Untitled - Yargıtay Dergisi

Transkript

Sahibi
Yayın Müdürü
Yargıtay Adına, Birinci Başkan Eraslan ÖZKAYA
Yargıtay Yayın İşleri Müdürü H.Bayram USLU
YAYIN KURULU
Başkan : Hakkı DİNÇ
Üyeler
: Dr. E. Işıl KOÇHİSARLIOĞLU
Nazım KAYNAK
Sedat BAKICI
Mustafa KICALIOĞLU
•
(2. Hukuk Dairesi Üyesi)
(6. Ceza Dairesi Üyesi)
(11. Ceza Dairesi Üyesi)
Dergide yayınlanan yazılar, yazarların kişisel görüşlerini yansıtır. Müdürlüğümüzü
bağlamaz.
•
Gönderilen yazının hiç bir yerde yayınlanmamış olması gerekir. Aksi durumda
•
Yayınlanan yazılar için yönetmelikte belirlenen ücret ödenir.
•
Yazıların yayınlanıp yayınlanmamasına Yayın Kurulu karar verir. Yayınlanmayan
yazar (telif) hakkı ödenmez.
yazılar istendiğinde geri verilir. Posta ile göndermelerde PTT, gideri yazı sahibine
aittir. Yayınlanmayan yazılar için gerekçe bildirme zorunluluğu yoktur.
•
Gerek görüldüğünde yazının özüne değinmeyen yazın ve tümce düzeltmeleri
yapılabilir.
•
Yargıtay Yayın İşleri Müdürlüğü’nce üç ayda bir kez yayımlanır.
•
Yönetim ve yazışma adresi: Yargıtay Yayın İşleri Müdürlüğü (Yargıtay Ek
Binası, Vekaletler Caddesi, No:3) 06658 Ankara.
•
Telefon: (0-312) 425 16 49; 425 16 32
•
Abone servisi: (0312) 417 44 60/3504, 3505, 3506
•
Faks: (0-312) 419 41 11
•
Santral: (Ek Bina): (0-312) 417 44 60 (20 hat); 417 51 50 (5 hat)
•
%1 oranındaki katma değer vergisi içinde, 2003 yılı Yargıtay Dergisi abone
bedeli 20.000.000.-liradır.
•
Dergi bedeli Ziraat Bankası Kızılay Şubesi’ndeki 216826 sayılı veya Posta
Çekleri M erkezi’ndeki 92932 numaralı hesaplarımızdan birine aktarılarak yada
Müdürlüğüm üz Veznesine yatırılarak abone olunur.
•
Abone işleri için Müdürlüğümüze başvurulmalıdır.
•
Yıllık abone olmaları koşuluyla, Hâkim ve Cumhuriyet Savcıları ile Hukuk
•
Ödemeli gönderilmez, tem silcimiz yoktur.
Fakültesi Öğrencilerine %30 indirim uygulanır.
ISSN 1300-0209
İÇİNDEKİLER
1- GENEL KONULAR
a) Eraslan ÖZKAYA
b) Özdemir ÖZOK
Savfa
2003-2004 Adli Yıl Açış
Konuşması ..........................389-414
2003-2004 Adli Yıl Açılışında
Yaptığı Konuşma................. 415-430
2- BORÇLAR HUKUKU
Dr. Mustafa KILIÇOĞLU
Bir Zarardan Birden Çok Kişinin
Sorumlu Olması (Müteselsil
Sorumluluk ve R ücu)...........431-449
3- MEDENİ HUKUK
Erol KARAASLAN
Olağanüstü Zamanaşımı Yoluyla
Taşınmaz Edinimi
(TMY.md.713)..................... 450-503
4- MALİ HUKUK
Dr. Çetin ARSLAN
Kamu (Amme) Alacaklarında
Gecikme Zammı ve Faiz . . .504-541
5- BİBLİYOGRAFYA
H.Bayram USLU
2003 Yılı Yargıtay Dergisi
Bibliyografyası..................... 542-545
6- YARGITAY’DAN HABERLER
H.Bayram USLU
Yeni Seçilenler, Emeklilik-Anayasa
Mahkemesi Üyeliğine Seçilme
Nedeniyle Yargıtay’dan,
Ölüm Nedeniyle Aramızdan
Ayrılanlar ............................546-605
• GENEL KONULAR
^
........
r
n
Yargıtay Birinci Başkanı
Sayın Erasian ÖZKAYA’nın
2003 - 2004 Adli Yıl Açış
Konuşması
L
J
Sayın Cumhurbaşkanım,
Sorunlarla ve sıkıntılarla dolu bir adli yılı geride bırakırken, yeni adli yılı
güzel umutlarla, hayırlı olması ve başarılı geçmesi dileklerimle açıyorum.
Sayın Cumhurbaşkanım, adli yargının bu önemli ve anlamlı gününe onur
vermeniz nedeniyle şükranlarımı sunarken? katılımlarıyla bizlere kıvanç ve
ren seçkin konuklarımızı, sevgili meslektaşlarımı, yazılı ve görsel basınımızın
değerli temsilcilerini en içten sevgi ve saygılarımla selâmlıyorum.
Tüm olanaksızlıklara ve güç koşullara rağmen hukukun üstünlüğü ve de
mokratik hukuk devleti ilkelerinin gerçekleştirilmesinde, başta laiklik olmak
üzere Cumhuriyetin temel ilkelerinin, devlenn bölünmez bütünlüğünün göze
tilip kollanmasında, çok büyük hizmetler veren, adaletin doğru ve makul süre
içerisinde tecellisi için var güçleri ile çalışan, başta yargıç ve cumhuriyet sav
cılarımız olmak üzere, tüm yargı mensuplarına, avukatlara takdir ve teşekkür
lerimi bildirmeyi kaçınılmaz bir görev sayıyorum.
Geçen adli yıl içerisinde sonsuzluğa uğurladığımız değerli meslektaşla
rımız ile diğer adalet mensuplarını ve avukatları saygı, şükran ve rahmet ile
anarken, yaş haddi veya istekleriyle emekli olan Yargıtay Cumhuriyet Baş
savcısı, Daire Başkanları ve Üyelerine, Hakimler ve Cumhuriyet Savcıları ve
personelimize Türk yargısına yaptıkları çok yararlı ve özverili hizmetlerinden
dolayı teşekkür ediyor, sağlık, mutluluk dolu nice yıllar diliyorum.
390
2003-2004 ADLİ YIL AÇIŞ KONUŞMASI
Sayın Cumhurbaşkanım, değerli konuklar,
İsterdim ki, bu konuşmam önceki adli yılların açılış konuşmalarından
farklı olsun.
İsterdim ki, bu adli yıla hukukun üstünlüğünü, insan hak ve özgürlükleri
ni, en geniş boyutlarıyla gerçekleştirip güvenceye alan, demokratik parla
menter rejimin, özellikle kuvvetler ayrılığı ve denkliği ilkesini gerçek anlamda
hayata geçiren, bu bağlamda sözde değil, özde yargı bağımsızlığı ile yargı
güvencesini sağlayan, kısaca, devlete değil bireye evrensel nitelikleriyle ön
celik tanıyan, laik, çoğulcu, katılımcı, özgürlükçü demokrasinin tüm kurum ve
kuruluşlarını hayata geçiren, çağdaş yeni bir anayasa veya en azından böy
le bir anayasanın hazırlık çalışmalarıyla başlayalım.
isterdim ki, öteki temel yasalarda gerekli tüm değişiklikler ve yenilemeler
yapılarak; yargısal, sosyal, siyasal, ekonomik alanlardaki sorunları aşacak
yasal ve yapısal reformların büyük ölçüde gerçekleştiğini görmenin hazzını
yaşayalım.
isterdim ki, sanki toplumun değişmez kaderi haline gelen vurgun ve yol
suzluk bataklığının kurutulması, işsizliğin, yoksulluğun azaltılması için gerek
li ve etkin önlemler alındığının, yargının önünün açıldığının kıvancına vara
lım.
İsterdim ki, birey ve ulus olarak 80 yılı aşan bir zaman süreci içerisinde,
hukuk devleti, insan hak ve özgürlükleri, demokrasi, medeniyet ve çağdaşlaş
ma yönündeki tüm birikim ve kazanımlarımızın, Yüce Atatürk’ün ilke ve devrimleri üzerine kurulu, demokratik laik hukuk rejiminin olduğu unutulup göz ar
dı edilmeden, Cumhuriyetin sağlam temelleri ve vazgeçilmez ilkeleri ör
selenip zedelenmeden, aksine onlara dayanılıp, onlardan hız alınarak
yeni bir ruh ve heyecanla kalkınma, çağdaşlaşma, ileri uygarlıklara ulaş
ma yönünde el ve gönül birliğiyle çalışıp çaba gösterelim.
Kısaca, bireyleri hür ve güvenceli, toplumu çağdaş ve huzurlu, kal
kınma yönünde hızla ilerleyen önü açık ve aydınlık bir Türkiye için top
luca, içtenlikle ve özveriyle çaba sarf edelim. Demokratik hukuk devle
tinin erdemine ulaşalım.
Özlemlerden değil, övünülecek gerçeklerden söz edelim.
Son dönemlerdeki meclislerin ve hükümetlerin insan hak ve özgürlükle
rine daha geniş bir boyut ve anlam kazandıran ve güvence veren başarılı ça
lışmalarını, özellikle Avrupa Birliği uyum yasaları yönünde gösterdikleri üstün
gayretlerini, Çek Yasası, İş Yasası, İcra İflas Yasasında Değişiklik Yapılma-
391
Eraslan ÖZKAYA
sına ilişkin Yasa, Adalet Akademisi Yasası gibi yasaların kabul edilmesini
takdirle karşılıyor ve alkışlıyoruz. Meclis Komisyonlarında görüşülmekte olan
yasa tasarılarını biliyoruz. Ne var ki, kimi yasaların değiştirilip yenilenmesine,
iyi niyetli çabaların sürdürülmesine rağmen ulusumuzun istediği ve hak ettiği
konumdan çok uzaktayız.
Reform sözcüğü, devamlı tekrarlanan ancak tam olarak gerçekleştirile
meyen bir amaçtan öteye gitmediğinden; eskitilmiş, anlamını yitirir duruma
düşmüştür. Ancak toplumun köklü değişiklik gereksinimini açıklayacak başka
bir kavram da bulunmadığından reform sözcüğünü ısrarla kullanmak ve ge
reğini yapmak zorundayız.
Bir kez daha söylüyor ve tekrarlıyorum ki, sözü edilen köklü reformla
rın gerçekleştirilmesini ağırdan alma, yapılan küçük işleri reform gibi
göstererek oyalama, popülist politikalar uygulama lüksüne sahip deği
liz. Çünkü genç, dinamik, haklarını bilen ve arayan Türk toplumunun artık
durmaya, oyalanmaya, hatta ağır ilerlemeye tahammülü kalmamıştır. Bu re
formları dış dinamiklerin zorlaması ile değil, halkımızın gereksinmelerinin ve
isteklerinin bu doğrultuda olduğu bilinciyle yapmamız gerekmektedir. Öte
yandan, her alanda baş döndürücü bir hızla ilerleyen, gelişen, çağdaş ülke
ler seviyesine çıkmamız, ileri devletler topluluğu içerisinde saygın yerimizi al
mamız için bu bir zorunluluktur.
YASAL VE YAPISAL REFORM
Çağdaş demokrasilerin en belirleyici özelliği olan hukukun üstünlüğünün
ve hukuk güvencesinin sağlanması için iki temel unsurun bir arada gerçek
leşmesi gerekir;
Bunlardan birincisi, insan hak ve özgürlüklerini en geniş anlamda tanıyıp
güvence altına alan, evrensel ilkelere uygun, toplumun gereksinmelerine ce
vap veren iyi yasaların çıkarılması,
İkincisi ise, bunların doğru, etkin bir biçimde ve zamanında uygulanma
sıdır.
Bu iki temel unsurdan birinin veya her ikisinin bulunmadığı veya noksan
olduğu bir ülkede; hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü ilkesinin varlığından,
hak ve özgürlüklerin güvence altında bulunduğundan, bunların doğal sonu
cu olarak da; sosyal barış ve huzurdan, teknik, ekonomik ve kültürel kalkın-
392
madan söz edilemez. Çünkü, barış ve huzurun, her alanda kalkınmanın
alt yapısını, etkin işleyen çağdaş bir hukuk sistemi oluşturur.
Türk hukukunda bu iki unsurun varlığını ve tam olduğunu ileri sürmek
olanaksızdır. Çağdaş batı ülkeleri, ekonomik, demokratik ve sosyal yapıda,
insan hak ve özgürlükleri yönünde, yeni açılım ve yaklaşımlara, bölgesel ör
gütlenmelere ve küreselleşmeye, teknolojik ve iletişim alanında meydana ge
len değişme ve gelişmelere uygun olarak yasalarında hızlı bir değiştirme ve
yenilemeyi gerçekleştirdikleri halde, Türk Hukukunda bu iyileştirme ve değiş
me çok ağır işlemekte, uluslararası hukuka ayak uydurmakta ve uyum sağla
makta geç kalınmaktadır.
Aldığımız yasaların birçoklarının asılları, batı ülkelerinde tamamen veya
kısmen değiştirilmiş bulunmaktadır.
Aksayan ve eskiyen yasalarımızı dış etkenlerin zorlamasını beklemeden
atılımcı, ilerici, çağdaş Türk toplumunun gereksinmelerine ve isteklerine uy
gun olarak makul süre içerisinde değiştirmek ve bu değişiklik sürecini zama
nın getirdiği ihtiyaca göre kesintisiz devam ettirmek gerekmektedir.
Düzeltilmesi, değiştirilmesi hatta yenilenmesi gereken yasalarımızın ba
şında Anayasamız gelmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti anayasaları içe
risinde insan hak ve özgürlükleri, çoğulcu, güvenceli, özgürlükçü parlamenter
rejim yönünden en ileri ve gelişmişi 1961 Anayasası iken, 1982 Anayasası ne
yazık ki tam bir geriye dönüşün belgesi olmuştur.
1982 Anayasası bugüne dek birçok olumlu değişikliklere uğramış, baş
langıç bölümü, 30’dan fazla maddesi değiştirilmiştir. Ancak çeşitli tarihlerde
yapılan bu değişiklikler yetersiz kalmış, hatta hazırlanış felsefeleri farklı oldu
ğundan öteki maddelerle uyumsuzluklar doğurmuştur. Bu nedenle, Türkiye
Cumhuriyeti Devletinin anayasal sorunu halen devam etmektedir. Tep
kisel felsefeyle ve otoriter devlet anlayışıyla hazırlanmış bu anayasada yer
yer yapılan değişikliklerle ancak sınırlı iyileştirmeler sağlanabileceği, değişim
istek ve çabalarının sona ermeyeceği göz önünde tutularak Türkiye’de pek
çok sorunun kaynağını oluşturan 1982 Anayasası tamamen değiştiril
meli, sadece bugünün değil, yarınların da ihtiyacını ve toplumun bek
lentilerini karşılayacak, çağın evrensel değerleriyle bütünleşecek yeni
bir anayasa kabul edilmelidir. Toplumsal uzlaşma sonucu özgürlüklerin
asıl, kısıtlamanın istisna olduğu anlayışı ile hazırlanacak böyle bir anayasa
rehberliğinde ancak gelişmiş batı standartlarına ulaşabiliriz.
Eraslan ÖZKAYA
393
Tek seçenek ve izlenmesi gereken en uygun yol bu olmasına karşın; öz
gürlükçü, çoğulcu, çağdaş yeni bir anayasanın beklenen süre içerisinde çıkarılamaması halinde farklı zamanlarda yapılacak birbirleriyle çelişen değişiklik
ler yerine, çağdaş normlara uymayan tüm maddelerin hep birlikte değiştiril
mesi yoluna gidilmelidir.
1982 Anayasasında bunca değişiklik yapılmasına karşın; yasama, yürüt
me ve yargı ile ilgili sorunlara dokunulmamış özgürlük ile otorite dengesizliği
tam olarak düzeltilememiştir. Halen yürütme organının öteki organlara özel
likle yargı organına karşı üstünlüğü ve hakimiyeti devam etmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, kuvvetler ayrılığı ilkesine dayalı parlamen
ter sistemi kabul etmiştir. Kuvvetler ayrılığı ve denkliği, yargı bağımsızlığı il
kesinin bir gereği olarak, ayrıca yüksek mahkeme üye ve kurullarının en uy
gun seçimi yapma yeterliliklerinin bulunduğu da göz önünde tutularak, Ana
yasanın 104/c, 154/4, 155/3, 156/2. maddeleri değiştirilmelidir.
Demokratik parlamenter rejimin ön koşulu olan kuvvetler ayrılığı ve
denkliği, yargı bağımsızlığı ve yargıç güvencesi ilkelerini yok sayan evrensel
hukuk normları ile çatışan 140. maddenin 4. fıkrasının, 144, 159. maddeleri
nin Yargıtay’ın Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına, Başbakanlığa,
Adalet Bakanlığına sunduğu Anayasa değişikliği taslağı yönünde zaman yiti
rilmeden değiştirilmesi zorunluluğu vardır.
Anayasa Mahkemesinin kuruluş ve çalışma usulü ile ilgili 146 ve 149.
maddeleri; yüksek mahkemenin, yürütme erkinin etkisi altında kalmaması ve
etkinliğinin artırılarak görevine devam edebilmesi için mutlaka değiştirilmeli
dir.
Yargıtay’da ve Danıştay’da Birinci Başkan ve Daire Başkanlıkları seçim
lerinin uzamasına ve görevlerin aksamasına neden olan ve Yargıtay ve Da
nıştay Yasaları ile düzenlenmesi yerine, gerekmediği halde Anayasada yer
alan 154/3, 155/4. maddelerinin acilen değiştirilmesi yoluna gidilmelidir.
Hukuk devleti olmanın, yönetimi hukuka bağlı kılmanın başlıca koşulla
rından birisi de bütün idari işlem ve kararların yargı denetimine bağlı olması
dır. Başka bir anlatımla, bir kısım idari işlem ve kararların yargı denetimi dı
şında tutulması hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü ilkesi ile bağdaşamaz.
Bu ilkelere uymayan, bir kısım idari işlem ve kararları yargı denetimi dışında
tutan Anayasanın 105/2, 125/2, 129/3 ve 159/4. maddelerinin yürürlüğüne
son verilmelidir.
394
Hukuk Devleti kavramına uymayan, toplumun gereksinmelerini karşıla
madığı anlaşılan 121,122,148 ve 153. maddeler yeniden düzenlenmeli, öte
ki tüm maddeler toplumun beklentileri ve gereksinimleri, demokratik standart
lar, insan hakları ve hukukun üstünlüğü ilkesi doğrultusunda gözden geçiril
melidir.
Anayasalar toplumsal uzlaşma belgeleridir. Gerek bu maddeler, gerekse
değiştirilmesi gereken öteki tüm maddeler, gözden geçirilip değiştirilirken her
hangi bir partinin veya iktidarın isteği ve tercihi değil, tüm toplumun beklenti
si, gereksinmeleri, demokratik standartlar, insan hakları ve hukukun üstünlü
ğü esas alınmalıdır.
TEMEL YASALARDA
YAPILMASI GEREKEN DEĞİŞİKLİKLER
Anayasada yapılması gereken bu değişiklikleri ve iyileştirmeleri tamam
lamak üzere bir kısım temel yasaların da değiştirilmeleri ve yenilenmeleri zo
runludur.
Bunların başında yargıç bağımsızlığı ve güvencesi ilkeleri uyarınca 2802
sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu ile 2641 sayılı Hakimler ve Savcılar Yük
sek Kurulu Kanununda yapılması gereken değişiklikler gelmektedir.
1961 Anayasasının 134, 1982 Anayasasının 140. maddesinin emredici
hükümlerine göre, yargı bağımsızlığı ve yargıç güvencesi ilkelerine uygun bi
çimde yasalaşması zorunlu olup da, kırk yılı aşkın süredir çıkarılmamasında
ısrar olunan özel yasa artık çıkarılmalı, yürütme ve yasama, kuvvetler ayrılı
ğı ve denkliği ilkesine gerçekten inandığını göstermelidir.
Halen Türkiye Büyük Millet Meclisinin gündeminde olan Türk Ceza Ka
nunu ve Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu tasarıları hakkında toplumun, si
vil toplum örgütlerinin, çeşitli kurum ve kuruluşların ceza adaleti, temel hak ve
özgürlükler gibi hususlarda çekinceleri ve duyarlılıkları bulunmaktadır. Bu
eleştiri ve öneriler göz önünde tutularak bu tasarılar yeni baştan değerlendi
rilmeli, çağdaş toplumlarda artık suç olarak kabul edilmeyen eylemler suç ol
maktan çıkarılmalı, idari para cezası verme yetki ve sınırları genişletilmelidir.
Kaldırılan sorgu yargıçlığının yerini doldurmak üzere cumhuriyet savcılarının
yetkileri arttırılmalı, inandırıcı kanıtı bulunmayan olaylarda, cumhuriyet savcı
larına takipsizlik veya kamu davasını erteleme kararı verme yetkisi, kanıta
dayanmadan açılan davalarda ise ceza mahkemelerine iddianameyi ret et
me yetkisi tanınmalıdır.
Eraslan ÖZKAYA
395
Doğal mahkeme kuralına aykırı bulunan Devlet Güvenlik Mahkemeleri
kaldırılmalı, görevleri ağır ceza mahkemelerine devredilerek ağır ceza mah
kemeleri arasında iş bölümü esası getirilmelidir.
Yürürlük maddesi hariç Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen Böl
ge Adliye Mahkemeleri Yasa Tasarısı bir an önce yürürlüğe konulmalı, bu ya
saya paralel olarak ve halen Türkiye Büyük Millet Meclisi gündeminde bulu
nan Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu değişikliğine ilişkin yasa tasarısı gö
rüşülürken, bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay arasındaki görev sorunu
Türkiye gerçeklerine göre çok iyi belirlenmelidir. Bölge adliye mahkemeleri ilk
derece mahkemelerinde yapılan işlemleri yeni baştan tekrar etmemeli, onla
rın yanlış yaptığı, eksik bıraktığı hususları düzeltip tamamlayacak şekilde gö
revlendirilmeli, böylece ilk derece mahkemesine benzer görevler yükletilerek
aşırı iş yoğunluğu karşısında bırakılıp çalışamaz duruma düşürülmemelidir.
Öte yandan, bölge adliye mahkemeleri kurulmasında, kaliteli adalet amaç;
Yargıtay’ın iş yükünün azaltılmasının bir sonuç olduğu gözetilerek bölge ad
liye mahkemelerinin ikinci bir Yargıtay gibi çalışmaması için gerekli düzenle
meler yapılmalıdır. Bölge adliye mahkemelerini aşıp Yargıtay’a gelecek da
vaların bölge adliye mahkemelerinde çok fazla bekleyerek yargılamanın uza
ması önlenmelidir. Aşırı içtihat aykırılığı ve bölgesel adalet:gibi çıkması olası
sorunların önlenmesi için gerekli duyarlılık gösterilmelidir. Bu yasa tasarısına,
hukuk mahkemelerinin kesin karar verme yetkilerini genişletecek hükümler
eklenilmeli, kesin karar verme sınırlarının enflasyona göre kendiliğinden art
ması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Sulh ve asliye mahkemeleri ara
sında verilen görevsizlik kararlarının davaların uzamasında büyük payı oldu
ğu uygulamanın gözlemi ile sabittir. Bu nedenle Hukuk Usulü Mahkemeleri
Kanununda ve maddi hukuk alanında gerekli değişiklikler yapılarak asliye ve
sulh hukuk ayırımına son verilmeli, hukuk mahkemeleri arasında ihtisaslaş
maya göre iş bölümü yapılmalıdır. Asliye hukuk mahkemelerine denk görev
yapan asliye ticaret mahkemelerinin çok hakimle çalışmasını makul göstere
cek bir neden bulunmadığından tek hakim esası getirilmelidir.
Pek çok dava gereksiz yere açılıp yargının önü tıkandığından kişiler ve
ya kişilerle kamu kurum ve kuruluşları arasındaki özel hukuk ilişkilerinden do
ğan ve tarafların iradeleriyle çözümlenebilecek davaların, önce uzlaşma ku
rullarında çözüme kavuşturulması, mümkün olmadığı taktirde hukuk mahke
melerinde dava açılması için usul hukukunda ve maddi hukuk da gerekli de
ğişiklikler yapılmalıdır.
396
Ceza davalarının makul süre içerisinde doğru ve yansız bir şekilde görü
lüp sonuçlanması, ceza adaletinin yanılgısız gerçekleşmesi, işkence iddiala
rının kesin olarak son bulması için şimdiye kadar idari mercilerin tekelci bir
zihniyetle çıkarılmasını önledikleri ve halen Meclis gündeminde bulunan Adli
Kolluk Yasası bir an önce kabul edilip yürürlüğe konulmalıdır.
Her yıl açılan binlerce kira tespit davaları mahkemeler ve Yargıtay’ın il
gili daireleri için büyük bir yük teşkil etmektedir. 6570 sayılı Kira Yasası’nın
kira tespit komisyonlarının kurulması yönünde değiştirilmesinde zorunluluk
vardır. Böyle bir değişiklik pek çok davanın açılmasını önleyecek yargının iş
yükünü hafifletecektir.
Ekonomide ve teknolojide meydana gelen büyük gelişmeler, küreselleş
me, Avrupa Birliğine uyum; Borçlar Yasası ve Türk Ticaret Yasasında toplu
mun gereksinmelerine göre yeni değişiklikler gerektirmektedir. Bu yönde ya
pılan çalışmalar bir an önce tamamlanıp değişiklikler gerçekleştirilmelidir.
Geniş katılımı, parti içi demokrasiyi, örgütlenme özgürlüğünü, başka bir
anlatımla çoğulcu, katılımcı, özgürlükçü demokrasiyi gerçekleştirmek, parla
mentoyu demokratikleştirmek üzere Siyasi Partiler ve Seçim Yasalarında
mutlaka değişiklik yapılmalı, 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası, Anayasanın
değişen 68 ve 69 maddelerine uyumlu hale getirilmelidir.
Tebligat işlemleri davaların uzamasına büyük ölçüde etken olmaktadır.
Ulaşım, iletişim ve haberleşmede büyük gelişmeler kaydedilmiş, hız çağına
ulaşılmıştır. Teknolojik olanaklardan yararlanılarak, hızlı ve güvenilir tebligat
yapılacak şekilde Tebligat Kanunu değiştirilmeli, bu yönde posta hizmetleri
ve kadrosu çağımızın koşullarına uygun olarak yeniden yapılandırılmalıdır.
Davaların uzamasına, yargıya duyulan güvenin azalmasına neden olan
bilirkişilik müessesesi, güven duyulacak, davaları uzatmayacak şekilde ayrı
bir yasa ile düzenlenmelidir.
Zamanında ve gereği gibi infaz edilmeyen hükümler, önemini ve etkisini
yitirmektedir. İnfaz, yargılamayı tamamlayan en son aşamadır. Hukuk alanın
da birçok hükmün zamanında ve gereği gibi infaz edilmediği uygulamada gö
rülmektedir. Ceza hükümlerinin infazında ise tüm hükümlülere otomatikman
uygulanan meşruten tahliye ve olur olmaz çıkarılan af yasaları hükümlerin
caydırıcılığını ortadan kaldırmaktadır. Bu nedenle İcra ve İnfaz Hukuku yeni
den gözden geçirilmeli ve değiştirilmeli, Ceza ve Tedbirlerin infazı Hakkındaki Yasa Taslağı biran önce yasalaşmalıdır.
397
Eraslan ÖZKAYA
Yurdumuzda ormanlar çoğalacağına azalmaktadır. Erozyon ürkütücü bo
yutlara ulaşmıştır. Devlet ile orman köylüsü arasında kavga bir türlü bitmemekte, ormanlarımız alev alev yanmaktadır. Devlet ormanların tahribatını önleyememekte, önce ormanda işgale ve yapılaşmaya göz yummak sonra da
bu yerleri orman dışarısına çıkarmak suretiyle orman işgalini yasallaştırmak
gibi yanlış politikalarla ormanların azalmasına neden olmaktadır. Çaresizliğin
sonucu olarak yapılan orman dışına çıkarma işlemleri, artık gelenek halini al
mış durumdadır. Orman Bakanlığı ormanların korunmasında yetersiz, azal
masına seyirci kalmaktadır. Ormanların korunup çoğaltılması için yeni bir fel
sefe ile bireyden devlete, köyden şehre, ceza evlerinden emniyet güçlerine ve
okullara kadar tüm kurum ve kuruluşları bu yönde örgütleyecek, aralarında el
ve işbirliğini sağlayacak bir Orman Kanunu çıkarılmasında zorunluluk vardır.
Cennet kadar güzel ülkemizin doğası, havası, suyu, süratle bozulup kir
lenmektedir. Çevre bilincinin geliştirilmesi ve çevrenin korunmasında, toplu
mun örgütlenip katılımının sağlanmasında yetersiz kalan Çevre Yasası, ulus
lararası ölçütlere uygun olarak yeni baştan düzenlenmeli, bozulan doğanın
eski hale getirilmesinin zor hatta imkansız olduğu düşünülerek acele edilme
lidir.
Uzun yıllar beklenen Adalet Akademisi Yasası nihayet kabul edilmiştir.
Adalet akademisinin başta yargıç, cumhuriyet savcıları ve avukatlar olmak
üzere tüm hukukçuların meslek öncesi ve meslek içi eğitimlerine büyük katkı
sağlayacağı kuşkusuzdur. Yasa hükümleri, Adalet Akademisinin bağımsızlı
ğı ve çalışması yönünde duraksamalar yaratmakta ise de zaman içerisinde
belirecek aksaklıkların giderileceğini ümit ediyoruz. Önemli olan Adalet Aka
demisinin saygın, mutlak bağımsız görev yapması, verilecek meslek içi eği
tim ve öğrenimin yüksek düzeyde olmasıdır.
YASALARIN DOĞRU ETKİN
VE
ZAMANINDA UYGULANMASI
Türk Hukukunda; hak ve özgürlüklerin güvenceye kavuşturulma
sında, hukukun üstünlüğünün sağlanmasındaki ikinci unsurun da tam
olarak gerçekleştiğini, yargının doğru, etkin ve zamanında işlevini yeri
ne getirdiğini, söylemek olanağı yoktur. İçinde bulunduğu sorunlar yar
gının büyük ölçüde görevini tam, doğru ve zamanında yapmasını önle
mektedir.
398
Yargının sorunlarının giderilmesi, olanaksızlıklarının ortadan kaldı
rılması, iyi yasalar çıkarılmasından daha öncelikli, daha ivedi, bir durum
arz etmektedir.
Adalette kaliteyi yükseltmenin, yanılgıyı azaltmanın önde gelen ko
şullarından biri, çok iyi eğitim ve öğrenim görmüş, yasaları ve hukuku
iyi bilen ve izleyen, sağlıklı yorum yapan ve doğru sonuca varan hukuk
çuların yargıda görev almalarıdır. İnsan unsuru hiçbir kurum ve kuru
luşta yargıda olduğu kadar ön plana çıkmamıştır. Çünkü adaleti ancak
insanlar gerçekleştirebilmektedir.
Böyle bir amaca ulaşmanın tek yolu ise sübjektif, siyasi ve ideolojik gö
rüş ve düşüncelerden uzak durularak, yeterli mekan, değerli öğretim kadrosu
ve zengin bilgi kaynaklarına sahip; tek yanlı anlatıma ve ezberciliğe son ve
ren, araştırma, özgür düşünme, fikir üretme, tartışma, karar verme yetenek
lerini geliştiren, evrensel değerlere yönelik bir eğitim sistemi oluşturmak, gü
cünü bilimden, Atatürk ilke ve devrimlerinden alan, çağdaş okullar ve özerk
üniversiteler açmak, mevcutları da aynı şekilde geliştirmektir.
Ne yazık ki, gün geçtikçe çoğalan tabela fakülteleri ile hukuk öğrenimi
süratle yozlaşmaktadır. Radikal önlemler alınmadığı takdirde bu yozlaşma
artarak devam edecektir. Yargıç etiği ve yargıcın kendisine karşı bağım
sızlığı ancak nitelikli bir eğitim ve öğrenimle gerçekleştirilebilir.
Gerek yargıç ve cumhuriyet savcılarının, gerekse avukatların mesleğe
kabullerinde sağlıklı bir sınav yapılmamaktadır. Hakim ve savcıların sözlü sı
navları yansızlıktan uzak olup, Adalet Bakanlığının tekeline ve takdirine terk
edilmiş bulunmaktadır. Meslek öncesi ve özellikle meslek içi eğitim çok yeter
siz kalmakta, uygulayıcıda araştırma, öğrenme, sorgulama, sağlıklı yorum
yapma ve karar verme, bilinç ve yeteneğinin oluşup gelişmesine yardımcı
olacak düzeye ulaşamamaktadır.
Yargıda yapısal bozukluk artarak devam etmektedir. Bunların ba
şında yargı bağımsızlığı ve yargıç güvencesi gelmektedir.
YARGI BAĞIMSIZLIĞI VE YARGIÇ GÜVENCESİ
hukuk devletinin vazgeçilmez koşullarından biri de yargı bağımsızlığı ve
yargıç güvencesidir. Yargı bağımsızlığı aynı zamanda kuvvetler ayrılığı ilke
sinin bir gereğidir. Anayasanın 9. maddesinde yargı yetkisi Türk Milleti adına
bağımsız mahkemelerce kullanılır hükmü konulmuştur. Yine 138., 139. mad
deleri ve 140. maddesi yargı bağımsızlığı, yargıç ve savcı güvencesine iliş
Eraslan ÖZKAYA
399
kin detaylı hükümler içermektedir. Ancak 140. maddenin 4. fıkrası "hakim
ler ve savcılar idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlıdır."
şeklindeki çelişik hükmü ile bağımsızlıktan değil bağımlılıktan söz et
mekte ve yargıç bağımsızlığını büyük ölçüde zedelemektedir.
Anayasamızda yargıç bağımsızlığını kısıtlayan, kaldıran bu hüküm ile de
yetinilmemiş 144. maddede, yargıç ve cumhuriyet savcılarını denetleme gö
rev ve yetkisi adalet müfettişlerine verilmiştir. Müfettiş raporlarının, yargıç ve
cumhuriyet savcılarının meslekte ilerleme, yükselme ve tayin, hatta meslek
ten çıkarma işlemlerinde birinci derecede etkisi bulunmaktadır. Adalet müfet
tişleri ise 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanununa göre Adalet Bakanlığı
merkez kuruluşunda ve tamamen Adalet Bakanına bağlı bir memur olarak
çalışmaktadırlar.
Adalet Bakanının emrinde çalışan bir müfettişin hakimler ve savcıların
özlük işlerinde bu denli söz sahibi olması yargı bağımsızlığı ve yargıç güven
cesi ile asla bağdaşamaz.
Anayasanın 159. maddesinin 2. fıkrasında ise Hakimler ve Savcılar Yük
sek Kurulu Başkanının Adalet Bakanı, doğal üyesinin de Adalet Bakanlığı
Müsteşarı olduğu öngörülmüş, aynı maddenin 4. fıkrasında da Kurul kararla
rına karşı yargı mercilerine başvurulamaz hükmü getirilmiştir.
Anayasanın değinilen bu hükümlerinden açıkça anlaşılacağı üzere Ha
kimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Başkanı olan Adalet Bakanı, yanında ken
disine bağlı, ayrı karar vermesi olanaksız müsteşarı, müfettişleri, sekreteryası ile başkanlık etmekte, karar vermekte ve kararına karşı yargı mercilerine
başvurulamamaktadır. Kısaca yine Anayasa hükümleri ile yargının yürüt
me tarafından kuşatılması, denetlenmesi sağlanmıştır. Bunların yanında
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun müstakil bir bütçesi ve binası dahi
yoktur. Yargıçlar ve cumhuriyet savcılarının mesleki kaderleri üzerinde
mutlak yetkilere sahip bu kurul, bağımsız olmadıkça yargıç bağımsızlı
ğından ve güvencesinden söz etmek elbette mümkün olamayacaktır.
Bu hükümler Anayasada durduğu sürece yargı bağımsızlığından ve
yargıç güvencesinden asla söz edilemez. Nitekim 1982 tarihinden itiba
ren Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun kararları tarafsız karar ola
rak güven vermemiş, çıkarılan her kararname basında, kamu oyunda,
tüm adalet teşkilatında, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun bir ka
rarnamesi değil de Adalet Bakanlığının hatta iktidardaki partilerin veya
partinin bir tasarrufu ve kararnamesi olarak algılanıp değerlendirilmiştir.
400
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu dururken, Adalet Bakanlığı Müste
şar Vekili tarafından tüm yargıç ve cumhuriyet savcılarına gönderilen
26.06.2003 tarih 11/86 yine aynı tarih 12/87 sayılı genelgeler dahi başlı ba
şına Türkiye’de yargıç bağımsızlığı ve güvencesi bulunmadığını gösteren en
yeni ve en çarpıcı belge örnekleridir. Çok onurlu ve saygın yargıçlık ve cum
huriyet savcılığı mesleğinin etik kurallarına uymayan münferit kişiler hakkın
da yasal işlem yapmak yerine, yargıçlık ve cumhuriyet savcılığı görevlerini
onurla yerine getiren tüm meslek mensuplarına gönderilen bu genelgeler, on
ların mesleki onurlarını yaralaması yanında, Hakimler ve Savcılar Yüksek
Kurulu ile yargıç ve cumhuriyet savcıları arasında bir iletişim zorluğu yaşan
dığını, arada Adalet Bakanlığının bulunduğunu, yargıç ve cumhuriyet savcı
larının mesleki kaderleri üzerinde halen siyasetçilerin ve birtakım güç odak
larının etken olduğunu göstermektedir. Oysa siyaset bulaşan yargının,
yansızlığını, saygınlığını ve kendisine karşı duyulan güveni yitirmesi ka
çınılmazdır.
Avrupa Birliği normlarına ulaşmak için büyük gayret sarf eden, bu yönde
Yedinci Uyum Yasasını çıkaran hükümet ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin-,
temel hak ve özgürlüklerin korunmasının, hukuk devleti olmanın ön koşulu
olan yargı bağımsızlığına ve yargıç güvencesine bu denli duyarsız hatta is
teksiz kalması büyük bir talihsizliktir. Hem de Avrupa Birliğine uyum yönünde
büyük bir noksanlıktır.
Yargı bağımsızlığından ve yargıç güvencesinden kaçınıldığı, yasal yü
kümlülük yerine getirilmediği sürece hak ve adaletin, hukukun üstünlüğünün,
gerçekleşmesini istemek, hayalden ibaret kalacaktır.
Yargı bağımsızlığı ve yargıç güvencesi yargıya tanınan bir ayrıcalık
değil, herkes için gerekli olan hak ve adalete ulaşmanın tek yoludur.
Bağımsız ve yansız, etkin işleyen, zamanında karar veren, sorunların
dan arındırılmış bir adalet sistemi için öncelikle geçmişin deneyimlerinden ya
rarlanılarak Yargıtay’ca hazırlanan ve hükümete sunulan Anayasa Değişiklik
Taslağı doğrultusunda ilgili maddelerin değiştirilmesi, buna paralel olarak pek
çok maddeleri değişikliğe uğrayacak 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanu
nuyla, 2641 sayılı Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanununun yeni baş
tan düzenlenmesi gerekmektedir.
Yargı, devletin en yoksul ve en zayıf erki haline getirilmiştir. Çünkü
erkler arası eşitlik sözde kalmış, yargının tüm maddi kaynakları yasama
ve yürütme organının takdirine bırakılmıştır. Yasama ve yürütme organ
ları da bu takdir haklarını yargıya karşı çok cimri kullanmışlar öyle ki,
401
Eraslan ÖZKAYA
yargının bütçedeki payını tarihinin en düşük seviyesine indirmişler,
yüzde birlerin altına düşürmüşlerdir.
Anayasanın, yargıç ve cumhuriyet savcılarının özlük haklarının yargı ba
ğımsızlığı ve yargıç güvencesi ilkelerine göre düzenlenmesini öngören 140.
maddesinin 3. fıkrası hükmü aradan bunca zaman geçtiği halde yerine geti
rilmemiş, özel yasa çıkarılmamıştır. Anayasanın emredici hükmü ile çeli
şen, bu ihmali aşan umursamazlığa karşı ne gibi etkin önlemlerin alın
ması gerektiğini, yargı artık düşünür hale gelmiştir.
Yargının mekan, araç gereç, personel sorununun düzeltilmesi yönünde
henüz bir işaret görülmemektedir. Yargı, çağdışı bina, araç-gereç, yetersiz ve
eğitimsiz personel sorunlarıyla karşı karşıyadır. Cumhuriyet savcısı ve yargıç
kadrolarında noksanlık, personel açığı, yargıyı durma noktasına getirmiştir.
Israrlı isteklerimize rağmen Yargıtay’da dahi personel açığı azalacağına sü
ratle çoğalmaktadır.
Altından kalkılamayacak iş miktarı, aşırı maddi ve fiziki imkansızlık, ya
bancı dil bilen iyi yetişmiş hukukçuların ve personelin yargıda görev alması
nı önlemekte, bu husus girmeye çalıştığımız Avrupa Birliği değerlerini daha
yakından takip etmemizi zorlaştırmaktadır.
Zaman geçirilmeden gerekli önlemler alınmadığı takdirde, bireyin hak ve
adalete ulaşma güvencesi kaybolacak, toplumun barış ve huzuru ile ekono
mik kalkınma alanında görülen tahribat, çok daha büyük boyutlara ulaşacak,
devletin temelini ayakta tutmak mümkün olmayacaktır.
Adalet Bakanlığınca başlatılan ve Yargıtay’ın işbirliği ile gerçekleştirile
cek olan Ulusal Yargı Ağı Projesi (U.Y.A.P) bilgiye ulaşılması, hataların azal
tılması, davaların süratlenmesi yönünde yargıya ümit kaynağı olmakta, yargı
bu projenin tamamlanmasını sabırsızlıkla beklemektedir.
Yargının içinden gelen, yargı bağımsızlığının zorunluluğuna ve erdemi
ne inandığını bildiğim sayın Adalet Bakanımızın, bu yönde çok önemli görev
ler üstleneceğine inanıyorum.
ATATÜRK VE DEMOKRASİ
Demokratik, laik, çağdaş Türkiye Cumhuriyeti hukuk devletinin; sağlam,
sarsılmaz temelleri, Atatürk'ün ilke ve devrimleri üzerine oturtulmuştur.
Türk Toplumunu demokrasiye, çağdaşlaşmaya hazırlayan yüce Ata
türk’ün önderliğinde, sağlam temeller üzerine kurulan modern Türkiye Cum
402
huriyeti, kuruluşundan bu güne dek bu ilke ve devrimlerin bir sonucu olarak
insan hak ve özgürlüklerinin geliştirilip güvenceye kavuşturulmasında çok
önemli aşamalar kaydetmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti Devletinin çoğulcu, katılımcı, özgürlükçü, in
san haklarına saygılı, hukukun üstünlüğüne dayalı, demokratik hukuk
devletleri arasındaki saygın yerini Atatürk’ün ilke ve devrimlerine borç
lu olduğu, yadsınamaz gerçeklerdendir.
Ancak, Türkiye Cumhuriyetinin, ülkesi ve ulusu ile bölünmez bütünlüğü
nü, aydınlanma ve çağdaşlaşma yönünde ilerlemesini; kendi emellerine uy
gun bulmayan gerici, bölücü, çıkarcı çevreler değişik görünüm ve söylemler
le Atatürk ve Atatürkçülük karşısında açıktan veya gizli yıpratma ve yaralama
faaliyetlerine devam ede gelmişlerdir.
Bütün bunlara karşın, Türkiye Cumhuriyeti, hukukun üstünlüğü, demok
ratik hukuk devleti, insan hak ve özgürlükleri yönünde çok önemli atılımlar
gerçekleştirmiştir. Bu süreç son zamanlarda hızlanarak devam etmektedir.
Atatürk ilke ve devrimlerini halen anlayamayan veya içlerine sindireme
yen, çağdaşlaşma girişimlerini geriye döndürmek isteyen kimi çevreler,
bu kez Atatürkçülüğü demokratikleşmeye, Avrupa Birliği kriterlerine
ulaşmaya, temel hak ve özgürlüklerin gelişmesine engel olan bir ideolo
ji, resmi bir doktrin gibi göstermek suretiyle yıpratma eylemlerine hız
vermişlerdir. Ayrıca bu malum kimseler, dış ülkelerdeki bir kısım kuru
luş ve kişileri de etkileyip, gerçeklere uymayan kendi görüş ve düşün
celerini onlara tekrar ettirme yolunu seçmektedirler. Öyle ki, kimileri
hak ve özgürlükleri koruma adına Atatürk isminin anayasadan çıkarıl
masını önerecek kadar ileri gitmektedirler.
Hemen belirtmek gerekir ki, onun ölümünden sonra kimilerince Kema
lizm olarak isimlendirilmiş olsa da Atatürkçülük ne bir ideoloji, ne bir teori,
nede bir katı dogmadır.
Atatürkçülük fert, toplum ve devlet yaşamını akla ve bilime göre dü
zenlemektir.
Sürekli ilerlemeye, gelişmeye, çağdaşlaşmaya, temel hak ve özgür
lüklere tamamen açık bir devrimin adıdır. Bir ileri uygarlık projesidir.
Atatürkçülük, geçmişin dar zaman kalıpları içerisine sığacak bir
ideoloji değil, gelecek zamanların evrensel değerleri ile bütünleşecek il
keler topluluğudur.
Atatürk, Avrupa’nın birçok ülkesi ırkçı, totaliter, hak ve özgürlükleri yok
sayan rejimlerle yönetilirken; o buhranlı ve olumsuz koşullar içerisinde Kurtu
Eraslan ÖZKAYA
403
luş Savaşını "milletin kayıtsız şartsız egemenliği" adına gerçekleştirmiş, bili
min yol göstericiliğinde Cumhuriyetin yasal ve kurumsal temel yapısını oluş
turmuştur. Örnek aldığı batı toplumlarını dahi geride bırakacak şekilde hukuk
ve insan hak ve özgürlükleri yönünde, büyük devrimler gerçekleştirmiştir.
Atatürk, devleti teokratik yapıdan kurtarmış, çok kısa bir süre içerisinde
demokratik yapıyı kurmuş, daha sonra gerçekleşecek gelişmelerin önünü
açık tutmuştur.
Atatürk devrimlerini; demokratik düzenin, yasal ve geçerli düzeyi ile bi
limsel yönetimin kabul görmüş ilkelerinin sağlam zemini üzerine oturtmuştur.
Atatürk’ü evrensel kılan, onun çağdaşlaşma, aydınlanma ve demok
ratik hukuk devletini kurma yönünde başlattığı ve yaşama geçirdiği bu
temel ilkelerdir.
Atatürk, "Ben, hiçbir değişmez düstur, öğreti bırakmıyorum. Bilim değişi
yor, bilimi izleyenler beni izlemiş olur" sözleriyle aydınlanma ve çağdaşlaş
ma felsefesini açıklamış, tüm icraatlarıyla toplumun ilerleme ve gelişme yö
nündeki geleceğini hazırlamıştır.
Ne yazık ki, Atatürk ilke ve devrimleri 1950’lerden sonra bir yandan
popülist politikacılar ile devrim ve yenilenme karşıtlarının; öte yandan,
Atatürk ilke ve devrimlerinin önemini, içeriğini ve amacını, tam olarak
kavrayamayan, onlara biçimsel ve yüzeysel yaklaşan, ilerici, atılımcı fel
sefesini yanlış yorumlayan, sözde Atatürkçülerin el ve işbirliği ile aşındırılmaya, yıpratılmaya, slogan haline getirilmeye başlatılmış; Türki
ye’nin üretici bilgi dinamiği zayıflatılmış, yasal ve yapısal yenilenme,
çağdaş, demokratik toplum olma, evrensel ilkelerle buluşma yönündeki
hızı yavaşlatılmıştır. Atatürk’ün, yıllar sonrasını okuyan dehası ile yaptı
ğı "Demokrasi, geleceğini akıl ve bilimden alır", "Yaşam, kuramları de
ğil, kuramların yaşamı izlemesi gerekir" şeklindeki ikazları yeteri kadar
dikkate alınmamış; onun gösterdiği yoldan, düşünce ve amaçlarından,
sapma baş göstermiştir.
İşte, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin mevcut sorunları yapılan bu
yanlışlıklardan ve sapmalardan kaynaklanmaktadır.
Bütün bunlara karşın, gücünü akıl ve ilimden alan Atatürkçülük, Wendel
VVilkie’nin söylediği gibi “Kollara işaret takılmadan, üniformalara bürünme
den, kitleleri asabi heyecanlarla dalgalandırmadan gerçekleştirildiğinden" bü
yük çoğunluğun tutkusu haline gelmiş, tabana yayılmış demokrasinin, hukuk
devletinin erdemine inanmış, genç, dinamik, aydınlık dolu geleceğe yönelmiş
bir Cumhuriyet nesli yetişmiştir.
404
Yapılması gereken iş, bilimsel ve toplumsal gerçeklere uymayan
yapmacık iddialarla geriye dönüş yolları veya yeni cumhuriyet macera
ları aramak yerine, Cumhuriyetin ilk yıllarındaki inanç ve dinamizm ile
toplumun önünü tıkayan engelleri kaldırmak, Atatürk ilke ve devrimlerinin yol göstericiliğinde yasal ve yapısal reformları zaman yitirmeden
■ gerçekleştirmektir.
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN VE
AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ
KARARLARININ BAĞLAYICILIĞI
Bu bağlamda;
Çağdaş, demokratik hukuk sistemlerinde, bireylerin sırf insan olmaları
nedeniyle doğuştan sahip oldukları; dokunulamaz, bölünemez, devredile
mez, vazgeçilemez hak ve özgürlükler artık devletlerin iç hukuk sorunu ol
maktan çıkmış, uluslararası bir boyuta ve güvenceye kavuşturulmuştur. Gü
nümüzde, insan haklarını en ileri boyutlarıyla tanıyıp, güvence altına almak,
saygın bir hukuk devletinin en sağlam göstergesi sayılmaktadır.
Türkiye 26 Haziran 1945 tarihli Birleşmiş Milletler Sözleşmesini imzala
makla, insan hakları ve temel özgürlüklerine saygı duyulması ilkesini kabul
etmiş, 1949 yılında Avrupa Konseyine üye olmuş, 04.11.1950 tarihinde Avru
pa İnsan Hakları Sözleşmesini imzalamıştır.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini, hukukunun bir parçası sayan Türki
ye Cumhuriyeti, Avrupa İnsan Hakları Komisyonuna bireysel başvuru hakkı
ile Avrupa İnsan Hakları Divanının, daha sonra da Avrupa insan Hakları Mah
kemesi kararlarının bağlayıcılığı'"'! kabul etmiştir. Ayrıca, iç hukukunda bu
yönde gerekli düzenlemeleri yapmış ve kurumlar oluşturmuştur. Türkiye
Cumhuriyeti Anayasası, insan haklarına saygılı olmayı, Cumhuriyetin temel
ilkeleri arasında saymıştır. Son dönemlerde, insan hakları alanında, yasala
rımıza yeni birçok hükümler eklenmiştir.
insan hakları kavramı, en geniş anlamıyla olanı değil, olması gereken
hakları anlatır. Bu itibarla insan hakları daima gelişip genişlemesi gereken
haklardandır. İnsan haklarının gelişmesi ve güvenceye kavuşturulması
yönünde yapılanlar, hiçbir zaman yeterli görülmemelidir. Bu yüce değer
lere, bütün kamu kurum ve kuruluşlarının, sivil toplum örgütlerinin sahip çık
ması gerekmektedir. Ancak, bu yönde en büyük çaba hukukçulara, özellikle
yargıya düşmektedir, insan hakları ihlalleri, ilkel bir davranış biçiminden öte,
Eraslan ÖZKAYA
405
tüm ulusları ilgilendiren bir insanlık suçu olarak kabul edilmektedir. Bu ihlal
lerin önlenilmesi ve insan haklarının daha da geliştirilip yerleştirilmesi, bu
kavramları ortaya koyanlardan çok, bu kavramları yaşama geçiren cumhuri
yet savcıları, yargıç ve avukatların insan haklarına verdikleri öneme bağlıdır.
Yasaları, toplumun gereksinimlerine cevap veremeyen; soyut katı kural
lar olmaktan çıkarıp, hayatın yaşanan bir parçası haline getiren, yasayı
hukuka dönüştüren, üstün kişilerin cumhuriyet savcıları ve yargıçlar ol
duğu belleklerde yer etmelidir. Kötü yasanın, iyi uygulayıcılar elinde za
rarlı etkisini yitireceği yargısal bir gerçektir. Yorum ve uygulamanın, ya
sanın ve ilkenin yazım şeklinden önde gelmesi, uygulamaya ve yoruma
büyük önem kazandırmaktadır.
İyi yasanın, iyi uygulanması asildir. Bu iki koşuldan biri yoksa iyi
uygulanan kötü yasanın, kötü uygulanan iyi yasaya daima tercih edile
ceği ilkesi uygulamaya yön vermelidir.
Bu nedenlerle yargıçlar, cumhuriyet savcıları ve avukatlar hukuk eğitim
lerinin ilk yıllardan itibaren, hukukun üstünlüğü ve insan haklarını koruma yö
nünde çok iyi yetiştirilmeli, meslek öncesi ve meslek içi eğitimleri daha etkin
bir şekilde sürdürülmelidir.
Yasaları değiştirmek veya yenilemek zaman almaktadır. Bu itibarla; ya
saların toplumun gereksinmelerine her zaman cevap verememe ve toplumun
gerisinde kalma olasılığı vardır. Cumhuriyet savcıları ve yargıçların, yasala
rın el verdiği ölçüler içerisinde, yasaları daima insan hak ve özgürlüklerinin
daha geliştirilip yerleştirilmesi, hukukun üstünlüğünün gerçekleştirilmesi yö
nünde daha ilerici, daha çağdaş, daha geniş ufuklu yoruma tabi tutarak uy
gulamaları gerekmektedir.
Unutulmamalıdır ki, yasa koyucunun görevi zamanın koşullarına gö
re yasa yapmak; yargıçların görevi ise, yasaları kalıcı, evrensel değerle
re uygun olarak, özgür vicdanlarına göre yorumlayarak hukuku yarat
maktır.
Şu hususu da açıklamak zorundayım, Avrupa insan Hakları Mahkeme
sinde Türkiye Cumhuriyeti aleyhine açılan davalar çok büyük sayılara ulaş
mıştır. Ne yazık ki, birçoğu aleyhte sonuçlanmaktadır. Bir davanın hazırlık,
soruşturma ve karar aşamasında, iç hukuk kadar evrensel ilkelerin, özellikle
Avrupa insan Hakları Sözleşmesi hükümleri ile Avrupa insan Hakları Mahke
mesi kararlarının mutlaka dikkate alınması gerekmektedir. Esasen, bu husus
Anayasamızın 90.maddesinin son fıkrası hükmünün gereğidir. Karar gerek
çelerinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin ve Avrupa İnsan Hakları
406
Mahkemesi Kararlarının göz önünde tutulup tartışılması, hükme derin
lik, evrensellik ve güven kazandıracaktır.
Kabul edilen uluslararası sözleşmeler ve Avrupa İnsan Hakları Sözleş
mesi ile iç hukuk kuralları arasında çatışma ve çelişki çıktığında, iç hukuk ku
rallarının uygulanması şeklindeki kimi hukukçuların görüşlerine iştirak etme
yi olanaksız görüyorum. Hemen belirtmek gerekir ki, uluslararası sözleşme
kabul edilmekle, kendisiyle çelişen iç hukuk hükmü açıktan olmasa da örtülü
olarak yürürlükten kaldırılmış sayılmalıdır. Uluslararası sözleşme yürürlükte
iken, sonradan onun hükümlerine aykırı bir yasanın kabul edilmesi de tek ta
raflı olarak uluslararası sözleşme hükümlerini ortadan kaldırmak gibi bir du
rum yaratır. Böylece, bir devlet uluslararası sözleşmenin bağlayıcı hükümle
rinden kurtulmuş olur. Oysa evrensel hukuk kurallarına göre bir uluslararası
sözleşme başka bir uluslararası sözleşme ile ancak ortadan kaldırılabilir.
Esasen anayasaya aykırılığı ileri sürülememe, tek yanlı olarak yürürlükten
kaldırılamama gibi özellikleri bulunan uluslararası sözleşmelerin ve Avrupa
insan Hakları Sözleşmesi hükümlerinin ulusal yasalarımıza göre konumunu
tartışmanın pratikte hiçbir yararı ve gereği de yoktur. Bazı görüş ve bahane
lerle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi hükümlerinin göz ardı edilmesi sözleş
me hükümlerine ve evrensel hukuk kurallarına ters düşer.
Yargıtay Birinci Başkanlığınca olası çelişkileri önlemek düşüncesi ile Av
rupa insan Hakları Mahkemesi kararları artık bütün dairelere zaman geçiril
meden duyurulmaktadır. Ayrıca Avrupa insan Hakları Mahkemesi kararları
Yargıtay’ın internet sayfasında yayımlanmaya başlanılmış, izleyen tüm hu
kukçuların bilgilendirilmesi sağlanmıştır.
LAİKLİK VE DEMOKRASİ
Laiklik, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin ana yapısı, vazgeçilmez belirleyi
ci özelliğidir.
Gerek birey olarak, gerekse toplum olarak çağdaş tüm kazanımlarımız, laik düzen ile elde edilebilmiştir. Esasen, laiklik olmaksızın ege
menliğin kayıtsız şartsız millet tarafından kullanılmasından, hukukun
üstünlüğüne dayalı demokratik hukuk devletinin mevcudiyetinden asla
söz edilemez.
ileri medeniyet seviyesine ulaşmış tüm ülkelerde, değişmez din kuralları
ile daima değişen toplum ve devlet yaşamının yönetilmesi hiç düşünülme
mektedir. Bu nedenle, büyük devrimci Mustafa Kemal Atatürk, akıl ve ilmi,
hayata rehber göstermiştir.
Eraslan ÖZKAYA
407
İslamiyet’te din ve devlet işinin sınırlarını belirleyen ve birbirinden ayıran
reform yapılmadığından, dinin devlet işine karışması ve devlet düzenine ha
kimiyeti kaçınılmaz bir sonuç olmuştur. Geçmişte ve zamanımızda şeriat hu
kuku ile yönetilen devlet düzenleri bunun somut örnekleridir.
Dinin devlet ve siyaset işine karışması ise, bir yandan dinin istisma
rına, tartışma konusu yapılıp yıpratılmasına yol açmış; öte yandan, toplumların demokratikleşmesine, ilerlemesine, insan hak ve özgürlükleri
nin gelişmesine engel olmuştur. İşte laiklikte; dinin kutsal yerinde kal
ması sağlanmış; devlet işleri ise aklın ve ilmin özgür ortamına terk edil
miştir. Laiklikte din ve devlet kendileri için belirlenen sınırlar içerisinde
kalarak topluma barış, huzur ve güven getirmişlerdir.
Laik devlette, akıl, ilmin ve fennin özgür ortamında toplumu daha
ileri medeniyet seviyesine taşırken, her fert dinini seçmekte ibadetini
yapmakta inançlarını açığa vurmakta hür ve serbest kalmıştır.
Laiklikte, akıl ve din, toplum ve yönetim, arasında çatışma değil ba
rış, huzur ve dostluk mevcuttur. Çünkü laiklikte, akıl, inancın baskısın
dan kurtulmuş ve özgür duruma gelmiştir. Laiklik, inanç ve ibadet özgür
lüğünün temeli ve en büyük güvencesi olmuştur. Yüce İslamiyet dini akla bü
yük önem vermiştir. Ne var ki, değişmez, tartışılamaz, kutsal din kuralları ka
mu hukuku alanına hakim olduğu sürece aklın ve ilimin ışığında gelişme ve
ilerleme azalmıştır.
Laiklikte, hiçbir zaman din dışlanmamakta, aksine din bulunması gere
ken kutsal yerinde korunarak, din ve vicdan özgürlüğü en geniş anlamıyla ya
şama geçirilmektedir.
Devlet düzeninde ve bürokrasideki yapısal bozukluğun doğurduğu olum
suz sonuçlardan laiklik ilkesi sorumlu tutulamaz.
Laiklik kimilerinin söylediği gibi devlet otoritesini dışlayacak, başkalarının
din ve vicdan özgürlüğünü tehlikeye düşürecek kadar sınırsız özgürlük tanı
yan bir ilke de değildir. Evrensel hukuk kuralları bir hakkı kullanarak baş
ka bir hakkın yok edilmesine izin vermez. Din ve vicdan özgürlüğü, başka
larının din ve vicdan özgürlüğüne saygıyı da içermektedir. Laik düzende, kişi
ile Tanrı arasındaki ilişkide, sınırsız bir özgürlük tanınması esastır. Din, ibadet
ve inanç kişinin özel hayatının kutsal bir parçasıdır. Devlet bu alana giremez,
etki altına alamaz. Ancak tanınan bu özgürlük kişi ile Tanrı arasındaki boyu
tundan çıkarılarak, başkalarının ibadet ve inancına zarar verdiği, diğer bir an
latımla, kamu alanına taşırıldığı anda, tüm hak ve özgürlüklerde olduğu gibi
devletin müdahalesi ve onu başkalarının din ve ibadet özgürlüğüne zarar ver
408
meyecek sınırlar içerisine çekmesi gerekir. Laik düzende devlet tarafsız ve
herkese eşit uzaklıktadır. Ancak sınır ihlallerine dur demek vazifesinin
gereğidir. Özgürlük başkasının özgürlüğü ile sınırlandırılırsa haklılık ka
zanır. Aksi halde, kuvvetli zayıfın, çoğunluk azınlığın din ve vicdan özgürlüğü
nü gasp edecektir. Bu hazin sonucu, tarihin tekrarı hep göstermiştir. Devlet bu
anarşiye seyirci kalamaz. Sınırsız din ve vicdan özgürlüğü adına devleti
devre dışı bırakmak isteyenlerin uzak amacı önce anarşi, sonrada teok
ratik devlet düzeninden başka bir şey olamaz. Devletin, dokunulamaz öz
gürlük bahanesiyle; bir kesimin din ve vicdan özgürlüğünün yok sayıl
masına, zedelenmesine seyirci kalması, varoluş nedenine ters düşer. Ne
pahasına olursa olsun, sınırsız din ve vicdan özgürlüğü isteyenlerle, İs
lâmî devlet kurma heveslilerinin aynı amaçta birleştikleri kuşkusuzdur.
Kavram kargaşası yaratılarak veya insan hak ve özgürlüklerinden, de
mokrasiden söz ederek, laik düzen hakkında zihinleri bulandırmak, din ve vic
dan özgürlüğü ihlallerine zemin hazırlamaktır.
Laikliğin demokrasinin temeli, din ve vicdan özgürlüğünün en bü
yük güvencesi olduğu hiç unutulmamalıdır.
YOLSUZLUK VE YOZLAŞMANIN ÖNLENMESİ
En geniş anlamda, kamusal yetkinin yasa dışı kullanımını içeren her tür
lü eylem ve işlem olarak tanımlanan yolsuzluk, önlenilmesi bir yana, boyutla
rı ve tahribatı her geçen gün daha da büyüyüp artan, sosyal bir sorun olarak
devam etmektedir. Bugüne dek sadece yakınmakla yetinilmiş, yolsuzluğun
nedenleri tam olarak saptanıp yeterli ve etkili önlemler alınmadığından, yapı
lan işlemler gösterişten öteye geçememiş, yolsuzluk, ekonomik ve sosyal
hayatımızın adeta doğal ve vazgeçilemez bir özelliği olmuştur.
İleri boyutlardaki yolsuzluk, kayıt dışı ekonomi, kara para ve akla
nılması, birey etiğini yok etmekte, ekonomik ve sosyal çöküntüye neden
olma noktasına gelmiş bulunmaktadır.
Bu şekilde, kamusal yetkinin çıkar karşılığı yasadışı kullanılmasının yay
gın biçimde devam etmesi sonucu, siyası otoriteye duyulan güven, hukuka
bağlılık ve saygı azalmakta hayat daha da zorlaşıp pahalı hale gelmektedir.
Kamu yönetimindeki yetersizlik, kalitesizlik, aşırı bürokrasi ve kırtasiye
cilik, kişisellik, etkili denetim noksanlığı, hızlı nüfus artışı ve çarpık kentleşme,
enflasyon, işsizlik, ücret ve geiir dağılımındaki dengesizlik, özellikle kamu ke
Eraslan ÖZKAYA
409
siminde çalışanların ücretlerinin düşük olması, kısaca yasat ve yapısal nok
sanlık ve bozukluk devam ettiği sürece bunların doğal sonucu olarak yolsuz
luk ve yozlaşma da devam edecektir.
Türkiye Cumhuriyeti Devletinin saygınlığı ile bağdaşmayan bu olumsuz
görüntüye biran önce son vermek; ulusumuzun, temiz toplum, dürüst yöne
tim beklentisini karşılayabilmek için, başta Anayasamızın 83, 100 ve 129/son
maddelerinin değişikliği olmak üzere, yasal düzenlemeler ivedilikle gerçek
leştirilmeli, yolsuzlukla mücadele hakkında çıkarılan ve yetersiz kalan tüm ya
salar ve özellikle 4483 sayılı Yasa yeni baştan gözden geçirilmeli, yolsuzluk
la mücadelenin yasal zemini hazırlanmalıdır.
Yolsuzlukla mücadelede, bağımsız ve yansız yargının önemi büyüktür.
Bağımsız ve yansız olmayan kimi kurulların yaptığı yolsuzluk araştırmaları,
hiçbir zaman güven ve sonuç vermemektedir. Kanıtı bulunan veya kanıta ula
şılması mümkün olan tüm olaylarda, doğruya ulaşılması ve adaletin tecelli et
mesi bağımsız ve yansız yargının kuruluş amacıdır. Bu nedenle yolsuzlukla
mücadelede yargının önü açılmalı, yargı, yolsuzlukları bulup, gerekli yaptı
rımları uygulayabilmesi yönünde donatılmalı, yolsuzlukların araştırılıp soruş
turulması konusunda yargı sistemimizdeki yetersizlik ortadan kaldırılmalıdır.
Kamu hizmetleri basitleştirilip hızlandırılmalı ve saydamlaştırılmalı, hal
kın ve sivil toplum örgütlerinin bilgi alma, belgelendirme hakkı güvenceye ka
vuşturmalı, özellikle yüksek yolsuzluk riski taşıyan işlerde bu hususa daha da
büyük önem verilmelidir.
Başta yargı olmak üzere, oluşturulacak yolsuzluk hususunda uzman ba
ğımsız kurumların aracılığı ile sürekli ve düzeyli, etkin bir denetim sağlayacak
bir mekanizma oluşturulmalı, devlet yeniden yapılandırılmalı' böylece yol
suzluğu, yapıldıktan sonra cezalandırmak yerine, yapılmadan önlenme
si yolu seçilmelidir.
Devletin ana görevleri dışındaki alanlardan çekilmesi sağlanmalı, özel
leştirilme işlemine hız verilmelidir.
Ürkütücü boyutlardaki kayıt dışı ekonomi kontrol altına alınmalı, kara pa
ra kaynakları kurutulmalıdır.
Nüfus artışı yasal ve sosyal önlemlerle kontrol altına alınmalı, kısa, orta
ve uzun vadeli kentsel, bölgesel ve yurt çapında yapılacak planlarla, büyük
şehirlere hızlı nüfus akışı asgariye indirilmeli, çarpık kentleşme önlenmelidir.
Kamu kesiminde çalışanların ücretleri hakça bir sisteme bağlanıp
insanca yaşamaya yetecek derecede artırılmalı, ücret dengesizliği or
tadan kaldırılmalıdır.
410
Birey ve toplum, etik değerler yönünden eğitilmeli ve bilinçlendirilmelidir.
Yolsuzluk ve yozlaşmanın önlenmesi irdelenirken medyanın katkılarını
da, göz ardı etmek olanaksızdır.
YARGI MEDYA İLİŞKİSİ
İletişim özgürlüğü ile kişilik hakları arasında, hassas bir denge mevcut
tur. Hukukun üstünlüğüne dayanan, özgürlükçü demokratik ülkelerde gerek
iletişim özgürlüğü, gerekse kişilik hakları yasalarla güvence altına alınmıştır.
Ancak yasalar soyut ve genel düzenlemeler yapmak zorunda olduklarından,
iletişim özgürlüğü ile kişilik hakları arasındaki hassas dengeyi kurup koru
mak, yargının görev alanına bırakılmıştır.
Yargı, bu görevinde, bir yandan özel hayatın gizliliği, şeref ve haysiyet
gibi kişinin kutsal sayılan haklarını korurken, öte yandan, kamu oyunu bil
gilendirme, etkileme, oluşturma gibi görevleri içeren iletişim özgürlüğünü de
güvence altına almakla yükümlüdür.
Medyanın kişilik hakları ile ilgili bir hususu işlerken; ölçülü, dengeli, uy
gun bir amaç araç ilişkisi içerisinde olmaya özen göstermesi gerekir. Medya,
bilgilendirme, etkileme, eleştirme gibi amaçlarına ulaşmak isterken kendisine
amacı ile dengeli bir yön çizmeli, amacına ulaşacağı, daha hafif, daha makul,
daha az sakıncalı ve daha az zarar verici bir yol izlemelidir.
Medya, kamu oyunu bilgilendirirken haberin objektif, tarafsız, gerçeğe
uygun verilmesi ve haber niteliği taşıması; haberle, yorumun karıştırılmaması
ilkelerine özen göstermesi, haber sunuluşunun ölçülü olmasına dikkat etmesi
gerekir.
Öte yandan, medya yargıya intikal etmiş konularda yargıyı etkileyecek,
kamu oyunu oluşturup, yönlendirecek biçimde yayın yapmaktan, en önemlisi
yargısız infazdan kaçınmalıdır.
Meydanın da aynen yargı gibi bağımsız ve yansız vazife görmesi, yasa
gereğidir.
Görünen odur ki, medyanın büyük çoğunluğu bu ilkelere uymakta azami
titizliği gösterirken; bir kısmı, sansasyonel, abartılı haber ve yayınlara itibar
etmekte veya kişilik haklarına saldırı teşkil edecek yayınlar yapabilmektedir.
Bu yönde oto kontrol sisteminin etkili çalıştığı söylenemez.
Medya, tüm bireyler, kurum ve kuruluşlar gibi demokratik ilkeleri, insan
hak ve özgürlüklerini özümseyip, görevine uyguladığı ölçüde medya özgür
lüğü daha büyük bir anlam kazanacak ve hukuka daha uygun kullanılmış
olacaktır.
411
Eraslan ÖZKAYA
Medya; insan hak ve özgürlükleri, ulusal ve evrensel değerler, Cum
huriyetin temel ilkeleri yönünde, toplumun aydınlatılıp bilinçlendirilmesi, etik
değerlerin yerleştirilip gerçekleştirilmesi gibi çok önemli bir görevle de yüküm
lü olduğunun bilinciyle hareket etmeli, magazin yayınları yerine eğitici ve öğ
retici yayınlara ağırlık vermelidir.
Batı ülkelerindeki medya kuruluşlarının uydukları yükselen değerlerin, iz
lenmesinin yerinde olacağı düşünülmelidir.
AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE
Türkiye Cumhuriyeti, hem coğrafi konumu, Avrupa ile bütünleşen tarihi,
hem de kabul edip yaşama geçirdiği Avrupa kültürü müktesebatı sayılan,
demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan haklarına saygı gibi evrensel değerler
itibariyle AvrupalIdır.
Türk toplumu asırlardır Avrupai değerlerle tanışmakta, onlarla iç içe
yaşamaktadır.
Demokratik Türkiye Cumhuriyeti Devleti, halkı tarafından benimsenip
özümsenen evrensel değerler üzerine kurulmuş, Avrupa Birliğinin oluşmasın
dan çok daha önce, demokratik hukuk devletinin sağlam temellerini atmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, insan haklarına saygı ilkesini, değişmez
Anayasa hükmü haline getirmiştir.
Çağdaş uygarlık yolunu seçen ve bu yolda hızla ilerleyen Türkiye Cum
huriyeti, Avrupa Konseyine kurulduğu tarihte üye olmuş, Avrupa insan Hak
ları Sözleşmesini ilk önce imzalayan devletler arasında yer almış, Avrupa in
san Hakları Sözleşmesini hukukunun ayrılmaz bir parçası saymış, daha son
rada Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin bağlayıcı yetkisini kabul etmiştir.
Tarihin seyri içerisinde kimi iç ve dış nedenlerle demokratik sosyal ve
ekonomik yapılanma, insan hak ve özgürlükleri alanındaki ilerleme yavaş
lamış, Türk Hukuku ile gelişip bütünleşen Avrupa Hukukunun temel değerleri
arasında uyum farkı doğmuş ise de, özellikle son dönemlerde, çağdaş norm
ve standartlara ulaşmada büyük atılımlar gerçekleştirilmiş, Batı Avrupa Dev
letleri ile meydana gelen uyum farkı, büyük ölçüde ortadan kaldırılmıştır.
Türkiye, Avrupa Birliği Devletlerini dahi şaşırtan bir süratle, Avrupa birliği
üyelik görüşmelerini başlatmaya, 16 Nisan 2003 tarihinde resmi üyelikleri
onaylanmış on ülkeden çok daha hazır hale gelmiştir. Türkiye’nin Gümrük
Birliğinden kaynaklanan birikimi, geçmişten gelen demokrasi deneyimi;
ekonomik, sosyal ve siyasi açıdan da pek çok üstünlükleri bulunmaktadır.
412
Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları gibi evrensel değerlerde
fevkalade bilinçli ve duyarlı Türk Ulusu, Avrupa Birliği üyeliğine büyük destek
vermektedir. Esasen, son zamanlarda, evrensel değerler yönünde yapılan
atılımlar ve bunların hayata geçirilmesi Türk Ulusunun istekleri doğrultusun
da yapılmaktadır.
Avrupa Birliğinin, üyelik müzakerelerini başlatmak için koşullar listesini
daha fazla uzatarak, çifte standart gafletine düşmemesi, Türkiye’yi gücendir
memesi gerekir, ileri kültür ve uygarlık düzeyine ulaşmış demokratik devlet
ler topluluğu olan Avrupa Birliği, tarihi geçmiş, kültür ve inanç saplantılarına
takılmadığını, ayrıcalıkları ret ettiğini göstermek zorundadır.
Türkiye, Avrupa Birliğine girmekle Avrupa’nın uygarlık profili daha
büyük boyut, daha sağlam bir anlam kazanacak, farklı kültürlerin uyum
içerisinde buluşması Avrupa’nın manevi dokusunu çok daha zenginleş
tirecek, Avrupa’nın siyasal, sosyal ve ekonomik yapısını güçlendire
cek, böylece daha büyük bir güç olarak Dünya barış ve istikrarına hiz
met etme yolu açılacaktır.
ULUSLARARASI HUKUK VE TÜRKİYE
Türkiye, istikrarsızlık, belirsizlik ve risklerle dolu bir bölgede bulunmak
tadır. Türkiye kadar çok ve sorunlu komşuları olan başka bir ülke de yoktur.
Türkiye Cumhuriyeti, aynı zamanda büyük bir imparatorluğun mirasçısı ol
manın sorunlarını ve sıkıntılarını yüklenmiş durumdadır. Soğuk savaşın sona
ermesi, küreselleşme, yanı başında gördüğü yeni komşular, Türkiye’nin ulus
lararası ilişkilerine yeni jeopolitik ve jeostratejik bir boyut kazandırmıştır.
Türkiye Mustafa Kemal Atatürk’ün "yurtta sulh cihanda sulh" ilkesini
uluslararası ilişkilerde, kendisine hukuki dayanak yapıp, tüm komşularıyla
dostluk ve işbirliğini geliştirmek istemesine karşın, bölgede kargaşa ve sıcak
çatışmalar eksik olmamaktadır. Tüm bunlar ülkemizi iç ve dış güvenlik sorun
ları ile karşı karşıya bırakmakta, kimileri yakın tehlike teşkil etmektedir.
Ermenilerin soykırım iddiasında ve Kıbrıs sorununda, uluslararası söz
leşmeler başta olmak üzere, tarihi, sosyal ve hukuki gerçekler göz ardı edil
mekte, uluslararası siyasete malzeme yapılmaktadır. Türkiye’nin içerisinde
bulunduğu Orta Doğu Bölgesi, Dünyada çatışma ve savaşların en çok yaşan
dığı coğrafyanın başında yer almaktadır. Irak’taki vahim durum Orta Doğuda
yeni bir dönem başlatmıştır. Kuzey Irak’taki etnik kökenli yapılanma, Türkiye
Cumhuriyetinin birlik ve bütünlüğü, ekonomik geleceği yönünden gittikçe ar
Eraslan ÖZKAYA
413
tan bir önem arz etmektedir. Irak, Ortadoğu’nun geleceğinde ve yapılan
masında "hem belirlenen, hem de belirleyici" bir konum kazanmıştır.
Ne yazık ki, devletler arası ilişkilerde, halen "kuvvet haktır" düşüncesi
sonucu belirlemekte, "bütün hak ve özgürlükler benim ulusumundur" şeklin
deki bencil ve çağ dışı zihniyet uluslararası hukuku ve uluslararası örgütleri
zaman zaman etkisiz duruma düşürmekte; kimi devletler, kendi uluslarının
yararı için öteki ulusların insanlık değerlerini yok sayabilmektedir. Oysa,
temel hak ve özgürlüklere saygı ilkesi, sadece belirli ülke insanlarının
değil, tüm insanların hak ve özgürlüklerine saygıyı içerir.
Uluslararası ilişki, uluslararası hukuka dayalı meşruiyet zeminine
oturtulmadığı, karşılıklı hak ve çıkar dengesi gözetilmediği ve kaba kuv
vet kullanıldığı sürece barış ve huzurun sağlanması asla mümkün olma
yacaktır.
Demokrasi hak ve özgürlükler rejimidir. Demokrasi adına hak ve öz
gürlükleri yok etmenin izahı olanaksızdır.
Türkiye, uluslararası ilişkilerde hukukun, mutlaka kuvvete hakim olması
gereğine inanmaktadır. Türkiye, güvenilir bir müttefik, sağlam bir dost olması
yanında, tüm ülkelerin bağımsızlık ve toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesi
ni, uluslararası hukuka uyulmasını, değişmez bir ilke olarak kabul etmektedir.
Çağdaş ülkelerin saygın ve çok onurlu bir üyesi olan Türkiye Cumhuriyeti
Devleti, dostlarından ve ortaklarından başta kendi onur ve ulusal değerleri ol
mak üzere tüm evrensel değerlere saygı gösterilmesini beklemekte, bunu or
taklığın ve dostluğun bir gereği, aynı zamanda hukuki ve ahlaki bir görev say
maktadır.
Türkiye Cumhuriyeti, dış ilişkilerinde tarihten gelen büyük birikimi
ve deneyimi ile laik, demokratik, üniter devlet yapısını, bölünmez bü
tünlüğünü, iç ve dış güvenliğini korumaya yönelik temel amaç ve görev
leri ile evrensel değerlere uygun olarak insan hak ve özgürlüklerini da
ha ileriye götürme, onları sağlam güvenceye bağlama işlevini bağdaş
tırmak ve bir arada gerçekleştirmek becerisini göstermek zorundadır.
Etnik kökenli ve dış destekli terörizm kontrol altına alınmakla birlikte, he
nüz kökü kurutulamamıştır. Dünyanın en tehlikeli ve acımasız terör örgütleri
arasında yer alan bu örgüt, ilk hedefi olan Türkiye üzerindeki karanlık emel
lerinden vazgeçmiş değildir. Ulusal sınırları aşan boyutta olması tamamen
yok edilmesi sürecini uzatmaktadır. Bu yönde kabul edilen yasalar ve alınan
önlemler, devamlı takip edilmeli, günün koşullarına göre yeni uygulamalar yü
414
rürlüğe konulmalıdır. Özellikle doğu ve güneydoğuda işsizlik ve yoksulluğun
azaltılması, öteki bölgelerle arasındaki ekonomik dengesizliğin giderilmesi
için daha etkin, sonuç alıcı yasal ve ekonomik önlemler yürürlüğe konulmalı
dır.
İrtica, demokratik, laik, çağdaş düzene karşı sürekli bir tehlike olma nite
liğini korumaktadır. İrtica en ileri din olan yüce İslam dininin yozlaştırılmasıdır. irticanın beslenme kaynağının cehalet ve bilgisizlik olduğunda kuşku yok
tur. İrtica, aydınlanmaya ve öğrenime gerekli önemin verilmesi, yasaların ka
rarlılıkla uygulanması, zamanın koşullarına ve evrensel ilkelere göre gerekti
ğinde yeni yasaların yürürlüğe konulmasıyla önlenebilecektir.
Yargı reformu ile birlikte gerçekleştirilecek yönetsel ve ekonomik reform
lar, Türkiye’yi en kısa zamanda sorunlarından arındırıp içeride daha sağlam,
dışarıda bir Dünya devleti olarak daha kuvvetli ve daha saygın kılacaktır.
Çok yakın bir gelecekte, demokratik ve ekonomik yapısını geliştirmiş, te
mel hak ve özgürlüklerde üstün standartları yakalamış, evrensel değerlerle
bütünleşmiş, önü aydınlık, güçlü Türkiye’yi hep birlikte görmek ve yaşamak
ümidiyle,
Sevgiler ve saygılar sunuyorum.
Türkiye Barolar Birliği Başkanı
Sayın Özdemir ÖZOK’un
2003-2004 Adli Yıl Açılışında
Yaptığı Konuşma
L
J
2003-2004 Yargı yılı açılış törenine onur veren sayın konuklar, sayın
meslektaşlarım, yazılı ve görsel basınımızın sayın temsilcileri sizlere saygıla
rımı sunuyorum.
Bugün yasal dayanağının yanında, güzel ve anlamlı bir geleneğin sonu
cu olarak törenle karşıladığımız yeni adli yıla, tüm iyimserliğimize karşın, yi
ne buruk, yine moralsiz, yine sıkıntılı giriyoruz. Yıllardır, her adli yıl açılışın
da yapılan konuşmalara, eleştirilere, önerilere ve yakınmalara karşın, yargı
erkini ayakta tutması gereken temel konularda hiçbir ciddi çözüm üretileme
miştir. İlkesel ve kurumsal sorunlara çağa uygun, insan haklarının güvence
si olan “adil yargılanma hakkı" alanında ciddi ve kapsamlı düzenlemeler dü
şünülmediği, planlanmadığı ve yaşama geçirilemediği için Adalet Bakanları
bile kamu oyunun gözleri önüne serilen acı gerçekler karşısında çözümsüz
lükleri itiraf etmek durumunda kalmışlardır.
Ben yargıyı ve yargılamayı bir bütün, ortak çaba sonunda ortaya çıkan
ürünü yani adaleti de ortak değerimiz olarak kabul ediyorum. Bu bütünün bir
parçası olarak yapacağım değerlendirmenin içtenliğine inanmanızı, bunun
özeleştiri olarak kabul edilmesini rica ediyorum.
Gelinen bu noktada, yurttaşların, yargıçların, savcıların, avukatların ve
sorunu çözmekle görevli olan tüm yetkililerin kaygı ve yakınmaları artarak
sürmektedir. Kuşkusuz, yargının sorunlarını toplumun genel sorunlarından
soyutlamaya olanak yoktur. Yargı, ya diğer kurumların yozlaşmasından etki
lenerek, ya da kendine özgü özel nedenlerle iyi bir görüntü vermemektedir.
416
2003 - 2004 ADLİ YIL AÇILIŞINDA YAPTIĞI KONUŞMA
Üstelik bunu yukarda da belirttiğim gibi tek başıma da söylemiyorum, biraz
önce dinlediğimiz Sayın Yargıtay başkanımız başta olmak üzere önceki Yar
gıtay başkanları, emekli ve halen görev başında olan yargıçlar, savcılar ve
Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu üyelerinden de aynı doğrultuda yakınmalar
gelmektedir.
