İstatistik Dersi Ders Notları

1




1.Bölüm
2. Bölüm
3.Bölüm
4. Bölüm
2
3





Sosyal Bilimler için istatistiğin rolünü
anlamak.
Karar verme için veri toplama ve veriyi nasıl
kullanılacağını öğrenmek.
Verinin analizi için ne tür metotlar
kullanacağına karar vermek.
Veri hakkında yorumlamada bulunabilmek.
SPSS programını kullanabilmek.
4
Casio FX-82MS 10+2 Hane Bilimsel Fonksiyonlu Hesap
Makinesi
veya
herhangi bir çok fonksiyonlu hesap makinesi
 Laptop
 SPSS İstatistik Paket Programı

5

Sosyal Bilimler için
İstatistik SPSS
Uygulamalı
Yazar(lar) : Yaşar
Baykul Cem Oktay
Güzeller
Yayınevi: Pegem
Akademi Yayıncılık
6
7

1.İstatistik; veri olarak ifade edilir. Sayılabilen
her bilgidir denilebilir.
Sokaktaki adam bir istatistikten söz ederken,
bir durumu betimleyen bir sayıyı kasteder.
İstanbul’da bir günde meydana gelen trafik
kazalarının ortalama sayısı işte bu anlamda
bir istatistiktir. Mart 1990’da Türk
Ordusundaki asker sayısı bir başka
istatistiktir. Bir istatistik şu veya bu şeyin
sayısal durumunu betimler.
8
2.İstatistik; verilerin toplanması, düzenlenmesi,
analiz edilmesi ve yorumlanmasına olanak
sağlayan bir bilim dalıdır.
Veri bilimi ya da verilerin dili
9
İstatistik;
Ne kadar?
6,0 4,2 3,8 1,6
0,4
0,4 0,1
7,2 3,9
Ne zaman?
Nerede?
51,8
Nasıl?
9,6 11,0
Kaç tane?
Hangi oranda?
sorularına yanıt arar.
10

Tek başlarına bir anlam ifade etmeyen sayısal
bilgileri düzenlemek, özetlemek, kendine has
yöntemlerle verileri tablo, grafik ve şekillerle
göstermek
11

Çağımızda sayısal bilgi toplanabilen her araştırma
alanında istatistik yöntemler kullanılır: Toplumsal
olayların gelişimi, davranış psikolojisi, otomatik
üretim süreçleri, bilgisayarlar gibi büyük teknik
sistemlerinin yönetimi, jeolojik süreçler, gazlardaki
karmaşık olgular, sinir sisteminin işlevleri, beynin
yansıtıcı ve yönlendirici çalışmaları istatistik
yöntemlere başvurulmadan incelenemezler. Biyoloji,
antropoloji, sosyoloji, psikoloji, iktisat, işletme, tıp,
kuantum fiziği, biyolojik vb…. özetle tüm bilim dalları,
yöntem kuruluşları, teknoloji, iş ve piyasa
araştırmalarında istatistikten yararlanılır.
12

Günümüzde hükümetler politikalarını formüle
etmek ve aldıkları kararları desteklemek,
politikacılarda halkı ikna etmek için istatistikleri
temel almaktadır. Tıbbı araştırmalarda hastaların
teşhisinde ve yeni ilaçların yan etkilerinin ortaya
konulmasında
istatistiksel
teknikler
kullanılmaktadır. Ekonomi, işletme ve kamu
yönetiminde istatistiğin kullanılması son yarım
yüzyıl içinde olağan üstü bir gelişme
göstermiştir. İstatistiksel yöntem sosyal
bilimlerin bütün dallarında hemen hemen tek
pratik çalışma aracı durumundadır.
13

İstatistik
kavramların
anlaşılması
ve
istatistiksel yöntemlerin uygulanması bir çok
çalışma alanı için yaşamsal önem taşımaktadır.
İstatistiği neden öğreniyoruz? Bu ders niye
var? gibi benzeri soruların yanıtını umarım ki
bununla beraber yanıt bulmuşsunuzdur.
14

