
239 3,7
6.461 100
TRB
23 12,1
35 18,4
70 36,8
57 30,0
6 3,2
190 100
TRB2
15 16,9
20 22,5
31 34,8
22 24,7
2 2,2
89 100
TR
2012
%
25-34
367
TRB2
2011
20-24
434
432
Kaynak: TUİK, 2014
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun çalıştığı işyeri büyüklüğüne göre sınıflanması 20082012 yılları arasında TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, her üç
bölgede de belirtilen yıllarda sanayi sektöründe çalışan nüfusun çoğunluğu 1-9 aralığında çalışan
istihdam eden iş yerlerinde çalışmaktadır. 1-9 aralığında çalışan istihdam eden iş yerlerinde çalışan
nüfus her üç düzeyde de belirtilen yıllar arasında düzenli olarak artmıştır. Sanayi sektöründe 1-9
aralığında çalışan istihdam eden iş yerlerinde çalışan nüfus, bölgede toplam sanayi sektöründe
çalışan nüfusun; Türkiye’de yaklaşık % 39’unu, TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 60’ını, TRB2 Bölgesi’nde
yaklaşık % 73’ünü oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe 10-24 aralığında çalışan istihdam eden iş
yerlerinde çalışan nüfus Türkiye ve TRB2 Bölgesi’nde 2009-2012 yılları arasında düzenli olarak
193
I
artmış, TRB Bölgesi’nde ise 2009-2011 yılları arasında artmış ve 2011-2012 yılları arasında
azalmıştır. Sanayi sektöründe 10-24 aralığında çalışan istihdam eden iş yerinde çalışan nüfus,
bölgede toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de yaklaşık % 11’ini, TRB Bölgesi’nde
yaklaşık % 7’sini ve TRC2 Bölgesi’nde yaklaşık % 6’sını oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe 25-49
aralığında çalışan istihdam eden iş yerlerinde çalışan nüfus Türkiye’de belirtilen yıllar içinde düzenli
olarak artmış; TRB Bölgesi’nde 2009-2010 yıllarında sabit kalmış ve 2010-2012 yılları arasında
artmış; TRB2 Bölgesi’nde ise 2009-2010 yılları arasında azalmış, 2010-2012 yılları arasında
artmıştır. Sanayi sektöründe 25-49 aralığında çalışan istihdam eden iş yerinde çalışan nüfus,
bölgede toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de yaklaşık % 15’ini, TRB Bölgesi’nde
yaklaşık % 11’ini ve TRB2 Bölgesi’nde yaklaşık % 10’unu oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe 50 ve
daha fazla çalışan istihdam eden iş yerlerinde çalışan nüfus Türkiye’de belirtilen yıllar arasında
düzenli olarak artmış, TRB Bölgesi’nde 2009-2010 yılları arasında sabit kalmış, 2010-2011 yılları
arasında artmış ve 2011-2012 yılları arasında azalmıştır. TRB2 Bölgesi’nde ise belirtilen yıllar
arasında azalmıştır. Sanayi sektöründe 50 ve daha fazla çalışan istihdam eden iş yerinde çalışan
nüfus, bölgede toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusun; Türkiye’de yaklaşık % 35’ini, TRB
Bölgesi’nde yaklaşık % 22’sini, TRB2 Bölgesi’nde ise yaklaşık % 10’unu oluşturmaktadır. Buna göre,
Türkiye ve TRB Bölgesi’nde sanayi sektöründe istihdam edilen nüfus sırasıyla; en fazla 1-9, 50 ve
daha fazla, 24-49 ve son olarak 10-24 aralığında çalışan istihdam eden iş yerlerinde çalışmaktadır.
TRB2 Bölgesi’nde sanayi sektöründe istihdam edilen nüfus ise benzer şekilde sırasıyla; en fazla 1-9,
daha sonra 25-49 ve 10-24 aralığında ve son olarak 50 ve daha fazla çalışan istihdam eden iş
yerlerinde çalışmaktadır.