İlk bakışta, yıllardır uygulanan yanlış ve çarpık politikaların, toplumsal
dokumuzu zedelemesi ve kişisel çıkarını, toplumsal çıkarın önünde tutan bir
sınıfın sosyal ve ekonomik ilişkilere egemen olması, bunca sıkıntının kayna
ğı gibi gözükmektedir. Sosyal ve moral değerlerdeki bu çözülme, toplumun
hak, adalet, hukuk anlayışında ve yargıdan beklentilerinde de büyük değişik
likler yapmıştır. Her alandaki, her sektördeki çözülme ve itibar kaybı b\r biçim
de giderilebilir, ancak toplumun, hak, hukuk ve adalet anlayışında ciddi gü
ven kaybı, kişisel ve toplumsal ağır travmalara neden olur ve olmaktadır.
Günümüzde yaşadığımız toplumsal yozlaşmanın 20-25 yıldan bu yana
başladığı ve hızlandığı gözden kaçmamalıdır. 1980 rejimi ile birlikte siyasal
sistemde değişik bir anlayış egemen olmaya başlamıştır. Yerleşik siyasal ku
rumlan bir kenara iten, "başına buyruk lider'1tipi ortaya çıkmıştır. Bu bağlam
da tatlı-sert, samimi, kamil devlet adamı görünüşünden "kurtarıcı baba" tipi
ne dönüşüm yaşanmıştır. Ülke, siyasal kurumlar üstü, onları kaale almadan,
etrafındaki seçilmemiş, siyasal ve hukuki sorumluluğu bulunmayan kişilerle
hareket ederek kararlar alan ve uygulayan "Anayasa bir kez delinmekle ne
olur", "Hesabımı ben ancak Allah’a veririm", "Verdimse ben verdim" diyebilen
siyasal otoriteler tarafından idare edilmiştir.
Bu yönetim biçimi hukuk devletini yıpratırken, aynı zamanda, demokra
tik sistemin güvencesi olan laik yönetim anlayışından da ödün vermiştir. 1982
Anayasasına din derslerini zorunlu hale getiren bir madde konulmasıyla baş
layan ödünler, İmam Hatip Liselerinin ara meslek lisesi olmaktan çıkarılıp ku
ruluş amaçlarına aykırı statüye getirilmesi, seçim kürsülerine Kur’an konul
ması, meydan nutuklarında ayetler okunması, bütünlük ve istikrarın korun
ması bahanesiyle Türk-islam sentezinin kullanılması, devlet radyo ve televiz
yonundan tarikatların tanıtımı ve özendirilmesi, devlet büyüklerinin yakınları
nın bir tarikat şeyhinin kabri yanında gömülmesi ile uzayıp giden eylem ve
davranışlar bu günlerin habercisi ve hazırlayıcısı olmuştur.
Böyle bir yapının örneğini' II. Abdülhamit yönetimi zamanında bu toplum
bütün boyutlarıyla yaşamıştır. Günümüzde de çağdaş bir yapısal görüntü
Özdemir ÖZOK
417
içerisinde aynı siyasal rejimin tekrarının 1980’lerden bu yana hayata geçiril
diğini görüyoruz.
Bu gün bu sistem, 1920 ve 1930’ların "iyi toplum" imgesinin karşısına ye
ni bir seçenek olarak çıkarılmakta ve bu sistemin savunucuları cumhuriyeti bi
reycilik ve demokrasi adına kıyasıya eleştirme cesaretini gösterebilmektedir
ler. Bu şekilde Türkiye Cumhuriyeti'ni "zaman" ve "mekan" dan arındırarak
test etmek haksızlık olduğu gibi "tarih dışı" bir çabadan da öteye gidemez. Bu
bağlamda, yapıtaşlarının yerlerine oturtulmadığı bir düzende "her özgürlük"
talebi aslında bir "imtiyaz" isteği haline dönüşmektedir.
Oysa Türkiye Cumhuriyeti sürekli bir çağdaşlaşma projesidir. Yaşamın
her alanının bu doğrultuda dönüştürülmesini amaçlamış uzun bir süreci ifade
etmektedir. Bir geçiş değildir. Bu anlamda oluşum hala devam etmektedir.
Cumhuriyetin varsa noksanlıklarını aklın ve bilimin ışığında gidermeye çalı
şacağız, yapamadıklarını birlikte yapacağız. Bu bağlamda cumhuriyetten ve
"olmazsa olmaz" koşulu demokrasiden yana sivil güçlerin el ve gönül birliği
içinde yapacakları pek çok şey vardır;, bizler bu görevden kaçma lüksüne sa
hip değiliz, bizler bu günler için varız.
Cumhuriyetin kazanımlarının birer, birer yitirilmesi yanında, sosyal ve
moral değerlerdeki çözülme, toplumun hak, adalet ve hukuk anlayışını da et
kilemiş, yargı ve onu oluşturan kurumlar ciddi bir "güven" kaybına uğramış
tır.
Konuyla ilgili olarak araştırmalar yapan çeşitli kuruluşların elde ettikleri
sonuçlar incelendiğinde; kamuoyunun "Yargı sistemi ve yargılama işlemleri
ne" güveninin bir çok kamu kurumundan sonra geldiği ve sıralamada geri
lerde kaldığı gözlenmektedir.
Kurumlar da kişiler gibi, saygınlıklarını kendileri yaratır ve kendi davra
nışları ile korurlar. Biz kendi kendimize ne kadar "saygınlık", “mahabet" atfe
dersek edelim, kişisel zaaflarımızın sonucu yarattığımız olaylar, toplumun
önem verdiği, hassas konulardaki tepkisizliğimiz, ya da tepkimizi ortaya ko
yarken yaptığımız basit davranışlar, toplumun kaderinde yadsınamaz yeri ve
önemi olan bu kurumu, yargıyı yaralamaktadır, zedelemektedir. Ceza ve usul
yasalarındaki normlar, ulaşılamaz kürsüler, saygınlığı geri getiremez ve sağ
layamaz. Üzülerek söyleyeyim ki, yüce Yargıtay’da bir daire başkanlığı seçi
minin anlaşılmaz inatlaşmaya dönüşmesi ve sonunda sorunun uzlaşı ile de
ğil, yasa ile çözülmesi kadar, tepki olarak oy verilen isimler yargının üzerine
titrediğimiz, saygınlığına ve güvenine gölge düşürmüştür.
'
418
Sorun, bu basit örnek olayla sınırlı kalmıyor. Yerel mahkemelerden Yar
gıtay’a, Anayasa Mahkemesinden, Yüksek Seçim Kurulu'na kadar bir çok
yargı merciinde kamuoyu önünde sergilenen olaylar, yargıya güveni azalt
maktadır. Özellikle 3 Kasım 2002 seçimlerinden önce ve sonra seçime katılanlarla ilgili olarak, adli mahkemelerde, Anayasa Mahkemesinde ve Yüksek
Seçim Kurulu’nda verilen kararlar uzun yıllar tartışılacak niteliktedir. Bugün
Avrupa insan Hakları Mahkemesi’nde bireysel başvuru sonucunda devlet
olarak tazminat ödemeye mahkum olduğumuz davaların çoğunluğu, yargının
kusuru sonucu ortaya çıkan tablonun ürünüdür. Bu eksiklikleri, ceza yargıla
masının uzunluğu, sanığı yargılamada bulundurmadan karar verilmesi, yakı
nanın iddiaları için tam ve etkili bir araştırmanın yapılmaması, duruşmada sa
nığın avukatı olmadan yargılanması biçiminde ve benzeri nedenler olarak sı
ralayabiliriz. Tüm bu eksiklikler yargının ürünü olup, yargılamaya gereken
önemin verilmediğini göstermektedir. Daha acısı, uluslararası ortamda, Tür
kiye’de yapılan yargılamalarda Avrupa standartlarına uygun kararlar çıkama
yacağı ön yargısı ile "yasa yollarının tüketilmiş olması" koşulunun aranmamaya başlanmış olmasıdır. Yine bu anlamda son günlerde, "Türkiye’nin yatı
rım ikliminde eksik olan en önemli unsur, şeffaflık ve hukukun üstünlüğüdür"
yakınmalarının batılı ülkelerce dillendirilmesi çok anlamlıdır. Böylece "Türk
Yargı Sistemine" güvensizlik, ulusal ölçekten çıkıp uluslararası boyuta ulaş
mıştır.
Montesquieu’nun da belirttiği gibi "her şeyin sonunda adil bir mahkeme
nin bulunabileceği inancı, toplumda en büyük güven duygusunu sağlar" bu
denli önemli olmasına karşın,gelmiş geçmiş tüm iktidarlar, konuya yeterli
özeni ve duyarlılığı göstermemişlerdir.
Cumhuriyetin ilk yılları dışında adalete ve yargıya hükümet programla
rında gereken yer verilmemiş, bütçelerde "Adalet Bakanlığı’na" ayrılan pay
diğer bakanlıkların çok gerisinde kalmıştır. 18 Mart 2003 günü Türkiye Büyük
Millet Meclisi’ne sunulan 59. Hükümet programında hukuk, yargı ve adli sis
temimiz için, bizim de katıldığımız doğru tespit ve çözümler bulunmasına kar
şın, Adalet Bakanlığı bütçesi %o78 olarak bağlanmıştır. Programdaki açıkla
malar, ortaya konulan çözüm önerileriyle, bunların gerçekleşmesi için ayrılan
bütçe, hukuk sistemimizde ve yargıda yaşanan sorunların giderilmesinin ya
kın zamanda mümkün olamayacağını ortaya koymaktadır.
Özdemir ÖZOK
419
Yargının yapısal sorunlarına yüzeysel yaklaşmak yerine, bağımsız, yan
sız, güçlü ve adil bir yargının ve de yargılanmanın gerçekleşmesi için düzen
leme, düzeltme, iyileştirme değil köklü bir "Yargı Reformu"nun acilen gerçek
leştirilmesi gereklidir. Bu konuda söylenenleri tekrar etmeden, önerilerimizi
satır başlarıyla şöyle sıralayabiliriz; eğitim başta olmak üzere, yargılamayı
hızlandırarak adaletin gecikmesinin önlenmesi, yargıç, savcı ve adliye çalı
şanlarının yaptıkları işin önemi ve yoğunluğuna uygun konuma getirilmesi,
adliyelerin bina, araç gereç yönünden yeterli donanıma kavuşturulması, bilir
kişilik kurumunun mutlaka disipline edilmesi, adli kolluk güçünün kurulması
ve her yönüyle Cumhuriyet savcılarına bağlanması, cezaevi ve infaz kurumlarının "insana yaraşır" hale getirilmesi ve hepsinden önemlisi yargı bağım
sızlığının önündeki yasal ve anayasal engellerin kaldırılmasıdır.
Kanımızca "Yargı Reformu "nun ilk ayağını "Hukuk Öğretimi-Hukukçu
Eğitimi" oluşturmalıdır. Adalet mademki devletin-mülkün temelidir, o halde
devlet de temelini oluşturan hak ve adalet uygulayıcılarına özel özen göster
melidir. Ülkemizde iki kurum Türk Ulusu adına görev yapmakta ve karar ver
mektedir. Bunlardan birisi seçimle oluşan Türkiye Büyük Millet Meclisi diğeri
ise bağımsız yargıdır. Bu nedenlerle nitelikli hukukçu yetiştirmek büyük önem
taşımaktadır. Bir yargıcın söylediği gibi "Tanrıya dua edin; sizi yargıç kimliği
kazanmamış, ya da kaybetmiş memurlaşmış bir yargıç önüne çıkarmasın."
işte o zaman adil yargılanmanın ne olduğunu anlarsınız.
Yargı bağlamında "siyasallaşma11iddiası da çok büyük önem taşımakta
dır. "Siyaset" kesinlikle kötü ve kaçınılması gerekli bir şey, değildir. “Siyaset"
ülke, devlet ve insan yönetimi olarak tanımlanmaktadır. "Toplum yönetiminde
karar alma sürecine katılma" ve "toplumda çatışan çıkarların uzlaştırılması"
da siyaset kapsamında düşünülmelidir. Siyasi partiler, anayasamıza göre,
demokratik sistemin vazgeçilmez unsurlarıdır. Siyasi partiler özgür, kendi
hakkında karar verme yetisine sahip bireylerin bir fikir etrafında toplanarak
meydana getirdikleri örgütlerdir. Onlar kendileri için değil, toplum için hak ara
ma peşindedirler. Bir bilim adamı, pek çok unsura ek olarak "partiler toplum
da tek, dar bir çıkardan daha fazlasını temsil etmeye yönelmiş kurumlardır"
diyor.
Kişilerin bir siyasi partiye üye olması ve sonra ayrılması, onun yansızlı
ğını ve bağımsızlığını etkilemez, kamu görevi sırasındaki çalışmalarına olum
suz etki yapmaz.
420
Ancak, yaşamda bireyler çok disiplinli derneklere, cemaatlere ve tarikat
lara bağımlı olabilmektedirler. Bir tarikata, bir cemaate girmek sıradan bir der
neğe veya bir siyasi partiye üye olmakla aynı anlama gelmez. Burada bir ku
ruluşa üyelikle, bir fikre kendini adama arasında ciddi bir ayrım yapmamız ge
rekir. Bireyden önce var olan ve bireyi yok sayan tarikat ve cemaat mensup
larının ölesiye bağlı oldukları inancın gücüyle oturdukları kürsüler, bulunduk
ları makamlar ve koltuklarda nasıl demokrat olunur, nasıl tarafsız ve yansız
kalınır?
Toplumun her kesiminde dile getirilen önemli bir konu da; "rüşvet ve yol
suzluk" iddialarıdır. Toplumu çürüten yozlaşma, çürüme, bozulma, kokuşma
sözcükleriyle anlam benzerliği taşır. Yargıda yozlaşma, hukuk idesinden
uzaklaşma ile doğru orantılıdır. Bu sapışın insanlara çok acı vereceği, toplu
ma büyük yıkımlar getireceği yadsınamaz. Yolsuzluk yozlaşmanın bir görün
tüsüdür. Bireysel ve toplumsal yozlaşmayı besleyen çok önemli bir davranış
biçimidir. Yargıda söylenen ölçüde olup olmadığını bilemem, ancak yolsuzluk
söylentileri de önemli bir boyuta ulaşmıştır. Prof. Dr. Hayrettin Ökçesiz’in "Ad
li Yargıda Yolsuzluk Araştırması" raporunda oldukça karamsar bir tablo orta
ya çıkmıştır. Yine aynı konuyla ilgili olarak TÜSİAD tarafından yaptırılan araş
tırmada da rüşvetin yaygınlığına ilişkin algılama skalasında mahkemeler %
40.7 ile yer almaktadır. "Her kuruluşta, her toplulukta böyle şeyler olur" özrü
ve savunması yargı için asla geçerli olamaz. Çünkü, adalet, içinde hiçbir ya
bancı unsura tahammülü olamayacak kadar narin ve hassastır. En ufak bir
yabancı unsur, adaleti kirletir; bozar, hiçe indirger. Bunun içindir ki, yargı ile
ilgili söylentiler, dedikodular toplumda önemle izlenmekte, belki de büyütül
mektedir. Ancak öyle iddialar, kimlik ve kişilikleri belli kişiler tarafından ortaya
atılmaktadır ki, inanmamak da mümkün değil...
Devleti oluşturan yasama, yürütme ve yargı erki mensupları hakkında
böylesi iddia ve tespitlerin giderilmesi için acil önlem almanın zamanı gelmiş
ve hatta geçmektedir. Yolsuzluk, rüşvet ve yozlaşmanın giderilmesi yönünde
anayasa başta olmak üzere ceza ve idari mevzuatta gerekli düzenlemelerin
yapılması şarttır.
,
Yolsuzluk karne notunun düşüklüğünde mevcut teftiş sisteminin etkisi
büyüktür. Bir ülke düşününüz ki 57.000 müfettiş ve müfettiş yetkisine sahip
elamanı bulunsun, fakat yolsuzluklar sıralamasında dünya dördüncüsü ol
sun.
Özdemir ÖZOK
421
Türkiye’de mevcut 1.675.000 kamu çalışanının 980.000’i hakkında ince
leme ve soruşturma başlatılmış, bir bölümü hakkında dava açılmıştır. Kamu
kurum ve kuruluşlarındaki teftiş kurullarının da, siyasal iktidarların emir ve ta
limatları doğrultusunda işe başlayan ancak, bağımsız inceleme yapabilen bir
konuma getirilmesi gereklidir.
Geçmiş kültürümüzden gelen "Devlet, Hak ve Adalet" birlikteliğiyle, çağ
daş yaşamın kazanımı olan "Hukuk Devleti ve Hukukun Üstünlüğü" kavram
ları Türk halkının ortak hafızasında yer etmiştir. Bunun doğal sonucu olarak,
her kesimden insanımız, ister aydın, ister işçi, ister esnaf, ister köylü olsun,
eğer yargı adil, hızlı ve düzenli işleyecek olursa, toplumu ve onun kurumlarını çürüten tüm engellerin ortadan kalkacağına inanmakta ve neredeyse tüm
sorunlarının çözümünü bağımsız ve adil yargıda görmektedir. Siyasal iktidar
lar, artık toplumsal bir istek ve beklenti haline gelen bu haklı ve ortak inanca
duyarlılık göstermeli ve gerekli önlemleri almalıdır.
Bunun ilk adımı Cumhuriyet Savcılarının yasal yetkilerini, duraksamadan
bütün etkinliği ile kullanmalarıdır.
Kamu idaresi alanında da önemli reformların yapılması gereklidir. Kamu
reformundan amaç, kamu yönetiminin yurttaşa beklediği hizmetleri hızlı,
ucuz, etkin ve kaliteli; denetlenebilir ve hesap verilebilir bir biçimde sunabil
mesinin sağlanması olmalıdır.
Kamu görevlilerinin, görev tanımları, sorumluluk, yükümlülük ve yetki
alanları net bir biçimde belirlenmelidir. Sorumsuz kişilerin devlet yönetiminde
söz sahibi olmalarının kesinlikle önüne geçilmelidir. Kamu görevi etiğinin güç
lendirilmesi için "kamu etik ilkeleri" oluşturularak tüm kamu görevlilerinin bu
ilkelere uygun bir biçimde davranmasını sağlayıcı disiplin suç ve yaptırım sis
temi oluşturulmalıdır. Demokratik idarenin ve saydam yönetimin sağlanması
amacıyla "Bilgi Edinme Hakkı", "İdari Usul" ve "Sır kavramının yeniden belir
lenmesi" ile ilgili yasaların hızla çıkarılması gereklidir.
Türkiye Büyük Millet Mecl'si üyelerinin ceza kovuşturması bakımından
sahip oldukları bağışıklık sınırlandırılarak, "dokunulmazlık" konusu yeniden
ele alınmalıdır. Yolsuzluklarla mücadelede milletvekili dokunulmazlıklarının
kaldırılması tek çareymiş gibi gösterilmektedir. Oysa hemen belirtelim ki, par
lamenter dokunulmazlık çok uzun mücadeleler sonucu elde edilmiş vazgeçil
mez bir kazanımdır. Milletvekillerinin kürsü dokunulmazlığı korunmalı, yasa
ma dokunulmazlığı yasama çalışmalarını hiçbir şekilde engellemeyecek bi
çimde düzenlenmelidir.
422
Türk Ceza Kanunu’nun memur tanımını düzenleyen 279.maddesi değiş
tirilerek, kamusal işler ve faaliyetlerde işlenen suçlar bakımından kamusal
fonksiyon, görev ve yetki üstlenmiş herkesi kapsayan bir kamu görevlisi ta
nımına yer verilmelidir.
3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mü
cadele Kanunu’nun içeriğine gerçek anlamda rüşvet ve yolsuzluklarla müca
deleyi içeren hükümler ilave edilerek, mal bildirimi konusu ayrı bir yasayla dü
zenlenmelidir. Nüfuz ticareti, görevi kötüye kullanma, devlet alımlarına ve
ihaleye fesat karıştırma, haksız rekabet gibi suçlar yeniden gözden geçirilme
lidir.
Avukat, yargıda "Hak arama özgürlüğü"r\ü temsil etme yanında, yargı
sürecine "halk adına" katılarak yargı kararlarının aleniyetine ve demokratik
leşmesine yardımcı olmaktadır. Bu bağlamda “Yargı diyalektiği" sav ve sa
vunma özgürlüğü ve dengesi ile bağımsız hükmün oluşması olarak tanımla
nabilir. Bunu bozan en basit olgu Cumhuriyet Savcılarının yargılama sırasın
daki konumlarıdır. Bu konum hem karar merciini hem de savunmayı olumsuz
etkilemektedir. Bu durum Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin "adil yargılan
ma hakkı" kapsamında işaret ettiği "silahların eşitliği" ilkesine de aykırıdır
Yargı her türlü müdahaleden, her türlü etkiden kurtarılmış olsa bile sa
vunmanın yargı sürecindeki katkısı görmezden gelinirse, verilen kararlar adil
de demokratik de olmaz.
Bu denli önemli görevi yanında, yargının kurucu unsuru olan "savunma
mesleğinin"anlamı hala kavranabilmiş değildir. 2001 yılında bütün eksiklikle
rine karşın, çıkışını büyük bir heyecanla karşıladığımız Avukatlık Kanunu’nda
değişiklik yapan 4667 sayılı yasa ile elde edilen bir çok hak çeşitli girişimler
le ya geri alınmış, ya da kullandırılmamaktadır.
Yasada açıkça belirtilmesine karşın barolar ve Türkiye Barolar Birliği’nin
protokoldeki yerine herkesçe gerekli özen ve duyarlılık gösterilmemektedir.
Yasa çıktığından bu yana bu özenin gösterilmediği hiçbir devlet protokolüne
katılmamaktayız.
Yine avukatlık kimliğinin “resmi kimlik" niteliğinde olduğu yasada yazılı
olmasına karşın, birçok kamu kurumu yasanın bu amir hükmünü görmezden
gelmektedir.
Özdemir ÖZOK
423
Resmi kurumlarda iş takibi sırasında gerekli bilgi ve belgelere ulaşılma
sı konusunda büyük dirençlerle karşılaşılmaktadır.
Avukatlık Kanunu ile getirilen yeni düzenlemeleri gerileten, 25.6.2002
gün ve 4765 sayılı yasa ile henüz yayınlanmamış bulunan Anayasa Mahke
mesi kararını mesleğimiz açısından olumlu karşılamamız mümkün değildir.
Çünkü 4765 sayılı yasa ile yapılan değişiklikle, mesleğe giriş aşamasında,
staj sonrası konulmuş sınav ertelenmiş ve mesleği bir çok örneği ile birlikte
"serbest alan" haline getiren öğretmenlerin avukatlık yapma hakkının sürdü
rülmesi sağlanmıştır. Anayasa Mahkemesi’nin kararıyla da yargıç ve savcıla
ra mesleğe girme konusunda yeni olanaklar getirilmiştir. Bu değişikliklerin
Avukatlık mesleğinin gelişmesine katkısı yoktur.
Meslektaşlarımızın en büyük sorunu sosyal güvenliktir.
Kamu kesiminde çalışan meslektaşlarımız ise yaptıkları işin önemine ve
konumuna uygun bir statüde değillerdir. Bu konuda devletin vekillerine sahip
çıkmadığını söylemekle yetineceğiz.
Savunmanın temsilcileri avukatların örgütleri olan barolar ve Türkiye Ba
rolar Birliği olarak, mesleğin sorunlarının çözümü yanında, avukatlık mesleği
ve iş alanına yapılan saldırı ve tecavüzlerle de mücadele etmek durumunda
kalmaktayız. Yıllardır, hukuk eğitimi görmemiş muhasebeci ve yeminli mali
müşavirlerin avukatlık haklarını kullanma konusundaki ısrarları yanında, son
dönemlerde de noterlerin benzer talepleri karşımıza çıkmaktadır.
"Noterlik Kanunu" tasarısı ile avukatlara ait olması gereken pek çok işlev
noterler tarafından da yapılır hale getirilmek istenmektedir. Dünyanın her ye
rinde ve tarihi gelişim süreci içinde noterlik mesleği, avukatlık mesleğinin bir
türevi niteliğinde olduğu halde, yeni düzenleme ile noterlerin çabaları sonu
cunda Türkiye'de avukatlık, noterlik mesleğinin bir türevi şekline dönüştürül
meye çalışılmaktadır. Yeni noterlik yasasında, noterlerin geleneksel yapı ve
kimlik içinde değerlendirilmesi ve avukatlara ait alanlara el atmalarının önlen
mesi zorunludur.
Anayasa’nın hak arama özgürlüğü aşamasında, yargı ile vatandaş ara
sına yapay aracılar koyma isteklerine bir örnek de "Hakem ve Bilirkişi Odala
rı" yasa taslağı veya düşüncesidir. Yakından tanıma olanağını bulduğumuz
ve bu nedenle içtenliğine inandığımız Adalet Bakanı sayın Cemil Çiçek’in
Türkiye Barolar Birliği 27. Olağan Genel Kurulu’nda böyle bir çalışma olma
424
dığını vurgulamasına karşın, bu alandaki yayın ve haberler sürmektedir. Ha
kemlik ve bilirkişilik meslek değildir. Bilirkişi usul yasalarına göre yargılama
da lüzumlu ve önemli bir öğedir. Ancak arızi bir iş olma yanında esas mesle
ğinin bir türevi olan bilirkişiliği bir hak haline dönüştürme hevesleri önlenme
lidir.
Türkiye Barolar Birliği olarak çeşitli toplantı ve etkinliklerde tartışmaya
açtığımız, Türkiye Büyük Millet Meclisi Adalet Komisyonu’ndaki görüşmeler
sırasında kaygı ve endişelerimizi bildirdiğimiz Bölge Adliye Mahkemeleri ve
Üst Mahkemeleri Kanunu şimdilik genel kurulda bekletilmektedir. Yargı siste
mimizde daha önce uygulanan ancak, sakıncaları nedeniyle 1924 yılında kal
dırılan kurum yeniden getirilmek istenmektedir.
Çeşitli nedenlerle adil yargılanmaya katkısı olacağı söylenen istinafın,
yargının sorunlarını çözmede büyük katkısı olacağı inancında değiliz. Bir sü
re için Yargıtay’da işlerin rahatlamasına neden olduktan sonra yeni ve ciddi
sorunlar yaratacaktır. Adliyelerdeki mevcut sorunlar çözülmeden, istinaf uy
gulamasına geçilmesi hiçbir yarar sağlamayacaktır.
Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerinde ilerlemeler kaydedilmiş olmakla birlik
te, bu konuda yöneticiler tutarlı bir politika izleyememişler, konuyu daha çok
yasal düzenlemelere indirgemişlerdir.
Yürürlüğe konan uyum yasaları; dağınık ve sistemsiz gerçekleştirilmiş
olsa da, hukuk standartları bakımından, Türkiye’yi Avrupa’ya yaklaştıran dü
zenlemelerdir. Ne var ki, yapılış tarzı itibariyle söz konusu reformlar, büyük
ölçüde Avrupa Birliği gereklerine dayandırılmış; ulusal dinamikler ve anaya
sal gereklilikler adeta unutulmuştur. Uyum paketleri, Avrupa Birliği tarafından
"ısmarlama" olarak hazırlanmış metinler görüntüsünü vermiştir.
İzlenen bu tarzın başlıca iki sakıncasına işaret edilebilir. Birincisi, etkili
bir biçimde uygulamaya konulmasına ilişkin güçlüklerdir. İkincisi ise; TürkiyeAvrupa Birliği ilişkisine söz konusu yaklaşım tarzı, Türkiye’yi taraf yapmaya
yetmemekte; ülkemiz hep, "ev ödevini yapan öğrenci örneğinde olduğu gibi,
notunu bekleyen taraf" konumunda kalmaktadır.
Oysa Avrupa Birliği süreci, yasal düzenlemeleri ve hükümet yetkililerinin
ilişkilerini çok aşan bir yapılanmayı ve yaklaşım biçimini gerekli kılmaktadır.
Bunların yanı sıra, Avrupa Birliği yeni üyelerin hiç birisinden istemediği bir
çok yeni koşulu ülkemize dayatmakta, ulusal ve uluslar arası konularda, üye-
Özdemir ÖZOK
425
likle doğrudan ilgisi olmayan "Güneydoğu sorununu çöz", “Kıbrıs sorununu
çöz", "Ermeni soykırımını tanı", "ordunu küçült" gibi istekler ileri sürmekte ve
işi ağırdan almaktadır. Son dönemlerde bazı Avrupa Birliği yetkilileri bunlar
la da yetinmeyerek, İslam dünyasının tek demokratik, laik hukuk devleti olma
yolunda temel dayanağımızı hedef alarak, Atatürk ilke ve devrimlerinden vaz
geçmemiz halinde birlik içine girebileceğimizi ifade etmek cüretini göstermiş
lerdir. Sevr’in gündeme geldiği, Lozan’ın eleştirildiği ve bu yolla ulusal birliğin
tartışmaya açıldığı, insan hakları ve özgürlükler adına üniter yapının zorlan
dığı, kutsal din duyguları adına laik yapının yıpratıldığı bir dönemde, Av
rupa’dan yükselen bu sesler rastlantı değildir. Yalnız bu önerileri yapanlar,
bize emanet edilen Türkiye Cumhuriyeti’nin temel felsefesinin Atatürk ilke ve
devrimleri olduğunu, her Türk aydınının bu değerlerden asla vazgeçmeyece
ğini bilmemektedirler. Ama her şeye rağmen Türkiye’nin 1920’de başlattığı
Avrupa yürüyüşü sürecek ve Türk halkı, Türk toplumu çağdaş kimliği ve insa
ni değerleriyle Avrupa Birliği’ndeki yerini alacaktır.
Avrupa Birliği ilişkileri yanında, bölgemizde yaşanan sıcak günler bizi her
yönden etkilemektedir. Özellikle kendisini dünyanın tek egemeni olarak gö
ren ve bunu tüm dünyaya ilan eden ABD, hem 11 Eylül saldırısı sonrası kay
bettiği prestijini yeniden kazanmak, hem de başta Irak olmak üzere Orta Do
ğu ve Uzak Doğu Asya petrolleri ile dünya enerji kaynaklarını denetimi altına
almak için kendi vatandaşları da dahil, neredeyse dünyadaki barışseverlerin
karşı çıkışına rağmen saldırgan girişimlerini sürdürmektedir. Bu tutum ve
davranış Birleşmiş Milletler başta olmak üzere, uluslararası kuruluşların et
kinliklerini yitirmelerine neden olmuştur. Uygarlık ve gelişmişliğin gereği, ku
ral ve hukuk tanımazlık olamaz. Demokrasi ve özgürlük, kendi iradeleri ile ya
ratılır ve sürdürülür. Bu anlamda Irak halkının gerçek iradesi son derece
önemlidir. Halkın katılmadığı, halkın desteklemediği, hiçbir müdahale, hiçbir
düzenleme, hiçbir siyasi model uzun ömürlü ve kalıcı olamaz. Komşularımız
la barış, daha ileri bir işbirliği ve dayanışma içinde yaşamalıyız. Bu bağlam
da, Türkiye’nin petrol ve silah tüccarlarının çıkarına kurban edilecek tek bir
evladı da, harcanacak tek bir kuruşu da yoktur. Kaldı ki savaş karşılığı mali
yet analizleri ve pazarlığı yapılması da soylu ve barış sever Türk halkı için
onur kırıcıdır. Meydan kesinlikle savaş lobisine ve savaş kışkırtıcılarına bıra
kılmamalıdır. Günümüz dünyasında savaşa karşı çıkmak ve sorunları hukuk
içinde çözmek, insanlığın yurt severliğin ve hukukçuluğun temel koşuludur.
426
Hiç bir meşru gerekçeye dayandırılmayan Irak saldırısı, Türkiye’nin, ge
rek ABD ile gerekse Avrupa Birliği ile ilişkilerini "kişilikli" kılmasının ne denli
önemli olduğunu kanıtlamış bulunmaktadır.
Konuya insan hakları açısından yaklaşıldığında; haksız bir savaşın yok
ettiği tarihi, kültürel ve insani değerler ışığında, "barış hakkı“run önemi ve in
san haklarının bölünmez bir bütün oluşturduğu gerçeğine, insanoğlu çok acı
bir biçimde bir kez daha tanıklık etmiştir. Bu arada, Cenevre Sözleşmesi’ne
ve Uluslararası İnsancıl Hukuk ilkelerine uyulmamıştır.
Irak’ta savaş bittiğine ve işgalci güçler, en azından görünürde bu ülkede
demokratik bir rejimi kurmayı hedeflediklerine göre, kamu düzeninin ve gü
venliğin sağlanmasında bu amaç hiçbir biçimde gözden uzak tutulmamalıdır.
Bu çerçevede, işgalci silahlı güçlerin, yakıp yıkarak veya öldürerek değil, "öl
çülülük ilkesi" gerekleri doğrultusunda kullanılmaları önem taşımaktadır.
Türkiye, Irak saldırısı ve işgali karşısında; gerek Avrupa Birliği içerisinde
gerekse NATO örgütünde birçok yönden "tek" olma özelliğine sahiptir. Avru
pa Birliği ve NATO üyeleri arasında Irak’la sınırı bulunan tek Müslüman ülke;
bölgede ise demokratik rejime sahip ülke olan Türkiye bu özelliklerini daha
iyi kullanabilirdi, kişilikli bir politika izlemek suretiyle, özgül konumundan da
yararlanarak kendi saygınlığını arttırabilirdi. Bu bakımdan Türkiye Büyük Mil
let Meclisi’nin I Mart 2003 kararı, saldırgan güçler karşısında hükümet yetki
lileri tarafından iyi değerlendirilme bir yana, bir tür "mahcubiyet" belgesi şek
linde sunuldu.
Türkiye'nin Irak sorununu ulusal çıkarları doğrultusunda Birleşmiş Millet
ler platformuna çekme yönünde çaba harcaması, hem Irak’ta kurulacak yö
netimin hukuki bir zemine dayanmasına katkıda bulunur; hem ülkemiz Bir
leşmiş Milletler nezdinde kendi saygınlığını arttırmış olur.
Kısa bir süre önce, Türk tarihinin en çarpıcı ve pek çok açıdan en acı ola
yını yaşadık. Elbette ki Süleymaniye’de görevli bulunan subaylarımıza, dost
ve müttefik olduğumuzu bıktırırcasına tekrarladığımız ABD’nin oradaki güç
üstünlüğüne dayanarak yaptığı terörist muamelesinden, askerlerimizin başı
na çuval geçirilerek "esir" edilişinden söz ediyorum. Böyle bir davranışa ma
ruz kalacak ortamı yaratan ve buna tepki göstermeyen davranışlar kadar bu
muameleyi pişkinlikle karşılayan, utanç verici bu olaydan iç dengeler açısın
dan yarar uman siyasal kadroların davranışları da son derece üzücüdür.
Bizler aç ve zorluklar içinde yaşamağa alışkın bir halkın çocuklarıyız. Ya
Özdemir ÖZOK
427
şamsal her şeyden fedakarlık edebiliriz, ama onurumuzdan asla. Halkımızın,
cumhuriyetimizin kuruluşundaki fedakarlıklarının uçup gitmesine, hiç kimse
nin izin vermeğe hakkı bulunmadığını, bunun hesabının er geç sorulacağını
inanç ve güvenle belirtmek isterim.
Son dönemlerde örgütlü bir biçimde saldırılan Cumhuriyetin bizim için
ifade ettiği anlamı ve önemi, onun vazgeçilmez değerlerini, Cumhuriyetimizin
dayandığı iki temelden biri olan yargının yeni yıl açılışında, kısaca arz etmek
isterim.
1923 yılında Anadolu tablosu içler açısıdır. Savaşın yükünü çekemediği
ekonomi ve sosyal yapı iflas etmiştir.
İki dünya savaşı arasındaki yirmi yılı kapsayan dönemi, ünlü bir tarihçi
"Felaket Çağı"olarak nitelemiştir. Dünya, bu dönemde liberal yörüngeden ko
parak sola ya da sağa savrulmuştur. "Felaket çağının" hemen başlangıcında
1923 yılında savaşı yöneten ve zaferle bitiren kadrolar, tüm olumsuz koşulla
ra rağmen "fikir vermeye ve kamu alanında görev almaya katılan yurttaş"a
dayalı "Cumhuriyet'1 kurdular.
Türkiye Cumhuriyeti’ni kuranlar, cumhuriyet fikrinin hedefinde demokra
si olduğunun bilincindeydiler. Ancak, demokratik sisteme geçilebilmesi için
öncelikle laik, çoğulcu ve katılımcı bir toplumun varlığına ihtiyaç olduğunu da,
1876’lara uzanan deneyimlerden öğrenmişlerdi.
Cumhuriyet için birinci unsur toplumdur. Cumhuriyette toplum, hiçbir in
sanın kimliğinin doğumdan belirlenmediği, kimliklerin kişisel tercihlere dayalı
olarak oluşabildiği örgütlenmedir. Bu örgütlenmeye doğru yola çıkılabilmesi
için bireyin ortaya çıkması gerekir. Cumhuriyet ilkesel ve öncelikli olarak, bi
reysel düzlemdeki sonsuz farklılıkları uyumlulaştıran toplumun üzerine otu
rur. Birey ile toplum arasında diyalektik bir ilişki bulunmaktadır. Kamusal ala
nın ortaya çıkması için özel alan bulunmalıdır. Bunun için de, toplumu ön pla
na alan Cumhuriyet, kamusal alanın karşısına özgür bireyi hazırlamak için
okuma yazmayı yaygınlaştırmaya, kültürel gelişmeye büyük önem vermiştir.
Bu konuda büyük emek sarf edilmiş, büyük atılımlar yapılmıştır. Bugün cum
huriyeti küçümseyenler, onun kazanımlarını eleştirenler, onun üzerine bir ka
rabasan gibi çökenler bu eğitim seferberliğinde yetişmiş olduklarını unutarak
karşımıza çıkmaktadırlar. Ümmetten, kulluktan çağdaş bireye geçişteki çetin
süreci görmezden gelenlere söylenecek çok şey yok.
428
Geçen yıl yaptığım açılış konuşmamda 3 Kasım 2002 günü yapılacak
milletvekili seçimleri için "4 Kasım 2002 sabahında Türkiye’ye istikrar ve
güven veren bir siyasal ortamın oluşmasını umut etmek istiyoruz" demek
suretiyle, siyasetteki alabildiğine bölünmüşlüğün ve istikrarsızlığın giderilmesi
dilek ve temennisinde bulunmuştum.
3 Kasım 2002 günü yapılan Milletvekili Genel Seçiminden sonra yeni bir
siyasi tablo oluşmuş ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne iki parti girebilmiştir.
Demokrasiye özgürlük ve insan haklarına inançlı halkımız, yaşadığı bunca çi
le ve düş kırıklığına karşın, bu değerlere olan inancını hiçbir zaman yitirme
miş her zaman kendine düşen özveriyi ve duyarlılığı göstermiştir. Ancak hal
kımızın bu özverisi ve özelliği siyasetçilerimiz tarafından, hiçbir zaman iyi algılanamamış ve iyi okunamamış, çoğu kez politikacılar, halkın değil, yandaş
larının hizmetkarı olmuşlardır. Üzülerek ifade etmek isterim ki, demokrasi ta
rihimizin en büyük olanağını elde etmiş olan mevcut iktidar da, aynı tarihi ha
tayı yapma yolundadır.
Türkiye Barolar Birliği olarak gelişmeleri ve değişimi ülke demokrasisinin
bir ürünü olarak algıladığımızı, ülkenin kalkınması, halkımızın mutluluğu için
yapılacak her doğru işe destek vereceğimizi hem kamuoyuna hem de görüş
tüğümüz hükümet yetkililerine duraksamadan aktardık. Bu görüşmelerimizde
özellikle laik cumhuriyete ve onun kazanımlarına olan bağlılığımızı ve duyar
lılığımızı açık ve net bir biçimde vurguladık. Bu anlayışın bir sonucu olarak
Türkiye Büyük Millet Meclisi çalışmalarına büyük katkı sunduk.
Bu çalışmalarla ilgili olarak yaptığımız tespitlerimizde ise şu gerçekleri
saptadık. İnsan haklarına ilişkin iyileştirmeler, izlenen usul bakımından kısmi
ve dağınık düzenleme özelliğini taşısa da, içerik olarak desteklenmesi gere
ken olumlu açılımlar olmuştur. Ancak, uyum yasalarının Parlamento’da oy
lanması kadar, hatta daha çok, bunların uygulamaya geçirilmesi önem taşı
maktadır.
Reform yasalarının etkili bir biçimde uygulamaya konmasında, söz konu
su metinlerin iç tutarlılığı yanında, ilgili örgüt ve kuruluşların hazırlık sürecine
katılmış olup olmadıkları da rol oynamaktadır. Bunun yapıldığını söylemek
olanaksızdır. Reform sürecine katkı sağlama olanağı bulunan çok sayıda ör
güt ve kuruluş yanında; şimdiye kadar bu alanda birçok somut ve ciddi çalış
mayı gerçekleştiren Türkiye Barolar Birliği, bu yöndeki çabalarını sürdürmek-
Özdemir ÖZOK
429
tedir. Bunlar arasında, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisi ve Dernekler
Yasa Taslağı, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ve Türk Ceza Kanunu’nu
taslakları örnek olarak belirtilebilir. Yine Türkiye Barolar Birliği, insan Hakları
Araştırma ve Uygulama Merkezi, ulusal ve ulusalüstü ölçekte gerçekleştirdi
ği bilimsel nitelikte birçok etkinlikle (sempozyumlar, insan hakları eğitim ça
lışmaları, yayınlar) insan haklarına ciddi katkılar sağlamaya çalışan bir kuru
luştur. İnsan Hakları Araştırma ve Uygulama Merkezi Bilim ve Danışma Ku
rulu, şu anda Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Önerisini güncelleştirme çalış
malarını sürdürmektedir.
Kurumsal düzenlemeler açısından; Anayasa değişikliklerinin, 1982 Ana
yasasının devlet organlarının kurumsal yapılanması ile ilgili hükümlerine dokunulmaksızın, daha çok sivil/asker ilişkileri bağlamında yoğunlaşılmış olma
sı, bir eksiklik, hatta bir talihsizlik olarak değerlendirilebilir. Oysa demokratik
rejimimizin, Hukuk Devleti bağlamında birçok sorunu ve açığı bulunmaktadır.
Yargı bağımsızlığı, yasama dokunulmazlığı ve yasama seçimlerinde %10’luk
baraj sorunların başında gelmektedir.
Öte yandan, Anayasa değişiklikleri ve yürürlüğe konan yasaların, de
mokratik anlayış ve düzenleme alanları bakımından sakıncalı yönlerine dik
kat çekmek gerekir.
İçerik olarak, paranın ölçü alınmış olması ve daha çok gelir getirici alan
lara yönelme, ülkemizin doğal, çevresel, tarihi ve kültürel zenginliklerini tah
rip edici sonuçların ortaya çıkmasını kaçınılmaz kılacaktır. Demokratik anla
yış bakımından ise, parlamento çoğunluğunun yeterli olacağı şeklindeki eği
lim, "çoğunlukçu demokrasi", hatta "çoğunluk diktatörlüğü" uygulamasını
çağrıştırmaktadır. Böyle bir yaklaşım, ne çağdaş egemenlik anlayışına, rie de
hukuk devletine uygun düşmektedir.
Geçen süre içinde, iktidarı elinde bulunduran siyasi parti temsilcileri, ik
tidarın sonsuz ve sınırsız olanaklarını kendi dünya görüşleri ve yandaşları
için kullanma eğilimlerinin yanı sıra, 80 yıllık birikimi olan demokratik laik par
lamenter sistemimizin, yazılı ve yazılı olmayan kurum ve kurallarını yok sa
yan tutum ve davranışlar sergilemişlerdir. Yine cumhuriyetimizin özenle ko
runan değerlerini, kazanımlarını görmezden gelen, onları hafife alan, farklı ve
değişik bir cumhuriyet anlayışlarının olduğunu ortaya koyan irade ve eylem
ler sergilemektedirler. Bir anlamda cumhuriyetin köklü ve etkin kurumlarıyla
çatışmayı yenilik ve farklı bir politika olarak sunmaktadırlar. Bunların yanlış
430
olduğunu cumhuriyetin kuruluş felsefesine, çağdaşlık anlayışına aykırı tutum
ve davranışların karşısında olacağımızı daha önce çekince olarak belirttiği
miz için iktidarın bu ve benzeri tutum ve davranışlarına karşı çıkacağımızı ve
geçit vermeyeceğimizi açıkça her yerde vurguluyoruz.
Bu konudaki duyarlılığımızı bu anlamlı günde ve tüm kamuoyu önünde
bir kez daha açıklamayı tarihsel bir sorumluluk olarak kabul ediyorum. Bizler
bu tutumları eleştirir ve cumhuriyetin kazanımlarına sahip çıkarken, daha ön
ceki basiretsiz politikacıların, politik yaklaşımlarla içini boşalttıkları, tüm çağ
daş kurum ve kavramlarını yok ettikleri, halkından ve insanından uzaklaştır
dıkları, yolsuzluğun, hırsızlığın, rüşvetin, talanın, kol gezdiği, insan hakları ih
lallerinin yaşandığı, hukuksuzluğun hukuk diye savunulduğu mevcut düzeni
değil, Atatürk ilke ve devrimleriyle taçlanmış, çağdaş değerlerle donanmış,
sevgi ve kardeşlikle bezenmiş, emeğin en yüce değer ve her ilişkide hukukun
egemen olduğu Türkiye Cumhuriyeti’ni özlüyor, hedefliyor ve kastediyoruz.
Yeni adli yılın sorunlardan uzak, başarılarla geçmesini diler, bu sonucun
alınmasına katkı sunacak ilgililere şimdiden teşekkür eder, saygılar sunarım."
• BORÇLAR HUKUKU
BİR ZARARDAN BİRDEN ÇOK KİŞİNİN SORUMLU OLMASI
(MÜTESELSİL SORUMLULUK VE RÜCU)
Dr.Mustafa KILIÇOĞLUf*)
ANLATIM DÜZENİ: A-Birdeıı Çok Tazminat Yükümlüsü İle Zarar Gören
Arasındaki Hukuki İlişki (Dış llişki)-Müteselsil Sorumlulukl-Temel Esaslar. 1-Ön
Bilgiler.2-Federal Mahkemenin Aynmı(Gerçek Olan-Gerçek Olmayan Müteselsil
Sorumluluk).11-Birden Çok Tazminat Yükümlüsünün Zarar Gören Karşısında Müte
selsil (Dayanışma) Sorumluluğunun Oluş Şekilleri. 1-Oıtak Kusurla Bir Zarara Sebe
biyet Verme.2-Farklı Hukuki Sebeplerden Dolayı Müteaddit (Birden Çok)Tazminat
Yükümlüsünün Sorumlu Olmasında Teselsül.3-Buden Çok Tazminat Yükümlüsü
nün Birbirinden Bağımsız Fakat Aynı Hukuki Sebepten Kaynaklanan Sorumlu
luk. 111-Müteselsil Soıvmlulardaıı Birinin Lehine Doğan Tazminattan İndirim Sebep
lerinin Zarar Gören Karşısında İleri Sürülmesi. 1-Ön Bilgiler.2-Def i Sorunu.a)-Ortak D ef’iler.b)-Kişisel D e f iler. B-Birden Çok Tazminat Yükümlüsü Arasındaki Hu
kuki llişki(lç llişki)-Rücu.l-Temel Esaslar.ll-Birden Çok Tazminat Yükümlüsü Ara
sındaki Rücu İlişkisi. 1-Ortak Kusurla Zarara Sebebiyet Verme(BK m 50/1 c).2-Farklı Hukuki Sebeplerden Sorumlu 01ma(BK m51/ll).3-Birbirinden Bağımsız-Aynı Hu
kuki Sebepten Dolayı Sorumlu 01ma(BK m 50/1 c 2).4-Rücuda Zamanaşımı.
A. BİRDEN ÇOK TAZMİNAT YÜKÜMLÜSÜ İLE ZARAR GÖREN
ARASINDAKİ HUKUKİ İLİŞKİ (DIŞ İLİŞKİ)-MÜÎESELSİL
SORUMLULUK
I. TEMEL ESASLAR
1. Ön Bilgiler
Zarar gören (mağdur) karşısında birden fazla tazminat yükümlüsünün
varlığında; zarar gören alacağını tam bir şekilde ifasındaki menfaati ancak
(*) Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Üyesi
432
tazminat yükümlülerini müteselsil kılmak suretiyle mümkün kılınabilir (Rey, s.
310). Sorumluluk hukukunun yazılı olmayan kurallarına göre birden fazla taz
minat yükümlüsü mağdura karşı esasen teselsülen sorumludur. Söz konusu
pasif teselsüldür. Yani tazminat sorumlularının müteselsil sorumluluğudur
(Rey, s. 310). Birden çok tazminat yükümlüsünün zarar görenin menfaatine
göre sorumluluğu "taleplerin yarışmasr'(Arıspruchs konkurrenz) veya "müte
selsil sorumluk" (Solidarhaftung) kavramları ve normatif dayanakları ile müm
kündür. Amaç şudur: Tazmin yükümlülerinden her biri, zarar görene karşı
tazminatın tamamını tam ödeninceye kadar sorumludur (Eren, Genel, I, s.
804). Kanunkoyucu BK m 50 de yaptığı düzenleme ile zarar göreni koruma
yı ilk planda tutmuştur.
Pasif müteselsiliğin fonksiyonu, mağdurun/alacaklının birden fazla borçlu/zararverenler \\e karşı karşıya kalması durumunda zayıflayan pozisyonunu
balans etmektir (Rey, s. 311).
Borçlar Kanunu m 143/1 (İBK m 144)’e göre, alacaklı müteselsil borçlu
ların cümlesinden veya birinden borcun tamamen veya kısmen ifasını iste
mekte serbesttir.
İşte pasif müteselsilliğin normatif dayanağı BK m 143 dür (Rey, s. 311).
Burada mağdur tazminat yükümlüsü kadar alacak hakkına sahiptir. Bu ala
caklar edim menfaatin aynılığı dolayısıyla tek bir ekonomik bir bütün teşkil
eder (Rey, s. 313).
Dış ilişkide müteselsil sorumlu sayısı kadar bağımsız talep söz konusu
dur. Taleplerin yarışması ilkesine göre talep sahibi müteselsil borçlulardan
kendisine borçlanılan edimi bir kez tahsil edebilir (Rey, s. 311).
Mağdur usul hukuku açısından müteselsil sorumluları münferiden (ba
ğımsız) dava edebileceği gibi müştereken dava açma hakkına sahiptir (Rey,
s. 311).
Uygulama öğretiye paraleldir.Yargıtay,müteselsil sorumluluğun bulundu
ğu durumda sorumluların tamamından zararın giderilmesi istenebileceği gibi,
bir veya birkaçı hakkında da talepte bulunulabileceğini kabul etmektedir.(Y.
HGK.10.2.2002T. 2002/4-253 E,2002/238 K)
Yargıtay, teselsül için asgari düzeyde zarara katılanların fiillerinden ha
berdar olmalarını aramıştır.(Y. HGK. 30.6.1999T. 1999/4-527 E ,1999/532 K
yineY. 4. HD.25.5.2000T. 2000/4821 E, 2000/5097K)
Federal Mahkemeye göre, bilinçli olarak birlikte işlenmiş haksız fiiller söz
konusu olması gerekir (m 50, 143) veya biri diğerinden bağımsız olarak işle
433
miş olsun ya da farklı nedenlere dayanılarak sorumluluk oluşmalıdır (m 51).
Zarar görenin yarışan dava açma hakkı vardır. Zarar gören için birlikte so
rumlulukların niteliği önem taşımaz. Zarar gören tek bir tazminat davası talep
eder, her bir sorumlu bağımsız olarak borcun tamamından sorumludur. Zarar
gören zararın tamamını tek bir sorumludan isteyebilir (ATF II 342;
Scyboz/Gilleron, C.ll).
Zarar görenin tek bir yükümlüyü araması, her bir yükümlü için sorumlu
luk pay ve oranlarını bulma külfetinin yüklenmemesi hakkaniyet varsayımının
sonucudur (Deschaneaux/Tercier, Çev. Özdemir, s.236).
Uygulamada teselsüle ilişkin diğer bir kararda görüleceği gibi zararın bölünebilirliği konusu netleştirilmemiştir.Yargıtay bir kararında zararın birden
fazla kişinin eyleminden meydana gelmiş olması halinde,zarara neden olan
ların dayanışmalı olarak sorumlu olduklarını kabul etmiş ancak, iç ilişkide
herkesin kendi eyleminden sorumlu olduğunu belirtmiştir.(Y. 4. HD.
3.4.2000T. 2000/925E, 2000/2997K.)
2.
Federal Mahkemenin Ayrımı (Gerçek Oian-Gerçek Olmayan Müte
selsil Sorumluluk)
Federal Mahkeme gerçek olan ve olmayan müteselsil sorumluluk arasın
da ayrım yapmaktadır. Borçlar Kanunu m 141/11 (İBK m 143) den hareketle
birden çok borçlunun uygun irade beyanı dışında yalnızca Kanunda belirtilen
olaylarda gerçek teselsül vardır (Rey, s. 313). Federal Mahkeme BK (141 ve
50 yi kanuni doğuş sebebi sayar. Ortak/müşterek kusuru arar (Rey, s. 313).
Ortak kusur yok ise birden çok kişi aynı zarardan bağımsız davranışlarla ve
ya farklı hukuki nedenlerle sorumlu ise Federal Mahkemeye göre gerçek ol
mayan müteselsil sorumluluk vardır (Deschenaux/Tercier, § 34 N. 18,19 Nak
Rey, s. 314).
Borçlar Kanunu m 51 bu tür bir sorumluluk türü öngörür (Rey, s. 314).
Bu ayrımın zamanaşımının kesilmesinin müşterek borçlar bakımından
etkilerinde önem arz eder. Federal Mahkemeye göre BK m 134/1 (İBK m
136/1) münhasıran gerçek teselsül durumunda (BK m 50) de uygulanır (BGE
115 47 E 1b, Rey, s. 314).
Gerçek olmayan teselsülde ise zamanaşımının kesilmesini önlemek için
her bir borçlu arasında BK m 133/11 (İBK m 136/11) de belirtilen sebeplerin
oluşması gerekir (Rey, s. 314).
Bu ayrımın rücuda önemi şudur: Gerçek olmayan teselsülde BK m 147/1
(İBK m 149/1) halefiyet uygulanmaz. Gerçek teselsülde geçerlidir (BGE 115 II
47 E 1b, Rey, s. 314).
434
Pasif müteselsil sorumluluğun normatif dayanağı BK m 141-148 madde
leridir. Sözleşme dışı sorumlulukta BK m 141/11 önemlidir. Bu hükme göre ta
raflar müteselsil sorumluluğu sözleşme ile kurmamışlar ise ancak kanunla bu
mümkündür (Rey, s. 315). Borçlar Kanunu m 50 açıkça bu tür bir sorumlulu
ğu kabul etmiştir (Rey, s. 50).
II. BİRDEN ÇOK TAZMİNAT YÜKÜMLÜSÜNÜN ZARAR GÖREN
KARŞISINDA MÜTESELSİL (DAYANIŞMA) SORUMLULUĞUNUN
OLUŞ ŞEKİLLERİ
1. Ortak Kusurla Bir Zarara Sebebiyet Verme
Müşterek/ortak kusuru düzenleyen BK m 50/I de ki sorumluluğun doğ
ması için hukuka aykırılık yanında ilgili kişilerin zarara sebep olması ve müş
terek kusurlu olması gerekir (Rey, s. 316). Kanunun İtalyanca ve Fransız
metninde açıkça müştereken sebebiyet kavramı (causa cagionato) yer alır
(Rey, s. 316).
Borçlar Kanununa göre: "Birden ziyade (çok) kimseler bir zarar ika ettik
leri taktirde müşevvik (teşvik eden) ile asıl fail ve fer’an methali (yardımcı ki
şiler) olanlar, tefrik (ayrım) yapılmaksızın mesul olurlar. Hakim, bunların herbiri aleyhinde rücu hakları olup olmadığını takdir ve icabında bu rücuun şü
mulünün (kapsamını) derecesini tâyin eder" (m 50/I).
Birden çok kişinin davranış şekli meydana gelen zararın uygun sebebi
olarak nitelendiriliyor ise müşterek/ortak sebebiyet söz konusudur. Hatta kıs
mi sebepte dahi sonuç aynıdır (Rey, s. 316). Başka bir anlatım ile iştirak
edenlerin her biri (fail-teşfik eden-yardımcı) zararın meydana gelmesinde kat
kıda bulunmalıdır (Rey, s. 316). Bu sebeple Kanun psikolojik müşterek sebe
biyeti (dolaylı) dahi sebep kavramı içerisine sokmuştur. Bunun sonucu ola
rak, zarara doğrudan sebep olan ile birlikte müştereken bir aksiyona iştirak
eden kimse müteselsil sorumludur (Rey, s. 316).
Federal Mahkemenin bir kararında olay şu şekilde çözülmüştür: Üç ar
kadaş (A, B, C) kızılderili oyunu oynuyor. (A) tarafından atılan ok (C)’nin sağ
gözüne isabet ediyor. Federal Mahkeme (B)’yi de sorumlu tutmuştur. Çünkü
Federal Mahkemeye göre bu üç arkadaşın ortaklaşa ok atmalarını meydana
gelen cismani zararın uygun illiyet sebebi olarak kabul etmiştir (BGE 104 II
187, Rey, s. 316).
Federal Mahkeme müşterek/ortak kusuru tehlikeli/iği kabul edilmesini
gerekli kıldığı aktifiteye katılmada öngörmüştür (Rey, s. 316).
435
(B)
Her ne kadar zarara sebebiyet vermemiş ise de ortaklaşa ok atmak
suretiyle zarara psişik sebep verenlerden biri olmuştur (Rey, s. 316).
Bir kavgaya karışan kişilerin her biri zararlı sonucun sebebi olarak kabul
edilir. Bü yolla pencereye taş atıp ta kırmayan kişi kıran kişi gibi sorumlu olur
(Oftinger/Stark, 11/1, § 16 N 92). Yargıtaym yaklaşımı farklıdır.Yargıtay, kav
gaya karışmakla birlikte öldürme eylemine katılmayan kişinin ölüm olayında
öldürenle birlikte sorumlu olamayacağına karar vermiştir.(Y. 4. HD.
2.3.1992T. 1990/13348E, 1991/2529K.)
Müştereken bir aksiyona ya da bir organizasyona iştirak eden kişiler han
gisinin zarara doğrudan sebebiyet verdiği tespit edilemiyor ise bütün iştirak
eden kişiler zararın ortaklaşa sebebi kabul edilir (Rey, s. 316, 317). Burada
potansiyel sebeplerin alternatif yarışmanın özel hali söz konusudur (Rey, s.
317).
.
Bir zarara birden çok kişinin davranışının verdiği zarar "tek bir zarar" ol
malıdır. Zarar her eylemci için bir "bütün" olması gerekir. Aksi halde zarar ve
renin herbirinden BK m 41’e göre haksız fiil sorumluluk esaslarına göre taz
minat istenir (Gürkanlar, 51-54). Zararın doğumunu etkileyen davranışlardan
her biri zararın bütünlüğü(sonuç) için önemlidir. Zorunlu koşuldur. Bir anlam
da zararın bölünemezliğinde uygun nedensellik kuralının gözönünde tutulma
sı gerekir. Önemli nedenlerin her biri zararlı sonuçta birleşmektedirler (Gür
kanlar, s. 53, 54).
Yargıtay bir kararında,yapılan eğlencede silah atılmasını engellemeyen
düğün sahibinin,silah atanların eyleminden doğan zarardan sorumlu olmadı
ğını, arada nedensellik bağının kurulamadığını kabul etmiştir.(Y.
HGK.9.2.2000T. 2000/4-58E, 2000/62K.)
Görüldüğü üzere bu kararla tehlikeli fiile izin veren ya da ihmalde bulu
nan müeyyidesiz kalmaktadır.
Zarara sebebiyet veren her bir kişinin kusurlu olması durumunda ortak
laşa kusurdan söz edilir (Rey, s. 317). Normatif dayanağı BK m 50/l’dir. Ku
surun objektif ve sübjektif öğelerinin gerçekleşmesi gerekir (Rey, s. 317).
Borçlar Kanunu m 50/l’deki fail/zarar veren, azmettiren/teşvik eden, yar
dımcı kişi kavramları ceza hukukundan farklıdır (Rey, s. 317).
Müteselsil sorumluluğun öğelerinden biri kusurdur. Bu konudaki ilk ku
ram objektif katılma kuramıdır. Bir zarara neden olan birden çok kişinin kasıt
veya ihmalli davranışlarının biraya gelmesi ve bölünmez nitelikte bir oranın
oluşmasıdır, irade birliği aranmaz. Uygulama alanı genişletme özelliğiyle
eleştirilmiştir (Gürkanlar, s. 21-25; Tandoğan, Mesuliyet, s. 370).
400
Sübjektif katılma kuramı irade birliğine önem verir. Eylem katılanlar bilin
ce ve istekli biraraya gelmeleri gerekir. Yalnız kasıtı ele alması ihmali dikka
te almaması uygulama alanını daraltır (Gürkanlar, s 27-32; Tandoğan, Mesu
liyet s. 369).
Türk-İsviçre öğretisinde baskın görüş bağdaştırıcı kuramdır. Buna göre,
bir zarara birden fazla kişi ihmali ya da kasıtlı bir davranışla sebep olabilirler.
Zarar verenler birbirinin davranışından en geç bu davranışların gerçekleşme
si anında haberdar olmaları ya da dikkat etmeleri halinde haberdar olabilecek
durumda olmaları yeterlidir (Gürkanlar, 33-38, Tandoğan, Mesuliyet, s. 371;
Eren, Genel, I, s. 807). Federal Mahkemeye göre; ikinci fıkra saklı kalmak
üzere bir haksız fiile iştirak edenlerin hepside aynı derecede sorumludur. Or
taklaşa oluşturulan tehlikenin bilincinde olsunlar veya her biri diğerinin zarar
verici fiile iştirakini katılımını bilmiş olsunlar veya da yeterli özeni gösterecek
olsalardı bilebilecek olsalar. Başka bir anlatımla birlikte hareket şart değildir
(ATF 104 II 225, Seyboz/Gilleron, C.ll).
Diğer bir anlatım ile söz konusu kişilerin açıkça anlaşması ve uzlaşması
şart değildir (BGE 115 II 45 E. 1b, Rey, s. 317).
Birden çok tazminat yükümlüsü birbirinden haberdar değil veya haberdar
olamamışlar ise ve herbirisi tek başına kasıtlı veya kusurlu davranmış ise
müştereken kusur/ortak kusurun varlığından söz edilemez (Rey, s. 318).
Yargıtay,aralarında anlaşma olmayan failler arasında taksim edilemeyen
toptan bir zararın söz konusu olmadığı hallerde birlikte sorumluluğun düşü
nülemeyeceğini kabul etmiştir.(Y. 4. HD. 16.11.1984T. 1984/8588E,
1984/8482K) Yine Yargıtay’a göre,davalılar arasında dayanışmalı olarak ta
lepte bulunulmayıp.her bir sorumlu için ayrı ayrı miktar belirtilerek istek halin
de birlikte sorumluluğa karar veriiemeyecektir.(Y.4.HD.4.5.2000T. 2000/2072
E, 2000/4399 K.)
Zarar verenlerin haksız fiile katılmalarının biçimi önemi değildir. Fail, teş
vik eden, yardımcı ilke olarak zarara maddi manevi katkıda bulundukları için
sorumludurlar. Çünkü fail haksız fiili işleyen kişidir. Teşvik den zararlı fikri or
taya atan müşevvik; haksız fiilin işlenmesini kolaylaştıranda fer’an methalidir.
Zarar her birinin katkısı ile oluşmuştur (Eren, Genel, I, s. 808).
Teşvik eden kişi, başka bir kimseyi kasıtlı veya kusurlu olarak hukuka ay
kırı bir davranışa özendiren ve kışkırtan kimsedir (Rey, s. 317). Örneğin aşı
rı yorgun ve çakırkeyif olan bir sürücünün uzun bir yolculuğa ikna edilmesi (s.
317).
437
Yardımcı kişi, kasıtlı veya kusurlu olarak hukuka aykırı davranışa yardım
edendir (Rey, s. 317).
Zarara doğrudan doğruya sebebiyet veren fail temyiz kudretine sahip ol
masa dahi azmettirme ve fer’i faillikten sözedilebilir. Ancak böyle bir durum
da azmettiren fail tek başına sorumludur (Oftinger/Stark 11/1, § 16 N 328, Nak
Rey, s. 317). Örneğin ayırtım gücüne sahip olmayan (temyiz kudreti) akıl
hastası bir kişiyi üçüncü kişiyi öldürmesi için eline silah vermek suretiyle az
mettiren sıfatıyla kişi zarardan tek başına sorumludur.
Borçlar Kanunu m 50/II yataklık edeni düzenlemiştir. Sorumluluğu için
kardan hisse alacak yahut iştirakiyle zarara neden olacaktır. Söz konusu ya
taklık medeni hukuk açısından eşyaya yataklıktır, insana yataklık madde
kapsamında değildir (Bkz. Becker, Çev. Olcay ve ark., s. 309).
2.
Farklı Hukuki Sebeplerden Dolayı Müteaddit (Birden Çok) Tazmi
nat Yükümlüsünün Sorumlu Olması Durumunda Teselsül (Farklı Tipte
Sorumluluk- Mehrtypische)Borçlar Kanununa göre; "Müteaddit (birden çok) kimseler muhtelif se
beplere (haksız muamele, akit, kanun) binaen mesul oldukları takdirde hak
larında, birlikte zarar vukuuna sebebiyet veren kimseler hakkındaki hükümle
re göre muamele olunur" (m 51/1).
Birden çok hukuk süjesi bir zarara sebep olmuş ise bu zarardan söz ko
nusu kişilerden biri kusur diğer sebep sorumluluğundan tazminat yükümlüsü
olur ise farklı hukuki sebeplerden sorumluluk söz konusu olabilir (Rey, s.
318).
Birden çok kişiler değişik sebeplerden ortak kusur olmadan bir zarara
neden olabilirler. Bu eksik teselsüldür (Deschaneaux/Tercier, Çev. Özdemir,
s.240). BK m 51/1 de müteselsil sorumluluktan açıkça söz edilmediğinden
Mahkeme yazarlarca eksik teselsülden söz edilmektedir. Öte yandan BK m
51/1 BK m 50/1’e gönderme yapmaktadır (Rey, s 318). Dolayısıyla BK m 51
de de BK 50/I, II uygulanabilir (Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, s. 709).
Borçlar Kanunu m 51/l’de açıkça teselsül ifaresine yer verilmemiştir. Ancak,
birden çok kişi arasında rücu ilişkisi esasen kişilerin müteselsil sorumluluğu^
nu zorunlu kıldığından, dolaylı olarak farklı tipte sorumluluk sebeplerinden
kaynaklanan müteselsil sorumluluktan (metrtypische) bahsettiği söylenebilir
(Rey, s. 318). Başka bir anlatımla birden çok kişinin farklı hukuki sebeplerden
mağdur açısından birden çok kişinin ortak kusurla sorumlu olma olayında ol
duğu menfaatin korunması söz konusudur (Rey, s. 318).
4ciö
Federal Mahkemeye göre, 51. madde (ikinci fıkra dışında), birden çok ki
şinin çeşitli nedenlerden ötürü sorumluluklarında uygulanır. Yargıç bu kişile
rin birbirine karşı rücu hakları bulunup bulunmadığına (m 50/II) karar verir
(ATF 80 II 247; Seyboz/Gillerorı, C.ll).
Örneğin bir araç birine çarparak yaralıyor. Araç sahibi Karayolları Trafik
Kanunu m 85’e göre kanun gereği, şoförü BK m 41’e göre haksız fiil, sigorta
cı da sözleşme gereği sorumlu olacaktır (Tandoğan, Mesuliyet, s. 379). Aynı
zarara aynı sebepten de sorumlu olunabilir. İki sebep sorumluluğu gibi, iki
aracın çarpışması vs gibi (Tandoğan, Mesuliyet, s. 579). Öte yandan Fede
ral Mahkemeye göre; zarar gören ve ortak faillerden biri uzlaştılar diye failler
den biri rücu hakkını kaybetmez (ATF 60 II 218; Seyboz/Gilleron, C.ll).
Borçlar Kanunu m 51/1 anlamında ki sorumluluk daha önce sözü edilen
gerçek olmayan müteselsillik vardır. Her sorumlu zararın tamamından so
rumludur (Rey, s. 319).
Ortak kusur aranmayan sebepleri kapsar. Bu yolla zarar gören korunur.
Zarar verenin sorumluluktan kaçış olanağı önlenir (Becker, Çev. Olcay ve
ark., s. 311).
Borçlar Kanunun 51/11 de de değinildiği gibi zarara sebebiyet haksız fiil,
sözleşme ve yasal sebeplerden oluşabilir. Farklı şeylerin kombinasyonu şu
şekilde yapılabilir: Kusur-sebep sorumluluğu, kusur-tehlike sorumluluğu, se
bep veya tehlike - sözleşme sorumluluğu (Rey, s. 319). Buna taleplerin yarış
ması da denir. Örneğin, (B)’nin işçisi (A), kepçe ile kazı çalışması yaparken
(C) belediyeye ait su dağıtım şebekesini kırıyor. (B)’nin (C) belediyeye karşı
sorumluluğu BK 55’e göre sebep sorumluluğudur. (A)’nın sorumluluğu ise BK
41’e göre kusur sorumluluğudur. Burada talepler yarışır (Rey, s. 319). Fede
ral Mahkeme, 51. maddenin ikinci fıkrasındaki kurala zarar gören uyması ge
rektiğini ifade etmiştir: Sorumlulardan birine diğer sorumluya dava hakkı dev
retmek suretiyle ki bu kişi sonuçta zararı üstlenmek zorunda kalacaktır (ATF
80 II 247; Seyboz/Gilleron, C.ll).
Yargıtay 2330 sayılı Yasa doğrultusunda haksız eylem sonucu ölen po
lisin hak sahiplerine ödenen nakdi tazminatın zarar verene rücü konusunda
BK m. 50 ve 51’e ayrıntılı olarak yer vermiş, rücu ve halefiyat kurumlan ince
lenmiştir. Özellikle BK. m. 51 de yer alan Kanunen sorumluluk öğesine yer
verilmiştir.(Y. HGK. 23.2.2000T. 2000/4-103E, 2000/124 K.)
439
3.
Birden Çok Tazminat Yükümlüsünün-Birbirinden Bağımsız Fakat
Aynı Hukuki Sebepten Kaynaklanan Sorumluluk
Burada birden çok kişi birbirinin davranışlarından haberi olmadan "ba
ğımsız kusur" sebebiyle sorumluluk söz konusudur. Örneğin iki bisikletinin
çarpışması. Her iki sürücünün kusuru birbirinden bağımsızdır (Eren, Genel, I,
s. 810). Eren’e göre zarar verenlerden her biri kusur sorumluluğuna göre taz
min yükümlüsüdürler. Aynı sebep kavramına girerler. Aynı tür sorumluluk
vardır. Zarar verenler için sorumluluk tipinin aynı olması (kusur ya da sebep)
yeterlidir. BK 50/I uygulanır (Eren, Genel, I, s. 810). Aksi düşüncede olan
Tandoğan BK 50/l’in uygulanmayıcağı BK 51 ’in konusunu oluşturacağı dü
şüncesindedir (Tandoğan, Mesuliyet, s. 371)..
Örneğin, (A) köpeği ile caddenin bir tarafında (B)’de köpeği ile diğer ta
rafında gezinti yapmaktadır. Bağlı olmayan köpekler birbirine koşarken yol
dan geçen (C)’nin düşmesi ve bacağının kırılmasına neden oluyor. (A) ve (B)
müştereken bir aksiyon içinde bulunmadığından birbirinden bağımsız fakat
aynı hukuki sebepten başka bir anlatımla BK 56’daki hayvan sahibinin so
rumluluğundan sorumludurlar. İki sebep sorumluluğu bulunur (Rey, s. 320).
Burada kanunda açık düzenleme olmamasına rağmen kıyasen BK m 51’in
uygulanış nedeni şudur: Mağdurun bu durumlardaki menfaati alacaklının
menfaatine oranla daha az korunmaya değer değildir (Rey, s. 320).
Birden çok kişi aynı veya farklı sebep sorumluluğu tiplerinden dolayı bir
zarardan sorumlu ise burada da birbirinden bağımsız aynı hukuki sebep kay
naklı müteselsil sorumluluk vardır (Rey, s. 321). Örneğin, bir kişi aşırı cilalı ze
mine düşer ve yaralanır ise yör sahibi BK m 58'e göre bina sahibinin sorum
luluğu (sebep sorumluluğu), yerin cilalanması işini alan işletme sahibi adam
çalıştıranın mesuliyeti (sebep sorumluluğu) BK m 55'e göre sorumluluğu gün
deme gelri. Sebep sorumluları arasındaki müteselsillik BK m 51 maddenin kıyasen uygulanması suretiyle çözü\ür(Brehm, OR 51 N 158 Nak Rey, s. 322).
Sorumluluk hukukunun birden çok sorumlunun müteselsil sorumlu olmasını
öngören temel ilkesine dayanır (Oftinger/Stark, 1/1, § 22 N 51, Rey, s. 322).
III. MÜTESELSİL SORUMLULARDAN BİRİNİN LEHİNE DOĞAN
TAZMİNATTAN İNDİRİM SEBEPLERİNİN ZARAR GÖREN
KARŞISINDA İLERİ SÜRÜLMESİ
1. Ön Bilgiler
ilke olarak tazmin yükümlülerinden her biri zarar görene tazminatın ta
mamını ödemek zorundadır (BK m 142/11). Buna karşılık zarar verenlerden bi
440
rinin tazminat borcunu ödeme veya takas yoluyla sona erdirdiği oranda diğer
zarar sorumluları o oranda borçtan kurtulur. Zarar verenlerden biri tazminatın
tamamını öder ise diğerleri borçtan (BK m 142/11, 145/1) kurtulur (Eren, Ge
nel, I, s. 812).
2. Def’i sorunu
a)- Ortak Def’iler
Ortak defiler tüm sorumluların zarar görene karşı ileri sürdükleri defilerdir (Deschaneaux/Tercier, Çev. Özdemir, s.240). Kendisine başvurulan mü
teselsil borçlu alacaklıya karşı kişisel hukuka ilişkiden (takas, ehliyetsizlik, sü
re, şart anlaşmaları, irade sakatlıkları), müteselsil borcun konusundan ya da
ortak sebebinden doğan (BK m 50/l’deki kusurla zarara sebep olma, borcun
daha önce tamamen ödenmesi) def’iler sayılabilir (Rey, s. 328). Başka bir an
latımla zarar görenin durum ve davranışı söz konusudur. Yüksek gelir, zara
ra razı olma, zarara bedensel yatkınlık örnek sayılabilir. Zarar verenlerin ta
mamı bundan yararlanır. Ortak defiyi sürmeyen kişi iç ilişkide (rücu) BK m
143’e göre sorumlu olur. (Eren, Genel, I, s. 812; Gürkanlar, 93, 94).
b)- Kişisel Defiler
Kural olarak, tazminattan indirim sebebinin varlığının mahkemece kabul
edilmesiyle meydana gelen zarara tekabül eden tazminat miktarı indirilerek
tazminat alacağının kesin miktarı belirlenir (Rey, s. 323).
Kişisel defilerin alt ayrımında iki görünümü vardır. İlki, zarar verenlerden
her birinin durum ve davranışıdır. Örneğin zarar verenlerden birinin kusuru
nun hafifliği. İkinci tür defilerde zarar görenle zarar verenin durum ve davra
nışı karşılaştırılır. Örneğin hatır işleri, iki tarafın ekonomik durumu (Eren, Ge
nel, I, s. 812, 813).
Kendisine talepte bulunulan müteselsil borçlunun kişisel indirim sebeple
rini ileri sürmesi durumunda öğretide üç farklı görüş bulunmaktadır. Bir görü
şe göre münferit ve müteselsil borçlu, alacaklıya kişisel indirim isteminde bulunabilmelidir. Gerekçesi şudur: Pasif müteselsil sorumluluk kendisinden
borçlunun zarardan tek başına sorumlu olmasına kıyasla daha kötü duruma
sokulmasına yol açmamalıdır (Rey, s. 324). Dış ilişkide hem gerçek, hem
gerçek olmayan sorumlulukta zararın hesaplanmasında çeşitli indirim öğele
ri dikkate alınmalıdır (Deschenaux/Tercier, § 35 N 20 ff; Gauch/Schluep/Rey,
Nr 3853; Guhl/Merz/Koller, s. 32; Honsell, § 11 N 20; Keller/Gab\, s. 139, Keller/Schöbi N 5; Oftinger/Stark, § 10 N 33 vd Nak Rey, s. 324). Bu görüş, so
nuçta pasif sorumluluğun bünyesinde yer alan alacaklıyı koruma fonksiyonu
441
zayıflamış olmaktadır (Rey, s. 324). İkinci görüşte olanlar kişisel defilerin an
cak iç ilişkiyi ilgilendirdiği t?u nedenle gerek gerçek müteselsil sorumluluk ge
rek gerçek olmayan müteselsil sorumlulukta mümkün olmayacağı görüşün
dedir (Brehm, OR 50 N 43, OR 51 N 29 f; Cuendet, N 275 ff; Gilliard, s. 264;
Merz, SPR VI/1, s 107 ff vd; Nak Rey, s. 325). Bu yolla teselsül ile sorumlu
lukta amaçlanan alacaklının korunma fonksiyonu kuvvetlenir. Borçlar Kanu
nu m 142 (İBK m 144) bu düşünceyi doğrulamaktadır (Rey, s. 325). Brehm,
bu düşünceyi ancak şu şekilde sınırlandırmaktadır: Kendisinden talepte bu
lunulan borçlu kişisel indirim sebepleri ileri sürülmemesinin açıkça adalet ve
hakkaniyet duygularını zedeliyecek durumlarda bu defi ileri sürülebilir. Örne
ğin, mağdur ile müteselsil sorumlular arasında özel ilişkinin olması durumun
da kendisinden talepte bulunulan BK m 44/ll’de ki müzayaka define başvu
rabilir (Brehm, OR 51 N 30; Nak Rey, s. 325).
Zarara katılanların birinin hafif ihmalle; davranışı ile zarara katılması di
ğerlerinin kasıtlı olması durumunda tazminatın tamamını hafif ihmalli davra
nışta bulunandan alınabilmesi öğretide ciddi eleştiriler almıştır. Karşı düşün
cede olanlar ise rücu ilişkisinde dikkate alınacak bu olgunun dış ilişkide de
uygulanması olması gerektiğini öncelikle vurgulamaktadırlar. Esasa ilişkin
düşüncelerden bazıları felsefi açıdan yaklaşmaktadır. Örneğin; von Büren,
bir kimse tek başına zarara sebep olsaydı ve doğal olay onun davranışını etkileseydi BK m 43/I uygulanacak iken başkaları zarara katıldı diye bu olana
ğın kaldırılmasının tazminat hukukunun ruhunave onun temelinde yatan hak
kaniyet ve adalet duygusuna aykırı olduğunu ifade etmiştir (Gürkanlar, s. 100
aktarımı ile Von Büren).
Eren, öğretide ağırlık taşıyan tarafımızca da paylaşılan bu görüşü şöyle
özetlemiştir: "Kişisel def iler, öncelikle zarar verenlerden birinin hafif kusuru,
tazminat hesaplanırken dış ilişkide göz önünde tutulmalı ve böylece onun
tazminat borcu indirilerek zarar görene karşı müteselsil sorumluluğu diğer so
rumlular ile birlikte bu indirimli tazminat miktarıyla sınırlı olmalıdır" (Eren, Ge
nel, I, s. 813).
Üçüncü görüşte olanlar, tazminattan indirim sebeplerinin gerçek olma
yan müteselsil sorumlulukta mümkün olabileceğini, çünkü burada borçlular
arasında hukuki bağm daha gevşek olduğunu ileri sürerler (Brunner, s. 135;
Engel AT, s 563 ff, Jansen, s. 105 f; Nak Rey, s. 325).
Federal Mahkeme ağırlıklı olarak kararlarında gerçek olan ve gerçek olma
yan sorumlulukta teselsülün türüne bakılmaksızın alacaklının BK m 142 (İBK m
W
144) gereğince zararın tamamını istiyebileceğine hükmetmiştir (BGE 112 I1143
E 4a, 97 II 343 E. 3, Nak Rey, s. 326). Müteselsil borçlu, alacaklı karşısında bu
nedenle üçüncü kişinin kusuru, bizzat kendi hafif kusuru gibi indirim sebepleri
ileri süremez (Bkz. BGE 113 II 331 E 2b, 112 II 144 E. 4a, 98 II 104 E. f, 93 II
322 E. 2e; Rey, s. 326). Federal Mahkeme diğer müteselsil borçluların ödeme
den aciz olma rizikosunu kabul etmiş, zarara müştereken sebebiyet veren şa
hıs yerine alacaklı sırtına yüklemenin daha adaletsiz olacağını söylemiştir
(BGE 93 II 323 E 2b bb, 89 II 123 E. 5a, 66 II 121 E. 5; Rey, s. 326).
Zamanaşımı konusunda da aynı sorun yaşanmaktadır. Zarar verenler
den birine karşı zamanaşımının kesilmesi tam teselsülde (BK m 50/I) diğer
lerine karşı kesmesi BK m 134/l’in gereğidir KTK m 109 da durum aynıdır.
Eksik teselsülde ise diğer zarar verenleri etkilemez. Diğerlerinin sorumluluğu
devam eder.
Eren, Roma Hukukundan gelen teoriye dayanan bu kuralın terk edilme
si BK m 50/I ve KTK m 109 dışında kalan sorumluluklarda uygulandığı gibi
haksız sonuçlar doğuran zamanaşımının kesilmesi kuralına veda edilmesi
gereğini haklı olarak vurgulamıştır (Eren, Genel, İ, s. 815).
B. BİRDEN ÇOK TAZMİNAT YÜKÜMLÜSÜ ARASINDAKİ HUKUKİ
İLİŞKİ (İÇ İLİŞKİ)-RÜCU
I. TEMEL ESASLAR
Hakların yarışmasında (teselsülde) zarar gören sorumlulardan herhangi
birisindeN zararının tamamının giderimini (tazminini) ister. Doğal ve mantıki
olanda zarara kaç kişi sebep olmuş ise o kadar kişinin zararı tazmin etmesi
dir. Yasa, bir kişinin zararın tamamına katlanabileceğine olanak verdiğine gö
re; kendi payından fazla zarar görene ödemede bulunan ya da zararın tama
mını karşılayanın da payından fazla yapılan ödemeyi isteyebilme olanağı ta
nımalıdır. Hukukta bu olanağı karşılayan kavram "iç ilişki" ya da "rücu" kav
ramıdır (Deschaneaux/Tercier, Çev. Özdemir, s. 243).
Başka bir anlatım ile rücunun fonksiyonu bir denkleştirme veya düzelt
medir (Rey, s. 330).
Rücunun normatif dayanakları BK m 50/I, 51, 146 dır. KTK m 88/II de
araç işletenleri açısından yapılan bir düzenlemedir. Borçlar Kanunu m 50 ve
51 sorumluluk hukuku yönünden, BK m 146 sözleşmeye dayalı müteselsil
borçlarda rücu ilişkisini düzenler (Eren, Genel, I, s. 816).
443
Özetle rücu ilişkisi, tazminatın müteselsil sorumlular arasındaki paylaşı
mını nihai ve kesin şekilde düzenler (Eren, Genel, I, s. 816).
Sorumluluk hukukunda rücu hakkına sahip kişinin, bu hakkı, zarar göre
ne dış ilişkide tazminatın tamamının ya da bir kısmının ödenmesi ile müm
kündür (Tandoğan, Mesuliyet, s. 391). Bir başka anlatımla alacaklının tatmin
edildiği oranda iç ilişkide paylaşma konu olur. Doğaldı.rki rücu eden kendi pa
yına düzen miktarı rücuya konu edemez. Rücu edilen miktar zararın tepe
noktasını aşamaz.
Federal Mahkeme, gerçek olan ve gerçek olmayan müteselsil sorumlu
luktan kalkarak BK m 51/1 anlamda gerçek olmayan müteselsil sorumlulukta
rücu eden kişinin bir denkleştirme hakkına sahip olduğunu kabul etmiştir.