İstatistiğin diğer bölümlerle olan ilişkilerinden
doğan kavramlar şu şekilde gösterilebilir:
Ekonomi+İstatistik = Ekonometri,
Psikoloji+İstatistik = Psikometri , Tıp+İstatistik
= Biyoistatistik , Sosyoloji+İstatistik =
Sosyometri, Tarih+İstatistik=Kliometri.
15
16

İlgilenilen
konuya
ilişkin
sorunların
saptanması, çözüm yollarının planlanması,
uygulamaya konulması ve sonuçlarının
değerlendirilmesine
yönelik
yapılan
çalışmalardır.
17


Veri topladığınız özne, nesne, kurum veya
olay Birimdir (unit).
Üzerinde
araştırma
yapılacak
tüm
birimlerden oluşan kümeye Anakütle (Kitle
Yığın-Evren-Popülasyon-Toplum)(population)
denir.
18
ACU nün geçen yılki mezunları,
 Mastercard sahibi olan bütün kişiler,
 Hopa İİBF öğrencileri,
 Hopa deniz kirliliğinin su ürünleri üzerindeki
etkisi konulu bir araştırmada
Kitle: Hopa denizindeki tüm su ürünleri
Birim: Su ürünleri


Sizin Örneğiniz?
19

Kitlenin özelliklerini taşıyan, kitlenin küçük bir
parçası ya da alt kümesine örneklem denir.

Örneklem
(sample)
seçme
örnekleme (sampling) denir.
işlemine
20

Örneklemin Günlük yaşantıda kullanımı
 Bir ev hanımın pişirmekte olduğu yemeğin tadına
bakarak yemek hakkında karar vermesi
 Satın aldığımız bir mal bozuk ya da kusurlu çıktığı için
o malı satın aldığımız yerden bir daha alışveriş
yapmamak
 Kalite kontrol problemlerinde kullanımı
▪ Fabrikalarda üretilen mallar satışa sunulurken
▪ Çeşitli kuruluşlar tarafından alım yapılırken
▪ Üretilen ya da alımı yapılacak mallardan bir örneklem seçilip
incelenmesi, tek tek kontrol olanaksız
21
Örnekleme yöntemleri en genel şekliyle, Olasılığa Bağlı ve
Olasılığa Bağlı Olmayan olarak 2 grupta toplanabilir.
 Olasılığa Bağlı Bazı Örnekleme Yöntemleri: Basit
Rasgele Örnekleme, Tabakalı Örnekleme, Sistematik
Örnekleme,
Küme
Örneklemesi;
Sıralı
Küme
Örneklemesi.
 Olasılığa Bağlı Olmayan Bazı Örnekleme Yöntemleri:
Kota Örneklemesi, Kartopu
Örneklemesi, Uzman
Örneklemesi.
22

Değişken, araştırma kapsamına giren
birimlerin incelenmek istenilen özelliği bir
başka deyişle nicelik ya da niteliğidir. Birim
özellikleri gözlemden gözleme değiştiğinden
değişken adını alır. Bir kişinin boyu, ağırlığı,
saç rengi; hava sıcaklığı, insanların
kaslarındaki biyo-kimyasal değer örnek
olarak verilebilir.
23

İstatistiksel
bir
araştırmada
değişkenlik
özelliğine sahip verilere ihtiyaç duyulur. Bu
durumda, hangileri birer istatistiktir?
 Kedin kaç kilo?
 Bu sınıftaki kişiler kaç kilodur?
 Salı akşamları bir otoparkta ortalama kaç araba
vardır?
 Mutlu musun?
 Kaç dişin var?
 Ailemin bir senede yemek yerken geçirdiği süre ne
kadardır?
24
Nicel Veri : Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir
özelliğini veren verilerdir. «Ne kadar» veya «Kaç»
gibi sorulara cevap veriyorsa o halde değişken
niceldir.
Sürekli nicel veri ve kesikli nicel veri olmak
üzere iki türü vardır.

 l) Sürekli nicel veri:Ondalıklı değerler alabilen nicel
verilerdir. Boy uzunluğu, kilo,vs..
 2)Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam sayılı
değerlerdir. Nüfus, öğrenci sayısı, hane halkı sayısı...
25