194
I
Tablo 125: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Çalıştığı İş Yeri Büyüklüğüne
Göre Dağılımı TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi] [%]
Sanayi
Yıl
Düzey
TR
2009
2.108 39,2
000 Kişi
572 10,6
%
%
000 Kişi
%
5.379 100
4,2
14 11,8
29 24,4
119 100
4,0
6 12,0
8 16,0
50 100
634 10,7
912 15,4
2.048 34,6
5.926 100
14 10,6
29 22,0
132 100
8,9
7 12,5
56 100
967 15,2
2.223 34,8
6.38 100
40 21,5
186 100
2
TRB
81 61,4
8
6,1
TRB2
42 75,0
3
5,4
697 10,9
5
TRB
112 60,2
17
9,1
16
8,6
TRB2
64 76,2
6
7,1
7
8,3
2.458 38,0
000Kişi
Toplam
1.9 35,3
5
2.492 39,1
000 Kişi
50+
797 14,8
34 68,0
2.334 39,4
25-49
%
71 59,7
TR
2012
%
TRB2
TR
2011
000 Kişi
20-24
TRB
TR
2010
15-19
708 11,0
8,3
84 100
1015 15,7
2.276 35,2
6.461 100
35 18,4
190 100
TRB
114 60,0
15
7,9
26 13,7
TRB2
67 75,3
7
7,9
11 12,4
7
4
4,5
89 100
Kaynak: TUİK, 2014
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun işteki durumuna göre sınıflanması 2008-2012 yılları
arasında TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllarda
her üç düzeyde de sanayi sektöründe çalışan nüfusun çoğunluğu ücretli veya yevmiyeli olarak
istihdam edilmektedir. Sanayi sektöründe ücretli veya yevmiyeli olarak istihdam edilen nüfus; her
üç düzeyde de belirtilen yıllar arasında düzenli olarak artmıştır. Sanayi sektöründe ücretli veya
yevmiyeli olarak çalışan nüfusun, belirtilen bölgelerde toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusa
oranı; Türkiye’de yaklaşık % 84, TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 84 ve TRB2 Bölgesi’nde yaklaşık %
85’tir. Sanayi sektöründe işveren ya da kendi hesabına çalışan nüfus; belirtilen yıllarda Türkiye’de
düzenli olarak artmış, TRB ve TRB2 Bölgeleri’nde 2009-2010 yılları arasında artmış ve 2010-2012
yılları arasında azalmış, TRB2 Bölgesi’nde ise 2011-2012 yılları arasında sabit kalmıştır. Sanayi
sektöründe işveren ya da kendi hesabına çalışan nüfusun belirtilen bölgelerde toplam sanayi
sektöründe çalışan nüfusa oranı; Türkiye’de ve TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 14, TRB2 Bölgesi’nde
yaklaşık % 13’tür. Sanayi sektöründe her üç düzeyde de ücretsiz aile işçisi olarak istihdam edilen
nüfus mevcuttur. Sanayi sektöründe ücretsiz aile işçisi olarak istihdam edilen nüfus; 2009-2010
yılları arasında Türkiye’de ve TRB2 Bölgesi’nde sabit kalmış ve TRB Bölgesinde artmış, 2010-2012
yılları arasında Türkiye’de ve TRB Bölgesi’nde azalırken, TRB2 Bölgesi’nde 2010-2011 yılları
arasında artmış ve 2011-2012 yılları arasında ücretsiz aile işçisi olarak istihdam edilen nüfus
kalmamıştır. Sanayi sektöründe ücretsiz aile işçisi olarak çalışan nüfusun, belirtilen bölgelerde
195
I
toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusa oranı belirtilen yıllar içinde; Türkiye’de yaklaşık % 1, TRB
Bölgesi’nde yaklaşık % 2 ve TRB2 Bölgesi’nde yaklaşık % 3 olmuştur. Buna göre oransal olarak
bakıldığında belirtilen yıllar arasında, nüfusun ücretsiz aile işçisi olarak sanayide istihdam edilmesi
TRB ve TRB2 Bölgeleri’nde Türkiye’den daha yaygındır.