Gerçek müteselsil sorumlulukta olduğu gibi bir halefiyet söz konusu değildir
(BGE 115 II 48 E 2.a, Nak Rey, s. 331). Federal Mahkemeye göre, gerçek te
selsül de rücu edene ait olan alacak hakkının temeli halefiyet oluşturur (Rey,
s. 331). Eğer BK m 147 (İBK m 149) anlamında halefiyet rücunun kanuni esa
sı kabul edilir ise rücu eden kişi onun tarafından alacağı ödenen mağdurun
yerine geçer ve bu yolla mağdurun alacağı kendisine intikal eder (Rey, s.
331). Buna karşılık rücu alacağı rücu eden mağdurun alacağını ifa ettiği an
da doğar bu bağlamda kendi hakkına dayanan bir rücu hakkına dayanır (Rey,
s. 331- 332).
Gerçek olan ve olmayan müteselsil sorumluluk ayrımı yapılmaz ise, mü
teselsil borçlular arasında özel kanun hükümlerinin iç ilişkiye ilişkin düzenle
meleri saklı kalmak kaydıyla BK m 146 (İBK m 148) ve BK m 147 (İBK m 149)
uygulanır (Rey, s. 332).
Rücu hakkının hukuki niteliğine ilişkin farklı düşünceler vardır. Bir kısım
görüşe göre BK 146/11 (İBK 148/ll)ye dayanan rücu alacağı diğer taraftan bu
nunla yarışan BK m 147 (İBK m 14 a) dan kaynaklanan halefiyet alacağı hak
kına sahiptir (Gauch/Schiuep/Rey, Nr 3874 m.vv.H; Oftinger/Stark 11/1, § 16 N
388 f; Schvvenzer, N 88. 40; Nak Rey, s. 332).
Diğer görüşe göre rücu hakkı sahibine karşı sadece BK 147’ye dayanan
alacak olup bunun koşulları BK 146’da düzenlenir (Rey, s. 332).
II. BİRDEN ÇOK TAZMİNAT YÜKÜMLÜSÜ ARASINDAKİ RÜCU
İLİŞKİSİ
1. Ortak Kusurla Zarara Sebebiyet Verme (BK m 50/I c. 2).
Borçlar Kanununa göre yargıç asıl fail (eylemi yapan), müşevvik (teşvik
444
eden), fer’an methali (yardımcı) kişilerin birbiri aleyhine rücu hakları olup ol
madığını takdirve gerekirse rücuun kapsamını belirler (m 50/1 c. 1 ve c. 2).
Bu düzenlemede yargıca geniş bir takdir yetkisi verilmektedir. Yargıç
takdir yetkisini kullanırken hakkaniyet ve eşitlik esaslarını gözönünde tutma
lıdır. Hak ve rücu oranlarını dolayısıyla rücunun kapsamını buna göre belirle
melidir (Tandoğan, Mesuliyet, s. 386; Rey, s. 333).
En esaslı ölçüt hakkaniyettir. Yargıç MK. m 4 gereği takdir hakkını kul
lanmalıdır. Özellikle asıl eyleminin yardımcı ya da kışkırtıcıya (teşvik edene)
rücu hakkının varlığına özenle yaklaşmalıdır (Gürkanlar, s. 111).
Yargıç takdir hakkını kullanırken her bir sorumlunun kusurunun ağırlığı
nı dikkate almalıdır (Rey, s. 333).
Zararın oluşumunda yararlanma oranı diğer bir ölçüttür. Zarara katılanların biri veya birkaçının çıkarı diğerlerine göre baskın olduğu başka bir anla
tımla eylem temelde o kişilerin ekonomik çıkarı için yapılmış ise diğerlerinin
rücu hakkının bulunduğu kabul edilir. Bu durum, olayın oluşum şekli bütünü
dikkate alındığında açıkça belirir (Gürkanlar, s. 111).
Başka bir anlatım ile zarar verici davranış hangi menfaate yönelik olarak
yapılmıştır. Bundan başka yargıç müteselsil sorumlunun kişisel indirim se
beplerini de def’ilerini (hafif kusur/müzayaka) dikkate alır (Rey, s. 333). Bu
demektir ki rücu payının belirlenmesinde kişisel def’iler dikkate alınır (Rey, s.
333).
Mağdurun tazminat talebini payından fazla karşılayan müteselsil sorum
luya karşı, diğer müteselsil sorumlular kısmı sorumludurlar (Rey, s. 338).
Zarara katılanların kusur dereceleri rücuda dikkate alınması gerekir. Bu
nun belirlenmesinde sorumluluk sujelerinin birbirinden etkilenmesi önem ta
şır (Tandoğan, Mesuliyet, s. 377). Güden ve güdülen ayrımı yapmak gerekir.
Güdenin daha fazla kusurlu olacağı ve diğerlerinin ona rücu edeceği doğal
dır.
2. Farklı Hukuki Sebeplerden Sorumlu Olma (BK m 51/11).
Borçlar Kanununa göre; birden çok kimseler tazminat yükümlülüğünü
haksız fiil, sözleşme, kanun gibi farklı hukuki sebeplerden ise tazminat yü
kümlülüğünde sıra: "Haksız fiil faili" "sözleşme gereği sorumlu" "kanun gere
ği sorumlu" şeklinde olur (BK m 51/11). Hükümdeki "mükellef olur" sözcüğü
yargıca takip sırasında yol göstermektedir. Özetle, bir zarara birden çok kişi
katılacak; zarar bu kişilerin katılımı sonucu (uygun illiyet) oluşacak; zarara ka-
445
tılanlar farklı hukuki sebeplerle sorumlu olacak; yargıç rücuda önce haksız fi
il faili, sonra sözleşme sebebiyle sorumluya en sonda da kanun gereği olan
sorumluya gidecektir (BK m 51/11). Ancak rücuya bu son şekli yine, yargıç ve
rece ktir//a/(d/r edecektir (BK m 51/1).
Çok istisnai durumda bu sıralamadan sapılır (Oftinger, I, s! 352; Nak
Rey, s. 336).
Bir görüşe göre BK m 51/ll’deki bu sıra yargıç tarafından sorumluluk ola
yının durum ve koşulları değerlendirildiğinde/rücunun kapsamı belirlediğinde
hükümdeki sıranın adil olup olmadığını irdelenmelidir (BGE 115 II 28 E. 3
(Rey, s. 336). Somut olayın özellikleri haklı gösteriyor ise hakkaniyet gereği
bu sıradan sapılabilir. Borçlar Kanunun m 51/11 sonucu tatmin etmiyor ise MK
m 2 uygulanır (Maurer, Privatversicherrungsrecht, 39 III 4b, s. 415; Nak Rey,
s. 336). Ayrıca Funk, Çev. Velidedioğlu/Selek, s. 89).
Sebep sorumlusu sözleşme sorumlusu ve haksız fiil sorumlusuna rücu
edebilir. Ancak eğer sebep sorumlusu kusurlu ise kusurun ağırlığı dikkate alı
nır. Haksız fiil sorumlusu ile kusur sorumlusu arasındaki sorumluluk esasına
tabi olur (Rey, s. 336, 337). Sözleşme sorumlusuna rücu edilemez (Rey, s.
337). Bir görüşe göre tehlike sorumlusu zararın bir kısmını üstlenmelidir. İş
letme tehlikesinin gerçekleşmesi sorumluluğa yol açan bir sebeptir (Oftinger/Stark, II/2, § 25 N 714; Schaff hauser/Zellweger, N 1467; BGE 85 II 246
f. E. 2; Nak Rey, 337).
Eğer bir sözleşme sorumlusu (akit) diğer sözleşme sorumlusunun (akitin) kullandığı yardımcı kişinin, sözleşmenin ifası sırasında BK m 41’e göre
kusurlu bir davranışıyla bir zarara uğrarsa; mağdur BK m 41’e göre yardımcı
kişiye ve BK m 100’e göre diğer sözleşme sorumlusuna karşı talepte buluna
bilir. Diğer sözleşme sorumlusu da BK 51/ll’ye göre yardımcı kişiye rücu ede
bilir (Rey, s. 337). Meğer ki rücu alacağı miktarında kendisi ile yardımcı kişi
arasında sözleşmenin ihlalinden dolayı alacak ileri sürsün (Rey, s. 338).
3.
Birbirinden Bağımsız-Aynı Hukuki Sebepten Dolayı Sorumlu Olma(BK m 50/i, c.2)
Burada taraflar arasında zarar için bir irade birliği ya da haberleşme yok
tur sonuçta (zararda) birleşmişlerdir. Her bir sorumlulunun girdiği sorumluluk
tipolojisi aynıdır. Örneğin bir zarara (A), (B), (C) birbirinden habersiz olarak
sebep olmaktadırlar. Ancak her bir Sorumlu örneğin; haksız fiil sorumlusu, ya
da sebep sorumlusu olacaktır. (A) sebep sorumlusu, (B) haksız fiil sorumlu
su olamaz.
44b
Başka bir anlatımla, birden çok kişi aynı türden bir hukuki sebepten do
layı birbirinden bağımsız olması durumunda teselsül BK 51/l’e göre mümkün
dür (Rey, s. 338).
Bazılarına göre bu mümkün bazılarına göre kıyasen uygulanır. Çünkü
BK m 51/l’e atıf yapan BK m 50/I rücunun temelidir (Rey, s. 338).
Bilindiği üzere BK 51 farklı hukuki sorumlulukları düzenlemiştir. Şu du
rumda birden çok kimsenin aynı sorumluluk tipinden yükümlülüğünün norma
tif dayanağı BK m 50/I c. 2 dir. Yargıç hakkaniyet ve durum ve koşullar
dairesinde bu kişilerin birbirine rücu ilişkisini düzenler (Tandoğan, Mesuliyet,
s. 389 ve özellikle Eren, Genel, I, s. 809, 810). Doğal olarak, dış ilişkide de
tazminatın tamamı zarar verenlerin, birinden alınır aksi halde rücu mües
sesine gerek olmaz (Becker, Çev. Olcay ve ark., s. 314).
Zarar verenlerin her biri haksız fiil sorumlusu ise yargıç rücuyu kusur
derecesine göre yapması gerekir (Tandoğan, Mesuliyet, s. 390; Becker, Çev.
Olcay ve ark., s. 314).
Başka bir anlatım ile birçok kişi bağımsız kusurdan dolayı bir zarardan
BK m 41 ’e göre sorumlu olur ise iç ilişkide zarar kusurun ağırlığına göre belir
lenir (Rey, s. 340). En ağır kusurlu olan zararı taşır. Eğer kusurları aynı ağır
lıkta ise zarar eşit paylaşırlar (Rey, s. 340). Örneğin, kızak kulubü tarafından
düzenlenen yarışmada (N) adındaki bir bayan ağır şekilde yaralanır. Bayan
(N); BK 60 (İBK 60) maddi anlamda yarışı organize eden kulubü ve maddi an
lamda kızak sürücüsü (X) ve (Y) maddi ve manevi tazminat davası açar.
Kızak kulubüne karşı yöneltilen istek BK m 355 (İBK m 363) ve istisna söz
leşmesi sorumluluğuna, yapı sahibi sorumluluğu (BK m 58) ve BK m 41’e
dayandırılmıştır. (X) ve (Y)’ye BK m 41’e göre tazminat isteminde bulunul
muştur (Rey, s. 340 aynen).
Yüksek Mahkeme kızak kulubü hakkında sözleşme dışı sorumluluğun
dan ve sözleşme sorumluluğundan-, kızak sürücüsü (X)’i ve frenci (Y)’i BK m
41'den sorumlu tutmuştur. İç ilişkide BK m 50/ll’den hareket etmiştir (Rey, s.
340 aynen). Mahkeme kızak kulübünün yarışmaları ayıplı şekilde organizesi
ve icrasını sağlaması dolayısıyla; sadece haksız fiillini değil sözleşme sorum
luluğunu da kabul etmiştir (Rey, s. 340 aynen). Bu sebeple derneğin sorum
luluğu 7/12 kabul edilmiştir. (X) aynı zamanda kızak kulubünün başkanı olup
olayın niteliği (bariyerin kurulması ihmal edilmesi/aynı zamanda sürücü) dik
kate alınarak 3/12 sorumludur. Frenci (Y) kötü hava koşullarından bilgili ol
ması gerekçesiyle 2/10 sorumlu tutulmuştur (Zr 56, 1957, Nr 101, s. 2001 ft,
Rey, s. 340 aynen).
447
İki sözleşme sorumlusu bir araya gelirse, sigortacı veya kefil sözleşmeye
aykırı davranışıyla zarara sebep olana rücu edebilir. İki kusura dayanan söz
leşme sorumlusu varsa kusur derecesi ölçüt alınabilir (Tandoğan, Mesuliyet,
s. 390). Can sigortasında sigortacının ödemiş olduğu zarar TK m 1338, 1264
gereği zarar failine rücu hakkı yoktur. Mal sigortalarında ise (İsviçre uy
gulaması ve BK 51 uygulamasına aykırı) TK 1301 ve 1361 md gereği alacak
ların haklarına halef olan sigortacı hem haksız fiil failine hem kanundan
sorumlu kişiye rücu edebilir (Karslı s. 125).
Aksi halde birden çok kişiden her biri bağımsız olarak sebep sorum
luluğu gereği bir zarardan sorumlu ise yargıç somut olayın özelliğini dikkate
alarak rücuyu serbestçe belirler (Rey, s. 340). Takdir hakkı kullanılırken
doğaldır ki isnad edilen özensizliğin derecesi dikkate alınır (Rey, s. 340). Bu
yüzden özel hal ve durumlar mevcut değil ise zarar iç ilişkide eşit olarak pay
laştırılır (Rey, s. 340).
İki sebep sorumlusu ya da tehlike sorumlusu bir araya gelir ise ilke
olarak sorumlular zararı eşit olarak paylaşırlar. Ancak, tehlikenin büyük
lüğüne görede paylaşım mümkündür (Tandoğan, Mesuliyet, s. 390). Bunun
yanında tazminat yükümlüsünün sorumlu olduğu zararın sebebinin önemi
payın/oranın kapsamını belirlemede dikkate alınır (Rey, s. 340, 341 bknz.
Brehm, OR 51 N. 131). Zararın oluşumunda örneğin işletme tehlikesi dikkate
alınır (Becker, Çev. Olcay ve ark., s. 315).
Zarar verenlerden biri sebep diğeri tehlike sorumlusu ise hakim görüşe
göre tehlike sorumlusunun sebep sorumlusuna göre zarardan daha büyük
oranda sorumluluğu bulunmalıdır (Oftinger I, s. 364; von Thur/Peter, s. 469;
âhnlich auch Keller/Gabi, s. 148; Nak Rey, s. 341).
Örneğin, bir köpekten kaçan bir yayayı bir sürücü otomobili ile ezer.
Sürücü ve hayvan sahibinin kusuru yoktur. Hakim görüş kabul edilir ise
sebep sorumlusu (köpek tutucusu) 1/3 oranında; tehlike sorumlusu (otomo
bil) sürücüsü 2/3 oranında sorumlu olmak zorundadır (Rey, s. 341). Eğer
sorumlulardan birinin olayda kusuru olsa idi kusur sorumlusu iç ilişkide
zararın tamamını karşılamak zorundaydı (BGE 85 II 246 E. 2; Rey, s. 341).
Brehm hakim görüşü bizimde katıldığımız şu gerekçelerle eleştirmek
tedir. Tehlike sorumlusunun sebep sorumlusuna göre iç ilişkide daha fazla
oranda sorumluluğu ne haklıdır ne de BK m 51 ’in temel düşüncesi ile uyum
ludur (Rey, s. 341). Tehlike sorumluluğunda olağan sebep sorumluluğundan
farklı olarak ne özen ihlaline de benzeri bir eksiklik yoktur. Kanun koyucunun
440
bu tür bir sorumluluk öngörmesinin nedeni mağdurun hakkını en iyi şekilde
güvence altına almaktır (Rey, s. 341). Tehlike sorumlusuna daha fazla kınan
abilir bir davranış isnat edilemiyorsa sebep sorumlusunda daha fazla sorum
lu olması anlaşılamaz bir düşüncedir (Rey, s. 341). Tehlike sorumluluğunu
doğuran işletmenin yüksek zarar verme potansiyeli ancak onun olağan sebep
sorumluluğu ile aynı derecede sorumlu tutulmasını haklı gösterebilir (Brehm,
OR 51 N 134, Nak Rey, s. 341).
Yaratacakları tehlike farklı olan iki nesnenin çarpışmasında iç ilişkide ön
celikle özel bir yasanın var olup olmadığına bakılır. Nesnelerin yaratacakları
tehlikenin yoğunluğu ve yüksekliği dikkate alınır (Rey, s. 342). Örneğin Fede
ral Mahkeme otomobil ile kamyonun çarpışmasında, kamyonun ağırlığı ne
deniyle daha fazla tahrip edici güce sahip olacağı gerekçesiyle sorumluluk
oranını yüksek kabul etmiştir (BGE 105 II 214; Nak Rey, s. 342). Özel kanun
da hüküm yok ise işletme tehlikesinin yoğunluk ve derecesi dikkate alınır
(Rey, s. 342). Başka bir anlatımla rücuya ilişkin kanun hükmü olmadığından
sorumlu kişilerin kusuru ölçüsünde değerlendirme yapılır (Rey, s. 342). Örne
ğin otomobil ile yük treni çarpışmasında, otomobil içinde insan ölmüş otomo
bil sürücüsü hızı dolayısıyla yaklaşan trenin uyarısını geç fark etmiş ise, onun
bu kusuru iç ilişkide zararın daha fazlasından sorumlu olmasını gerekir (bu
olay için bkz. JdT 132, 1984, s. 419; Nak Rey, s. 342).
Böyle bir kusur olmasaydı işletme tehlikesinin yoğunluğuna ve derecesi
ne kararın oluşmasında yargıç tarafından büyük önem verilmelidir (Rey, s.
342).
Türk/İsviçre öğretisinde, zararın tamamını dış ilişkide ödeyen sorumlu
nun, iç ilişkide sorumlulardan birinden yada bir kaçından talep edemiyeceğidir. Kesin paylaşım oranı doğrultusunda istekte bulunabilir (Karslı, s. 71 vd
Oftinger, V. Tuhı).
4. Rücuda Zamanaşımı
Rücu alacağı, rücu hakkı olanın payına düşenden fazlasını ödediği gün
de muaccel(istenebilir)-olur. O günden başlayarak sorumluluk türüne göre bir
veya on yıllık zamanaşımına bağlı olur (Tandoğan, Mesuliyet, s. 392).
I
- oOo-V
449
KAYNAKÇA
Becker,Dr. H: İsviçre Borçlar Kanunu Şerhi, (Çev. Bülent Olcay/Kemal Reisoğlu/Osman Tolun), Ankara 1967
Deschenaux, H/Tercier, P: Sorumluluk Hukuku(Çev. Salim Özdemir), Ankara1983
Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C I B. 6, İstanbul 1998
Funk.Fritz: Borçlar Kanunu Şerhi (Çev. Hıfzı Veldet/Cemal Hakkı Selek) İs
tanbul 1938
Gürkanlar, Metin: Bir Zarara Birlikte Neden Olan Birden Çok Kişinin Sorum
luluğu, Ankara 1982
Karslı, Abdurrahman: Usul Hukuku Açısından Rücu Davaları, İstanbul 1984
Keller, Alfred: Haftplich im Privatrecht Bd I. 4 Auf,1979
Oftinger, Karl:Federal Mahkeme içtihatları (Çev.Kemal Dayınlarlı) Ankara
1985
Oftinger, Kari: Schvveizerisches Haftplichtrecht Bd I, Allgemeiner Teil Auf4
1975
Rey, Heinz: Ausservertragliches Haftpflichtrechht, 2.Auflage, Zürich 1998
Scyboz, Georges/ Gilleron, Robert:Code civil suissa et Code des obligations annotes sixieme edition mise a jour Introduction de Jean Gauthier Laussanne 1999
Tandoğan, Haluk: Türk Mes’uliyet Hukuku,Akit Dışı ve Akdi Mes’uliyet,An
kara 1961
Tekinay/ Akman/Burcuoğiu /Altop: Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, B.7,
İstanbul 1993
Tuhr. Andreas Von: Borçlar Kanunun Umumi Kısmı (Çev. Cevat Edege), An
kara 1983
•
MEDENİ HUKUK
OLAĞANÜSTÜ ZAMANAŞIMI YO LUYLA
TAŞINMAZ EDİNİMİ (TMY. md.713)
Erol KARAASLANC)
ANLATIM DÜZENİ: I- Genel Olarak, II- Görevli ve Yetkili Mahkeme, IIIDava Ehliyeti, III.1) Davacı, a) Gerçek Kişi Davacılar, b) Tüzel Kişi, Davacı
lar, IV- Kazanma Koşulları, IV. 1- Taşınmaz Kazanmaya Uygun Olmalıdır, a)
Kamu Malı Olmaları Nedeniyle Tescil Davasına Konu Olamayacak Taşın
mazlar, b) Yasa Gereği Tescil Davasına Konu Olamayacak Taşınmazlar, c)
Zamanaşımı ile Kazanmaya Elverişli Olan Taşınmazlar, IV.2- Zilyedlikle İlgili
Koşul, a) Malik Sıfatıyla Zilyetlik, b) Çekişmesiz Zilyetlik, c) Zilyetlik Aralıksız
ve Yirmi Yıl Sürmüş Olmalıdır, IV.3- Yargılama Koşulu, a- Tapu Siciline Ka
yıtlı Olmama veya Kayıtlı Olmakla Birlikte Malikinin Kim Olduğu Anlaşılmama
Koşulu, b- Miktar Koşulu, c- Kroki - İlan Koşulu, d- İtirazın Bulunmaması Ko
şulu, V- Sonuç.
I) GENEL OLARAK
Olağanüstü zamanaşımı ile taşınmaz mülkiyetinin kazanılması, esas
olarak TMY 713. maddesi ile düzenlenmiştir. Ancak 1950 tarihli ve 5602 sa
yılı Tapulama Yasasının 13. maddesi, 1966 tarihli ve 766 sayılı Tapulama
Yasasının 32,33. maddeleri ve yürürlükte olan 3402 sayılı Kadastro Yasası
nın 13 ve 14. maddeleri, kadastro sonrasında zamanaşımına dayanarak ya
pılacak mülkiyet tescilleri bakımından farklı hükümler taşımaktadır. Diğer
yandan 1954 tarihli ve 6333 sayılı yasayla 743 sayılı MY 639. maddesinde
değişiklik yapılmış olması, 766 sayılı yasayla kaldırılan 6335 sayılı yasa ve
sonra 766 sayılı yasanın şimdi de 3402 sayılı yasanın isbat bakımından ka
bul ettiği hükümlerin Medeni Yasaya göre zamanaşımı ile kazanmalarda da
uygulanması bu kurum için farklı rejimleri ortaya çıkarmıştır.1Özel mülkiyete
tabi taşınmazların tapu siciline kaydının zorunlu olmasına rağmen, ülkemiz
(*) Gelendost Hakimi
1
OĞUZMAN,M.K-SELlÇİ,Ö.: Eşya Hukuku, İstanbul 1992, s.393
Erol KARAASLAN
451
de, bunun tam olarak gerçekleştirildiği söylenemez. Tapuda kayıtlı olmayan
taşınmazların zamanaşımına dayanılarak kazanılması kurumu, bu olumsuz
luğu engellediği gibi, kullanılmayan taşınmazların ekonomiye kazandırılması
ihtiyacını da karşılamaya çalışmaktadır.
Kurumun amacı; sahibi tarafından uzun süre yararlanılmayan bir taşın
maz üzerinde, onun eylemli olarak sahibiymiş gibi ilgilenen kimsenin mülkiyet
hakkını kurmaktır.2
Madde zilyedin iyiniyetini aramamış olduğundan adeta gasp edeni koru
yor görünür. Ancak korunan gasp eden değil, korunan sahipsiz kalma tehli
kesine karşı toprak ve sahibinin ilgisinden uzak kalmış olan toprağı malik gi
bi benimsemiş olan zilyettir.3Ancak hiç kimse eskiden beri sahip olduğu ta
şınmazının, günün birinde başkasının olduğunu görmek istemeyeceği de bir
gerçektir.
Bu çalışmamızda özellikle TMY. 713/1. maddesinde düzenlenmiş tapuya
kayıtlı olmayan taşınmazların zamanaşımı yoluyla kazanılmasını (tescil da
vası) ve yeri geldikçe de TMY. md. 713/11 düzenlenmiş bulunan, tapuya ka
yıtlı taşınmazların kazanılmasını (iptal ve tescil davası) irdelemeye çalışaca
ğızII) GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
Belirli bir davaya aynı yargı kolundaki ilk derece mahkemelerinden han
gisinin bakacağını düzenleyen kurallara görev ve yetki kuralları denir.4Görev
bir davaya hangi mahkemenin bakacağını (maddi bakımdan) belirler.
Mahkemelerin görevleri ve yetkileri, ANY. md. 128 gereğince, yasayla
düzenlenir.6 Genel mahkemelerin görev kuralları 1086 sayılı HYY 1-27 mad
deleri arasında ve 469 sayılı yasanın 3. maddesinde düzenlenmiştir.
HYY. md.8’e göre, konusu para veya parayla ölçülebilen davalarda gö
rev, dava konusu değere göre belirlenir. 4146 sayılı yasa ile yapılan değişik
likle, 01.01.2000 tarihi itibariyle 400 milyon sınırı görevi belirlemektedir. 400
milyonu geçmeyen davalara sulh hukuk mahkemeleri ve bu sınırı aşan dava
lara ise asliye hukuk mahkemeleri bakmakla görevlidir. Ancak bu ana kura
lın istisnaları (HYY.md.8/ll) da bulunmaktadır.
2
3
4
5
BERTAN.S.: Ayni Haklar, Ankara 1976, s.552. Eylemli durumu hukukileştirmek ve zilyedin durumunu kuvvetlen
dirmektir göriişü için Bknz. ÖZDEMlR OKTAY,S.: "Olağanüstü Kazandırıcı Zamanaşımı" Prof.Dr. M.Kemal
OĞUZMAN’ın Anısına Armağan, tstanbul 2000, s.654
KÜLEY,M.M.: Medeni Kanun ve Tatbikatında Müruruzaman ile tktisap, tstanbul 1957,s.50
KURU,B-ARSLANJR.-YILMAZ,E.: Medeni Usul Hukuku, Ankara 2000, s.129
Bknz. ANY. md.37, AÎHS. md.6
452
OLAĞANÜSTÜ ZAMANAŞIMI YOLUYLA TAŞINMAZ EDİMİNİ (TMY.md.713)
Görev kuralları kamu düzenine ilişkin olup yargıç tarafından kendiliğin
den (görev gereği-re’sen) gözönünde tutulur (HYY. md.7).6
Yargıç, dilekçede belirtilen değere, keşifte yerel bilirkişinin beyan ettiği
değere bağlı kalmaksızın yeniden bilirkişi veya bilirkişiler aracılığıyla uyuş
mazlık konusu taşınmazın gerçek değerini belirleme yoluna gidebilir.7 Dava
ya birden fazla taşınmaz konu olmuşsa, görev taşınmazların toplam değeri
gözönünde tutularak belirlenecektir.8 Ancak yargılamada, davalıların birleş
mesi sözkonusu olduğundan, mahkemenin görevi birleşen dosyadaki toplam
değere göre değil, her dosyada dava olunan değere göre belirlenir.9
Yargılama sırasında dava konusu edilen taşınmazın bir bölümü hakkın
da tescil talebinden feragat edilmiş ise, kalan bölümün değeri görevsizlik limi
tine girse dahi görevsizlik kararı verilemez.10
Dava görülmekte iken taşınmaz, orman sınırlaması çalışmalarına tabi tu
tulursa; dava, orman sınırlandırılmasına itiraz davası niteliği kazanır. 6831
sayılı Orman Yasasının 11 maddesine göre bu davalar kadastro mahkeme
lerinde görüleceğinden, davanın görev nedeniyle reddiyle, karar kesinleşti
ğinde dosyanın görevli kadastro mahkemesine gönderilmesi gerekir.11
Hemen şunu da belirtmek gerekir ki 3533 sayılı yasaya tabi kamu kurum
ve kuruluşların açmış olduğu tescil davaları genel mahkemelerde açılmış ise
aynı yasanın 1 ve 4 maddelerine göre öncelikle mülkiyetin tespiti yönünden
hakem sıfatıyla bakılan mahkemeden, mülkiyetin tespitine dair karar getir
mek üzere, davacı kuruma mehil verilip, hakemin yapacağı yargılamayı bek
letici mesele saymalı, dava ekonomisi yönünden görevsizlik kararı vermemek
gerekir.12 Hakem ancak 3533 sayılı yasada gösterilen kurumlar arasındaki
6
Davacı, dava dilekçesinde uyuşmazlık konusu taşınmazların 200.000.000 TL değerinde oluştuğunu açıklamış,
25.07.2001 tarihinde yapılan keşifte dinlenen yerel bilirkişi her taşınmazın dava tarihindeki değerinin, ayrı ayn
200.000.000 TL olduğunu bildirmiştir. Toplam 74.682,57 m2 yüzölçüme sahip iki. parça taşınmazın, toplam
400.000.000 TL değerinde olduğu günün ekonomik koşullan karşısında kabul edilemez. Gerek dava dilekçesinde
bilindirilen ve gerekse yerel bilirkişi aracılığı ile belirlenen değer taşınmazlann gerçek değerini göstermekten uzak
tır. Hakim, tarafların dilekçede gösterdikleri veya bilirkişinin bildirmiş olduğu değerle bağlı değildir. Mahkemece
kamu düzeni ile ilgili olan görev hususu belirlenmek üzere bilirkişi veya biliıkişiler aracılığı ile uyuşmazlık konu
su taşınmazların gerçek değerinin saptanması ve buna göre görev yönünün düşünülmesi gerekir (8 HD 26.11.2001
T. 8766/8441 ; yayınlanmamıştır).
7
8 HD 04.10.1994 T. 8613/10857 ve 8 HD 14.01.1997 T. 1996/4303, 1997/128 (ERDEN,O.: Kadastroda Tespit Dı
şı Bırakılan Yer Hakkında Açılacak Tescil Davası, Ankara 2000, s.4).
8
8 HD 28.06.1982 T. 7169/7375 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,!.: Zilyedlik Nedeniyle Gayrimenkul Hukuk Davaları,
Ankara 1997, s.33).
9
8 HD 09.08.1979 T. 7369/8038 (ERDEMİR,!.: Hukuk Usulü Muhakemesi Kanunu Şerhi, Ankara 1998, s.9).
10 8 HD 14.01.1997 T. 5678/120 (ERDEN,O.: age. s.4).
11 8 HD 27.02.1997 T. 1996/5743, 1997/1306 (ERDEN,O.: age. s.5)
12 8 HD 26.02.1998 T. 1997/5815, 1739 (ERDEN, O.: age. 5). 8 HD 19.06.2000 T. 4354/5247 (yayınlanmamıştır).
Görevsizlik kararı verilmesi yönünde aksi yönde Bknz. 20.HD 13.09.1993 T. 1992/11861, 6550 (ERDEMİR.İ.: age,
s. 174).
Erol KARAASLAN
453
mülkiyet uyuşmazlıklarını, çözümlemekle yükümlü olup, 5519 sayılı yasanın
1. maddesi gereğince, taşınmaz malın ilgili adına tapuya tesciline yetkili de
ğildir. Bu durumda, hakemden getirtilerek kesin karara göre, tescil isteği ile il
gili hüküm kurulması gerekir.13 Bu konuda son olarak belirtmek istediğim, tü
zel kişiliği olan mazbut vakıflar ile çıkan uyuşmazlıkların tahkim yolu ile değil,
genel mahkemelerde açılacak dava yolu ile çözümlenmesi gerekeceğidir.14
Yetki, dava konusu veya değere bakılmaksızın, yer bakımından hangi
mahkemenin davaya bakacağını düzenleyen kurallardır. Yetki kuralları da
görev kuralları gibi yasa ile düzenlenir.
HYY. md.13’e göre taşınmazlara ilişkin davalar, taşınmazın bulunduğu
yer mahkemesinde dava açılır. Burada dikkat edilmesi gereken, bu maddede
düzenlenen kuralın, taşınmazın aynına ilişkin davalarda geçerli olduğudur.
Taşınmalara ilişkin bu düzenleme, kamu düzenine ilişkin olup, kesin yet
ki kurallarındandır.16HYY md.13/lll, taşınmazın birden fazla yargı çevresinde
olması halinde, taşınmazlardan birinin olduğu yerde dava görülebilir. Mahke
me, diğer yargı çevresindeki taşınmazlar bakımından, yetkisizlik kararı ver
memelidir.
Bazen bir taşınmazın birden fazla yargı sınırı içinde kaldığı görülmekte
dir. Böyle durumda, davanın davacı tarafından seçilen yetkili mahkemelerden
birinde açılabileceği kabul edilmektedir.16Dava açıldıktan sonra, yönetsel ve
ya yargısal sınırlar değişirse, dosya yeni oluşan mahkemeye devredilir. Bu
halde "red" kararı değil, "gönderme" kararı verilmelidir. HYY. md.193’e göre
10 günlük süre sözkonusu olmayacaktır.17
III) DAVA EHLİYETİ
Tescil davasının tarafları, tescil isteminde bulunabilecek davacı ve yasal
hasım olan davalılardır.
Medeni haklardan yararlanma ehliyetine sahip olan her gerçek veya tü
zelkişi tescil davasında taraf ehliyetine sahiptir.
13
14
15
16
17
HGK 05.02.1992 T. 1991/8-591, 40 (ERDEMİR,1.: age. s.173). Bkıız aynı yerde HGK İ3 05-1992 T. 1-239, 338 ;
HGK 15.03.1989 T. 8-49/176.
İBK 06.03.1978 T. 2/2 (ERDEMİR,!.: age. 3.175). Vakıflar Genel Müdürlüğü bünyesinde tüzel kişiliğe sahip vakıf
lar bakımından hakem yoluna başvurulması gerekir.
KURU’JB- ARSLAN,R.-YILMAZ,E.: age. s.l 89
SINM AZ ,B.-KARAT AŞ ,1.: age, s.41 ; ERDEN,O.: age, s.6 ; ERDEMİR,!.: age, s. 314-315
8 HD 18.10.1965 T. 5130/4402 (SINMAZ3--KARATAŞ,İ.: age. s.41) ; ERDEMİR,!.: age. s. 314 ; 7 HD
18.09.1998 T. 3029/3782 (YKD. 1998/11 s.1634). 550 sayılı Yasa Hükmünde Kararname ile Altınova İlçesi kurul
muş ve idari bakımdan Yalova îline bağlanmıştır. Dosyadaki belgelere ve Dairemize intikal eden dava dosyaların
daki bilgilere göre, Altınova İlçesinde henüz adli teşkilat kurulmamıştır. Adli teşkilat bu ilçede kurulmamış bulun
duğuna göre, sayısı açıklanan kararnamenin geçici 1/3. maddesi gözönünde tutularak davaya bakılması gerekir. An
cak, Altınova İlçesi adli teşkilat kurulduğu takdirde yetkisizlik kararı ile dava dosyasının gönderilmesine kaıar ve
rilebilir (8 HD 02.04.2002 T. 1922/2551 ; yayınlanmamıştır).
454
Hukuk düzeni, herkesin haklara ehil olacağını hükme bağlamıştı. Hakla
ra ehil olma, hak sahibi olma ve yükümlülükler altına girmeyi kapsar. Hak eh
liyeti,18 tüm kişilere tanınan bir ehliyettir.19
Taraf ehliyeti davada taraf olabilme ehliyeti olup medeni hukuktaki hak
ehliyetinin (TMY. md.8,48) usul hukukunda (HYY. md.38) büründüğü şekil
dir.20 Dava ehliyeti ise, kişinin kendisinin veya yetkili kılacağı bir temsilci ara
cılığı ile bir davayı (davalı veya davacı olarak) takip etme ve usul işlemlerini
yapabilme ehliyetidir.21 Medeni hakları kullanma (fiil) ehliyetine (TMY. md. 9
vd.) sahip olan bütün gerçek ve tüzel kişiler, dava ehliyetine (HYY. md.59) de
sahiptir.22
Tescil davalarında da mutlaka taraf teşkili sağlanmalıdır.23 Dava şartla
rından olan taraf teşkili sağlanmadan yapılan işlemler katılmayan tarafı bağ
lamayacağından usul ekonomisine de aykırılık oluşturur. Taraf oluşumu sağ
lanmaması halinde davanın esasına da girilmemelidir. Çünkü eksik taraf ile
yapılan yargılamada yapılan işlemler yeni katılacak veya katılmamış olan bu
tarafı bağlamayacaktır.
III.1) Davacı
Tescil davasının davacısı, davaya konu olan taşınmazlarda, TMY. 713
maddesine göre koşulların oluştuğunu belirterek lehine tescil isteminde bulu
nan gerçek veya tüzel kişilerdir.24 Konuyu gerçek ve tüzel kişiler diye ikiye
ayırarak incelemek daha uygun olacaktır.
a) Gerçek Kişi Davacılar
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan her kişi, tescil davasının davacısı
olabilir. Türk uyruklu gerçek kişiler için taşınmazı mal kazanılmasıyla ilgili ola
rak hiçbir sınırlayıcı hüküm bulunmamaktadır.
18
Hak sahibi olabilme ehliyetine kısaca hak ehliyeti diyebiliriz (TEKÎNAY,S.S.: Medeni Hukuka Giriş Dersleri, İs
tanbul 1987, s.2002).
19 ÖZTAN,B.: Medeni Hukukun Temel Kavramları, Ankara 1998, s.192. Hak ehliyeti, haklardan yararlanmayı değil;
hak ve borçlara sahip olabilme yeteneğidir (ZEVKLİLER,A.: Medeni Hukuk, Ankara 1992, s. 189).
20 KURÜ,B ARSLAN,R.-YILMAZ,E.: age. s.264
21 Bir kimsenin, doğumu, şuura ve iradeye ihtiyaç gösteren hakları ve borçlan, kendi fiiliyle meydana getirebilme hu
susundaki ehliyetine fiil ehliyeti denir (TEKİNAY,S.S.: age. s.222).
22 KURU,B- ARSLAN,R.-YILMAZ,E.: age. s.273
23 TMY. 713/2 maddesi gereğince açılan davaların kayıt malık veya maliklerine, Onlar ölmüş ise usulen belirlenecek
mirasçılarına yöneltilmesi, hiç mirasçı bırakmadan ölmüş ise, TMY. 501 .maddesi hükmü gözönünde tutularak da
vanın hâzineye yöneltilmesi, öncelikle taraf teşkilinin sağlanması, ondan sonra uyuşmazlığın esasına girilmesi ge
rekmektedir. Her ne kadar kayıt maliklerine kayyım tayın edilmiş ise de bu tür davalarda kayıt maliklerinin kayyım
ile temsil edilme olanağı bulunmamaktadır (8 HD 12.03.2002 T. 2001/8584 - 2034 ; yayınlanmamıştır).
24 Davanın açıldığı tarihte davacı köy muhtarıdır. Aynı davada köyü temsil eden köy muhtarı, hem davacı ve hem de
davalı olarak köy hükmü şahsiyetini temsil edemez. 442 sayılı Köy Yasasının 336/b maddesi uyarınca, davalı köyü
temsil etmek üzere köy derneğince bir temsilci seçilmesi, seçilecek kişi adına tebligat çıkarılarak davadan haberdar
edildikten sonda davaya devam edilmesi gerekir (8 HD 07.02.2002 T. 926/1048 ; yayınlanmamıştır).
Erol KARAASLAN
455
Davacının Türk vatandaşlığı konusunda tereddüt oluşur ise konunun
içişleri Bakanlığından sorulması gerekir.26
Gerçek kişi Türk vatandaşının dava açma ehliyeti yoksa bunlar yasal
temsilcileri aracılığıyla temsil olacaklardır. Yasal temsilciler olan veli, vasi ve
ya kayyım kendileri veya vekil aracılığıyla dava açabilir veya açılan davayı ta
kip edebilirler.26
Davaya konu taşınmaz elbirliği mülkiyetinde (TMY. md. 701) ise murisin
veraset belgesi alınarak davacı dışında varsa diğer mirasçıların da davaya
katılımının sağlanması veya onaylarının alınması ya da TMY. md. 640 uya
rınca terekeye atanacak bir temsilci aracılığıyla yargılamanın devam ettiril
mesi gerekir.27
Muris Medeni Yasanın yürürlük tarihinden önce ölmüş ise, terekesi pay
lı mülkiyete tabi olacaktır. Bu halde her mirasçı kendisine ait payla ilgili tescil
isteminde bulunabilir. Tek başına davanın tarafı olarak dava açabilir.28
Yabancı uyruklu gerçek kişiler bakımından birtakım sınırlandırmalar bu
lunmaktadır. Bu konudaki esas düzenleme 2644 sayılı Tapu Yasasının 35.
maddesinde "karşılıklı" ve yasal kısıtlamalara uyulmak koşuluyla yabancı
gerçek kişilerin taşınmaz mal edinebilmeleri mümkündür.29
Karşılıklılığın eylemli olarak bulunması ve bu ülkelerde bulunan Türk va
tandaşlarının aynı şekilde taşınmazları kazanmaları gerekmektedir. Karşılık
lılığın bulunup bulunmadığı Dışişleri Bakanlığından sorularak uygulamanın
yapılması gerekir.
Karşılıklılık kuralı vatansızlar hakkında uygulanmamaktadır.30Karşılıklılık
kuralının uygulanmadığı diğer grup ise mültecilerdir.31
25
26
27
8 HD 18.09.1980 T. 820/803 (ERDEN, O.: age. s.7)
DÜZCEER.A.R.: Kazandırıcı Zamanaşımıyla Taşınmaz İktisabı, Ankara 1984, s.279 vd.
Dava konusu taşınmazm davacılara murislerinden kaldığı ileri sürüldüğüne, taksim hakkında bir açıklamada bulu
nulmadığına göre, taşınmazın hangi muristen kaldığının belirlenmesi mirasçılık belgesinin istenilmesi, ölüm tarihi
ne göre terekesi elbirliği mülkiyet hükümlerine tabi olup da davacılardan başka mirasçıların bulunduğu belirlendiği
takdirde, onların da davaya katılmalannın sağlanması veya yöntemine uygun bir biçimde onaylarının alınması ya da
TMY. 640. maddesi hükmü uyarınca miras ortaklığına temsilci tayini suretiyle Onun huzurunda davaya devam
olunması gerekmektedir (8 HD 01.04.2002 T. 2431/2695 ; yayınlanmamıştır); 8 HD 15.03.2002 T. 1393/2124 (ya
yınlanmamıştır)
28 SINMAZ,B.-KARATAŞ,L: age. s.44
29 ÇELtKEL,A.: Yabancılar Hukuku, İstanbul 1993, s.198 vd.
30 OKTAY, S.: Türk Hukukunda Tapuda Kayıtlı Olmayan Taşınmazların Zamanaşımı İle Kazanılması, İstanbul 1990,
s.110 ve orada Dp.4. Buna göre Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünün 07.05.1954 gün ve 127-55/2834 sayılı ge
nelgesinde vatansızların milletlerarası hukuka ve İnsan Hakları Bildirgesine uygun olarak taşınmazı mal intisabı
haklarının bulunduğu belirtilmiştir.
31 OKTAY, S.: age. s.110. 1951 tarihli Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşmenin 7. maddesine göre "Bütün
mülteciler Âkit Devletlerin ülkesinde 3 sene ikametten sonra yasal karşılıklılık koşulundan muaf olurlar." (OKTAY,
S.: age. s.l 10)
456
6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Yasasının 10. maddesine göre
yabancı teşebbüslerin de yerli teşebbüsler gibi karşılıklılık aranmadan taşın
maz kazanmaları olağan hale gelmiştir. Aynı şekilde 2634 sayılı Turizmi Teş
vik Yasasının 8/E maddesine göre Bakanlar Kurulu Kararı ile karşılıklılık ko
şulu uygulanmayabilecektir.
442 sayılı Köy Yasasının 87. maddesi yabancı gerçek kişilerin köylerde
ki taşınmaz malları alamayacakları düzenlemesini getirdiğinden bu kişiler ba
kımından oluşmuş olan zilyetliklere, tescil davası bakımından değer verilme
yecektir.
2565 sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Yasasında da
yabancılar bakımından birtakım kısıtlamalar getirilmiştir. Anılan yasanın 7.
maddesine göre birinci derece askeri yasak bölgeler kamulaştırtacağından,
bunların zilyetlik yoluyla kazanılmaları mümkün olmayacaktır. Yine 9. madde
ye göre ise ikinci derece askeri yasak bölgelerin kamulaştırılmayan bu yerler
de yabancı gerçek ve tüzel kişiler taşınmaz mal kazanamayacaklardır. Aynı
yasanın 28. maddesine göre Genelkurmay Başkanlığının teklifi üzerine aske
ri yasak bölgelere yakınlığı veya diğer stratejik nedenlerle tespit edilecek böl
gelerde yabancıların taşınmaz mal edinemeyeceklerine Bakanlar Kurulu ka
rar verebilecektir.32
403 sayılı Türk Vatandaşlığı Yasasının 29. maddesine göre, Türk vatan
daşlığını kaybeden kişiler, kayıp tarihinden başlayarak yabancı muamelesine
tabi tutulurlar. Bu kişiler yabancılar ölçüsünde taşınmaz mal edinme hakkına
sahip olabilirler. Aynı yasanın 33. maddesi gereğince vatandaşlığı iptal edilip
de, iptal kararında malların tasfiyesi ve sınırdışı edilmesi konusunda hüküm
bulunanlar Türkiye’de yeniden taşınmaz mal kazanamazlar.33 403 sayılı ya
sanın 29. maddesine göre 33 ve 35. maddeler saklı kalmak kaydıyla; doğum
ile Türk vatandaşlığını kazanmış olup da sonradan Bakanlar Kurulundan çık
ma izni almak suretiyle yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanan kişiler ve
bunların yasal mirasçıları taşınmaz mal konusunda Türk vatandaşları gibi ay
nen yararlanmaya devam edeceklerdir.
b) Tüzel Kişi Davacılar
Hem Türk uyruklu tüzel kişiler, hem de yabancı uyruklu tüzel kişilerin ta
şınmaz mal edinme ehliyetleri birtakım özellikler gösterdiğinden bu konudaki
düzenlemelere de bakmak uygun olacaktır.
Türk uyruklu tüzel kişilerin özel hukuk tüzel kişileri ve kamu tüzel kişileri
olarak bir ayırıma tutmak gerekir.
32
33
OKTAY, S.: age. s.l 12. Bknz. aşağıda Dp.173 civarı
OKTAY, S.: age. s.l 13.
Erol KARAASLAN
457
Özel hukuk tüzel kişilerinin hak ehliyeti TMY 48. maddede düzenlenmiş
tir. Buna göre yaratılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki
bütün hak ve borçlara tüzel kişiler ehildirler. Bu genel kuralın yanısıra tüzel
kişilerin ortaklık sözleşmelerinde açıklanan amaç ile de sınırlı olarak hak ka
zanacaklardır.
Kooperatif, sözleşmesinde yazılı işletme konusu çerçevesinde tescil da
vasıyla taşınmaz mal kazanabilir.34
Dernekler ikametgahları ile amaç ve faaliyetleri için gerekli olanlardan
başka taşınmaz mala sahip olamazlar (2908 S. Dernekler Yasası md. 64) dü
zenlemesini getirmiştir. Zamanaşımı ile kazanma iddiası ile dernek adına tes
cil istenilen taşınmazın tescili yapılmaz.35
Vakıflar Yasanın 6. maddesi, mülhak vakıfların ayrı tüzel kişiliğe sahip
olduğunu, Vakıflar Genel Müdürlüğünün idare ve temsil ettiği vakıfların da bir
bütün halinde tüzel kişiliklerinin var olduğunu belirtmiştir. Mülhak ve mazbut
vakıfların zamanaşımı ile taşınmaz mal kazanabileceklerini belirten Yargıtay
kararları vardır.36
Camii büyütme derneği tescil davası açamaz. Çünkü tüzüğünde caminin
mülkiyetini edinme şeklinde bir amaç yazılamaz.37
Mahalleyi temsilen mahalle muhtarı tescil davası açamayacaktır. Çünkü
mahalleler tüzel kişiliği olmayan kurumlu olup, dava açma ehliyetleri de yoktur.38
Kamu tüzel kişileri Anayasanın 123. maddesine göre; ancak yasa ile ve
ya yasanın açıkça verdiği yetkiye dayanarak idari bir işlemle kurulurlar. Bunla
rın zamanaşımına dayanarak taşınmaz kazanımında bulunup bulunamaya
cakları konusunda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Sadece köy kamu tüzel
kişisinin zamanaşımından yararlanarak taşınmaz mal kazanabileceği39, diğer
kamu tüzel kişilerinin taşınmaz edinemeyecekleri kural olarak belirtilmektedir.40
34
35
36
37
38
39
40
ERDEN, O.: age s.9
8 HD 06.12.1978 T. 8800/10173 (OKTAY, S.: age. s.114).
8 HD 26.12.1978 T. 10002/10912 ; 7 HD 27.03.1970 T. 7790/1834 (OKTAY, S.:age. s.l 15).
8 HD 05.03.1996 T. 1995/9313, 2012 (ERDEN, 0.:age s.9)
8 HD 22.02.1999 T. 1998/10105, 1379 (ERDEN, 0.:age s.9)
HGK 22.01.1964 T. 1-14/58 (ERDEN, O.: age s.8). 8 HD 11.02.2002 T. 1063/1189 (yayınlanmamıştır).
OKTAY, S.: age. s.l 16. Aksi yönde içtihat 8 HD 25.06.1980 T.6733/6691 sayılı kararında; belediyelerin kazandı
ncı zamanaşımıyla taşınmaz kazanabilecekleri belirtilmiştir ( OKTAY, S.: age. s.l 16 ; ERDEN, 0.:age s. 8 ). Bele
diyelerin kazanıcı zamanaşımı hukuki nedenine dayanarak taşınmaz kazanmalarına yasal olanak yoktur. Ancak be
lediye köyün devamında kurulmuş ise, köyün ardılı (halefi) olarak onun zilyetliğine dayanarak tescil davası açabi
lir. Bu halde belediye ile hazine arasında görülecek dava 3533 sayılı yasaya göre hakem eliyle çözümlenir (8 HD
20.05.1997 T. 1996/7857, 3110; ERDEN, O.tage s.9). 14 HD 13.11.1979 T. 4765/5306 içtihadına göre il özel ida
relerinin ayrı bütçeleri olan kamu tüzel kişileri olmalan itibariyle kazanıcı zamanaşımı yoluyla taşınmaz kazanabi
lecekleri belirtilmiştir (OKTAY, S.: age. s. 116 ; ERDEN, O.rage s.9). Aksi görüş için Bknz. BERTAN.S.: age.
s.554. Yazar, kamu tüzel kişilerinin hangi mallara malik sıfatıyla zilyet bulunabileceğini yasa belirtmiştir. Yasanın
verdiği yetki dışında bir kamu tüzel kişiliğinin malik sıfatıyla zilyet bulunduğunun kabul edilemeyeceğini ve köy
tüzel kişiliğinin gerçek kişiyle ait taşınmazı köy adına tescilini isteyemeyeceği görüşündedir.
458
Ticaret ortaklıkları ise işletmenin konusu taşınmaz kazanımına ilişkin de
ğil ise bu kurumdan yararlanamayacaktır.
Yabancı uyruklu tüzel kişilerin mal kazanımlarını düzenleyen herhangi
bir yasal düzenleme yoktur. Hatta 1328 tarihli Eşhası Hükmiyenin Emvali
Gayri Menkuleye Tasarruflarına Mahsus Kanunu Muvakkatin 3. maddesinin
Türk tüzel kişilerinin taşınmaz mal edinebileceği kuralını getirmiş olmasından
hareketle genel düzenleme yokluğunu olumlu şekilde yorumlayarak, yabancı
tüzel kişilerin taşınmaz mal edinebileceği kabul edilemeyeceği gibi, ayrıca
Köy Yasasının yabancı tüzel kişilerin köylerde taşınmaz mal edinmelerini ya
saklayan 87. maddesinin zıt anlamından yararlanarak köy dışında taşınmaz
edinme hakkının tanınmasının da düşünülemeyeceği belirtilmektedir. O hal
de genel kural; yabancı tüzel kişilerin taşınmaz kazanamayacakları olmakla
birlikte, yasalardaki bazı hükümlerle istisnaen yabancı tüzel kişilerin taşın
maz kazanabilecekleri söylenecektir.41Yabancı gerçek kişiler bakımından an
latılan, Yabancı Sermayeyi Teşvik Yasasının 10, Turizmi Teşvik Yasasının
8/E, Petrol Yasasının 12, Bankalar Yasasının 2 maddelerine göre yabancı
uyruklu özel hukuk tüzel kişileri taşınmaz mal kazanabileceklerdir.
Yabancı uyruklu kamu tüzel kişileri kural olarak Türkiye’de taşınmaz mal
kazanamayacaklardır. Ancak burada hemen elçilik ve konsolosluklara ait bi
naların istisna olduğunu belirtmek gerekir.
III.2) Davalı
TMY. md. 713/1 maddesine göre tescil davasının davalısı daima Hazine
dir. Ancak Hazine yanında ilgili kamu tüzel kişisi de yer almalıdır. Taşınma
zın köy sınırları42 içinde olması halinde köy tüzel kişiliği; belediye sınırlarında
olması halinde belediye başkanlığı43; taşınmaz başka kamu tüzel kişilerine ait
ise o tüzel kişinin Hâzinenin yanında yasal davalı44 durumunda olmalıdır. Bu
tüzel kişiler davalı olarak gösterilmemişse dahili dava yoluyla yargılamaya
katılımı sağlanmalıdır.
Taşınmazın sınırında karayolu var ise TMY 713/3 maddesi hükmü gözö
nünde tutularak ilgisi yönünden davanın Karayolları Genel Müdürlüğüne yö
41
O K TA Y , S.: age. s.117
42
Dava konusu taşınmaz köy orta malı mera olarak sınırlandırılmıştır. Bu tür davalarda davanın hazine yanında, me
ralardan istifade eden ilgili köy tüzel kişiliğinin de yeralması gerekir. Mahkemece davanın köy tüzel kişiliğine yö
neltilmesi, gösterdiği takdirde delillerinin toplanması gerekir (8 HD 11.02.2002 T. 1097/1227 ; yayınlanmamıştır)
8 HD 12.02.2002 T. 1099/1254 (yayınlanmamıştır).
Yasal taraf oldukları için hazine ve köy yargılama giderleriyle yükümlü tutulamayacaktır (8 HD 28.10.1991
1990/19089, 14661; A YAN,M.: Eşya Hukuku II, Mülkiyet, Konya 2000, s. 187).
43
44
Erol KARAASLAN
459
neltilmesi gerekir.46 Köy yolları, bulunduğu köy tüzel kişiliğine ait olup husu
metin ayrıca Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğüne yöneltilmesi gerek yoktur.46
Tescili istenilen taşınmazın sınırında ormanı ilgilendiren bir yer varsa,
tescil davasının Orman Genel Müdürlüğüne yönlendirilmesi gerekir.47
Taşınmazın durumuna göre, DSİ, TCDD, Vakıflar Genel Müdürlüğü, TEAŞ, TEDAŞ, boru hattının varlığı halinde BOTAŞ veya POAŞ gibi kuruluşlar
davalı olarak hâzinenin yanında yer alırlar.
Tapu iptal ve tescil davalarında davalılar ise tapuda kayıtlı malik veya mi
rasçılarıdır. Kadastro Yasası uygulamasında, ölmüş veya gaipliğine karar ve
rilmiş olup da adlarına kayıt yapılmamış mirasçılar aleyhine de dava açılabi
lir (md.29/ll). Bu dava aynı zamanda mülkiyetin tespiti davasıdır.48Suriye uy
ruklu malikler hakkında açılacak iptal ve tescil davalarında hâzinenin davalı
gösterilmesi gerekir.49
IV) KAZANMA KOŞULLARI
Genel olarak bakıldığında, zamanaşımı ile kazanma; 1) Taşınmazın za
manaşımı ile mülkiyet kazanılmasına uygun bir taşınmaz olması. 2) Mülkiye
ti kazanacak kişinin bu taşınmaza yasanın aradığı koşullarla belli bir süre zil
yet olması. 3) Zilyedin mahkemeye başvurusu üzerine, yapılacak yargıla
mayla karar verilmesi koşullarına bağlıdır.
IV.1) TAŞINMAZ KAZANMAYA UYGUN OLMALIDIR
Bir taşınmazın TMY 713/1 maddesi uyarınca; tapuya tesciline karar ve
rilebilmesi için yasada belirtilen diğer kazanma koşulları yanında, taşınmazın
niteliği itibariyle kazanılmaya uygun yerlerden olması gerekir.
Tapusuz taşınmazların bu madde bakımından kazanılmasının olanaklı ol
duğu birinci fıkrada belirtilmiştir. Tapulu taşınmazlara gelince, tapu kütüğünün
taşınmaz üzerindeki gerçek hak durumunu yansıttığı durumlarda, olağanüstü
zamanaşımı ne kadar sürerse sürsün mümkün değildir. Ancak tapu kütüğü
nün gerçek hak durumunu yansıtmadığı durumlardadır ki tapulu bir taşınmaz
için olağanüstü kazandırıcı zamanaşımı ile kazanma mümkün olabilecektir.50
45
46
47
48
49
50
8 HD 08.02.2002 632/130 (yayınlanmamıştır). 8 HD 19.03.2002 T. 1956/2225 (yayınlanmamıştır). Böyle bir duramda yolun bu kesimine ait mevcutsa kamulaştırma haritası ve dayanaklarının getirtilip dosya arasına konması ge
rekmektedir.
8 HD 13.07.1998 T. 1404/8387 (ERDEN,O.: age, s.l 1).
8 IID 11.03.1985 T. 2629/2443 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,!.: age. s. 108).
ESENER,T.-GÜVEN,K : Eşya Hukuku, Ankara 1996, s.150
Suriye uyruklu kişilere ait taşınmazların idaresi hâzineye bırakıldığına göre (1062 sayılı yasa ve 01.10.1966 T.
6/7104 yönetmelik m d.l) zilyetlik yoluyla kazanmaya ilişkin böyle bir davada hazînenin davalı olarak gösterilmesi
ve husumetin ona yöneltilmesi gerekir (8 HD 02.02.1998 T. 1997/5074- 408 ; http://www.adalet.gov.ti/ Higm/kanunyararinabozma.htm).
AYBAY,A-HATEMÎ.H.: Eşya Hukuku Dersleri, İstanbul 1981, s. 143 ; OĞUZMAN.M.K SELÎÇt.Ö.: age. s.396
460
Medeni Yasanın olağanüstü zamanaşımı ile mülkiyet kazanılmasına el
verişli saydığı taşınmazlar olan tapusuz taşınmazlarda mülkiyetin bu yolla ka
zanılmasında 3402 sayılı Kadastro Yasasının 33/3 maddesi gereğince aynı
yasanın 14. maddesi uygulanacaktır.61 Tapuda kayıtlı olup da tapu kaydında
yazılı maliki hayatta bulunuyor veya kim olduğu biliniyorsa ya da gaipliğine
karar verilmemişse böyle bir taşınmaz olağanüstü zamanaşımı yolu ile kaza
nılamaz.
3402 sayılı Kadastro Yasasının 33/3 ve 18/2 maddelerine bakıldığında
ve daha sonra değineceğimiz diğer yasalar ele alındığında zamanaşımı yolu
ile kazanılması yasaklanmış olan taşınmazların var oldukları görülecektir. Za
manaşımı ile kazanılacak taşınmazların öncelikle özel hukuk mülkiyeti kur
maya elverişli taşınmaz olması daha sonra da yasaklayıcı bir hükmün olma
ması gerekir.52
TMY. 713. maddesine göre kazandırıcı zamanaşımına konu olabilecek
taşınmazlar; tapuda kaydı olmayan (TMY. md. 713/1) veya tapuda kaydı olup
da malikinin kim olduğunun belli olmayan (TMY. md.713/11) taşınmazlardır, ilk
fıkradaki taşınmazların konu olduğu davalara "tescil davaları" ikinci fıkradaki
taşınmazların konu oldukları taşınmaz davalarına da "iptal ve tescil davaları"
denilmektedir. Bu bakımdan; konumun açısından taşınmazları,
1.fıkra için taşınmazın tapuya kayıtlı olmaması gerekir.
2. fıkra için ise tapu siciline kayıtlı olması ile birlikte
Tapu sicilinden malikinin kim olduğu anlaşılamayan taşınmazlar
Tapu sicilinde kayıt maliki 20 yıl önce ölmüş bulunan taşınmazlar
Tapu malikinin 20 yıl önce gaipliğine karar verilmiş bulunan taşınmazlar
şeklinde ayırıma tutmak incelemek için daha kolay olacaktır.
a)
Kamu Malı Olmaları Nedeniyle Tescil Davasına Konu Olamayacak
Taşınmazlar
Kadastro Yasasının 33/3. maddesi-gereği, tüm yurtta uygulanan, Ka
dastro Yasasının 18/11 maddesi, orta mallar, hizmet malları ve devletin hüküm
ve tasarrufu altında olup da bir kamu hizmetine tahsis edilen yerlerin zama
naşımı yolu ile kazanılamayacağını belirtmiştir. Aynı yasanın 16. maddesi ise
sınırlı olmayarak hizmet mallarını, orta malları ve devletin hüküm ve tasarru
51
52
OĞUZMANAl.K-SELlÇİ.Ö.: age. s.396
OĞUZMAN.M.K SELtÇt.Ö.: age. s.396 ; AYAN.M.: age. s.174 ; BERTAN.S.: age. s.550 ; OKTAY.S.: age. s.25
Erol KARAASLAN
461
fu altındaki yerleri belirtmiştir.63 Dolayısıyla, nitelikleri bakımından tapu sicili
ne kaydedilmeleri gerekmeyen (TMY. md. 999) devletin hüküm ve tasarrufu
altındaki yerlerin (TMY. md.715) mülkiyeti, olağanüstü zamanaşımı yoluyla
kazanılamaz (3402 S. Kadastro Yasası md.18).
Kamu kuruluşları, kendilerine verilmiş olan görev ve hizmetleri yürütebil
mek için, taşınır ve taşınmaz mallara araç ve gereçlere gereksinme duyarlar.
Bu mallar halkın kullanımına ayrılanlar (orta malları), belli kamu hizmetine ay
rı lanlar (hizmet malları) ve sahipsiz mallar (devletin hüküm ve tasarrufu altın
da bulunan mallar) olmak üzere üçe ayrılır.64
Bir taşınmazın kamu hizmetinde kullanılan taşınmazlardan olup olmadı
ğı konusunda taraflar arasında çekişme oluşursa, iddia ve savunmanın bel
geler, bilirkişi ve tanık sözleri ile kanıtlanması olanaklıdır.66 Kadastro Yasası
16. madde ve diğer özel yasalara göre konuyu üçe ayırarak inceleyeceğiz,
aa) Hizmet Malları
Özgüleme (tahsis), yönetsel bir işlemdir. Bu işlemle bir taşınmaz mal, ka
mu malı durumuna getirilir.66 Bir malın bu kategoriye girmesi bakımından bir
53
Kadastro Yasası md. 16 "Kamunun ortak kullanmasına veya bir kamu hizmetinin görülmesine ayrılan yerlerle dev
letin hüküm ve tasarrufu altında bulunan sahipsiz yerlerden:
A ) Kamu hizmetinde kullanılan, bütçelerden ayrılan ödenek veya yardımlarla yapılan resmi bina ve tesisler (hükü
met, belediye, karakol, okul binaları, kö y odası, hastane veya diğer sağlık tesisleri, kütüphane, kitaphk. namazgah,
cami, genel mezarhk, çeşme, kuyular, yunak ile kapanmış olan yollar, meydanlar, pazar yerleri, parklar ve bahçeler
ve boşluklar v.b. hizmet malları.) kayıt, belge veya özel kanunlara göre hazine, kamu kurum ve kuruluşları, il, be
lediye, k ö y veya mahalli idare birhkleri tüzel kişiliği adlarına tespit olunur.
B) Mera, yaylak, kışlak, otlak, harman ve panayır yerleri gibi, parah veya parasız kamunun yararlanmasına tahsis
edildiği veya kamunun kadimden beri yararlandığı belgelerle veya bilirkişi veya tanık beyanı ile ispat edilen orta
ınah taşınmaz mallar sınırlandınhr, parsel numarası verilerek yüzölçümü hesaplanır ve bu gibi taşınmaz mallar özel
siciline yazıhr.
Bu sınırlandırma, tescil mahiyetinde olmadığı gibi, bu suretle belirlenen taşınmaz inallar, özel kanunlarda yazıh hü
kümler sakh kahııak kaydıyla özel m ülkiyete konu teşkil etmezler.
Yol, meydan, köprü gibi orta malları ise haritasında gösterilmekle yetinilir.
C) Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan kayalar, tepeler, dağlar (bunlardan çıkan kaynaklar) gibi, tarıma el
verişli olmayan sahipsiz yerler ile deniz, göl, nehir gibi genel sular, tescil ile sınırlandırmaya tabi değildir, istisnalar sakhdır.
D) Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan ormanlar, bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde, özel kanunla
rın hükümlerine tabidir."
y
54 GÖZÜBÜYÜK.Ş.: Yönetim Hukuku, Ankara 1995, s.207-208 ; ÖZAY.t.R: Gün Işığında Yönetim, İstanbul 1996,
s .5 83
55 Davacı kazandırıcı zamanaşımına dayandığı ve maddi bir olgu olan zilyetliğin her türlü delille kanıtlanması zorun
lu bulunduğuna göre taşınmazın öncesi itibariyle niteliği, kime ait olduğu, zilyetliğin nasıl ve ne zaman başladığı,
ne kadar sürdüğü ve ne şekilde devam ettiği, ekonomik amacına uygun bir zilyetlik bulunup bulunmadığı, hangi ey
lemli olaylara dayandığı tanıklardan sorulmalıdır (KARAMAN,D.: Kadastro Davaları Uygulama Kılavuzu, Ankara
2001,s.43).
56 GÖZÜBÜYÜK.Ş.: age. s.209. Yerel biliridşi ve tanıklar, dava konusu taşınmaz üzerinde 1987 yılında okul inşaatı
yapıldığı ve halen okul olarak kullanıldığını bildirmişlerdir. Taşınmaz, il özel idaresince elkonulmak suretiyle okul
binası yapıldığı ve halen okul olarak kullanıldığına göre; taşınmaz kamu hizmetine tahsis edilmiş sayılır. Daha açık
bir değimle; taşınmaz okul olarak yapılmak suretiyle kamu emlakine dönüşmüştür. Kamu emlakine dönüşen bir ye
rin özel mülkiyet şeklinde tapuya tezcili mümkün bulunmamaktadır. Bu dununda, il özel idaresince okul yapıldığı
taıihe kadar kazanma koşulları oluşmuş ise davacılann mülkiyetinin tespitine karar verilmesiyle yetinilmesi gere
kirken, davacılar adına tapuya tesciline, üzerindeki ilköğretim okuluna ait binaların tapu sicilinin beyanla hanesine
şerh edilmesine karar verilmiş olması doğru değildir (8 HD 11.02.2002 T. 810/1186 ; yayınlanmamıştır). Ayrıca
Bknz. aşağıda Dp. 142, 178
462
hizmete tahsis edilmiş olması gerekli olmakla birlikte, yeterli değildir. Bunun
yanısıra kamu hizmetinin tahsis edilmiş bu malın, o hizmete göre uyarlanmış
ve düzenlenmiş olması gerekliliği ek bir kriter olarak kabul edilmiştir.67
Kamunun ortak kullanılmasına veya bir kamu hizmetinin görülmesine ay
rılan yerlerle, devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan sahipsiz yerlerden;
(Kad.Y. md.16/1) Kamu hizmetinde kullanılan, bütçelerinden ayrılan ödenek
veya yardımlarla yapılan resmi bina ve tesisler, kayıt, belge veya özel yasa
larına göre hazine, kamu kurum ve kuruluşları, il, belediye, köy veya yerel yö
netim birliği tüzel kişiliği adlarına tespit olunur (Kad.Y. md 16/A).
Bu hükmün yüzeysel incelenmesinde "hizmet malı" niteliğini kazanmak
için kamu hizmetinde kullanılma yanında, bütçelerinden ayrılan ödenek veya
yardımlarla yapılması gerekli olduğu izlenimi doğuyorsa da, anılan hükmün
hizmet mallarının tapuya kaydını düzenleme amacı taşıdığı düşünülecek
olursa, böyle bir taşınmazın ilgili kuruluşu tarafından ödenek veya yardım ko
şulu aranmamalıdır.68
Bir mal hizmet malı olarak tahsis edilmesinden sonra zamanaşımı yolu
ile kazanılması düşünülemez. Yönetimce o taşınmazda kamu hizmetinden
vazgeçilmesi halinde ancak yönetim tarafından aynı değerde tahsis işlemi
kaldırılmadığı sürece hizmet malının kamu malı niteliğini kaybetmesi ola
naklı olmayacağından, hizmet görülmemesinin terki ile taşınmazın zamana
şımı ile kazanılmaya elverişli hale gelemez.69
Hizmet malları olarak yasada hükümet, belediye, karakol, okul binaları,
köy odası, hastane veya diğer sağlık birimleri, kütüphane, kitaplık, namaz
gah, cami, genel mezarlık, çeşme, kuyular, yunak ile kapanmış olan yollar,
meydanlar, pazar yerleri, parklar ve bahçeler ve boşluk ve benzeri hizmet
malları sayılmıştır. Daha önce de belirtildiği gibi bu sayım sınırlayıcı değildir.
Yasada sayılı olan bu yerlerden bazılarına değinmek yerinde olacaktır.
Mezarlıklar:
Mezarlıklar Kad.Y. md.16/A’da kamu malı olarak kabul edilmiştir. Dokt
rin ve uygulama da bu doğrultudadır. Kamu malı niteliğinde olan mezarlıkla
rın kazandırıcı zamanaşımı zilyetliği ile kazanılması olanaksızdır.60 Ancak
2644 sayılı Tapu Yasasının 24. maddesine göre metrûk ve kimsesiz mezar
lıklar ile vakfa ait genel mezarlıklar, köyü tüzel kişiliğinin (yasaya göre mane
vi şahsiyet) özel mülkiyetinde olan yerlerdendir. Bunların zamanaşımı ile ka
57
58
59
60
ÖZAY.İ.H.: age. s.584 ; OKTAY,S.: age. s.29
OKTAY,S.: age. s.29
OKTAY,S.: age. s.30
7 HD 06.05..I988 T. 1985/3711, 4449 (AYAN,M.: age. s.176)
Erol KARAASLAN
463
zanılması olanaklı değildir.61 Terk edilmiş mezarlıkların yetkili belediye organ
ları tarafından kişilere satılmasına karar verildiği ve bu kararın kesinleşmesi
halinde o taşınmaz mal belediyenin özel mülkiyetine geçecektir.62 Terk edil
miş mezarlıkların zamanaşımı ile kazanılması olanaklıdır.63 Genel olarak me
zarlıklar sınırları içinde bulunduğu kamu tüzel kişiliğine aittir. Özel mezarlık
ya da bircamiinin mezarlığı sözkonusu değildir. Gerek Belediye, gerekse Köy
Yasasına göre, bu tür yerler kamu malı sayılır. Yönetim ve bakım görevi içe
risinde bulunduğu kamu kuruluşuna aittir.64 3998 sayılı Mezarlıkların Korun
ması Hakkındaki Yasanın 1. maddesi mezarlıkların mülkiyetinin kime ait ol
duğunu bildirdikten sonra, mezarlıkların kazandırıcı zamanaşımı yolu ile ka
zanılamayacağını belirtmiştir.
Yunak :
Yunak, köylülerin ortak çamaşır yıkama yerleri olup bu niteliğine göre ka
mu malıdır. Kamu niteliğinde olan bu yerlerin kazandırıcı zamanaşımı yoluy
la kazanılması mümkün değildir.66
bb) Orta mallar
Orta malların temel fikri araştırıldığında, kamu özgürlükleri ve toplum ha
linde yaşamının vazgeçilmez gerekleri ile yakından ilgili olduğu düşünülen
mallardan oluştuğu gözetilir.66 Kad.Y. 16/B maddesinde orta malı taşınmaz
mallar belirlenmiştir. Buradaki sayımın da sınırlayıcı olmadığını belirtmekte
yarar vardır. Yasada sayılan ve uygulamada karşımıza çokça çıkar orta mal
larından bazılarına değinmekte yarar vardır.
Mera, Yaylak ve Kışlaklar:
3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Re
formu Yasası 2. maddesi, mera, yaylak ve kışlakların, tarım arazisi olduğunu
belirtmiştir. Bu yasadan önce Anayasa Mahkemesince iptal edilen 1757 sa
yılı Toprak ve Tarım Reformu Yasasının 131. maddesinde tanımlama yapıl*61
S LNM AZ.B.- KARAT AŞ, 1.: age. s.90 ; OKTAY,S.: age. s.30. 1580 sayılı Belediye Yasasının 160. maddesinde de
metmk ve kimsesiz mezarlıklar ile vakfa ait genel mezarlıkların belediyeye devredildiği ve belediyeye devrilmesi
ne kadar satımının yasaklandığı düzenlenmiştir.
62 İBK 03.06.1959 T. 8/2 (RG 03.08.1959 T. S. 10269).
63 HGK 03.06.1974 T. 1468/586 (OKTAY,S.: age. s.30). 8 HD 20.04.1992 T. 1991/18756, 7078 (AYAN,M.: age,
s. 176). 16 HD 05.02.1988 T. 7338/19035 (KARAMAN,D.: age. s.61).
64 8 HD 30.09.1997 T. T.13606/13019 (KARAMAN,D.: age. s.62). Cenaze defhedilebilecek durumda olan mezarlık
ların, zilyetlikle kazınılması olanaklı değildir. Ancak metruk mezarlıklar, şartları mevcut olduğu takdirde, zilyetlik
le iktisap olunabilir. Bu itibarla, mezarlığın niteliği üzerinde durulmak ve iktisap olanağı bulunmadığı anlaşıldığı
takdirde, tescili yoluna gidilen taşınmaz, mezarlık sınırı gösterilmek suretiyle smırlandırılmaya tabi tutulup tescile
karar verilmek gerekir (8 HD 20.12.1988 T. 17562/17142 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age, s.91). Aksi görüş için
Bknz. HGK 14.04.1954 T. 5-36, 38 (ÖZKAN,II.: Sulh Hukuk Davalan ve Tatbikatı, Ankara Tarihsiz, s.372).
65 14 IID 07.02.1980 T. 541/677 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,İ.: age. s.90).
66 ÖZAY,t.H.: age, s.584
464
mıştır. Buna göre; mera, bir veya birkaç köyü veya belediyenin münferiden
veya müştereken hayvanların otlatmaları ve otundan yararlanmaları için tah
sis edilen ya da öteden beri (kadim) bu amaçla kullanılagelen ve hak sahip
lerinin, mevcut intifa hakları dışında üzerinde eylemli ve hukuksal olarak ta
sarrufta bulunamadıkları arazi olarak tanımlanmıştır.67
Bu tanımda; "tahsis" mera olarak taşınmazın bir veya birkaç köy ya da
kasabaya yetkili makam tarafından68 bir belgeye69 dayanarak kullanmak üze
re bırakılmasıdır. Tanımda geçen "kadimden beri kullanma" sözüyle ise ta
şınmazın öncesi belli olmayan bir zamandan beri mera olarak kullanıldığı ve
bunun sürdüğünü anlatılmak istenilmiştir.70 Bir yerin mera olarak kabulü için
sadece hayvan otlatılmaya uygun olması yetmez, aynı zamanda hukuki bir
öğesinin bulunması da gerekir. Bu hukuki öğe özgülenme ve kadimden beri
kullanma olarak açıklanabilir.71
Mera iddiasının özellikle kadim kullanmaya dayanan mera iddiasının bi
lirkişi sözleriyle ispatı kabul edilmemiştir. Çünkü bilirkişi, çözümü özel bilgiyi
gerektiren durumlarda bilgisine başvurulan kişidir. Bundan dolayı bilirkişinin
görüşü tek başına hükme esas olmayacaktır. Elde tahsis belgesi yoksa bu
durumda tanık ile'kanıtlamak gerekir.72
Tescil davasına konu olacak taşınmazın, mera, yaylak ve kışlak gibi ka
mu malı niteliğinde olmaması gerekir.73
Ancak 3194 sayılı imar Yasasının 11/son maddesi, ‘hazırlanan imar pla
nı sınırları içerisindeki meralar, imar planı onayı ile bu niteliğini kendiliğinden
kaybederek, onaylanan imar planı kararı ile getirilen kullanma amacına konu
ve tabi olurlar’ düzenlemesini getirmiştir.
67
68
69
70
71
72
73
Tanım (mera, yaylak ve kışlık ile ilgili ayrıntılı bilgi) için Bknz. CİN,H.-SURLU,M.H.: Türk Hukukunda Mera,
Yaylak, Kışlaklar ve Mera Kanunu Şerhi, Ankara 2000, s.37.
Mera norm kararı ile tahsis tutanağı ve harita, Köy Hizmetlerinden istenilmclidir.
Uygulamada "mer'a tahsis belgesi" denilmektedir. Tanım için Bknz. CİN,HOŞURLU,M.H.: age. s.38.
CİN,1I.-SURLU,M.H.: age. s.39 ; SINMAZ,B.-KARATAŞ,İ.: age. s.102, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Gn.
Müd. Köyün kuruluş tarihi sorulabilir, eğer kadim köy ise merası da kadimdir.
CİN,H.-SURLU,M.H.: age. s.37. Kadimlik iddiası tanık ile kanıtlanabilir. Burada kanıtlanacak konu, kadimden be
ri bir özgüleme işleminin olduğu değil, davalı veya davacı köy veya kasaba halkının o yeri mera olarak kadimden
beri kullanmakta olduğu vakıasıdır (7 HD 07.02.1974 T. 10295/450 ; CİN,H.-SURLU,M.H.: age. s.40).
CİN,H. SURLU.M.H.: age. s.43. Mera sınırı değişebilir ve genişlemeye elverişli sınırlardandır. Bu nitelikteki sınır
lan taşıyan kayıtlar 3402 S.Y.md.20 (766 S.Y. md.42) göre kural olarak miktarı ile geçerlidir. Taşınmazın kenarı
nın tapu-vergi kaydının mera okuması, tapulama sırasında, vergi-tapu kaydına göre fazla miktarda pay verilmesi,
meradan genişletilmek suretiyle açılarak elde edildiğinin kabulünü gerektirir. Taşınmazın öncesinin mera olmadığı
na dair iddianın aynı derecede kuvvetli bir delille ispatı gerekir. Davacının bu şekilde bir belge getiremeyeceğine
göre, öncesinin mera olmadığını belirtir tanık beyanlarını itibar edilemez.
20 1ID 23.01.1995 T. 1994/2442,495 (YKD. 1996/4 s.601 vd.). Aynı doğrultuda 20 HD 31.10.1994 T. 1993/6819,
12947 (YKD. 1997/7 s.l 128). Bir yerin mera olduğunu kabul etmek için o yerin ya kamu yararına tahsis edilmiş ol
ması ya da kadimden bu yana mera olarak kullanıldığının ispatı gerekir (HGK. 17.12.1982 T. 1979/7-1708, 956 ;
KARAM AN,D.: age. s.57). Mera sınırlandırılmasına karşı açılan itiraz davası kesinleşmeyi önler. Tutanağı kesin
leşmeyen taşınmazlarla ilgili davalara kadastro mahkemesinde bakılmak üzere görevsizlik karan verilmesi gerekir
(8 HD 11.02.2002 T. 311/1159 ; yayınlanmamıştır); 7 HD 12.02.1973 T. 66/794 (CİN,H. S URLU,M.H.:age. s.56).
Erol KARAASLAN
465
Bu durumda, meraların zamanaşımı ile kazanmaya konu olamayacakla
rı ancak İmar Yasası md.11/son ile özel mülkiyet konu olacaklarından zama
naşımı ile kazanılabilecekleri kabul edilmelidir.74
Uygulamada karşımıza en çok hizmet mallarından olan meralar üzerin
de biraz daha durmak yararlı olacaktır. Özellikle mera araştırılmasının yönte
mine uygun olarak yapılması önem göstermektedir. Bir yerin mera olup olma
dığının öncelikle taşınmazın bulunduğu çalışma alanında tahsisli mera olup
olmadığının ilgili yerlerden sorulup saptanması, mera tahsis kaydı var ise me
ra tahsis kaydı ve dayanağı belgelerin getirilmesi gerekir. Bunlar taşınmaza
uygulanarak dava konusu taşınmazın mera tahsis kaydı kapsamında kalıp
kalmadığının belirlenmesi gerekir.
Eğer mera tahsis kaydı yoksa, davada yararı olmayan komşu köy halkın
dan seçilecek yerel bilirkişi76 aracılığı ile dava konusu taşınmazın mera olup
olmadığının saptanması, eğer bilirkişi sözleri yeterli görülmez ise tarafların
aynı yöntemle gösterecekleri tanıklarının taşınmazın başında dinlenilmesi
gerekir (HYY. md.259-365). Bilirkişi ve tanık sözlerinin değerlendirilmesinde
komşu parsellerin tutanak örnekleri ve dayanağı belgelerden de yararlanıla
rak gerektiğinde uzman bilirkişiye başvurulması76 ve tutanak bilirkişilerinin
dinlenilmesi, çekişme konusu taşınmazın mera niteliğinin açık ve tereddüt ya
ratmayacak biçimde belirlenmesi gerekir.77
Mera sınırları değişebilir ve genişletmeye elverişli sınırlardandır.78 Bu ni74 OKTAY,S.: age. s.34
75 Taşınmazın mera olduğu iddiasına karşı gösterilen tapu kayıtları, tarafsız, yaşlı ve komşu köylerden gösterilen bi
lirkişilere uygulattırılmalıdır (17 HD 15.01.1992 T. 5573/4715 ; KARAMAN,D.: age. s.57). Tutanaklardaki belirt
me sebebine göre taşınmazın öncesinin mera olduğu ve meradan açıldığı anlaşılmaktadır. Bu durumda Yargıtay’ın
yerleşmiş ve kararlılık kazanmış içtihatları gereğince, taşınmazla ilgili nitelik ve zilyetlik araştırmasının komşu köy
lerden seçilen yaşlı ve dava konusu taşınmazlan bilen bilirkişi ve tanılardan müteşekkil listelerin taraflardan istene
rek bunların taşınmazlar başında dinlenmek suretiyle, önce taşınmazın niteliğinin sonra da tasarruf şeklinin araştı
rıhnası gerekir (8 HD 04.05.2000 T. 3014/3821 ; YKD. 2001/6 s.835). Aynı doğrultuda 8 HD 06.03.2000 T.
1607/1870 (YKD. 2000/12 s.1833).
76 Ziraatçı bilirkişi raporunda taşınmaz üzerinde deve dikeni, köygöçüren ve yabani yulaf bitkilerinin yer aldığını bildi
rerek kullanma kabiliyeti bakımından 4. sınıf arazi niteliğinde olduğunu bildirmiştir. Bilirkişinin söz ettiği deve dike
ni, köygöçüren ve yabani yulaf bitkileri mera bitkileri olduğu gerçektir. Rapora göre taşınmazın öncesinin mera ol
duğu anlaşılmaktadır. Süresi neye ulaşırsa ulaşsın meralar kazandırıcı zamanaşımı yolu ile kazanılamazlar (8 HD
19.02.2001 T. 975/1360 ; yayınlanmamıştır). Taşınmazın ilk defa hazine adına tescil edildiği tarihe kadar davacı ve
murisi tarafından 20 yıldan fazla süre ile tasarruf edildiği yerel bilirkişi ve tanıklar tarafından ifade edildiğine, taşın
mazın bu bölümlerinin mera olmadığı açıklanmış olduğuna ve kültür arazisi niteliğinde bulunduğu ziraatçı uzman bi
lirkişi tarafından gerekçeli olarak açıklanmış bulunduğuna göre, taşınmazın bu bölümüne ait davanın kabulüne karar
verilmesinde yasaya aykırı bir yön bulunmamaktadır (8 HD 18.03.2002 T. 2020/2144 ; yayınlanmamıştır).