▪Nitel Veri (Kategorik Veri) : Bir gözlemin
niteliklerini belirten verilerdir. Cinsiyet, Eğitim
durumu, ev sahibi olup olmama, vs…
Nitel veriler iki gruba ayrılır.
 Sınıflanabilen Nitel Veri (Nominal): Birbirinden
bağımsız isim bildiren, kod ve numara ile
gösterilebilen, sınıflara ayrılan verilerdir.
 Sıralanabilen Nitel Veri (Ordinal): Belirli bir miktar
belirtmeyen, bir sıra ya da dereceye göre elde edilen
verilerdir. Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi,
orta…Ordu rütbeleri: albay, yarbay, subay, astsubay ,
26
Zaman serisi verisi farklı zaman periyotlarında toplanan
veridir.
 ABD de 1995-2005 döneminde yıllık ortalama kablolu
televizyon fiyatları

27

Panel veri, tüketici, aile veya firma gibi aynı mikro
birimlerin zaman içinde gözlenmesi ile elde edilirler.
Aşağıda birden çok kişi birden çok yılda çeşitli
özellikleri açısından gözlenmiştir.
Kişi
Yıl
Gelir
Yaş
Cinsiyet
1
2004
23000
27
0
1
2005
14000
40
0
1
2006
15000
34
0
2
2004
20000
56
1
2
2005
28000
35
1
2
2006
17000
28
1
28

Sayıların elde edilme sürecine ölçme denir
(measurement)

Kitle ya da örneklem de yer alan her birime (örn:
insan, araba, ölüm, şehir vb.) denek ya da
gözlem denir. Genellikle kitledeki gözlem sayısı
“N”, örneklemdeki gözlem sayısı “n” ile
gösterilir.

Değişkenlere karşı gelen gözlem değerlerine
veri (data) adı verilir. (Ör: Nüfus sayımı gibi
araştırmadan elde edilen sonuçlar)
29

Veriler, tek değişkenli , çift değişkenli ya da çok
değişkenli olarak kullanılır.
•
Kitledeki gösterim: X,Y, Z, …
•
Örneklemdeki gösterim: x, y, z, … (değişkenlerin
aldıkları değerler)
30

Bir işyerinde çalışanlar bitirdikleri okul ve
cinsiyetlerine göre sınıflandırılırsa ?
İki değişkenli veri

50 lise öğrencisi bitirdikleri lise türüne göre
sınıflanırsa ?
Tek değişkenli veri
31
Değişkenler neden sonuç ilişkisi içinde ise,
bağımlı ve bağımsız değişkenler olarak ikiye
ayrılır.
 Bağımsız
Değişken (X), araştırmacının
manipüle edebildiği, sonucu etkileyen ya da
etkileyecek olan değişkendir.
 Bağımlı değişken (Y), bir araştırmada
değişkenliği araştırılan
ve sonuç olan
değişkendir.
32
33




-Sınıflama (Nominal)
-Sıralama (Ordinal)
-Eşit aralıklı ölçek (Interval)
-Oranlı ölçek (Ratio)
NİTEL
NİCEL
34
Nesnelerin sadece gruplandırıldığı bir ölçme
seviyesidir.
 Nesnelere verilen sayıların sayısal anlamları
yoktur ve miktar belirtmezler.






Cinsiyete göre: kadın-erkek, Kadın:1 ve erkek:2
Evlilik durumuna göre: evli 1-bekar 2-dul 3,
Dini inançlarına göre: Müslüman 1-Hıristiyan 2Yahudi 3,
Plaka numarasına göre
Göz rengi (mavi, yeşil)
35
Varlıkları bir özelliğe sahip olma miktarı bakımından
sıralama.
 Sıra bildiren ölçüler verir. Bir özelliğe “en az sahip
olandan en çok sahip olana” ya da “en çok sahip
olandan en az sahip olana” doğru bir sıralama yapmak
mümkündür. Yani bir nesnenin” belirli bir özelliği az mı
yoksa çok mu taşıdığını” söylemek mümkündür. En
çalışkandan en az çalışkana doğru sıraya dizilmesi
Başarı sırası,
Boy sırası,
500 büyük firma arasında ilk üç sırayı, TÜPRAŞ, EÜAŞ ve
Oyak-Renault, örneğinde görüldüğü gibi.
Yarışı kazanan 3 koşucunun sıralanması
36




