docİKV Vize Şikayet Raporu`na ulaşmak için tıklayınız.
download 
Şikayet Transkript
İKV Vize Şikayet Raporu`na ulaşmak için tıklayınız.
“Vize Şikâyet Hattı” Proje Raporu Đktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları No: 227 1 “Vize Şikâyet Hattı” Projesi, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin desteğiyle, Đktisadi Kalkınma Vakfı ve European Citizen Action Service işbirliğinde gerçekleştirilmiştir. Her hakkı saklıdır. Genel Koordinatör: M. Haluk Nuray, ĐKV Brüksel Temsilcisi Bu rapor, ĐKV Uzmanları Zeynep Özler ve Melih Özsöz tarafından hazırlanmıştır. ŞUBAT 2010 ISBN 978-605-5984-20-5 ĐKTĐSADĐ KALKINMA VAKFI Talatpaşa Caddesi Alikaya Sokak TOBB Plaza No:3 Kat: 7-8 Levent 34394 Đstanbul Tel (212) 270 93 00 Faks (212) 270 30 22 E-posta [email protected] ĐKTĐSADĐ KALKINMA VAKFI’nın ismi belirtilerek alıntı yapılabilir. 2 Vize Şikâyet Hattı Sunuş AB üyesi ülkelere girişte Türk vatandaşlarına uygulanan vize zorunluluğunun ortaya çıkarttığı ciddi sorunlar, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından uzun süreden bu yana gündeme getirilmektedir. Özellikle, iş adamlarımız, ürünlerini Avrupa ülkelerinde düzenlenen fuarlara gönderebilirken, kendileri, vize engeliyle karşılaşmakta veya iş randevuları, toplantı tarihleri geçtikten sonra kendilerine vize verilmektedir. Vize alabilmek için talep edilen belge ve bilgiler, akıl almaz boyutlara ulaşmıştır. Đşadamlarımız vize almak için banka hesaplarını göstermek, AB ülkelerindeki ortaklarından davet mektupları almak zorunda kalmaktadır. Durum böyleyken, ticari gizlilik ilkesi de açıkça ihlal edilmektedir. Đşadamlarımıza yönelik vize uygulaması, Ankara Anlaşması ve Katma Protokol’e aykırı olup, Gümrük Birliği açısından haksız rekabete yol açmaktadır. Malları Birlik içinde serbest dolaşımda olan işadamlarımızın kendilerinin ve şirketlerini temsil eden yetkililerinin bu hakka sahip olmamaları kabul edilemez bir durumdur. Vize uygulaması, iş adamlarımıza yeni iş bağlantıları kurmak bir yana, mevcut işlerini dahi yürütmekte güçlükler çıkarmakta ve böylece ticaretin önünde teknik bir engel teşkil ederek haksız rekabete yol açmaktadır. Sadece iş dünyasının değil Türk halkının büyük çoğunluğu vize uygulamasından şikâyetçidir. Vize işlemlerinin uzaması ya da vize verilmemesi nedeniyle kaçırılan toplantı, konferans ve konserler; Erasmus programı çerçevesinde burs kazanan öğrencilerin burs hakkını kaybetmesi ya da gecikmesi, araştırma amaçlı seyahatlere vize nedeniyle çıkılamaması; akademisyenlerin/doktorların uluslararası kongre ve seminerlere zamanında katılamaması; bir araya gelemeyen aileler bizzat deneyimlediğimiz ya da sıkça karşılaştığımız şikâyetlerden bazılarıdır. Bu sebeplerle, çok sayıda insan, çoğu zaman hem maddi hem de manevi kayba uğramaktadır. Bu tür kayıplar ise maalesef herhangi bir şekilde telafi edilememektedir. Bu da Türk toplumunda, bu alanda AB ile ilişkisi bizim kadar ileri olmayan ülke vatandaşlarına kıyasla, ayrımcılık ve sadece insani bir hakkın ihlali anlamında haksızlıklarla karşı karşıya olunduğu algısına yol açmaktadır. Diğer