Tablo 126: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının İşteki Durumuna Göre Dağılımı
TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (2009-2012) [000 Kişi] [%]
Sanayi
Yıl
Düzey
Ücretli veya
yevmiyeli
000 Kişi
2009
2010
%
000 Kişi
%
Toplam
000Kişi
%
4.5
83,7
795
14,8
87
1,6
5.379
100
TRB
95
79,8
20
16,8
3
2,5
119
100
TRB2
40
80,0
9
18,0
2
4,0
50
100
TR
4.95
83,5
884
14,9
94
1,6
5.926
100
TRB
104
78,8
25
18,9
4
3,0
132
100
TRB2
44
78,6
10
17,9
2
3,6
56
100
5.394
84,5
902
14,1
84
1,3
6.38
100
TRB
163
87,6
20
10,8
3
1,6
186
100
TRB2
75
89,3
7
8,3
3
3,6
84
100
5.506
85,2
870
13,5
82
1,3
6.461
100
TRB
171
90,0
18
9,5
1
0,5
190
100
TRB2
82
92,1
7
7,9
0
0,0
89
100
TR
2012
000 Kişi
Ücretsiz aile işçisi
TR
TR
2011
%
İşveren veya
kendi hesabına
Kaynak: TUİK, 2014
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun sosyal güvenlik kurumuna kayıtlılık durumuna göre
sınıflanması 2008-2012 yılları arasında TR, TRB ve TRB2 Bölgeleri için aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Buna göre, belirtilen yıllarda oransal olarak sanayi sektöründe çalışan nüfusun çoğunluğu
Türkiye’de sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı, TRB ve TRB2 Bölgeleri’nde ise kayıtsız olarak istihdam
edilmektedir. Sanayi sektöründe sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olarak çalışan nüfus; Türkiye’de
ve TRB Bölgesi’nde belirtilen yıllar arasında düzenli olarak artmış, TRB2 Bölgesi’nde ise 2009-2010
yılları arasında azalmış ve 2010-2012 yılları arasında düzenli olarak artış göstermiştir. Sanayi
sektöründe sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olarak çalışan nüfusun, belirtilen bölgelerde toplam
sanayi sektöründe çalışan nüfusa oranı; Türkiye’de yaklaşık % 69, TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 45 ve
TRB2 Bölgesi’nde yaklaşık % 27’dir. Sanayi sektöründe sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olmadan
istihdam edilen nüfus; her üç düzeyde de 2009-2011 yılları arasında artmış, 2011-2012 yılları
arasında ise azalmıştır. Sanayi sektöründe sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olmadan istihdam
edilen nüfusun, belirtilen bölgelerde toplam sanayi sektöründe çalışan nüfusa oranı; Türkiye’de
196
I
yaklaşık % 31, TRB Bölgesi’nde yaklaşık % 54 ve TRB2 Bölgesi’nde yaklaşık % 73’tür. Buna göre, TRB
Bölgesi’nde sanayi sektöründe sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı olmadan istihdam edilen nüfus
Türkiye genelinden yüksek, TRB2 Bölgesi’nde sanayi sektöründe sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı
olmadan istihdam edilen nüfus da TRB Bölgesi ve Türkiye genelinden daha yüksektir.
Tablo 127: TR – TRB – TRB2 Bölgeleri Sanayi Sektörü İstihdamının Sosyal Güvenlik Kurumuna
Kayıtlılık Durumuna Göre Dağılımı TRB2 Bölgesi Sanayi İthalatının Alt Kollara Dağılımı* (20092012) [000 Kişi] [%]
Sanayi
Yıl
Düzey
TR
2009
%
Toplam
000 Kişi
%
1.781
33,1
5.379
100
TRB
56
47,1
62
52,1
119
100
TRB2
17
34,0
33
66,0
50
100
3.991
67,3
1.938
32,7
5.926
100
TRB
58
43,9
74
56,1
132
100
TRB2
14
25,0
42
75,0
56
100
4.371
68,5
2.009
31,5
6.38
100
TRB
82
44,1
104
55,9
186
100
TRB2
18
21,4
66
78,6
84
100
TR
2012
000 Kişi
66,8
TR
2011
Kayıtlı Değil
%
3.595
TR
2010
Kayıtlı
000 Kişi
4.657
72,1
1.802
27,9
6.461
100
TRB
88
46,3
102
53,7
190
100
TRB2
25
28,1
64
71,9
89
100
Kaynak: TUİK, 2014
Sonuç olarak Türkiye, TRB ve TRB2 Bölgeleri için belirtilen yıllar arasındaki veriler bütün olarak
değerlendirildiğinde;
Sanayide istihdam edilen nüfus cinsiyete göre incelendiğinde; Türkiye, TRB ve TRB2 Bölgeleri’nde
istihdam edilen nüfusun büyük çoğunluğunun erkek olduğu görülmektedir. TRB Bölgesi’nde sanayi
sektöründe çalışan erkek nüfus oranı Türkiye’de sanayi sektöründe çalışan erkek nüfus oranından;
TRB2 Bölgesi’nde sanayi sektöründe çalışan erkek nüfus oranı da Türkiye ve TRC Bölgesi sanayi
sektöründe çalışan erkek nüfus oranından daha yüksektir.