77 Gerek kadastro tutanaklarındaki açıklamalar ve gerekse paftadaki açıklamalar karşısında dava konusu yerlerin me
radan elde edilip edilmediği duraksamaya yer vermeyecek şekilde belirlenmesi gerekir. Davacının satıcısına ait 284
tahrir numaralı vergi kaydı kuzey ve güney sınırı "bor" olarak yazılı bulunan bir belgedir. Yerel bilirkişi ve tanık
lardan bor sözcüğünün mera olarak kullanılıp kullanılmadığı sorulmadığı gibi, eylemli durum da gözönünde tutula
rak borun mera niteliğinde bir yer olup olmadığı da mahkemece tartışılıp değerlendirilmemiştir (8 HD 18.03.2002
T. 1746/2148 ; yayınlanmamıştır).
78 Kayıtta hâli okuyan sınır, eylemli durumda da mera ise, kayıt fazlasının meradan açıldığının kabulü gerekir. Mera
incelemesi yalnız çekişmeli taşınmazda değil, komşu parsellerle birlikte yapılmalıdır (HGK. 31.01.1990 T. 1989/16593,40 ; KARAMAN,D.: age. s.57).
466
telıkteki sınırları taşıyan kayıtlar 3402 sayılı Kadastro Yasasının 20. (766 sa
yılı Tapu Yasası 42) maddesine göre kural olarak miktarı ile geçerlidir. Mik
tar fazlası olan dava konusu parselin kaydın tesis tarihinde mevcut olan me
radan genişletilmek suretiyle açılmak suretiyle elde edildiğinin kabulü zorun
ludur. Bu durum davacının dayanağı olan resmi kayıtlara veya taşınmazın
yanında bulunan eylemli meradan anlaşılabilir. Taşınmazın öncesinin mera
olmadığına dair iddianın aynı derecede geçerliliğe sahip bir delille ispatlan
ması gerekir. Davacı bu şekilde bir belge sunamazsa, lehindeki tanık beyan
larına geçerlilik tanınamaz.
Uygulamada komşu taşınmazlara ait varsa tapu veya vergi kayıtları getirtilmekte bunların çekişmeli taşınmazı ne biçimde gösterdiği araştırılmakta
bu yolla dava konusunun niteliği belirlenmektedir.79 Kuşkusuz bu uygulama
takdiri delildir. Davacı, tapu veya vergi kaydının tarafı (maliki) değilse, o bel
geye karşı aksini her türlü delille ispat edebilir (HYY. md.290). Fakat sınırda
ki taşınmaz davalıya ait olup da tapu veya vergi kaydı varsa ve çekişmeli ye
ri mera olarak gösteriyorsa, davacının bunun aksini aynı geçerlilikte bir delil
le ispat etmesi gerekir. Davacının taraf olduğu bir hukuk davasında taşınma
zın mera olduğu ispatlanmış veya davacı aynı taşınmaz hakkında ceza mah
kemesi kararı ile meraya elatma suçundan (TCY. md.513) mahkum olup hü
küm kesinleşmişse bu karar davacıyı bağlar.80
Kışlak, hayvanların kış mevsiminde barındırılmaları ve otundan yararlanma
ları için tahsis edilen ya da öteden beri (kadim) bu amaçla kullanılagelen arazidir.
Yaylak ise yaz mevsimini geçirmeleri ve hayvanlarını otlatmaları ve otun
dan yararlanmaları için tahsis edilen ya da öteden beri (kadim) bu amaçla
kullanılagelen arazi olarak tanımlanmıştır. Yaylaların zamanaşımı ile kazanıl
ması olanaklı değildir.81
79
Çekişmeli yer büyük mera parselleri ortasında kaldığı gibi, mera bütünlüğünün de bozulduğu için öncesinin mera
olduğu kabul edilerek sınırlandınlıp özel siciline yazılmasına karar vermek gerekmiştir (17 HD 17.12.1992 T.
5416/11908 ; KARAMAN,D.: age, s.59). Çekişmeli taşınmazın dört tarafının kadim mera ile çevrili olduğu, çekiş
meli yerin meranın ortasında kaldığı, mera bütünlüğünü bozduğu, dolayısıyla kadim meradan açıldığının ziraat bi
lirkişisi tarafından bildirildiği anlaşılmakla, mera olarak sınırlandırılmasına kara verilmelidir (17 HD 22.02.1993 T.
1249/1766 ; KARAMAN,D.: age. s.57).
80 SINMAZ,B-KARATAŞ,!.: age. s.102 ; 8 HD 23.09.1983 T. 8616/86PO (SINMAZ!B.-1<ARATAŞ,Î.: age, s.103) ;
8 HD 02.10.1990 T. 4364/12683 (KARAMAN,D.: age. s.57).
81 Bir taşınmazın zilyetlik yoluyla tescile konu olabilmesi için, öncelikle tapuda kayıtlı olmaması, orman, mera, yay
la ve kışlak gibi kamu malı niteliğindeki yerlerden bulunmaması ve 3402 S.Y. 14. maddesi ile zilyetlikle yer ka
zanmaya ilişkin maddelerde yazılı koşulların davacı yararına gerçekleşmiş olması gerekir. Buna göre; nizalı yer ve
çevresinin niteliği, öncesinin ne olduğu yöntemince araştırılmalı; yayla olduğu savunması varsa bir yayla tahsis ka
rarı ve genel yayla tapusu ya da özel idare kaydı bulunup bulunmadığının soruşturulması, varsa bu belgelerle birlik
te dayanağı harita, ilgili merciinden istenerek mahalline uygulanmak^suretiyle, nizalı taşınmazın bu belgeler karşı
sındaki durumu saptanmalı bu tür belgelerin olmaması halinde çevre köylerden seçilmiş yaşlı ve tarafsız yerel bilir
kişiler ve hâzinenin yine çevre köylerden göstereceği tanıkların taşınmazın başında bilgilerine başvurarak; taşınma
zın niteliğinin belirlenmeli, genel olarak, "bir veya birkaç köy, kasaba ve şehir halkının yaz aylarında hayvanlarını
otlatmak ve serinletmek için tahsisen veya kadimen yararlandığı arazi parçaları" şeklinde tanımlanan kamunun ya
rarlandığı yayla niteliğindeki yerlerde zilyetlikle toprak kazanılmayacağı ve bu yerlerin özel mülkiyet konusu ola
mayacağı düşünülmelidir (20 HD 20.06.1994 T. 1993/6624, 58 ; http://adalet.org/obekran.php?id=851)
Erol KARAASLAN
467
Mera ile ilgili anlatılanlar kışlak ve yaylaklar için de geçerli olup bu yerler
de zamanaşımı yolu ile kazanılamazlar.
Otlaklar:
442 sayılı Köy Yasası md.2, köyü oluşturan yerleri sayarken otlaklardan
da söz etmiştir.
Otlaklar kamu malı olup otundan ve sulundan yararlanılan ve hukuksal
niteliği açısından meradan farkı olmayan, belli bir kesim halkın yararlandığı
taşınmazlardır.82Otlaklar, Kad.Y. md.16/B’de açıkça özel mülkiyete konu ola
mayacakları düzenlenmiştir. Otlaklar kamu malı olduklarından zamanaşımı
yolu ile kazanılamazlar.83
Genel Harman Yerleri:
Mevzuatımızda harman yerine ilişkin bir tanım yoktur. Kad.Y. 16/B’de or
ta malları içinde ‘harman yeri’ olarak söz edilmesine rağmen, özel harman
yerlerinden ayırmak için, genel harman yeri olarak söylemek daha doğru ola
caktır. Burada da kadimden beri harman yeri olarak kullanılmalı veya özgüleme (tahsis) işlemi yapılmalıdır. Genel harman yerleri zamanaşımı yolu ile
kazanılamayacaklardır.84 Ancak özel harman yerleri koşullarının varlığı halin
de kazanmaya konu olabilirler.85
Bir taşınmazın genel harman yeri olarak nitelendirilebilmesi için, bir köy
halkının tümünün harman yapmaları için tahsis edilmesi ya da kadimden be
ri bu şekilde kullanılmış olması gerekir. Taşınmazın özel harman yeri olarak
kabul edilebilmesi için ise ya tapu kaydı kapsamında olması ya da uzun sü
re ve ekonomik amaca uygun olarak zilyetliğin harman yeri niteliği ile sürdü82
83
SINMAZ,B. KARATAŞ,!.: age. s.103
Köy otlakiyesi ve mezarlığın, umumun menfaatma tahsis edilmiş yerlerden olduğundan tescili mümkün değildir (8
HD 07.02.1963 T. 691/823 ; YILMAZ,E.- YILMAZ,Ü.: Hukuk Rehberi, Ankara 1997,s. 1623). Tapu kaydında ta
şınmazın niteliği otlak diye belirtilmiştir. Otlak, mera demek olması itibariyle 474 S.Y. 3. maddesine girer. Özel
mülkiyete konu teşkil etmez. Bu sebeple zamanaşımı ile kazanılamaz (7 HD 24.08.1959 T. 10866/8908 ; YIL
MAZ,E.- YILMAZ,Ü.: age. s. 1624). Çayır olarak kullanmanın da mülkiyeti kazanmaya olanak verdiği yönündeki
görüş için Bknz. HGK 31.05.1978 T. 1976/8-3492, 398 (EGEMEN,E.-ÇELÎKOĞLU,A.R.-KAYNAK,A.N.-SELÎMOĞLU,Y.E, GÖK,H. DURSUNKAYA.O.: Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun Oıı Yıllık Emsal Kararları 1975
1984, Ankara 1985, s.232).
84 Kamu yararına ayrılmış tüm orta malları gibi, genel harman yerleri de birer kamu malıdır. Kamu mallarının sadece
yararlanma hakkı kadim veya tahsis edildiği tüzel kişiliğe, kuru mülkiyeti ise devlete aittir (1 HD 10.11.1987 T.
11356/10167 ; KARAMAN,D.: age. s.63). Harman yerinin kazandırıcı zamanaşımı ile edinilmeleri olanaksızdır. Sı
nırından birisinde harman yeri yazılan tapu ve vergi kayıtları miktarıyla geçerlidir (17 HD 16.11.1992 T.
2475/10206 ; KARAMAN,D.: age. s.63).
85 Özel harman yeri olarak kabul edilebilmesi için zilyedin belli mevsimde harman yeri olarak kullandığı arazinin, har
man bitiminden sonra da hakimiyeti altıda bulundurduğunu ve kullanmaya devam ettiğini kanıtlaması gerekir (7 HD
12.01.1981 T. 9381/35 ; YILMAZ,E.- YILMAZ,Ü.: age. s.1623). Bir yer özel harman yeri olarak kullanılıp har
man mevsimi dışında boş bırakılmıyor ve zilyedin fiili hakimiyeti sürdürülüyorsa, zilyetliğin taşınmazın ekonomik
amacına uygun olduğu kabul edilmelidir (7 HD 29.02.1984 T. 1983/14028, 2672 ; KILIÇ,H.: age. s.29).
468
rülmesi gerekir. Sadece yılın belirli bir ayında harman dökmek suretiyle kul
lanma, taşınmazın özel harman yeri olarak kabulünü ve zilyetlik yoluyla ka
zanılmasını gerektirmez.86
Sıvat ve Eyrek Yerleri:
Köy ve kasabaya ait hayvanların dere veya çeşme başlarında sulandığı
yerlere sıvat; hayvanların sulandıktan sonra veya önce dinlendikleri yerlere
eyrek denir.87Sıvat ve eyrek yerleri için de kadimden beni kullanma veya öz
güleme (tahsis) işlemi gereklidir. Araştırmadan sonra bu nitelikte ise bu taşın
mazlar da zamanaşımı yolu ile kazanılamayacaklardır.
Daha önce 3194 sayılı yasaya değinmiştik.88Bu halde imar planında özel
mülkiyete tabi olan meydanlar zamanaşımı yolu ile kazanmaya uygun duru
ma gelirler.
Meydanlar:
Kadimden beri yerleşim yerleri içinde veya dışında olup araç park etmek
gibi amaçlarla kullanılan boşluklara ‘meydan’ denir. Buralarda belli günlerde
düğün ve sünnet gibi törenler de yapılabilir.
Bu tür yerler köylerin hiçbir kamu hizmetinde kullanılmayan boşluklar an
lamında da değildir.89 Köy boşlukları kural olarak hâzineye ait olup, zilyetlikle
kazanıldığı halde, meydanlar köy orta malı niteliğindedir. Özel mülk konusu
olamazlar.90
Meydanlar hem hizmet malı içerisinde (Kad.Y. md.16/A) ve hem de orta
malları içerisinde (Kad. Y. Md.16/B) sayılmıştır. Meydanlar için bir özgüleme
işlemi varsa veya kadimden beri bu amaçla kullanılmaktaysa, orta malı içine;
bunun tersi durumunda ise hizmet malı sayılacaktır.91
Baltalıklar:
442 sayılı Köy Yasası 2. maddesi baltalıkları, köyü oluşturan yerler ara
sında sayılmıştır. Baltalıklar kadimden beri veya özgüleme işlemiyle köy ve
ya kasabanın kullandığı koru niteliğindeki yerlerdir. Burada hemen belirtmek
gerekir ki, bu yerler Orman Yasasına tabi olmamalıdır. Aksi halde orman ile
ilgili araştırma yapılmalıdır.
86
87
88
89
90
91
7 HD 06.02.19% T. C.22 S.6 s.960 (KARAMAN,D.: age. s.63).
SINMAZ,B.-KARATAŞ.l.: age. s.104 ; OKTAY,S.: age. s.36
Bknz. s.9 Dp.75
Dava konusu taşınmaz köy içerisinde bulunan bir yerdir. Dosya kapsamına göre; dava konusu yerlerin, köy boşlu
ğu niteliğinde bir yer olduğu anlaşılmaktadır. Böyle bir yerin koşulları mevcut olduğu takdirde kazandırıcı zamana
şımı ve zilyetlik yoluyla edinilmesi mümkündür (8 HD 12.02.2002 T. 972/1281 ; yayınlanmamıştır).
SINMAZ,B.-KARATAŞ,İ.: age. s. 104. Hukukumuzda köy boşluğu diye arazi türü olmadığı yönündeki görüş için
Bknz. HGK 11.01.1980 T. 1978/14-246, 51 (EGEMEN,E.-ÇELİKOĞLU,A.R.-KAYNAK,A.N.-SELtMOĞLU,Y.E.-GÖK,H. DURSUNKAYA.O.: age. s.335).
OKTAY,S.: age. s.38
Erol KARAASLAN
469
Yollar:
Yollar nitelikleri gereği herkesin kullanımına açık taşınmazlardır. Amaca
uygun olarak dileyen herkes yollardan yararlanabilir. Yol özgüleme kararı ve
ya kadimden beri bu amaca ayrılması halinde zamanaşımı yolu ile kazanıla
maz. Ancak, özgüleme kararının kalkması veya kadim yol olmaması halinde
zamanaşımı yolu ile kazanmaya uygun hale gelebilir.92
Terk edilmiş yolların zilyetlikli kazanılması olanaklıdır.93 Yol fazlası olan
yer, kazandırıcı zamanaşımı zilyetliği ile kazanılabilir.94 Bir yerin yol fazlası ol
duğunun kabulü için, aslının yol olması ya da yol olarak tahsis, kamulaştırma
gibi işlemlerle belirtilip, fiilen yol kısmının dışında kalması ya da yolun daral
tılması ve kısmi güzergah değişikliği nedeniyle fiilen yol dışında kalmış ve yo
la bitişik yer bulunması gerekir.95
Kad.Y. 16/B yolların orta malı olduğunu belirtikten sonra, bu yerlerin (yol,
meydan ve köprülerin) haritasında gösterilmekle yetinileceği belirtilmiştir.
cc) Devletin Hüküm ve Tasarrufu Altında Olan Mallar
TMY. md. 715 "Sahipsiz yerler ile yararı kamuya ait mallar, devletin hü
küm ve tasarrufu altındadır.
Aksi ispatlanmadıkça, yararı kamuya ait sular ile kayalar, tepeler, dağlar,
buzullar gibi tarıma elverişli olmayan yerler ve bunlardan çıkan kaynaklar,
kimsenin mülkiyetinde değildir ve hiçbir şekilde özel mülkiyete konu olamaz.
Sahipsiz yerler ile yararı kamuya ait malların kazanılması, bakımı, korun
ması, işletilmesi ve kullanılması özel kanun hükümlerine tabidir." düzenleme
sini getirmiştir.
Bu düzenleme, Medeni Yasa hükümlerinin uygulama alanı dışında kalan
ve kamu hukuku alanına giren eşyayı belirtmiş, özel hukuka bir sınır çizmiş
tir. Bu madde kapsamına giren malların, kamu malları olduğu söylenebilir.96
Maddede geçen sahipsiz mal terimi hatalı bir terimdir.97
92
93
94
95
96
97
Onaylı imar planında yol olarak gösterilen veya eylemli olarak yola dönüştürülen taşınmazlar kamu inalı sayılaca
ğından, kazandırıcı zamanaşımı veya zilyetliğe dayanılarak tescil istenemeyeceği gibi MY. md.912 (TMY. md.999)
uyarınca özel mülkiyet şeklinde tapuya tesciline olanak yoktur. Ancak, imar planında yol olarak ayrıldığı tarihe ka
dar MY. md.639 (TMY. md.713) yazılı koşulların oluşmuş bulunması halinde, bu yer üzerinde zilyetliğin tespitine
karar verilmesi ve zilyetliğin tespiti ile yetinilmesi gerekir (8 HD 13.03.1995 T. 1994/6497 10198 ; httn://adalet.org/obekran.php?id=l 149). Nizalı taşınmazın hukuki niteliğinin belirlendiği ve yol olması nedeniyle tespit dışı
bırakılma tarihinden devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerden olup henüz imar, ihya ve zilyetlik yoluyla ta
sarrufa başlanılmadığı, ziraata elverişli hale getirilmediği tespif dışı bırakma işlem ve nedeninden ve davacı zilye
din bu işleme karşı hak iddiasıyla itirazda bulunmadığı anlaşılmakla zilyetliğin ancak en erken tespit tarihinden baş
ladığının kabulü gerekir (8 HD 12.02.2002 T. 953/1282 ; yayınlanmamıştır).
8 HD 22.06.1994 T. 1992/5419, 5826 <httn://adalet.org/obekran.phn?id=438). 8 HD 29.03.2002 T. 2235/2620
(YKD. 2002/7 s. 1032).
8 HD 29.12.1987 T.16058/16080 (YKD. 1988/7, s.929). 8 HD 29.12.1987 T. 16058/16080 (AYAN>1.: age.s.176).
8 HD 19.09.1984 T. 8205/7896 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,!.: age. s. 105)
DÜZCEER.A.&.: age. s. 8. MY. md.999 "özel m ülkiyete tabi olmayan ve kamunun yararlanmasına aynlan taşınmaz
lar. bunlara ilişkin tescili gerekli bir ayni haklan kurulması sözkoııusu olmadıkça, kütüğe kaydolunmaz.
Tapula kayıtlı bir taşınmaz, kayda tabi olmayan bir taşınmaza dönüşürse, tapu sicilinden çıkarılır." demektedir.
ÖZAY,t.H.: age. s.586. Aynca devletin hüküm ve tasarrufu altındaki terimi için Bknz. ÖZAY.t.H.: age, s.591 vd.
470
Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan kayalar, tepeler, dağlar
(bunlardan çıkan kaynaklar) gibi, tarıma elverişli olmayan sahipsiz yerler ile
deniz, göl, nehir gibi genel sular tescil ve sınırlandırmaya tabi değildir (Kad.Y.
md.16/C). Şimdi maddede sınırlayıcı olmayarak sayılan bu yerleri ele alalım.
Tarıma Uygun Olmayan Taşınmazlar:
Tarıma elverişli yerler, 3083 sayılı SAADDTRY. 2/b maddesinde açıkla
nan taşınmazlardır.98 Bu tanımın dışındaki yerler ise tarıma uygun olmayan
yerler olarak anılacaktır.99
Tarıma uygun olmayan taşınmazlara yasada örnek olarak sayılan kaya
lar, tepeler ve dağlar, gerçekten böyle bir elverişsizlik göstermektemidir,
araştırılmalıdır.
Kural olarak tarıma uygun olmayan kayalar, tepeler ve dağlar devletin
hüküm ve tasarrufu altındadır. Fakat bu tür taşınmazların tarıma uygun bö
lümlerinin kazandırıcı zamanaşımı yoluyla kazanılması olanaklıdır. Bunların
bazı kısımlarının tarım arazisi niteliğinde bulunması veya imar-ihya (Kad.Y.
md.17) yoluyla kültür toprağı haline getirilmesi olanaklıdır.100Bunun tespiti uz
man ziraatçı bilirkişi aracılığı ile yapılabilir.101
98
Orman sınırları dışında kalan, zirai üretim yapılan, çayır, mera, yaylak ve kışlak olarak kullanılan, kullanma şekil
lerinden birine tahsis edilen veya ekonomik olarak imar, ihya ve ıslah edilerek üretime açılabilecek arazileridir. Da
ha önce yürürlükte yer alan 1617 sayılı TTRÖY ıııd.2 buna benzer bir tanımlama yapmıştır.
99 Tescil konusu taşınmaz ve çevresindeki taşınmazların konumunu gösteren dosya arasındaki haritada, çevre taşınmaz
lar üzerinde birçok göletlerin oluştuğu belirlenmiştir. Gölet haline gelen bir yer, kural olarak devletin hüküm ve ta
sarrufu altında bulunan yerlerden olup, hiçbir şekilde özel mülkiyete konu olamaz. Taşınmaz gölet sularının etkisi ve
ortasında kalmış olması nedeniyle, kültür arazisi niteliğini yitirmiş bulunmaktadır. Böyle bir yerin kazandırıcı zama
naşımı ve zilyetlik yoluyla tapuya tescili mümkün olmaz (8 HD 25.04.2002 T.3097/3428 ; YKD 2002/8, s.l 182 vd).
100 SINMAZ,B.-KARAT AŞ,I.: age. s.105 ; DÜZCEER.A.R.: age. s .l8. Dağ ve tepe sınırları değişir ve genişletilmeye
elverişli sınırlardandır. 3402 S.Y. Kadastro Yasasının 20/c, mülga Tapulama Yasasının 42. maddesi hükmüne göre:
"harita, plan ve krokiye dayanmayan tapu ve vergi kaydı gibi kayıt ve belgelerde belirtilen sınırlar değişebilir ve ge
nişletilmeye elverişli nitelikte ise bunlarda gösterilen miktara itibar olunur." Bu hüküm karşısında kural olarak ka
yıtta gösterilen miktar fazlasına kayıt tarihinde değişebilir sınırın genişletilmesi suretiyle elde edildiği sonucuna va
rılır. Genişletilen kısım zilyetlik ve kazandırıcı zamanaşımı yoluyla mülk edinilebilmeği için ziraata elverişli yerler
den olması gerekir. Dağ, dağ tepeleri, kayalıklar ve akarsular TMY. md. 715 (MY.md.641) sahipsiz şey diye adlan .
dırılan oluşları ve yaradılışları itibariyle tarıma elverişli olmayan, kural olarak zilyetlik ve kazandırıcı zamanaşımı
yoluyla mülk edinilmeyen devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerdendir. Bir yerin dağ, tepe olması o yerin her
halükarda kazandırıcı zamanaşımı yoluyla mülk edinilmeyeceği anlamına da gelmez. Bu yerlerin tanma elverişli ol
mayan bölümlerinin kazanılması mümkün değil ise de, tarıma elverişli yerler deyimine açıklık getirmek gerekir. Ta
nma elverişli yerler deyiminden, verim azlığı ya da çokluğu sözkonusu olmadan eldeki bilgilere göre insana yarar
lı bitki yetiştirilmesi mümkün olan, üzerinde ekim, dikim, bakım, yetiştirme yapılabilen ya da onnan harici doğnıdan doğruya yararlanmak suretiyle bitki yetiştirmeye veya hayvan otlatmaya elverişli olan ya da imar- ihya yoluy
la üretime elverişli hale getirilebilen yerler anlaşılır (8 HD 22.06.1998 T. 1415/7223 ; YKD. 1998/7, s. 996).
101 Uzman bilirkişi ziraat mühendisi, taşınmazda "yoğun olarak, taş, kayalar ve makilik adı verilen bitki örtüsü ile için
de yer yer delicelikler ve 13-14 adet bakımsız yaşlı zeytin ağaçlarının bulunduğunu devletin hüküm ve tasamıfu al
tında bulunan dağ, tepe, dere yatağı ve benzeri yerlerden olduğunu" açıklamıştır. Taşınmazın belirlenen bu nitelik
leri itibariyle 4721 sayılı TMY 715 (MY. md.641) ve 3402 sayılı Kadastro Yasasının 16/C maddesi kapsamında ka
lan yerlerden olup tapuya tescili mümkün olmayan yerlerden olduğu anlaşılmaktadır (8 HD 11.02.2002 T. 25/1230
; yayınlanmamıştır). Ziraatçı uzman bilirkişisi parselin bazı kısımlannın taşlık ve yeni toprak işlenmesi yapılmış
yerlerden olduğunu açıklamıştır. Ziraatçı bilirkişinin raporu karşısında dava konusu taşınmazlaıın kültür arazisi ni
teliğinde olup olmadıkları kesin olarak belirlenmiş değildir. Tüııı parsellerin nitelikleri hakkında ziraatçı uzman bi
lirkişiden gerekçeli görüş alınması, taşlık ve sürülmeyen alanlar mevcut ise bunların külttü' arazisi niteliğini kaza
nan yerlere göre oıanlannın, bu şekilde dava konusu taşınmazların üstün vasfının belirlenmesi, taşlık ve sürülme
yen alanlar mevcut ise bunların teknik bilirkişi tarafından krokisine işaret edilmesi gerekmektedir (8 HD 07.02.2002
T. 2001/7381, 1079 ; yayınlanmamıştır).
Erol KARAASLAN
471
Ormanlar
Ormanlar, bir doğal servet olması nedeniyle, devletin hüküm ve tasarru
fu altındadır (ANY. md.168, OY. md.3, Kad.Y. md.16).102 Genel olarak bakıl
dığında ve ANY. md.168-170 hükümleri incelendiğinde kamu yararının
önplana çıktığı, yasama ve yürütmenin sınırlandırıldığı görülecektir.
Orman içinde veya çevresinde yaşayanlarca yerleşim yeri veya tarım
alanı açmak için yapılan çalışmalar sonucu orman kadastrosundaki orman sı
nırları ile eylemli sınırlar birbirini tutmamaktadır. Sözkonusu eylemli durumun
hukukileştirilmesi için yasayapıcı tarafından bir çok yasa kabul edilmiştir.103
OY. md.1/1 "Tabii olarak yetişen ve emekle yetiştirilen ağaç ve ağaççık
toplulukları yerleriyle birlikte orman sayılır" demektedir.
Bu maddenin ikinci fıkrası ise11 bent halinde ilk fıkranın istisnalarını be
lirtmiştir. Buna göre; sazlıklar, step nebatlarıyla örtülü yerler, dikenlikler, park
lar, mezarlıklar içindeki ağaç ve ağaççıklı yerler, sahipli arazide bulunup da
civardaki ormanlarda doğal olarak yetişmeyen ağaç ve ağaççıklar, orman sı
nırları dışındaki yüzölçümü üç hektarı (otuz dönüm) geçmeyen sahipli arazi
lerdeki ağaç ve ağaççıklı yerler, sahipli arazilerdeki fıstık çamlıkları ve pala
mut meşeleri ile her türlü meyveli ağaç ve ağaççıklı yerler, sahipli arazideki
aşılı ve aşısız zeytinlikler ile funda veya makilerle örtülü, orman ve toprak mu
hafaza karakteri taşımayan yerler orman sayılmaz.104
Ormanlar, mülkiyet ve yönetim yönünden; devlet ormanları, tüzel kişi ka
mu kurumlarına ait ormanlar ve özel ormanlar olmak üzere üçe ayrılmıştır
(OY. md.4/l). Nitelik ve karakter bakımından ise muhafaza ormanları, milli
parklar105ve istihsal ormanları106olarak üçe ayrılmıştır (OY. md.4/ll).
Kesinleşmiş orman tahdit sınırları içindeki tapular, hukuki değerini yitirdi
ğinden, bu yerler de orman sayılır.107
Ayrıca, devlet ormanlarının herhangi bir suretle yanmasından veya açık
lıklarından faydalanarak işgal veya herhangi şekilde elde edilecek yerlerle,
buralara yapılacak her türlü yapı ve tesisler şahıslar adına tapuya tescil edi
lemez (6831 sayılı OY. md.17/ll).
102 BAŞPINAR,V.: Orman Sınırı Dışına Çıkarılan Yerlerin Hukuki Durumu, http://w\v\v .jura.uni-sb.de/turkish/Vbaspinaii.html, s.l.Yazar, 3302 sayılı yasayla değişik OY. m d.ll/IV hükmüne göre, "kadastrosu yapılıp kesinleşen
devlete ait ormanlar, tapu dairelerince hiçbir harç, vergi ve resim alınmaksızın hazine adına tapuya tescil olunur",
bu hükme göre, ancak kadastrosu yapılmamış ormanlar devletin hüküm ve tasarrufu altındadır, görüşündedir (BAŞPINAR,V.: age. s.l D p.l).
103 BAŞPINAR.V.: age. s.2
104 11.12.1987 T. 19661 S. RG.’de yayınlanmış olan, 6831 sayılı Orman Yasasının 1. Maddesine Göre Orman Sayıl
mayan Yerlerdeki Ağaç ve Ağaççıklardan Sahiplerinin Faydalanma Şekil ve Esasları Hakkında Yönetmelik md.5
105 OY. md.25 ; 2873 S. Milli Parklar Yasası
106 Ticari olarak işletilen ve orman ürünlerinden faydalanılan ormanlardır (AYGEN,D.: Orman Kanunu, Ankara 2000,
s. 203).
107 AYGEN,D.: age. s.56
472
OLAĞANÜSTÜ ZAMANAŞIMI YOLUYLA TAŞINMAZ EDİMİNİ <TMY.md.713)
Orman kadastrosu yapılmış yerler bakımından; orman kadastrosuna iliş
kin tutanak ve harita getirtilip uzman bilirkişilerce108taşınmaza uygulanır. Eğer
taşınmaz, harita kapsamında kalıyorsa orman sayılacak ve özel mülkiyete
konu olamayacağından, zamanaşımı yolu ile kazanılamayacaktır.
Bu nedenle, bugünkü hukuk düzeni karşısında, orman sınırları dışına çı
karılmayan bir yerde, üzerinde orman olsun veya olmasın mülkiyet kazammını sağlayacak, haklı bir zilyetlik kurulması mümkün değildir.109
Bir yerin orman olup olmadığını tespit ederken sadece orada ağaç ve
ağaççıkların veya her ikisinin bulunup bulunmadığına bakamayacaktır. Bu
nunla birlikte ağaç ve ağaççıkların dip kütüklerinin, orman refakat florası mu
sir bitkilerinin, humus kalıntılarının, ceza veya hukuk mahkemelerince veril
miş ve tespit konusu yerle uygulanabilir ilamların,110yangın, haşere ve hasta
lık gibi sebeplerle meydana geldiğini gösterir tutanak, rapor ve krokilerin, es
ki tarihli hava fotoğrafları ve bunlara dayanılarak yapılan 1/25.000 veya daha
büyük ölçekli haritaların olup olmadığı, meyil, erozyon şiddeti, iklim ve su re
jimine olan etki dereceleri araştırılmalıdır.111
Bir yerin orman ve toprak muhafaza karakteri taşıyıp taşımadığı; orman
biliminden anlayan uzman bilirkişiler aracılığı ile belirlenebilir.112Ormanlarla il
108 Orman yüksek mühendisi veya orman mühendisi olmalıdır. Tapu fen memuru, yüksek ziraat mühendisi veya ziraat tekıüsyeninden alman rapor yeterli değildir (DÜZCEER.A.R.: age. s.36). 4785 sayılı yasa gözetilmek suretiyle orman tahdidi ya
pılıp kesinleşmişse; bir yerin orman olup olmadığı kesinleşmiş tahdit haritasının yerine uygulanması yoluyla çözümlenir.
Ancak, Uygulama orman yüksek mühendisi veya orman mühendisi bilirkişiye yaptırılmalı ve tahdit haritasında konumu
gösterilmelidir. Mahkemece yeniden yapılacak keşifte, serbest orman mühendisleri arasından seçilecek bir orman yüksek
mühendisi bulunmadığı takdirde orman mühendisi ve bir fen elemanı aracılığıyla kesinleşmiş tahdit haritası ve tapulama
paftası uygulattırılmalı; taşınmazın konumu uzman ve fen ehli bilirkişilere düzenlettirilecek tahdit hattı ile irtibatlı krokide
gösterilmeli; oluşacak sonuca göre bir karar verilmelidir (20 HD 19.02.2001 T. 979/1332 ; YKD 2001/7, s.1061).
109 BAŞPINAR.V.: age. s.3. Aynı doğrultuda 30.03.1993 T. 1992/48, 14 sayılı Anayasa Mahkemesi karan için aynı yer
Dp.20. 8 HD 25.04.2002 T. 3097/3428 (YKD 2002/8, s.1181 vd.).
110 Her ne kadar Datça Asliye Hukuk Mahkemesinin 1985/88 esas, 1985/214 karar sayılı hükmü; taraf farklılığı nedeniyle
HYY 237. maddesi anlamında bu dava bakımından kesin hüküm teşkil etmez ise de, kesinleşen mahkeme hükmü eldeki
bu dava bakımından güçlü delil niteliğindedir. Zira kesinleşen mahkeme kararı ile, taşınmazın niteliği kesin surette belir
lenmiş ve zilyetlikle kazanılmayacak kayalık, dağ yamacı niteliğinde bir yer olduğu anlaşılmıştır. Dağ yamacı olan bu ka
yalıklarla kaplı bir sahanın zamanla bu niteliğini değiştirip tanın arazisi haline dönüşmesi ilmen mümkün değildir (HGK
03.02.1999 T. 8-8, 29 ; İzmir B.D. 1999/3, s.124).
111 K1LIÇ,H.: Yargıtay Emsal Kararlarıyla İktisap Zamanaşımının Yorumu, Ankara 1992, s.532
112 Dosyadaki fenni bilirkişi krokisine ve orman tahdit haritasına göre taşnımazın bulunduğu yerde orman tahdidi yapıldığı an
laşılmaktadır. Tahditle ilgili tutanaklar ve harita, dosyaya getirilmiş ise de uygulama fenni bilirkişiye yaptırılmıştır. Bu çe
şit uygulama Yargıtay içtihatlarında benimsenen usule aykırıdır. Dosyaya getirilen sınırlandırma haritası, çalışma ve askı
tutanaklarının bu işlerde uzman serbest orman yüksek mühendisi ve mahalli bilirkişiler aracılığıyla taşınmaz başmda ve ma
hallinde yapılmalıdır. Snıırlandırma tutanağı ve haritasında tanımlanan ve gösterilen O.T.S noktaları ve belli sınır noktala
rı mahalli bilirkişilerin de ve gerektiğinde bilgisine başvurulmak sureüyle yerleri tespit edilmelidir. Sonra harita teknik ku
rallara göre ve ıöper noktalarında belirtilmek suretiyle yerine uygulanmalı ve bu uygulama ayrınülı şekilde uzman bilirki
şi rapor ve krokisinde gerekçeli olarak açıklanmalı ve ayrıca dava konusu yer, tahdit haritası üzerinde tasdikli bir şekilde
gösterilerek belirtilmelidir. Açıklanan hususların uzman bilirkişi serbest orman yüksek mühendisi aracılığıyla yerine geti
rilmesi keşfin ve Yargıtay denetiminin sağlıklı yapılabilmesi yönünden zorunludur. Zira orman tahdidi yapılan yerlerde bir
taşınmazın orman sayılıp yerlerden olup olmadığmın tespiti ancak kesinleşen orman tahdit harita ve tutanaklarının uzman
bilirkişi aracılığıyla uygulanması sonucu belirleneceği hususu Yargıtay’ın kararlılık kazanmış içtihatlan gereğidir (8 HD
16.11.1999 T. 7478/9301 ; YKD 2000/1, s.43). Dava konusu taşınmaz 1954 yılında yapılan kadastro çalışmaları sırasında
Devlet Ormanı olarak tespit dışı bırakılmış, 1984 yılında yetkili Orman Kadastro Komisyonunca 6831 sayılı OY hükümle
ri uyarnıca yapılan smırlama ve nitelik kaybı sebebiyle orman çalışmaları sırasında da hiç orman sayılmayan yerlerden ol
ması nedeniyle orman sınırlama hattının dışında tutulmuş ve sınırlama 1986 yılında kesinleşmiştir. Kural olarak bir yerin
orman sayılan yerlerden olup olmadığnu belirtme yetkisi Orman Kadastro Komisyonlarına aittir. Ayrıca genel hükümlere
göre açılan davalarda uzman bilirkişi görüşüne başvurulmak suretiyle bir yerin orman sayılan yerlerden olup olmadığı sap
tanabilir. Bu tür tespit dışı bırakılan yerlerin kural olarak devletin hüküm ve tasarrufu alünda sayılan yerlerden olup ancak
imar ve ihya yoluyla kazamlabilir ( 8 HD 11.12.2001 T. 2001/5856, 9160 ; yayınlanmamıştır).
Erol KARAASLAN
473
gili uyuşmazlık, uyuşmazlığın çıktığı tarihte yürürlükte bulunan hükümlere gö
re çözümlenir. Esasen, bir yer ya orman kadastrosu görmüştür ya orman ka
dastrosu görmemiştir ya da orman sınırları dışına çıkarılmıştır.
Orman Kadastrosu Görmüş Yerler
Bir yerin orman sayılan yerlerden olup olmadığı araştırılırken öncelikle o
yerde tahdid yapılmış ise buna ilişkin sınırlandırma haritası, işe başlama ve
bitirme, çalışma tutanağı, askı ilan tutanağı ve kesinleşme tarihini belirten
belgelerin okunaklı ve onaylı örnekleri getirtilmelidir. Bundan sonra yerinde
orman yüksek mühendisi ve gerektiğinde yerel ve teknik bilirkişi aracılığıyla
çekişme konusu taşınmaza uygulanmalıdır. Sınırlandırma tutanağı ve harita
arasında tanımlanan ve gösterilen OTS ve belirli sınır noktalarının gerektiğin
de yerel bilirkişilerin de bilgilerine başvurmak suretiyle yerleri tespit edilmeli
dir. Sonra harita teknik kurallara göre OTS ve röper noktaları belirtilmek su
retiyle yerine uygulanmalı ve bu uygulama ayrıntılı bir şekilde uzman bilirkişi
rapor ve krokisinde gerekçeli olarak açıklanmalı ve ayrıca dava konusu yer
tahdit haritası üzerinde tasdikli bir şekilde gösterilerek belirtilmelidir. Anılan
işlemlerin ayrıntılı olarak yapılması Yargıtay denetimine olanak sağlayacak
tır.113
Orman Kadastrosu Görmeyen Yerler
Orman kadastrosu görmeyen yerlerin orman niteliği, bilirkişi oy ve görü
şü üzerine hakim tarafından belirlenecektir.114 Bu konuda uzman bilirkişi or
man bilirkişisidir.115
Bilirkişinin seçiminde, hem o çevreyi iyi bilmesine, hem de orman sınır
ları dışına çıkarılacak yerler hakkında yeterli bilgisinin bulunmasına dikkat
edilmelidir. Bu bakımdan orman mühendislerinin dışındaki kimselerden, ör
neğin, tapu fen memuru, ziraat mühendisi veya teknisyenlerinin bilirkişi seçil
mesi ve bunların hazırladıkları rapor yeterli değildir. Orman Yönetiminin taraf
olduğu davalarda, bilirkişinin burada görevli olmayan orman mühendislerin
den seçilmesi gerekir. Aksi halde bilirkişinin tarafsızlığı hakkında şüphe du
yulur.116
113 8 HD 10.04.2000 T. 2706/3000 (YKD. 2001/3, s.349)
114 23.09.1983 T. 2896 SY md.61 ile, tescili istenilen taşınmazın omıan sayılıp sayılamayacağı konusunda Tarım, Or
man ve Köyişleri Bakanlığı’ndan görüş alma zorunluluğu getiren 6831 S. OY. geçici 1. maddesi yürürlükten kal
dırılmıştır. Böylece, bir yerin orman sayılan yerlerden olup olmadığını anılan bakanlıkça belirtilmesi gereğini açık
layan 29.05.1957 T. 9/18 S. ÎBK geçerliliğini yitirmiştir (DÜZCEER,A.R.: age. s.37 ; OKTAY,S.: age. s.53).
115 Orman yüksek mühendisi veya omıan mühendisi OY. md.l göre araştırmasını yapacaktır.
116 BAŞPINAR,V.: age. s. 16 Dp.31. Aynı yönde görüş için Bknz. DÜZCEER.A.R.: age. s.36,403 vd.
474
OLAĞAN ÜSTÜ ZAMANAŞIMI YOLUYLA TAŞINMAZ EDİMİNİ (TMY.md.713)
Orman Sınırı Dışına Çıkarılan Yerler
Anayasaya göre,117orman olarak korunmasında yarar görülmeyen, tarım
alanına dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler ile
31.12.1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam ola
rak kaybetmiş yerler, orman sınırı dışına çıkarılır118 (ANY. md.169/IV, 170/1).
Orman dışına çıkarma OY. md.2' ye göre yapılacaktır.119 Böyle bir yerin var
lığı halinde de orman bilirkişisi aracılığı ile bu yerin sınırı belirlenecektir.120
Gerçek kişiler adına orman alanı dışına çıkarma işlemi yapılmayacağı gi
bi, özel ormanlar dışında gerçek kişiler hak sahibi sayılmaları da olanaksız
dır. Bu durumda gerçek kişi veya kişilerin tahdit dışına çıkarma yolunda Or
man Yönetimini zorlayıcı dava açmaları sözkonusu değildir.121
Orman sınırı dışına çıkarılma tarihinden itibaren, 20 yıl aralıksız, çekiş
mesiz ve malik sıfatıyla zilyet kazandırıcı zamanaşımından yararlanabilecek
tir. Orman sınırı dışına çıkarılma işlemi ile hâzinenin tescil talebinde bulunup
adına tescil edildiği tarih arasında, yirmi yıl geçmesi halinde, burası zilyetlik
le kazanılabilecektir.
Orman sınırları içine alınan bir yer için tahdit işleminden önce sözkonu117 ANY. md.l69/IV "Onııan olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar göriihneyeıı, aksine tanın
alanlarına dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler ile 31.12.1981 talihinden önce biUm ve fen ba
kımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alaıılannda ve
ya hay vaııhhkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler, şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bu
lunduğu yerler dışında, orman sınırlarında daraltma yapılamaz" ANY. md. 170/1 ise "Ormanlar içinde veya bitişiğin
deki köyler halkının kalkındırılması, ormanların ve bütünlüğünün korunması bakımından, ormanların gözetilmesi
ve işletihııesinde devletle bu halkın işbirUğiııi sağlayıcı tedbirlerle, 31.12.19S1 tarihinden önce bilim ve fen bakımmdan oıman niteliğini tamamen kaybetmiş yerlerin değerlendirilmesi; bilim ve fen bakımından orman olarak m u
hafazasında yarar görülmeyen yerleıin tespiti ve orman sınırı dışına çıkartıhnası; orman içindeki köyler halkının kıs
m en veya tamamen bu yerlere yerleştirilmesi için devlet eliyle anılan yerlerin ihya edilerek bu halkın yararlanması
na tahsisi kanunla düzenlenir" hükmünü düzenlemektedir.
118 Orman dışına çıkarılma kavramının haklı olarak, yanlış olduğunu belirten görüşler de bulunmaktadır BAŞPI
NAR,V.: age. s.4 ve özellikle Dp. 42’de anılan yazar ve eser.
119 OY. 2/B "A) Öncelikle oıman içindeki köyler halkının kısmen veya tamamen yerleştirilmesi maksadıyla, orman
olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen aksine tarım alanlarına dönüştüriihnesinde
yarar olduğu tespit edilen yerler ile halen orman rejimi içinde bulunan funda ve makihklerle örtülü yerlerden tarım
alanlarına dönüştüriihnesinde yarar olduğu tespit edilen yerler,
B ) 31.12.19S1 tarihinden önce bihıı ve fen bakımından orman nitehğini tam olarak kaybetmiş yerlerden; tarla. bağ,
bahçe, meyvelik, zeytinlik, fındıkhk, fıstıkhk (aııtep fıstığı, çam fıstığı) gibi çeşitli tarım alanları veya otlak, kışlak,
yaylak gibi hayvaııcıhkta kullanıhnasında yarar olduğu tespit edilen araziler ile şehir; kasaba ve köy yapılarının top
lu olarak bulunduğu yerleşim alanları,
Orman sınırları dışına çıkartılır" demektedir. Ayrıca, konuyla ilgili olarak 08.10.1984 T. ve 18539 S. RG yayımla
nan 6831 S. Orman Yasasının 2/A Fıkrasına Göre Orman Sınırları Dışına Çıkarılacak Yerler Hakkında Yönetmelik
ile 02.09.1986 T. 19209 S. RG ile yayımlanan (11.04.1990 T. 20489 S. RG ile değişik) 2/B Maddesinin Uygulan
ması Hakkındaki Yönetmeliklere bakılabilir.
120 Mahkemece Orman Yönetiminden, ilk tahdit haritası ile ilgili çekişmeli yerlere ait tutanak ve harita ile varsa 2/B
uygulamasına ait tutanak ve harita da celp edilip, yerel bilirkişi ile zemine uygulanıp, tahdit hattı ile ilgili kroki çiz
dirilip, gerekçeli ve detaylı rapor alınıp, toplanacak delilleri göre kanır verilmelidir (20 HD 17.12.1992 T.
5748/7124 ; AYGENJD.: age. s. 166 vd).
121 20 HD 04.02.1992 T. 243/210 (AYGEN.D.: age. s.148).
Erol KARAASLAN
475
su olan zilyetliğin o yerin sonradan orman dışına çıkarılması halinde, orman
sınırı dışına çıkarıldıktan sonra işleyen zilyetliğe eklenip eklenemeyeceği dü
şünülecek olursa; bir yerin orman sınırları içine alınması ile o ana kadar işle
yen zamanaşımı kesilmiş olur ve bir daha bu süre hesaba katılmaz. Çünkü
burada artık malik gibi zilyet olma unsuru kalmamıştır. Zamanaşımı tekrar iş
lemeye başlaması için bütün unsurların bir arada bulunması gerekir. Taşın
maz sonradan devlet ormanı sınırı dışına çıkarılmışsa, sınırlamadan önceki
zamanaşımı süresi hesaba katılmaz. Sınır dışına çıkarma işleminden itibaren
yeni zamanaşımı süresinin geçmesi gerekir.122
Orman sınırı dışına çıkarılan yerler, devletin özel mülkiyetindeki taşın
maz mallar arasında yer alır.123
Orman dışına çıkarılma işlemi 2 dönem içinde incelenmelidir;
1- Orman Sınırı Dışına Çıkarılma 01.01.1984’den Önce Yapılmışsa
(1744 sayılı yasa dönemi);
1744 sayılı yasayla değişik OY. md.2/B’de çıkarma işleminin kimin adı
na yapılacağı hakkında bir hüküm bulunmamaktadır. Bu nedenle, orman dı
şına çıkarılan yer sınırlaması itirazsız kesinleşmiş ve daha önce bir kimse
adına tapulu ise tekrar eski sahibine geçecektir. 1744 sayılı yasanın yürürlük
tarihi ile 2896 sayılı yasanın yürürlüğe girdiği tarih arasındaki dönem açısın
dan; tapulu olup da OY. md.2/B uygulaması ile orman dışına çıkarılan kişile
re ait yerler yine eski sahipleri adına tescil olunur. Buna karşılık, tarım arazi
si olması nedeniyle orman dışına çıkarılan yer, tapusuz ise çıkarma işlemi
hazine adına yapılmalıdır. Bunun için hâzinenin talep şartı aranır.124
2- Orman Sınırı Dışına Çıkarma 01.01.1984’den Sonra Yapılmışsa
(2896 ve 3302 sayılı yasa dönemi);
2896 sayılı yasayla değişik 6831 sayılı OY md.2 gereğince hazine le
hine, orman sınırları dışına çıkarılan yerler hakkında mülkiyet iddiası dinlen
mez.1252896 sayılı yasaya göre çıkarma işlemi yapılmışsa ve yer tapusuz ise
hazine adına, tüzel kişiliğe sahip kamu kurumuna ait ise bu kurum adına, özel
orman ise sahipleri adına tescil edilir.125
122 OKTAY.S.: age. s.55 ; DÜZCEER.A.R.: age. s.39
123 BAŞPINAR,V.: age. s.6. Ayrıca, yazar sözkonusu yer uzun süre, 2924 S. yasa uygulamasına tabi tutulmaması ha
linde ne olacağıma düzenlenmediğini değinerek; 5 yıl içinde 2924 S. yasa hükümlerine tabi tutulmaması halinde,
zilyetlik veya ihya yolu ile kazanılacak taşınmazlar arasına alınmalıdır, görüşündedir (BAŞPINAR.V.: age, s.6
Dp.67). 2924 sayılı yasanın 11/1. md. uyarınca taşınmazı kullanan kişilere satılması öngörülmüştür. Kadastro çalış
maları sırasında yerin hazine adma tespiti yapılır, eylemli kullanım durumuna göre de bu yerler üzerindeki nıuhtesat ile tasarruf edenlerin isimleri kadastro tutanağına geçirilir. (8 HD 05.12.2000 T. 8487/9437 ; yayınlanmamıştır).
124 BAŞPINAR,V.: age. s.7 ; KILIÇ,H.: age. s.516.
125 KILIÇ,H.: age. s.517
126 BAŞPINAR,V.: age. s.7
476
Orman dışına çıkarılan yerler, devletin özel mülkiyetindeki taşınmaz mal
lar arasında yer alacaktır.
Tarih, Kültür Ve Doğa Varlıkları
Korunması gerekli kültür ve doğa varlıkları; tarih öncesi ve tarihi devirle
re ait, bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan yerin üstünde, yerin
altında veya su altındaki tüm taşınır ve taşınmazlar olarak tanımlanmakta
dır.127 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası 11/1. maddesi
"korunması gerekli kültür ve tabiat varlıkları ile bunların korunma alanları, zil
yetlik yoluyla iktisap edilemez" düzenlemesini getirmektedir. Korunma alanı;
taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunmaları veya tarihi çevre içinde ko
runmalarında etkinlik taşıyan korunması zorunlu olan alanlardır (2863
SY.md.3). Aynı yasanın 5. maddesi de bu tür varlıkların devlet malı oldukla
rını belirmektedir.128
Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu, korunması gerekli
kültür ve tabiat varlıkların belirtme konusunda yetkilidir (md. 7 ve 8). Resmi
bilirkişilik görevi de yüksek kurula aittir.129
Bir yerin 2863 sayılı yasanın 6. maddesinde sayılan ve tarif edilen "ta
şınmaz kültür ve tabiat varlıklarından" olup olmadığı, 7. maddeye göre tespit
lerinin yapılıp yapılmadığı ve Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Ku
rulu kararı ile tescil edilip edilmediği araştırılmalıdır. Aynı yasanın 8. madde
sine göre, Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Bölge Kurulu tarafından tes
pit edilen koruma alanı içerisinde bulunup bulunmadığı hususları Kültür Bakanlığı’ndan sorulup krokileri ilgili kurumlardan getirtilerek yerinde uygulan
mak suretiyle çekişmeli yerin korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarından
olup olmadığı tespit edilmelidir. Nizalı yerin korunması gerekli kültür ve tabi
at varlıklarından olduğunun anlaşılması halinde, bu tür yerlerin 2863 sayılı
yasanın 5. maddesi hükmüne göre, devlet malı niteliğinde bulunduğu ve 11.
127 ESMER,G.: Mevzuatımızda Gayrimenkul Hükümleri ve Tapu Sicili,İstanbul 1990, s.495
128 Kaıııu malı olduğu anlaşılan bu malların, hangi kategoriye girdiğinin tartışması için Bknz. OKTAY,S.: age. s.58 ve
Dp. 143.
129 DÜZCEER.A.R.: age. s.69,403. Üstünde veya altında korunması gerekli kültür veya tabiat varlıkları bulunduran ta
şınmazların, tapu kütüğünün beyanlar hanesine yüksek kurul karan ile "varlığı, kültür ve tabiat varlığıdır" şerhi ko
nulacağı ve korunma alanlarının bölge kumlu kararı ile saptanacağı 7. ve 8. maddelerle hükme bağlanmıştır. Ancak,
dava açıldığı takdirde mahkemelerce de bu yasanın getirdiği düzenleme doğrultusunda inceleme ve araştırma yapıl
ması ve kurul kararı doğrultusunda tescil kararı verilmesinde yasal zorunluluk vardır. Bu durumda mahkemece, Kül
tür ve Tabiat Bakanlığına müzekkere yazılarak çekişmeli taşınmazın üstünde ve altında kültür ve tabiat varlığı bu
lunup bulunmadığının sorulması, bulunması halinde tapu kütüğüne tesciline gerek olup olmadığı yönünden yüksek
kuruldan karar alınması, korunma alanının tespiti ve haritaya bağlanması için bölge kumluna yazı yazılması, bölge
kumlu kararma karşı tarafların yüksek kumla 30 gün içinde itiraz hakları olduğunun bildirilmesi, taşınmazın dava
lı adına tapuya tesciline, üzerindeki kültür veya tabiat varlığı ile korunma alanının tapu kütüğünün beyanlar hane
sinde şerh verilmesine karar verilmesi gerekir (16 HD 14.06.1990 T. 1989/14506, 9401 ; KILIÇ,H.: age. s.585).
Erol KARAASLAN
477
madde hükmüne göre de, korunması gerekli kültür ve tabiat varlıkları ile bun
ların korunma alanlarının zilyetlik yoluyla kazanılamayacağının salt SİT alan
larının ise anılan 11. madde kapsamına girmeyeceği,130en çok SİT alanı içe
risindeki taşınmaz kültür ve tabiat varlılarının korunması gerekli yerlerden ol
duğunun düşünülmesi ve buna göre karar verilmesi gerekir.
Genel Sular
Genel sular, su kütle ve birikintilerinin doğal olarak ortaya çıkardığı ve
yeryüzünü kapladığı biçim ve görünümler olarak tanımlanmaktadır. Bu tanı
ma akarsular,131 deniz,132 göl133ve nehirler134ve yataklarındaki sular girmekte
J30 Yasa koyucu, koruma alanlarının aksine olarak, sit alanlarında zilyetlikle veya diğer bir mülkiyet belgesi ile mülk
edinilmesini yasaklamamıştır. Bunun için sit alanının, aynı zamanda kültür, tabiat varlığı ve koruma alanı olup ol
madığının açıklığa kavuşturulması gerekir. Koruma alanı ise, zilyetliğe değer verilmemesi, çekişmeli taşınmazın ko
ruma alanının dışında, fakat sit alanı içerisinde kaldığı takdirde, sit'in; tarihi, arkeolojik, doğal veya kentsel sit ni
teliği üzerinde durulması, belirlenen sit çeşidine ve taşınmazın konumuna göre kişinin zilyetliğinin ve çekişmeli ye
rin özel mülkiyete geçmesinin sit açısından bir sakınca yaratıp yaratmadığının araştırılması; gerektiğinde bu yönde
uzman bilirkişilerden rapor alınması, koşulların zilyetlik yaratına gerçekleşmesi halinde MY. 639/1 (TMY. md. 713)
ve 3402 sayılı Kadastro Yasasının 14. maddesinde öngörülen zilyetlikle mülk edinmeye ilişkin öteki hususların bu
lunup bulunmadığının saptanması zorunludur (1 HD 11.04.1995 T. 1994+++15339/2160 ; (http://adalet.org/obekran.php?id=1230).
131 Medeni Yasamız bütün akarsu yataklarını kamu malı saymaktadır. Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan ve
menfaati umuma ait kamu mallarından sayılan akarsu ve yatakları etraftaki arazi sahipleri ile kamunun su ihtiyacı
nı karşılamak üzere, aktif olarak kullanılıp ve yararlanmalarını sağladığı sürece, özel mülkiyete konu olamazlar. An
cak sulan kendiliğinden kuruyan, çekilen veya yatak değiştiren akarsular, doğal nitelikleri sonucu kazandıkları ka
mu malı nitelikleri son bularak, medeni hukukta düzenlenmiş özel mülkiyet konusu olabilir (8 HD 20.09.2001 T.
5634/6266 ; YKD 2001/11, s.1680).
132 İBK. 13.03.1972 T. 7/4 (DÜZCEER.A.R.: age. s.42). içtihadın gerekçe kısmında; tamamen bir ülkenin sınırları içe
risinde kalan denizlerle sair denizlerin karasuları o devletin hükümranlık sahasına girdiklerinden menfaati umuma
aittir. MY. 641 (TMY. ınd.715) maddesi uyarınca, menfaati umuma ait olan mallar, devletin hüküm ve tasarrufu al
tındadır, kimsenin mülkü olmadığı, belirtilmiştir.
133 13.11.1981 tarihli keşifte taşınmazın üç tarafının göl sulan ile kaplı olduğu tespit edilmiştir. 18.05.1987 tarihli ke
şifte ise göl sulannın çekildiği civar taşınmazların toprak olarak ortaya çıktığı görülmüştür. Bu haliyle dava konu
su taşınmazın, göl sulan etkisi altında kaldığı anlaşılmaktadır. Taşınmazın göl sahası dışında olduğuna dair ziraatçı
bilirkişi raponı hükme yeterli bulunmamaktadır. Taşınmazın göl sahasında olup olmadığı, göl sularının daimi etki
si altında bulunup bulunmadığına dair bu konuda uzman sayılan bir jeolog tarafından rapor düzenlenmesi gerekir (8
HD 30.10.1991 T. 4860/4346 ; ATAN,M.: age. s. 175). Gölün daimi etkisi altında kalan yerler, devletin hüküm ve
tasarrufu altında olup zilyetlik yoluyla tescili mümkün değildir (DÜZCEER,A.R.: age. s.55).
134 Yargıtay uygulamalanna göre, akarsulanmızm nehir tanımına giren kısımları; Meriç Nehri; ana kolunun toprakları
mıza girdiği nokta ile Ege Denizi arasındaki kesimi, Sakarya Nehri; Sakarya Nehri ana Kolunun, Gökçekaya Bara
jı ile Karadeniz arasındaki kesimi, Kmlmnak Nehri; Kızılırmak nehrinin ana Kolunun, Delice Irmağı ile birleştiği
nokta ile Karadeniz arasındaki kesimi, Yegilırmak Nehri; Yeşilırmak-Kelkit Çayı kavşağı ile Karadeniz arasındaki
kesimi, Çoruh Nehri; Çonıh Nehri ana kolunun Oltu Çayı ile birleştiği nokta ile Türkiye-Sovyetler Birliği (Erme
nistan) sının arasındaki kesimi, D icle Nehri; a) Dicle Nehri ana kolunun Bismil ilçesi ile Türkiye Suriye-Irak sını
rı arasındaki kesimi, b) Batman kolunun Serkan (Hizan) Deresi kavşağı ile Dicle Nehri ana kolu kavşağı arasında
ki kesimi, c) Baton Kolunun Büyükdere (Hizan) Deresi kavşağı ile Dicle Nehri ana kolu kavşağı arasındaki kesimi,
Fırat Nehri; a) Ana kolun Keban Barajı ile Türkiye-Suriye sınırı arasındaki kesimi, b) Karasu kolunun Kemah İlçe
si ile Keban Barajı gölü arasındaki kesimi, c) Murat kolunun Muş’un kuzeyindeki Karasu Deresi ile birleştiği nok
ta ile Keban Barajı gölü arasındaki kesimi, A si Nehri; Antakya Şehri ile Akdeniz arasındaki kesimi, Ceyhan Nehri;
Ceyhan Nehri ana kolunun Aksu Çayı ile birleştiği nokta ile Akdeniz arasındaki kesimi, Seyhan Nehri; Zamanlı
(Yenice) ve Göksu Irmakları kavşağı ile Akdeniz arasındaki kesim, Göksu Nehri; Mut civarında, aynı adı taşıyan
iki kolun (Göksu Çayları) birleşim noktasıyla Akdeniz arasındaki kesimi. Manavgat Çayı; Oymapınar Barajı ile Ak
deniz arasındaki kesimi, Köprü Çay; DSİ Köprüçay regülatörü ile Akdeniz ansındaki kesimi, Büyük Menderes Neh
ri; Büyük Menderes ana kolunun Çine Çayı ile birleştiği nokta ile Ege Denizi arasındaki kesimi, Simav Çayı; Si* ıav
Çayı ile ana kolunun Apolyont Gölü ayağıyla birleştiği nokta ile Marmara Denizi arasındaki kesimidir (KILIÇ,H.:
age. s.441).
478
dir. Bu suların kenarında oluşan sazlık, bataklık135 ve kamışlıklar da onların
bir parçasıdır.136
TMY. md.715/11 gereği genel sular da kimsenin mülkiyetinde değildir ve
hiçbir şekilde özel mülkiyete konu olamaz. Ayrıca, 167 sayılı Yeraltı Suları
Hakkındaki Yasanın 1. maddesi, bu suların genel sular niteliğinde olduğunu,
devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğunu belirtmiştir.
Çay yataklarının kazanılabilmesi için, çayın aktif yatağı ve etkisi altında
kalan bir yer olmaması gerekir.137
Dere yatakları da kural olarak devletin hüküm ve tasarrufunda bulunan
yerlerden olup, kazanma koşulları oluştuğu takdirde, böyle bir yerin kazanıl
ması mümkün olabilir. Dere yatağı olarak tespit dışı bırakılan bir yer için de
renin etkisi ve aktif yatağından kurtulduğu tarihten itibaren 20 yıldan fazla sü
re ile tasarruf edilmiş olması gerekir.138
Gölet haline gelen bir yer hiçbir şekilde özel mülkiyete konu olamayacak
tır. Taşınmazın gölet sularının etkisi ve ortasında kalmış olması nedeniyle,
kültür arazisi niteliğini de yitirecektir. Böyle bir yerin kazandırıcı zamanaşımı
ve zilyetlik yoluyla tapuya tescili mümkün olmaz.139
Sahipsiz araziden çıkan kaynakların mülkiyeti hâzineye ait olduğundan
bunlarda da zilyetlik yoluyla kazanma sözkonusu olamaz.140
Su altında kalan taşınmazın tesciline karar verilemez. Bu taşınmazlar da
kamu malı sayılır. Ancak göl suları altında kalmadan önce özel mülkiyet ko. 135 Sazlık ve bataklıklar özel mülkiyete konu olamazlar, iktisap zamanaşımı ile mülk edinilemezler. Ancak 3402 sayı
lı yasanın 17. maddesi uyanıca kazanılabilirler (HGK 07.03.1990 T. 1989/1-608, 144 ; KILIÇ,H : age, s.430).
136 OKTAY,S.: age. s.48 ve Dp. 91 ; KILIÇ,H.: age. s.423. Çekişmeli yer, Menderes Nehri yatağıdır. Bu nitelemede
kuşku yoktur. 2644 sayılı yasanın 14/11 fıkrasında (deniz, göl, nehir) metrukatı sahipsiz yerlerden sayıldığına, MY
614 (TMY. md. 715) maddesinde ise sahipsiz yerlerin, 1617 sayılı yasanın 20. maddesinde, devletin hüküm ve ta
sarrufu altındaki yerlerin zilyetlikle ele geçirilmesi olanağının bulunmadığı kabul edildiğine göre, davalının zilyet
liği geçersiz sayılmalıdır (1 HD 31.01.1978 T. 13090/90 ; YILMAZ,E.-YILMAZ,Ü.: age. s.1625 ).
137 Jeolog bilirkişi, taşınmazın bulunduğu yerde 1967/1970 yıllarında DSt tarafından, çay seddesi yapılmak suretiyle
taşınmazın taşkın sahası dışına çıkarıldığı açıklanmış ise de, şedde yapılmasına ilişkin D St’ye ait proje ve dayanak
belgeler getirtilip uyuşmazlığın çözümünde gözönünde tutulmamıştır. Bundan ayrı DSt 8. Bölge Müdürlüğünün
09.01.1998 günlü karşılık yazısında; şeddenin 1967-1970 yılları arasında inşa edildiği, zaman içerisinde ihtiyaca gö
re dere yatağı ıslahı kapsamı içerisinde bakım onarma çalışmalarının yapıldığı belirtilmiştir. Taşınmazın bu çalış
malar sırasında şedde içerisine veya dışında tutulup tutulmadığı belirtilmediği gibi, taşınmazın çayın etki alanı al- •
tında kalıp kalmadığı gereği gibi belirtilmemiştir. Dava konusu taşınmaz dere yatağı olarak tespit dışı bırakılmış
olup, böyle bir yerin mahkemece imar ve ihya olmaksızın salt zilyetlik yoluyla kazanılıp kazanılmayacağı tartışılıp
değerlendirilmemiştir. Bu husus üzerinde durulması, taşınmaz ihyaya muhtaç ise, 3402 sayılı Kadastro Yasasının
17. maddesinde belirtilen ihyaya ilişkin tüm olumlu ve olumsuz koşulların gözönünde tutulması gerekmektedir (8
HD 08.02.2002 T. 632/1130 ; yayınlanmamıştır). Yörede yapılan arazi kadastro sırasında çekişmeli yerin paftasın
da akt if çay yatağı olarak gösterildiğinin ve orman tahdit haritası kapsamında kalmadığının belirlenmesi halinde; ak
tif olmayan çay yataklarının ancak imar-ihya yoluyla k ı/.anılabileceği hususu gözönünde bulundurulmalıdır (20 HD
19.02.2001 T. 979/1332 ; YKD 2001/7, s.1061)
138 8 HD 29.03.2002 T. 2235/2620 (YKD 2002/7, s.1032).
139 8 HD 25.04.2002 T. 3097/3428 (YKD 2002/8 s. 1181 vd.).
140 ŞENER,E.: Türk Medeni Kanunu, Ankara 1991, s. 1256. Meradan çıkan kaynak suları da genel sulardan sayılır (3
HD 30.10.1990 T. 1457/8570 ; KILIÇ,H.: age. s.581)
Erol KARAASLAN
479
nusu bir yer ise 2942 sayılı Kamulaştırma Yasasının 19. maddesine göre
mülkiyetin tespitine karar verilmesi gerekir.141
Kıyılar ve Kumluklar
Kıyılar, devletin hüküm ve tasarrufu altında olan yerlerdendir (ANY. md.
43, 3621 sayılı Kıyı Yasası md.5). Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve
göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeridinden yararlanmada öncelikle kamu
yararı gözetilir (ANY. md. 43/II). Kıyılar herkesin eşit ve serbest olarak yarar
lanmalarına açıktır (3621 SY md.5/ll).
3621 sayılı Kıyı Yasasında geçen tanımlar;
Kıyı Çizgisi; Deniz, doğal ve yapay göl ve akarsularda taşkın durumları
dışında suyun karaya değdiği noktanın birleşmesinden oluşan çizgiyi,
Kıyı Kenar Çizgisi; kıyı çizgisinden sonraki kara yönünde su hareketleri
nin oluşturduğu, kumluk, çakıllık, kayalık, taşlık, sazlık, bataklık ve benzeri
alanların doğal sınırlarını,
Sahil Şeridi; kıyı kenar çizgisinden itibarın kara yönünden yatay oyarak
en az 100 metre genişliğindeki alanı
Dar Kıyı; kıyı kenar çizgisinin, kıyı çizgisi ile çakışmasını, belirtir (3621 S.
md. 4).
Kıyılar zilyetlik ve zamanaşımı yoluyla kazanılamayacaklarından, alınan
tapu kayıtları da hukuki değer taşımaz.142
Yalı şeridi içinde kalan kumsal alan, devletin hüküm ve tasarrufu altında
bulunması gereken yerlerdendir. Bu nedenle kumsalların zilyetlikle kazanıl
masına olanak yoktur.143
Doğal Zenginlik ve Kayalıklar
Doğal zenginlik ve kaynaklar ülkemiz açısından önemli görüldüğünden
Anayasasının 168. maddesinde bunların devletin hüküm ve tasarrufu altında
oldukları düzenlenmiştir.
Özel mülkiyete tabi olmadığı anayasal olarak hükme bağlanan, doğal
zenginlik ve kaynaklar, doğal nitelikleri gereği kamu malı sayıldıklarından, sa
hipsiz mal olarak kabul edilmelidir.144
141 8 HD 30.10.1990 T. 11044/14344 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s. 158-159); 8 HD 13.01.1992 T. 1991/16621,
38 (KILIÇ,H.: age. s.4 2 4 ); 20 HD 04.06.1998 T. 5189/5818 (YKD. 1998/9, s.1359). Baraj sahası içinde kalan bir
taşınmaz kamu inalı sayıldığından, özel mülkiyete konu olmaktan çıkar. Mülkiyet hakkının doğduğunun tespiti yö
nüne gidilebilir (8 HD 02.03.1989/14893, 3105 ; KILIÇ,H.: age. s.426). Kamulaştırılan yer zamanaşımı yoluyla ka
zanılamaz (HGK 14.03.1990 T. 8-82, 186 ; İKİD S.767 s.8098).
142 HGK 27.02.1980 T. 1978/1-967, 1365 (KILIÇ,H.: age. s.443).
143 8 HD 15.05.1989 T. 2132/4933 (KILIÇ,H.: age. s.442).
144 OKTAY,S.: age. s.56
480
Petrol kaynakları,145 madenler,146 taş ocakları,147 maden suları,148 tuzlar
doğal zenginlikler içerisinde olduğu şüphesizdir. Ancak buradaki sayım da sı
nırlayıcı değildir.
Zonguldak ve Ereğli bölgesindeki (Havza-î Fahmiye) taşınmazların, ka
mu malı ve özel mülkiyet karışımı nitelikleriyle, mevzuatımızda özel bir yer
tutmaktadır. 17.01.1910 tarih ve 289 sayılı "teskerei samiye" Ereğli kömür
havzası işletme sahası içinde imar ve ihyaya dayanılarak ve bedeli misli öde
nerek kişiler adına tapuya bağlanan veya hakkı karar yolu ile kazanılan taşın
mazların o yoldan tasarruf ve tapuya bağlanmasını yasaklamıştır. Bu bölge
deki taşınmazların zamanaşımı yolu ile kazanılması mümkün değildir.149
İnançları Birleştirme Kararına Göre, Teskerei Samiye hâla hukuki değerini
korumaktadır.160 Bu konuda kömür havzasını gösteren harita uygulamasının
büyük önemi vardır.
b) Yasa Gereği Tescil Davasına Konu Olamayacak Taşınmazlar
3402 sayılı Kadastro Yasasının 18/11 maddesi uyarınca yasa gereği dev
lete kalan taşınmalar, tapuda kayıtlı olsun olmasın, zamanaşımı yoluyla ka
zanılamaz. Buraya mirasçı bırakmadan ölen ve hâzineye kalan mallar, padi
şah hâzinesindeki mallar, zorunlu değişime tabi tutulanların malları gibi, dev
letin özel mülkiyetine geçen mallar anlaşılmalıdır. Ayrıca Kadastro Yasasın
dan ayrık olarak bazı özel yasalarla da bir kısım taşınmazların zamanaşımı
ile kazanılamayacağı düzenlenmiştir.
aa) Yasa gereği devlete kalan taşınmazlar
Miras Hükümleri Gereği Devlete Kalan Taşınmazlar
Uygulamadan kalkan Medeni Yasaya göre, ilk üç zümreden mirasçı (ve
sağ kalan eş) bırakmadığı ve miras bırakan da ölüme bağlı tasarrufu ile mi
rasçı atamadığı takdirde, devlet yasal mirasçı sıfatı ile miras kazanmaktaydı
(MY. md. 448). Ancak TMY. md. 501 "mirasçı bırakmaksızın ölen kimsenin
145 6326 sayılı Petrol Yasasının 1. maddesi, Türkiye’deki petrol kaynaklarının devletin hüküm ve tasarrufu altında ol
duğunu belirtmektedir.
146 3213 sayılı Maden Yasası md.4.
147 06.06.1317 T. Taş Ocakları Nizamnamesi m d.l. 7 HD 14.07.1954 T. 3659/5239 sayılı kararında, bu taşınmazların
devlet veya il özel idarelerine aidiyeti kabul edildiğinden, zilyedin ancak imal hakkı sahibi olabileceğini ve bu ne
denle zilyetlik yoluyla kazanılamayacağı belirtilmiştir (ESMER,G.: age. s.497). Burada zilyetlik feri zilyetlik oldu
ğu için zamanaşımı ile kazamlamayacaktır.
148 927 sayılı Sıcak ve Soğuk Maden Sulaıının İşletilmesi ile Kaplıcaların Kuruluşu Hakkında Yasanın 2,167 sayılı Ye
raltı Sulan Yasasının 1.maddelerinde bu yönde hükümler vardır. Maden suları ve kaplıca kaynakları özel mülkiye
te konu olamazlar (8 HD 29.03.1983 T.2336/2686 ; KILIÇ,H.: age. s.582).
149 ESMER,G.: age. s.492 ; ŞENER,E.: age. s. 1255
150 ÎBK 10.06.1953 T. 6/5. Konunun Anayasaya aykırılığı itirazı üzerine Anayasa Mahkemesinin 25.03.1963 T. 28/66
sayılı karan ile İçtihadı Birleştirme Kararındaki gibi idari bir karar olduğu gerekçesi ile işin incelenmesini Anaya
sa Mahkemesinin görevi dışında görmüştür (ESMER,G.: age,s.493).
Erol KARAASLAN
481
mirası, devlete geçer" hükmünü getirerek bu yol ile devletin mirasçılığını sı
nırlamıştır. TMY. md.594 "Miras bırakırım mirasçısı bulunup bulunmadığı ve
ya mirasçıların tamamı bilinmiyorsa, sulh hakimi uygun araçlarla ve bir ay ara
ile iki defa ilan yapıp hak sahiplerini son ilandan başlayarak en geç bir yıl için
de mirasçılık sıfatını bildirmeye çağırır. İlan süresinde kimse başvurmazsa ve
sulh hakimi de hiçbir mirasçı tespit edememişse, miras sebebi ile istihkak da
vası açma hakkı saklı kalmak üzere miras, devlete geçer." demektedir.
2675 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hakkındaki Yasanın 22/II.
Maddesi, "Türkiye’de bulunan mirasçısız tereke devlete kalır" dediğinden,
böyle taşınmazlar da devlete kalacaktır.
İşte devlete miras yolu ile bu şekilde kalan taşınmazlar da zamanaşımı
yoluyla kazanılamayacaktır.151
Kaçak ve Yitik Kişilerden Kalan Taşınmazlar
13.09.1915 tarihli yasayla bu yasayı değiştiren 15.04.1923 tarihli ve 333
sayılı Emvali Metruke152 adı ile anılan yasalar, ülke savunması ve güvenliği
nedeniyle, başka yerlere aktarılan kişilerle, kaybolan ya da ülkeyi terk eden
kişilerin malları ile ilgili 02.06.1929 tarihli 146 sayılı TBMM yorum kararında
yukarıda adı geçen yasa kapsamına giren kaçak ve yitik (firari ve mütegayyip) kişilerden kalan taşınmazların hâzineye geçtiği belirtilmiştir.153 Bu tür ta
şınmazların kazandırıcı zamanaşımı ile kazanılıp kazanılamayacağı, taşın
mazın tapuya kayıtlı olup olmamasına bağlıydı. Ancak daha sonra tapuya ka
yıtlı olsun olmasın bu taşınmazların zamanaşımı yoluyla kazanılamayacağı
sonucuna varılmıştır.154
Emvali Metruke Yasaları olarak nitelenen yasaların uygulanması suretiy
le taşınır, taşınmaz malları tasfiyeye tabi olan gerçek ve tüzel kişilere, ‘kaçak
151 HGK 09.05.1984 T. 8-97/514 ; 8 HD 25.12.1973 T. 5329/7368 : 8 HD 26.10.1977 T. 5657/9027 (OÖUZMAN.K.
SELİÇl.Ö.: age. s.397).
152 Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için Bknz. DÜZCEER,A.R.: age. s.83 vd.
153 OKTAY,S.: age. s.61. Taşınmazın öncesinin kaçak ve yitik kişilerden yasalar ııyannca devlete kalan yerlerden ol
duğu anlaşılmıştır. Bu yerlerin zamanaşımı yoluyla kazanılması olanaklı değildir. Taşınmazdaki zilyedin, zilyetliği
nin başkalarına devretmesi de hukuken değer taşımaz. 3402 sayılı Kadastro Yasasının İM İ maddesi hükmünce, ta
şınmaz üzerine başkasına ait muhdesatların gösterilmesi mümkün olup, zilyetliğin gösterilmesine yasal olanak yok
tur (7 HD 25.06.2001 T. 3723/4475 ; YKD 2001/12, s.1833).
154 27.01.1954 T. 8/2 sayılı İBK ile tapuya kayıtlı olan taşınmazların zamanaşımı yoluyla kazanılmayacağı belirtiliiken,
19.06.1957 T. 6/24 sayılı ÎBK ise, tapuda kayıtlı olmayan taşınmazların soyut kayıp ve yitik veya başka yere nak
ledilen kişiden terkedilmiş olması kazanmaya engel sayılmıştır (ESMER,G.: age, s.499); AYAN,M.: age, s.177. Çe
kişmeli taşınmazın kaçak Rumlar’dan terk edildiği anlaşılmaktadır. 19.07.1972 gün ve 1617 sayılı Toprak ve Tarım
Reformu öntedbirler Yasasının 20. md. ile değişik 766 sayılı Tapulama Yasasının 33/son. md. hükmünce bu gibi
yerler, tapuda kayıtlı olsun olmasın kazandırıcı zamanaşımı yoluyla kazanılamaz (HGK 26.03.1975 T. 8-1595,416;
İNAL.N.: Tüık Medeni Kanunu, Ankara 1997, s.2356). Kaçak ve kaybolan kişilere ait tapuda kayıtlı bulunmayan
ve hâzinece yöntemince elkonulmamış olan taşınmazların hakkında MY 639/1 (TMY.md.713/I) hükmü, zilyet ya
rarına uygulanır (ÎBK 19.06.1957 T. 6/24 ; ŞENER,E.: Tüm Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kararları (İçtihat), An
kara 2000, s.330).
482
ve yitik kişiler’ denir. Öğretide bu değimin sadece vaktiyle Türk vatandaşı
olan Ermeni asıllı kişilerin anlatılmak istendiği, Ortodoks dininden (mezhebin
den) olan Türk uyruklu Rumlar’ın155, Türkiye’den göç eden Buigarlar’ın166 ve
Yahudilerin167 (Musevilerin) bu kişilerden sayılmayacağı belirtilmiştir.158
Hazine, kaçak ve yitik kişilerden kendisine kalan taşınmazların zilyetliği
ni, alım-satım, iskan gibi hukuki nedenlerle üçüncü kişilere devretmişse; artık
öncesinin kaçak ve yitik kişilerden kaldığı ileri sürerek taşınmazın kazandırı
cı zamanaşımı ile kazanılmayacağı söylenemez.159
Davacı, taşınmazı kaçak ve yitik kişiden ya da mirasçısından devir aldı
ğını öne sürebilir. Devrin geçerli olabilmesi için satın almanın firardan önceki
bir tarihe ait olması ve zilyedin de iddiasını 15.04.1339 gün ve 333 sayılı ya
saya göre muvazaadan arî bir belge ile ispat etmesi gerekir.160
Dava konusu taşınmazın bu kişilerden kalmadığını iddia eden davacı,
belge, yaşı uygun olan bilirkişi ve tanıklarla isbat edebilir. Ayrıca çevre taşın
mazlara ait kayıt ve belgelerle de yerine uygulamak suretiyle araştırılıp ispat
lanabilir.161
Padişahtan kalan mallar da zamanaşımı yoluyla kazanılamaz. 431 sayı
lı yasanın 8 ve 10. maddelerine göre; padişahlara ait malların millete kaldığı
belirtilmiştir. Daha sonra yürürlüğe giren Tapu Yasası 33/VI ile bu tür yasalar
gereği devletin kalan taşınmazların kazandırıcı zamanaşımı ile kazanılamayacağı belirtilmiştir.162
155 Ayrı doğrultuda Anayasa Mahkemesinin 22.04.1963 T. 41/94 sayılı karan Bknz. DÜZCEER,A.R.: age. s.81. An
cak bunlar "Mübadil Rum" kavramı ile karıştırmamak gerekir. Mübadil Rumlar’a (Türk ve Rum Halkının Değişi
mine Dair Sözleşme gereği zorunlu değişime tabi tutulanlar) ait taşınmazlar da zamanaşımı yoluyla kazanılamazlar
(DÜZCEER,A.R.: age. s.95).
156 Bu doğrultuda görüş için Bknz. 8 HD 13.09.1978 T. 6268/7796 (DÜZCEER,A.R.: age, s.460 ; OĞ UZMAN,K.SELlÇİ.Ö.: age. s.397 ; DÖNMEZ,!.:Tapu İptali ve Tescili Davaları, İstanbul Tarihsiz, 4.bası,). Aksi yönde görüş
için Bknz. HGK 19.04.1974 T. 1970/8-81, 436 (DÜZCEER,A.R.: age, s.82).
157 Yahudiler firari ve mütegayyip kişilerden değildir (8 HD 20.05.1983 T. 5729/5679 ;*DÜZCEER,A.R.: age. s.81).
158 DÜZCEER,A.R.: age, s.81 vd. ; SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.161.
159 DÜZCEER,A.R.: age. s.89. Aynı doğrultuda içtihatlar için Bknz. ATAN,M.: age. s.177 ve Dp.335. Bu yön iskarı
dairesinden sorulabilir ( SINMAZ,B.-KARATAŞ,İ.: age, s.161).
160 HGK 04.08.1981 T. 1979/51, 270 (OKTAY,S.: age. s.62) ; SINMAZ,B.-KARATAŞ,I.: age. s.161. Aynı yerde 8
HD 28.01.1983 T. 853/778 sayılı kararı.
161 Davacının tapu ile malik olduğu ve uyuşmazlık konusu taşınmazın kısmen batı hududunu oluşturan taşınmaza ait
tapu kaydının tüm geldileriyle birlikte dairesinden istenmesi, bu kayıtta gösterilen İstatit oğlu Todori yerinin neresi
olduğu yerel bilirkişi aracılığı ile araştınlmak, bunun bu hududunun uyuşmazlık konusu yerle ilgisi olup olmadığı
belirlenmek, ilgisi olduğu anlaşıldığı takdirde bu kişinin yitik ve kaçak kişilerden olup olmadığının araştırılıp top
lanan delillere göre karar vermek gerekir (8 HD 07.07.1986 T. 7266/7022 ; SINMAZ.B.-KARATAŞ.İ.: age. s.164).
162 SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.188. 1 HD 08.12.1989 T. 12854/14679 (ATAN,M.: age. s.177). Ancak padişah
ların tapuya tescil edilmemiş taşınmazlann millete intikal etmediği için, sadece bunlar zilyetlik yoluyla kazamlabilir göıüşü için Bknz. ŞENER,E.: age. s.1256 ve 8 HD 26.12.1961 T. 6660/8672 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,İ.: age.
s. 189).
Erol KARAASLAN
483
2510 sayılı Iskan Yasasına göre de batıya nakledilenlere ait taşınmazlar
da zamanaşımı yoluyla kazanılamaz.163
Hatırlatmakta yarar vardır ki Kad.Y.33. maddesine göre; genel hüküm ni
teliğindeki aynı yasanın 18. maddesi gereği yasalar uyarınca devlete kalan
taşınmaz mallar tapuda kayıtlı olsun olmasın kazandırıcı zamanaşımı yoluy
la kazanılamazlar.