Sıfır noktası gerçek yokluk anlamındadır.
Sonuçlar üzerinde her türlü işlem yapılabilir.
Ağırlık, uzunluk gibi.
Mutlak değeri olan her şey
37
Sıfır noktası yokluk anlamına gelmez.
Örneğin, Sıcaklık eşit aralıklı ölçekle ölçülen bir
değişkendir. Sıfır derecelik ölçüm sıcaklığın
olmadığı anlamına gelmez.
Zeka, kişilik ve yetenek puanları da aralıklı
ölçekle ölçülen değişkenlerdir.

38
39

Parametre: Kitleden hesaplanan
sayısal
değerlere parametre denir.
İstatistik: Örneklemden elde edilen sayısal
değerlere istatistik denir.
Örneklemden elde edilen istatistikler kitle
parametrelerinin tahmini için kullanılıyorsa
tahmin adını alır.



Parametre
Kitle Ortalaması : 
Kitle Varyansı :  2
İstatistik
Örneklem Ortalaması : x
Örneklem Varyansı : S 2
40

İstatistik, betimsel istatistik ve çıkarımsal
istatistik olarak ikiye ayrılabilir. Araştırmaya
ilişkin verilerin toplanması, seriler yardımıyla
gösterilmesi, sınıflandırılması ve grafikler
yardımıyla gösterilmesi aşamalarını içeren
sürece betimsel istatistik denir.
41

Tablo ve grafikler yardımıyla gösterimi
yapılan verilerin amaca uygun farklı istatistik
teknikler yardımıyla çözümlenmesi (analizi),
sonuçların modeller yardımıyla ifade edilmesi
ve ileriye dönük tahminlerde (öngörü)
bulunulması sürecine de çıkarımsal istatistik
denir .

Ör: Kafeinsiz kahve içmek kolesterol seviyesini %7
arttırabilir.
42
43
44
45

25.000 kişilik bir şehirde yerel seçime
hazırlanan bir politikacı bir kamuoyu
yoklaması
yaptırır.
Bu
yoklamanın
sonucunda, yoklamaya katılan 200 kayıtlı
seçmenin %48 i kendisine oyunu vereceğini
söyler. Buna göre,
Ana kütle kaç kişiden oluşmaktadır?
Örneklem kaç kişiden oluşmaktadır?
%48 bir parametre midir yoksa bir
istatistik mi ?
46

Bir marketler zincirinde binlerce müşterinin
ödenmemiş hesabı var. Bir muhasebeci
ödenmemiş 50 hesabı inceleyerek ortalama
müşteri başına ödenmemiş hesap tutarının 75
TL olduğunu tahmin ediyor.
 Ana kütle kaç kişiden oluşmaktadır?
 Örneklem kaç kişiden oluşmaktadır?
 Merak edilen parametre nedir?
 75 tl tahmini nedir?
47

5 ayrı bölgede elde edilen aynı miktarlardaki
şeker pancarlarının içerdikleri su miktarlarının
ağırlıklarının yüzdesi şöyledir:
%83,5 - %87,9 - %90,2 - %91,4 - %89,9
 Kaç değişken vardır?
 Değişken nedir?
 Değişkenin türü nedir?

Bir barbunya kabuğundaki tane sayısı ne tür
değişkendir? Neden?
48

Nitel ve nicel olarak sınıflayınız. Ölçek
türlerini belirleyiniz.
 İİBF öğrencilerinin tercih ettikleri kitap türleri
sorulmuştur.
 Yüzde
olarak
yöneticilerin
toplantılarda
harcadıkları süre sorulmuştur.
 Bir şehirde kişilere yemek yapmayı bilip
bilmedikleri sorulmuştur.
 Kişilere evlerindeki kitap sayısı sorulmuştur.
49

Bir firma piyasaya dondurulmuş lahmacun sürmeyi
düşünmektedir. Tüketicilerin ürüne olan tepkilerini
değerlendirmek için bir süpermarkette tüketicilere
yapılan lezzet testinde aşağıdaki sorular sorulmuştur.
Her bir soruda elde edilen verilerin nitel mi, nicel mi
olduklarını belirleyiniz. Ölçek türlerini belirleyiniz.