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun eğitim durumuna göre analizi yapıldığında; en çok
istihdam edilen nüfusun her üç düzey de lise altı düzeyde eğitim görmüş olduğu, en az istihdam
edilen nüfusun ise Türkiye ve TRB Bölgesi’nde okuma yazma bilmeyen nüfus ve TRB2 Bölgesi’nde
ise yüksek öğretim seviyesinde eğitim görmüş nüfus olduğu görülmektedir. Sanayi sektöründe
istihdam edilen nüfusun geniş yaş grubuna göre değerlendirilmesi yapıldığında; her üç düzeyde de
197
I
istihdam edilen nüfusun çoğunluğunun 25-54 yaş aralığında olduğu, en az istihdam edilen nüfusun
ise 55 yaş ve üzeri olduğu görülmektedir.
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun işyeri büyüklüğüne göre incelemesi yapıldığında;
istihdam edilen nüfusun her üç düzeyde de çoğunlukla 1-9 aralığında çalışan istihdam eden iş
yerlerinde çalışmakta olduğu; istihdam edilen nüfusun Türkiye ve TRB bölgesi için en az 10-24
aralığında çalışan istihdam eden işyerlerinde ve TRB2 Bölgesi için ise 50 ve daha fazla çalışan
istihdam eden işyerlerinde çalışmakta olduğu görülmektedir.
Sektörde çalışan nüfusun işteki durumuna göre analizi yapıldığında, her üç düzeyde de nüfusun
çoğunluğunun ücretli veya yevmiyeli olarak istihdam edildiği ve nüfusun en az ücretsiz aile işçisi
olarak çalıştığı görülmektedir.
Sanayi sektöründe istihdam edilen nüfusun sosyal güvenlik kurumuna kayıtlılık durumuna göre
sınıflanması incelendiğinde; nüfusun çoğunluğunun Türkiye’de sosyal güvenlik kurumuna kayıtlı,
TRB ve TRB2 Bölgeleri’nde ise kayıtsız olarak istihdam edilmekte olduğu ve TRB2 Bölgesi’nde sosyal
güvenlik kurumuna kayıtlı olmadan istihdam edilen nüfusun TRB Bölgesi’nden daha yüksek oranda
198
I
3.4.4. Sanayi Alt Yapısı ve Mekânsal Gelişme Eğilimleri
Çalışmanın bu bölümünde Türkiye, TRB ve TRB Bölgeleri ile Van İli için 2008-2012 yılları
arasında sanayi alt yapısı ve mekânsal gelişme eğilimleri incelenmektedir. İlk olarak Türkiye,
TRB ve TRB2 Bölgeleri ve Van İli için kullanım yerine göre elektrik tüketimi incelenmekte ve
daha sonra Van İli ilçeleri için sanayi binaları ve depo alanlarının yapı ruhsatı ve yapı kullanım
izinleri incelenmektedir.
Kullanım yerine göre elektrik tüketimi istatistiği 2008-2011 yılları arasında Türkiye ve TRB
Bölgesi için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllar içinde ortalama değerlere
bakıldığında Türkiye elektrik tüketimi en yüksek sırasıyla; % 46,1 sanayi işletmesi, % 24,3
mesken, % 15,8 ticarethane, % 4,3 resmi daire, % 2,5 tarımsal sulama ve % 2,3 sokak
aydınlatmasında gerçekleşmiştir. TRB Bölgesi’nde gerçekleşen elektrik tüketimi belirtilen
yıllar arasında ortalama değerlerle en yüksek sırasıyla; % 27,8 mesken, % 25,1 sanayi
işletmesi, % 11,2 ticarethane, %10 resmi daire, % 7,5 sokak aydınlatması ve % 3,5 tarımsal
sulamada gerçekleşmiştir.