Burada yeni arazi oluşumuna da değinmekte yarar vardır. TMY 708
maddesi hükümleri çerçevesinde konunun çözümlenmesi gerekmektedir. Ye
ni arazi oluşumu, mülkiyet hakkının edinme yollarından biri olup aslen kazan
ma niteliğindedir. Birikme, dolma, toprak kayması veya kamuya ait sular ya
tağında ya da seviyesinde değişme gibi sebeplerle sahipsiz yerlerden yeni
den oluşan yararlanmaya elverişli arazi devlete ait olur (TMY. md. 708). Ger
çek kişilerin veya diğer kamu tüzel kişilerinin yeni oluşmuş bulunan bir taşın
mazın mülkiyetinin kendileri tarafından kazanıldığı iddiası dinlenemez. An
cak bu yolda oluşan arazi, TMY 708/II. maddesi hükmü uyarınca devlet, ka
musal bir sakınca bulunmadığı takdirde, öncelikle arazi kayba uğrayan veya
bitişik arazi malikine devredilebilir.164
bb) Yasalardaki Özel Hükümler Gereği Kazanılması Yasak Taşınmazlar
Vakıf Malları:
Vakıf kurumunun temelinde belirli bir eşyanın, daha sık rastlanan şekli ile
bir taşınmazın veya bu taşınmazla birlikte birden fazla malvarlığı unsurlarının
bir amaca özgülenmesi olgusu bulunmaktadır.165
Vakıf çeşitleri arasında bulunan icareteynli vakıflar, vakıf idaresince
mevcut vâkıfların idaresi ve özellikle onarılması ve korunmasında uğranılan
güçlük ve duyulan ihtiyaçlardan doğmuştur. İcareteynli vakıf, vakıf taşınma
zın, değerine yakın ve peşin olarak alınan (icareî muaccele) ve ayrıca her yı
lın sonunda mutasarrıfından alınan (icareî müeccele) para karşılığında, ya
rarlanma hakkının mutasarrıfına tanınmış olduğunu ifade eder. Bu vakıf ta
şınmazın mülkiyet hakkı Vakıflar Yönetimine; yararlanma hakkı ise mutasar
rıfa aittir. Ayrıca, icareteynli vakıf taşınmaz mutasarrıfın ölümü halinde miras
çıları, intikal hakkına sahiptir.166
Nitelikleri bakımından özel mülkiyete elverişli oldukları halde, doğrudan
163 OKTAY.S.; age. s.67
164 8 HD 14.02.2002 T. 2001/9014 1344 (yayınlanmamıştır).
J 65 HATEMt,H.: Vakıflar Kuramıma Hukuk Tarihi Açısından Genel Bir Bakış, Bu makale için Bknz. ÖZAY,İ.H.: age.
s.275 vd.
166 ESMER,G.: age. s.511 ; KILIÇ,H.: age. s.686. 04.03.1959 T. 2/19 sayılı İBK ile icrateynli vakıf taşınmazlarının
kazandırıcı zamanaşımı ile kazanılamayacağı belirtilmiştir (Bu ÎBK, mahlûl kalan vakıf taşınmazlar hakkındadır).
484
doğruya hayrat niteliği taşıyan vakıf malları için TMY. 713. maddesinin uygu
lanamayacağı kabul edilmektedir (TMY. md.117/1, 2762 S.Y. md.8). Sözkonusu kural, onaylı vakıf defterine kayıtlı olmakla birlikte henüz tapu siciline
geçirilmemiş taşınmazlar bakımından da geçerlidir. Buna karşılık, doğrudan
doğruya hayrattan olmayan yerlerin mülkiyeti zamanaşımıyla kazanılabilir.167
Eski vakıflar Medeni Yasaya tâbi kılınmadı. Eski vakıflar ikiye ayrılmak
tadır: Vakfedenin soyundan gelen özel bir yöneticisi (mütevelli) olmayan ve
Evkaf Nezareti tarafından yönetilen eski vakıflar; "mazbut vakıflar tüzel kişili
ği” adı altında, tek bir tüzel kişilik içinde kaynaşıyordu. Mazbut vakıfların özel
hukuk tüzelkişi olduğu sonucuna varılmıştır. Ancak bunların kendilerine ait bir
organı da yoktur. Bu özel hukuk tüzel kişiliği, bir kamu hukuku tüzel kişiliğinin
vesayeti altındadır. Bu vasi, kendisine yasa ile kamu hukuku tüzel kişiliği ta
nınmış olan Vakıflar Genel Müdürlüğüdür. Vakfiyesine göre mütevellisi belir
lenebilen vakıflar ise ayrı tüzel kişiliklerini korumaktadırlar. Bunlara Mülhak
Vakıf denir.168
2762 sayılı Vakıflar Yasasının 41. maddesi Medeni Yasanın zamanaşı
mına ilişkin düzenlemelerinin vakıf malları için de geçerli olduğunu belirtmek
tedir. Fakat aynı yasanın 8. maddesi, vakıfların doğrudan doğruya hayrattan
olan taşınmazlar üzerinde kazandırıcı zamanaşımının işlemeyeceği belirtil
miştir.
903 sayılı yasayla eklenen, MY 81/B maddesi, hayrattan olup olmadığı
yönünde bir ayrım yapmadan vakıf maları üzerinde zamanaşımı yoluyla ka
zanılmayacağı belirtilmiştir. Bu hüküm Medeni Yasa hükümlerine göre kurul
muş olan vakıflara ait taşınmazlara uygulanacağından, hükümden önce oldu
ğu gibi hayrattan olmayan vakıflara ait tapusuz taşınmazlar zamanaşımı ile
kazanılabilir.169TMY. 117 maddesi, vakıf malları üzerinde zilyetlik yoluyla ka
zanma hükümleri uygulanmaz demektedir. Bu düzenlemeye göre kurulmuş
vakıf mallan da zamanaşımı yoluyla kazanılamaz.
Kısaca, vakıfların doğrudan doğruya hayrattan olan taşınmazları zama
naşımı ile kazanılamaz, icareteynli vakıf malları kullanma hakkına sahip kişi,
mirasçı bırakmadan ölürse vakıf mahlûl hale gelir ve vakıf malına dönüşür.
Bu malların da kazanılmasına olanak yoktur.170 Mülhak vakıflarda ise 2762
sayılı yasa md.44 uyarınca kazandırıcı zamanaşımı işler.171
167 AYAN,M.: age. s.l 78 ; BERTAN.S.: age. s. 547 ; OĞUZMAN.M.K S E L İÇ IA : age. s.397.
168 HATEMt.H.: age. s.285-286
169 OKTAY,S.: age. 5.68 ; KURDOĞLU.S.: Türk Medeni Hukuku Dersleri, İstanbul 1977,s.389 : OGUZMANJvl.K
SELİÇİ.Ö.: age, s.396.
170 KILIÇ,H.age. s.69!
171 8 HD 11.10.1966 T. 3334/4917 (KILIÇ,H.: age. s.713).
Erol KARAASLAN
485
Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgelerinde Bulunan Taşınmazlar:
2565 sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Yasasına göre,
Genel Kurmay Başkanlığının göstereceği lüzum üzerine Bakanlar Kurulu ka
rarı ile askeri yasak bölgeler ve askeri güvenlik bölgeleri kurulabilir, kaldırıla
bilir (md.2,3).
Askeri yasak bölgeler birinci derece askeri yasak bölgeler172ve ikinci de
rece askeri yasak bölgeler173 olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Birinci derece
kara askeri yasak bölgelerde bulunan taşınmazlar kamulaştırılır (md.7/l-a).
Oysa ikinci bölge kara askeri yasak bölgelerde böyle bir düzenleme bulunma
maktadır. Bu bölgede yabancı uyruklular taşınmaz edilemeyeceği belirtilmiş
tir (md.9).174 Bu düzenlemeden Türk uyrukluların ikinci kara askeri yasak böl
gelerden taşınmaz edinebilecekleri anlaşılmalıdır.175
Birinci bölge kara askeri bölgeler ilan edilmez, ikinci bölge kara askeri
bölgeler ise Resmi Gazete aracılığı ile ilan edilirler. Bu bölgelere giren bir ta
şınmazın varlığı halinde ilgili askeri kuruluştan sorularak, hangi zaman yasak
bölge kapsamında alındığı ve sınırları içinde kalıp kalmadığı ile hangi yasak
bölge sınırı içerisinde olduğu belirlenmelidir.
Askeri yasak bölgeler hakkında Bakanlar Kurulu kararı ve askeri güven
lik bölgelerinin kuruluşu hakkında Genelkurmay Başkanlığı kararına ekli uy
gun ölçekli haritalar ve koordinat listelerinde, bu bölge sınırları da belirtilir
(md.5). Güvenlik bölgeleri ile ilgili esaslar, yasanın 21 maddesinde düzen
lenmiştir.
Zeytinlik Düzenleme Bölgelerindeki Yerler
3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında
Yasa; orman sınırları dışında bulunan yabani zeytinlik, Antep fıstığı ve harnupluklar ve her türlü sakızlar orman sınırı dışında olup da 17.10.1983 T. ve
2924 sayılı yasa kapsamında bulunmayan, zeytin yetiştirmeye uygun funda
lık ve makilikler Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca tespit edilip haritalanır
(md.2). Bu yerler en az 25 dönümlük parseller halinde parsellenir. Buralarda
172 Yurt savunması bakımından hayati önem taşıyan askeri tesis ve bölgelerin çevre duvarı, tel örgii ve benzeri engel
ve işaretlerle belirlenen dış sınırların en az 100, en fazla 400 metre uzunluğundan alınan noktaların birleştirilmesi
suretiyle meydana gelen alanlardır (2565 SY md.5/I-a).
173 2. derece kara askeri yasak bölgeler, 1. derece kara askeri yasak bölgesi çevresinde veya yurt savunması bakımın
dan gerekli görülen diğer bölgelerde kurulur (2565 S.Y. md.8/I). Bu bölgenin alanı 1. derece kara askeri yasak böl
ge sınırından başlayarak 5 km kadar olabilir (md.8/I-a).
174 8 HD 13.06.1988 T. 8293/8301 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.899). Ayrıca 2565*sayılı yasadan önce yürürlük
te bulunan 1110 sayılı yasa uygulaması için Bknz. DÜZCEER,A.R.: age. s.292 ; YILMAZ,E.-YELMAZ,Ü.: age.
s. 1615).
175 Aksi görüş için Bknz. OKTAY,S.: age. s.70.
486
anılan tarım işi ile uğraşacaklar tarafından o yerin en büyük mülki amirine
başvurularak gerekli yükümlülük belgesi alınır. 5 yıl süreyle taşınmazın ama
cına uygun olarak kullanıldığı bakanlıkça tespit edilenlere mahallin en büyük
mülki amirince tapuları devredilir. Bu taşınmazlar amaç dışı kullanılmaz ve
miras dahil hiçbir şekilde bölünemez ve veriliş tarihindeki yüzölçümü küçültülemez, aksi halde hâzinece geri alınırlar (md.3).
Bu düzenlemelere göre anılan sınırlar içerisinde kalan taşınmazların za
manaşımı yolu ile kazanılması olanaklı değildir.176
Tüm bu anlatılmaya çalışılan yasalardan başka, taşınmazların zamana
şımı yoluyla kazanılamayacağını belirten diğer bir takım düzenlemeler de
bulunmaktadır. Örneğin kamulaştırılan yerin zilyetlik yoluyla kazanılması ola
naklı değildir.177
c)
Zamanaşımı ile Kazanmaya Elverişli Olan Taşınmazlar
Yukarıda anlatılmaya çalışılan kazanılamayacak taşınmazlar dışında ka
lan taşınmazlar ile Kad.Y. md.17 gereği devletin hüküm ve tasarrufu altında
bulunup da kamu hizmetine özgülenmeyen taşınmazlar zamanaşımı ile ka
zanılabilecektir. Konunun anlaşılması bakımından burada da ikili bir ayrım
uygun görülmüştür.
aa) Yukarıda Sayılanlar Dışında Kalan Taşınmazlar
Yukarıda anlatılmaya çalışılan taşınmazlar dışında kalan tapuda kayıtlı
olmayan taşınmazlardan; Devletin kamu mülkiyeti dışında, özel hukuk kural
ları gereği sahip olduğu ve zamanaşımı ile kazanılması yasaklanmamış ta
şınmazlar ve zamanaşımı yoluyla kazanılması yasalar gereği yasaklanma
mış olan ve kişilerin tasarruflarında bulunan tapusuz taşınmazlar, zamanaşı
mı yoluyla kazanılabileceği söylenebilir.178
bb) İmar ve İhya Edilen Mallar
İhya terimi Cumhuriyetten önce Mecelle (md.1051) ve Arazi Kanunna
mesinde (md.103), Cumhuriyetten sonra ise çeşitli yasalarda yer almıştır. İh
ya, tarıma uygun olmayan yerlerin para ve emek harcanarak, tarıma uygun
hale getirmek şeklinde tanımlanabilir.179
176 17 HD 05.03.1992 T. 718/1509 (AYAN.M.: age. s.178). Burada, delicelikler bakımından 11.06.1958 T. ve 8/7 sayılı tBK.’dan söz etmek gerekir. Deliceliklerin imar için, masraf ve emek sarf edilerek zeytinlik haline getirilmesi
halinde, bu işlem Tapulama Yasası md. 52 (3402 sayılı Kadastro Yasası md. 17) uygulanması açısından ihya sayı
lacaktır (ŞENER,E.: İçtihat, s.351).
177 HGK 14.03.1990 T. 8-82, 186 (ÎKtD. S.767, s.8098). Tapulu olmayan aşısız kestaneliklerin de kazanılamayacağı
hakkında karar için Bknz. 20 HD 05.10.1995 T. 1991/11551 (AYAN,M.: age, s.178 Dp.339).
178 OKTAY.S.: age. s.75.
179 SINMAZ,B.-KARATAŞ,!.: age. s.221 ; HGK 18.05.1984 1982/148, 564 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,!.: age, s.220 ve
Dp. 142)
Erol KARAASLAN
487
Kad.Y. md. 17 "Orman sayılmayan Devletin hüküm ve tasarrufu altında
bulunan ve kamu hizmetine tahsis edilmeyen araziden masraf ve emek sarfı
ile imar ve ihya edilerek tarıma elverişli hale getirilen taşınmaz mallar 14 ün
cü maddedeki şartlar mevcut ise imar ve ihya edenler veya halefleri adına,
aksi takdirde hazine adına tesbit edilir.
İl, ilçe ve kasabaların imar planlarının kapsadığı alanlarda kalan taşın
maz mallarda bu hüküm uygulanmaz." hükmünü içermektedir.
Yasakoyucunun ihya sebebiyle taşınmazların ihya edenlere verilmesini
öngörmesindeki amaç, ekonomik olarak işe yaramaz halde bulunan taşın
mazların kültür arazisi haline getirilmesini sağlamaktır.180 Kayalık, taşlık, çalı
lık gibi, devletin hüküm ve tasarrufu altındaki taşınmazların ancak, emek ve
para harcamak suretiyle imar ve ihya edilebilmeleri halinde zilyetlikle kazanılabilirler.181
Maddede belirtildiği gibi, bir taşınmazın imar ve ihya yoluyla tescil edile
bilmesi için taşınmazın; Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan, orman
sayılmayan, herhangi bir kamu hizmetine özgülenmemiş yerlerden olması,
bu yerlerin masraf ve emek sarfıyla imar ve ihya edilerek tarıma elverişli ha
le getirilmiş olması gerekir. Bu yerin il, ilçe ve kasaba imar planı dışında kal
ması ve Kad.Y. md. 14 göre zilyetlikle kazanma zamanaşımının davacı ya
rarına gerçekleşmiş olması da gerekir.182
Bütün bu yönler mahkemece tescil davasının genel koşullarıyla birlikte
yerinde yapılacak keşif, tanık sözleri ve ziraatçı uzman bilirkişi görüşüne
başvurularak araştırılmalıdır.183
Taşınmazın imar-ihya yolu ile kazanılabilmesi için maddede açıklanan
olumlu ve olumsuz koşullarla birlikte 14. maddedeki kazanma koşulunun da
gerçekleşmesi gerekir. Anılan maddeye göre, bir taşınmazın imar ve ihyanın
tamamlandığı tarihten, tespit tarihine kadar 20 yıllık zilyetlikle kazandırıcı za
manaşımının dolmuş olması da gerekir.184
180 OKTAY.S.: age. s.73 ; 8 HD 27.06.2000 T. 1501/5507 (YKD. 2001/9, s.1342).
181 HGK 17.09.1997 T. 1996/8-444, 650 (Hukuk Dünyası, 1998/1, s .3 9 ); 8 HD 06.05.1996 T. 1995/9790, 4453 (Ma
nisa BD. S.58, s.29 vd.) ; 8 HD 12.06.1997 T. 1996/8118, 3679 (Yargı D.1997/7, s.81 vd.) ; ESENER.T.-GÜVEN.K.: age. s.150 ; 8 HD 27.06.2000T. 1501/5507 (YKD. 2001/9, s.1342).
182 ihyaya ilişkin, taşınmazların kamu hizmetine tahsis edilen yerlerden olup olmadığı sorulmamıştır. Taşınmaz Yeşil
yurt Belediyesi sınırları içerisindedir. Kad. Y. md. 17 hükmüne göre, il, ilçe ve kasabaların imar planlarını kapsadı
ğı alanlardaki yerlerin imar ve ihya yoluyla kazanılması mümkün bulunmamaktadır. Taşınmazların bulunduğu yer
de imar planının düzenlenip düzenlenmediği, taşınmazların imar planı içerisinde kalıp kalmadığının, imar planı için
de kalan yerlerden ise kazanma koşullarının oluştuğu talihten önce veya soma alınıp alınmadığının araştırılıp belir
lenmesi gerekmektedir (8 HD 18.03.2002 T. 2128/2214 ; yayınlanmamıştır).
183 SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.222.
184 8 HD 05.07.1993 T. 1992/10837, 7487 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,İ.: age. s.232 ; 8 HD 03.07.1998 T. 2316/7739 :
YKD 1998/10, s.1478).
488
Maddede yazılı tarıma elverişliliği, .4753 sayılı yasada olduğu gibi, zirai
üretim şeklinde anlamak gerekir.185
Görüldüğü gibi, 3402 sayılı yasa ile imar ve ihya nedenine dayalı olarak
taşınmazların zamanaşımı yoluyla kazanabilmektedir.
IV.2) ZİLYEDLİKLE İLGİLİ KOŞUL
Tapu siciline paralel olarak; gerek taşınır mallarda, gerekse tapuya ka
yıtlı olmayan taşınmaz mallarda, hak durumunu ve açıklık fonksiyonunu zil
yetlik belirtmekte ve sağlamaktadır.186Zilyetlik, buna konu teşkil edecek eşya
üzerinde iradi şekilde hakimiyetin ele geçirilmesi ile doğan ve bu hakimiyetin
irade olarak terkine veya başkası tarafından gaspına, veya başka sebepler
den sona ermesine kadar devam eden hukuki bir durumdur.187
Olağanüstü zamanaşımı yoluyla taşınmaz edinilmesinde zilyedin iyiniyetli olması aranmaz. Yeter ki bu zilyetlik malik olma niyetiyle olsun. Zilyetli
ğin varlığını kanıtlamak, adına tescil isteyene düşer.188Zilyetlik maddi bir olay
olduğu için; tanık, bilirkişi ve varsa diğer belgelerle (vergi kaydı vs) ispatlan
ması gerekir. Bunun için de keşifteki yerel bilirkişi ve tanıkların; taşınmazın
evveliyatının kime ait olduğu, hangi tarihte bu yere zilyet olduğu, ne şekilde
kullandığı, kaç sene kullandığı, ilk malikten sonra kimlere intikal ettiği, el de
ğiştirmenin miras-satış-trampa veya bağışlamı olduğu, dava veya tespit tari
hine kadar kimlerin zilyet olduğu, toplam kaç yıl sürdüğü, bu zilyetliğin aralıksız-çekişmesiz ve malik sıfatıyla sürdürülüp sürdürülmediğinin meşhur ve
unutulmaz olaylar, yani maddi olaylara dayalı olarak saptanmalıdır.189 Yerel
bilirkişinin sözleri ancak dinlenen tanık sözlerinin doğruluğunu tamamlayıcı
bir bilgi olarak gözönünde tutulabilir. Zilyetliğe dayalı tescil davalarında tanık
dinlenmeden, yerel bilirkişinin sözleri ile tescile karar verilemez.190 Özellikle
185 OKTAY,S.: age. s.74. İhyanın tamamlanmasında amaç, arazinin hiçbir şekilde tarıma elverişli değil iken, yani hiç
tarım yapılmayan yerlerden iken, zor ve zahmetli bir emek ve masraftan sonra ziraate elverişli hale getirildikten ve
tarla, bağ, bahçe olarak kullanılmaya başlandıktan sonra her yıl içerisindeki ufak taş parçalarını toplamak ihyanın
devamı anlamına gelmez (8 HD 27.06.2000 T. 1501/5507 ; YKD. 2001/9 s. 1342).
ı
186 KILIÇ,H.: age. s.27
187 OĞUZMAN, K. SELtÇİ, Ö.:age. s. 59.
188 OĞUZMAN, K.-SELlÇt, Ö.rage. s. 405 ; KURDOĞLU, S.: age. s. 390 ; KÜLEY, M.M.: age, s.60 vd.
189 KARAM AN,D.: age, s.41 ; SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.301 ; 17 HD 10.05.2000 T. 2315/2319 (YKD.
2000/7, s. 1086). Tapusuz taşınmaza, kimin zilyet olduğu yönü araştırılırken, zilyetliğin hangi günden başladığı, ne
biçimde sürdürüldüğü, kimin ve ne zamandan beri taşınmaza zilyet olduğu etraflıca sorulup, saptanmalı ve bu zil
yetliğin taşınmazın ekonomik amacına uygun bir biçimde sürdürülmüş olup olmadığı yönleri üzerinde durulmalıdır
(7 11D 26.09.1977 T. 369/9517 ; KILIÇ,H.: age. s.5 2 ); KILIÇ,H.: age. s.49. Zilyetliğin başlangıcı ile süresi ve kul
lanım şeklinin tespiti gerekir (HGK 16.03.1988 T. 8-604, 255 ; KILIÇ,H.: age. s.53). Ağaç dikmek suretiyle 20 yı
lı aşkın zilyetliği bulunduğunu ileri süren davacının iddiasının, diktiği ağaçların yaşının tespiti suretiyle araştırılma
sı gerekir (HGK 06.07.1968 T. 8/656, 549 ; İKİD S.97, s.6638).
190 8 HD 05.10.1998 T. 913/9733 (YKD. 1998/11, s.1637). Aynı kararda; yerel bilirkişinin zilyetlik konusundaki söz
leri ancak, zilyetliğin tespiti amacı ile dinlenen tanıkların sözlerinin doğruluğunun gösteren tamamlayıcı bir bilgi
olarak gözönünde tutulabileceği de belirtilmiştir. HYY. md.259 uyarınca, dinlenecek tanıkların taşınmazın başında
dinlenmeleri gerekir (HGK 04.05.1988 T. 1987/8-828, 358 ; KILIÇ,H.: age. s.58).
Erol KARAASLAN
489
keşif sırasında çokça duyulan; "taşınmazda kendimi bildim bileli davacı zil
yettir" sözü her kişiye göre değişebilen bir ruh ve yaş devresini ifade edip, zilyedlik gibi maddi olaylardan oluşan durumun başlangıç ve süresini açıkla
maktan uzak olduğu için, zilyetliğin kazanmayı sağlar süreye ulaştığı koşulla
rının gerçekleştiğini ispata yetmemektedir.191
TMY. md.713 göre olağanüstü zamanaşımı yoluyla mülkiyet hakkının
kazanılabilmesi için, taşınmaza malik sıfatıyla, çekişmesiz ve aralıksız yirmi
yıl süreyle zilyet olunması gerekir. Şimdi bu koşulları teker teker ele alalım.
a) Malik Sıfatıyla Zilyetlik:
Malik sıfatıyla zilyetlik,192 zilyedin bir başkasının taşınmazda üstün bir
hak sahibi olduğunu kabul etmemiş, davranışlarıyla zilyetliği malik sıfatıyla
sürdürmüş olduğunu kabul ettirir bir görüntü kazanmış olmasıdır.193 Her şey
den önce, zamanaşımı yoluyla taşınmaz edinecek kişinin, taşınmazın maliki
inancıyla hareket etmesi gerekir. Bu inançla hareket ettiği taşınmaza ilişkin
olarak yaptığı eylem ve işlerden anlaşılabilir. Aksi halde yani; zilyet maliki ol
duğu inancıyla değil de bir sınırlı ayni hak veya alacak hakkı sahibi olduğu
inancıyla hareket ediyorsa artık bu yolla taşınmazın mülkiyetini kazana
maz.194
Bir kimse başlangıçta fer'i zilyet olduğu halde sonradan malik sıfatıyla
zilyet olduğunu iddia ediyorsa bunu kendisi kanıtlamalıdır. Örneğin; taşınma
zı önce başkasından kiralayan kişi sonradan malik sıfatıyla zilyet olduğunu
iddia etmekteyse bunu kendisi ispat etmelidir. Bu halin dışında zilyetliğin ma
lik sıfatıyla olduğunu ileri sürenin bunu kanıtlaması gerekmez.195 Buna karşı
lık malik sıfatıyla zilyetliğin doğrudan doğruya zilyetlik şeklinde olması gerek
191 8 HD 30.11.1973 T. 5173/6812 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.301).
192 Kavram tartışması için Bknz. KÜLEY, M.M.rage. s.60 ; DÜZCEER,A.R.: age. s. 187
193 ESMER, G.: age. s. 514. Davacının zilyetliği çekişmesiz, malik niyet ve sıfatıyla geçmiş bulunduğuna göre... (8 HD
21.03.2002 T. 54/2318 ; yayınlanmamıştır). Zilyedin malik olma değil, malik gibi zilyetliğini sürdürme kasdını ta
şıması yeterlidir (7HD 10.10.1079 T. 8130/9285 ; OĞUZMAN, K. SELİÇİ, Ö.:age. s.405 veDp.418).
194 KILIÇ,H.: age. s.828 ; AYAN, M. :age. s. 183. Hazine vekili tarafından dosyaya sunulan belgelere göre; dava ko
nusu taşınmazlar hakkında başka kimselerden işgal tazminatı alındığı anlaşılmaktadır, tşgal tazminatı alınan yerler
ile dava konusu yerler aynı ise, davacının bu yerdeki zilyetliğinin malik niyet ve sıfatıyla geçip geçmediğinin araş
tırılıp belirlenmesi daha açık bir deyimle; bu yerlerin davacının tasarrufunda olup olmadığının araştırılması gerekir
(8 HD 18.03.2002 T. 2128/2214 ; yayınlanmamıştır). Haksız işgal tazminatı, kira ödemek gibi mahiyeti itibariyle
bir malikin yapmaması gereken davranışlarda bulunan zilyedin bu hareketleri zilyetliğin malik sıfatıyla gerçekleş
mediğinin delilini oluşturur (KÜLEY, M.M.; age. s.63 ; OĞUZMAN, K.-SELtÇt, Ö.;age. s.405). Taşınmazın hazi
ne adına tescil edilmesinden sonraki evrede; hazine ile kira sözleşmesi yapmak, tescilden önce gerçekleşen zilyetli
ğin malık sıfatıyla olmadığına delil oluşturmaz (DÜZCEER,A.R.; age. s.193). Ne gerçek malik olmaya, ne kendisi
ııi malik sanmaya, ne de ilerde malik olacağına dair kanaat sahibi olmaya gerek olmadığı görüşü için Bknz. OK
TA Y ^.: age. s.78
195 ERTAŞ, Ş.: age s. 234 ; OĞUZMAN, K.-SELtÇt, Ö.: age. s. 405. Bu halde zilyetlik sıfatının değişmesi geriye et
kili değildir ve malik sıfatıyla zilyetlik zamanaşımı süresince devam etmelidir (OĞUZMAN, K.-SELİÇt, Ö.:age.
s.405) ; DÜZCEER,A.R.: age. s.193. F e ri zilyedin kazanamayacağı yönünde karar için Bknz. HGK 31.05.1961
T. 1-19, 34 (ÖZKAN,H.: age, s.373)
490
mez. Dolayısıyla zilyetlik de yeterli sayılır. Ayrıca malik sıfatıyla zilyetlik, za
manaşımı süresince devam etmelidir.196
Malik sıfatıyla zilyet olmak için medeni hakları kullanma ehliyetinin bu
lunması gerekmemekte, sadece temyiz gücünün bulunması yeterli olmakta
dır. Malik sıfatıyla zilyetlik aslen kazanılabileceği gibi, devren de kazanılabilir. Ayrıca kendi zilyetliğine başkasını da katarak müşterek zilyetlik tanınma
sında olduğu gibi, tesisen kazanma da olanaklıdır.197
Mirasçılar arasında malik sıfatıyla zilyetlik oluşmaz,198bu nedenle miras
çılar arasında kazandırıcı zamanaşımı ile taşınmaz kazanılamaz. Ancak;
paylı mülkiyette paydaşlar arasında zamanaşımı ile kazanma olur.199 Elbirliği
halinde mülkiyete tabi bir taşınmazın mirasçılardan biri tarafından üçüncü bir
kişiye satışı sonuç doğurmaz. Diğer mirasçıların onay vermeleri gerekir. Yar
gıtay kararlarına göre açıkça olmasa da uzun süreli kullanıma ses çıkarma
yan mirasçılar, örtülü onay vermiş sayılmaktadırlar.200
Zilyetlik taşınmazın tamamında değil de bölünmesi olanaklı bir kısmı
üzerinde kurulmuş olsa bile, o kısımla ilgili olarak kazandırıcı zamanaşımı iş
ler.201 Burada 3194 sayılı İmar Yasasının 18. maddesi hükmü uyarınca ifrazın
mümkün olması gerekir.202
b) Çekişmesiz Zilyetlik:
Zamanaşımı ile taşınmaz edinilmesi aynı zamanda bu zilyetliğin aralıksız
olarak sürmesine de bağlıdır. Burada çekişme "dava" şeklinde anlaşılmalıdır.
MY. md. 639’dan farklı olarak TMY. md.713, "dava" sözcüğünü kullanmıştır.
196 AYAN, M.: age s. 183
197 OKTAY.S.: age. s.7S ; ESMER,G.: age. s.517 vd.
198 tBK 26.05.1954 T. 7/17 ve İBK 15.05.1957 T. 2/11 (DÜZCEER,A.R.: age. s.194); SINMAZ,B.-KARATAŞ,[.: age.
s.318 ; DÖNMEZ,!.: age. s.368. HGK 04.12.1963 T. 8-32, 53 (ABD 1964/1, s.l 12); HGK 10.03.1965 T. 8-197, 97
1 İKİD S.75, s.346). Taşınmaz ister müşterek mülkiyet halinde, ister iştirak halinde olsıın, mirasçılar arasında zamanaşımı işlemez (8 HD 30.09.1991 T. 3200/12837 ; KILIÇ,H.: age. s.836). Elbirliği ile mülkiyette mirasçıların tere
kedeki malları üzerinde belli pay ve payları olmayıp, hakları taşınmazın tümü üzerinde yayılmış vaziyettedir.
TMY.702. maddesi hükmü uyarınca, topluluk devam ettiği sürece bir pay üzerinde tasarrufta bulunulmaz. Bu mül
kiyet türünde mirasçıların belli pay veya payları »'Iuladığından, mirasçılardan her biri kendi payı için, iptal ve tescil
isteyemez. Bu şekilde açılmış bulunan bir davaya dıger mirasçıların katılması veya onaylarının alınması ya da mi
ras ortaklığına temsilci atanması yoluyla davanın yürütülmesi olanaklı değildir. Davanın reddi gerekir (8 HD
25.03.2002 T .l838/2458 ; yayınlanmamıştır).
199 OĞUZMAN, K.-SELÎÇt, Ö.: age. s. 404 ; DÜZCEER.A.R.: age, s.197 ; KILIÇ,H.: age, s.828 ; HGK 16.01.1981
T. 1979/8-312, 15 (KILIÇ,H.: age. s.842); 8 HD 14.03.2002 T. 2001/4945, 2081 (yayınlanmamıştır).
200 8 HD 14.05.1985 T. 5291/5428 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,I.: age, s.319).
201 OĞUZMAN, K.-SELtÇt, Ö.: age. s. 404 ; KILIÇ,H.: age. s.828. Aksi yönde görüş için Bknz. BERTAN,S.: age.
s.550. Ancak TMY. 713 taşınmazın tamamı, bir parçası veya bir payı üzerinde bu hakkın kurulabileceğim açıkça
belirtmiş olduğundan tartışmanın yaran kalmamıştır.
202 ifraza ilişkin îınar Yasasının 18. madde hükmü emredici nitelikte olan bir hükümdür. Belediye başkanlığının ceva
bından ifrazı mümkün olmadığı bildirildiğine göre, taksimde muris Hasan’a verilen ve onun satışıyla davalı Cemile’ye geçen taşınmaz bölümü ile geriye kalan miktarların yüzölçümleri dikkate alınmak suretiyle, paylı olarak iptal
ve tescile karar verilmelidir (8 HD 18.03.2002 T. 1242/2210 ; yayınlanmamıştır).
Erol KARAASLAN
491
Yeni düzenlemede "nizasız" sözcüğü yerine, "davasız" sözcüğüne yer
verilmiştir. Çünkü, nizasız yani çekişmesiz kelimesi de belirsizdir; örneğin no
terlik aracılığıyla gönderilen bir protesto veya eylemli bir müdahale veya ça
tışma da niza olarak nitelendirilebilir. Oysa amaç, İsviçre Medeni Yasasını,
şerh ve tefsir eden bütün hukuk bilginlerinin birleştiği gibi, zilyede karşı bir ge
ri alma veya elatmanın önlenmesi davası açılmış olmasının niza sayılacağı
dır. 3091 sayılı Taşınmaz Mal Zilyetliğine Yapılan Tecavüzlerin Önlenmesi
Hakkında Yasa da, yönetsel bir yolla çekişmenin giderilmesi istendiğinden
buradaki anlamda "niza" sayılmaz ve zilyetliği kesintiye uğratmaz; çünkü,
Türk Medeni Yasası, anlaşmazlıkların kesin olarak çözümlenmesini yangı
yerlerine bırakmıştır,'yalnız eylemli elatmaların geçici bir zaman için önlen
mesi amacıyla 3091 sayılı yasa çıkarılmıştır. Bunlardan dolayı "nizasız" yeri
ne "davasız" sözcüğünün kullanılması uygun bulunmuştur.203
Davanın çekişme konusu olabilmesi, gerçek hak sahibi ile zamanaşımın
dan yararlanacak zilyed arasında geçmesi gerekmektedir. Ayrıca gerçek hak
sahibinin yargılamada, her usuli işlemi, zamanaşımını keser.20'1Yirmi yılın so
nunda çıkan çekişmeler ise önemli değildir. Aynı şekilde üçüncü kişiler tara
fından açılan davalar ile zilyed tarafından açılmış bir tescil davasının yirmi yıl
lık süre dolmadığı için reddedilmesi de bu anlamda çekişme sayılamaz. Zil
yedin yeniden açacağı davada; reddedilen eski davanın açma gününden ön
ce geçen süre de hesaba katılır.205 Ancak Yargıtay’ın, yeni kararlarında bu
nun aksinin kabul edildiği görülmektedir.206Tescil istenen yer hakkında, evvel
ce açılmış tapu iptali davası sonuçlanmamışsa, halen kesinleşmemiş ve ay203 Türk Medeni Yasasının 713. maddesi ile ilgili gerekçesi (Türk Medeni Kanunu, Türk Medeni Kanununun Yürür
lüğü ve Uygulanması Hakkında Kanun ve Gerekçeleri, T.C. Adalet Bakanlığı Yayınlan, Ankara 2002, s.538).
204 OKTAY,S.: age, s.85 ; BERTAN,S.: age. s.564 ; ESMER,G.: age. s.515 ; ESENER,T.-GÜVEN,K.: age. s.152 ; ER
TAŞ,Ş.: age, s.235. HYY 101 vd. maddelerine dayanılarak tedbir koydurmak için mahkemeye başvurular ile
BY.137. maddesine göre verilen 60 günlük süre ile de zamanaşımının kesileceği görüşü için Bknz. BERTAN.S.:
age, s.564. Nizadan amaç, başka birinin çıkıp da orada hak iddia ederek mahkemeye başvurması demektir. Açılan
dava red edilirse, böyle bir dava zilyetliği etkilemez (-8 HD 26.02.1971 T. 835/1016 ; ESMER,G.: age, s.515 ve
Dp.93). Çekişme, gerçek malikin, istihkak davası açmasıdır. Malikten başka kimsenin açacağı zilyetlik davası
md.639 (TMY. md.713)'da aranan çekişmeyi oluşturmaz. Fakat dava sonunda zilyedin elinden zilyetliği alınırsa,
zilyetlik ortadan kalkacağından madde işlemez. Böyle bir davanın açılmış olması maddeden yararlanmaya engel ol
maz. Aynı şekilde malikin de mülkiyet hakkını ileri sürmeksizin zilyetliğe dayanan davası çekişme olarak nitelendirilıııemesi gerekir, görüşü için Bknz. OĞUZMAN, K.-SELÎÇİ, Ö.:age. s.408 ve Dp.428. Aksi yönde TMY. 683’e
dayalı mülkiyet davalan veya TMY.982 vd. maddelerine gereği zilyetliğin korunmasına ilişkin davaların da çekiş
me sayılacağı görüş için, Bknz. DÜZCEER,A.R.: age, s.207.
205 A YAN,M.: age. s. 184 ; DÜZCEER,A.R.: age, s.212 ; HGK. 12.05.1973 T. 1969/8-808,403 (DÜZCEER, A. R.: age.
s.212 ve Dp.21 ); 7 HD 20.12.1990 T. 12149/15575 (AYAN,M.: age. s.184 ve Dp.373). Aksi yönde karar için Bknz.
8 HD 25.06.1974 T. 168/3366 (DÜZCEER,A.R.: age, s.214).
206 D e fi yoluyla kazanma koşullarının oluşmadığı savunulmuş, mahkemece 20 yıllık kazandırıcı zamanaşımı süresi
dolmadığından dava reddedilmiş ve hüküm kesinleşmiştir. Açıklandığı üzere davalının d e fi yerinde görülmüş ve
dava ret edilmiştir. Bu nedenle TMY. 640 ( 714) maddesi yoluyla BY. md.133 hükmü gereği kazanma zamanaşımı
kesilmiştir. BY. ,md.l35’de zamanaşımı kesilmiş olması halinde, yeni sürenin işlemesi gerektiği hükme bağlanmış
tır (HGK 13.06.2001 T. 8-480, 519 ve HGK 07.11.2001 T. 8-946, 773 sayılı ilamlan). Aynca somut olayda, hük
mün kesinleştiği tarihten, bu davanın açıldığı güne kadar kazanmayı sağlayan 20 yıllık süre geçmemiştir. Davanın
reddi gerekir (8 HD 18.01,.1996 T. 13512/510 ; http://adalet.org/obekran.php7idsl535).
492
OLAĞANÜSTÜ ZAMANAŞIMI YOLUYLA TAŞINMAZ EDİMİNİ <TMY.md.713)
rica aynı yer hakkında açılmış elatmanın önlenmesi davası bulunan hallerde,
tescil istenen yerdeki zilyetliğin çekişmesiz olduğunun tesbiti bakımından her
iki dava sonucunun beklenmesi gerekir.207
Zilyet aleyhine açılan davanın zamanaşımını kesmesi için, kazanılması
yeterli olup zilyetliğin geri alınmasına ve zilyedin eylemli egemenliğine son
verilmesine gerek yoktur.208
Kazandırıcı zamanaşımının tamamlanmasından sonra, zilyet aleyhine
açılan dava başarıyla sonuçlanmış olsa da, zilyedin çekişmeden önce kazan
dığı haklar saklı kalır.209
Hemen belirtmek gerekir ki, zamanaşımını kesen nedenler yalnızca da
va değildir. Zamanaşımına ilişkin unsurların birinin kaybı durumunda da za
manaşımı kesilecektir. Hazine adına yapılan tescil veya kadastro sınırlanılması gibi durumlarda malik sıfatıyla zilyetlik son bulacaktır. Ancak bu halde
de bu işlemlerin yapılma anına kadar geçen süre kazandırıcı zamanaşımı sü
resinin hesabında gözönünde tutulacaktır.
c) Zilyetlik Aralıksız ve Yirmi Yıl Sürmüş Olmalıdır:
TMY. 713. maddesi zilyetlik yoluyla geçmesi gereken süreyi yirmi yıl ola
rak belirlemiştir. Bu süre aralıksız olarak geçmiş olması gerekir. Aralıksız
geçmekte amaç, zilyetliğin zamanaşımı süresinde kaybedilmemiş olması
dır.210 Gereken yirmi yıllık sürenin mutlaka mülkiyeti kazanacak kişinin zilyet
liğinde bulunması şart değildir. Zamanaşımından yararlanma şartları bulunan
her zilyet, aynı şartları taşıyan önceki zilyedin, zilyetlik süresini kendi süresi
ne ekleme olanağına sahiptir.211 Bu durumda önemli olan sonraki zilyedin de
malik sıfatıyla zilyet olması ve önceki zilyedin ardıllık (halefiyet) ilişkisinin bu
lunması gerekmektedir. Ardıllık, külli veya cüz’i olabilir.212
Zilyet isteyerek veya istemeyerek taşınmaz üzerindeki eylemli durumu
nu devam ettirememişse aralıksız koşulu gerçekleşmemiş olur. Ancak zilye
din istemi dışında kısa bir süre devam eden -su baskını gibi- kesilmeler ara
lıksız koşulunu engellemiş olmaz.213
207 8 HD 25.03.1966 T. 1823/1738 (KILIÇ,H.: age. s.816).
208 DÜZCEER.A.R.: age. s.208. Ancak aksi yönde karar için Bknz. 7 HD 22.10.1981 T. 3730/10903 (DÜZCEER.A.R.:
age. s.208 ve Dp. I 1).
209 DÜZCEER,A.R.: age. s.210
210 OĞUZMAN, K.-SELİÇİ, Ö.: age. s. 409
211 OĞUZMAN, K.-SELÎÇİ, Ö.: age. s. 409 ; ŞENER,E.: age. s.1256 ; OKTAY,S.: age. s.86 ; ESMER,G.: age. s.516
; KILIÇ,H.: age. s.826 ; SINMAZ,B.-KARATAŞ,I.: age. s.308 ; DÖNMEZ,!.: age. s.368. Yeni malik, tapunun mik
tar fazlası olduğu anlaşılan kısmını, kazandırıcı zamanaşımı koşullarının varlığı halinde, satıcının zilyetliğine daya
narak, adına tescilini isteyebilir (1 HD 22.05.1986 T. 5750/6124 ; YKD 1987/3, s.378).
212 OĞUZMAN, K. SELİÇİ, Ö.: age. s. 409 vd. ; OKTAY,S.: age. s.87-88 ; SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age, s.308 ;
ESENER,T.-GÜVEN,K.: age. s .l51
213 ESMER,G.: age. s.515 ; KILIÇ,H.: age. s.826 ; SINMAZ,B.-KARATAŞ,1.: age. s.290. Ara verilmiş ise önceki zil
yetlik süresi hesaba katılmaz. TMY. md. 976 " Fiili hakimiyetin geçici nitelikteki sebeplerle kullanılmaması veya
kullanma olanağının ortadan kalkması zilyetliği sona erdirmez" demektedir.
Erol KARAASLAN
493
BY. md. 130 hükmüne göre, zilyetliğin kurulduğu günün ertesinden baş
layan süre kesilmeden veya işlemesini durduran bir sebep ortaya çıkmadan
geçerse, zamanaşımı süresi tamamlanmış olur. Bu sürenin son günü BY.
md.139/2 göre, aynı yasanın 75,76/3 maddelerindeki hükümler gözönünde
tutularak hesaplanır.214 Zamanaşımı, tapuya kayıtlı olmayan taşınmazlarda,
malik sıfatıyla zilyetliğin kurulması anından başlar. Tapuya kayıtlı taşınmaz
larda ise taşınmazın zamanaşımı ile kazanmaya uygun duruma gelmesi anı
ve malik sıfatıyla zilyetliğin kurulma anının birleşmesi ile başlar. Ölüm sebe
bine dayanılmakta ise zilyetlik önce kurulmuş olsa da, mal sahibinin ölüm ta
rihinden başlar. Gaiplik halinde, gaiplik kararından itibaren başlayacaktır.216
BY. md.133’de sayılı durumlarda zamanaşımı kesilir. Kesilen zamanaşı
mı aynı yasanın 135/1 şartları taşıması halinde yeniden işlemeye başlar. Za
manaşımı kesildiği zaman önceki süreler dikkate alınmayıp baştan başlar.
Oysa ki BY. 132. maddesinde sayılı hallerin varlığında zamanaşımı durur.
Sözkonusu hal sona erinceye kadar işlemeden olduğu gibi duracak, bu halin
sona ermesiyle de kaldığı yerden işlemeye devam edecektir.
6093 sayılı yasa md.4/ll ile, batıya nakledilenlerle ilgili olarak, yasaklılık
devam ettiği sürece, hiç zilyet olmadıkları yasak bölgelerdeki taşınmazların,
aralıksız zilyedi sayılmışlardır.216
V.3) YARGILAMA KOŞULU
Zamanaşımı yoluyla taşınmazı edinmek isteyen zilyet koşulları tamam
ladığını belirterek mahkeme kararı ile taşınmazı edinebilir. Kazandırıcı'zama
naşımı koşullarının oluşması ile taşınmaz üzerindeki zilyetlik kendiliğinden
mülkiyet hakkına dönüşmez. Bu koşulların oluşması halinde, zilyet yararına
"tescili talep hakkı" doğar. Olağanüstü zamanaşımı yoluyla kazanma; zilyet
aleyhine açılan elatmanın önlenmesi davasında, zilyet tarafından defi olarak
da ileri sürülebilir.217 Tescil davaları belli bir süreye bağlı olmaksızın her za
man açılabilir.219 Zamanaşımı yoluyla taşınmaz kazanılması aslen kazanma214 BERTAN,S.: age, s.564 ; OĞUZMAN, K.-SELİÇİ, Ö.:age. s. 410. Eski hukukta bu kurum olmadığından o dönem
den kalan taşınmazlar açısından bilgi için Bknz. BERTAN,S.:age. «.546. "Adi zamanaşımı, olağanüstü
zamanaşımına çevrilebilin mi ?" tartışması için Bknz. BERTAN,S.:age. s.561 vd.
215 BERTAN,S.: age. «.554 ; OĞUZMAN, K.-SELÎÇt, Ö.rage. s. 409 ; OKTAY,S.: age. s.86 ; AY AN,M.: age. *JS3;
ESENER,T, GÜVEN,K.: age. s.151
216 DÜZCEER,A.R.: age. s.20i
217 ERTAŞ,Ş.: age. s.235 (aynı yerde anılan HGK kararı) ; AY AN,M.: age. s.l £6. Tapusuz taşınmaza hâzinenin elat
masının istenmesiyle açılan davada, mahkemece davacıya süre verilerek tescil davası açması için önel verilmelidir
< HGK 30.06.1983 T. 5-380, 493 - HGK 28.03.1984 T. 8-943, 342 ; UYAR,T.: Yargıtay Kararlarında Elatmanın
Önlenmesi (Meni Müdahale) ve İstihkak Davaları, TBBD 2000/1, *.114).
218 S HD 18.10.1993 T. 1992*6*73,10312 (YKD 3994/2, s 3 1 « i
494
dır.219 Burada tartışmalı bir konu da kazanma anıyla ilgilidir.220 Dava, koşulla
rın gerçekleştiğinin belirlenmesi ve zilyet adına tescilin gerçekleştirilmesi için
açıldığından, niteliği itibariyle bir tesbit davasıdır. Tescil davası, kazandırıcı
zamanaşımı zilyetliği ile koşullarının gerçekleştiğinin saptanması ve tapuya
tescil işleminin yapılması olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.
Tescil davasında davalı, zilyetliğini her türlü delil ile kanıtlayabilir. Bu ko
nu yeri geldiğinde konusu içinde değinildiğinden ayrıca ele alınmayacaktır.
Ancak aşağıda genel olarak mahkemece yapılacak işlemler irdelenmiştir.
a.
TAPU SİCİLİNE KAYITLI OLMAMA VEYA KAYITLI OLMAKLA BİR
LİKTE MALİKİNİN KİM OLDUĞU ANLAŞILMAMA KOŞULU
aa) Tapusuz Taşınmazlar
TMY. md.713 esas itibariyle tapusuz taşınmazları düzenlemektedir an
cak; tapulu taşınmazlar da bazı koşullarla bu maddenin kapsamı içinde kal
maktadır. TMY. md.713/1 kapsamında olan taşınmazlar, özel mülkiyete konu
olabilen ve bu nedenle tapu siciline kaydedilmeleri gereken, ancak; herhangi
bir nedenle kayıt dışı kalmış "tarım toprakları"dır. Kadastro sırasında kadast
ro dışı bırakılmış yerler de bu anlamda tapusuz taşınmazlardandır.221
Kadastro veya tapulama dışı bırakma işlemi, taşınmazın geometrik du
rumunu bildirmediğinden, bir tespit işlemi değil ise de, görevlilerce bir yerin,
tescile tabi olmadığı saptanarak hukuksal durumunu belirtmiş olması nede
niyle, öncelikle bir kadastro veya tapulama işlemidir. Tesbit dışı bırakılan ta
şınmaz hakkında kadastro tutanağı düzenlenmediğinden, paftasının düzen
lenmesi ile işlemin tamamlandığının kabulü gerekir. Tespit dışı bırakılan bir
taşınmaz hakkında, itiraz üzerine Kad.Y. md.7/4’e göre, tutanak düzenlene
rek komisyonca tespit dışı bırakılmasına karar verilmesi veya kadastro mah
kemesi kararı ile tespit dışı bırakılması hallerinde, kadastro komisyonu ve
mahkeme kararı ile taşınmazın hukuki durumu belli olduğundan, bu kararla
rın kesinleştiği tarihte, tespit dışı bırakılma işlemi, kesinlik kazanır. Bu tarih
mülk edinme zamanının ve zilyetliğin başlangıcına esas alınır.222 Tespit dışı
bırakılan yer hakkında, komisyon veya mahkeme kararıyla bir belirleme ya
219 ESENER ,T.-GÜVEN,K.: age. s.151
220 Kazanma anıyla ilgili tartışmalar için Bknz. ESMER,G.: age. s.530 vd. ; ESENER,T.-GÜVEN,K.: age. s. 152-153;
AYAN,M.; age. s.191 ; ERTAŞ,Ş.: age. s.236 ; KURDOĞLU, S.: age. s. 391. 04.12.1998 T. 1996/4 1998/3 sayılı
İBK göre; mahkemenin kararı yapıcı-kurucu-yenilik doğurucu nitelikte olduğundan, taşınmaz üzerindeki mülkiyet
hakkı mahkeme kararının kesinleşmesi anında kazanılır (İzmir BD. 1999/Temmuz, s.91 vd.) Zamanaşımı ile kazan
ma anının ve bu kazanmanın geçmişe etkili olmamasının pratik önemi bakımından Bknz. ÖZDEMİR OKTAY,S.:
age. s. 655 vd.
221 AYAN,M.; age. s. 179 vd. ; ÖZMEN,î.-ÇORBALI,H.: 3402 Sayılı Kadastro Kanunu Şerhi, Ankara 1991, s.265
222 8 HD 15.03.2002 T. 1368/2125 (yayınlanmamıştır).
Erol KARAASLAN
495
pılmamış ve kadastro tutanağı düzenlenmeden, pafta düzenlenmesi suretiy
le hukuksal durumu belirlenerek tespit dışı bırakma işlemi tamamlanmış ise
paftanın düzenlendiği tarih kazanma süresinin ve koşullarının hesaplanma
sında esas alınmalıdır. Paftanın düzenlenme tarihi kadastro müdürlüğünden
sorulmalıdır.223 Düzenleme tarihi ile dava tarihi arasında aranılan kazanma
koşulları gerçekleşmelidir.224
bb) Tapulu Taşınmazlar
Tapulu bir taşınmazın varlığı halinde, uygulamada "tapu iptali ve tescil
davası" olarak anılan dava türünün açılması gerekir. Bu halde, ilk önce mev
cut tapu kaydının iptaline ve yeni malik adına tesciline karar verilmelidir. Ta
pu kaydının iptaline karar verilmeden, davacı adına tapuya tesciline karar ve
rilmesi çifte tapuya yol açacağından yasaya uygun olmayacaktır.225
Tapulu taşınmazlardan sadece üç halin varlığında, kazandırıcı zamana
şımı yoluyla kazanma sağlanabilecektir.
Tapu Sicilinden Gerçek Maliki Anlaşılmayan Taşınmazlar
Tapu kayıtlarındaki tescil geçerli bir hukuki neden olmadan yapılması
halinde oluşan duruma yolsuz tescil denilmektedir. Yolsuz tescil halinde tapu
sicili gerçek maliki göstermiyor demektedir ki bu TMY. 713/11 anlamında za
manaşımı yoluyla kazanmaya uygun demektir.
Yolsuz tescil üçüncü kişi adına veya kazandırıcı zamanaşımı zilyedi adı
na yapılmış olabilir. Bu halde de yolsuz tescil olduğundan zamanaşımı yoluy
la kazanılabilir.226
Tapu Sicilinden Malikinin Kim Olduğu Anlaşılmayan Taşınmazlar
Bu halde de taşınmaz tapuya kayıtlıdır fakat; gerek bu kayıttan, gerekse
yardımcı belgelerden, yazılı malikin kim olduğu belirlenememektedir.227Genel
olarak gerekli dikkati gösteren herkesin malikin kim olduğunu anlamayacağı
hallerde, tapu sicilinde yazılı olan malikin bulunmadığının kabulü gerekir. Ma223 Kadastro müdürlüğünden, taşınmazın hangi tarihte ve ne sebeple tespit dışı bırakıldığının sorulması gerekir (8 HD
15.03.2002 T. 1393/2124 ; yayınlanmamıştır).
224 Dava konusu taşınmazın tespit dışı bırakıldığı tarihten dava tarihine kadar yirmi yıllık kazanma süresi ve koşul
larının oluşması gerekir (8 HD 12.02.2002 T. 179/1283 - 8 HD 12.02.2002 T. 953/1282- 8 HD 14.02.2002 T.
827/1341 ; yayınlanmamıştır). 20 HD ise. Ülkemiz kırsalında bazı taşınmazların zorunlu sebeplerle geçici bir süre
için tasarruf edilmediği bir gerçektir. Yörede bu sıralarda yapılan bir kadastroda taşınmaz hakkında kadastro
tutanağı düzenlenmemesi, başka bin anlatımla o taşınmazın tapulama dışı bırakılması halinde, zilyetliği tapulamanın
kesinleştiği tarihten başlatmak doğmuş olan mülkiyet hakkını ortadan kaldırır, görüşündedir (20 HD 04.06.1998 T.
5189/5818 ; YKD 1998/9, s. 1359).
225 8 HD 18.03.2002 T. 2020/2144 (yayınlanmamıştır).
226 DÜZCEER.A.R.: age. s.471. Aksi yöndeki HGK 20.03.1981 T. 1980/1-2434, 151 sayılı kararı için Bknz. aynı yer
ve OĞUZMAN, K.-SELİÇİ, Ö.: age, s.402.
227 KÜLEY,M.M.: age, s.54
496
likin kim olduğunun anlaşılmaması, malik sütununun boş bırakılmış olmasın
dan, sicilde kimliğin gizli ve yetersiz olarak gösterilmiş olmasından ileri gelebilir.228Yine gerçek olmayan gerçek kişi veya tüzel kişi adına (nam-ı mevhum)
kayıtlı taşınmazlar da bu kapsamdadır.229 Nam-ı müstear adına kayıtlı taşın
mazlar da, gerçekten tanınmıyorsa, tapu kaydından kim olduğu anlaşılmayan
kapsamında kalacaktır.
TMY. 713. maddesinde iyiniyet aranmadığından, zilyet gerçek maliki ta
pu dışında bilgilerle biliyor olabilir. Bu nedenle yine bu maddeden yararlanabi
lir. Malikin tespitine yönelik olarak aşağıdaki araştırmanın yapılması gerekir;
1-Tapu kaydının tüm tedavüllerinin ve kayda esas olan evrak müsbetinirı
tapu yönetiminden, nüfus kayıtları ile belgelerin nüfus yönetiminden getirtilip
incelenmesi; gerekirse bilirkişi incelemesi yapılması, 2-Tapulama ve kadast
ro gören yerlerde ve kadastro sonucu oluşan tapularda, tapulama ve kadast
ro bilirkişileri, tutanaklarından belirlenerek, dinlenmeli, tutanağın dayandığı
belgeler getirilmeli, 3-Dava konusu taşınmaza komşu tapu ve parsellerin da
va tarihindeki malikleri dinlenmeli, komşu taşınmazlara ait tapu ve kadastro
tespitine dayanak olan belgeler ve kayıtlarda ilk tesislerinden itibaren, bütün
tedavülleri ile getirtilerek dava konusu taşınmazı kime ait olarak gösterdiği in
celemeli ve tanık sözleri de bu belgeler ile denetlenmeli, 4-Resmi daire ve kurumlardan, bu arada askerlik şubesinden gerekli araştırma, gerekirse zabıta
araştırması yapılmalıdır, 5-Gerektiğinde bu konu ile ilgili olarak, yaşlı kimse
ler arasından seçilecek bilirkişiler ve tanıklar dinlenmelidir. Bu şekilde yapıla
cak araştırma sonunda kayıt malikinin kim ve gerçekten mevcut olan bir kim
senin olduğu anlaşılırsa, malikin kendisi, ölmüş ise mirasçılık belgesi istene
rek, mirasçıları araştırılıp sağ iseler davanın bunlara yöneltilmesi, ölmüş ise
ler mirasçılarının davaya katılmaları için davacıyla önel verilmelidir. Malik mi
rasçı bırakmadan ölmüşse TMY. md.501 göre mirası hâzineye kalacağından,
hâzineyi davaya dahil etmek için davacıya önel verilmeli ve böylece taraf olu
şumu sağlanmalıdır.
Maliki Yirmi Yıl önce Ölen veya Gaipliğine Karar Verilenlere Ait Taşın
mazlar
Yirmi yıl önce ölmüş veya gaipliğine karar verilmiş bir kimse adına mev
cut tescil, taşınmazın malikini göstermemektedir. Bu halde bu kişilerin miras
çılarının bulunması, üçüncü kişilerce zamanaşımı yoluyla kazanmaya engel
değildir.230
228 OĞUZMAN, K.-SELİÇİ, Ö.: age. s. 399 ; DÜZCEER.A.R.: age. s.473 vd.
229 OĞUZMAN, K. SELİÇİ. Ö.: age. S.4Ü0 ; D Ü ZC EER,\ R. age. *.475 ; KÜLEY,M.M.: age, s.56.
2 » OĞUZMAN, K.-SELİÇİ, Ö age. s.400 ; DÜZCEER.A.R.; age. *.477.
Erol KARAASLAN
497
Burada gaiplik kararı halinde adına kayıtlı bir taşınmaz hakkında olağa
nüstü zamanaşımının ne zaman başlayacağı konusuna değinmekte yarar
vardır. TMY. 713/11 (MY. 639/11) "...gaiplikkararı verilmiş..."diyerek, başlama
süresinin gaiplik kararından itibaren hesaplanması gereğini ifade etmektedir.
TMY. md.35/11 (MY.34/111), gaiplik kararının, ölüm tehlikesinin gerçekleştiği
veya son haberin alındığı günden başlayarak hüküm doğuracağının belirt
mektedir. Ancak 713/11. görüşü Yargıtay tarafından daha üstün görülmekte
dir.231 Gaiplik kararı ve ölüm tarihinden, dava tarihine kadar geçen sürenin yir
mi yıla ulaşması gerekir.232
b. MİKTAR KOŞULU
Kazandırıcı zamanaşımı ile belgesiz olarak kazanılabilecek tapusuz ta
şınmazların yüzölçümü sınırlıdır.
Kad.Y. md. 14 hükmü gereği, tapuda kayıtlı olmayan ve aynı çalışma
alanı233 içinde bulunan sulu toprakta 40, kuru toprakta 100 dönüme kadar
olan (bu miktarlar dahil) taşınmazlarda, zilyetliğini belgelerle veya bilirkişi ve
ya tanık beyanlarıyla ispat eden zilyet adına tescil edileceğini belirtmektedir.
1617 sayılı yasının yürürlüğe girdiği 26.07.1972 tarihinden itibaren açılan da
va sonunda zilyed adına bu yolla ya da tapulama veya kadastro yolu ile tes
cil edilmiş taşınmaz veya taşınmazlar var ise bunların miktarlarının, tescil ta
rihlerinin Tapu, Kadastro ve Hukuk Mahkemeleri Yazı işleri Müdürlüklerinden
sorulup belirlenmesi gerekir.
Kad.Y. md. 33 hükmüne göre, aynı yasanın 14 maddesi genel hüküm ni
teliğinde olup Kadastro Yasasının uygulama alanı dışında bulunan taşınmaz
mallar hakkında ve henüz kesinleşmemiş davalarda da uygulanacaktır.
Tescil davası açan davacı, belgesiz kazanabileceği taşınmaz miktarları
sulu toprakta 40 ve kuru toprakta ise 100 dönümdür. Bu miktarlar bir veya bir
den fazla taşınmaz bakımından toplam olarak geçerlidir. Bu miktarları geçen
kazanmalar ise ancak; aynı yasanın 14/111. maddesinde belirtilen belgelerin
varlığı halinde olanaklıdır.234 Bu miktarların aşılması halinde davacıya seçim
lik hakkı hatırlatıldıktan sonra karar verilmesi gerekir.236
231 OĞUZMAN, K. SELtÇt, Ö.:age. s.401.
232 8 HD 19.02.1980 T. 526/1437 (DÜZCEER.A.R.: age. s.477) ; 8 HD 23.02.1995 T. 12195/14822 (http://adalet.
org/obekran.php?id=l 103).
233 Bknz. Kad.Y. rnd.4
234 Mahkemece sadece yazı işleri müdürlüğüne yazılmak suretiyle miktar araştırılması yapılmıştır. Davacılar, mevcut
sa diğer mirasçıları ve murisleri adına aynı çalışma alanı içerisinde belgesizden tespit ve tescil edilmiş taşınmazlar
bulunup bulunmadığının tapu sicil müdürlüğü ve kadastro müdürlüğünden, taşınmazın devletçe sulanan yerlerden
olup olmadığı 3083 sayılı yasa hükümlerine göre köy hizmetleri il müdürlüğünden sorulması gerekir ( 8 HD
01.04.2002 T.2431/2695 ; yayınlanmamıştır). Sulu- kuru araştırması DSt ve köy hizmetleri il müdürlüğünden sorul
malıdır (8 HD 26.06.1998 T. 2697/7449 ; ERDEN,O.: age. s.42).
235 DÜZCEER,A.R.: age. s. 151 vd.
498
Tapu tahsis belgesi mülkiyet belgesi olmayıp, sadece eylemli durumu
bildiren zilyetlik belgesidir.236
Aynı çalışma alanında anılan sınırların aşılması halinde, Kad.Y. md.21
hükmü gözönüne alınarak, davacılara seçimlik haklarının hatırlatılması, aynı
yasanın 14. maddesindeki sınırlamalar gözönünde tutularak hükmün oluştu
rulması gerekir.237 Eğer bu şekilde paylı bir taşınmaz bulunmaktaysa, toplam
yüzölçümlerinin, paya düşen miktarlarıyla orantılı olarak hesaplanması ve
böylece yasal sınırının gözetilmesi gerekir.238
Tapulu taşınmazlar hakkında ise böyle bir sınırlama yoktur.
c) KROKİ - İLAN KOŞULU
1515 sayılı Tapu Kayıtlarında Hukuk Kıymetlerini Kaybetmiş Olanların
Tasfiyesi Hakkında Yasaya ek 5519 sayılı yasaya göre; taşınmazların kroki
si tapu fen memurları olan yerlerde, bu memurlara; olmayan yerlerde bu işi
yapmaya yetkili fen memuruna veya mühendislere yaptırılır. Bu yasayla, ta
şınmazın fenni niteliklere sahip krokisinin düzenlenmesi amaçlanmıştır.239
Dosyada birden fazla kroki ve rapor varsa hükümde açıkça atıf yapılma
lı tarih ve içeriğinden söz edilmelidir.
Düzenlenen kroki, ilamın ekini oluşturur ve infazda gözönünde tutulur.240
6333 sayılı yasa ile MY. md. 639 aracılığıyla hukukumuza giren ve TMY.
md.713 ile de devam eden ilan koşulu, taşınmazda hak iddia eden kişilerin
davaya itiraz etmeleri amaçlanmıştır. Davacı bu durumda hakkının varlığını
bu kişiye karşı da kanıtlamak durumundadır.
Yargıtay uygulamalarında gazete ile ilan bir defa ve yerel ilanlar ise en
az üç defa yapılmalıdır. Gazete ilanı o yörede çıkan gazetelerden biri ile ya
pılabilir. Resmi Gazete ile yaptırılacak ilan, amaca uygun düşmeyecektir.241
Yerinde yapılacak yazılı ilan için, uygun ve alışılmış olan araç ve yer, taşın
mazın bulunduğu köy ve mahallenin muhtarlık veya belediye binaları okul ve
236
237
238
239
240
HGK 04.12.1996 T. 14/763-864 (Yasa D. 1998/Ocak, s.1691).
8 HD 11.02.2002 T. 2001/6195, 1208 (yayınlanmamısur).
HGK 20.04.1994 T. 8-34, 251 ve HGK 31.05.1995 T. 16/579 (ESMER,G.: age. s.528-529).
SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.327.
8 HD 16.02.1987 T. 1618/1334 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.328). Tapusuz bir taşınmazın, tapuya tesciline
karar verilebilmesi için, diğer araştırma ve incelemenin yanında, TMY. md.713/son hükmü gözönünde tutularak öl
çekli krokinin düzenlenmesi gerekmektedir (8 HD 11.02.2002 T. 1090/1231 ; yayınlanmamıştır). TMY. md.
7 13/son hükmü gözetilerek taşınmazın sınırlan gösterilmeli, fenne uygun kroki düzenlenip, hüküm fıkrasının buna
göre düzenlenmesi gerekir (8 HD 15.03.2002 T. 1393/2124 ; yayınlanmamıştır).
241 8 HD 30.01.1984 T. 393/911 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.330). Tapusuz taşınmazın tescili istenildiğine
göre, TMY.md.713/IV hükmü gözönünde tutularak yerel ve gazete ilanlarının yapılması, 3 aylık ilan süresinin dol
masının beklenmesi, ondan soma uyuşmazlık hakkında hüküm kurulması gerekir (8 HD 12.02.2002 T. 972/1281;
yayınlanmamıştır).
Erol KARAASLAN
499
cami kapılarıdır.242 Gerek yerel, gerekse gazete ilanlarında, tescil istenen ta
şınmazın gerçek sınırlarının gösterilmesi gerekir. Bu sınır dava dilekçesinde
ki değil, keşifte belirlenen sınır olmalıdır.243 Daha önce açılmış ve HYY. 409
uyarınca "açılmamış sayılmasına" karar verilmiş davada yapılan ilanlar, yeni
açılan davada karar vermek için uygun olmayıp yeniden ilan yapılmalıdır.244
İlan giderleri, davacıdan alınıp, mahkemece yaptırılması gerekir.245Yerel
ilanların yapılması için merciine müzekkere yazılması ve ilanların yapıldığına
dair tutanakların getirilip dosyasına konması gerekir.246
d) İTİRAZIN BULUNMAMASI KOŞULU
Mahkeme son ilandan başlayarak üç ay bekleyecektir. Bu süre içerisin
de bir itiraz davası açılmamış ise veya açılmış olup da reddedilmişse, yuka
rıda değinilen diğer koşulların da tamamlanması halinde karar verilecektir.
itiraz eden, asli müdahalede bulunabileceği gibi, ayrı bir dava açarak iti
razda bulunabilir, ikinci durumda mahkemece kendiliğinden davaların birleş
tirilmesi yoluna gidilmesi gerekir. Müdahalede de ayrı dava açılmasındaki gi
bi harcının ödenmesi gerekir. Davalı olarak tescil davasının davacısı ile hazi
ne varsa ilgili kamu tüzel kişisi gösterilmelidir.
Üç aylık bu süre, hak düşürücü bir süre değildir.247Tapuda kayıtlı bir ta
şınmaz, kayıtlı değilmiş gibi gösterilerek veya öyle sanılan taşınmaz TMY.
md.713’e (MY. md.639) dayanılarak tescil edilse bile, gerçek malik bu tesci
le karşı dava açabilecek ve tescili kendi adına düzeltebilecektir. Bunun nede
ni, önceki hak sahibinin veya mirasçılarının savunma olanağının bulunmama
sı değil, zamanaşımı koşullarından birinin eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
Bu maddedeki en önemli koşullardan biri, taşınmaz üzerindeki aynî hakkın,
tapu kütüğü yoluyla alenileşmemiş olmasıdır. Taşınmaz tapu kütüğünde ka
yıtlı bulunuyor ve bunun üzerindeki hak alenileşmiş ise, zilyetlik süresi yıllar
ca sürse de yine de hiçbir aynî hak kazanamaz. Zamanaşımı koşullarındaki
eksiklikler, itiraz süresinde ileri sürülebileceği gibi, bu süre geçmiş olsa bile,
hatta zilyet adına tescil yapılmış olsa da kazandırıcı zamanaşımı dolayısıy
la verilen hüküm, çekişmesiz yargı (nizasız kaza) sonucunda verildiği için ke
sin hüküm değildir.248
242
243
244
245
246
247
ESMER,G.: age. s.522.
HGK 31.01.1984 T. 31/26 (SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age, s.331).
8 HD 13.05.1981 T. 5681/3320 (YKD 1981/8, s.993).
8 HD 11.02.1966 T. 495/699 (ERDEN,O.: age. s.50).
8 HD 09.02.1998 T. 1997/4883, 818 (ERDEN,O.: age. s.50).
HGK 08.01.1969 T. 1966/8-1180,10 (İKİD S.l 00, s.7739). Üç aylık süre itiraz davasının amacı, tescil davası ile iti
raz davasının birlikte görülmesini sağlamaktır. Bıı süre geçtikten sonra tapu kaydının iptali davası açılabilir, görüşü
için Bknz. OKTAY,S.: age. s. 150.
248 ACEMOĞLU,K.: "Bir Gayrimenkulun Eski Malikinin Mirasçıları, Gayrimenkulu Zamanaşımına Dayanarak Adına
Tescil Ettiren Zilyedi Dava Edebilir mi?", ÎHFM 1965, S.1-4, s.423. Benzer görüş için Bknz. AYAN,M.: age. s. 190
500
Son ilandan itibaren üç ay içinde açılan davada, davacının sadece, ta
şınmaza ilişkin mülkiyet hakkını değil, aynı zamanda, zamanaşımı koşulları
nın gerçekleştiğini de kanıtlaması gerekir.249
Tescile itiraz davası ayrı bir davadır. Reddolunması halinde, tescil dava
sının davacısı lehine yargılama gideri ve dava avukatla takip ediliyorsa veka
let ücreti hükmetmek gerekir.250
Zamanaşımı koşulları oluşmuş ise, zilyet artık malik olduğundan ona
karşı hiçbir dava açılamaz. Koşullarda eksiklik halinde ise, her zaman gerçek
hak sahibi düzeltme davası açarak, tapu kütüğünün düzeltilmesini isteyebilir.
Yeter ki, zilyet taşınmazı bu sefer olağan zamanaşımı ile kazanmamış ol
sun.251
Yargılama giderlerine de değinmekte yarar vardır. TMY. md. 713/1 daya
nılarak açılan davalarda, dava nasıl sonuçlanırsa sonuçlansın, davalı tarafa
yargılama gideri ve avukatlık ücreti yükletilemez.252
V) SONUÇ
Tüm koşulların varolması halinde eylemli olarak taşınmazı kullanan adı
na, taşınmazın tapuya tesciline karar verilecektir. Mülkiyet hakkı, taşınmaz
daha önce hangi haldeyse o şekilde yeni malike geçecektir. Üzerinde kurulu
bulunan sınırlı aynî haklar ve şerh edilmiş alacak hakları gibi haklar zamana
şımı yoluyla el değiştirmeden etkilenmezler. Mülkiyet bu haklarla kazanılmış
olur.
Tescil kararından sonra mahkemenin tapu sicil müdürlüğüne yazılı bildi
rimde bulunmasına gerek yoktur. HYY. md.443, taşınmazlara ilişkin ilamların
kesinleşmesi ile yerine getirilebileceği bildirilmiştir. Ancak İcra ve iflas Yasa
sı 28. maddesine göre karar özetinin tapu sicil müdürlüklerine göndermesi de
gerekmektedir. Ayrıca taşınmazın aynına ilişkin olarak verilmiş bu kararın za
manaşımına uğraması da sözkonusu değildir.
Tescil kararı verildiği takdirde, karara harita ve taşınmazın ölçülerini gös
terir, ölçekli krokisinin eklenmesi gerekir.
249
250
251
252
ESMER,G.: age. s.523
SINMAZ,B.-KARATAŞ,t.: age. s.336.
ACEMOĞLU.K.: age. s.425
8 HD 28.10.1991 T. 1990/İ9089, 14661 (YKD. 1991/12, s.1820). Hazine yasal hasım durumunda bulunduğundan
yargılama giderleriyle sorumlu tutulamaz (8 HD 11.02.2002 T. 1063/1189 ; yayınlanmamıştır). Hazine ile kamu
tüzel kişileri yasal hasım durumunda bulunduklarından, yargılama gideri, harç ve vekalet ücreti ile yükümlü tutul
ması usul ve yasaya aykırıdır. Bu tür davaların niteliği gereği, davayı açan her türlü yargılama giderini karşılamak
la yükümlüdür (8 HD 15.01.2002 T. 351/100 ; yayınlanmamıştır).
501
Erol KARAASLAN
Zamanaşımıyla taşınmaz kazanmanın, sahipsiz kalmış taşınmazların
ekonomik ve eylemli durumu hukukileştirmek açılarından yararının varlığı in
kar edilmez. Ancak; hukukumuzda bu yolla taşınmaz edinilmesinin kolay ol
ması sosyal açıdan zararlıdır. Özellikle köyden kente göçün artık tartışılmaz
bir olgu olması ve tapu kayıtlarının gerektiği gibi tutulamaması bizi endişeye
sevk etmektedir. İsviçre’de bu sürenin otuz yıl olduğu unutulmamalıdır.253
VI)
KAYNAKÇA
ACEMOGLU,K.
:"B ir
Gayrim enkulun
Eski
M alikinin
M irasçıları,
Gayrimenkulu Zamanaşımına Dayanarak Adına Tescil
Ettiren Zilyedi Dava Edebilir mi?", İHFM 1965, S. 1-4
AYAN,M.
:Eşya Hukuku II, Mülkiyet, Konya 2000
AYBAY,A.-HATEMİ,H.
:Eşya Hukuku Dersleri, İstanbul 1981
BAŞPINARjV.
: "Orman
Sınırı
Dışına
Ç ıkarılan
Yerlerin
Hukuki
Durumu",
h ttp ://w w w .ju ra .u n i-s b .d e /tu rk is h /V b a s p in a r1 .h tm l,
AYGENA
: Orman Kanunu, Ankara 2000
BERTAN,S.
:Ayni Haklar, Ankara 1976
CİN,H.-SURLU,M.H.
:T ürk Hukukunda Mera, Yaylak, Kışlaklar ve Mera
Kanunu Şerhi, Ankara 2000
ÇELİKEL,A.
: Yabancılar Hukuku, İstanbul 1993
DÜZCEER,A.R.
: Kazandırıcı Zamanaşımıyla Taşınmaz İktisabı, Ankara
1984
DÖNMEZ,!.
:Tapu İptali ve Tescili Davaları, İstanbul, Tarihsiz
EGEMEN, E.-ÇELİKOĞLU, A.R.KAYNAK,A.N.-SELİMOĞLU,Y.E.GÖK,H.DURSUNKAYA,0. .-Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun On Y ıllık Emsal
Kararları, Ankara 1985
ERDEMİR,!.
: Hukuk Usulü Muhakemesi Kanunu Şerhi, Ankara 1998
ERDEN,O.
: Kadastroda Tespit Dışı Bırakılan Yer Hakkında Açılacak
Tescil Davası, Ankara 2000
ESENER,T.-GÜVEN,K.
:Eşya Hukuku, Ankara 1996
253 BERTAN.S.: age. s.560. Eleştiri için Bknz. aynı eser s.556
502
ESMER,G.
: M evzuatım ızda
G ayrim enkul
Hüküm leri
ve
Tapu
Sicili,İstanbul 1990
GÖZÜBÜYÜK,Ş.
: Yönetim Hukuku, Ankara 1995
HATEMİ,H.
: Vakıflar Kurumuna Hukuk Tarihi Açısından Genel Bir
Bakış, Bu makale için Bknz. Ö Z A Y j.H .: age. s.275 vd.
İNAL,N.
:T ürk Medeni Kanunu, Ankara 1997
KARAMAN,D.
: Kadastro Davaları Uygulama Kılavuzu, Ankara 2001
KILIÇ,H.
:Y argıtay Emsal Kararlarıyla İktisap Zamanaşım ının
Yorumu, Ankara 1992
KURDOĞLU,S.:
Türk Medeni Hukuku Dersleri, İstanbul 1977
KURU,B-ARSLAN,R.-YILMAZ,E.
KÜLEY,M.M.
: Medeni Usul Hukuku, Ankara 2000
: Medeni Kanun ve Tatbikatında Müruruzaman ile İktisap,
İstanbul 1957
OĞUZMAN,M.K-SELİÇİ,Ö.
OKTAY, S.
: Eşya Hukuku, İstanbul 1992
:Türk Hukukunda Tapuda Kayıtlı Olmayan Taşınmazların
Zamanaşımı ile Kazanılması, İstanbul 1990
ÖZAYJ.H.
:Gün Işığında Yönetim, İstanbul 1996
ÖZDEMİR OKTAY,S.
: "Olağanüstü Kazandırıcı Zamanaşımı" Prof. Dr. M.
Kemal OĞUZMAN’ ın Anısına Armağan, İstanbul 2000
ÖZKAN, H.
: Sulh Hukuk Davaları ve Tatbikatı, Ankara Tarihsiz
ÖZMEN,İ.-ÇORBALI,H.
:3402 Sayılı Kadastro Kanunu Şerhi, Ankara 1991
ÖZTAN,B,
: Medeni Hukukun Temel Kavramları, Ankara 1998
SINMAZ,B.-KARATAŞ,İ.
:Z ilye d lik
Nedeniyle
G ayrim enkul
Hukuk
Davaları,
An kara 1997
ŞENER,E.
:Türk Medeni Kanunu, Ankara 1991
ŞENER,E.
:Tüm Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kararları Ankara
2000
TEKİNAY,S.S.
: Medeni Hukuka Giriş Dersleri, İstanbul 1987
UYAR,T.
: "Yargıtay Kararlarında Elatmanın Önlenmesi ve İstihkak
Davaları", TBBD 2000/1
YILMAZ,E.- YILMAZ,Ü.
: Hukuk Rehberi, Ankara 1997
ZEVKLİLER,A.
: Medeni Hukuk, Ankara 1992
503
Erol KARAASLAN
VII) KISALTMALAR
ABD
: Ankara Barosu Dergisi
age.
: adı geçen eser
AİHS
: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
ANY
: Anayasa
Bknz.
: Bakınız
Dp.
: Dip Not
HD
: Yargıtay Hukuk Dairesi
HGK
: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu
HYY
: Hukuk Yargılama Yasası
İBK
: İnançları Birleştirme Kararı
•KİD
: İlmi ve Kazai İçtihatlar Dergisi
İzmir BD
: İzmir Barosu Dergisi
Kad. Y.
: 3402 sayılı Kadastro Yasası
Manisa BD
: Manisa Barosu Dergisi
md.
: madde
MY
: Medeni Yasa
O.Y.
: Orman Yasası
RG.
: Resmi Gazete
s.
: Sayfa
S.
: Sayı
SAADDTRY
: Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım
Reformu Yasası
T.
: Tarih
TBBD
: Türkiye Barolar Birliği Dergisi
TCY
: Türk Ceza Yasası
TM
: Türk Medeni Yasası
TTRÖY
: Toprak ve Tarım Reformları Öntedbirler Yasası
Yargı D.
: Yargı Dünyası
Yasa D.
: Yasa Dergisi
YKD
: Yargıtay Kararlar Dergisi
MALİ HUKUK
KAMU (AMME) ALACAKLARINDA
GECİKME ZAMMI VE FAİZ
Dr. Çetin ARSLAN(*)
ANLATIM DÜZENİ: Giriş, l-Kamu (Amme) Alacakları Kavramı ve Kamu
(Amme) Alacaklarının Kapsamı, II- Kamu (Amme) Alacaklarında Gecikme
Zammı, A- Gecikme Zammının Hukuki Niteliği ve Oranı, B- Gecikme Zammı
nın Uygulanma Süresi, C- Köylerde Gecikme Zammı Uygulaması, D- Gecik
me Zammı Tablosu, III- Kamu Alacaklarında Gecikme Faizi, A- Gecikme Fa
izinin Hukuki Niteliği ve Oranı, B- Gecikme Faizinin Uygulanma Süresi, IVGecikme Zammı ile Gecikme Faizinin Karşılaştırılması, A- Benzerlikler, BFarkıllıklar, V- Yargı Kararları, VI- Kamu Alacaklarında Tecil Faizi, A- Genel
Olarak, B- Tecil Faizi, C- Yıllar İtibariyle Aylık Tecil Faizi Oranları, D- Yargı
Kararları, VII- Sayıştay İlamı ile Tazminine Karar Verilen Kamu Alacakların
da Faiz.
G İR İŞ
Yirminci yüzyıl batı demokrasilerinde ortaya çıkan ve Anayasamızın da
benimsediği sosyal devlet veya refah devleti anlayışı, devletin sosyal barışı
ve adaleti sağlamak amacıyla ekonomik hayata müdahalesini meşru ve ge
rekli kılmıştır. Bu anlayışın doğal sonucu olarak, kamu hizmetlerine olan ihti
yaç büyümüş ve kamu giderleri sürekli bir şekilde artmıştır. Artan bu hizmet
ve giderler, beraberinde kamu finansmanının önemini daha da arttırmış ve
devlete alacaklarını korumak için gerekli tedbirleri almaya yöneltmiştir. Dev
let bu amaçla, alacaklarının takip ve tahsil için 6183 sayılı Amme Alacakları
nın Tahsil Usulü Hakkında Kanun’u vazetmiş ve özel şahısların alacakların
dan farklı bir tahsil yöntemiyle, faiz ve gecikme zammı miktarı belirlemiştir.
(*) Yargıtay Cumhuriyet Savan
Dr. Çetin ARSLAN
505
Çalışmamızda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanun’da değişiklik yapan "4786 sayılı Cezaların İnfazı Hakkında Kanun
da ve Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun"1hükümleri de nazara alınarak, kamu alacakların
da faiz ve gecikme zammı konusu genel hatlarıyla incelenecektir.
I-KAMU (AMME) ALACAKLARI KAVRAMI VE KAMU (AMME)
ALACAKLARININ KAPSAMI
"Kamu alacağı"2konusunda üzerine anlaşmaya varılmış bir tanım oldu
ğu söylenemez: "Devletin, kamu hukukundan doğan ve kamu gücüne
dayanarak idari işlemlerle sağladığı kamu gelirleridir",3 "devletin kamu
tüzel kişiliğinden ve egemenlik hakkından doğan, ayrıcalık ve özellik ta
şıyan alacaklarıdır"4, "kamu hizmetlerinin finansmanı amacıyla Devletin
kamu gücüne dayanarak koyduğu mali yükümlerden doğan alacakları
dır"3, "amme alacağı devletin ve yetkili idarelerin, amme kudretinden ve
ceza tenfizinden doğan alacaklarıyla, vergi, resim, harç gibi amme hiz
metlerine karşılık olmak üzere alınan paralar ve amme hizmetlerinin ay
ni vasıtaları olan amme emlaki makamına kaim olmak üzere muhtelif se
beplerden dolayı tekevvün eden, alacaklarla idari mukavelelerden do
ğan ve amme hizmetinin devam ve istikrarını sağlayan alacaklar, kamu
alacaklarıdır. '* şeklindeki ifadeler, "kamu (amme) alacakları" ile ilgili yapıl
mış bazı tanım denemeleridir.