Yaşınız kaç?
Gıda alışverişini genelde siz mi yaparsınız?
Ailenizde toplam kaç kişi var?
Tattığınız lahmacuna 1 ile 10 arasında bir not veriniz.
Bu ürün satılsa satın alır mıydınız?
Bir önceki soruya evet dediyseniz hangi sıklıkta satın
alırdınız?
50
Nitel mi nicel veri mi old. Karar verin. Ölçek
türlerini belirleyiniz.





Günlük İMKB endeks değerleri
Sahip olunan otomobil markası
Yıllık İşsizlik yüzdeleri
Bir firmada çalışan kadın sayısı
Bir ailedeki çocuk sayısı
51

Nitel verileri ordinal ve nominal olarak
sınıflandırın.
 İstatistik dersi harf notu




A BC D F
Tv yarışmasında kapı seçimi 1. kapı 2.kapı
Kişisel bilgisayar sahipliği
Evet Hayır
Restoran puanlama
***** **** *** ** *
Eğitim düzeyi İlkokul Ortaokul Lise Üniversite
52

2009 yılı içinde 10 araba satış temsilcisinin her
biri tarafından satılan toplam araba sayısına
ilşkin veri kesit verisi mi yoksa zaman serisi
verisi midir?
53

Bir yerleşme yerinde oturanların yaşlarına ve
cinsiyetlerine göre sayıların dağılımı aşağıdaki
tablodaki gibidir.

Kadınların 30 ve yukarı yaşta olanların sayısı
Kadın veya erkek 15-29 yaşları arasında
olanların sayısı
Bu yerleşme yerinde oturanlar kaç kişidir.


54
İstatistik mi Parametre mi
 Bir sınıftaki 50 öğrencinin ist. Sınavından
aldıkları puanların Ort.
 Türkiyedeki 7 yaş çocukların kütlelerinin Ort.
 AÇÜ den seçilen 500 öğrencinin üniversiteye
olan tutum puanlarının Ort.
 2010 yılında Yabancı Dil Sınavına giren tüm
kişilerin aldıkları puan varyansı
55

Çoktan seçmeli sorulardan oluşturulan bir
testte sorulardan cevabı doğru alanlara 1
ve yanlış olanlara 0 verilmesi hangi tür
ölçekte ölçümler verir.
56
Betimsel İst. Çıkarımsal İst mi
 Ankaradaki 7 yaş çocuklarının boy uzunluklarının
Ort.
 2016 yılında YDS ye girenlerin aldıkları
puanlarının uygun olarak seçilen 1520kişini
puanlarından kestirilmesi
 Bir gazetenin seçilen bazı günlerindeki
satışlarına dayanılarak aylık satışının tahmin
edilmesi
 Üç tohum türünün buğday ürünü yönünden
verimin karşılaştırmak amacıyla birim alandan
alınan buğday mik. saptanması
57
Başarı, paydaşlarla yapılacak koordinasyon ve işbirliğinde gizli
58
Ne kadar para harcandığını
biliyoruz, ama bu çok
büyük paranın ne kadar işe
yaradığı hakkında çok az
şey biliyoruz.
Allan Rock
Kanada Sağlık Bakanı
59
‘’ Ölçmedikçe kontrol edilemez,
kontrol edilmedikçe yönetilemez’’
60
Algılarımız bizi yanıltabilir mi?
61
Düşünmek ve söylemek kolay,
fakat yaşamak,
hele başarı ile sonuçlandırmak çok zordur.
Ziya Gökalp
62
63
SABIRLA DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
T
E
Ş
E
K
K
Ü
R
L
E
R
64