Tablo 128: Türkiye ve TRB Bölgesi’nde Kullanım Yerine Göre Elektrik Tüketimi [MWh] [%]
Yıl
2008
Düzey
TR
TRB
2009
TR
TRB
2010
TR
TRB
2011
TR
TRB
Resmi Daire
MWh
%
7.344.252
4,5
538.569 16,2
6.989.641
4,5
189.217
5,6
7.101.983
4,1
207.176
5,7
7.272.436
3,9
545.839 12,7
Sanayi İşletmesi
MWh
%
Ticarethane
MWh
%
Tarımsal
Sulama
Mesken
MWh
%
MWh
Sokak
Aydınlatma
%
MWh
%
Toplam
MWh
%
74.850.263 46,2 23.903.332 14,8 39.583.598 24,4 4.730.976 2,9 3.970.228 2,5 161.947.528 100,0
700.104 21,1
378.476 11,4
1.072.911 32,3
149.404 4,5
249.025 7,5
3.320.315 100,0
70.470.076 44,9 25.018.856 15,9 39.147.505 25,0 3.661.805 2,3 3.844.834 2,5 156.894.070 100,0
781.498 23,2
368.358 10,9
639.027 18,9
112.599 3,3
259.069 7,7
3.375.535 100,0
79.330.651 46,1 27.732.000 16,1 41.410.705 24,1 4.360.331 2,5 3.768.280 2,2 172.050.628 100,0
909.404 24,8
405.709 11,1
1.182.397 32,3
107.164 2,9
247.11 6,7
3.666.130 100,0
87.980.191 47,3 30.525.233 16,4 44.271.092 23,8 3.813.908 2,0 3.986.130 2,1 186.099.551 100,0
1.346.712 31,3
483022 11,2
1.188.129 27,6
141.408 3,3
343.998 8,0
4298166 100,0
Kaynak: TUİK, 2014
Kullanım yerine göre elektrik tüketimi istatistiği 2008-2011 yılları arasında TRB2 Bölgesi için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, TRB2 Bölgesi’nde gerçekleşen elektrik tüketimi
belirtilen yıllar arasında ortalama değerlerle en yüksek sırasıyla; % 28,1 mesken, % 13,7
sokak aydınlatması, % 11,1 ticarethane, % 9,8 resmi daire, % 6,3 sanayi işletmesi ve % 1,1
tarımsal sulamada gerçekleşmiştir.
199
I
Tablo 129: TRB2 Bölgesi'nde Kullanım Yerine Göre Elektrik Tüketimi [MWh] [%]
Yıl
Resmi Daire
MWh
%
Sanayi
İşletmesi
Ticarethane
8,2
154.667 13,5 452.59 39,4 8.882 0,8 145.22 12,7 1.147.798 100,0
1,2
135.59
1,6
137.547 10,1 534.08 39,1
10,3 50.296
%
3,8
MWh
%
MWh
Toplam
TRB2 2008 158.56 13,8 94.681
2009 17.929 1,4 15.525
21.819
MWh
Sokak
Aydınlatma
%
1,1
%
Tarımsal
Sulama
MWh
2010 14.545
MWh
Mesken
%
MWh
%
11.99 0,9 177.83 13,5 1.313.557 100,0
20.5
1,5 187.85 13,7 1.366.408 100,0
2011 395.25 23,0 244.42 14,3 179.741 10,5 514.35 30,0 22.95 1,3 252.32 14,7 1.714.901 100,0
Kaynak: TUİK, 2014
Kullanım yerine göre elektrik tüketimi istatistiği 2008-2011 yılları arasında Van İli için
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre, belirtilen yıllar içinde ortalama değerlere
bakıldığında Van İlinde gerçekleşen elektrik tüketimi, TRB2 Bölgesi’ne benzer şekilde
belirtilen yıllar arasında ortalama değerlerle en yüksek sırasıyla; % 38,8 mesken, % 13,2
sokak aydınlatması, % 12,7 ticarethane, % 10,5 sanayi işletmesi, % 7,9 resmi daire, % 0,2
tarımsal sulamada gerçekleşmiştir. Buna göre Türkiye genelinde elektrik tüketimi en çok
sanayi işletmelerinde gerçekleşirken TRB, TRB2 Bölgeleri ve Van İlinde en çok meskende
gerçekleştirilmektedir.