Kamu alacaklarının ödenmesinde gecikme iki durumda söz konusu ola
bilir. Bunlardan birincisi, kamu alacağının vadesinin geçmiş olmasına rağ
men ödenmesinde gecikme olması halidir ki, bu durum gecikme zammı uy
gulamasını gerektirir. İkincisi ise, kamu alacağının tarh edilmemiş veya ek
sik tarh edilmiş olması nedeniyle ödenmesinde gecikme olmasıdırve bu
durumda ise kamu alacağı için, ikmalen, re'sen veya idarece tarhiyat yapıla
caktır ve gecikme zammı değil, gecikme faizi uygulanacaktır.7
1
2
3
4
5
6
7
Bkz. RG, 15/01/2003, 24994 (M)
Kamu alacağı kavramı ile kamu geliri kavraım çoğu zaman aynı anlama gelmektedir. Kamu hizmetlerinin finansma
nını sağlamak amacıyla ve kamu gücüne dayanılarak elde edilmesi gereken ekonomik değerler, hazine adına hasılat
irat kaydedilmesi bakımından gelir; bir talep hakkı doğurması bakımından ise, alacak olarak ifade edilmektedir (Karakoç, Yusuf, Kamu Alacaklarının Tahsili Aşamasında Ortaya Çıkan ve Vergi Yargısında Çözülen Uyuşmazlıklar,
Anakara 2000, s.25).
Çelik, Binnur, Kamu Alacaklarının Takip ve Tahsil Hukuku, İmaj Yayıncılık, Ankara 2000, s.4.
Tuncer, Sclahattin, "Teoride Ve Uygulamada Kamu (Amme) Alacağı", Maliye Araştırma Merkezi Konferansları,
1996/1997, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 4099, İstanbul, 1998, s. 148.
Karakoç, s.25.
Onar, S iddik Sami, idare Hukukunun Umıımi Esasları, C^IU, 3. Baskı, İsmail Akgiin Matbaası, İstanbul 1960, s.
1647.
Çelik, s .l89; Kamu alacağının gecikmesi durumunda tahsil ile ilgili olarak ayrıca bkz: Güleryüz, Süveyda, Kaimi
Alacağımıı Cebren Tahsil Usul ve Esasları, Maliye ve Sigorta Yorumlan, Yıl 12, Sa.274, 15.6.1998, s.113-115.
506
KAMU (AMME) ALACAKLARINDA GECİKME ZAMMI VE FAİZ
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun kamu ala
caklarının takip ve tahsil usul ve esaslarının düzenlendiği kamusal bir icra hu
kuku olup, özel icra hukukundan farklı olarak, alacaklı kamunun birtakım ala
caklarının takip ve tahsilinde devlet gücünü kullanabilmesine yönelik düzen
lemeleri içeren bir yasadır. Yasanın 1 inci maddesinde, kamu alacağı özelli
ğini taşıyan bir alacağın kime ait olacağı ve içeriği hakkında düzenleme ya
pılmıştır.8
6183 sayılı Kanun uyarınca bir alacağın takip ve tahsilinin yapılabilmesi
için bu alacağın bir kamu alacağı olması gerekmekte olup, bunun içinde söz
konusu iki unsurun bir arada bulunmasını gerektirmektedir. Bunlar;
A-Alacağın devlete,9 il özel idarelerine veya belediyelere ait olma
sı,’0
B-Alacağın devlete, il özel idarelerine ve belediyelere ait vergi, re
sim, harç, ceza tahkik ve takiplerine ait muhakeme masrafı, vergi ceza
sı, para cezası, gecikme zammı ve faizler ile aynı idarelerin amme hiz
metleri tatbikatından mütevellit olan diğer alacakları ve bütün bunların
takip masraflarından oluşmasıdır. Önemle belirtmek gerekir ki, devlet, il
özel idareleri ve belediyelerin "akit, haksız fiil ve haksız iktisaptan doğan
alacakları 6183 sayılı Kanun kapsamının dışında kalmaktadır". Yani Dev
letin, il özel idarelerinin ve belediyelerin kamusal hizmetlerinin uygulanmasın
dan doğan alacaklar11dışındaki alacakları, 6183 sayılı Yasa uyarınca takip ve
tahsil edilemeyecektir.12 Ancak yine önemle belirtmek gerekir ki, buradaki
akit kavramı özel hukuk akitlerini (medeni, ticari) kapsamakta olup, ida
ri akitlere teşmil edilemez. Zira idari sözleşmelerden kaynaklanan alacak
lar, kamusal bir hizmetin uygulanmasından doğan alacak olarak kabul edildi
ğinden, 6183 sayılı Kanun kapsamında takip ve tahsil edilebileceklerdir.13
8
Bkz. http://wvvw.ynıp>.n^vgrgİiyM>grİ/tqh?İlat-htffî, 7.1.2003; Bıı konuda ayrıca bkz. Karakoç. s.25 vd; Çelik, s.
İvd.: Gülseven, Mustafa, Açıklamalı-îçtihatlı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun, Seçkin Yayıne
vi, Ankara 1999, s. 19-42; özbalci, Yılmaz, Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun, Oluş Yayıncılık,
Ankara 2000, s.46-61; özer, İlhan, Kamu Alacaklarının Tahsili Teorisi ve Türkiye’de Uygulaması, TODAİ Yayını,
Ankara 1979, s .l7-42.
9, Devlete ait alacak ibaresindeki "DEVLET" kavramına, "Genel Bütçe"ye dahil bütün kamu kuruluşları dahildir (özbalcı. s.48). Ancak "Kamu İktisadi Teşebbüsleri" birer özel hııkıık tüzel kişisi olduklarından, bunlara ait alacaklar
kamu alacağı değildir (Bkz. Atar, Yavuz, Vergi Hukuku Genel Hükümler, Mimoza yayınları, Konya 1991, s.97).
10 6183 Sayılı Kanun'un 1. maddesi kamu alacaklarını aidiyeti itibariyle belirlerken; Devlet, il özel idareleri ve bele
diyelerin gelirlerini kapsamına almış, ancak köy gelirlerine değinmeyerek köyleri (köy tüzel kişiliğine özgü gelirler
açısından), Kanunun kapsamı dışında tutulmuştur. Oysa köy tüzel kişiliğinin salma gibi kamusal nitelikte gelirleri
vardır ve bunların tahsili 442 sayılı Köy Kanunu'na göre yürütülür. Ancak hemen belirtmek gerekir ki, 6183 Sayı
lı Kanun’un 1. maddesine giren bir kamu alacağının köyde tahsili söz konusu ise, bu kanun hükümlerinin uygula
nacağı şüphesizdir (Bkz. Çelik, s. 15 ).
11 Örneğin hastanelerde hastalar için yapılan masraf ve verilen hizmetlerin karşılığını teşkil eden alacaklar, kamusal
bir hizmetin uygulanmasından doğan alacaklardır.
12 İki kamu kuruluşu arşındaki alacak/boıç konusundaki uyuşmazlık 6183 SK kapsamında değil, bu tür anlaşmazlık
ların tahkimini düzenleyen 3836 SK gereğince çözümlenir (Bkz. Atar, s.97).
13 Bkz. http://\vvvw.vmm.net/vergirehberi/tahsilat.htm. 7.1.2003; Onar. s. 1650 1651; özbalci, s.47.
Dr. Çetin ARSLAN
507
6183 sayılı Kanun uyarınca takip ve tahsil edilen kamu alacaklarının
kendi içinde asli ve fer’i ayrımı vardır. Asli kamu alacağı, vergi, resim,
harç, ceza tahkik ve takiplerine ait muhakeme masrafı, vergi cezası ve
para cezası olarak yasada belirtilmiştir. Fer’i kamu alacakları da kamu
alacaklarının vadesinde ödenmemeleri sonucu ortaya çıkan gecikme
zammı, haksız çıkma zammı (VUK md.58), pişmanlık zammıfVUK
md.371), faizler (gecikme faizleri gibi) (VUK md. 112), tecil faizi (AAK md.
48), ve takip giderlerinden oluşmaktadır. Takip giderlerinden oluşan kamu
alacakları ise, cebren tahsil yöntemleri uygulanması durumunda zor kullan
ma, ilan, haciz, taşıma ve saklama gibi idarelerce yapılan giderlerden oluş
maktadır.14
6183 sayılı Kanun’un, 1. maddesinde yukarıda zikredilen asli ve fer’i ka
mu alacakları belirtilirken
para cezası gibi asli,....gecikme zammı, fa
iz gibi fer’i amme alacakları" ifadesi kullanılmakla birlikte, örnekseme yön
temiyle bu alacaklar çoğaltılamaz.15Zira kanun burada asli ve fer’i kamu ala
caklarını belirtirken sayım tekniğini kullanmış bulunmaktadır. Bu durumun ak
sine söz konusu Kanunda, kamu hizmetleri uygulamasından doğan kamu
ala-cakları belirtilirken ise, zikredilen teknik kullanılmamış, sadece istisnalar
sayılmıştır.16
Tahsil biçimi Türk Ceza Kanununda gösterilen para cezalarının 6183 sa
yılı Kanun hükümlerine göre takip ve tahsili olanaklı değildir. Zira 6183 sayılı
Kanunun konusunu belirleyen 1 inci maddesinin son fıkrası ile, Türk Ceza Ka
nununun para cezalarının tahsil şekli ve hapse dönüşümü hakkındaki hüküm
leri saklı tutulmuştur. Belirtelim ki saklı tutulan bu hükümler Türk Ceza Kanu
nunun kamusal türden olan ağır ve hafif para cezalarının tahsil ve infaz usul
leri ile ilgili 19 ve 24 üncü (ayrıca bu maddeleri değiştiren 647 sayılı Cezaların
infazı Hakkında Kanunun 5. maddesi) maddelerinde yer almış olup, bu hü
kümlere göre söz konusu para cezalarının hapse dönüşümü de olasıdır. Bun
dan başka, Türk Ceza Kanununun 10 uncu maddesi, aynı Kanundaki hüküm
lerin, hususi ceza kanunlarının buna muhalif olmayan mevaddı hakkında da
uygulanacağını hüküm altına almıştır. Belirtelim ki, aksine bir hüküm bulunma
yan durumlarda, özel kanunlarına göre hükmedilen kamusal para cezalarının
da Türk Ceza Kanununun 19 ve 24 üncü maddeleri gereğince tahsil ve infazı
gerekmektedir. Buna göre, Türk Ceza kanununun 10 uncu maddesine göre,
14
15
16
Bkz. httn://w\vw. vmm.net/vergirehberi/tahsilat.htm. 7.1.2003; Gülseven, s.21-22.
Çelik, s.7.
Tancı, Muhittin/ Ankan, Vural/Yalçıner, Polat İzahlı İçtihadı Amme Alacaklarının Tahsil Üsulü Hakkında Kanun
ve Tahsilatla ilgili Diğer Kanunlar, Balkanoğlu Matbaacılık, Ankara 1970, s. 3; Akmansu, Mehmet, Âmme Alacak
larının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanunun Şerh ve lzahlan, Örnek Matbaası, Ankara 1954, s.47,48 (zkr. Çelik, s.7).
508
özel kanunlarında tahsil şekli gösterilmemiş kamusal para cezalarının tahsil
usulü de Türk Ceza Kanununa göre olacağından, Karayolları Trafik Kanunu,
Milli Korunma kanunu, Orman Kanunu ve İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar
Kanunu gibi, bünyelerinde hükmedilen para cezalarının tahsil şekli gösterilme
miş olan kanunlara göre verilen kamusal para cezalarının 6183 sayılı Kanuna
göre takip ve tahsil edilmesi olanaklı olmayacaktır.17 Bununla birlikte 4786 sa
yılı Cezaların İnfazı HaKkında Kanunda ve Amme Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 647 sayılı Cezala
rın İnfazı Hakkında Kanunun 5. maddesi gereğince infaz edilen para cezaları
ile ilgili değişiklik yapılmış ve buna göre "...Mahkeme, ödeme emrinin tebli
ğinden itibaren bir aylık sürenin sona erdiği veya takside bağlanıp da
taksitlerden birinin süresinde ödenmemesi nedeniyle geri kalan miktarı
nın tamamının muaccel olduğu tarihten başlayarak ödenmeyen para ce
zasına, 6183 sayılı mme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun
51 inci maddesindeebeiirienen gecikme zammı oranının yarısı oranında
gecikme zammı uygulanmasına da karar..." verileceği hükme bağlanmış
tır. Getirilen bu düzenlemeyle, para cezasına hükümlü kişinin uzun süre yaka
lanamaması ihtimalinde, para değerindeki düşüşün ortaya çıkardığı cezanın
caydırıcı vasfının kaybetmesi tehlikesi önlenmek istenmiştir.18Yapılan bu ye
ni düzenlemeye ters düşmemek ve paralel bir uygulamaya olanak sağlamak19
için, 6183 sayılı Âmme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51.
maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan ve ceza mahiyetinde olan âmme ala
17
Bkz. http:/Av\vw.vnim.net/vergirehberi/tahsilat.htm. 7.1.2003 ; özbalcı, s.49-50; Bu konuda ayrıca bkz. Bereket,
Zuhal, 6183 Sayılı Kamu Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun Hükümlerinin ö ze l Hukuktan Doğan Ala
cak Borç ilişkisine Uygulanması, Maliye ve Sigorta Yorumlan, Yıl 12, Sa.265, 1 Şubat 1998 , s.61; Belirtelim ki,
647 SK md.5/son'da "Çektirilen hapis sitesi para cezasını tamamıyla karşılamamış olursa geri kalan paranın tah
sili için ilam Cumhuriyet Savcılığınca mahallin en büyük mal memurluğuna yerilir. Ve mal memurluğunca Am
me Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkmdald Kanuna göre infaz edilir." şeklindeki hüküm, bu durumun istisnasıdır.
Ayrıca CMUK' nin 26, 46,342 veHMUK* nin 150. maddeleri gereğince verilen disiplin para cezalan 6183 sayılı
Kanun hükümlerine tabi olarak tahsil olunur (Bkz. Kamer, Vehbi Kadri, Ceza ve Tedbir Kararlarının infazı ve Ce
zaevi idaresi, Adil Yayınevi, Ankara 2002, s.58-63)
18 Bilindiği gibi 647 sayılı Cezalann infazı Hakkında Kanunun 5 inci maddesi, para cezasını içeren ilâmın kesinleşti
ğinde Cumhuriyet Savcılığına verilmesi, Cumhuriyet Savcısının da bir ay içinde para cezasını ödemesi için hüküm
lüye usulü dairesinde bir ödeme emri tebliğ etmesi ve hükümlü tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içeri
sinde para cezasını ödemezse, Cumhuriyet Savcısının kararıyla bir gün onbin lira sayılmak suretiyle hapsedilmesi,
para cezası yerine çektirilen hapis cezasının 3 yılı geçememesi hükmünü muhtevi bulunmaktadır. Para cezasının ta
munu ödendiğinde kişi serbest bırakılmaktadır.
Uygulamada para cezasına hükümlü kişi uzun süre yakalanmadığında, para değerindeki düşüş nedeniyle ceza caydıncı vasfını kaybetmekte, yakalandığında para cezasını ödeyerek hapis yatmaktan kurtulmaktadır.
Tasarıyla kesinleşmiş para cezasını geç ödemek suretiyle bundan çıkar sağlayanlann bu istifadelerine son vermek
amacıyla, mahkemece para cezasına hükmolunduğunda, ödenmeyen para cezasından yıllık % 50 oranında gecikme
zammı alınmasına da karar verilmesi esası geürilmektedir"(genel gerekçe).
19 6183 sayılı mme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51 inci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan ve
ceza mahiyetinde olan âmme alacaklanna gecikme zammı uygulanmayacağına dair olan hüküm, para cezalanna ge
cikme zammı uygulanmasına ilişkin tasarıyla getirilen hükümle ters düşeceği cihetle, değişikliğe koşut olarak bu
fıkra yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre uygulanan kaçakçılık, ağır kusur ve
kusur cezalarından maddenin birinci ve ikinci fıkrasında yazılı oran ve miktarlarda, ceza mahiyetinde olan diğer âm
me alacaklarından ise yıllık % 50 oranında gecikme zammı alınması öngörülmüştür (2. madde gerekçesi).
Dr. Çetin ARSLAN
509
caklarına gecikme zammı uygulanmayacağına dair olan hüküm "Gecikme
zammı; 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre uygulanan vergi ziyaı ceza
larında bu madde uyarınca belirlenen oranda, mahkemeler tarafından ve
rilen ve ceza mahiyetinde olan âmme alacaklarında ise bu oranın yarısı
ölçüsünde uygulanır" şeklinde değiştirilmiştir.
Bazı kanunlarda, kamu idareleri ve/veya kamu kurumlan tarafından tah
sil edilen bir kısım alacakların Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanun hükümlerine göre tahsil edilmesi gerektiği belirtildiğinden, bu alacak
lar da yine Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun kapsamına gi
ren kamu alacaklarının takip ve tahsil usullerine tabi olacaktır. Örneğin. 2886
sayılı Devlet İhale Kanunu’na göre, "...Ecrimisil fuzuli şagil tarafından rızaen ödenmez ise... Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun
hükümlerine göre tahsil olunur." (DİK md. 75/2).20
Kamu mâliyesinde parafiskal gelir olarak adlandırılan, bazı kamu kuru
mu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sosyal güvenlik kurumlarına özgü gelir
çeşitleri vardır. Bu tür gelirlere sosyal sigorta primleri, belli kamu kurumu ni
teliğindeki meslek kuruluşlarının giriş ücretleri ile yıllık üyelik aidatları örnek
olarak gösterilebilir. Bunlar, kamusal mali yüküm niteliğinde olmalarına rağ
men, kural olarak Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun kapsa
mına dahil olmayıp, ancak özel kanunları ile bu statü tanınabilmektedir. Nite
kim, Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 80/4. maddesi "Kurumun, süresi içinde
ödenmeyen prim ve diğer alacaklarının tahsilinde, 21.07.1953 tarih ve
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümle
ri uygulanır..." hükmünü ihtiva ettiğinden, SSK alacakları da kamu alacak
larının statüsüne tabi olacaklardır21,22.
Emekli Sandığı Kanununa göre, sandık gelirlerini tahakkuk ettirmeyen,
kanunda belirtilen süreler içinde kesmeyen veya göndermeyen kurumların ve
ödeme (tediye) merkezlerinin, tahakkuk ve ödemeyle ilgili memurları ile so
rumlu muhasiplerinden bu paraların % 10 fazlasıyla birlikte ve Sandığın tale
bi üzerine Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre mahalli
20
Karakoç, s.41; Örneğin 1567 SK’nin 3 maddeleri gereğince verilen para cezalan ile 1918 SK göre hükmedilen taz
mini nitelikteki para cezalan (md. 56 gereğince) ve 353 SK gereğince askeri mahkemeler tarafından verilen istirdat,
haciz ve tazminata dair hükümler (md.255 gereğince) 6183 sayılı Kanun hükümleri gereğince tahsil olunur (Bkz.
Kamer, s.58-63)
21 Karakoç, s.41.
22 Bu hususta bkz. ve karş. Arslanköylü, Resul, Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Ankara 2003, 74 vd; Deynekli,
Emel/ Kısa, Sedat, Faiz Hukuku, Ankara 2003, s. 17; Belirtelim ki 80. maddenin ilk şekline göre, primlerin süresin
de ödenmemesinin yaptırımı hem gecikme zammı hem de faiz olduğu halde, son şeklinde göre sadece gecikme zam
ııııdır. Önceki metnin son fıkrasına göre gecikme zammının uygulandığı sürenin sonundan itibaren yasal faiz uygu
lanmakta iken, 1.6.1985 tarih ve 3203 SK’la yapılan değişiklikle, faiz yükümü metinden çıkarılmış sadece 6183 sa
yılı Kanun’da belirlenen gecikme zammı yükümü getirilmiştir. Ancak söz konusu yükümlülük işveren yönünden ge
çerli olup sigortalıyı bağlamaz (Arslankdylü, s.768).
510
maliye teşkilatınca tahsil edilmesi gerekmektedir. Ayrıca, kanunda belirtilen
süreler içerisinde yatırılmayan Sandık geliri ise, kurumlarından % 30 faizi ile
birlikte Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre tahsil edil
mektedir (ESK md. 17).23
Yüksek Öğretim Kanunu’na göre, yüksek öğrenim öğrencilerinin ödemek
zorunda oldukları cari hizmet maliyetine öğrenci katkısını ödeme güçlüğü
olan öğrencilere Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu’nca verilen harç
kredilerinin zamanında geri ödenmemesi halinde, bunların Amme Alacakları
nın Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre mal sandıklarınca tahsil
edilip Yükseköğretim Kredi ve Yurtlar Kurumuna ödenmesi gerekmektedir
(YÖK md.46).24
Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 1 inci maddesin
de Bütçe Kanunlarında belirtilen ya da özel kanun veya kanun hükmünde ka
rarnamelerle kurulmuş olan fon idarelerinin alacaklarından söz edilmediği ve
"vergi benzeri mali yükümler" kavramına da yer verilmediği için, fon ala
caklarının Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine
göre tahsil edilebilmesi ancak, fon alacaklarını düzenleyen kanunlarda, bu
alacakların Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'a göre tahsil
edileceğine ilişkin hükümlere yer vermelerine bağlıdır. Örneğin 3238 sayılı
Savunma Sanayiini Destekleme Fonuna ilişkin Kanunun 15’inci maddesin
de, fon gelirlerini zamanında ödemeyenler hakkında 6183 sayılı Kanunun uy
gulanacağı belirtilmektedir. Aynı şekilde, 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve
Dayanışmayı Teşvik Kanunu Ek Madde 1’e göre, bu kanuna göre oluşturu
lan Fon'un 4’üncü maddesinde belirlenen zorunlu gelirlerin tahsilinde; 3624
sayılı Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme idaresi Baş
kanlığı Kurulması Hakkında Kanun’un 16’ncı maddesine göre, ödenecek air
datlardan gecikenler hakkında 6183 sayılı Kanun hükümleri uygulanacaktır.25
Bunun yanında 4389 sayılı Bankalar Kanunu 29.05.2001 tarih ve 24416
sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 4672 sayılı Kanun
15/3. maddesiyle değiştirilmiş ve yapılan bu değişiklikle Fon kaynakları ile her
türlü alacaklarının tahsilinde, 6183 sayılı Kanun hükümlerinin uygulanacağı
hüküm altına alınmıştır.26
23
24
25
26
Karakoç, s.41.
Karakoç, s.42.
Karakoç, s.43.
Belirtelim ki ayııı değişiklikte, Fon’un, kendisine 14’üncü maddenin (6) numaralı fıkrasının (b) bendi ile verilen yetkiler
çerçevesinde bankalardan devraldığı alacaklar için bu bentte belirtilen yöntemleri, 6183 sayılı Kanun hükümlerine başvur
maksızın uygulayabileceği hususuna açıklık kazandırılmış ve bu şekilde alacağın Fon tarafından devralınmasından sonra
da bu yetkilerin kullanımına olanak sağlamak amacıyla Kanun"un 15’iııci maddesinin (3) numaralı fıkrasında değişikliğe
gidilmiştir ("4672 Sayılı Bankalar Kanunu Üzerine Bir Değerlendirme" http:// www. activefinans. com/ active/ arşiv/ sayil9/ bankalarkanunu.html,7.1.2003); Bu konuda ayrıca bkz. Reisoğlu, Seza, Bankalar Kanununda 4672 Sayılı Yasa île
Getirilen Değişiklikler (Prof. Dr. Seza Reisoğlu tarafından 13.06.2001 tarihinde İstanbul ve 25.06.2001 tarihinde Anka
ra’da verilen Konferans metni) (http://l94.133.171.194/ turkce/semiııer/Seza%20Reisoçlu%20 Tebliği %204672.doc),
7.1.3003; Bereket, s.61.
Dr. Çetin ARSLAN
511
Önemle belirtmek gerekir ki çeşitli kanunlarda Tahsili Emval Kanununa
göre tahsil edileceği bildirilen her çeşit alacaklar hakkında da 6183 sayılı Ka
nun uygulanacaktır (6183 SK md.2)27,28.
6183 Sayılı Kanun’un uygulamaya girdiği tarihten bugüne kadar Maliye
Bakanlığı’na gelen olaylar dolayısıyla kamu hizmeti uygulamasından doğan
kamu alacakları kapsamına girdiği tespit edilerek mahalline bildirilen kamu
alacakları şunlardır:29
-2510 Sayılı Iskan Kanunu’na ek 105 Sayılı Kanun’un 1. maddesin
de yazılı nedenlerden dolayı zorunlu iskana tabi tutulan kişilere, aynı
Kanun’un 2. maddesi gereğince borçlandırılmak suretiyle verilen ve bu
Kanun’u kaldıran 81 Sayılı Kanun’un 4/3. maddesi gereğince, Kanun’un
uygulama tarihinden itibaren bir yıl içinde aylık eşit taksitlerle iadesi ge
reken sermayeler.
- 5434 Sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu’nun 14/8. maddesi gere
ğince %25 işe giriş keseneği olarak ödenmesi gereken paralar.
- 3293 Sayılı Sınai Müesseselerle Sigorta Şirketlerinde Kullanılan
Ecnebilere Mukabil Türk Memur ve Mütehassıs Yetiştirilmesi Hakkında
27
28
29
Bu konuda bkz. Gülscvcn, s.37-40; özbalcı, s.63-75.
Özel kanunlarında, Tahsili Emval Kanunu’na yollama yapılmış olması nedeniyle 6183 Sayılı Kanun kapsamına gi
ren kamu alacaklarına aşağıdaki örnekler verilebilir (Bkz.Çelik, s. 12-13; özbalcı, s.65)
- 3524 Sayılı Kanun’un 3. maddesine göre milli emlak taksit bedelleri,
- 1050 Sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu’nun 88. maddesine göre mutemet avansları,
- 2644 Sayılı Tapu Kanunu’nun>19. maddesine göre alman değer paha bedelleri (belirtilen 19. maddede değer pa
halann eşit taksitlerle beş yıl içinde Tahsili Emval Kanunu’na göre tahsil olunacağı, ilk seneye ait taksit ödenince
gayrimenkul sahibi namına tescil edileceği ve geri kalan taksitler için bu gayrimenkulun ipotekli olacağı belirtilmiştir),
- 873 Sayılı Kanun’un 3. maddesine göre askeri teçhizatı seferiye bedelleri (anılan 3. maddede askeri araç gereçle
rin bedellerinden kısmen veya tamamen ödemeksizin ordudan ayrılan veya ölen ilgili kişilerin, bu bedellerin maaş
larından tevkifat ve maaşları yoksa menkul ve gayrimenkul mallarından Tahsili Emval Kanunu’na göre tahsil olu
nacağı belirtilmiştir),
- 2903 Sayılı Kanun’un 7. maddesine göre pamuk ıslah masrafları (adı geçen 7. maddede Tarım Orman ve Köy İş
leri Bakan lığı’nca tayin edilen çeşitlerden başka pamuk çeşitlerini eken veya karışığını ekenlerin tarlalarındaki pa
mukların, masrafları kendilerine ait olmak üzere sökülüp yok edileceği, bu masraflar verilmezse Bakanlık bütçesin
den ödeneceği ve Tahsili Emval Kanunu’na göre eken kişiden tahsil edileceği belirtilmiştir),
- 4109 Sayılı Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Hakkında Kanun’un 7. maddesine göre asker ailelerine
yapılacak yardımlar (anılan 7. maddede verilen yardımı dağıtmaktan kaçınanlardan, nakdi yardımların Tahsili Em
val Kanunu’na göne tahsil olunacağı belirtilmiştir),
- 442 Sayılı Köy Kanunu’nun 45. maddesine göre yolsuz sarf edilen köy paralan (belirtilen 45. madde bu paraların
Tahsili Emval Kanunu’na göre köy muhtan ve ihtiyar heyeti üyelerinin mallan satılarak köylünün par asının ödene
ceğini belirtilmiştir),
- 4081 Sayılı Çiftçi Mallarının Komnınası Hakkındaki Kanun’un 15. maddesine göre çiftçi mallarının konınma be
delleri,
Bkz.Çelik, s. 10-11 ve orada belirtilen yazarlar ile Dnş. Karar larına.
512
Kanun’un 1. maddesine göre tüm sanayi kuruluşları ile sigorta şirketle
ri tarafından ödenmesi gereken uzman yetiştirme ücretleri.
- 7126 Sayılı Sivil Müdafaa Kanunu’nun 37. maddesi gereğince be
lediye ve özel idareler bütçesine konulan ödeneği, süresi içinde Sivil
Savunma Fonuna yatırmayan ita amiri ve muhasebecilerden aranması
gereken ödenekler.
- Kambiyo karşılık fonuna yatırılması gereken kambiyo satış prim le
ri30.
- Devlet hastanelerinde tedavi edilenler için yapılan masraflar.
- İşletme imtiyazı sahiplerinin taahhüt ettikleri miktarda cevher el
de etmemesi (imar etmemesi) halinde 6309 sayılı Maden Kanunu’nun
116. maddesinin uygulanmasından doğacak olan devlet hakkı.
Yukarıda sıralanan kamu alacaklarından başka Danıştay da bazı alacak
ların kamu hizmeti uygulamasından doğan kamu alacağı olduğunu saptamış
tır. Bunlar "ithalatta alınan teminat, akaryakıt istikrar fonu, kanal bağla
ma ücreti ve kanal temizlik ücretidir".
II - KAMU (AMME) ALACAKLARINDA GECİKME ZAMMI
A - GECİKME ZAMMININ HUKUKİ NİTELİĞİ VE ORANI
Gecikme zammının ceza niteliğinde olduğu belirtilmekte ise de, 6183
Sayılı Kanunun 1. maddesinde açıkça belirtildiği üzere, fer’i kamu alacağı
niteliğindedir. Gerçekten hem anılan 1. madde gereği, hem de ölüm halinde
ölen mükellefe ait olan gecikme zamlarının mirasçılar tarafından ödenmesi
zorunluluğunun bulunması, yani ölümle düşmemesi nedeniyle gecikme zam
mı hukuki niteliği itibariyle ceza olmaktan uzaklaşmaktadır.31
6183 Sayılı Kanunun 51/1. maddesine göre,32 kamu alacağının ödeme
süresi içinde (vadesinde) (6183 SK md. 37) ödenmeyen kısmına, vadenin
bitim tarihinden itibaren her ay için ayrı ayrı %9 (2002/3550 sayılı BKK ile
% 7 f3gecikme zammı uygulanacak ve ay kesirleri tam ay olarak hesap edi
lecektir.34
30 Türk Parasının Korunması Hakkındaki 1567 Sayılı Kanun’un, 6258 Sayılı Kanun’la değiştirilen 1. maddesine da
yanılarak hüküm altına alınmıştır, ancak 6258 Sayılı Kanun şu anda yürürlükte değildir.
31 Danıştay 7.D, 24.4.1968, E. 1967/1756, K.1968/814; Çelik, s.189-190; Gülsevaı, s.299;Atar, s.102 Deynekli, Ad
nan, İflasın Vergi Alacağının Tahsiline Etkisi, Yetkin Yayınları, Ankara 1998, s.53.
32 (Değişmeden önceki şekli: 3946 sayılı Kanunun 3’üncü maddesiyle değişen madde) Amme alacağının ödeme müd
deti içinde ödenmeyen kısmına vadenin bitim tarihinden itibaren her ay için ayrı ayn % 9 (96/7798 sayılı BKK ile
% 15) gecikme zammı tatbik olunur. Ay kesirleri tam olarak hesap edilir.
33 29.03.2001 talihinden itibaren.
34 Yıllara göre değişen oranlar için aşağıdaki "Gecikme Zammı Oranlan” kısmına bakınız.
t
Dr. Çetin ARSLAN
513
Gecikme zammı, vergi borcunun zamanında ödenmemesinin bir bedeli
olup, gecikme zammı oranı, borçların zamanında ödenmesini sağlayacak ka
dar yüksek, borcun ödenmesini olanaksız kılmayacak kadar düşük saptan
malıdır.35 Bu durumu öngören Yasama Organı Bakanlar Kurulıfna gecikme
zammı oranının günün koşullarına uygun hale getirilebilmesi için yetki ver
miştir. Bakanlar Kurulu, gecikme zammı oranlarını aylar itibariyle topluca ve
ya her ay için ayrı ayrı % 10’una kadar indirmeye, bir katına kadar artırmaya
ve gecikme zammı asgari tutarını 3 katına kadar artırmaya yetkilidir (6183
SK md. 51/4),36 Bu nedenle söz konusu oranlar zaman içinde değişebile
ceğinden izlenmesi gerekir. Gecikme zammı asgari tutarı 500.000 TL37 ol
makla birlikte (6183 SK md. 51/2), herhangi bir üst sınırı mevcut değildir ve
ödenmediği sürece uygulamaya devam edilir.38
Gecikme zammının önceden mükellefe bildirilmesi gerekmemekle birlik
te (6183 SK md. 52/2), gecikme zammı doğduktan sonra bunun fer’i bir ka
mu alacağı niteliğinde olması nedeniyle mükelleflerden 6183 sayılı Kanunun
55. maddesine göre ödeme emri ile istenmesi gerekmektedir.39
Gecikme zammı, 4786 sayılı Cezaların İnfazı Hakkında Kanunda ve
Âmme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına
Dair Kanun’un 2. maddesiyle 6183 sayılı kanunun 51/3. maddesi değiştiril
meden önce40, cezalar dışında tüm kamu alacaklarına ve ceza niteliğinde
olan kamu alacaklarından ise sadece vergi zıyaı cezasına uygulanabilir
ken (yani diğer cezalara uygulanamazken), değişiklikten sonra "...213 sayı
lı Vergi Usul Kanununa göre uygulanan vergi zıyaı cezalarında bu mad
de uyarınca belirlenen oranda, mahkemeler tarafından verilen ve ceza
mahiyetinde olan âmme alacaklarında ise bu oranın yarısı ölçüsünde
..."uygulanacaktır (6183 SK md. 51/3).
Bunun yanında gecikme zammı, teminata bağlanmış bulunan kamu
alacaklarının ödenmemesi halinde de uygulanacaktır.41 Çünkü alacaklı
kamu idaresi, borcun ödenmesi için vadenin son günü mesai saatine kadar
beklemek zorundadır, aynı gün teminatı nakde çevirmesi olanaksızdır.42
35
36
37
38
39
40
41
42
Korkusuz, Mehmet, "Gecihııe Zaııum Oranı Gözden Geçirilmelidir”, Yaklaşım, Sa. 84, Aralık 1999, s. 59, 60
(zkr.Çelik, s. 190); Aynı düşüncede: Çelik, s.190.
Maddenin değişmeden önceki ifadesi "...iki katma kadar artırmaya veya bu nispetleri % 30 una kadar indirmeye,
yeniden kanunîhadlerine getirmeye ve gecikme zammı asgarî miktarını 10 katma..." şeklindedir.
Değişmeden önceki şekli 5.000 TL'dir.
Yıllara göre değişen oranlar için aşağıdaki "Gecikme Zammı Oranlan" kısmına bakınız.
Bu konudaki Danıştay karan için bkz.Çelik, s. 190 dn.34'te zikredilen esere; Aynı düşüncede : Çelik, s. 190.
(4786 sayılı Kanunun 2 inci maddesiyle değişmeden önceki fıkra) 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre uygulanan
(4369 sayılı Kanunun 81/B-3 üncü maddesi ile değişen ibare) vergi ziyaı cezası (Değişmeden önceki şekli kaçakçı
lık, ağır kusur ve kusur cezalan) hariç olmak üzere ceza mahiyetinde olan amme alacaklarına gecikme zammı tat
bik edilmez.
Deynekli, s.53 .
Bu konudaki Danıştay karan için bkz.Çelik, s. 191 dn.35'te zikredilen esere; Aynı düşüncede : Çelik, s. 190.
514
Verginin tarhı aleyhine vergi mahkemesinde dava açıldığı takdirde, ver
gi mahkemesinin kararına kadar vergi tahakkuk etmeyeceğine göre, gecikme
zammı uygulaması söz konusu olamayacak, ancak ödeme emrine karşı da
va açılması halinde, gecikme zammı uygulanacaktır. Zira ödeme emrine kar
şı dava açılması tahsilatı durduran bir neden değildir.43
Süreleri durduran nedenlerin ortadan kalkmasından sonra kamu borçlu
larının ödevlerini yerine getirmeleri halinde, ödevler süresinde yerine getiril
miş sayılacağından süreleri uzatan hallerin varlığı durumunda (mücbir
sebep, zor durum ve ölüm hallerinde) gecikme zammı uygulanamaz.44 Sü
relerin hesabında VUK hükümleri uygulanacaktır (6183 SK md.8)
6183 Sayılı Kanun'un 35. maddesinde asli-fer’i kamu alacakları ayırımı
yapılmaksızın, mükelleflerden alınamayan veya alınamayacağı anlaşılan ka
mu alacaklarından kanuni temsilcilerin şahsi mal varlıkları45 ile sorumlu tutul
dukları hükme bağlandığından, gecikme zammı, borcunu vadesinde öde
memiş bulunan tüm kamu borçlularından istenebileceği gibi, kanuni
temsilciden de istenebilecektir.'16
6183 Sayılı Kanun 52/3. maddesinde, kamu alacağının aslının ödenme
sinin, gecikme zammının takip ve tahsiline engel olmayacağını belirtmiştir.
Belirtelim ki, fer’i bir kamu alacağı olan gecikme zammının takip ve tahsili de
6183 Sayılı Kanun hükümlerine göre yapılacaktır.47
Gecikme faizi ve gecikme zammı üzerinden tekrar gecikme zammı
hesaplanmaz.48
Yargıtay’ın gecikme zammına tekrar faiz yürütülüp yürütülemeyeceği konusundaki kararları istikrarlı değildir. Gerçekten 11. Hukuk Dairesi,
Elektrik Tarifeleri Yönetmeliğinde yer alan gecikme zammının faiz niteliğinde
olduğunu kabul ederek, gecikme zammına faiz yürütülmesini BK’nun 104/son
maddesine aykırı bulmuş,4919. Hukuk Dairesi ise gecikme zammının faiz ni
teliğinde olmadığını kabul ederek asıl alacak ve gecikme zammı toplamı üze
rinden temerrüt tarihinden itibaren faiz istenebileceğini belirtmiştir.50 Keza
43
44
45
46
47
48
49
50
öncel /Kumrulu/ Çağan, s.128 (zkr.Çelik, s. 190); Aynı düşüncede : Çelik, s.190; Karş. özbalcı, s. 503-504.
Çelik, s .l91; Gülseven, s.299.
Çelik, s. 191.
Ayrıntı için bkz: özbalcı, s.355-274; Korkmaz, Şirin, 6183 Sayılı Kaıuııı, Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog* Yıl
14, Sa. 134 .
Çelik, s.191.
özbalcı, s.504; Aksi fikirde: Kaneti, Selim, Vergi Hukuku, Filiz Kitabevi, 2. Bası, İstanbul 1989, s.446.
1l.HD, 28.5.1991, 90-ı964/3555 (Eriş, Gönen, Açıklamalı İçtihadı Türk Ticaret Kanunu, Ticari İşletme ve Şirket
ler, Ankara 1992» s. 149); Dcynekli/Kısa. s.l 7
19.HD 2.10.1995, 5641/7771; aynı yönde 21.HD 11.6.2001, 4373/4633 (YKD 2001/12 s.1867-1868); Deynekli/Kısa, s.17.
Dr. Çetin ARSLAN
515
HGK ve 21. Hukuk Dairesi gecikme zammına faiz yürütülebileceğini, 10. Hu
kuk Dairesi yürütülemeyeceğini kabul etmektedir.61
B- GECİKME ZAMMININ UYGULANMA SURESİ52
6183 Sayılı Kanun’un 52/1. maddesine gecikme zammı;
- kamu alacağının tecilinde; tecilin yapıldığı,
- iflas halinde; iflasın açıldığı,63
- aciz halinde; bu durumun sabit olduğu güne kadar,
uygulanabilir. Başka bir ifade ile bu hallerin ortaya çıkmasıyla gecik
me zammı uygulaması sona erer. Gerçekten söz konusu hükme göre, ka
mu alacağına gecikme zammının uygulanma süresi; tecil halinde kamu ala
cağının vadesi ile tecil talebinin kabulü arasındaki süre, iflas halinde kamu
alacağının vadesi ile iflas masasının kurulduğu tarih arasındaki süre54 ve ni
hayet aciz halinde ise kamu alacağının vadesi ile aciz belgesinin düzenlen
mesi tarihi arasındaki süredir.66
Mücbir sebeplerin varlığı halinde, bu sebep ortadan kalkıncaya kadar
VUK’daki süreler işlemeyeceğinden (md.15) gecikme zammının uygulanma
ması gerekir.66
iflasın kaldırılması durumunda (IİK md.182), iflasın açılmasıyla sona ere
ceği açıkça belirtilen gecikme zammı tekrar uygulanması mümkün değildir.67
iflas konkordatonun tasdiki nedenine dayanılarak kaldırılmışsa, iflasın
kaldırılmasından sonraki dönem için gecikme zammı istenebilir.68
SSK prim alacakları için, iflasın açılmasından sonra da gecikme
zammı uygulanır,59
C - KÖYLERDE GECİKME ZAMMI UYGULAMASI
6183 Sayılı Kanun’un 53. maddesinde, köylerde gecikme zammının uy
gulanmasına yönelik özel hükümler vazedilmiş olup, buna göre, Maliye Ba
kanlığınca belirlenen ve ilan edilen vergiler hariç olmak üzere, belediye
sınırları dışındaki köylerde tahsildarlar tarafından tahsil olunan kamu alacak
51
52
*53
54
55
56
57
58
59
10. HD, 13.10.2000, 6003/6188: aynntı için bkz.Anlanküylü, s.768 vd..
Aynntı için 378 Seri Nolu Tahsilat Genel Tebliğine bakınız.
İflasın vergi alacağına etkisi ile ilgili ayrıntılı bilgi için DcyDckti'nin ınonografrk çalışmasın bakınız.
Bu durumun 1İK’ un 196. maddesi ile çelişkili olduğu ve ana paralar ödendikten sonra para artarsa özel hukuktan
kaynaklanan alacaklarda faiz tahakkuk ettirilmesinde olduğu gibi kamu alacaklarında da gecikme zammı tahakkuk
ettirilmesi konudaki görüş/karşı görüş ve tartışmalar için bkz. Deynekli, s.67-70.
Çelik, s. 192; Deynekli, s.54,67.
Deynekli, s.54, 67 ve dn.6.
Deynekli, s.167-168; Aksi Fikir: Pekçamtez, İflasın Kaldırılması (2), s.926 vd.(zkr. Deynekli. s. 168).
Deynekli, s. 169.
YİBK, 22.11.1991, 5/4 (YKD, 1992/1, s.5-28).
516
ları ödeme süresi içinde ödenmediği takdirde, bunlar için sadece %10 gecik
me zammı uygulanır (6183 SK md.53/1).60
Belirtelim ki, %10 oranındaki bu gecikme zammı, tahsildarın köye gelme
diği her ay için ayrı uygulanmayacak, borcun tamamını ödeme sırasında bir
defaya mahsus uygulanacaktır.61
Maliye Bakanlığı, anılan hükümden doğan yetkisini kullanmış ve gelir,
kurumlar, katma değer ve motorlu taşıtlar vergilerini bu hükmün dışına
çıkartmıştır (378 Sıra No’lu Tahsilat Genel Tebliği). Buna göre sıralanan
dört vergi için genel hükümlere göre gecikme zammı uygulanacak, ancak
bunların dışındaki tüm kamu alacakları için anılan 53. madde tatbik edilecek
tir.62
Ödeme süresi geçmiş olmasına rağmen tahsildarın gidemediği köylerde
ki borçlulara bu zam, tahsildarın ilk uğradığı zaman içinde borçlarını ödeme
dikleri takdirde uygulanacaktır. Başka bir anlatımla, kamu borcunun ödenme
sindeki gecikme, tahsildarın köye gelmesine rağmen ödenmemiş olması ha
linde ortaya çıkmakta, genel hükümlere göre gecikme zammı vadenin bittiği
günü izleyen günden itibaren başlamakta iken, köylerde tahsildarın ilk uğra
dığı zaman içinde borçlarını ödemedikleri takdirde gecikme zammı işlemeye
başlamaktadır.63 .
D- GECİKME ZAMMI TABLOSU64
GENEL TEBLİĞ
UYGULAMA TARİHLERİ
ORANI
NO
359
01/01/1981 - 29/02/1984 Tarihleri arasında
1.Ay
Diğer Aylar için Aylık
367
370
1.Ay
1.Ay
Takip Eden 5 Ay için Aylık
372
375
378
60
61
62
63
64
Çelik, s .l92: Gülseven, s.322; özbalci, s.543-545.
Çelik, s. 192 Gülseven, s.322; özbalci, s.543-545.
Çelik, s .l92 Gülseven, s.322; özbalci, s.543-545.
Çelik, s.192-193 Gülseven, s.322; özbalci, s.543-545.
Tablo http://www.vmm.net/vergirehberi/tahsiIat.htiiVden alınmıştır.
ilk 3 Ay
10%
3%
10%
4%
10%
7%
5%
10%
Takip Eden 3 Ay için Aylık
8%
6%
ilk 4 Ay için Aylık
10%
7%
Tüm Aylar için Aylık
7%
517
Dr. Çetin ARSLAN
381
9%
383
12%
389
10%
391
15%
403
12%
6%
408
Her Ay için
411
Her Ay için
5%
*
415
Her Ay için
10%
422
31/01/2002 Tarihinden itibaren
Her Ay için
7%
III- KAMU ALACAKLARINDA GECİKME FAİZİ
A- GECİKME FAİZİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE ORANI
1983 yılına kadar vergi ile ilgili ödevlerini kısmen veya tamamen yerine
getirmeyerek, vergilerin kanunlarında belirtilen zamanlarda tahakkuk etmesi
ni engelleyen mükelleflerden faiz veya herhangi bir ek ödeme alınması söz
konusu olamamakta, bu durum ise, kamu alacağı tahakkuk etmiş, fakat va
desinde ödemede bulunmamış mükellefle, kamu alacağını tahakkuk ettirme
miş mükellef arasında, karşılaştıkları müeyyideler açısından eşitsizliğe ne
den olmaktaydı. Gerçi gecikme zammı uygulaması vardı, ancak, bu uygula
ma sadece tahakkuk etmiş fakat vadesinde ödenmemiş kamu alacaklarına
uygulanmakta, bu nedenle kamu borcunu hiç tahakkuk ettirmemiş veya eksik
tahakkuk ettirmiş mükelleflere gecikme zammının uygulanamaması nedeniy
le, sistemde boşluk bulunmaktaydı. Başka bir ifade ile, kamu alacağının ta
hakkukunu engelleyen mükelleflere vergi cezalarının dışında bir yaptırım uy
gulanamamaktaydı. Bu nedenle 21.01.1983 tarihinde 2791 Sayılı Kanun’la
Vergi Usul Kanunu’nun 112. maddesinde değişiklik yapılmış ve ihtilaflı tarhiyatlarda tecil faizi oranında faiz alınması uygulaması başlatılmış ve daha
sonra 01.01.1986 tarih ve 3239 Sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu’nun 112.
maddesinde tekrar değişiklik yapılarak daha geniş kapsamlı olan günümüz
deki gecikme faizi uygulamasına geçilmiştir.65
Gecikme faizi, Vergi Usul Kanunu’nun kapsamında bulunan vergi, re
sim ve harçların zamanında tahakkuk ettirilmemesi nedeniyle kamunun uğra
dığı zararı gidermek amacıyla tahsil edildiğinden, gecikme faizi ceza değil,
tazminat olarak algılanması doğru olacaktır. Gerçekten ölüm halinde mirası
kabul eden mirasçılar tarafından da ödenmesi zorunluluğu söz konusu olan,
65
Çelik, s. 193.
518
gecikme faizinin bu özelliği onu cezadan çok tazminat niteliğini ortaya koy
maktadır.66
Gecikme faizi, gecikme zammı oranındadır (VUK md. 112/3). Bu du
rumda gecikme zammı oranındaki değişiklikler, doğrudan gecikme faizi uygu
lamasında da değişikliğe neden olacaktır. Gecikme faizinin hesaplanma
sında, gecikme zammının aksine, ay kesirleri dikkate alınmaz.
B- GECİKME FAİZİNİN UYGULANMA SURESİ
Gecikme faizi, ikmalen, re’sen veya idarece yapılan tarhiyatlarda;
- Dava konusu yapılmadan kesinleşen vergilerde, normal vade tarihi ile
son yapılan tarhiyatın tahakkuk tarihi arasında (daha açık bir ifadeyle, normal
vade tarihi ile dava açma süresi olan 30 günün sonu arasında),
- Dava konusu yapılan vergilerde; ödeme yapılmamış kısmına, normal
vade tarihi ile yargı organının kararının tebliği tarihi arasında,
- Uzlaşılan vergilerde; uzlaşılan vergi tutarına, verginin normal vade tari
hi ile uzlaşma tutanağının imzalandığı tarih arasında,
gecikme faizi uygulanır (VUK md. 112/3).
Gecikme zammının iflasın açılmasıyla duracağı 6183 SK md.52’de açık
ça zikredildiği halde, gecikme faizinin durup durmayacağı konusunda bir dü
zenleme mevcut değildir. Ancak gerek Danıştay, gerekse Yargıtay isabetli bir
şekilde VUK md.112’de öngörülen gecikme faizinin iflasın açılmasından son
ra tahakkuk ettirilmeyeceğim kabul etmiştir.67
İflasın kapanması durumunda, gerek basit (IİK md.218), gerekse adi
tasfiyede (IİK md.219) öngörülen sürelerde, iflas masasına bildirilmeyen ve
İİK md.236 uyarında deftere yazdırılmayan vergi alacakları sona ermemekle
ve tamamı iflastan sonra istenebilmekle birlikte (IİK md.253), bu alacaklara
faiz istenemez.68
İflasın konkordatonun tasdiki nedenine dayanılarak kaldırılması ih
timalinde, vergi alacağı konkordato hükümlerine tabi değilse de, vergi idare
si iflasın açılmasından, iflasın kaldırılmasına kadar geçen dönem için sadece
kanuni faiz isteyebilecektir.69
IV -GECİKME ZAMMI İLE GECİKME FAİZİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Gecikme zammı ile gecikme faizi arasındaki farklılıklar ve benzerlikler
konunun daha net bir şekilde ortaya konabilmesi için aşağıdaki şekilde bir
mukayeseye tabi tutulabilir.70
,
66
67
68
69
70
Çelik, s. 193-194; Korkmaz, Şiıin, 6183 Sayılı Kanun, Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog, Yıl 14, Sa.134, Haziran
1999, s.93.
D n ş.ll.D , 6.11.1995, 2201/2904; Yargıtay 19. HD, 18.4.1996, 1902/399; Aynı fikirde: Deynekli, s.70.
Deynekli. s. 178.
Deynekli, s.169: 19. HD, 7.5.1996, 1658/4371.
ÇeÜk, s.195-196.
Dr. Çetin ARSLAN
519
A- BENZERLİKLER
1- Her ikisi de ceza niteliğinde değildir.
2- Her ikisi de fer*i alacaktır.
3- Gerek bileşik gecikme zammı, gerekse bileşik gecikme faizi uygulan
maz.
4- Her ikisi de aynı oranda uygulanır.
5- Her ikisi de ölümle düşmez, mirasçılara geçer.
B- FARKLILIKLAR
1- Gecikme zammı 6183 Sayılı Kanun’da, gecikme faizi ise Vergi Usul
Kanunu’nda düzenlenmiştir.
2- Gecikme zammı tüm kamu alacaklarına, gecikme faizi ise Vergi Usul
Kanunu kapsamına giren vergi, resim ve harçlara uygulanır.
3- Gecikme zammı tahakkuk etmiş kamu alacağının vadesinin geçmesi
halinde, gecikme faizi ise tarhiyatın gecikmesi nedeniyle ödemenin gecikme
si halinde uygulanır.
4- Gecikme zammında ay kesirleri tam ay olarak dikkate alınır. Gecikme
faizinde ise ay kesirleri dikkate alınmaz.
5- Gecikme zammı vade tarihi ile ödeme tarihi arasına, gecikme faizi ise
vade tarihi ile tahakkuk tarihi arasına uygulanır.
6- Gecikme zammı asgari tutar belirlenmiştir (500.000 TL). Oysa gecik
me faizinin asgari tutarı yoktur.
7- Gecikme zammını durduran haller düzenlenmiştir(tecil yapılması, ifla
sın açılması, aciz halinin tespit edilmesi). Buna karşın gecikme faizini durdu
ran haller düzenlenmemiştir.71
V- YARGI KARARLARI
• Konkordato tasdiki nedeniyle iflasın kaldırılmasında faiz
"...İstanbul Defterdarlığı tarafından iflasın kaldırılması için hazine vekiline yetki
verilmiş ve hazine vekili tarafından
20.7.1994 tarihli
dilekçe ile iflasın kaldırılmasına
muvafakat edilmiştir. Alacaklı hazine vekili tahsil edilemeyen faiz alacağı varsa
borçludan talep etmesine yasal bir engel bulunmamaktadır. İİK’nun 182. m adde
si hükmü gözetilerek iflasın kaldırılmasına karar verilmesinde usul ve yasaya aykırılık
bulunmamaktadır"
71
Deynekli, s.54.
(19.
HD,
7.5.1996, 1658/4371).
520
♦ İflasın açılmasından sonra gecikme faizi tahakkuk etmez.
"Ankara Asliye 2. Ticaret mahkemesinin 18.3.1998 Gün ve E: 1988/118,
K:1988/300 Sayılı Kararıyla iflasına karar verilen şirketin 1988 yılı Şubat ve Mart ay
larına ilişkin katma değer vergisi beyannamesinin verilmemesi nedeniyle takdir komis
yonu kararıyla belirlenen matrah üzerinden yapılan kaçakçılık cezalı katma değer ver
gisi tarhiyatı üzerinde varılan uzlaşma sonucunda uzlaşılan katma değer vergisine
ilişkin olarak gecikme faizi tahakkuk ettirilmiştir. Ankara 5. Vergi Mahkemesi
13.4.1994 Gün ve E:1994/188, K: 1994/453 Sayılı Kararıyla, 2004 Sayılı İcra ve İflas
Kanunu’nun 195. maddesinde, borçlunun gayrimenkul mallarının rehni suretiyle temin
edilmiş olan alacaklar müstesna olmak üzere iflasın açılmasının müflisin borçlarını
muaccel kılacağı, iflasın açıldığı güne kadar işlemiş faiz ile takip masraflarının ana
borca ilave edileceğinin belirtildiği, aynı Kanun’un 196. maddesinde ise rehin ile temin
edilmemiş bütün alacakların faizlerinin iflasın açılması ite müflise karşı işlemeyeceği
nin hükme bağlandığı, 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu1nun 3239 Sayılı yasa ile değişik
1121 maddesinde ikmalen, re’sen ve idarece yapılan tarhiyatlara uygulanacak gecik
me faizinin, kendi vergi kanununda belirtilen ve tarhiyatın ilgili bulunduğu döneme iliş
kin normal vade tarihinden baş-layacağı belirtilmiş olup, Ankara Asliye 2 Ticaret m ah
kemesinin 18.3.1988 Tarihli kararıyla yükümlü şirketin iflasına ve iflasın 11.3.1988 ta
rihinde açıl-masına karar verildiği ve bu tarihin uyuşmazlığa konu 1988 yılı Şubat ve
Mart dönemlerine ait katma değer vergilerinin vadelerinden önce olması nedeniyle uz
laşılan katma değer vergisi üzerinden gecikme faizi tahakkuk ettirilmesinde anılan ya
sanın 196. maddesine uyanık görülmediği gerekçesiyle gecikme faizini terkin etmiştir.
Vergi dairesi tarafından uzlaşılan katma değer vergisi üzerinden hesaplanan gecikme
faizinde yasa hükümlerine aykırılık bulunmadığı ileri sürülerek kararın bozulması iste
nilmektedir. Temyiz dilekçesinde ileri sürülen iddialar, bozulması istenilen kararın da
yandığı gerekçeler karşısında, yerinde ve kararın bozulmasını sağlayacak durum un
da görülmemiştir. Bu nedenle temyiz isteminin reddine, kararının onanmasına oybir
liği ile karar verdi" D. 11. D. 6.11.1995, 2201/2904 (Kızılot, Şükrü, Danıştay Kararla
rı ve Muktezalar 1995, s. 843-844).
• İflasın açılmasından sonra gecikme faizi tahakkuk etmez.
"Davacı vekili, iflasına karar verilen ve tasfiye işlemleri devam eden müflis şirke
tin vergi borcunun iflas masasına kaydı talebinin iflas idaresince reddedildiğini, red ka
rarının geçerli bir hukuki nedene dayanmadığını ileri sürerek 369.447.892.-TL.’nın if
las masasına kayıt ve kabulüne karar verilmesini talep etmiştir. Dayalı iflas idaresi ce
vap vermemiş ve duruşmalara gelmemiştir. Mahkemece davacı Vergi'İdaresinin ifla
sı tarihi itibariyle 162.944.685.-TL. alacağı bulunduğu. 20.3.1987 tarihinde iflas açıldı
ğından 1988 yılında yürürlüğe giren 3505 sayılı Yasanın uygulanamayacağı gerekçe
siyle 162.944.685.-TL.’nın iflas masasına kayıt ve kabulüne karar verilmiş, hüküm da
vacı hazine vekilince temyiz edilmiştir. Vergi Usul Kanunu’nun 112. maddesinde ik
malen, re’sen ve idarece tarh edilen vergilerde, bu vergilerin ilgili oldukları dönem de
ki normal vade zamanlarından (a) ve (b) fıkralarında belirtilen zamanlara kadar geçen
süre için, vergi asılları üzerinden 6183 Sayılı Kanuna göre tespit edilmiş olan gecik
me zammı oranında gecikme faizi alınacağı hükme bağlanmıştır. Ancak iflas halin
de 6183 Sayılı Yasanın 52. maddesinde iflasın açıldığı tarihe kadar gecikme
zammı uygulanabileceği düzenlemesi karşısın da iflas tarihinden sonrası için
gecikme zammı uygulanması ve bunun iflas masasına kaydı mümkün değildir.
Dr. Çetin ARSLAN
521
Mahkemece bu yön gözetilerek verilen kararda bir isabetsizlik bulunmamaktadır." (19.
HD, 18.4.1996, 1902/399).
♦ 6183 sayılı Kanunun 52. maddesinde yer alan hükmün iflas halinde iflasın
açıldığı tarihten önce tahakkuk etmiş vergiler için gecikme zammı uygulanama
yacağı şeklinde yorumlanması gerekir.
1983 yılında iflasına karar verilen davacı şirket tarafından ihtirazı kayıtla verilen
1988 tasfiye ara dönemine ait kurumlar vergisi beyannamesi üzerinde tahakkuk ettiri
len vergilerin kanuni süresinde ödenmemesi nedeniyle hesaplanıp vergi aslına dö
nüştürülen gecikme zammının tahsili amacıyla düzenlenen ödeme emrinin iptali iste
miyle açılan davayı; uyuşmazlığın, iflasına karar verilen şirketten gecikme zammı is
tenip istenemeyeceğine ilişkin olduğu. İflas halindeki şirketçe verilen tasfiye dönemi
ara beyannamelerine göre, vergi tahakkuk ettirilmesinde yasaya aykırılık bulunm adı
ğı, bu vergiler nedeniyle hesaplanan gecikme zamlarının ne şekilde alınacağının
6183 sayılı Kanunun 51,52 ve 53. maddelerinde düzenlendiği, 52. maddenin ilk fıkra
sında gecikme zammının uygulama süresinin, kamu alacağının tecilinde tecilin yapıl
dığı, iflas halinde iflasın açıldığı tarihe kadar olan süre olduğunun açıklandığı, buna
göre, iflas kararında önce tahakkuk etmiş bir verginin kısmen veya tamamen ödenm e
mesi nedeniyle doğacak gecikme zammının, iflas kararının verildiği güne kadar he
saplanabileceği, söz konusu maddede, iflasın devam ettiği süre içinde, ara dönemler
için tahakkuk edecek vergilerle ilgili açık bir ifade yok ise de, maddenin yazılış tarzın
dan, iflas devam ettiği sürece bu zammın işlemeyeceği, ara dönemler içinde bu şekil
de işlem yapılacağının anlaşıldığı, bu nedenle iflas hali sürmekte iken 1988 tasfiye ara
dönemi için tahakkuk ettirilen vergiye gecikme zammı tahakkuk ettirilmesinde anılan
madde hükmünün özüne, amacına dolayısıyla yasaya uyarlık görülmediği gerekçesiy
le kabul ederek ödeme emrinin iptaline karar veren Denizli Vergi Mahkemesinin
28.8.1991 gün ve K: 1991/541 sayılı kararını onayan Danıştay Üçüncü Dairesinin
11.3.1993 gün ve 1992/1 179 sayılı kararının; 6183 sayılı kanunun 52.maddesine gö
re iflas kararının verildiği tarihe kadar olan kesinleşmiş vergi borçları için iflas kararı
nın alındığı tarihten sonra gecikme zammı hesaplanm ayacağı,'madde hükmünün if
las kararının verildiği tarihten sonra verilen beyannamelere dayanılarak tahakkuk et
tirilen amme alacağına uygulanma imkanının bulunmadığı ileri sürülerek düzeltilmesi
istemidir.
Kararın düzeltilmesi istemi, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 54.
maddesinin 1/C bendi hükmüne uygun bulunduğundan düzeltme isteğinin kabulü ile
Danıştay Üçüncü Dairesinin 11.3.1993 gün ve E:1992/1272, K: 1992/1179 sayılı ka
rarı ortadan kaldırıldıktan sonra dosya yeniden inöelendi.
Uyuşmazlık, iflas idaresi tarafından verilen tasfiye ara dönemine ait kurumlar ver
gisi beyannamesi üzerinde tahakkuk ettirilen vergilerin kanuni süresinde ödenm em e
si nedeniyle gecikme zammı hesaplanıp hesaplanamayacağına ilişkin bulunmaktadır.
Tasfiye, tüzel kişiliği haiz ticaret şirketlerinin fesih veya infisah veya iflası üzeri
ne şirket mevcutlarının, alacaklarının ve borçlarının tayin ve tespiti ile alacakların tah
sil edilmesi, mevcutların nakde çevrilmesi ve borçların tediyesi, geri kalanında kanun
ve ana sözleşme hükümlerine göre şirket ortaklarına dağıtılmasını sağlayan muam e
leler topluluğudur. Bu tanıma göre iflasının açılmasına karar verilen bir tüzel kişilik tas
fiye haline girmektedir.
522
Tasfiye haline giren bir şirket hakkında uygulanacak hükümler 5422 sayılı Ku
rumlar Vergisi Kanununun 30 ila 35. maddelerinde yer almaktadır. Tasfiye dönemini
düzenleyen 30. maddede, her ne sebeple olursa olsun tasfiye haline gören kurumların vergilendirilmesinde hesap dönemi yerine tasfiye döneminin kaim olacağı, tasfiye
döneminin kurumun tasfiye haline girdiği tarihten başlayacağı ve bu tarihten aynı tak
vim yılı sonuna kadar olan dönem ile bu dönemden sonraki her takvim yılının müsta
kil bir tasfiye dönemi sayılacağı, tasfiyenin nihayet buldtığu, dönemin sonunda tasfiye
kar ve zararının kati olarak tespit edileceği ve evvelce verilmiş olan tasfiye beyanna
melerinin bü neticeye göre ıslah edileceği, tasfiye zararla kapanırsa, evvelce verilmiş
tasfiye beyannamelerine müsteniden tahsil edilmiş, vergilerin iade edileceği, tasfiye
memurlarının sorumluluğunu düzenleyen 34. maddede ise tasfiye memurlarının kuru
mun tahakkuk etmiş vergileri ile tasfiye beyannamelerine göre hesaplanan vergileri
ödemeden veyahut bu vergilerle diğer itirazlı tarhiyat için karşılık ayırmadan, İcra ve
İflas Kanununun 206. maddesinin 6. sırasında yazılı alacaklılara ödeme ve ortaklara
paylaştırma yapılamayacağı, aksi takdirde bu vergilerin asıl ve zamlarından ve vergi
cezalarından şahsen ve müteselsilin sorumlu olacakları, vergi aslı ve zamlarının ken
disine paylaştırma yapılan ortaklardan da aranabileceği, ortaklardan tahsil edilmiş
olan vergi asılları için ayrıca tasfiye memurlarına müracaat edilemeyeceği, tasfiye m e
murlarının, bu madde gereğince ödedikleri vergilerini aşıtlarından dolayı, tasfiyeden
hisse alan ortaklara, paylaştırma yapılmışsa veya ortaklanın tasfiye payları vergileri
karşılamaya yetmezse alacaklarının tamamen veya kısmen tahsil eden alacaklılara
rücu edebilecekleri hükme bağlanmış olup aynı yönde bir düzenlemeye 6188 sayılı
kanunun 33. maddesinde de yer almıştır. Bu maddelere göre tasfiye memurlarına ver
gi aslı bakımından rücu imkanı tanınmışken, zam ve cezalar için böyle bir olanak bu
lunmamaktadır.
Öte yandan 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Ka-nun’un
52. maddesinde, gecikme zammının tatbik müddetinin, amme alacağının tecilinde te
cilin yapıldığı, iflas halinde iflasın açıldığı, aciz halinde bu durumun sabit olduğu güne
kadar olan müddet olduğu hükme bağlanmıştır. Madde hükmüne göre iflasın açıldığı
tarihten önce tahakkuk etmiş bir verginin kısmen veya tamamen ödenmemesi nede
niyle doğacak gecikme zammı, iflasın açıldığı güne kadar hesaplanabilecektir. Ancak
söz konusu maddede iflasın devam ettiği süre içinde, tasfiye dönemleri için tahakkuk
edecek vergilerle ilgili açık bir ifade yer almamakla birlikte, yukarıda yer alan madde
hükümlerinin birlikte değerlendirilmesinden, iflasın açılması ile iflas eden hükmi şah
sin bütün malvarlığı ve alacakları üzerindeki tasarruf yetkisinin iflas idaresine geçtiği,
iflas idaresinin alacakları tahsil ve borçları ödeme suretiyle tasfiyeyi gerçekleştirece
ği, bunu yaparken de masanın menfaatlerini gözetmek zorunda olduğu, iflas eden şir
ketin tahakkuk etmiş vergileri ile tasfiye beyannamelerine göre hesaplanan vergileri
ödemek veya bu vergilerle diğer itirazlı tarhiyat için karşılık ayırmak durum unda bu
lunduğu, aksi takdirde bu vergilerin asıl ve zamlarından ve vergi cezalarından şahsen
ve müteselsilen sorumlu olacağı, tasfiye memurunun tahakkuk etmiş vergileri ödem e
si durum unda bunun asıl borçluya rücu edebileceği, kendi kusurundan dolayı öden
meyen vergiye bağlı olarak doğacak zam ve cezalardan dolayı sorumluluğu olduğun
dan rücu edemeyeceği, bu itibarla 6183 sayılı Kanunun 52. maddesinde yer alan
hükmün iflasın açılmasına karar verildiği tarihten önce tahakkuk etmiş vergi
borçları için uygulanacağı sonucuna varıldığından, kesilen gecikme zammımda
ve bunun vergi aslına dönüştürülmesinde hukuka aykırılık bulunmamaktadır:
Dr. Çetin ARSLAN
523
Açıklanan nedenlerle, Vergi Dairesi Müdürlüğünün temyiz isteminin kabu-lü ile Vergi
Mahkemesi kararının bozulmasına karar verildi (Dnş 3. D, 1.3.1994, 93-1657/651).
♦ Gelir v erg isim ali denge vergisi ve bunların gecikme cezasının ipotekli
alacağa karşı önceliği bulunmamaktadır.
İİK.nun 100. maddesi, ilk haciz üzerine satılan malın tutarı vezneye girinceye ka
dar aynı derecede hacze iştirak edebilecek alacaklılar arasındaki sırayı düzenlem ek
tedir. Yine anılan kanunun 140. maddesinde de satış tutarı bütün alacaklıların alaca
ğını tamamen ödemeye yetmez ise, icra dairesinin alacaklıların sıra cetvelini yapaca
ğını ve alacaklıların 206. maddesi gereği iflas halinde hangi sırayı alınacaklar ise o sı
raya kabul olunacağı gösterilmiştir. Bu maddenin son fıkrasında, ilk üç sıra kaydı için
muteber olanın haciz talebi tarihi olduğunu da tashih etmiştir. IİK. 206. maddesinde
ise, alacakları rehinli olan kişilerin satış tutarı üzerinde bu maddenin birinci fıkrasında
gösterilenler çıktıktan sonra rüçhan hakla olduğu açıklanmıştır.
6183 Sayılı Kanunun 21. maddesi gereği Hâzineye rüçhaniyet tanınabilmesi, is
teğin satışı yapılan şeyin aynı ile ilgili resim ve vergi veya akar olması Hazine alaca
ğının bundan doğması şart kılınmıştır.
Olayda, I 982/270 sayılı dosyadaki takip alacaklısı 11.1.1982 tarihli akit tablosu
na dayanan alacak sahibi olup ipoteğin paraya çevrilmesi yolu ile takibini açmış ve yü
rütmüştür. Kesinleşen bu takibin alacaklısının, yukarıda belirtilen yasa hükümleri ge
reği, satış bedelinin tevziatı bakımından rüçhan hakkına sahip olduğu açıktır. Kaldı ki
Hâzinenin alacağı ise 6.10.1983 tarihli derece kararında gösterildiği gibi, gelir vergisi,
mali denge vergisi ve bunların gecikme zammından doğmuştur.
X Ayrıca derece kararında 1. sırada yer alan alacaklı hasım alınmaksızın karar ve
rilmesi de yasaya uygun görülmemiştir.
Sonuç: Yılmaz yüksek vekilinin temyiz itirazı yukarda yazılı nedenle yerinde gö
rülmekle merci kararının İİK. 366 ve HUMK.nun 428. maddeleri uyarınca (bozulması
na), 18.11.1995 gününde oybirliğiyle karar verildi (12.HD. 18.11.1995, 13359/9697).
♦ İflastan sonra işleyen gecikme zammının iflas masasına kayıt ve tahakku
ku mümkün değildir.
"....Mahkemece iddia, savunma ve toplanan delillere göre, iflas masasına kaydı
istenen 807.633.000.-TL. nin 428.784.000.-TL.Iık kısmının mükerrer olarak yazıldığı
378.84 9.00 0-TL. gecikme zammının iflastan sonrasına ait olması nedeniyle 6183
Sayılı Yasanın 52. maddesi uyarınca kaydının istenemeyeceği gerekçesiyle da
vanın reddine karar verilmiş, hüküm davacı vekilince temyiz edilmiştir.
Davacı Vergi dairesi, iflas masasına 22. sırada 807.633.000.-TL. alacak bildir
miş, bu alacak kaydı talebi iflas idaresince 6 sıradaki alacakla mükerrerlik arz etmesi
nedeniyle reddedilmiştir.’ Masaya 6. kayıt no ile bildirilen vergi alacağı müflis şirketin
20.6.1994 tarihinde ödenmesi gereken 334.369.000.-TL. ile 20.7.1994 tarihinde öden
mesi gereken 94.415.000.-TL, da teşekkül etmiş olup, dava konusu yapılan ve 22 ka
yıt no ile bildirilen alacakla aynı olduğu anlaşılmaktadır. 6. sıra no’da bildirilen alacak
iflas idaresince iflas masasına kabul edilmiştir. Bu nedenle 428.784.000.- TL. vergi
alacağının mükerrer olarak kaydı istendiğinden, masaya kabul edilmemesi isabetlidir.
Diğer taraftan davacı vergi idaresi bu alacağın 17.1.1995 tarihine kadar işleyen
378.849.000.-TL. gecikme zammının da iflas masasına kaydını istemiştir. Müflis şir
ketin iflas tarihi 7.6.1994 olup, 6183 Sayılı Yasanın 52. maddesi gereğince gecik
524
me zammı bu tarih itibariyle kesildiğinden bu tarihten sonra işleyen gecikme
zammının masaya kaydı istenemez. Mahkemece bu yönler gözetilerek davanın red
dine karar verilmesinde bir isabetsizlik bulunmamaktadır.
Sonuç: Yukarıda açıklanan nedenlerle hükmün onanmasına, 23.1.1997 günün
de oybirliğiyle karar verildi (19.HD. 23.1.1997, 96/8938/281).
• İflasın açılması ile vergi alacaklarına uygulanan gecikme zammı 6183 sa
yılı Kanunun 52. maddesi uyarınca kesilin
Davacı vekili, iflasına karar verilen ve tasfiye işlemleri devam eden müflis şirke
tin iflas masasına bildirilen 78.596.000.-TL. alacağın reddedildiğini, red kararının hak
lı bir nedene dayanmadığını ileri sürerek reddedilen alacağın iflas masasına kayıt ve
kabulüne karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Dayalı iflas idaresi vekili cevabında, dava konusu alacağın iflas masasına m ü
kerrer bildirildiğini, ayrıca damga vergisine dayanan alacağın müflis şirketin teşvik bel
gesine sahip olması nedeniyle muaf tutulması gerektiğini belirterek davanın reddini is
temiştir.
Mahkemece iddia, savunma ve toplanan delillere göre, Maliye Bakanlığınca çı-,
karılan tebliğ uyarınca sermaye artırımı ile ilgili istisnanın uygulanabilmesi için yatırım
cı adına düzenlenen yatırımı teşvik ve yatırım indirimi belgesinin vergi dairesine su
nulması gerektiği halde sunulmadığı, şirket adına salınan vergi ve cezanın kesinleşti
ği bu nedenle müflis şirketin damga vergisi istinasından yararlanmasının mümkün ol
madığı gerekçesiyle 78.596.000.-TL.nin iflas masasına kayıt ve kabulüne karar veril
miş, hüküm dayalı iflas idaresi vekilince temyiz edilmiştir.
1. Dosyadaki yazılara, kararın dayandığı delillerle gerektirici sebeplere, delillerin
takdirinde bir isabetsizlik bulunmamasına göre, davalının aşağıdaki bendin kapsamı
dışında kalan diğer temyiz itirazlarının reddi gerekmiştir.
2. İflasın açılması ile vergi alacaklarına 6183 Sayılı Yasanın 51. maddesi uyarın
ca uygulanan gecikme zammı aynı yasanın 52. maddesi uyarınca kesilir. Bu nedenle
iflas tarihinden sonraki dönem için gecikme zammı istenemez. Oysa masaya kabulü
ne karar verilen alacağın 6.709.000.-TL.Iık kısmı gecikme zammıdır. Bu nedenle ge
cikme zammına yönelik talebinin reddi gerekir. Mahkemece, 6183 Sayılı Yasanın 52.
maddesi gözden kaçırılarak iflastan sonraki dönem için hesaplanan gecikme zam m ı
nın masaya kabulüne karar verilmesi isabetsizdir.
Sonuç: Yukarıda 1 nolu bentte açıklanan nedenle davalının diğer tem yiz itira z
larının reddine, 2 nolu bentte açıklanan nedenlerle hükm ün*)ozulm asına, peşin har
cın istek halinde iadesine 13.3.1997 gününde oybirliğiyle karar verildi 819. HD.
13.3.1997,68/2561).
♦ İflasın açılması ile gecikme zammının uygulanma süresi sona erer.
Davacı vekili, müflis şirket iflas masasına bildirilen alacağın 37.435.240.-TL.Iık
kısmının iflas idaresince reddedildiğini, red kararının geçerli bir nedene dayanm adığı
nı ileri sürerek 37.435.240.-TL.nin iflas masasına kayıt ve kabulüne karar verilmesini
talep ve dava etmiştir.
Dayalı vekili cevabında, iflas idaresince kabul edilmeyen alacağın iflas tarihinden
sonra işletilen gecikme zammından kaynaklandığını, bu nedenle masaya kaydının
mümkün olmadığını belirterek davanın reddini istemiştir.
Dr. Çetin ARSLAN
525
Mahkemece iddia, savunma ve toplanan delillere göre 6183 Sayılı Yasanın 52.
maddesi uyarınca iflas ile gecikme zammının duracağı, iflas tarihi itibariyle davacının
272.078.400.-TL. alacağı bulunduğu, kayda gereken başka alacağı olmadığı gerek
çesiyle davanın reddine karar verilmiş, hüküm davacı vekilince temyiz edilmiştir.
Dosyadaki yazılara, kararın dayandığı delillerle gerektirici sebeplere ve özellikle,
6183 Sayılı Yasanın 52. maddesi gereğince iflasın açılması ile gecikme zammının uy
gulanma süresi sona ereceğinden ve iflas tarihi itibariyle vergi aslı ve gecikme zam
mından oluşan alacağın iflas idaresince masaya kabul edildiği, bu nedenle kaydı ge
reken bir alacağı bulunmadığı bilirkişi incelemesi ile saptanmasına göre, davacı veki
linin yerinde görülmeyen bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun bu
lunan hükmün onanmasına, 10.4.1997 gününde oybirliğiyle karar verildi (19.HD.
10.4.1997, 1455/3844).
VI- KAMU ALACAKLARINDA TECİL FAİZİ
A- GENEL OLARAK
Tecil72 kamu borcunun ödeme vadesinin ertelenmesini sağlayan, idari
bir işlemdir. Amme Alacakları Kanununa göre (md.1) idarenin "tecil kararı"
alabilmesi için kamu borçlusunun bu yönde yapılmış bir başvurusu bulunma
lı, borcun vadesinde ödenmesi veya haczin tatbiki veyahut haczolunmuş mal
ların paraya çevrilmesi amme borçlusunu çok zor duruma düşürecek nitelik
te, olmalı ve borç için teminat gösterilmelidir.73
Tecil asli ve feri tüm kamu alacakları için istenebilir.71Tecil işlemi ile
birlikte yeni bir hukuki durum ortaya çıkmakta ve bu nedenle tecil kararından
sonra kamu alacağının vadesi artık 6183 sayılı Kanunun 37. maddesinde be
lirtilen vade olmamaktadır. Zira bu durumda yeni bir vade ve kamu borcunun
ilişkin olduğu özel yasasında düzenlenenden farklı bir taksitle ödeme söz ko
nusu olacaktır. Bunun sonucu olarak tecil edilen kamu alacağına bundan
sonra gecikme zammı da uygulanmayacak, gecikme zammı yerine tecilin ya
pıldığı tarihten itibaren tecil faizi işlemeye başlayacaktır (AAK md.52).?5Tecil
faizi hesaplanırken yılın gerçek gün sayısı olan 365’in esas alınması zorun
ludur.76
Tecilden sonra alacaklı kamu idaresi borçluya eski vadeye dayanarak
ödeme emri gönderemez ve tecil uyulduğu sürece cebri takip işlemleri yapa
maz. Ancak tecil koşullarına uyulmaması durumunda tecil geçerli olmaktan,
72
73
74
75
76
Bkz.Dönmez, Recai, Tecil Kunımunıın Hukuki Niteliği, Unsurları ve Kamu Alacaklarının Tecilimle İdarenin Tak
dir Yetkisi, http://home.anadolu.edu.ti/~rdonine77tecil.htin, 8.1.2003; Ö2
foala, s.474; Tecilin şardan için bkz: ö z balcı, s.477-486. Gülseven, s.274-277.
Bkz.Dönmez, aynı yer; Kaneti, s.444-445; özbalci, s.474; Atar, s.l 10.
özbalci, s.474; Atar, s.l 10.
Bkz.Dönmez, aynı yer;
Dnş. 3.D, 2.12.1986, 2035/2409.
526
alacağın tamamı muaccel hale gelir (AAK md 48/6) ve normal vade tarihin
den itibaren gecikme zammı alınır.77
Tecil yetkisi devlete ait alacaklarda ilgili bakanlar, il özel idarelerine ait
alacaklarda vali, belediyelere ait alacaklarda belediye başkanlarınca kullanıl
ması gerekmekle(AAK md.48/3) birlikte bu yetkinin kısmen ya da tamamen
devri mümkündür. Bu bağlamda Vergi Usul Kanunu kapsamına giren Devle
te ait alacaklarda vergi dairesi müdürleri ve defterdarlara kısmi yetki devri ya
pılmış ancak bu hususta hem tutar hem de tecil süresi itibariyle kısıtlamaya
gidilmiştir.78
Amme Alacakları Kanununa göre vergi, resim, harç, ceza tahkik ve ta
kiplerine ait muhakeme masrafı, vergi cezası, para cezası ve gecikme zam
mı alacakları en fazla iki yıl için, bu alacaklar dışında kalan kamu alacakları
ise beş yıl için tecil olunabilir (AAK md.48/1).
idare, tecil kapsamına girecek vergileri genel olarak belirleme yetkisine
de sahip-ir. Nitekim, şu andaki uygulamaya göre, taşıt alım, motorlu taşıtlar
ve katma değer vergisi, dahili tevkifat, geçici vergi, zirai stopaj vergisi, ekono
mik denge vergisi ve net aktif vergisi ile fonlardan doğan alacaklar tecil kap
samı dışında bırakılmıştır.
Yasada mevcut "tecilde taksit zamanlan ve diğer şartlar tecile sala
hiyetli makamlarca tespit olunur" (AAK.md.48/5) hükmünün yöntem ve bi
çim konusunda da idareye düzenleme yapma yetkisi veren açık bir hüküm ol
duğu söyleyebilir.79
idarenin her tür işleminde olduğu gibi tecil işlemleri de yargı denetimine
tabi olup, idare, tecil taleplerini karara bağlarken bu konudaki yasal sınırlara
ve kendi koyduğu kurallara uymak durumundadır. Bu nedenle idare, tecil ta
leplerini reddederken gerekçe göstermek zorundadır.00
B-TECİL FAİZİ
Tecilin şartlarından biride tecil faizi alınmasıdır. Tecil faizi oranının
genel olarak bütün vergi borçlularını kapsayacak biçimde saptanması eşitlik
ilkesinin zorunlu bir sonucudur. Daha açık bir deyişle, tecil faizinin çeşitli bi
reysel olaylar bakımından sübjektif bir şekilde ayrı ayrı saptanmasına imkan
olmamak gerekir. Vergi alacaklarında tecil faizi oranını belirleme yetkisi Ma
liye Bakanlığına aittir. Bakanlık bu yetkisini yayınladığı tebliğler vasıtasıyla
kullanmaktadır.
77
78
79
80
Bkz.Dönmez,
Bkz.Dönmez.
Bkz.Dönmez,
Bkz.Dönmez.
aynı
ayıii
aynı
aynı
yer;
yer; özbalcı, s.474.
yer.
yer.
Dr. Çetin ARSLAN
527
Tecil faizi oranının belirlenmesi, tümüyle takdir yetkisi alanına giren bir
sorundur. Yasada oran konusunda idareyi bağlayacak bir alt ya da üst sınır
öngörülmemiştir. İdare, enflasyon oranı, faiz hadleri gibi genel ekonomik ko
şulları dikkate alarak tecil faizi oranını belirleyebilecektir. Tecil faizi oranı, ge
cikme zammı oranının üzerinde ya da altında olabilir.8'
Oran konusunda idareyi bağlayacak bir alt ya da üst sınır öngörülme
mekle birlikte, idare tecil faizi oranını sıfır olarak belirleme yetkisine sahip ol
masa gerek. Çünkü tecil faizi oranının sıfır olması, hiç faiz alınmaması anla
mına gelir. Yasada ise tecilin faiz alınmak koşuluyla yapılması emredici bir
hüküm olarak düzenlenmiştir. Diğer bir deyişle, faiz alıp almamak konusunda
idarenin takdir yetkisi yoktur.82
Tecil faizinin hesaplanmasında değişik uygulamalar yapılabilmek
tedir. Maliye Bakanlığı bu konuda esas alınması gereken hesaplama
şeklini 370 numaralı Tahsilat Genel Tebliğinde açıklamıştır. Tecil faizi
amme alacağının tecilli sayıldığı tarihten başlayarak ödenecek taksit
miktarına günlük olarak uygulanacaktır
C- YILLAR İTİBARİYLE AYLIK TECİL FAİZİ ORANLARI
81
82
83
09.03.1994
tarihi ile
06.09.1995
tarihleri arası
%10
07.09.1995
tarihi ile
01.02.1996
tarihleri arası
%8
02.02.1996
tarihi ile
21.10.1996
tarihleri arası
%12
22.10.1996
tarihi ile
09.07.1998
tarihleri arası
%10
10.07.1998
tarihi ile
24.01.2000
tarihleri arası
%8
25.01.2000
tarihi ile
20.12.2000
tarihleri arası
%4
21.12.2000
tarihi ile
30.03.2001
tarihleri arası
%3
31.03.2001
tarihi ile
01.02.2002
tarihleri arası
%6
02.02.2002
tarihinden İtibaren
%5
Bkz.Dönmez, aynı yer; özbalcı, s.489.
Bkz.Dönmez, aynı yer.