Tablo 130: Van İli’nde Kullanım Yerine Göre Elektrik Tüketimi [MWh] [%]
Yıl
Resmi
Daire
MWh %
Sanayi
İşletmesi
MWh %
Ticarethane
MWh
%
Mesken
MWh
%
Van 2008 54.63 9,4 71.92 12,4 98.17 16,9 238.41 41,0
2009 74.84 11,7 56.52 8,8 81.261 12,7 271.84 42,5
Tarımsal
Sulama
MWh %
Sokak
Aydınlatma
MWh
%
Toplam
MWh
%
747
0,1 3.8261
6,6
581.504
100,0
2.6
0,4 6.5343 10,2
639.627
100,0
725.509
100,0
2010 53.98
7,4
84.68 11,7 82.215 11,3 324.46 44,7
558
0,1 12.773 17,6
2011 31.28
3,1
90.11
1.23
0,1 183.22 18,3 1.002.228 100,0
9,0
100.14 10,0 272.14 27,2
Kaynak: TUİK, 2014
Van İline bağlı Belediyelerin sanayi binaları ve depoları için düzenlemiş oldukları yapı ruhsatı
verileri, 2008-2012 yılları için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; belirtilen yıllar içinde
Van İlinde yapı ruhsatı olan yapıların ortalama % 2,6’sı sanayi binaları ve depolar olarak
kullanılmaktadır. Yapı ruhsatı bulunan yapılar Van İlinin en çok Van Merkez ve Erciş
ilçelerinde bulunmaktadır. Merkez ilçede 2012 yılında yapı ruhsatı olan toplam 74 yapı, Erciş
ilçesinde ise 313 yapı bulunmaktadır.
200
I
Tablo 131: Van İli İlçeleri Sanayi Binaları ve Depoları Yapı Ruhsatı [m2] [%]
2008
İlçeler
Yapı
Sayısı
%
2009
Yüz
Ölçümü
m2
Yapı
Sayısı
%
2010
Yüz
Ölçümü
%
m2
Yapı
Sayısı
%
%
2011
Yapı
Sayısı
Yüz Ölçümü
m2
%
2012
Yüz Ölçümü
%
m2
Yapı
Sayısı
%
Yüz
Ölçümü
%
m2
%
Başkale
Çaldıran
1
3,33
14.83 23,79
Çatak
Edremit
1 0,17
Erciş
2 0,04 23.72 0,20 4 0,04 3.566 0,02 2
56
0,03 1 0,02
Gevaş
1 0,05
2
996
0,89
1 20,00 30004 89,22 1 4,55 295 1,36
1,05
910
0,32
1 20,00
1.26
30,38
52.04
4,12
0,25
Gürpınar
2
5,71
273
0,50
1 12,50
312
1,97
1 0,32 500 0,06
Muradiye
Özalp
Van
1 0,14
2 0,02
860
643
0,03
0,00 6 0,05 15.88 0,03 4
1,37
2 1,35
4.6 0,88
Kaynak: TUİK, 2014
Van İline bağlı belediyelerin sanayi binaları ve depoları yapı kullanım izin verileri,
2008-2011 yılları için aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre; belirtilen yıllar içinde
Van İlinde yapı kullanım izni olan yapılardan ortalama % 3,3’ü sanayi binaları ve
depolar olarak kullanılmaktadır. Yapı kullanım izni bulunan yapılar Van İlinin en çok
Van Merkez ve Erciş ilçelerinde bulunmaktadır. Merkez ilçede belirtilen yıllar arasında
yapı ruhsatı olan ortalama 25 yapı, Erciş ilçesinde ise 22 yapı bulunmaktadır. Merkez
ilçede yapı kullanım izni bulunan yapılardan belirtilen yıllar arasında ortalama % 4,6’sı
sanayi binaları ve depolar olarak kullanılmaktadır. Erciş ilçesinde yapı kullanım izni
bulunan yapılardan belirtilen yıllar arasında ortalama % 2,1’i sanayi binaları ve
depolar olarak kullanılmaktadır.
Tablo 132: Van İli İlçeleri Sanayi Binaları ve Depolar Yapı Kullanım İzinleri [m2] [%]
2008
Yapı
Sayısı
İlçeler
%
2009
Yüz Ölçümü
m2
%
Yapı
Sayısı
%
1
100,0
5
Erciş
0
Gevaş
1
33,3
250
50,1
Van
4
55,0
3.14
50,7 1
1.04
m2
100,0
1,9 1
Yapı
Sayısı
Yüz Ölçümü
Çaldıran
Edremit
2010
%
%
2011
Yüz Ölçümü
m2
Yapı
Sayısı
%
1
100,0
1
100,0
2.24
100,0 1
100,0
1.08
100,0 1
7,7
1.02
3,7
100,0
1.84
100,0 2
2,6
4.33
3,1 1
%
Yüz
Ölçümü
m2
%
20,0
2
16,6
2,9
2.36
3,1
Kaynak: TUİK, 2014
201
I
Sonuç olarak sanayi alt yapısı ve mekânsal gelişim eğilimleri değerlendirildiğinde;
2008-2011 yılları arasındaki elektrik tüketim verilerine göre Türkiye genelinde elektrik
tüketimi en çok sanayi işletmelerinde gerçekleşirken TRB, TRB2 Bölgeleri ve Van İlinde
en çok mesken olarak kullanılan yapılarda gerçekleşmiş olduğu ve TRB Bölgesi sanayi
işletmelerinin elektrik tüketiminin oransal olarak TRB2 Bölgesi ve Van İli sanayi
tüketiminden daha yüksek olduğu görülmektedir.