Gülseven, s.281; Tecil faizinin hesaplanması ile ilgili Maliye Bakanlığının uygulama 2001/1 seri numaralı iç ge
nelgesinin için bkz: http://www.turmob.org.tr/mevziiat/mb/uvgulama 14-02.htm, 8.1.2003
528
D-YARGI KARARLARI84
• Tecil talebinin Maliye Bakanlığınca reddine dair yazının tebliğinden son
raki otuz günlük sürede ödenmesi halinde alacak tecil edilmiş sayılır.
Yükümlü kurum 24.11.1986 günü defterdarlığa başvurarak, 1986 Ekim dönemi
ne ilişkin olarak tahakkuk etmiş, 368.680.947,-TL. KDV’nin ve dahili tevkifat borcunun
tecilini talep etmiştir. Defterdarlıkça bu başvuruya yanıt olarak gönderilen 8.12.1986
tarihli yazıyla istemin İncelenmekte olduğu, kesin yanıtın bildirilmesine kadar kurumca önerilen taksit ve miktarların, tecil kapsamında olmamak koşuluyla süresinde ve
düzenli olarak ödenmesi gerektiği, ödenmemesi halinde bu durumun tecil istemi hak
kında verilecek kararı olumsuz yönde etkileyeceği bildirilmiştir.
Yükümlü kurum bu yazı doğrultusunda önerdiği taksitleri düzenli olarak ödem iş
tir.
Vergi dairesi müdürlüğünün 19.3.1987 gün ve 5811 sayılı işlemi ile tecil ve taksitlendirme isteminin Maliye Bakanlığınca reddedildiği, borcun gecikme zammıyla bir
likte söz konusu yazının tebliğinden itibaren 7 gün içinde ödenmesi gerektiği, aksi tak
dirde icrai takibata geçineceği bildirilmiştir.
Bu bildirim üzerine yükümlü kurumca, tecili istenen artığı ile ödeme günleri dik
kate alınarak hesaplanan 49.184.130.- tecil faizi,, 24.3.1987 ve 27.3.1987 günlerinde
ödenmiştir. Daha sonra gecikme zammı uygulanmayıp, tecil faizi istenmesi yolunda
vergi dairesi müdürlüğüne, yanıt verilmemesi üzerine 7.9.1988 günlü dilekçeyle Mali
ye Bakanlığına başvurulmuştur.
Maliye Bakanlığının 17.3.1989 günlü işlemiyle, 6183 sayılı Yasanın 48/2 fıkrası
na değinilerek, tecil ve taksitlendinlmesi istenilen borcun KDV. ve dahili tevkifat oldu
ğu, bakanlıklarınca bu tür borçların tecil ve taksitlendi-rilmelerinin mümkün görülme
diği gerekçesiyle istem reddedilmiştir.
Kurum tarafından, söz konusu işlemin iptali ile 87.377.384,-lira gecikme zammı
yerine 49.184.130,- tecil faizi uygulanması istemiyle açılan davayı in-celeyen Danış
tay 7. Dairesinin 5.4.1993 günlü ve E. 1989/1319, K. 1993/1287 sayılı kararıyla; 213 sa
yılı Vergi Usul Kanununun 1. maddesinde, bu kanuna tabi olan vergi, resim ve harç
lara bağlı vergi, resim ve zamların da bu kanuna tabi olduğunun açıklanması nede
niyle katma değer vergisi ve dahili tevkifatın tecil talebinin reddinden ve dolayısıyla va
desinden sonra ödenmesi nedeniyle bu vergilere bağlı olarak 6183 sayılı Yasanın 51.
maddesine göre hesaplanarak ödenmesi istenen gecikme zammının, Vergi Usul Ka
nunu kapsamında bir kamu alacağı olduğu, 6183 sayılı Yasanın 48/2. fıkrasında, bor
cunun tecilini isteyip, bu istemi reddedilen borçlunun söz konusu borcunu, istemin
reddi yolundaki işlemin tebliğ tarihinden itibaren idarece 30 güne kadar verilebilecek
ödeme süresi içinde ödenmesi halinde, kamu alacağının ödendiği tarihe kadar faiz
alınmak suretiyle tecil olunacağı, 5. fıkrasında ise, tecil isteminin kabulü halinde tak
sit zamanları ve diğer koşulların tecile yetkili makamlarca tespit olunacağı hükmünün
yer aldığı, bu hükümlere göre kamu alacağının tecil isteminin reddi halinde idarece 30
güne kadar belirlenecek bir vadede, kabulü halinde ise, tecile yetkili makamlarca be
lirlenecek taksit sürelerinde ve koşullarda ödeneceği, dolayısıyla tecil isteminin kabu
lü veya reddi halinde yapılacak işlemlerle ilgili olarak belirtilen bu hükümlere göre, söz
84
Kararlar için bkz: Gülseven, s.285-294; özbalci, s.48-50.
Dr. Çetin ARSLAN
529
konusu kamu alacağının taksit süreleri veya idarece en fazla 30 güne kadar verilecek
sürenin sonu olduğu, bu itibarla söz konusu kamu alacağı için artık özel kanunda be
lirlenen vadeden söz edilemeyeceği, olayda, yükümlü kuruma tecil isteminin reddine
ilişkin işlemin tebliğ edilip, 6183 sayılı Yasanın 48. maddesinde belirlenen sürenin ve
rilmediği, ancak yükümlü kurumca söz konusu borcun anılan yazının tebliği üzerine 7
gün içinde ödendiğinin anlaşıldığı, bu nedenle tecil ve taksitlendirme isteminin reddi
ne ilişkin yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren 6183 sayılı Yasanın 48/2. fıkrasında
sözü edilen 30 gün içinde ödenen kamu alacağının, ödendiği tarihe kadar tecil edildi
ğinin kabulü icap ettiği gerekçesiyle, davayı kabul ederek iptal etmiştir.
Karar Maliye Bakanlığınca temyiz edilmiş ve 6183 sayılı Yasanın 48/2. fıkrasın
da tecil talebinin reddi halinde verilebilecek süreden söz edildiği, yü-kümlü kuruma
gönderilen ödeme emrinde belirtilen 7 günlük sürenin, anılan kanun hükmünde yer
alan süreyle ilgisinin bulunmadığı, tecil talebinin reddi ile yükümlü kuruma bir süre v e
rilmediğinden borcun, tecil isteminin reddedildiği tarihe kadar tecil edilmiş sayılacağı,
olayda tecil faizi uygulamasının mümkün olmadığı ileri sürülerek kararın bozulması is
tenilmiştir.
Hüküm veren Danıştay Vergi Daireleri Genel Kurulunca dosyadaki bel-geler in
celendikten sonra gereği görüşüldü:
Dayandığı hukuksal nedenler ve gerekçesi kararın özel bölümünde yazılı 7. Da
irenin kararı aynı gerekçe ve nedenlerle kurulumuzca da uygun bulunmuştur.
Bu nedenle temyiz isteminin reddine oybirliğiyle karar verildi (Dnş.VDDGK.,
19.4.1996, E. 1994/537, K. 1996/163)
• Tecilin şartlan
Borcun tecili için yetkili makamlarca borçlunun çok zor durumda bulunduğun tes
piti gerekir. Alacak senetleri muteber teminat değildir (Dnş.Dava Daireleri E.
1963/182, 1966/533).
• Tecil talebinin reddedildiğinin borçluya tebliğ edilmesi zorunludur.
6183 sayılı Kanunun 48. maddesine, 2975 sayılı Kanunun 6. maddesiy-le ekle
nen fıkrasında; ‘Borcunun tecilini talep eden ancak, talepleri uygun görülmeyerek red
dedilen borçlular söz konusu borçlarını reddin tebliği tarihinden itibaren idarece 30 gü
ne kadar verilebilecek ödeme süresi içinde ödedikleri takdirde bu amme alacağı öden
diği tarihe kadar faiz alınmak suretiy-le tecil olunur." hükmü yer almıştır.
Olayda 1984 yılı kurumlar vergisinin 3. taksit tutarı olan verginin tecil edilmek
kaydıyJa ödenmesi isteği hakkında 28.10.1985 günlü dilekçeyle yapılan başvuru üze
rine tecil isteminin reddine ilişkin Gelir Müdürlüğünün 4.12.1985 günlü yazısının borç
luya tebliğ edilemediği görülmüştür. Reddedilmekle birlikte ret yazısı ilgiliye tebliğ edi
lemediği takdirde, ödemelerini teklif ettiği plana göre yapan borçlunun 48. maddenin
2. fıkrasındaki şartları yerine getirdiğinin kabul edilmesi gerekir. Aksi takdirde idare
nin, ret yazısını tebliğ etmemek suretiyle tecil faizi veya gecikme zammının tahsil ko
nusu ihtiyarına bırakılmış olur ki 48. maddenin bu konuda idareye bir seçme hakkı ta
nıdığı görüşünden, metnin açıklığı karşısında söz edilemez.
Bu nedenle ret yazısının tebliğ edilmemesiyle, ilgilinin genel hükümler çerçeve
sinde gecikme zammı ödemekle yükümlü olacağı yolundaki mahkeme kararında uy
gunluk yoktur. Ret yazısı ilgiliye tebliğ edilemediğine göre amme alacağının ödendiği
530
tarihe kadar borçludan 48. maddenin 2. fıkrası uyarınca ancak tecil faizi tahsil edile
bilir (Dnş. 4.D., 12.5.1998, E.24I5, K.1956).
♦ Tecil talebine cevap verilmeden gecikme zammı uygulanmaz;tecil faizi
alınması gerekir.
1988 yılı Nisan dönemine ait katma değer vergisinin ödenmeyen kısmının, tecil
edilmesi istemiyle Maliye Bakanlığına başvurulup cevap verilmeden ancak vadesi ge
çirildikten sonra ödenmesi nedeniyle bu kısım üzerinden hesaplanıp vergi aslına dö
nüştürülen gecikme zammının tahsili amacıyla ödeme emri düzenlenmiştir. Açılan da
vada Vergi Mahkemesince ödeme emri onanmış ise de, yükümlünün temyiz üzerine
Danıştay 7. Dairesince verilen 18.5.1992 gün ve E:l989/4453, K:I992/158I sayılı boz
ma kararına uyularak Ankara 4.Vergi Mahkemesi 12.11.1992 gün ve E: 1992/1014,
K:I992/1536 sayılı kararıyla; 6183 sayılı Yasada, tecil talebinin tahsilatı durduracağı
na ilişkin açık bir hüküm bulunmamasına karşın 48. maddesinde yer alan tecil talebi
nin kabulü ve reddi halinde yapılacak işlemlerle ilgili hükümler karşısında kamu ala
cağının vadesi, tecil istemine verilecek cevap üzerine belirlenecek, yeni vade veya
idarece azami 30 güne kadar verilebilecek sürenin sonu olacağından artık özel yasa
da belirlenen vadeden söz edilemeyeceğinin anlaşıldığı, bu durumda tecil talebine
herhangi bir cevap gelmeden kamu alacağının vadesinde ödenmediği ileri sürülem e
yeceğine göre, normal vadesi 25.5.1988 olan amme alacağının vade geçirildikten
sonra, ancak tecil talebine herhangi bir cevap gelmeden önce 10.6.1988 tarihinde
ödenmesi ndeniyle olaya tecil faizi uygulanması gerekirken, gecikme zammı uygulan
masında ve bunun ödeme emri ile istenilmesinde yasal isabet görülmediği gerekçe
siyle iptal etmiştir. Davalı idarece, yapılan işlemin yasal olduğu, ödeme emrinin onan
ması gerektiği ileri sürülerek kararın bozulması istenilmektedir.
Vergi mahkemesi kararlarının Danıştay tarafından bozulması halinde yeniden
verilecek kararlara karşı yapılacak temyiz başvurularının vergi mahkemesince bozma
esaslarına uyulmuş olup olmadığı yönünden incelenmesi mümkündür. Olayda Danış
tay 7. Dairesinin 18.5.1992 gün ve E:l989/4453, K:I992/1581 sayılı kararında belirtilen
esaslara mahkemece uyulduğu anla-şıldığından temyiz isteminin reddine Vergi Mah
kemesinin 12.11.1992 gün ve E.1992/1014; K.1992/1536 sayılı kararının onanmasına,
24.4.1995 gününde oybirliği ile karar verildi (Dnş. 11 .D., 24.4.1995, E. 1995/1376, K.
1995/1233).
• Maliye Bakanlığınca tecil isteminin reddine ilişkin yazının tebliğini izleyen
günden itibaren 30 günlük süre içinde ödenen kamu alacağı bu tarihe kadar te
cil edilmiş sayılır.
213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 1. maddesinde, bu kanuna tabi olan vergi, re
sim ve harçlara bağlı vergi, resim ve zamların da bu kanuna tabi olduğu açıklandığın
dan, katma değer vergisi ve dahili tevkifatın, tecil talebinin reddinden ve dolayısıyla
vadesinden sonra ödenmesi üzerine bu vergilere bağlı olarak, 6183 sayılı Kanunun
51. maddesine göre hesaplanarak ödenmesi istenilen gecikme zammının Vergi Usul
Kanunu kapsamında bir kamu alacağı olarak kabulü ile işin esası incelendi:
6183 sayılı Kanunun 48. maddesinin (2975 sayılı Kanunun 6. maddesiyle ekle
nen) 2. fıkrasında, borcunun tecilini talep eden, ancak talepleri uygun görülmeyerek
reddedilen borçlular, söz konusu borçlarını, reddin tebliğ tarihinden itibaren idarece
30 güne kadar verilebilecek ödeme süresi içinde ödedikleri takdirde, bu amme alaca
Dr. Çetin ARSLAN
531
ğının ödendiği tarihe kadar faiz alınmak sure-tiyle tecil olunacağı, 5. fıkrasında ise,
(tecil isteminin kabulü halinde) taksit zamanları ve diğer şartların tecile yetkili m akam
larca tespit olunacağı hükmü yer almıştır.
Yukarıda açıklanan madde hükmüne göre, amme alacağı, tecil talebinin reddi
halinde idarece 30 güne kadar belirlenecek bir vadede, istemin kabulü halinde ise, te
cile yetkili makamlarca belirlenecek taksit sürelerinde ve koşullarda ödenecektir. Do
layısıyla, tecil talebinin kabulü veya reddi halinde yapılacak işlemlerle ilgili olarak 6183
sayılı Kanunun 48. maddesinde yer alan hükümler karşısında, kamu alacağın vadesi,
tecil talebine verilecek cevap üzerine belirlenecek taksit süreleri veya idarece azami
30 güne kadar verilebilecek sürenin sonu olacağından, artık özel kanununda belirle
nen va-deden söz edilemeyeceği açıktır.
Uyuşmazlık konusu olayda da; 1986/Ekim döneminde yükümlü kurum adına ta
hakkuk eden katma değer vergisi ile dahili tevkifatın tecili talebiyle Maliye ve Gümrük
Bakanlığına başvurulduğu, tecil talebinin reddine dair 19.3.1987 tarihli yazının tebliğ
edildiği ve 6183 sayılı Kanun 48. maddesinde belirtilen sürenin verilmediği ancak, yü
kümlü kurumun vergi borcunu söz konusu yazının tebliği üzerine 7 gün içinde öden
diği anlaşılmaktadır.
Buna göre, anılan yasa hükmü karşısında tecil isteminin reddine ilişkin yazının
tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içinde ödenen kamu alacağının bu tarihe kadar
tecil edildiğinin kabulü gerekeceğinden, yükümlü kurumun, amme alacağına tecil faizi
uygulaması istemini içeren başvurusunun reddine ilişkin 17.3.1989 gün ve 21142 sa
yılı Gelirler Genel Müdürlüğü işleminde yasal isabet görülmemiştir.
Açıklanan nedenlerle davanın kabulü ile dava konusu işlemin iptaline oybirliği ile
karar verildi (Dnş. 7.D., 5.4.1993, E.1989/1319, K.1993/1287).
♦ Tecil talebinde bulunulması halinde, kamu alacağının ödeme tari-hi kanu
nunda yazılı tarih olmayacak ve başvurunun sonucuna göre değişiklik göstere
cektir.
6183 sayılı Yasanın 48. maddesine 2975 sayılı Yasanın 6. maddesiyle eklenen
2. fıkrasında, "borcunun tecilini talep eden, ancak talepleri uygun görülmeyerek red
dedilen borçlular söz konusu borçlarını, reddin tebliğ tarihinden itibaren idarece 30 gü
ne kadar verilebilecek ödeme süresi içinde ödedikleri takdirde bu amme alacağı öden
diği tarihe kadar faiz alınmak suretiyle tecil olunur" hükmü yer almaktadır.
Olayda, 1992 Temmuz ve Ağustos dönemlerine ilişkin vergi borçlarının tecili
amacıyla Maliye Bakanlığına başvuran yükümlü şirket adına söz konusu vergi borçla
rından dolayı ödeme emri düzenlenmiş ve tebliğ edilmiştir.
Yukarıda açıklanan madde.hükmüne göre tecil isteminin kabulü halinde belirle
necek taksit sürelerinde, talebin reddi halinde idarece 30 güne kadar verilecek bir va
de içinde ödeme yapılacağından, kamu alacağının vadesi özel kanununda yazılı vade
olmayacaktır. Dolayısıyla tecil isteminin sonucu beklenilmeksizin kamu alacağının va
desinde ödenmediğinden bahisle düzenlenen ödeme emrinde isabet görülmemiştir.
Kaldı ki, Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğünün 24.2.1993 günlü ve
12218 sayılı yazısı ile davacı şirketin bir kısım borçlarının tecil edildiği, bir kısmının ise
ertelenmesinin uygun görülmediği, söz konusu horcun otuz gün içinde ödenmesi ve
bu süre içinde ödendiği takdirde tecil yapılacağı, aksi takdirde cebren tahsili yoluna gi
dileceği bildirilmiştir.
532
Açıklanan nedenlerle vergi mahkemesi kararının bozulmasına oybirliğiyle karar
verildi (Dnş.4.D., 10.12.1993, E. 1993/1579, K. 1993/5698).
• Tecil ve taksitlendirme talebi bulunan belediyenin bu istemine yanıt veril
meden borcun vadesinde ödenmediği ileri sürülerek haciz işlemine başlanılma
sında yasal isabet yoktur.
Davacı belediyenin 1989 ve 1990 yıllarına ait vergi borçlarının vadesin-de öden
mediği nedeniyle özel mülkiyetinde olan taşınmaz malın kira gelirine haciz konulmuştur.Vergi Mahkem esi
sayılı kararıyla; dayalı idare uyuşmazlık konusu yazıyla be
lediyenin kira gelirine haciz konulduğunu kiracısına bildirmiş olmakla davacının m en
faati ihlal edilmiş olup söz konusu bu yazının dava edilmesinde Yasaya aykırılık bu
lunmadığı, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48. m ad
desinde vergi borcunun tecil ve taksitlendirilmesi hususu açıklanmış olup, anılan m ad
deye göre, tecil talebinde bulunulmasından sonra isteğin reddi halinde idarece azami
30 güne kadar belirlenecek bir vade, istemin kabulü halinde ise, belirlenecek taksit sü
releri ve koşullarda bir ödemenin söz konusu o la c a ğ ı, tecil istemi reddedilse de, ka
bul edilse de, kamu alacağının vadesi artık 6183 sayılı Yasanın 37. maddesinde be
lirtilen vade olmayacağı, dolayısıyla tecil isteminin sonucu belirlenmeksizin kamu ala
cağının ödenmediğinden bahisle haciz yoluyla tahsiline gidilemeyeceği, olayda ara
kararı gereği vergi dairesi müdürlüğünden gönderilen belgelerin incelenmesinde da
vacı belediyenin 26.12.1990 tarihli dilekçesi ile vergi borcuna karşın tecil ve taksitlen
dirme talebinde bulunduğu, bu talebin ise, henüz karara bağlanmadığının anlaşıldığı,
bu durumda anılan madde hükmüne göre davacı belediyenin tecil ve taksitlendirme
istemi sonuçlanmadan söz konusu vergi alacağının haciz yoluyla tahsiline gidilmesin
de yasal isabet bulunmadığı gerekçesiyle haciz işleminin iptaline karar verilmiştir. Da
valı idare, vergi borçlarının tecil ve taksitlendirme talebinde bulunan mükelleflerin bu
talepleri karara bağlanıp kendilerine kesin tebligat yapılıncaya kadar 313 Seri Nolu
Tahsilat Genel Tebliğinde belirtilen hususlar gereğince önerdikleri taksitlerin düzenli
olarak ödenmesi gerektiği halde böyle bir ödeme yapılmamış olduğundan uygulanan
haciz işleminde yasaya aykırılık bulunmadığını ileri sürerek kararın bozulmasını iste
mektedir.
Temyiz dilekçesinde ileri sürüien iddialar bozulması istenilen kararın dayandığı
gerekçeler karşısında kararın bozulmasını sağlayacak durumda görülmemiştir.
Bu nedenle temyiz isteminin reddine oybirliği ile karar verildi (Dnş. 4 .D. 29.4.
1993, E. 1992/2273, K.1993/2012).
• Tecilin koşulları, süresi, tecile konu olabilecek kamu alacakları, tecile yet
kili organlar
• Kamu alacağının tecilinin istenilmesi durumunda bu konudaki başvuru
cevaplandırılmadan alacağın tahsili için ödeme emri düzenlenemez. '
Uyuşmazlık; 1987 takvim yılı Haziran ve Ağustos aylarına ilişkin muhtasar be
yannameyi yasal sürede veren yükümlü şirketin tahakkuk eden verginin bir kısmını
nakden bir kısmını mahsuben ödemesine karşın kalan kısım için Maliye ve Gümrük
Bakanlığına başvurup tecil talebinde bulunduğu, tecil talebine yanıt beklenirken ver
ginin vadesinde ödenmediğinden bahisle ödeme emri düzenlenmesine ilişkindir.
6183 sayılı Kanunun 48. maddesinin 3209 sayılı Kanunla değişik 1. fıkrası, a m
me borcunun vadesinde ödenmesi veya haczin tatbiki veyahut haczolunmuş malların
Dr. Çetin ARSLAN
533
paraya çevrilmesi amme borçlusunu çok zor duruma düşürecekse, borçlu tarafından
yazı ile istenmiş ve teminat gösterilmiş olmak şartıyla alacaklı amme idaresince veya
yetkili kılacağı makamlarca; vergi, resim, harç, ceza, tahkik ve takiplerine ait muhake
me masrafı, vergi cezası, para cezası ve gecikme zammı alacakları iki yılı, bu alacak
lar dışında kalan amme alacakları ise beş yılı geçmemek üzere ve faiz alınarak tecil
olunabileceği, 2975 sayılı Kanunun 6. maddesiyle eklenen 2. fıkrası, borcunun tecili
ni talep eden ancak, talepleri uygun görülmeyerek reddedilen borçların söz konusu
borçlarını reddin tebliğ tarihinden itibaren idarece 30 güne kadar verilebilecek ödeme
süresi içinde ödedikleri takdirde bu amme alacağının ödendiği tarihe kadar faiz alın
mak suretiyle tecil olunacağı 3. fıkrası, tecil salahiyetini kullanacak ve bu salahiyeti
devredecek olanlar devlete ait amme alacaklarında ilgili bakanlar, vilayet hususi ida
relerine ait amme alacaklarında valiler, belediyelere ait amme alacaklarında belediye
reisleridir, hükmü yer almıştır.
Anılan maddeye göre, tecil talebinde bulunulmasından sonra isteğin reddi halin
de idarece azami 30 güne kadar belirlenecek bir vade, istemin kabulü halinde ise be
lirlenecek taksit süreleri ve koşullarda bir ödeme söz konusu olacaktır. Tecil istemi
reddedilse de, kabul edilse de kamu alacağının vadesi artık 6183 sayılı Kanunun 37.
maddesinde belirlenen vade olmayacaktır. Dolayısıyla tecil isteminin sonucu beklen
meksizin kamu alacağı vadesinde ödenmediği gerekçesiyle ödeme emri ile tahsilata
geçilmesinin yasal dayanağı kalmamıştır.
Bu nedenlerle yükümlü şirketin temyiz isteminin kabulüyle Vergi Mahkemesinin
6.4.1988 günlü ve E: 1987/590, K: 1988/229 sayılı kararının bozulmasına, ödeme em
rinin iptaline, oybirliğiyle karar verildi (Dnş. 4.D., 7.6.1989, E. 1988/3943, K.
1989/2585).
• Tecili koşullan
♦ Tecil talebi ile tecil tarihi arasındaki süre için gecikme zammı hesaplana
caktır.
Uyuşmazlık, yazı ile tecil ve taksitlendirme talebinde bulunan ve bu konudaki iki
başvuruya cevap verilmesi üzerine ödeme planına uygun olarak vergi borcunu öde
yen yükümlü şirket adına, tecil faizi ödememesi nedeniyle muaccel olan asıl borcun
vadesinde ödenmeyen kısmına vade gününü takip eden günden itibaren hesaplanan
gecikme zammı nedeniyle düzenlenen ödeme emrine ilişkin olup, gecikme zammının
miktarına yönelik bir ihtilaf yaratılmamıştır.
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun olay tarihinde
yürürlükte bulunan 48. maddesinde amme borcunun vadesinde ödenmesi kamu
borçlusunu çok zor duruma düşürecekse borçlu tarafından yazı ile istenmiş ve
teminat gösterilmiş olmak şartıyla , alacaklı amme idaresince veya yetkili kılacağı
makamlarca amme alacağının iki yılı geçmemek üzere ve faiz alınarak tecil olunabi
leceği, tecil şartlarına uyulmaması halinde kamu alacağının muaccel olacağı açıklan
mış bu maddede talebin reddolunması halinde durumun ne olacağı hakkında bir hük
me yer verilmemiş, 1.3.1984 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 2975 sayılı Kanunla
eklenen fıkra ile talepleri reddolunan borçlulara, reddin tebliğinden itibaren idarece 30
güne kadar verilecek ödeme süresi içinde ödedikleri takdirde yine tecil faizi ödenm e
si koşuluyla borçlarının tecil olunabilmesi hakkı tanınmıştır.
Aynı Kanunun 51. maddesinde tecil ve taksitlendirme taleplerinin kabul edilm e
534
mesi ve başka bir nedenle amme alacağının ödeme müddeti içinde ödenmeyen kıs
mına vade gününü takip eden günden itibaren gecikme zammı uygulanacağı kuralı
getirilmiş, 52. maddesinde ise tecil istemleri kabul olunanlar için gecikme zammının
uygulanma müddetinin tecilin yapıldığı güne kadar olan müddet olduğu belirtilmiştir.
Olayda, yükümlü şirketin tecil isteminin cevaplandırılmadığı ve kendi önerdiği
ödeme planı çerçevesinde borcunun tamamını ödediği, ancak bu arada vade günü
geçirilerek tediyede bulunulduğu tartışmasız olup, idarece tecil ve taksitlendirme iste
minin reddedildiği varsayılsa ve 30 gün içinde verilecek ödeme süresi için ödemesi
gereğinin yükümlüye bildirilmesi gerektiği söz konusu olsa bile 52. maddeye göre, bu
yolla yapılacak tecil tarihine kadar da gecikme zammı hesaplanıp istenmesinin şart ol
duğu açıktır.
Bu durumda, tecil faizi ödenmemesi sebebiyle muaccel olan ve dolayısıyla
vadesinde ödenmediği tartışmasız bulunan 1980 yılı kurumlar vergisi borcunun
l.taksidi için , vade gününü takip eden günden itibaren gecikme zammı uygulanmasında yasaya aykırılık görülmemiştir. Temyiz isteminin bu nedenlerle reddine
oybirliğiyle karar verildi (Dnş. 4.D., 14.4.1988, E. 1987/3787, K. 1988/1482).
♦ Tecil faizi hesaplanırken fiili gün sayısının esas alınması gere' ir.
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48. maddesin
de, amme borcunun vadesinde ödenmesi veya haczin uygulanması ya da haczolunan
malların paraya çevrilmesi amme borçlusunu çok zor duruma düşürecekse, borçlu ta
rafından yazı ile istenilmiş olmak ve teminat gösterilmek şartıyla, alacaklı amme ida
resince veya yetkili kılacağı makamlarca, amme alacağının iki yılı geçmemek üzere
faiz alınmak suretiyle tecil edileceği, aynı maddenin sorulan bir önceki fıkrasında da,
tecilde taksit zamanları ve öteki koşulların tecile yetkili makamlarca saptanacağı hük
me bağlanmış-tır.
Maliye Bakanlığınca 6183 sayılı Yasanın 48. maddesindeki yetkiye dayanılarak
hazırlanan ve 31.12.1983 gün ve 18268 sayılı Resmi Gazetede yayım lanarak yürür
lüğe giren 366 sayılı tahsilat Genel Tebliğinde de, 6183 sayılı Yasa kapsamına giren
kamu alacakları için 1.1.1984 tarihinden itibaren yapılacak başvurulara verilecek tecil
lere %42 oranında tecil faizi uygulanacağı belirtilmiştir.
Dosyanın incelenmesinden; Kurumun 27.4.1984 tarihinde ödenen 20.1.1984,
20.2.1984 ve 20.3.1984 vadeli gelir (stopaj) vergisi borçlarına idarece ayların çektiği
fiili gün sayısı esas alınmasına karşın yıl 360. gün kabul edilmek suretiyle tecil faizi
hesaplandığı anlaşılmaktadır.
Bu tür bir hesaplama biçimi ise yukarıda belirtildiği gibi saptanmış olan % 42’lik
faiz oranının üzerinde bir oranın uygulanması sonucunu doğurur ki buna izin veren
herhangi bir hüküm mevzuatımızda mevcut değildir.
Her ne kadar gerek öğretide gerekse bir kısım banka işlemlerine ilişkin faiz he
saplamalarında yıl 360 gün olarak kabul edilmekte ise de bu tür hesaplama tarzı ay
ların fiili gün sayılarına göre değil, her ayın 30 gün olarak kabul edilmesi esasına da
yanmaktadır. Bu çeşit faiz formülleri uygulayarak yükümlüler aleyhine ek mali yükler
doğuracak hesaplama yöntemleri uygulayabilmek için mevzuatta açık bir hükmün var
lığı şarttır.
Dr. Çetin ARSLAN
535
6183 sayılı Yasanın 8. maddesinde sürelerin hesaplanması yönünden Vergi
Usul Kanununa yollama yapılmış, yine aynı yasanın sürelerin hesaplanmasını düzen
leyen 18. maddesinde de yılın 360 gün olarak hesaplanmasına imkan veren herhan
gi bir hüküm yer almamaktadır.
Bu duruma göre tecil faizi hesaplanırken, tecil kapsamına giren ayların fiili gün
sayısı esas alınırken, yılın fiili gün sayısı olarak 365 gün yerine 360 gün sayısının
esas alınması işin doğasına ters düşeceği gibi tecil faizinin %42 olacağı yolundaki ku
rala da ters düşer.
Açıklanan nedenlerle, saptanan %42 oranından daha yüksek bir oranın uygulan
mış olması sonucunu doğuran idarenin hesaplama biçimini onaylayan Mahkeme ka
rarında uygunluk bulunmadığından, yükümlü kurumun temyiz isteminin kabulüne, ver
gi mahkemesi kararının bozulmasına ve ödeme emrinin iptaline karar verildi (Dnş.
3.D., 2.12.1986, E.1986/2025, K. 1986/2409).
• Tecil ve konkordatoyu kabul edip etmemekte idare serbesttir.
6183 sayılı Kanunun 101 inci maddesinde, "Amme idaresi tarafından iflas tale
binde bulunulsa dahi tasdik edilen konkordato amme alacakları için mecburi değildir"
hükmü yer almakta, İcra ve İflas Kanunun 303 üncü maddesinde de, tasdik edilen
konkordatonun tüm alacaklar için zorunlu bulunduğu, rehinli alacakların rehin kıyme
tini karşılayan miktardaki alacakları ile Devletin kamu hukukundan doğan alacakları
nın bundan ayrık olduğu hükme bağlanmış bulunmaktadır. Keza 6183 sayılı Kanunun
48 inci maddesinde de, "Amme borcunun vadesinde ödenmesi veya haczin tatbiki v e
yahut haczolunmuş malların paraya çevrilmesi amme borçlusunu çok zor duruma dü
şürecekse, borçlu tarafından yazı ile istenmiş ve teminat gösterilmiş olmak şartıyla,
alacaklı amme idaresince veya yetkili kılacağı makamlarca amme alacağı iki yılı geç
memek üzere ve faiz alınarak tecil olunabilir" hükmü yer al-maktadır.
Yukarıda belirtilen hükümlerin incelenmesinden anlaşılacağı üzere, gerek taksit
lendirme talebinin gerekse konkordatonun kabul edilip edilmemesi bakımından idare
ye geniş bir takdir hakkının tanınmış ve herhangi bir mecburiyet yüklenmemiş bulun
maktadır. Bu itibarla idarece, takdir hakkına dayanılarak tecil ve taksitlendirme talebi
nin reddi yolunda tesis edilen işlemde bir isabetsizlik görülmemiştir (Dnş.7.D. E.
1975/3002, K. 1976/453).
• Tecil talebini kabul edip etmemekte idare serbesttir.
6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesinde mevcut tecil hükmünün, tecil.etme yet
kisini kullanacak alacaklı amme idaresi veya yetkili kılacağı makamların takdirine ta
alluk eden bir mahiyet taşımasına ve olayda da davalı idarenin kanunun verdiği bu
yetkiyi kullanarak mükellefin tecil talebini reddettiğinin anlaşılmasına, diğer taraftan
aynı Kanunun 51 inci maddesi ise, amme alacağının, ödeme müddeti içinde ödenm e
yen kısmına gecikme zammı uygulanacağı hükmünü muhtevi bulunmasına binaen
vaki istemin reddi yolundaki işlemde bir kanunsuzluk görülmemiştir (Dnş.7.D. E.
1971/5271, K. 1972/1397).
• Tecilin azami süresi
Amme alacağının tecil müddeti iki yılı geçemez (Dnş.7.D. E .1969/1
K. 1972/2870).
526,
536
VII- SAYIŞTAY İLAMI İLE TAZMİNİNE KARAR VERİLEN KAMU
ALACAKLARINDA FAİZ
Burada, kamu alacağı olmasına rağmen 6183 SK kapsamında değer
lendirilmeyen ve Sayıştay ilamı ile tazminine karar verilen kamu alacakları
için öngörülen faize, kısaca değinmekte yarar vardır.
Sayıştay’ın, bütçenin yürütülüp uygulaması sırasında yaptığı idari nitelik
teki denetimin yanında, bütçe devresinden sonra hesaplar üzerinde bir de
netleme daha yapar ki, bu denetim "kazai (yargısal)" denetimdir. Sayıştay
bu yetkisini, sayman hesaplarını Sayıştay Kanununda ayrıntılı olarak düzen
lendiği şekliyle kendine özgü bir yargılama yapmak suretiyle kullanır ve so
nuçta üç tür karar verebilir: Beraat, zimmet veya tazmin85
Beraata, saymanın (veya diğer sorumlu tahakkuk memuru, ita amiri vs.)
idare hesabı ile ilgili işlemlerden sorumlu olmadığı durumlarda; zimmete86
gerekli ispat edici belgeleri ibraz edememesi durumunda (örneğin ödeme bel
gelerinin ilgiliden alınmamış veya kaybedilmiş olması ya da suç teşkil edecek
şekilde devlete ait para veya ekonomik değerin mal edinilmesi durumunda):
tazmine37ise hataya düşmesi sebebiyle yaptığı giderlerin kabul edilmeyecek
bir durumda olması (örneğin suç teşkil etmeyecek bir şekilde eksik belgeyle
ödeme yapılması durumunda) durumunda hükmedilir.88
Genel hükümlere göre takip edilerek tahsil olunacak kişi borçlarına 3095
sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine ilişkin Kanun hükümlerine göre uygu
lanacak kanuni faiz oranları ile temerrüt faizi oranları uygulandığı halde, Sa
yıştay ilamları ile tazminine karar verilen zimmet için vuku tarihinden, taz
min için hüküm tarihinderf9 itibaren 3095 SK gereğince kanuni faiz90 uygu
lanarak, IİK hükümlerine göre tahsil olunacak (Sayıştay Kanunu md.64) an
cak hesaplanan faiz tutarı, 832 sayılı Sayıştay Kanunun 64 üncü maddesi
, gereğince borç tutarının %10 unu geçemeyecektir.91 Belirtelim ki zikredi85
86
87
88
89
90
91
832 SK’nin 3162 SK’tıin 4. maddesiyle değiştirilmesine müteakip "zimmet" kararı veremeyeceği iddia edilmekte
dir (Bkz. İnan, Atilla, Yasal Faiz Oranlarının İptaline İlişkin Anayasa Mahkemesi Karan ve Sayıştay İlamlarına Uy
gulanan Faiz Oranı, Maliye ve Sigorta Yorumları, Yıl 13, Sa.307, 01.11.1999, s.66)
22mmet irtikap ve/veya ihtilas yoluyla veya nakden ammeye ait bir paranın veya aynın, kanunun himaye etmediği
bir şekilde özel tasarrufa geçirilmesidir (özdemir, Ahmet, Kanuni Faizde Yeni Düzenlemeler, Maliye ve Sigorta
Yorumlan, Yıl 14, Sa.318, 15.4.2000, s.33)
Tazmin; özel mameleke bir nakdin veya aynın geçirilmesi söz konusu edilmeksizin Kanun ve nizaınlanna uyulma
dan yapılan sarfiyattan (kürü ilgililerin sorumlu tutul-malannı ifade etmektedir (özdemir, s.33),
Feyzioğlu, Bedi Necmettin. Nazari, Tatbiki, Mukayeseli Bütçe, 7. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 1984, s.431-432
Feyzioğlu, s.433; İnan, s.66; özdemir, s.33.
özdemir, s,33
Feyzioğlu, s.433; Bu konuda bkz:Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün 554 sayılı ve 10.12.1997 tarihli genel tebliği
(Özdemir, s.33) ile aynı Genel Müdürlüğün , 3 nolu tebliğine (R.G.: 14/1/2003-24993) (Değişik: R.G.:3Ö/l/200325009) (www.ist-def.gov.tr/duvurulan/venimevzuat/teb3.htm. 5.4.2003); Sayıştay GKK, 24.04.1980/4058/1.
537
Dr. Çetin ARSLAN
len bu %10'luk sınır bir yıl için değil, zimmet veya tazmini gerektiren olayın
başlangıçından tahsilin gerçekleşmesine kadar olan toplam süreyi kapsa
maktadır.92
Çelişkili, mantıksız ve gayri adil bir durum olmakla birlikte zimmet veya
tazmine konu kamu alacağı, Sayıştay ilamına dayanmaksızın ödenirse
%10’luk oran söz konusu olmaksızın 3095 SK hükümlerine göre kanuni faiz
uygulanacaktır.93
- oOo-
92
93
man, s.67.
Bu çelişkili durumun eleştirisi için bkz. Kmlot» Şükrü, Sayıştay'ın faizi 10'da kaldı devleti soyanlar hep yaşadı,
www.hurriyetim.com.tr/hstber/, 5.04.2003\ Özkan Tuncay, Birkaç 'iyi adam'm işi, j
. 0/05/ vorum /01 bir, shtml. 5.04.2003.
538
BİBLİYOGRAFYA
Arslanköylü, Resul, Sosyal Sigortalar Kanunu Yorumu, Ankara 2003
Atar, Yavuz, Vergi Hukuku Genel Hükümler, Mimoza yayınları, Konya
1991
Bereket, Zuhal, 6183 Sayılı Kamu Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında
Kanun Hükümlerinin Özel Hukuktan Doğan Alacak Borç İlişkisine Uygulan
ması, Maliye ve Sigorta Yorumları, Yıl 12, Sa.265, 1 Şubat 1998
Çelik, Binnur, Kamu Alacaklarının Takip ve Tahsil Hukuku, İmaj Yayın
cılık, Ankara 2000
Deynekli, Adnan, İflasın Vergi Alacağının Tahsiline Etkisi, Yetkin Yayın
ları, Ankara 1998
Deynekli, Emel/ Kısa, Sedat, Faiz Hukuku, Ankara 2003
Dönmez, Recai, Tecil Kurumunun Hukuki Niteliği, Unsurları ve Kamu
Alacaklarının Tecilinde İdarenin Takdir Yetkisi, http://home.anadolu.edu.tr/~rdonmez/tecil.htm, 8.1.2003
Eriş, Gönen, Açıklamalı içtihatlı Türk Ticaret Kanu-nu, Ticari işletme ve
Şirketler, Ankara 1992
Feyzioğlu, Bedi Necmettin, Nazari, Tatbiki, Mukayeseli Bütçe, 7. Bas
kı, Filiz Kitabevi, İstanbul 1984
Güleryüz, Süveyda, Kamu Alacağının Cebren Tahsil Usul ve Esasları,
Maliye ve Sigorta Yorumları, Yıl 12, Sa.274, 15.6.1998
Gülseven, Mustafa, Açıklamalı-lçtihatlı Amme Alacaklarının Tahsili
Usulü Hakkında Kanun, Seçkin Yayınevi, Ankara 1999
inan, Atilla, Yasal Faiz Oranlarının iptaline İlişkin Anayasa Mahkemesi
Kararı ve Sayıştay ilamlarına Uygulanan Faiz Oranı, Maliye ve Sigorta Yo
rumları, Yıl 13, Sa.307, 01.11.1999
Kamer, Vehbi Kadri, Ceza ve Tedbir Kararlarının infazı ve Cezaevi İda
resi, Adil yayınevi, Ankara 2002
Karakoç, Yusuf, Kamu Alacaklarının Tahsili Aşamasında Ortaya Çıkan
ve Vergi Yargısında Çözülen Uyuşmazlıklar, Anakara 2000
Kaneti, Selim, Vergi Hukuku, Filiz Kitabevi, 2. Bası, İstanbul 1989
Kızılot, Şükrü, Sayıştay'ın faizi 10'da kaldı devleti soyanlar hep yaşadı,
www.hürriyetim.çom.tr/haber/. 5.04.2003
Korkmaz, Şirin, 6183 Sayılı Kanun, Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog,
Yıl 14, Sa.134
539
Dr. Çetin ARSLAN
Korkusuz, Mehmet, "Gecikme Zammı Oranı Gözden Geçirilmelidir",
Yaklaşım, Sa. 84, Aralık 1999
Onar, Sıddık Sami, idare Hukukunun Umumi Esasları, C.lll, 3. Baskı,
İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1960
Özbalcı, Yılmaz, Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun,
Oluş Yayıncılık, Ankara 2000
Özer, ilhan, Kamu Alacaklarının Tahsili Teorisi ve Türkiye’de Uygulama
sı,TODAİ Yayını, Ankara 1979
Özkan Tuncay, Birkaç 'iyiadam'ın işi, www. radikai
vorum/ 01 bir, şhtml, 5.04.2003.
cohl
tr/2000/1 0/05/
Reisoğlu, Seza, Bankalar Kanununda 4672 Sayılı Yasa ile Getirilen De
ğişiklikler (Prof. Dr. Seza Reisoğlu tarafından 13.06.2001 tarihinde İstanbul
ve 25.06.2001
tarihinde Ankara'da verilen Konferans metni)
(http://194.133.171.194/turkce/seminer/Seza%20Reisoalu%20Tebliai
%204672.doc)
Tancı, Muhittin/ Arıkan, Vural/Yalçıner, Polat, izahlı İçtihatlı Amme
Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve Tahsilatla ilgili Diğer Kanun
lar, Balkanoğlu Matbaacılık, Ankara 1970
Tuncer, Selahattin, "Teoride ve Uygulamada Kamu (Amme) Alacağı",
Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 1996/1997, İstanbul Üniversitesi
Yayın No: 4099, İstanbul, 1998
540
KISALTMALAR
AAK
:Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun
AC
:Adliye Ceridesi
AD
AÜHFD
V
:Adalet/Adliye Dergisi
:Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
AY
:Anayasa
b
:bent
BK
:Borçlar Kanunu
BKK
:Bakanlar Kurulu Kararı
Bkz
.bakınız
C
,
:cilt
CGK
:Ceza Genel Kurulu
CMUK
:Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu
Çev
ıçeviren
D
:daire
DİK
:Devlet İhale Kanunu
Dnş
:Danıştay
E
:esas
ESK
:Emekli Sandığı Kanunu
f
ıfıkra
HD
:Hukuk Dairesi
HUMK
:Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
İBK
:Yargıtay içtihadı Birleştirmesi Kararı
IİK
:lcra ve iflas Kanunu
in
:içinde
İÜHFD
:istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi
İÜHFM
.İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası
K
:karar
Karş.
:karşılaştırın ız
541
Dr. Çetin ARSLAN
M
:mükerrer
md
:madde
MK
Medeni Kanun
RG
:Resmi Gazete
s
:sayfa
Sa
:sayı
SSK
:Sosyal Sigortalar Kurumu
t
:tarih/tarihli
TBBD
Türkiye Barolar Birliği Dergisi
TCK
ıTürk Ceza Kanunu
vb
:ve benzeri
vd
:ve devamı
VUK
:Vergi Usul Kanunu
Y
:Yargıtay
YD
:Yargıtay Dergisi
YKD
:Yargıtay Kararları Dergisi
YÖK
:Yüksek Öğretim Kanunu
zkr
ızikreden
"
'
' ■ '
—
. •'
’
2003 YILI YARGITAY DERGİSİ BİBLİYOGRAFYASI
H. Bayram USLU (*)
Konulara Göre (**)
I- GENEL KONULAR
FENDOĞLU, Doç.Dr. H.Tahsin; Yargı Reformunun Eşgüdüm Merkezi
Olarak Yargıç Akademileri, XXIX, (1-2), 2003, 5-16
KUTLU, Mustafa; Hukuk Devletinde Yargı ve Yargıç Meşruiyeti, XXIX,
(3), 2003, 229-243
ÖZKAYA, Eraslan; 2003-2004 Adli Yıl Açış Konuşması, XXIX, (4), 2003,
389-414
ÖZOK, Özdemir; 2003-2004 Adli Yıl Açılışında Yaptığı Konuşma, XXIX,
(4), 2003, 415-430
1- BİBLİYOGRAFYA
USLU, H. Bayram; 2003 Yılı Yargıtay Dergisi Bibliyografyası, XXIX, (4),
2003, 542-545
2- YARGITAY’DAN HABERLER
USLU, H. Bayram; Yeni Seçilenler, Emeklilik - Anayasa Mahkemesi
Üyeliği Nedeniyle Yargıtay’dan, Ölüm Nedeniyle Aramızdan Ayrıianlar, XXIX, (4), 2003, 546-605
II- MEDENİ HUKUK
GENÇCAN, Ömer Uğur; 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununa Göre Evli
liğin Genel Hükümleri, XXIX, (1-2), 2003, 43-49
GENÇCAN, Ömer Uğur; 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununa Göre Vasi
yeti Yerine Getirme Görevi, XXIX, (3), 2003, 244-251
ÖZTÜRK AKYÜZ, Fatma; 4320 Sayılı Ailenin Korunması Kanunu, XXIX,
(3), 2003, 263-268
ŞİMŞEK, Mustafa; Soybağının Kurulması, XXIX, (3), 2003, 252-262
KARAASLAN, Erol; Olağanüstü Zamanaşımı Yoluyla Taşınmaz Edini
mi (TMY.M-713), XXIX, (4), 2003, 450-503
III- BORÇLAR HUKUKU
KILIÇOĞLU, Mustafa; Haksız Fiillerde Zamanaşımı, XXIX, (3), 2003,
324-340
TUNÇ, Ramazan; Yazılı Tahliye Taahhüdünün Bulunması Halinde Ecrimisilin Başlangıç Tarihi, XXIX, (1-2), 2003, 24-42
(*) Yargıtay Yayın Müdürü
(**) Sıralamada, dergi sayısı esas alınmıştır.
543
H. Bayram USLU
YAVUZ, Nihat; Kira Depozitosunun Hukuksal Mahiyeti: Düzensiz
(Usulsüz) Rehin mi Yoksa Doğması Muhtemel Bir Borcun İfası Uğru
na Verilen Teminat mıdır?, XXIX, (1-2), 2003, 17-23
KILIÇOĞLU, Dr.Mustafa; Bir Zarardan Birden Çok Kişinin Sorumlu Ol
ması (Müteselsil Sorumluluk ve Rücu), XXIX, (4), 2003, 431-449
IV- CEZA HUKUKU
AKBULUT, Dr. Ilhan; İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar, XXIX, (1-2),
2003, 82-96
ARSLAN, Çetin; Memura Aktif Mukavemet (İkinci Bölüm), XXIX, (1-2),
2003, 54-81
ARSLAN, Çetin; Göçmen Kaçakçılığı Suçları, XXIX, (3), 2003, 278-310
ÇETİN, Erol; Son Yasal Düzenlemeler Karşısında Ziraat Bankası, Halk
Bankası ve Kapatılan Emlak Bankası ve Görevlilerinin Ceza Yasamız
da Yazılı Memur Suçlarıyla Cezalandırılıp Cezalandırılmayacakları
Sorunu, XXIX, (1-2), 2003, 50-53
MERAN, Necati; Cürüm İşleyenleri Saklama ve Kanıtları Yok Etme Su
çu Üzerine Bir İnceleme, XXIX, (3), 2003, 269-277
ÖZEN, Yrd.Doç.Dr. Muharrem; Türk Ceza Kanunu Tasarısının Tüzel Ki
şilerin Ceza Sorumluluğuna İlişkin Hükümlerine Bir Bakış, XXIX, (1-2),
2003, 155-181
PEKER, Ömer Lütfi; Yeni Kanuna Göre Fiilin Suç Sayılmasının Ceza
Yargılaması Hukuku Bakımından Sonuçları, XXIX, (1-2), 2003,128-154
ŞEN, Ersan; Türk Ceza Yargılanmasının Yeniden Yapılanması Üzerine
Değerlendirme, XXIX, (3), 2003, 311 -323
ÜNSAL, Levent; Trafik Kazası Suçlarında Keşif ve Bilirkişilik, XXIX, (12), 2003, 97-127
V- İŞ HUKUKU
ANADOLU, F.Kerim; Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası, XXIX,
(3), 2003, 341-353
ÇİL, Şahin; Basın iş Kanununda Öngörülen Yüzde Beş Fazlasıyla Öde
me Kuralı ve Anayasaya Aykırılık Sorunu, XXIX, (1-2), 2003, 182-217
VI- MİLLETLERARASI HUKUK
ÇELİK, Cemil; Uluslararası Sözleşmeler Işığında Milletlerarası Tahkim
Kanunu, XXIX, (3), 2003, 354-382
VII- MALİ HUKUK
ARSLAN, Dr.Çetin; Kamu (Amme) Alacaklarında Gecikme Zammı ve
Faiz, XXIX, (4), 2003, 504-541
- oOo-
544
2003 YILI YARGITAY DERGİSİ BİBLİYOGRAFYA
Yazar Soyadlarırıa Göre (*)
AKBULUT, Dr. ilhan
XXIX, (1-2), 2003, 82-96
ANADOLU, F.Kerim
XXIX, (3), 2003, 341-353
ARSLAN, Dr. Çetin
XXIX, (1-2), 2003, 54-81;
XXIX, (3), 2003, 278-310;
XXIX, (4), 2003, 504-541
- çÇELİK, Cemil
XXIX, (3), 2003, 354-382
ÇETİN, Erol
XXIX, (1-2), 2003, 50-53
ÇİL, Şahin
XXIX, (1-2), 2003, 182-217
-F XXIX, (1-2), 2003, 5-16
FENDOĞLU, Doç.Dr. H.Tahsin
-G GENÇCAN, Ömer Uğur
XXIX, (-1-2), 2003, 43-49;
XXIX, (3), 2003, 244-251
- K-
KARAASLAN, Erol
XXIX, (4), 2003, 450-503
KILIÇOĞLU, Mustafa
XXIX, (3), 2003, 324-340;
XXIX, (4), 2003, 431-449
KUTLU, Mustafa
XXIX, (3), 2003, 229-243
- M-
MERAN, Necati
'*•
XXIX, (3), 2003, 269-277
A Ç IK L A M A ; X X IX (Dergi Cilt Sayısı); 1,2,3,4 (Dergi Sayısı): 2003 (Dergi Yayın Y ılı);
3 4 1 ,353 (Y azının yayım landığı dergi sayfa numaraları)
545
H. Bayram USLU
- Ö -
ÖZEN, Yrd.Doç.Dr. Muharrem
XXIX, (1-2), 2003, 155-181
ÖZKAYA, Eraslan
XXIX, (4), 2003, 389-414
ÖZOK, Özdemir
ÖZTÜRK AKYÜZ, Fatma
XXIX, (4), 2003, 415-430
XXIX, (3), 2003, 263-268
- P-
PEKER, Omer Lütfi
XXIX, (1-2), 2003, 128-154
- şŞEN, Ersan
ŞİMŞEK, Mustafa
XXIX, (3), 2003, 311-323
XXIX, (3), 2003, 252-262
TUNÇ, Ramazan
XXIX, (1-2), 2003, 24-42
-U
USLU, H. Bayram
XXIX, (4), 2003, 542-545;
XXIX, (4), 2003, 546-605
UXXIX, (1-2), 2003, 97-127
ÜNSAL, Levent
-
Y
YAVUZ, Nihat
XXIX, (1-2), 2003, 17-23
- oOo-
• ^ YARGITAY’DAN HABERLER
YENİ SEÇİLENLER, EM EKLİLİKAN AYASA MAHKEMESİ ÜYELİĞİNE
SEÇİLME NEDENİYLE YARGITAY’DAN, ÖLÜM
NEDENİYLE ARAMIZDAN AYRILANLAR
Derleyen:
H.Bayram USLU(*)
YENİ SEÇİLENLER (2002-2003)(**)
• Eraslan ÖZKAYA
1939 yılında Hacıbektaş’ta doğmuştur. Ankara Gazi Lisesini bitirmiş ve
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1962 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özkaya; sırasıyla Hınıs
Cumhuriyet Savcılığı, Tuzluca ve Pazarcık Hakim Yardımcılığı, Pazarcık ve
Haymana Hukuk Hakimliği, Ankara Tapulama, Sulh Hukuk ve Asliye Hukuk
Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
27.5.1986
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Eraslan Özkaya, Yargıtay
Büyük Genel kurulunca 15.9.1994 tarihinde ilk kez, 22.9.1998 tarihinde ikin
ci kez Yargıtay Birinci Hukuk Dairesi Başkanlığına; bu görevini sürdürürken
19.6.2002 tarihinde de Yargıtay Büyük Genel Kurulu’nca Yargıtay Birinci
Başkanlığına seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir.
Fransızca bilen Özkaya’nın “Muvazaa Davaları”, “imar Hukuku ve Mev
zuatı”, “Vekalet Sözleşmesi ve Kötüye Kullanılması”, “İnançlı işlem ve Muva
zaa Davaları”, “Hata, Hile, ikrah Davaları”, “Gabin Davaları”, “Elatmanın Ön
lenmesi Davaları”, “inançlı işlem ve Muvazaa Davaları (Genişletilmiş ikinci
Baskı)” adlı eserleri ve mesleki konularda yayımlanmış çeşitli makaleleri bu
lunmaktadır.
(*) Yargıtay Yayın Müdürü
(**) Sıralama Yıla Göre Yapılmıştır.
H. Bayram USLU
547
•Nuri OK
10.11.1942
tarihinde Tarsus’ta doğmuştur. Tarsus Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ok; sırasıyla Tomarza
Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Karataş Cumhuriyet Savcılığı, Gaziantep
Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı Yardımcılı
ğı görevlerinde bulunmuştur.
16.8.1991
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Nuri OK, Yargıtay Onbirinci Ceza Dairesi Başkanı iken, Yargıtay Büyük Genel Kurulunca gösterilen
adaylar arasından Cumhurbaşkanınca 29.4.2003 tarihinde Yargıtay Cumhu
riyet Başsavcılığına seçilmiş ve 21.5.2003 tarihinde görevine başlamıştır. Ha
len bu görevini sürdürmektedir.
Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Kamu Yönetim Uzmanlık programını ta
mamlayan Ok’un, “Ceza Mahkemelerinin Görevine Giren Vergi Kaçakçılık
Suçlan” adlı ortak bir eseri ve “Adalet Bakanlığının Noterler Üzerindeki De
netimi” adlı inceleme yazısı bulunmaktadır.
• Mater KABAN
24.10.1939
tarihinde Çanakkale’de doğmuştur. Pertevniyal Lisesini bitir
miş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1961 yılında mezun olmuş
tur.
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kaban; sırasıyla Gülnar,
Hassa ve Giresun Cumhuriyet Savcılıkları ile Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı
görevlerinde bulunmuştur.
6.12.1988
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mater Kaban, Dokuzuncu
Ceza Dairesi Üyesi iken, Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 16.9.1997 tarihin
de ilk kez, 17.9.2001 tarihinde ikinci kez Yargıtay Birinci Başkanvekilliğine
(Ceza) seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir. “Yargıtay Ceza Ge
nel Kurulu Kararları 1996-2001” adlı ortak bir eseri vardır.
• Günay KAYNAK
1938 yılında Mucur’da doğmuştur. Ankara Gazi Lisesini bitirmiş ve An
kara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1962 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kaynak; sırasıyla Ağın
Hakim Yardımcılığı, Yeşilhisar Hakimliği, Kayseri Ağır Ceza Mahkemesi Üye
liği, Keskin Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
548
YENİ SEÇİLENLER, EMEKLİLİK-ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELİĞİNE SEÇİLME
•
NEDENİYLE YARGITAY’DAN, ÖLÜM NEDENİYLE ARAMIZDAN AYRILANLAR
19.7.1984 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Günay Kaynak, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 13.6.2003 tarihinde Yargıtay Yedinci Hukuk Dairesi
• Işıl ULAŞ
14.3.1940 tarihinde Karacabey’de doğmuştur. Pertevniyal Lisesini bitir
tur.
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ulaş; sırasıyla Hınıs, Ça
yıralan, İskilip Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuş
tur.
19.7.1984 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Işıl Ulaş, Yargıtay Büyük
Genel Kurulunca 20.9.1998 tarihinde ilk kez, 23.9.2002 tarihinde ikinci kez
Yargıtay Onbirinci Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiştir. Halen bu görevini
sürdürmekte olup, “Uygulamalı Sigorta Hukuku” ve “Uygulamalı Can Sigorta
sı Hukuku” adlı iki eseri bulunmaktadır.
• Mehmet Birsin TÜZİNAL
9.3.1940 tarihinde Gediz’de doğmuştur. Eskişehir Atatürk Lisesini bitir
miş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1961 yılında mezun olmuş
tur.
Eskişehir hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tüzinal; sırasıyla Çınar,
Birecik, Geyve, Kastamonu Hakimliği ve Adalet Komisyonu Başkanlığı görev
lerinde bulunmuştur.
19.7.1984 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Birsin Tüzinal,
Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 21.9.1998 tarihinde ilk kez, 23.9.2002 tari
hinde ikinci kez Yargıtay Üçüncü Ceza Dairesi Başkanlığına seçilmiştir. Ha
len bu görevini sürdürmekte olup, İngilizce bilmektedir.
• Osman ARSLAN
21.12.1942
tarihinde Kalecik’te doğmuştur. Kırıkkale Lisesini bitirmiş ve
Keskin hakim adayı olarak mesleğe başlayan Arslan; sırasıyla Göksün,
Osmancık, Şanlıurfa, Düzce ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
H. Bayram USLU
549
23.6.1987 tarihinde Yargıtay üyeliğine seçilen Osman Arslan, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 18.1.1994 tarihinde ilk kez, 3.2.1998 tarihinde ikinci
kez, 4.2.2002 tarihinde üçüncü kez Yargıtay Onaltıncı Hukuk Dairesi Başkan
lığına seçilmiştir. Halen bu görevini sürdürmekte olup, Fransızca bilinmekte
dir.
• Dr. Bilal KARTAL
1941 yılında Adıyaman’da doğmuştur. Kahramanmaraş Lisesini bitirmiş
ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1967 yılında mezun olmuştur.
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kartal; sırasıyla Çınar
Hakim Yardımcılığı, Mesudiye, Suşehri ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevle
rinde bulunmuştur.
12.11.1987 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Dr. Bilal Kartal, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 28.4.1998 tarihinde ilk kez, 29.4.2002 tarihinde ikince kez Yargıtay Dördüncü Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiştir. Halen bu
görevini sürdürmektedir.
Ankara Üniversitesinde özel hukuk alanında master, “Kat Karşılığı İnşa
at Sözleşmesi” isimli tez ile doktora yapmış olan Kartal’ın, çeşitli gazete ve
dergilerde yayımlanmış yazıları vardır.
• Sadık MOLLAMAHMUTOĞLU
1940 yılında Trabzon’da doğmuştur. Ankara Kurtuluş Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Mollamahmutoğlu; sıra
sıyla Hakkari, Çorum-Bayat Hakimliği, Yargıtay Tetkik Hakimliği ve Ceza Ge
nel Kurulu Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
6.12.1988
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen, bir dönem Hakimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu Başkanvekilliği görevini de yürüten Sadık Mollamah
mutoğlu, Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 3.3.2003 tarihinde Yargıtay Birin
ci Ceza Dairesi Başkanlığına Seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmekte
dir.
İngilizce bilen Mollamahmutoğlu’nun, “Türk Ceza Kanunu Yorumu”, “Ce
za Muhakemeleri Usulü Kanunu Yorumu” ve “Ceza Genel Kurulu Kararlan”
adlı ortak eserleri vardır.
• İhsan ULUSOY
25.9.1947 tarihinde Ankara’da doğmuştur. Mustafa Kemal Lisesini bitirmiş
ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1968 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ulusoy; sırasıyla, Feke,
Şefaatli, Eşme Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
6.12.1988 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ihsan Ulusoy, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 10.9.2003 tarihinde Yargıtay Onbeşince Hukuk Da
iresi Başkanlığına seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir.
• Müslim TUNABOYLU
3.10.1 J39 tarihinde Pertek’te doğmuştur. Kuleli Askeri Lisesini bitirmiş
ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tunaboylu; sırasıyla Tu
tak, Mucur, Soma Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
3.11.1989 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Müslim Tunaboylu, Yargı
tay Büyük Genel Kurulunca 6.6.2002 tarihinde Yargıtay Altıncı Hukuk Daire
si Başkanlığına seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir.
İngilizce bilen Tunaboylu, 2 yıllık pedagoji eğitimi görmüş olup, Ankara
Üniversitesinde medeni hukuk dalında master yapmıştır. “Kira Akdinin Feshi
ve Tahliye Davaları”, “Şuf’a-Vefa-Iştira Davaları”, “Ortaklığın Giderilmesi ve
Paydaşlıktan Çıkarılma Davaları”, “Kira Hukuku-Tahliye, Uyarlama, Tespit,
Alacak Davaları”, “Önalım-Alım-Geri Alım Davaları”, Paylaşma Davaları” ad
lı eserleri bulunmaktadır.
• Süleyman SAPANOĞLU
1.3.1944
tarihinde Elbistan’da doğmuştur. Gaziantep Lisesini bitirmiş ve
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1967 yılında mezun olmuştur.
Gaziantep hakim adayı olarak mesleğe başlayan Sapanoğlu; sırasıyla
Şemdinli Hakim Yardımcılığı, Gülnar, Fatsa ve Adapazarı Hakimliği görevle
rinde bulunmuştur.
23.11.1989 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Süleyman Sapanoğlu,
Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 12.11.2001 tarihinde Yargıtay Sekizinci Hu
kuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir.
H. Bayram USLU
551
• Orhan UZGÖREN
10.12.1942
tarihinde Ankara’da doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitir
miş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1965 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Uzgören; sırasıyla Kahta,
Seben, Artivin Hakimliği, Müfettiş Hakimlik, Adelet Müfettişliği ve Ankara As
liye 3. Ticaret Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
3.9.1990 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Orhan Uzgören, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 24.6.2002 tarihinde Yargıtay Birinci Hukuk Dairesi
• Mehmet Handan SURLU
1.2.1941
tarihinde Keskin’de doğmuştur. Kırıkkale Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Surlu; sırasıyla İmranlı,
Afşin Hakimliği, Bitlis Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı, Denizli Hakimliği,
Yüksek Hakimler Kurulu Müfettiş Hakimliği ve Adalet Başmüfettişliği görevle
rinde bulunmuştur.
3.9.1990 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Handan Surlu,
Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 2.7.2002 tarihinde Yargıtay Ondördüncü
Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmir olup, halen bu görevini sürdürmektedir.
“Gerekçeli-içtihatlı Kanun Dışı Yakalanan veya Tutuklanan Kimselere
Tazminat Verilmesi Hakkında Kanun Şerhi”, “Türk Hukukunda Mera, Yaylak
Kışlaklar ve Mera Kanunu Şerhi” (ortak), “Öğreti ve Uygulamada Geçit Hak
kı” (ortak) adlı eserleri ile yayımlanmış çeşitli mesleki makaleleri vardır.
• Oktay İZGİEY
26.10.1939
tarihinde Muş’ta doğmuştur. Ankara Kurtuluş Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan izgiey; sırasıyla Posof,
Kargı, Ayvacık, Kırıkkale Hakimliği, Yargıtay Tetkik Hakimliği, Ankara Hakim
liği ve Ankara Ticaret Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
15.8.1991
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Oktay izgiey, Yargıtay
kez Yargıtay Onikinci Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, halen bu gö
revini sürdürmektedir.
552
• Necdet ERTUĞRUL
2.2.1943 tarihinde doğmuştur. Yozgat Lisesini bitirmiş ve Ankara Üniver
sitesi Hukuk Fakültesinden 1964 yılında mezun olmuştur.
Yozgat hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ertuğrul; sırasıyla Sütçü
ler, İslahiye, Mecitözü, Akçaabat, Kayseri Hakimliği ve İzmir Ticaret Mahke
mesi Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Necdet Ertuğrul, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 28.12.1998 tarihinde ilk kez, 15.1.2003 tarihinde
ikinci kez Yargıtay Onyedinci Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiştir. Halen
bu görevini sürdürmekte olup, İngilizce bilmektedir.
• Coşkun KOÇAK
1943 yılında Adana’da doğmuştur. Haydarpaşa Lisesini bitirmiş ve İstan
bul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1965 yılında mezun olmuştur.
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Koçak; sırasıyla Bozova,
Pozantı, Safranbolu, Silivri Hakimliği, Adalet Müfettişliği ve Bakırköy Hakim
liği görevlerinde bulunmuştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Coşkun Koçak, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 18.11.2002 tarihinde Yargıtay Ondokuzuncu Hukuk
Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir. İngiliz
ce bilen Koçak, doktora çalışması için bir süre İngiltere’de bulunmuştur.
• Hayrettin CEVHEROĞLU
9.11.1944
tarihinde Yozgat’ta doğmuştur. Yozgat Lisesini bitirmiş ve An
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Cevheroğlu; sıra
sıyla Refahiye, Şarkışla, Elazığ Hakimliği, Elazığ Sıkıyönetim Mahkemesi
Hakimliği ve Elazığ Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulun
muştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Hayrettin Cevheroğlu,
Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 10.9.2003 tarihinde Yargıtay Beşinci Ceza
Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir. “Adelet Raporu” adlı ortak bir eseri, çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanmış mes
leki makaleleri bulunmaktadır.
H. Bayram USLU
553
• Engin DOĞU
28.11.1939
yılında Edirne’de doğmuştur. İsparta Lisesini bitirmiş ve An
Ünye hakim adayı olarak mesleğe başlayan Doğu; sırasıyla Akkuş ve
Bozdoğan Cumhuriyet Savcılığı, Adalet Müfettişliği, Bakanlık Tetkik Hakimli
ği, Kanunlar Genel Müdürlüğü ve Adalet Bakanlığı Müsteşar Yardımcılığı gö
revlerinde bulunmuştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Engin Doğu, Yargıtay Bü
yük Genel Kurulunca 23.10.2002 tarihinde Yargıtay Dokuzuncu Hukuk Daire
Ankara Üniversitesinde Medeni Hukuk dalında master yapmış olan Doğu’nun “Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu” adlı ortak
bir eseri bulunmaktadır.
• Ali ihsan ÖZUĞUR
10.7.1941
tarihinde Gaziantep’te doğmuştur. Gaziantep Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özuğur; sırasıyla Ömerli,
Ergani, Güdül, Alaşehir ve Manisa Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ali Ihsan Özuğur, Yargı
tay Büyük Genel Kurulunca 4.11.2002 tarihinde Yargıtay İkinci Hukuk Daire
“Nafaka Hukuku”, “Tenkis, Mirasta Denkleştirme, Muvazaa Davaları”,
“Boşanma ve Ayrılık Hukuku”, “Türk Miras Hukuku”, “Velayet, Vesayet, Soybağı, Evlat Edinme Hukuku” adlı eserleri bulunmaktadır.
• Orhan ÖZGÜREL
2.10.1944
tarihinde Bolu’da doğmuştur. Bolu Lisesini bitirmiş ve İstanbul
Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1968 yılında mezun olmuştur.
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özgürel; sırasıyla Bâhçe,
Yapraklı, Anamur, Yargıtay Tetkik Hakimliği ve Ankara Hakimliği görevlerin
de bulunmuştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Orhan Özgürel, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 15.1.2003 tarihinde Yargıtay Beşinci Hukuk Dairesi
Başkanlığına seçilmiştir. Halen bu görevini sürdürmekte olup, İngilizce bil
mektedir.
• Turan DEMİRTAŞ
10.8.1946
tarihinde Merzifon’da doğmuştur. Eskişehir Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Demirtaş; sırasıyla Dura
ğan, Sivrihisar, Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı, Ankara Sıkıyönetim Komutan
lığı 4 Nolu Kaçakçılık Mahkemesi Savcılığı ve Muğla Cumhuriyet Başsavcılı
ğı görevlerinde bulunmuştur.
15.8.1991
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Turan Demirtaş, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 18.2.2003 tarihinde Yargıtay Yedinci Ceza Dairesi
mektedir. Özel Hukuk alanında “Vekalet ve İstisna Akitleri” konusunda master yapmıştır.
• Ersan ÜLKER
1948 yılında Çaycuma’da doğmuştur. Zonguldak Mehmet Çelikel Lisesi
ni bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1972 yılında mezun
olmuştur.
Zonguldak hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ülker; sırasıyla Ordu ve
Gündoğmuş Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Çiçekdağı Cumhuriyet Savcılığı
ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı Yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur.
29.3.1994 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ersan Ülker, Yargıtay Bü
yük Genel Kurulunca 26.5.2003 tarihinde Önbirinci Ceza Dairesi Başkanlığı
na seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir.
• Nedim BARAN
1.1.1950 tarihinde Mazıdağı-Yukarı Konak’ta doğmuştur. Diyarbakır Zi
ya Gökalp Lisesini bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1973
yılında mezun olmuştur.
Diyarbakır hakim adayı olarak mesleğe başlayan Baran; sırasıyla Fela
hiye, Tatvan, Manavgat, Sungurlu, Sakarya Cumhuriyet Savcılığı ve Samsun
Cumhuriyet Başsavcılığı görevlerinde bulunmuştur.
29.3.1994 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Nedim Baran, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 18.2.2003 tarihinde Yargıtay İkinci Ceza Dairesi
mektedir. Çocukların Suça itilme Sebepleri ve İnfaz Kurumlarındaki Yaşam
ları adlı yayımlanmış bir makalesi vardır.
H„ Bayram USLU
555
• Haşan GERÇEKER
1.6.1946
tarihinde Ankara’da doğmuştur. Ankara Gazi Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Gerçeker; sırasıyla Doğu
beyazıt, Pazaryeri, Aksaray Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Askeri Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcı Yardımcılığı ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
20.1.1995
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Haşan Gerçeker, Yargı
tay Büyük Genel Kurulunca 21.1.2002 tarihinde Yargıtay Dokuzuncu Ceza
Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, halen bu görevini sürdürmektedir.
• Coşkun ERBAŞ
2.4.1943
tarihinde Develi’de doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Erbaş; sırasıyla Ispir, Se
ben, Sapanca, Kayseri Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
26.5.1997
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Coşkun Erbaş, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 22.9.2003 tarihinde Yargıtay Onuncu Hukuk Dairesi
Fransızla bilen Erbaş’ın “Tarihi Gelişimi İçerisinde Gözetimle Erteleme
ve Fransa’daki Uygulaması” adlı bir eseri vardır. Fransa'da Besançon Franche-Comte Üniversitesinde Uygulamalı Fransızla Dili bölümünü bitirmiş, aynı
üniversitede araştırma yapmış ve bu araştırma yazısı Yargıtay Dergisinde
yayımlanmıştır.
• Necati SÖZ
1946 yılında Bulgaristan’da doğmuştur. Ankara Mustafa Kemal Lisesini
bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1967 yılında mezun ol
muştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Söz; sırasıyla Ömerli Ha
kim Yardımcılığı, Zara, Sındırgı, Kırşehir Hakimliği, Adalet Müfettişliği, Adalet
Başmüfettişliği ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
25.1.2002
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Necati Söz, halen Yargı
tay İkinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
556
YEN) SEÇİLENLER, EMEKLİLİK-ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELİĞİNE SEÇİLME
• Özden TÖNÜK
25.1.1943
tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitir
tur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tönük; sırasıyla Alucra,
Serik, Bafra, Bursa Cumhuriyet Savcılığı ve Ankara Cumhuriyet Başsavcı
Vekilliği görevlerinde bulunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Özden Tönük, halen Yar
gıtay Dokuzuncu Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Abdullah Vehbi AKSOY
15.8.1946 tarihinde Kalecik’te doğmuştur. Tarsus Lisesini bitirmiş ve An
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Aksoy; sırasıyla Çayıra
lan, Yenice, Akyazı Hukuk Hakimliği, Adalet Müfettişliği, Adalet Başmüfettiş
liği ve Teftiş Kurulu Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Abdullah Vehbi Aksoy,
halen Yargıtay İkinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Faruk DERTLİ
27.10.1944
tarihinde Amasya’da doğmuştur. Ankara Mustafa Kemal Li
sesini bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1970 yılında me
zun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Dertli; sırasıyla Genç, Ulu
borlu, Niksar, Diyarbakır, Adana ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuş
tur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Faruk Dertli, halen Yargı
tay Yirmibirinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İngiliz
ce bilmektedir.
• Akın DEMİR
29.6.1946 tarihinde Samsun’da doğmuştur. Amasya Lisesini bitirmiş ve
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden1970 yılında mezun olmuştur.
Kadıköy hakim adayı olarak mesleğe başlayan Demir; sırasıyla Başkale
ve Ayvacık Cumhuriyet Savcılığı, Çanakkale Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı,
H. Bayram USLU
557
Adalet Müfettişliği, Adalet Başmüfettişliği ve Adalet Bakanlığı Personel Genel
Müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Akın Demir, halen Yargı
tay Sekizinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İngilizce
bilmektedir.
• Cumali DEMİRKAYA
1.1.1948 tarihinde Adana’da doğmuştur. Adana Erkek Lisesini bitirmiş
Adana hakim adayı olarak mesleğe başlayan Demirkaya; sırasıyla Van,
Çüngüş, Sultandığı, Orhangazi ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuş
tur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Cumali Demirkaya, halen
Yargıtay Onbirinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• İsmail Hakkı ASARLIOĞLU
23.1.1950
tarihinde Ordu’da doğmuştur. Ordu Lisesini bitirmiş ve Anka
ra Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1972 yılında mezun olmuştur.
Ordu hakim adayı olarak mesleğe başlayan Asarlıoğlu; sırasıyla Seydi
şehir, Muradiye, Yavuzeli, Bulancak, Ankara-Gölbaşı ve Ankara Hakimliği
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen İsmail Hakkı Asarlıoğlu,
halen Yargıtay Yedinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte
olup, İngilizce bilmektedir.
• Hüsnü ÇAĞLAYAN
10.8.1948 tarihinde Ankara’da doğmuştur. Ankara Bahçelievler Cumhu
riyet Lisesini bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1972 yılın
da mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Çağlayan; sırasıyla Vezir
köprü, Bozova, Felahiyâ, Haymana Cumhuriyet Savcılığı ve Yargıtay Tetkik
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Hüsnü Çağlayan, halen
Yargıtay Ondördüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
İngilizce bilmektedir.
558
• Abdurrahim ÖZER
11.3.1945
tarihinde Varto’da doğmuştur. Muş Lisesini bitirmiş ve Ankara
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Özer; sırasıyla Gür
pınar, Pazaryeri Cumhuriyet Savcılığı ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevle
rinde bulunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Abdurrahim Özer, halen
Yargıtay Dokuzuncu Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• idris ÇOBANOĞLU
20.11.1946
tarihinde Mengen’de doğmuştur. İstanbul Beyoğlu Atatürk
Erkek Lisesini bitirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1971 yı
lında mezun olmuştur.
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Çobanoğlu; sırasıy
la Şırnak ve Havsa Cumhuriyet Savcılığı, Elmadağ Cumhuriyet Savcı Yar
dımcılığı ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen İdris Çobanoğlu, halen
Yargıtay Onbirinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Gülşen ERDOĞAN
11.8.1947
tarihinde Afşin’de doğmuştur. Elbistan Mükrimin Halil Lisesini
bitirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1971 yılında mezun ol
muştur.
.
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Erdoğan; sırasıyla
Gediz, Pınarbaşı Hakimliği, Yargıtay Beşinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimliği
ve Hukuk Genel Kurulu Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Gülşen Erdoğan, halen
Yargıtay Yirminci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
Fransızca bilmektedir.
• Ahmet ÖZTEL
1.1.1951
tarihinde Of’ta doğmuştur. Trabzon Lisesini bitirmiş, Türk Silah
lı Kuvvetlerinden istifaen ayrılmış ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesin
den 1979 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Öztel; sırasıyla Hizan, Ey-
H. Bayram USLU
559
nesil, Anamur, Karabük ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulun
muştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ahmet Öztel, halen Yar
gıtay Altıncı Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İngilizce
bilmektedir.
• Seyit ÇAVDAR
6.1.1952 tarihinde Ankara’da doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Çavdar; sırasıyla Konya,
Çukurca, Hekimhan Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bu
lunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Seyit Çavdar, halen Yar
gıtay Ondokuzuncu Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
• Mehmet Hulusi ÖZEK
I.1.1943 tarihinde Çemişgezek’de doğmuştur. Kuleli Askeri Lisesini bitir
miş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1967 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayak Özek; sırasıyla Çukurca
Hakim Yardımcılığı, Yatağan, Ağrı, Ayvalık, Bursa Hakimliği ve Bursa Ağır
Ceza Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen M.Hulusi Özek, halen
Yargıtay Sekizinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Mehmet UYUMAZ
II.11.1944 tarihinde Denizli-Tavas’ta doğmuştur. Denizli Lisesini bitir
tur.
Denizli hakim adayı olarak mesleğe başlayan Uyumaz; sırasıyla Türkoğlu, İhsaniye, Şanlıurfa, Muğla Hakimliği ve Adalet Komisyonu Başkanlığı, İz
mir Hakimliği ile İzmir-Karşıyaka Ticaret Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde
bulunmuştur.
25.1.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Uyumaz, halen
Yargıtay Dördüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
Fransızca bilmektedir:
560
,
. . . . .
NEDENİYLE YARGITAY’DAN, OLUM NEDENİYLE ARAMIZDAN AYRILANLAR
• Ali Erol ÖZGENÇ
3.2.1943
tarihinde SivaslI’da doğmuştur. Uşak Lisesini bitirmiş ve İstan
Uşak hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özgenç; sırasıyla Kurşunlu
Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Birecik Cumhuriyet Savcılığı, Turhal ve Tur
gutlu Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Adalet Müfettişliği, Adalet Bakanlığı Ce
za işleri Genel Müdürlüğü Tetkik Hakimliği, Ankara Cumhuriyet Savcılığı ve
Cumhuriyet Başsavcı Vekilliği görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ali Erol Özgenç, halen
Yargıtay Sekizinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Al
manca bilmektedir.
• Mehmet YALÇIN
1948 yılında Hekimhan’da doğmuştur. Malatya Atatürk Lisesini bitirmiş
Malatya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Yalçın; sırasıyla Hora
san, Arguvan, Yalvaç Hakimliği, Yalvaç ve Fethiye Ağır Ceza Mahkemesi
Başkanlığı ile Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Yalçın, halen
Yargıtay Birinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Sami ÖZFIRAT
11.6.1946 tarihinde Sivas’da doğmuştur. Trabzon Lisesini bitirmiş ve An
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özfırat; sırasıyla Tercan,
Hassa, Akçakoca Hakimliği, Yargıtay Tetkik Hakimliği ve Ankara Hakimliği
20.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Sami Özfırat, halen Yar
gıtay Dokuzuncu Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İn
gilizce bilmektedir.
• Muvaffak TATAR
17.4.1947 tarihinde Elazığ’da doğmuştur. Elazığ Lisesini bitirmiş ve İs
tanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1971 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tatar; sırasıyla Karlıova
H. Bayram USLU
561
Hakim Yardımcılığı, Kulu Hakimliği, Yargıtay Tetkik Hakimliği ve Anayasa
Mahkemesi Raportörlüğü görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Muvaffak Tatar, halen
Yargıtay Yedinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Nuri YILMAZ
1.3.1945
tarihinde Kırşehir’de doğmuştur. Kırşehir Lisesini bitirmiş ve
Manisa hakim adayı olarak mesleğe başlayan Yılmaz; sırasıyla Çınar,
Uluborlu, Bor ve Ankara Cumhuriyet Savcılığı, Yenimahalle ve Ankara Ha
kimliği ile Ankara Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulunmuş
tur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Nuri Yılmaz, halen Yar
gıtay Sekizinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Mehmet ÖZTÜRK
I.2.1951 tarihinde Ardahan’da doğmuştur. Kars Alparslan Lisesini bitir
tur.
Balıkesir hakim adayı olarak mesleğe başlayan Öztürk; sırasıyla Sun
gurlu, Özalp, Küre Cumhuriyet Savcılığı, Bozğazlıyan Cumhuriyet Başsavcı
lığı, Adalet Müfettişliği ve Başmüfettişliği görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Öztürk, halen
Yargıtay Yedinci Ceza Dairesi üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İngi
lizce bilmektedir.
• Kubilay TAŞDEMİR
II.10.1953 tarihinde Tarsus’ta doğmuştur. Bursa Erkek Lisesini bitirmiş
Tarsus hakim adayı olarak mesleğe başlayan Taşdemir; sırasıyla Ulu
kışla Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Altıntaş Cumhuriyet Savcılığı, Adalet
Bakanlığı Tetkik Hakimliği, Nevşehir Hakimliği, Yargıtay Tetkik Hakimliği, An
kara Hakimliği ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Kubilay Taşdemir, halen
Yargıtay Onbirinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir. Al
manca bilen Taşdemir’in, “Hırsızlık suçları, “Ceza Muhakemeleri Usulü Kanu
nu”, “Ceza Davalarında Zamanaşımı”, “Türk Ceza Kanunu”, “Mala Karşı Suç
lar”, “Belgelerde Sahtecilik” ve “Mala Karşı Suçlar-Bilişim Suçlan” adlı eser
leri ile yayımlanmış makaleleri bulunmaktadır.
• Sevgi SAKA
1955 yılında Gölcük'te doğmuştur. Ankara Kız Lisesini bitirmiş ve Anka
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Saka; sırasıyla Çatak, Bogazlıyan, Seydişehir Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bu
lunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Sevgi Saka, halen Yar
gıtay Yedinci Ceza dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Ali EM
11.11.1950
tarihinde Ordu-Aybastı’da doğmuştur. Ankara Başkent Lise
sini bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1976 yılında mezun
olmuştur.
Ordu ve Ünye hakim adayı olarak mesleğe başlayan Em; sırasıyla Göle,
Fındıklı, Haymana Hakimliği, Adalet Bakanlığı Tetkik Hakimliği, Kanunlar Ge
nel Müdürlüğü Daire Başkanlığı ve Kanunlar Genel Müdürlüğü görevlerinde
bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ali Em, halen Yargıtay
Onsekizinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Fransız
ca bilmektedir. Çeşitli fakültelerde dersler vermiş, komisyon üyeliği yapmıştır.
“Anayasada Yargının Yeri ve Kanunları”, “Milletlerarası Andlaşmaları Uygu
lama Tekniği”, “Kanunların ve idari Düzenleyici Tasarrufların Yapım Tekniği”,
“Türk Medeni Kanunu ve Uygulama Kanunu” adlı eserleri bulunmaktadır.
• Nihal KOYUNCU
7.8.1955
tarihinde Aksaray’da doğmuştur. Aksaray Lisesini bitirmiş ve
Aksaray hakim adayı olarak mesleğe başlayan Koyuncu; sırasıyla Taş
köprü, Vezirköprü Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
H. Bayram USLU
563
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Nihal Koyuncu, halen
Yargıtay Birinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İngi
lizce bilmektedir.
• F.Emel KABASAKAL
23.8.1954
tarihinde Gaziantep-Nizip’te doğmuştur. Nizip Lisesini bitirmiş
Elazığ hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kabasakal; sırasıyla Arap
kir, Bitlis, Burdur, Hatay ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen F.Emel Kabasakal, ha
len Yargıtay Üçüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
• Celal ARAS
31.7.1951
tarihinde Selim’de doğmuştur. İsparta Şehit Ali İhsan Kalmaz
Lisesini bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1980 yılında
mezun olmuştur.
Şanlıurfa hakim adayı olarak mesleğe başlayan Aras; sırasıyla Malatya,
Beytüşşebap, Yapraklı Cumhuriyet Savcılığı ve Yargıtay Tetkik Hakimliği gö
20.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Celal Aras, halen Yargı
tay Dördüncü Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Fransız
ca bilmektedir. “Açıklamalı-içtihatlı Orman Kanunu” adlı bir eseri vardır.
• Harun KARA
13.4.1956
tarihinde Çameli’nde doğmuştur. Nazilli ilköğretim Lisesini bi
tirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1983 yılında mezun ol
muştur.
Eyüp hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kara; sırasıyla Çermik, Sarıoğlan Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Harun Kara, halen Yar
gıtay Onüçüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İngi
lizce bilmektedir.
• Ali GÜZEL
15.10.1943
tarihinde Ergani’de doğmuştur. Diyarbakır Ziya Gökalp Lise
olmuştur.
Diyarbakır hakim adayı olarak mesleğe başlayan Güzel; sırasıyla Kargı
Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı ve Savcılığı, Erciş Ağır Ceza Mahkemesi Baş
kanlığı, Yerköy, Söke, Ankara Hakimliği, Adalet Bakanlığı Tetkik Hakimliği,
Antalya Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı, İstanbul Hakimliği ve Bakırköy
Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ali Güzel, halen Yargı
tay İkinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir. Türkiye ve Orta
Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nde “Kamu Yönetimi Uzmanlık Programı”nı bi
tirmiştir.
• Ahmet Yetgin GÖRBİL
25.12.1945
tarihinde Ankara’da doğmuştur. Ankara Yenimahalle Erkek
mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Görbil; sırasıyla Arpaçay,
Derinkuyu, Havran, Salihli ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ahmet Yetgin Görbil, ha
len Yargıtay Sekizinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
• İbrahim ORAKÇIOĞLU
13.1.1946
tarihinde Tarsus’ta doğmuştur. Mersin Tevfik Sırrı Gür Lisesi
olmuştur.
Mersin hakim adayı olarak mesleğe başlayan Orakçıoğlu; sırasıyla Kum
ru,. Sultandağı, Silifke Hakimliği, Adana Sıkıyönetim Mahkemesi Hakimliği,
Adana, Ankara Hakimliği ve Ankara Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanlığı
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen İbrahim Orakçıoğlu, ha
len Yargıtay Birinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Al
manca bilmektedir.
H. Bayram USLU
565
• İbrahim YOLAGELDİ
20.2.1950
tarihinde İğdır’da doğmuştur. İğdır lisesini bitirmiş ve İstanbul
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Yolageldi; sırasıyla Bolva
din, Beşiri, Lalapaşa, Mardin, Çarşamba ve İstanbul Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen İbrahim Yolageldi, halen
Yargıtay Onbeşinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Güleser Dülger KARABIYIK
18.9.1955
tarihinde Yusufeli’nde doğmuştur. Ankara Kız Lisesini ve An
kara Gazi Eğitim Enstitüsü Matematik bölümünü bitirmiş, Ankara Üniversite
si Hukuk Fakültesinden 1980 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Karabıyık; sırasıyla Şenkaya, Hınıs, İğdır, Sorgun Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerin
de bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Güleser Dülger Karabıyık, halen Yargıtay Onsekizirici Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdür
mektedir. İngilizce bilen Karabıyık, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti
tüsünde özel hukuk alanında master yapmıştır.
• İ.Tayfun ARIKAN
26.11.1946
tarihinde Boyabat’ta doğmuştur. İzmir Özel Türk Kolejini bi
muştur.
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Arıkan; sıranyla
Bingöl, Bartın, M.Kemalpaşa ve İstanbul-Gaziosmanpaşa Hakimliği görevle
rinde bulunmuştur.
21.10.2002 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen İ.Tayfun Arıkan, halen
Yargıtay Onikinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İn
• Ihsan ERBAŞ
4.9.1941
tarihinde Çal’da doğmuştur. Niğde Lisesini bitirmiş ve Ankara
566
İzmir hakim adayı olarak mesleğe başlayan Erbaş; sırasıyla, Çukurca ve
Van Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Bursa Cumhuriyet Başsavcı Vekilliği,
Elazığ ve Konya Cumhuriyet Başsavcılığı, Adalet Bakanlığı Personel Genel
Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı Yüksek Müşavirliği, Müsteşar Yardımcılığı ve
Müsteşarlığı görevlerinde bulunmuştur.
25.11.2002
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ihsan Erbaş, halen Yar
gıtay Birinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Kemal KARACAN
8.3.1946
tarihinde Terme’de doğmuştur. Çorum Lisesini bitirmiş ve İs
Samsun hakim adayı olarak mesleğe başlayan Karacan; sırasıyla Şefa
atli, Suluova, Van Cumhuriyet Savcılığı, Suluova Cumhuriyet Başsavcılığı,
Gerze Cumhuriyet Savcılığı, Erzincan Sıkıyönetim Yardımcı Savcılığı, Bitlis,
Giresun, Sinop, Eskişehir ve Samsun Cumhuriyet Başsavcılığı görevlerinde
bulunmuştur.
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Kemal Karacan, halen
Yargıtay Beşinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
•Salih Sırrı UZ
12.5.1944
tarihinde Simav'da doğmuştur. Kütahya Lisesini bitirmiş ve İs
Eskişehir hakim adayı olarak mesleğe başlayan Uz; sırasıyla Araban,
Zara, Ezine, Çatalca ve Eyüp Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Salih Sırrı Uz, halen Yar
gıtay Yedinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Fransız
ca bilmektedir.
• Orhan KOÇAK
1.2.1950
tarihinde Şereflikoçisar’da doğmuştur. Niğde Lisesini bitirmiş
ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Koçak; sırasıyla Yahyalı,
Ula, Bingöl Hakimliği ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulun
muştur.
H. Bayram USLU
567
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Orhan Koçak, halen Yar
gıtay Yedinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Ali GÖÇEN
10.10.1950
tarihinde Ankara’da doğmuştur. Ankara Yenimahalle Musta
fa Kemal Lisesini bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1975
yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Göçen; sırasıyla Oltu,
Niğde-Ortaköy, Dereli Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bu
lunmuştur.
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ali Göçen, halen Yargıtay
Onuncu Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir. İngilizce ve
Frar sızca bilmektedir. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Ticaret Huku
ku dalında master yapmıştır, “işçilerin Sosyal Güvenliği” adlı bir eseri bulun
maktadır.
• Recep KÖMÜRCÜ
3.4.1955
tarihinde İskilip’te doğmuştur. İskilip Lisesini bitirmiş ve Ankara
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kömürcü; sırasıyla Bire
cik, Kargı, Kadirli ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Recep Kömürcü, halen
Yargıtay Ondokuzuncu Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• M.Ali ESMER
28.6.1949
tarihinde İskenderun’da doğmuştur. İskenderun Lisesini bitir
tur.
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Esmer; sırasıyla
Sarıkaya, Pertek, Beypazarı, Tarsus, İstanbul ve Ankara Hakimliği görevle
rinde bulunmuştur.
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen M.Ali Esmer, halen Yargı
tay Onüçüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Fran
sızca ve Arapça bilmektedir.
56g
• Hüseyin EKEN
31.5.1955 tarihinde Tosya’da doğmuştur. Dicle Ilköğretmen Lisesini bitir
tur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Eken; sırasıyla Kemaliye,
Almus, Mardin, Sivas ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Hüseyin Eken, halen Yar
gıtay ikinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Erol UZUNER
1.4.1953
tarihinde Samsun’da doğmuştur. Samsun 19 Mayıs Lisesini bi
muştur.
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Uzuner; sırasıyla İliç,
Kulp, Yusufeli Cumhuriyet Savcılığı, Saruhanlı, Akhisar ve Karşıyaka Hakim
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Erol Uzuner, halen Yargı
tay Onikinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup İngilizce
bilmektedir.
• Burhan ÜSTÜN
10.1.1956 tarihinde PolatlI’da doğmuştur. Keçiören Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Üstün; sırasıyla Sivas, Ko
zan, Çıldır, Oğuzeli, Pazarcık, Taşköprü, Sincan ve Ankara Hakimliği görev
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Burhan Üstün, halen Yar
gıtay Ondördüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İn
• Hakkı MANAV
13.6.1949
tarihinde Afyon-Sandıklı’da doğmuştur. Kabataş Erkek Lisesi
ni bitirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1975 yılında mezun
olmuştur.
H. Bayram USLU
569
Sandıklı hakim adayı olarak mesleğe başlayan Manav; sırasıyla Viran
şehir Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Buldan Cumhuriyet Savcılığı, Adalet
Müfettişliği ve Adalet Başmüfettişliği görevlerinde bulunmuştur.
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Hakkı Manav, halen Yar
gıtay İkinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Fransızca
bilmektedir.
• Ekrem ERTUĞRUL
10.2.1957
tarihinde PolatlI’da doğmuştur. Eskişehir Maarif Kolejini bitir
tur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ertuğrul; sırasıyla OrduUlubey, İliç, Güneysu, Susurluk Cumhuriyet Savcılığı ve Yargıay Tetkik Ha
kimliği görevlerinde bulunmuştur.
16.3.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ekrem Ertuğrul, halen
Yargıtay Dokuzuncu Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
• Ö. Yılmaz ÇAMLIBEL
10.10.1948 tarihinde Sungurlu’da doğmuştur. Yozgat Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Çamlıbel; sırasıyla Gü
müşhane, Havsa, Vezirköprü, Erzincan, Boğazlıyan, Uşak ve Ankara Hakim
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ö.Yılmaz Çamlıbel, halen
Yargıtay Onuncu Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Fran
sızca bilmektedir.
• Mehmet ARAL
30.11.1948 tarihinde Sarayönü’nde doğmuştur. Konya Gazi Lisesini bi
muştur.
Konya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Aral; sırasıyla Banaz, Si
verek, Acıpayam, Kozan Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
57Q
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Aral, halen yargıtay Onyedinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Al
manca bilmektedir.
• Doç.Dr. Ali Rıza ÇINAR
1955 yılında Divriği’de doğmuştur. Sivas Lisesini bitirmiş ve İstanbul Üni
versitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur.
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Çınar; sırasıyla Boyabat,
Arapkir, Ikizdere, Finike Cumhuriyet Savcılığı, Vakfıkebir Cumhuriyet Baş
savcılığı, Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış ilişkiler Genel Müdür
Yardımcılığı ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
10:9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ali Rıza Çınar, halen Yar
gıtay ikinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Almanca
bilmektedir. “Konut Dokunulmazlığını ihlal Suçlan”, “Tehdit Suçu” adlı yayım
lanmış eserleri ve çeşitli dergilerde yayımlanmış makeleleri bulunmaktadır.
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler enstitüsünde Doktora yapmıştır. Üniver
sitelerarası Kurul tarafından Hukuk Bilim alanında Doçent unvan ve yetkisi
verilmiştir.
• Haydar EROL
1.3.1956
tarihinde doğmuştur. Ankara Yıldırım Beyazıt Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Erol; sırasıyla Muş, Diyar
bakır Hakimliği, Bolvadin Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı, Kırıkkale Hakim
liği ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Haydar Erol, halen Yargı
tay Beşinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İngilizce bil
mektedir. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Özel Hukuk Anabilim dalında master yapmıştır. “Boşanma Sebeplerinden Zina ve TCK. Açısın
dan Karşılaştırılması”, “içtihatlı Türk Ceza Kanunu 1999”, “İçtihatlı TCK.
2000”, “içtihatlı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu 2002” ve “Aç.klamalı-İçtihatlı TCK. 2003” adlı yayımlanmış eserleri bulunmaktadır.
• Musa TEKİN
13.2.1955
târihinde Kırşehir’de doğmuştur. Kırşehir Lisesini bitirmiş ve
H. Bayram USLU
571
Kırşehir hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tekin; sırasıyla Dinar,
Tercan, Karapınar, Marmaris ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Musa Tekin, halen Yargı
tay Onbeşinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Mehmet Akif MENDİ
1947 yılında Ankara’da doğmuştur. Gazi Lisesini bitirmiş ve Ankara Üni
versitesi Hukuk Fakültesinden 1978 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Mendi; sırasıyla Sivas,
Çermik, Sarıkaya, Kulu, Tirebolu Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği gö
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Akif Mendi, ha
len Yargıtay Onaltıncı Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
• Nail ÖZKILIÇ
20.1.1957
tarihinde Aksaray’da doğmuştur. Aksaray Lisesini bitirmiş ve
Aksaray hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özkılıç; sırasıyla Kadirli,
İslahiye, Kozan ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Nail Özkılıç, halen Yargı
tay İkinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
•Sevim ÇETİN
5.8.1955
tarihinde Amasya’da doğmuştur. Ankara Cumhuriyet Lisesini
muştur.
Antalya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Çetin; sırasıyla Kula, Ara
ban, Kilis Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Sevim Çetin, halen Yargı
tay Altıncı Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
• Satılmış ALTINGÖZ
2.2.1950
tarihinde Beypazarı’nda doğmuştur. Ankara Gazi Lisesini bitir
tur.
572
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Altıngöz; sırasıyla Baykan,
Yeşilhisar Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Satılmış Altıngöz, halen
Yargıtay Sekizinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup,
Fransızca bilmektedir.
• Halim KAYAPINAR
1950 yılında Gürün’de doğmuştur. Bakırköy Lisesini bitirmiş ve İstanbul
İstanbul-Sultanahmet hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kayapınar;
sırasıyla Pertek, Eşme, Bafra ve Antalya Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Halim Kayapınar, halen
Yargıtay ikinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, İngiliz
ce bilmektedir.
• Ali Suat ERTOSUN
13.4.1953
tarihinde Manisa’da doğmuştur. Manisa Lisesini bitirmiş ve
Manisa hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ertosun; sırasıyla Kozluk
Hakim Yardımclığı ve Hakimliği, Ulubey, Bayramiç Hakimliği, Adalet Müfettiş
liği ve Başmüfettişliği ile Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü görevlerinde
bulunmuştur.
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ali Suat Ertosun, halen
Yargıtay Onuncu Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte olup, Ve
sayet Organlarının Görev ve Sorumlulukları, Medeni Kanunun 169. Maddesi
Üzerine Bir inceleme adlı çeşitli dergilerde yayımlanmış makaleleleri ile pa
nel, sempozyum ve konferanslarda sunulmuş çeşitli bildirileri vardır.
• Mehmet EKMEKÇİ
22.4.1951
tarihinde doğmuştur. Söke Lisesini bitirmiş ve Ankara Üniver
Aydın hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ekmekçi; sırasıyla Kilis,
Başkale, Çameli, Hınıs, Sungurlu, Nazilli ve Tekirdağ Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
10.9.2003 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Ekmekçi, halen
Yargıtay ikinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmektedir.
H. Bayram USLU
573
EMEKLİLİK NEDENİYLE YARGITA Y’DAN A YRILAN
YARGITAY BAŞKANI, C.BAŞSAVCISI, DAİRE BAŞKANLAR! VE
ÜYELERİ (2001-2002-2003)0
• Vural SAVAŞ
21.8.1938
tarihinde Antalya'da doğmuştur. Antalya Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Savaş; sırasıyla Aralık ve
Gülnar Hakimliği ve Yargıtay Ceza Genel Kurulu Tetkik Hakimliği görevlerin
de bulunmuştur.
7.11.1987
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen, Hakimler ve Savcılar
Yüksek Kurulu Asıl Üyeliği de yapan Vural Savaş, Birinci Ceza Dairesi Üye
si iken, Yargıtay Büyük Genel Kurulunca gösterilen adaylar arasından
17.1.1997 tarihinde Cumhurbaşkanınca Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına
seçilmiş olup, bu görevinden kendi isteğiyle 19.1.2001 tarihinde emekliye ay
rılmıştır.
4 Ciltlik "Türk Ceza Kanununun Yorumu", 2 Ciltlik "Ceza Muhakemeleri
Usulü Kanununun Yorumu" adlı ortak eserleri, "İrtica ve Şeriata Karşı Militan
Demokrasi" adlı yapıtı ile çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanmış makalele
ri vardır.
• A.İsmet ARSLAN
26.4.1936
tarihinde Elazığ'da doğmuştur. Ankara Gazi Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Arslan; sırasıyla Gürpınar,
Kulu, PolatlI ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
21.2.1980
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen A.İsmet Arslan, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca ilk kez 17.5.1990 ve ikinci kez 31.5.1994 tarihinde
Yargıtay Onüçüncü Hukuk Dairesi Başkanlığına; 21.1.1997 tarihinde de Yar
gıtay Büyük Genel Kurulunca Yargıtay Birinci Başkanvekilliğine (Hukuk) se
çilmiştir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Başkanı olarak bu görevini sürdür
mekte iken, yaş sınırı nedeniyle 26.4.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Medeni Hukuk ve Borçlar Huku
ku konularında master yapan Arslan’ın "1073 Sayılı Yasanın Getirdiği Yeni
likler" ve "Ceza Hukuk Kurallarının Haksız Fiilden Doğan Tazminat Talepleri
ne Etkisi" adlı eserleri vardır.
(*) Sıralama Yıla Göre Yapılmıştır.
5?4
YENİ SEÇİLENLER, EMEKLİLİ K-ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELİĞİNE SEÇİLME
NEDENİYLE YARGITAY'DAN, ÖLÜM NEDENİYLE ARAMIZDAN AYRILANLAR
• Orhan YALÇINKAYA
1.9.1936
tarihinde Çankırı-llgaz’da doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini
muştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Yalçınkaya; sırasıyla Be
şiri, Şabanözü Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuş
tur.
20.5.1982 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen, Yüksek Seçim Kurulu
Üyeliği ve Başkanlığı da yapan Orhan Yalçınkaya, Yargıtay Büyük Genel Ku
rulunca ilk kez 26.12.1994 tarihinde, ikinci kez 29.12.1998 tarihinde Yirmibirinci Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sınırı ne
deniyle 1.9.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
Almanca bilen Yalçınkaya’nın, "Bağkur Kanunu" adlı bir eseri vardır.
• Erdoğan ÖZDENEROL
10.9.1935
tarihinde Develi’de doğmuştur. Ankara Gazi Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özdenerol; sırasıyla Yu
sufeli Hakim Yardımcılığı, Eynesil, Bartın, Çerkeş Hakimliği ve Yargıtay Tet
kik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
21.6.1983 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Erdoğan Özdenerol,
20.1.1992 tarihinde Yargıtay Büyük Genel Kurulunca Ondördüncü Hukuk Da
iresi Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle
10.9.2000 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Yücel KOCABAY
. 5.5.1936 tarihinde Sivas’ta doğmuştur. Sivas Lisesini bitirmiş ve Ankara
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kocabay; sırasıyla Kum
ru, Bafra Hakimliği ve Adalet Bakanlığı Tetkik Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
26.5.1986
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Yücel Kocabay, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 16.9.1999 tarihinde Yargıtay Dördüncü Ceza Daire
si Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 5.5.2001 ta
rihinde emekliye ayrılmıştır.
H. Bayram USLU
575
• Necdet MUTİŞ
1936 yılında Rusçuk’ta doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Mutiş; sırasıyla Posof ve
Maden Cumhuriyet Savcılığı, PolatlI Cumhuriyet Başsavcılığı ile Yargıtay
Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
26.5.1986
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Necdet Mutiş, bir dönem
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Üyeliği ve Başkanvekilliği görevlerinde
de bulunmuş olup, Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 6.7.1992 tarihinde ilk
kez, 8.7.1996 tarihinde ikinci kez, 10.7.2000 tarihinde üçüncü kez Yargıtay
Altıncı Ceza Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sınırı ne
• Şemsettin YÜKSEL
3.2.1941
tarihinde Terme’de doğmuştur. Samsun Ondokuz Mayıs Lise
olmuştur.
Bir süre Samsun Barosunda avukatlık yaptıktan sonra mesleğe Samsun
hakim adayı olarak başlayan Yüksel; sırasıyla Karaman ve Ankara Hakimliği
3.9.1990
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Şemsettin Yüksel, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 5.6.2000 tarihinde Onüçüncü Hukuk Dairesi Başkan
lığına seçilmiş olup, bu görevinden kendi isteğiyle 18.7.2001 tarihinde emek
liye ayrılmıştır.
• Dr.Alparslan NAZLIOĞLU
1938 yılında Yozgat'ta doğmuştur. Yozgat Lisesini bitirmiş ve Ankara
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Nazlıoğlu; sırasıyla Sason
Hakimliği, Ankara Cumhuriyet Savcılığı ve Anayasa Mahkemesi Raportörlü
ğü görevlerinde bulunmuştur.
25.9.1992 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Alparslan Nazlıoğlu,
31.5.1999 tarihinde Yargıtay Büyük Genel Kurulunca Onsekizinci Hukuk Da
iresi Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden kendi isteğiyle 16.1.2001 ta
Fransızca bilmekte olan Nazlıoğlu, Belçika Leiege Devlet Üniversitesin
de Kriminoloji konusunda doktora yapmıştır.
5?6
• Cavit GENÇKAYA
20.4.1936 tarihinde İzmit’te doğmuştur. İzmit Lisesini bitirmiş ve Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur.
Kocaeli hakim adayı olarak mesleğe başlayan Gençkaya; sırasıyla Tor
tum Cumhuriyet Savcılığı, Erciş Hakimliği, İğdır Ağır Ceza Mahkemesi Baş
kanlığı, Nevşehir Hakimliği ve Trabzon Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı gö
21.9.1982
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Cavit Gençkaya, Yargıtay
Altıncı Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nede
niyle 20.4.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Nevzat TAN KUT
18.7.1936 tarihinde Adıyaman’da doğmuştur. Malatya Lisesini bitirmiş ve
Adıyaman hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tankut; sırasıyla Karakoçan ve Tunceli Cumhuriyet Savcılığı, Olur, Tunceli Hakimliği, Siirt ve
Amasya Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı ile Adli Yargı Adalet Komisyonu
Başkanlıkları ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
26.5.1986
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen, Yargıtay Sekizinci Ceza
Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nedeniyle
18.7.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Tankut’un, "Ateşli Silahlar Bıçaklar
ve Patlayıcı Maddeler Av Tüfekleri", "Gayri Menkul Zilyetliğine Yapılan Teca
vüzlerin Önlenmesi" adlı eserleri bulunmaktadır.
• Erol ÇETİN
1936 yılında Ermenek’te doğmuştur. Konya Lisesini bitirmiş ve Ankara
Ermenek hakim adayı olarak mesleğe başlayan Çetin; sırasıyla Beytüş
şebap, Gündoğmuş, Sarayönü ve Konya Ereğlisi Hakimliği, Yüksek Hakimler
Kurulu Tetkik Hakimliği ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı Yardımcılığı görev
12.11.1987
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Erol Çetin, Yargıtay Dör
düncü Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nede
niyle 21.2.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır. "Kit Personelinin ve Kooperatif
Görevlilerinin Ceza Sorumlulukları", "Sahtekarlık Suçları-Bilgisayar SuçlarıTebligat Suçlan", "Ceza Hükümleri Açıklamalı içtihatlı Basın Kanunu", "Basın
H. Bayram USLU
577
ve Radyo Televizyon Yoluyla Kişilik Haklarına Saldırıdan Doğan Sorumlu
luk", "Türk Ceza Yasası ve Terörle Mücadele Yasasındaki Basın Yoluyla İş
lenen Suçlar ve Medya Mevzuatı", "Ceza Hukukunda ve Özel Yasalarda Me
mur, Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılama Usulü ve Memur Suç
ları" adlı eserleri, çeşitli dergilerde yayımlanmış çok sayıda mesleki makale
si bulunmaktadır.
• Dr.Şevki Ekrem SERİM
1936 yılında Ankara’da doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Serim; sırasıyla Derik ve
Elazığ Hakimliği, Anayasa Mahkemesi Raportörlüğü, Yargıtay Tetkik Hakim
liği ve Ankara iş Mahkemesi Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
3.9.1990 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Şevki Ekrem Serim, Yargı
tay Dokuzuncu Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sı
nırı nedeniyle 1.7.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
İngilizce bilen Serim, Ankara Üniversitesinde Anayasa Hukuku dalında
doktora yapmış olup; tez eseri ve çeşitli mesleki makaleleri bulunmaktadır.
• Teoman ÜNERİ
1.11.1935 tarihinde Niğde’de doğmuştur. Niğde Lisesini bitirmiş ve An
Niğde hakim adayı olarak mesleğe başlayan Üneri; sırasıyla Yahyalı Ha
kim Yardımcılığı, Yahyalı Hakimliği, Gürün Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı
ile Amasya Ağır Ceza Mahkemesi Üyeliği görevlerinde bulunmuştur.
3.9.1990 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Teoman Üneri, Yargıtay
Altıncı Ceza Dairesi Üyesi iken, yaş sınırı nedeniyle 1.11.2000 tarihinde
emekliye ayrılmıştır.
• Metin ULUSOY
17.4.1936 tarihinde Sinop’ta doğmuştur. İstanbul Haydarpaşa Lisesini
muştur.
Sinop hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ulusoy; sırasıyla Siirt Cum
huriyet Savcı Yardımcılığı, Görele ve Emet Cumhuriyet Savcılığı, Adana
Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı ile Adalet Müfettişliği ve Başmüfettişliği görev
578
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Metin Ulusoy, Yargıtay
Üçüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı ne
• Bülent DOĞAN
1.7.1945
tarihinde TorbalI’da doğmuştur. İzmir Atatürk Lisesini bitirmiş
İzmir hakim adayı olarak mesleğe başlayan Doğan; sırasıyla Şavşat,
Emet, Çine, Seferihisar ve Antalya Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Bülent Doğan, Yargıtay
Onüçüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürürmekte iken, kendi iste
ğiyle 18.7.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Yılmaz TURAN
1936 yılında Acıpayam’da doğmuştur. Denizli Lisesini bitirmiş ve Anka
Denizli hâkim adayı olarak mesleğe başlayan Turan; sırasıyla Hakkari,
Çivril, Zile ve Balıkesir Cumhuriyet Savcılığı, Adalet Müfettişliği, Ankara Cum
huriyet Savcılığı, Adalet Bakanlığı Personel Genel Müdür Yardımcılığı, Ada
let Bakanlığı idari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı ile Adalet Bakanlığı Teftiş
Kurulu Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
6.6.1992 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Yılmaz Turan, Yargıtay
Onbirinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı ne
• Süleyman ERKAN
1936 yılında Hatay-Kırıkhan’da doğmuştur. Kabataş Erkek Lisesini bitir
tur.
Antakya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Erkan; sırasıyla Bulanık
Hakim Yardımcılığı, Yumurtalık, Dörtyol Hakimliği ile Adıyaman ve Adana
Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı ve Anka a Devlet Güvenlik Mahkemesi Asıl
Üyeliği görevlerinde bulunmuştur.
25.9.1992 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Süleyman Erkan, Yargı
tay Dokuzuncu Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sı
nırı nedeniyle 1.7.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
H. Bayram USLU
579
• İbrahim Neşet ERDAL
20.3.1940
tarihinde Saimbeyli’de doğmuştur. Adana Erkek Lisesini bitir
tur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Erdal; sırasıyla Gevaş,
Sarıkaya, Kilis, Hatay, Lüleburgaz ve Bakırköy Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
24.9.1993
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen İbrahim Neşet Erdal, Yar
gıtay Onsekizinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, ken
di isteğiyle 16.5.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır. İstanbul Üniversitesinde
Mahalli İdareler, Kamu ve Yerel Yönetim İdaresi bilim dalında master yapmış
tır.
• Doç.Dr. Sami SELÇUK
1937 tarihinde Konya-Taşkent’te doğmuştur. Konya Lisesini bitirmiş ve
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1959 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Selçuk, sırasıyla, Sütçü
ler, Akşehir, Yenice ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulun
muştur.
21.9.1982
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Sami Selçuk, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca, 10.7.1990 tarihinde ilk kez, 13.7.1994 tarihinde ikin
ci kez, 13.7.1998 tarihinde üçüncü kez Yargıtay Dördüncü Ceza Dairesi Baş
kanlığına; bu görevini sürdürürken 7.7.1999 tarihinde de Büyük Genel Kurul
ca Yargıtay Birinci Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sınırı ne
Fransızca ve İtalyanca bilen Selçuk, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakülte
sinde doktora yapmış, 1986 yılında Doçent olmuştur. "Dolandırıcılık", İstan
bul, 1982; "Cinayet Mahkemesi Anıları" (Andre Gide’den Çeviri), Ankara,
1983; “Dolandırıcılık Cürmünün Kimi Suçlardan Ayırımı", Ankara, 1986;
"Temsili ve Katılımcı Demokrasinin Kökeni", İstanbul, 1987; "Toplumsal Sa
vunma İlkeleri", (Filippo Gramatica’dan çeviri), 1988; "Çürütmeler", İstanbul,
1990; "Önce Dil", Ankara, 1993; "Çek Suçları", Ankara, 1993; "Laiklik", İstan
bul, 1994; "Kızlık Bozma Suçu", Ankara, 1996; "Zorba Devletten Hukukun
Üstünlüğüne", Ankara, 1998; "Demokrasiye Doğru", Ankara, 1999; "Konuş
ma", Ankara, 1999; "Özlenen Demokratik Türkiye", Ankara, 2000; "Longing
for Demokracy", 2000, adlı yapıtları ve çevirileri; Varlık (İstanbul), Türk Der-
gisi, Revue penitentitiare et de droit penal et de criminologie (Bruxelles), Archivio penale (Milano), Cuadernos de politıca criminal (Madrid) adlı yerli ve ya
bancı dergiler ile günlük basında yayımlanmış Türkçe ve yabancı dilde; hu
kuk, dil, laiklik ve Atatürkçülük ve çeşitli konularda makale ve denemeleri var
dır.
• Ömer Nureddin DOĞAN
1937 yılında Ağın’da doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş ve An
kara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1960 yılında mezun olmuştur.
Elazığ hakim adayı olarak mesleğe başlayan Doğan; sırasıyla Patnos ve
Maden Hakim Yardımcılığı, Maden, Kaman Hakimliği ve Yüksek Hakimler
Kurulu Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
21.2.1980
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen, Hakimler ve Savcılar
Yüksek Kurulu Üyeliği ve Başkanvekilliği görevinde de bulunan Ömer Nured
din Doğan, Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 25.11.1991 tarihinde ilk kez,
27.11.1995 tarihinde ikinci kez, 29.11.1999 tarihinde üçüncü kez Yargıtay Al
tıncı Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sıntn ne
• Hüseyin ÖRMECİ
1937 yılında Senirkent’te doğmuştur. İsparta Lisesini bitirmiş ve Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1960 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Örmeci; sırasıyla Artova
Hakim Yardımcılığı, Emirdağ Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevle
rinde bulunmuştur.
7.3.1983 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Hüseyin Örmeci, ilk kez.
5.11.1991 tarihinde ikinci kez 6.11.1995 tarihinde, üçüncü kez 11.11.1999 ta
rihinde Yargıtay Büyük Genel Kurulunca Yargjtay Yedinci Hukuk Dairesi Baş
kanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 12.6.2002 tarihin
de emekliye ayrılmıştır.
Ankara Üniversitesinde "Toplu Mülkiyet” konusunda master yapmıştır.
• Dr. E. Aydın ÖZKUL
1937 yılında Ankara’da doğmuştur. Erzurum Lisesini bitirmiş ve İstanbul
Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1959 yılında mezun olmuştur.
H. Bayram USLU
581
4
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özkul; sırasıyla Eskişehir
Hakimliği ve Anayasa Mahkemesi Raportörlüğü görevlerinde bulunmuştur.
19.7.1984
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen E.Aydın Özkul, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 6.10.1995 tarihinde ilk kez, 6.10.1999 tarihinde ikin
ci kez Yargıtay Dokuzuncu Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, bu gö
revinden yaş sınırı nedeniyle 14.6.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
Fransızca bilen Özkul, Lausanne Hukuk Fakültesinde doktora yapmıştır.
"La protection dessins et modeles en droit français et en droit turc" adlı dok
tora tezi, "Anayasa Yargısı" adlı ortak eseri ve resim ve modeller, İş Hukuku
ve İş Yargılaması konularında makaleleri bulunmaktadır.
• Demirel TAVİL
1937 yılında Rize’de doğmuştur. Rize Lisesini bitirmiş ve Ankara Üniver
sitesi Hukuk Fakültesi’nden 1962 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tavil; sırasıyla, Erciş, Ri
ze ve Ankara Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı ile Ankara Cumhuriyet Savcı
Başyardımcılığı görevlerinde bulunmuştur.
26.5.1986 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Demirel Tavil, Yargıtay
kez, 10.7.2000 tarihinde üçüncü kez Yargıtay Dokuzuncu Ceza Dairesi Baş
• H.Hilmi ÖZDEMİR
11.11.1936
tarihinde Bolvadin’de doğmuştur. Afyon Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özdemir; sırasıyla Gercüş
Hakim Yardımcılığı, Karapınar, Tirebolu ve Burdur Hakimliği, Adalet Bakanlı
ğı Tetkik Hakimliği ve Adalet Bakanlığı Müsteşar Yardımcılığı görevlerinde
bulunmuştur.
26.6.1987 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen H.Hilmi Özdemir, Yargı
tay Büyük Genel Kurulunca 29.5.1997 tarihinde Yargıtay Sekizinci Hukuk Da
iresi Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle
Özdemir’in, "imar-lhya ve Zilyetliğe Dayanan Tapu İptal Davaları" adlı
eseri ile "3402 Sayılı Kadastro Kanununun Uygulanmasından Doğan Zilyetli
ğe Dayanan Tapu iptal Davaları" ve "Orman Kadastro Davaları" adlı çalışma
ları bulunmaktadır.
582
• Sadi UYSAL
1937 yılında Beypazarı’nda doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş
ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden 1959 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Uysal; sırasıyla Şemdinli,
Çekerek ve Güdül Hakimliği ile Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
1989 yılında Yargıtay Üyeliğine seçilen Sadi Uysal, Yargıtay Büyük Ge
nel Kurulunca 13.9.2000 tarihinde Yargıtay Ondördüncü Hukuk Dairesi Baş
• Sevin TAMUR
23.12.1936
tarihinde Mecitözü'nde doğmuştur. Çorum Lisesini bitirmiş
ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1959 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tamur;'sırasıyla Kars, To
kat ve Amasya Hakimliği, Ankara Cumhuriyet Savcılığı ve Yargıtay Tetkik
20.5.1982
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Sevin Tamur, Yargıtay Al
tıncı Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevinden
yaş sınırı nedeniyle 23.12.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Nedim TURHAN
1937 yılında Eruh’da doğmuştur. Kahramanmaraş Lisesini bitirmiş ve
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden 1960 yılında mezun olmuştur.
Kahramanmaraş hakim adayı olarak mesleğe başlayan Turhan; sırasıy
la Kangal Hakim Yardımcılığı, Van ve Gaziantep Hakimliği görevlerinde bu
lunmuştur.
1987 yılında Yargıtay Üyeliğine seçilen Nedim Turhan, Yargıtay İkinci
Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevinden yaş sı
nırı nedeniyle 1.7.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Çeşitli yerlerde yayım
lanmış mesleki konularda makaleleri bulunmaktadır.
• Metin ERTUĞRUL
29.6.1937
tarihinde Kars-Arpaçay’da doğmuştur. Kars Lisesini bitirmiş
ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden 1960 yılında mezun olmuştur.
Ardahan hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ertuğrul; sırasıyla Beşiri,
H. Bayram USLU
583
Siirt, Bilecik Hakimliği, Bilecik ve Ankara Ağır Ceza Mahkemesi ile Adli Yargı
Adalet Komisyonu Başkanlıkları görevlerinde bulunmuştur.
6.12.1988 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Metin Ertuğrul, Yargıtay
Yedinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevinden
yaş sınırı nedeniyle 29.6.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır. İngilizce bilmek
tedir. "1918 Sayılı Kanun ve Kaçakçılık Suçlan" adlı eseri, Yargıtay Dergisin
de yayımlanmış mesleki konularda çeşitli makaleleri ile İngiltere’de mesleki
incelemeleri bulunmaktadır.
• Mehmet YILDIZ
20.3.1937 tarihinde Havza’da doğmuştur. Aydın Lisesini bitirmiş ve İs
tanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1961 yılında mezun olmuştur
Kütahya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Yıldız; sırasıyla Muradi
ye, Çamlıhemşin, Suşehri, Malkara, Ceyhan, Kütahya Hakimliği ve Kütahya
Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanlığı ile Beykoz Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
1989 yılında Yargıtay Üyeliğine seçilen ve bir dönem Hakimler ve Sav
cılar Yüksek Kurulu Üyeliği de yapan Mehmet Yıldız, Yargıtay Yedinci Hukuk
Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevinden yaş sınırı ne
• Seçkin ERÇOKLU
12.6.1937 tarihinde Giresun’da doğmuştur. Giresun Lisesini bitirmiş ve
Giresun hakim adayı olarak mesleğe başlayan Erçoklu; sırasıyla Ağrı
Hakim Yardımcılığı, Samsun, Fatsa, Bolu ve Ankara Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
15.8.1991
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Seçkin Erçoklu, Yargıtay
Onsekizinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu göre
vinden yaş sınırı nedeniyle 12.6.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Gülser DEMİRBİLEK
1.8.1937 tarihinde Eskişehir’de doğmuştur. Ankara Kız Lisesini bitirmiş
ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1959 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan, Demirbilek; sırasıyla Ko
zan Hakim Yardımcılığı, Seydişehir, Aksaray Hakimliği ve Ağır Ceza Mahke
mesi Üyeliği ile Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
584
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Gülser Demirbilek, Yargı
tay Üçüncü Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevin
den yaş sınırı nedeniyle 1.8.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Mehmet Ilhan ÜNAL
1937 yılında Kastamonu’da doğmuştur. Kastamonu Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ünal; sırasıyla Sarıkamış,
Osmaneli, Yerköy Hakimliği, Ankara Ağır Ceza Mahkemesi Üyeliği ile Anka
ra Sıkıyönetim Mahkemesi Hakimliği ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Ilhan Ünal, Yar
gıtay Onuncu Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu göre
• Sezer ÖZYÖRÜK
10.10.1936
tarihinde İstanbul’da doğmuştur. İzmit Lisesini bitirmiş ve An
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Özyörük; sırasıyla
Yargıtay Raportörlüğü, Ankara Ticaret Mahkemesi Üyeliği ve Ankara Hakim
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Sezer Özyörük, Yargıtay
Onüçüncü Hukuk Dairesi Üyesi ve Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Üye
si olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle
İngilizce bilen Özyörük, Ankara Üniversitesinde Medeni Hukuk dalında
master yapmış olup, "inşaat Sözleşmesi" (1988) adlı eseri bulunmaktadır.
• Kemal Oğuz ŞENGÜN
15.3.1939
tarihinde Araç’ta doğmuştur. Kastamonu Abdurrahmanpaşa
Lisesini bitirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1961 yılında
mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Şengün; sırasıyla Şiran
Hakim Yardımcılığı, Gümüşhane, Çankırı, Antalya ve Kadıköy Hakimliği ile
Kadıköy Ticaret Mahkemesi Başkanlığı ve Adli Yargı Adalet Komisyonu Baş
kanlığı görevlerinde bulunmuştur.
H. Bayram USLU
585
7.6.1992 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Kemal Oğuz Şengün, Yar
gıtay Ondokuzuncu Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken,
bu görevinden kendi isteğiyle 16.7.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Fran
sızca bilmektedir. "Bilirkişinin Sorumluluğu", "Kat Mülkiyetinde Gider Sorun
ları", "Miras Ortaklığı ve Mirasçıların Dava Hakkı", “Miras Ortaklığına Temsil
ci Atanması", "Hukuk Davalarında Delillerin Gösterilmesi", "Atatürkçü Düşün
cede Hukukun Yeri" gibi Medeni Hukuk ve Yöntem Hukuku konularında çe
şitli dergilerde yayımlanmış mesleki makaleleri bulunmaktadır.
• İbrahim YANIKLAR
15.10.1939
tarihinde Kayseri’de doğmuştur. Kayseri Lisesini bitirmiş ve
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1964 yılında mezun olmuştur.
Kayseri hakim adayı olarak mesleğe başlayan Yanıklar; sırasıyla Yükse
kova, Hadim, Yerköy ve Zonguldak Hakimliği ile Yargıtay Tetkik Hakimliği ve
Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
8.6.1992 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen İbrahim Yanıklar, Yargıtay
Onikinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevin
den yaş sınırı nedeniyle 15.10 2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Halil KILIÇ
25.3.1942
tarihinde Çiçekdağ’da doğmuştur. Kayseri Erkek Lisesini bitir
miş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1964 yılında mezun ol
muştur.
Yozgat Barosunda avukat olarak mesleğe başlayan Kılıç; sırasıyla Sol
han ve Gülşehir Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
25.3.1992 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Halil Kılıç, Yargıtay Seki
zinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevinden
kendi isteğiyle 28.2.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır. "Yargıtay Emsal Ka
rarları ile İktisap Zamanaşımının Yorumu" (1992), "Gayrimenkul Davaları"
(1997) ve "Kadastro Davaları" (iki cilt 1999) adlı eserleri bulunmaktadır.
• Erol GÜVENER
1937 yılında Bozüyük’te doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Güvener; sırasıyla TutaK,
Kızıltepe, Silifke Hakimliği ve Adana Ticaret Mahkemesi Başkanlığı görevle
rinde bulunmuştur.
58g
NEDENİYLE YARGITAY DAN, ÖLÜM NEDENİYLE ARAMIZDAN AYRILANLAR
29.3.1994 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Erol Güvener, Yargıtay
Onbirinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevin
• Yaşar BÜKEN
1.1.1937 tarihinde Avanos’ta doğmuştur. Kayseri Lisesini bitirmiş ve An
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Büken; sırasıyla Karakoçan Hakim Yardımcılığı, Çayıralan, Erbaa, Kayseri ve Yenimahalle Hakimliği
ile Yüksek Hakimler Kurulu Tetkik Hakimliği, Adalet Bakanlığı Tetkik Hakim
liği, Adalet Bakanlığı Kanunlar Genel Müdür Yardımcılığı ve Adalet Bakanlı
ğı Ceza İşleri Genel Müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur.
20.1.1995 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Yaşar Büken, Yargıtay
Ondördüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu göre
• Yüksel ACUN
20.10.1936
tarihinde Kiğı-Hasköy’de doğmuştur. Haydarpaşa Lisesini bi
tirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1963 yılında mezun ol
muştur.
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Acun; sırasıyla Çayırlı,
Hınıs, Malkara, Şişli, Zeytinburnu ve Beyoğlu Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
20.1.1995 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Yüksel Acun, Yargıtay
Dördüncü Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevin
• Fatma Yüksel KARADELİ
6.5.1937 tarihinde Ankara'da doğmuştur. Ankara Kız Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Karadeli; sırasıyla Adıya
man ve Haymana Cumhuriyet Savcılığı ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı
Yardımcılığı ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
26.5.1997
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Fatma Yüksel Karadeli,
Yargıtay Dokuzuncu Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, bu
görevinden yaş sınırı nedeniyle 6.5.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
H. Bayram USLU
587
• Sabih KANADOĞLU
20.5.1938 tarihinde Menemen’de doğmuştur. Kabataş Erkek Lisesini bi
muştur. Burhaniye hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kanadoğlu; sırasıy
la Orhaneli ve Erzurum Cumhuriyet Savcılığı, Bingöl Sulh Hakimliği, Tokat ve
Kırşehir Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı, İzmir Ceza Hakimliği ve Bakırköy
Ağır Ceza Mahkemesi ile Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanlığı görevlerin
de bulunmuştur.
19.7.1984
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Sabih Kanadoğlu, Yargı
tay Büyük Genel Kurulu’nca 26.12.1994 tarihinde ilk kez, 28.12.1998 tarihide
ikinci kez Yargıtay Onbirinci Ceza Dairesi Başkanlığına seçilmiştir. Bu göre
vini sürdürmekte iken, Yargıtay Büyük Genel Kurulunca gösterilen adaylar
arasından 18.12.2000 tarihinde Cumhurbaşkanınca Yargıtay Cumhuriyet
Başsavcılığına seçilmic olup, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 20.5.2003
tarihinde emekliye ayrılmıştır.
Kanadoğlu’nun "Kültür ve Tabiat Varlıklarını Korüma Hukuku" adlı bir
eseri ve çeşitli yerlerde yayımlanmış makaleleri vardır.
• Türkan GÜVEN
1.3.1938 tarihinde Kilis’te doğmuştur. Ankara Kız Lisesini bitirmiş ve An
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Güven; sırasıyla Hilvan,
Mardin Hakimliği, Mersin Ağır Ceza Mahkemesi Üyeliği ile Yargıtay Tetkik
21 9.1982 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Türkan Güven; Yargıtay
Büyük Genel Kurulu’nca 3.7.1989 tarihinde ilk kez, 5.7.1993 tarihinde ikinci
kez ve 11.7.1997 tarihinde de üçüncü kez Yargıtay Birinci Ceza Dairesi Baş
de emekliye ayrılmıştır. Amerika'da "Çocuk Mahkemeleri" alanında inceleme
leri vardır.
• Resul ASLANKÖYLÜ
10.7.1938 tarihinde Mersin-Aslanköy’de doğmuştur. Mardin Lisesini bitir
tur.
ÖOO
.. ..
NEDENİYLE YARGITAY’DAN, OLUM NEDENİYLE ARAMIZDAN AYRILANLAR
Mersin hakim adayı olarak mesleğe başlayan Aslanköylü; sırasıyla Lice
Hakim Yardımcılığı, Mut, Tarsus ve Mersin Hakimliği görevlerinde bulunmuş
tur.
1982 yılında Yargıtay Üyeliğine seçilen Resul Aslanköylü, Yargıtay Bü
yük Genel Kurulunca 13.9.2000 tarihinde Yargıtay Onuncu Hukuk Dairesi
Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 10.7.2003 ta
• Yücel AKMAN
10.10.1939
tarihinde Nevşehir’de doğmuştur. Nevşehir Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Akman; sırasıyla Mazgirt,
Ürgüp Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
7.3.1983 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Yücel Akman, Yargıtay Bü
yük Genel Kurulu’nca 15.2.1996 tarihinde ilk kez, 15.2.2000 tarihinde ikinci
kez Yargıtay Onbeşinci Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, bu göre
vinden kendi isteğiyle 16.7.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Tahir ALP
25.10.1937 tarihinde Akseki’de doğmuştur. Konya Lisesini bitirmiş ve
Antalya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Alp; sırasıyla Pazar Ha
kim Yardımcılığı, Banaz, Senirkent, Serik ve Antalya Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
7.3.1983 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen, bir süre Yayın Kurulu ve
Tasnif Kurulu Başkanlığı da yapan Tahir Alp, Yargıtay Büyük Genel Kurulun
ca 6.7.1992 tarihinde ilk kez, 8.7.1996 tarihinde ikinci kez ve 10.7.2000 üçün
cü kez Yargıtay İkinci Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevin
• Yüksel Mete GÜNEL
15.11.1937 tarihinde Sivas'ta doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Günel; sırasıyla Malazgirt,
Çumra ve Kuşadası Cumhuriyet Savcılığı, Adalet Bakanlığı Tetkik Hakimliği
ve Bakanlık Başmüşavirliği görevlerinde bulunmuştur.
H. Bayram USLU
589
21.6.1983 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Yüksel Mete Günel, Yar
gıtay Büyük Genel Kurulunca 17.4.1995 tarihinde ilk kez, 20.4.1999 tarihinde
ikinci kez Yargıtay Ondokuzuncu Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup,
bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 15.11.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
“Içtihatlı ve Açıklamalı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu” adlı bir eseri bu
lunmaktadır.
• M.Naci ÜNVER
20.3.1938 tarihinde Hacıbektaş’ta doğmuştur. Kayseri Lisesini bitirmiş
Kırşehir hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ünver; sırasıyla Kulp, Ça
yıralan, Aksaray Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
19.7.1984 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen M.Naci Ünver, Yargıtay
Büyük Genel Kurulu’nca 14.11.1995 tarihinde ilk kez, 15.11.1999 tarihinde
ikinci kez Yargıtay Sekizinci Ceza Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, bu gö
revinden yaş sınırı nedeniyle 20.3.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Ahmet Cemal GÖĞÜŞ
1938 yılında Gaziantep’te doğmuştur. Ankara Atatürk Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Göğüş; sırasıyla Ağrı Ha
kim Yardımcılığı, Ağrı, Niğde Hakimliği, Yüksek Hakimler Kurulu Müfettiş Ha
kimliği ve Adalet Bakanlığı Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
19.7.1984 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ahmet Cemal Göğüş,
Yargıtay Büyük Genel Kurulunca 12.9.1996 tarihinde ilk kez, 17.9.2000 tari
hinde ikinci kez Yargıtay Beşinci Hukuk Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup,
bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 1.1.2003 tarihinde emekliye aynlmıştır.
• Koparan BAŞAL
16.2.1938 tarihinde An kara-Ayaş’ta doğmuştur. Ankara Gazi Lisesini bi
tirmiş ve Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1960 yılında mezun ol
muştur.
5go
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Başal; sırasıyla Doğube
yazıt Hakim Yardımcılığı, Sarıkaya ve Dinar Hakimliği, Yüksek Hakimler Ku
rulu Müfettiş Hakimliği, Adalet Müfettişliği ve Başmüfettişliği görevlerinde bu
lunmuştur.
23.6.1987
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Koparan Başal, 3.7.1997
tarihinde Yargıtay Büyük Genel Kurulu’nca Yargıtay Yedinci Ceza Dairesi
• Erdem GÜYER
22.12.1937
tarihinde Bor’da doğmuştur. İstanbul Kabataş Erkek Lisesini
bitirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1961 yılında mezun ol
muştur.
Niğde hakim adayı olarak mesleğe başlayan Güyer; sırasıyla Gülpınar,
Ayancık Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı ve Cumhuriyet Savcılığı ile Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcı Yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur.
23.11.1989 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Erdem Güyer, Yargıtay
Büyük Genel Kurulu’nca 7.6.1996 tarihinde ilk kez, 7.6 2000 tarihinde ikinci
kez Yargıtay İkinci Ceza Dairesi Başkanlığına seçilmiş olup, bu görevinden
yaş sınırı nedeniyle 22.12.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Gürol KINIK
17.8.1938 tarihinde Eğirdir’de doğmuştur. Çorum Lisesini bitirmiş ve An
Çorum hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kınık; sırasıyla Beytüşşe
bap, Çal Hakimliği, Gaziantep ve Kadıköy Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı
23.11.1989 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Gürol Kınık, Yargıtay
Büyük Genel Kurulunca 27.3.2000 tarihinde Yargıtay Beşinci Ceza Dairesi
• Cahit ÖZDİKİŞ
22.3.1938 tarihinde Bergama’da doğmuştur. İzmir Atatürk Lisesini bitir
tur.
H. Bayram USLU
591
Bergama hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özdikiş; sırasıyla Halfe
ti ve Çayıralan Cumhuriyet Savcılığı, imralı Yarı Açık Cezaevi Mümessilliği,
Adalet Bakanlığı Başmfşavirliği ile Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü
26.5.1986 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Cahit Özdikiş, Yargıtay
İkinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nede
niyle 22.3.2003 tarihinde emekliye âyrıimıştır.
• Cemil ÇETİNER
15.3.1939 tarihinde Aydın’da doğmuştur. Aydın Lisesini bitirmiş ve Anka
Aydın hakim adayı olarak mesleğe başlayan Çetiner; sırasıyla Taşlıçay,
Sorgun Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
26.5.1986 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Cemil Çetiner, Yargıtay
Birinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle
18.9.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Türkiye ve Ortadoğu Amme idaresi
Enstitüsünde master yapmıştır.
• Şükrü Kaya EROL
15.3.1938
tarihinde Ankara’da doğmuştur. Ankara Gazi Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak masleğe başlayan Erol; sırasıyla Yüksekova,
Osmancık, Kayseri ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
12.11.1987
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Şükrü Kaya Erol, Yargı
tay Altıncı Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı
nedeniyle 15.3.2003 tarihinde emekliye ayrıimıştır.
• Halis DEMİRHAN
11.3.1940 tarihinde Yakaören’de doğmuştur. Balıkesir Lisesini bitirmiş
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Demirhan; sırasıyla Dic
le, İpsala, Amasya Hakimliği ile Amasya Adli Yargı Adalet Komisyonu Baş
kanlığı ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
3.9.1990
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Halis Demirhan, Yargıtay
Onaltıncı Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, kendi iste
ğiyle 16.7.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Ali Metin ÇİFTÇİ
10.1.1938 tarihinde Bayburt’ta doğmuştur. Erzurum Lisesini bitirmiş ve
Aksaray hakim adayı olarak mesleğe başlayan Çiftçi; sırasıyla Tortum
Hakim Yardımcılığı, İğdır ve Giresun Hakimliği ile Yüksek Hakimler Kurulu
Müfettiş Hakimliği, Adalet Müfettişliği ve Başmüfettişliği görevlerinde bulun
muştur.
1990 yılında Yargıtay Üyeliğine seçilen Ali Metin Çiftçi, Yargıtay Onbeşinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nede
niyle 10.1.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Çeşitli mesleki makaleleri ve
tebliğleri bulunmaktadır.
• Gü(tekin NAZLIOĞLU
27.3.1938 tarihinde Yozgat’ta doğmuştur. Erzincan Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Nazlıoğlu; sırasıyla Göle,
Kulu, Hopa, Çubuk, Yenimahalle, Altındağ ve Ankara Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
15.8.1991
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Gültekin Nazlıoğlu, Yargı
tay Ondokuzuncu Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş
sınırı nedeniyle 27.3.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır. "Açıklamalı ve İçti
hat! ı Finansal Kiralama (Leasing) Kanunu"x "H.U.M.K.’da 3156 sayılı Kanun
la Yapılan Değişiklikle Delillerin Bildirilmesi ve Toplanması" adlı eserleri bu
lunmaktadır.
• Mehmet KAŞIKÇI
5.11.1937
tarihinde Kayseri’de doğmuştur. Kayseri Lisesini bitirmiş ve
Kayseri hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kaşıkçı; sırasıyla Hora
san Hakim Yardımcılığı, Tomarza, Aksaray Hakimliği, Aksaray Adli Yargı
Adalet Komisyonu Başkanlığı, Üsküdar Hakimliği ve Üsküdar Adli Yargı Ada
let Komisyonu Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
H. Bayram USLU
593
'
.;V
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Mehmet Kaşıkçı, Yargıtay
Onyedinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı
nedeniyle 5.11.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır. "Uygulamada Tapulama
Kanunu", "Uygulamada Yeni Kadastro Kanunu" adlı eserleri ile mesleki ko
nularda çeşitli makaleleri bulunmaktadır.
t• Özcan AKSOY
21.1.1939
tarihinde Çivril’de doğmuştur. Denizli Lisesini bitirmiş ve An
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Aksoy; sırasıyla Hamur,
Ağrı, Karasu, Ordu Hakimliği, Yargıtay Tetkik Hakimliği, Yenimahalle, Anka
ra Hakimliği ve Ankara Adli Yargı Adalet Komisyonu Başkanlığı görevlerinde
bulunmuştur.
1991 yılında Yargıtay Üyeliğine seçilen Özcan Aksoy, Yargıtay İkinci Hu
kuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 17.2.2003
tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• ZiyaSAĞDUR
1937 yılında Isparta-Sütçüler’de doğmuştur. Burdur Lisesini bitirmiş ve
Bolu hakim adayı olarak mesleğe başlayan Sağdur; sırasıyla Kahta, Ka
dınhanı ve Burdur Cumhuriyet Savcılığı, Diyarbakır Hakimliği, Beykoz ve Üs
küdar Cumhuriyet Savcılığı, İstanbul Ticaret Mahkemesi Üyeliği, İstanbul As
liye Hakimliği ve İstanbul Adalet Komisyonu Başkanlığı görevlerinde bulun
muştur.
15.8.1991 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ziya Sağdur, Yargıtay
Üçüncü Hukuk Dairesi Üyeliği görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nedeniy
le 1.10.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Burhan SINMAZ
1938 yılında Çorlu’da doğmuştur. Haydarpaşa Lisesini bitirmiş ve İstan
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Sınmaz; sırasıyla Digor,
Tercan, Keşan Hakimliği ve Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde bulun
muştur.
7.6.1992
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Burhan Sınmaz, Yargıtay
Onyedinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı
nedeniyle 31.1.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır. "Açıklamalı İçtihadı Bir
leştirme Kararlan", "8. H.D. Emsal Kararlan", "Hukuk Usulü Muhakemeleri
Kanunu", "Gayrimenkul Hukuk Davaları", "Açıklamalı içtihatlı Orman Kanu
nu" ve "Orman Kadastro" adlı eserleri bulunmaktadır.
• Ünal BENLİ
9.9.1937
tarihinde Burdur’da doğmuştur. Burdur Lisesini bitirmiş ve An
Burdur hakim adayı olarak mesleğe başlayan Benli; sırasıyla Çayıralan
Hakim Yardımcılığı, Emet Hakimliği, Tokat Ağır Ceza Mahkemesi Üyeliği,
Yüksek Hakimler Kurulu Müfettiş Hakimliği ile Adalet Müfettişliği ve Adalet
Başmüfettişliği görevlerinde bulunmuştur.
28.5.1996 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ünal Benli, Yargıtay Onbirinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı dede
niyle 9.9.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Ünal ÖKTEM
20.11.1939
tarihinde Burdur’da doğmuştur. Burdur Lisesini bitirmiş ve İs
Burdur hakim adayı olarak mesleğe başlayan Öktem; sırasıyla Başkale,
Sandıklı, Diyarbakır Hakimliği ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı Yardımcılığı
26.5.1997 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Ünal Öktem, Yargıtay Be
şinci Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle
• Türker MURATOĞLU
1938 yılında Kars’ta doğmuştur. Kars Lisesini bitirmiş ve İstanbul Üniver
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Muratoğlu; sırasıyla idil,
Horasan ve Sındırgı Hakimliği, Yüksek Hakimler Kurulu Tetkik Hakimliği, Yar
gıtay Tetkik Hakimliği, Yargıtay Ceza Genel Kurulu Tetkik Hakimliği, Adalet
Bakanlığı Ceza işleri Genel Müdürlüğü ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı gö
H. Bayram USLU
595
26.5.1997 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Türker Muratoğlu, İkinci
Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nedeniyle
• Kemal KADIOĞLU
1938 yılında Borçka’da doğmuştur. Kars lisesini bitirmiş ve Ankara Üni
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kadıoğlu; sırasıyla Kelkit,
İkizdere, Mecitözü ve Elmadağ Cumhuriyet Savcılığı, Ankara Cumhuriyet
Savcı Yardımcılığı, Yenimahalle Cumhuriyet Savcı Başyardımcılığı ve Anka
ra Cumhuriyet Başsavcı Vekilliği görevlerinde bulunmuştur.
4.2.1999
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Kemal Kadıoğlu, Yargıtay
Onuncu Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, yav sınırı ne
deniyle 8.5.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Türkiye ve Orta Doğu Amme
İdaresi Enstitüsü’nde master yapmıştır.
ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELİĞİNE SEÇİLENLER
• Mehmet ERTEN
9.2.1949
tarihinde Elbistan’da doğmuştur. Elbistan Mükrimin Halil Lise
sini bitirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1974 yılında mezun
olmuştur.
Elbistan hakim adayı olarak mesleğe başlayan Erten; sırasıyla Manisa,
Aşfin Hakimliği, Muş Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı ile Yargıtay Tetkik Ha
kimliği ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
26.5.1997 tarihinde Yargıtay Üyeliğine seslen Mehmet Erten, Yargıtay
Birinci Ceza Dairesi Üyesi oicrak görevini sürdürmekte iken, Yargıtay Büyük
Genel Kurulunca Belirlenen 3 aday arasından, Cumhurbaşkanınca; 2.7.2002
tarihinde Anayasa Mahkemesi Üyeliğine seçürr^tır.
• Cafer ŞAT
1.3.1945
tarihinde Divriği’de doğmuştur. Ankara Yıldırım Bayazıt Lisesi
olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Şat; sırasıyla Sason, Nal
lıhan, Ayaş Hakimliği, Yüksek Hakimler Kurulu Müfettiş Hakimliği, Adalet Mü
fettişliği, Adalet Başmüfettişliği ve Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı
29.3.1994
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Cafer Şat, Yargıtay Seki- •
zinci Hukuk Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken, Yargıtay Büyük
Genel Kurulunca belirlenen 3 aday arasından, Cumhurbaşkanınca;
11.7.2003 tarihinde Anayasa Mahkemesi Üyeliğine seçilmiştir.
EMEKLİLİK NEDENİYLE YARGITAY’DAN AYRILAN C.SAVCISI VE
TETKİK HAKİMLERİ (2001-2002-2003)0
• A. Çetin DIRAMALI
1938 yılında Edremit’te doğmuştur. Balıkesir Lisesini bitirmiş ve Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olmuştur.
İzmir hakim adayı olarak mesleğe başlayan Dıramalı; sırasıyla Koyulhi
sar, Feke, Gördes, Tosya ve Muğla Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulun
muştur.
A. Çetin Dıramalı, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sürdür
mekte iken, kendi isteğiyle 26.9.2001 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Dilaver AĞAOĞLU
20.6.1945
tarihinde Biga’da doğmuştur. Biga Lisesini bitirmiş ve İstanbul
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ağaoğlu; sırasıyla Aralık
ve İpsala Hakimliği, Zile Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı, Gölcük Ceza Ha
kimliği ile Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Dilaver Ağaoğlu, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sürdür
• Nuran ÖZDOĞAN
1955 yılında Erzurum'da doğmuştur. Ankara Kız Lisesini bitirmiş ve An
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özdoğan; sırasıyla Midyat
Cumhuriyet Savcılığı, Diyarbakır, Yatağan Hakimliği ve Silifke Ağır Ceza
Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
(*) Sııalaıııa Yıla Göre Yapılmıştır.
H. Bayram USLU
597
Nuran Özdoğan, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sürdür
• Haydar ŞİMŞEK
1945 yılında Konya’da doğmuştur. Konya Erkek Lisesini bitirmiş ve İs
Konya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Şimşek; sırasıyla Çelikhan,
Çardak ve Turhal Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Haydar Şimşek, Yargıtay Sekizinci Ceza Dairesi Tetkik Hakimi olarak
görevini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 29.1.2001 tarihinde emekliye ayrıl
mıştır. Fransızca, Arapça ve Farsça bilmektedir. “Hükümlü Transferi ve Fran
sa’da Uygulama” konulu araştırma yazısı bulunmaktadır.
• Mahi Lale ATEŞOĞLU
25.6.1952
tarihinde Yozgat’ta doğmuştur. Ankara Kız Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ateşoğlu; sırasıyla Van,
Kemaliye ve Mucur Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Mahi Lale Ateşoğlu, Yargıtay Dördüncü Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi ola
rak görevini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 22.3.2001 tarihinde emekliye
ayrılmıştır.
• Mükerrem MALATYALI
25.4.1937
tarihinde Gümüşhacıköy’de doğmuştur. Uşak Lisesini bitirmiş
Adapazarı hakim adayı olarak mesleğe başlayan MalatyalI; sırasıyla
Hassa ve Çaycuma Cumhuriyet Savcılığı, Ankara Cumhuriyet Savcı Yardım
cılığı ve Çocuk Islahevi Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
Mürekkem MalatyalI, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sür
dürmekte iken, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 25.4.2002 tarihinde emek
• Erol AYTEKİN
1937 yılında Gümüşhane’de doğmuştur. Erzurum Lisesini bitirmiş ve An
Gümüşhane hakim adayı olarak mesleğe başlayan Aytekin; sırasıyla
Ovacık, Sürmene ve Trabzon Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuş
tur.
Erol Aytekin, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sürdürmekte
iken, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 1.7.2002 tarihinde emekliye ayrıl
mıştır.
• Ayla ÖĞÜN
26.6.1937
tarihinde Trabzon’da doğmuştur. Zonguldak M.Çelikel Lisesi
olmuştur.
Avukat olarak mesleğe başlayan Öğün; Muş Ağır Ceza Üyeliği ve Ayaş
Ayla Öğün, Yargıtay Dördüncü Ceza Dairesi Tetkik Hakimi olaru* göre
vini sürdürmekte iken, bu görevinden yaş sınırı nedeniyle 26.2.2002 tarihin
• M. Ayla SEZGİN
15.6.1953 tarihinde İzmir’de doğmuştur. Bandırma Şehit Mehmet Gö
nenç Lisesini bitirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1975 yı
lında mezun olduktan sonra mesleğe başlamıştır. Sırasıyla Selendi ve Bala
M. Ayla Sezgin, Yargıtay Onaltıncı Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak
görevini sürdürmekte iken, bu görevinden kendi isteğiyle 18.2.2002 tarihinde
• Osman ERDEN
2.2.1953 tarihinde Güvendik'te doğmuştur. Ankara Kurtuluş Lisesini bi
muştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Erden; sırasıyla Borçka,
Sarız, Çifteler ve Çankırı Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Osman Erden, Yargıtay Sekizinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak gö
revini sürdürmekte iken, bu görevinden kendi isteğiyle 19.4.2002 tarihinde
H. Bayram USLU
599
• Ayser TÜTÜNCÜ
1950 yılında Ankara’da doğmuştur. Ankara Anafartalar Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tütüncü; sırasıyla Artvin
Hakim Yardımcılığı ve Kalecik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Ayser Tütüncü, Yargıtay Onikinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak gö
revini sürdürmekte iken, bu görevinden kendi isteğiyle 1.5.2002 tarihinde
• Hüseyin Nedret UÇLAR
29.12.1955
tarihinde Buca’da doğmuştur. İstanbul Haydarpaşa Lisesini
bitirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1984 yılında mezun olmuş'ur.
Denizli hakim adayı olarak mesleğe başlayan Uçlar; sırasıyla Burhaniye,
Derik ve Göynücek Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Hüseyin Nedret Uçiar, Yargıtay Sekizinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi
olarak görevini sürdürmekte iken, bu görevinden kendi isteğiyle 18.10.2001
tarihinde emekliye ayrılmıştır. İngilizce bilmektedir.
• Nihai KURDOĞLU
1945 yılında Amasya’da doğmuştur. İstanbul Pendik Lisesini bitirmiş ve
Avukat olarak mesleğe başlayan Kurdoğlu; Mardin Ağır Ceza Mahkeme
si Üyeliği görevinde bulunmuştur.
Nihal Kurdoğlu, Yargıtay Dokuzuncu Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak
görevini sürdürmekte iken, bu görevinden kendi isteğiyle 20.2.2002 tarihinde
• Ahmet GÜNAY
1945 yılında Ceyhan’da doğmuştur. Ceyhan Lisesini bitirmiş ve İstanbul
Bitlis hakim adayı olarak mesleğe başlayan Günay; sırasıyla Digor,
Çamlıdere, Alanya ve İskenderun Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Ahmet Günay, Yargıtay Altıncı Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak göre
vini sürdürmekte iken, bu görevinden kendi isteğiyle 24.1.2002 tarihinde
• Şevket Dinç GÖKER
1938 yılında Giresun’da doğmuştur. Giresun Lisesini bitirmiş ve İstanbul
Istanbu' hakim adayı olarak mesleğe başlayan Göker; sırasıyla Korgan,
Maçka, Ordu, Düzce ve Kastamonu Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı görevle
rinde bulunmuştur.
Şevket Dinç Göker, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sürdür
• Gürer ÖZBEK
9.9.1937
tarihinde Niğde’de doğmuştur. Niğde Lisesini bitirmiş ve Anka
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Özbek; sırasıyla Batman,
Karapınar, Tarsus ve Erdek Cumhuriyet Savcılığı ile Ordu Cumhuriyet Baş
savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
Gürer Özbek, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sürdürmekte
iken, yaş sınırı nedeniyle 9.9.2002 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• İ. Erhan DÖNMEZ
1938 yılında Amasya’da doğmuştur. Bolu Lisesini bitirmiş ve Ankara Üni
Amasya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Dönmez; sırasıyla Beşi
ri, Araç ve Ceyhan Cumhuriyet Savcılığı, Erzincan Devlet Güvenlik Mahke
mesi Savcılığı ile Ankara Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
i. Erhan Dönmez, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sürdür
• Atilla ATALAY
1938 yılında Kumluca’da doğmuştur. Antalya Lisesini bitirmiş ve İstanbul
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Atalay; sırasıyla idil Cum
huriyet Savcı Yardımcılığı, Meriç Cumhuriyet Savcılığı, Çankırı Cumhuriyet
Savcı Yardımcılığı ve Askeri Yargıtay Başsavcı Yardımcılığı görevlerinde bu
lunmuştur.
Atilla Atalay, Yargıtay Cumhuriyet Savcısı olarak görevini sürdürmekte
iken, yaş sınırı nedeniyle 21.8.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
H. Bayraın USLU
601
• Saime TOPTAN
1945 yılında Zonguldak’ta doğmuştur. Zonguldak Mehmet Çelikel Lise
sini bitirmiş ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1967 yılında mezun
olmuştur.
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Toptan; sırasıyla
Kalecik Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı ve Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel
Müdürlüğü Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Saime Toptan, Yargıtay Altıncı Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak göre
vini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 4.10.2001 tarihinde emekliye ayrılmış
tır. Sivil Toplum Örgütleri hakkında çeşitli bildirileri bulunmaktadır.
• Yılmaz BOZATLI
7.4.1938 tarihinde Demirci’de doğmuştur. Kütahya Lisesini bitirmiş ve
Tercan Hakimi olarak mesleğe başlayan Bozatlı; sırasıyla Çamlıhemşin,
Selendi, Çarşamba ve Sultanhisar Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Yılmaz Bozatlı, Yargıtay Sekizinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak
görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nedeniyle 7.4.2003 tarihinde emekliye
ayrılmıştır.
• Aksel ŞENGÜN
20.2.1940
tarihinde Bilecik’te doğmuştur. Bilecik Ertuğrul Gazi Lisesini
muştur.
Bilecik hakim adayı olarak mesleğe başlayan Şengün; sırasıyla Gümüş
hane Hakim Yardımcılığı, Çankırı, Antalya Ağır Ceza Mahkemesi Üyeliği ve
Gölbaşı Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Aksel Şengün, Yargıtay Tasnif Kurulu Tetkik Hakimi olarak görevini sür
dürmekte iken, kendi isteğiyle 27.1.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Vural GÜLTEKİN
1.7.1938 tarihinde Sandıklı’da doğmuştur. Afyon Lisesini bitirmiş ve An
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Gültekin; sırasıyla Perva
ri, Çay, Uşak ve Ankara Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Vural Gültekin, Yargıtay Ondokuzuncu Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi ola
rak görevini sürdürmekte iken, yaş sınırı nedeniyle 1.7.2003 tarihinde emek
• Dilâver AYGEN
1944 yılında Çankırı-Kurşunlu’da doğmuştur. Çankırı Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Aygen; sırasıyla Çekerek,
Alaca Hakimliği ve Dinar Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bu
lunmuştur.
Dilâver Aygen, Yargıtay Üçüncü Ceza Dairesi Tetkik Hakimi olarak gö
revini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 8.4.2003 tarihinde emekliye ayrılmış
tır. “Orman Kanunu (Gerekçeli-Açıklamalı-İçtihatlı)” adlı bir eseri bulunmakta
dır.
• Şevket GÖKKAYA
1950 yılında Gördes’te doğmuştur. Diyarbakır Ziya Gökalp Lisesini bitir
tur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Gökkaya; sırasıyla Kasta
monu Hakim Yardımcılığı, Azdavay Hakimliği, Erzincan Sıkıyönetim Hakimli-,
ği, Demirci Hakimliği, Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Tetkik
Hakimliği ve Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İşleri Genel Müdür
Yardımcılığı ile Eskişehir Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Şevket Gökkaya, Yargıtay ikinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak gö
revini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 16.1.2003 tarihinde emekliye ayrıl
mıştır. “Açıklamalı-Gerekçeli-içtihatlı-Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hu
kuku Hakkında Kanun” adlı eseri ve “Uluslararası Evlat Edinme Sözleşmesi
Çocuklarla İlgili Uluslararası Sözleşmeler”, “İngiliz Aile Hukuku Temel Esas
ları”, “Ombudsman” adlı makaleleri bulunmaktadır.
• Nuri BATTALOĞLU
1947 yılında Kırıkkale-Battaloba’da doğmuştur. Kırıkkale Lisesini bitirmiş
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Battaloğlu; sırasıyla Şem-
H. Bayram USLU
603
dinli, Şefaatli, Haymana Hakimliği ve Vezirköprü Ağır Ceza Mahkemesi Baş
kanlığı görevlerinde bulunmuştur.
Nuri Battaloğlu, Yargıtay Altıncı Ceza Dairesi Tetkik Hakimi olarak göre
vini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 3.10.2002 tarihinde emekliye ayrılmış
tır.
• Mustafa BIÇAKÇI
10.2.1946
tarihinde Giresun’da doğmuştur. Giresun Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Bıçakçı; sırasıyla Sason,
Baskil, Nallıhan Hakimliği ve Askeri Yargıtay Tetkik Hakimliği görevlerinde
bulunmuştur.
Mustafa Bıçakçı, Yargıtay Üçüncü Ceza Dairesi Tetkik Hakimi olarak gö
revini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 11.4.2003 tarihinde emekliye ayrıl
mıştır. Master yapmıştır. “Ücretin Korunması" adlı eseri bulunmaktadır.
• F.Artemiz KONGUR
5.7.1950
tarihinde Mersin’de doğmuştur. Antalya Lisesini bitirmiş ve An
Antalya hakim adayı olarak mesleğe başlayan Kongur; sırasıyla Reşadi
ye Hakim Yardımcılığı, Bitlis Ağır Ceza Mahkemesi Üyeliği, Bozova, Kaman
Hakimliği, Yargıtay Tetkik Hakimliği ve Adalet Bakanlığı Personel Genel
Müdürlüğü Tetkik Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
F.Artemiz Kongur, Yargıtay Beşinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak
mıştır.
• Enver AKTAŞ
1.4.1955
tarihinde Kahramanmaraş’ta doğmuştur. Ankara Başkent
mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Aktaş; sırasıyla Ovacık,
Uludere, Dazkırı, Ayaş ve Beypazarı Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Enver Aktaş, Yargıtay Yirmibirinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi olarak
mıştır.
• M. Levent TÜTÜNCÜOĞLU
9.11.1953
tarihinde Ankara’da doğmuştur. Erzurum Lisesini bitirmiş ve
Ankara üniversitesi Hukuk Fakültesinden 1980 yılında mezun olmuştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Tütüncüoğlu; sırasıyla
Kozan, Tuzluca ve Azdavay Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
M.Levent Tütüncüoğlu, Yargıtay İkinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimi
olarak görevini sürdürmekte iken, kendi isteğiyle 27.1.2003 tarihinde emek
• Şüheda BAŞYİĞİT
13.11.1943
tarihinde Susurluk’ta doğmuştur. Ankara Kız Lisesini bitirmiş
Bir süre avukatlık yaptıktan sonra mesleğe başlayan Başyiğit; sırasıyla
Keskin Hakimliği, Yargıtay Tetkik Hakimliği ve Askeri Yargıtay Tetkik Hakim
Şüheda Başyiğit, Yargıtay Beşinci Hukuk Dairesi Hakimliği görevini sür
dürmekte iken, kendi isteğiyle 16.7.2003 tarihinde emekliye ayrılmıştır.
• Şadiye Vildan CEYLAN
1949 yılında Kayseri’de doğmuştur. Erzurum Lisesini bitirmiş ve İstanbul
İstanbul hakim adayı olarak mesleğe başlayan Ceylan; sırasıyla Muş
Hakim Yardımcılığı ve Bala Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Şadiye Vildan Ceylan, Yargıtay ikinci Ceza Dairesi Tetkik Hakimi olarak
mıştır.
ÖLÜM NEDENİYLE ARAMIZDAN A YRILANLAR
• Kudret Yalçın BAL
31.7.1948
tarihinde Çekerek’te doğmuştur. Yozgat Lisesini bitirmiş ve İs
Yozgat hakim adayı olarak mesleğe başlayan Bal; sırasıyla Malazgirt,
Göksün, Siverek ve Orhangazi Cumhuriyet Savcı Yardımcılığı, Sincan Cum
huriyet Savcılığı ve Yargıtay Cumhuriyet Savcılığı görevlerinde bulunmuştur.
605
H. Bayram USLU
28.5.1996
tarihinde Yargıtay Üyeliğine seçilen Kudret Yalçın Bal, Yargı
tay Dördüncü Ceza Dairesi Üyesi olarak görevini sürdürmekte iken,
27.3.2003 tarihinde vefat etmiştir.
• Abdullah Vehbi BAYRAM
19.3.1954
tarihinde Malatya’da doğmuştur. Yozgat Lisesini bitirmiş ve
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Bayram; sırasıyla Kahra
manmaraş Hakim Yardımcılığı, Viranşehir, Alucra Hakimliği ve Boyabat Ağır
Ceza Mahkemesi Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.
Abdullah Vehbi Bayram, Yargıtay Onuncu Ceza Dairesi Tetkik Hakimi
olarak görevini sürdürmekte iken, 16.1.2002 tarihinde vefat etmiştir.
• Mehmet Oktay AKKAYA
7.10.1948
tarihinde Kütahya’da doğmuştur. Ankara Kurtuluş Lisesini bi
muştur.
Ankara hakim adayı olarak mesleğe başlayan Akkaya; sırasıyla Eskipa
zar, Safranbolu ve Şanlıurfa Hakimliği görevlerinde bulunmuştur.
Mehmet Oktay Akkaya, Yargıtay Beşinci Hukuk Dairesi Tetkik Hakimliği
görevini sürdürmekte iken, 10.7.2003 tarihinde vefat etmiştir.
- oOo-
606
YARGITAY YAYINLARI
• İs v iç r e
b o r ç la r k a n u n u şerh i
(İkinci Bölüm-Çeşitli Sözleşme Îlişkileri-Madde:184-551)
Dr.Herman BECKER, Çeviren: Dr. A. Suat DURA...................... 7.560.000.-TL.
• BORÇLAR HUKUKUNUN UMUMİ KISMI
Andıeas von TUHR, Çeviren: Av. CevatEDEGE......................... 7.560.000.-TL.
UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ KARARLARI (Hukuk-Ceza)
5.400.000-TL.
YARGITAY I. BAŞKANLARININ ADALET YILI
AÇIŞ KONUŞMALARI (1943-1993)................
5.400.000.-TL.
YARGITAY KARARLARI DERGlSt KILAVUZU (I),
Yıl: 1975-1981...................................................................
5.400.000.-TL.
YARGITAY KARARLARI DERGlSt KILAVUZU (II),
Yıl: 1982-1986.....................
.....5.400.000.-TL.
YARGITAY KARARLARI DERGtSt KILAVUZU (III),
Yık 1987-1991..................................................................................5.400.000.-TL.
YARGITAY IÇTtHADI BlRLEŞTtRME KARARLARI
HUKUK BÖLÜMÜ ClLT:6
...............
7.560.000.-TL.
125. YILINDA YARGITAY-ALBÜM..........................................5.400.000.-TL.
130. YILINDA YARGITAY-ALBÜM.............. ............................ 10.800.000.-TL.
YARGITAY İÇTİHADI BİRLEŞTİRME KARAR
ÖZETLERİ (Hukuk-Ceza) 1926-1998............................................ 7.560.000.-TL.
ATATÜRK VE HUKUK....................................,.......................... 7.560.000.-TL.
1990-1999 YKD CD (Bilgisayar Programı)............................... 50.000.000.-TL.
1926-2000 Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kararlan CD
(Bilgisayar Programı)
.....
75.000.000.-TL
607
• YARGITAY KARARLARI DERGISÎ
Cilt: 18, Yıl: 1992, Sayı: 1-12........................................................... 10.100.000.-TL.
Cilt: 19, Yıl; 1993, Sayı: 1-12........................................'.................... 10.100.000.-TL.
Cilt:20, Yıl: 1994, Sayı: 1-12............................................................10.100.000.-TL.
Cilt.23. Yıl: 1997, Sayı: 1-12............................................................J0.100.000.-TL.
Cilt:24, Yıl: 1998, Sayı: 1-12........................................................... 10.100.000.-TL.
Cilt:25, Yıl:1999, Sayı: 1-12.......
,....................................... 10.100.000.-TL.
Cilt:26, Yıl:2000, Sayı: 1-12........................................................... 15.000.000.-TL.
Cilt:27, Yıl:2001, Sayı: 1-12...................................
Cilt:28. Yıl:2002, Sayı: 1-12......................................
Cilt:29, Yıl:2003, Sayı:l-12.........................................
24.000.000.-TL
38.400.000.-TL.
60.000.000.-TL.
• YARGITAY DERGİSİ
Cilt: 18, Yıl: 1992, Sayı: 1-4.............................................................. 5.050.000.-TL.
5.050.000.-
Cilt: 19, Yıl: 1993, Sayı: 1-4.................................
Cilt:20, Yıl: 1994, Sayı:l-4................................................
5.050.000.-TL.
Cilt:21, Yıl: 1995, Sayı: 1-4.............................................................. 5.050.000.-TL.
Cilt:22, Yıl: 1996, Sayı: 1-4................................................................5.050.000.-TL.
Cilt:23, Yıl: 1997, Sayı:l-4.............................................................. 5.050.000.-TL.
Cilt:24, Yıl: 1998, Sayı: 1-4.....................................
5.050.000.-TL
Cilt:25, Yıl: 1999, Sayı: 1-4...............................................................5.050.000.-TL.
Cilt:26, Yıl:2000, Sayı: 1-4.............................................................. 5.050.000:-TL.
Cilt:27, Yıl:2001 .Sayı: 1-4..............
8.000.000.-TL.
Cilt:28, Yıl:2002, Sayı: 1-4.............................................................12.800.000.-TL.
Cilt:29, Yıl:2003, Sayı: 1-4......
20.000.000.-TL.
608
1- Yayın bedellerine dergilerde %1, kitaplaı*da%8 ve CD’lerde %18 oranındaki Katma Değer
Vergisi dahildir.
2- Süreli yayınlarla, YÎBK., Hukuk Bölümü Cilt:6, Yargıtay I. Başkanlanmn Adalet Yılı Açış
Konuşmaları ve İsviçre Borçlar Kanunu Şerhi adlı kitaplarda, Hakim ve Cumhuriyet Savcıları
ile Hukuk Fakültesi öğrencilerine %20; 1999, 2000, 2001, 2002, 2003 yıllan Yargıtay
Kararlan Dergisi ve Yargıtay Dergisi ile Yargıtay içtihadı Birleştinne Karar Özetleri
(Hukuk-Ceza), Atatürk ve Hukuk adlı yayınlarda %30 indirim uygulanır.
3- Süreli yayınlarda indirim uygulaması, yıllık abone olma koşuluna bağlıdır.
4- Ödemeli gönderilmez. Hiçbir yerde temsilcimiz, yoktur.
HESAP NUMARALARIMIZ: 1- T.C. Ziraat Bankası Kızılay Şubesi, 216826 ANKARA
2- Posta Çekleri Merkezi, 92932
YAZIŞMA ADRESİMİZ
; Yargıtay Yayın işleri Müdürlüğü (Yargıtay Ek Binası)
Vekaletler Caddesi No:3 06658 Bakanlıklar/ANKARA
HABERLEŞME ICtN TEL : 0-312- 425 16 49 - 425 16 32
ABONE SERVtSt
: 0-312-417 44 60/3505-3506
FAKS
: 0-312-419 41 11

Untitled - Yargıtay Dergisi

Transkript

Benzer belgeler

Kredi Kartı Ücretleri Hakkında Kamuoyu Duyurusu (15 Mart

Binlerce devre tatil sözleşmesini fesih ettirecek Yargıtay kararı:

1941 yılında Yozgat`ın Salur köyünde doğdu. İlkokul öğretmeni