Van İli, 2008-2009 yılları arası yapı ruhsat verileri incelendiğinde, sanayi binaları ve
depo alanlarının toplam ruhsatlı yapıların ortalama % 2,6’sını oluşturduğu ve Van
İlinde en çok Erciş ve Merkez ilçelerinde verildiği görülmektedir. Van İli ve bağlı
Belediyelerin 2008-2011 yılları arasındaki yapı kullanım izin verileri incelendiğinde ise
sanayi binaları ve depo alanlarının toplam kullanım izni alan yapıların ortalama %
3,3’ünü oluşturduğu ve benzer şekilde Van İlinde en çok yapı kullanım izni verilen
ilçelerin Merkez ve Erciş ilçeleri olduğu görülmektedir.
202
I
KAYNAKÇA
TÜİK, 2014(a), ADNKS Veri Tabanı,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul, son erişim tarihi; 07.03.2014
TÜİK, 2012(a) , Seçilmiş Göstergeler,
http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/index.html , son erişim tarihi; 11.03.2014
TÜİK, 2014(b), Evlenme İstatistikleri,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/demografiapp/evlenme.zul, son erişim tarihi; 11.03.2014
TÜİK, 2014(c) , Doğum İstatistikleri,
http://tuikapp.tuik.gov.tr/demografiapp/dogum.zul, son erişim tarihi; 11.03.2014
TÜİK, 2014(d) , İşgücü İstatistikleri, http://tuikapp.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul,
son erişim tarihi;11.03.2014
SGK, 2014(a), 2010 İstatistik Yıllığı,
http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/istatistikler, son erişim tarihi;
11.03.2014
DAP, 2014(a), Hastane ve Yatakların İllere Göre Dağılımı,
http://www.dap.gov.tr/index.php?lang=tr&page=104, son erişim tarihi; 11.03.2014
DAP,2014(a), Bebek Ölüm Oranları,
http://www.dap.gov.tr/index.php?lang=tr&page=101, son erişim tarihi; 11.03.2014
TÜİK,2014(e ), Kültür İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1086,
son erişim tarihi, 11.03.2014
TÜİK, 2014(f), Göç İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?alt_id=1067, son
erişim tarihi; 11.03.2014
TÜİK, 2014(g), Ulusal Hesaplar Veritabanı,
http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1075, son erişim tarihi; 11.03.2014
TÜİK, 2014(h), Bitkisel Üretim İstatistikleri,
TÜİK,2014(ı), Hayvancılık İstatistikleri,
Kültür ve Turizm Bakanlığı,2014(i),İşletme ve Yatırım Belgeli Tesis İstatistikleri,
http://sgb.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/5913,isletme-ve-yatirim-belgeli-tesisistatistikleri, son erişim tarihi, 11.03.2014
203
I
TÜİK,2014(j), Giriş Çıkış yapan Ziyaretçi Verileri,
Kültür ve Turizm Bakanlığı,2014(k), Turizm İstatistikleri, Sit alanı Sayısı,
http://sgb.kulturturizm.gov.tr/TR,50930/istatistikler.html, son erişim tarihi ;
11.03.2014
Van 2011 Yılı Çevre Durum Raporu, Taşınmaz Kültür Varlıkları,
http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/van_icdr2011.pdf
TÜİK, 2014(l), Dış Ticaret İstatistikleri,
204

Görüntülemek için tıklayınız.

Transkript

Benzer belgeler

Forum - Atilla AKSU - Kişisel Web Sitesi

PDF İndir - Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi

Korku ve Umut Arasında Yasamım

trb2 bölgesi

nisan-mayıs van ili istatistikleri 2014

SÖZLÜKLÜ MAARİF TAKVİMİ Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve

trb terres refractaıres du boulonnaıs nesles - france