taraftan, Türkiye gibi 1963 yılından itibaren AB ile ortaklık ilişkisi içinde olan, 1999 yılından beri aday ve 2005 yılından beri katılım müzakerelerini yürüten bir ülkenin vatandaşlarına vize uygulanması AB bütünleşmesinin ruhuna aykırıdır. Đlişkilerde sivil toplum diyaloğunun önemi sıkça dile getirilmesine karşın, AB’yi oluşturan dört temel serbestiden biri olan kişilerin serbest dolaşımı konusunda bir türlü gelişme sağlanamamaktadır. Oysa, bir ülkenin ‘Avrupalılaşması’ ve sivil toplumların birbirleriyle kaynaşmasının en etkili araçlarından biri, serbest dolaşımın önündeki engellerin kaldırılmasıdır. Kaldı ki, bu görüşten hareketle Sırbistan, Karadağ ve Makedonya vatandaşlarına çok kısa bir süreç sonunda vize muafiyeti hakkını tanıyan Birliğin, söz konusu imkânı neredeyse yarım asırdır AB ile ortaklık ilişkisi içerisinde bulunan ülkemiz vatandaşlarına tanımaması rahatsızlık yaratmaktadır. Türk halkındaki AB algılamasını olumsuz etkilemektedir. 3 Vize Şikâyet Hattı Sunuş Son derece haksız bulduğumuz ve Ortaklık Hukukuna aykırı olduğunu düşündüğümüz vize uygulaması konusunda, ‘ne yapabiliriz’ sorusuna yanıt olarak, bugüne kadarki çalışmalarımıza ilaveten, Đktisadi Kalkınma Vakfı’nın girişimiyle (ĐKV), Avrupalı bir kurum olan European Citizen Action Service (ECAS) ile işbirliği içerisinde “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’ni başlattık. Söz konusu proje ile temel amacımız, TOBB olarak, her platformda dile getirdiğimiz vize konusunda yaşanan sıkıntının boyutunu gerçekçi, somut verilerle desteklenmiş güçlü ve tutarlı gerekçeler ile ortaya koyabilmektir. Bu amaçla ĐKV ile birlikte, toplumun farklı kesimlerinden kişilerin vize başvurularında yaşadıkları sorunları sınıflandırarak derledik. Proje çerçevesinde kurulan ve iki ay boyunca işleyen vize şikâyet telefon hatlarına ve elektronik posta adresine yaklaşık 1000 çağrının iletilmesi, bu projeye duyulan ihtiyacı gözler önüne sermektedir. Bu proje ile Türk vatandaşlarının vize başvurularında karşılaştığı sorunlardan örnekler ortaya koymanın yanı sıra, vize işlemlerinin başlatılması için talep edilen belgeler, uygulanan prosedürler, maruz kalınan muamele ve diğer sorunlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Şikâyet hattı projemiz yazılı anketler yoluyla da desteklenmekte ve AB ülkelerinde çalışan Türk kökenli hukukçularımızın bilgilendirilmesine yönelik konferanslarla da zenginleştirilmektedir. Bu çalışmanın, bu konuda yapılan tartışmalar için yararlı bir temel oluşturmasını ümit ediyoruz. M. Rifat Hisarcıklıoğlu 4 Vize Şikâyet Hattı Đçindekiler Sunuş …………………………………………………………………………..………………...…..3 Đçindekiler ……………………………………………………………………………....…….…….5 Tablolar………………………………………………………………………………………….……7 Yönetici Özeti …………………………………………………………………………….……… ..9 Giriş ……………....…………………………………………………………………………………11 Projenin Amacı ve Proje Süreci ..……………...……………………………………………..17 Bu projenin çıkış noktası nedir? Projenin amacı ve proje süreci Benzer projeler ile karşılaştırma Đlgili çağrılar ve ilgisiz çağrılar Gelen çağrıların günlere göre dağılımı Katılımcı Profili ….…………...…………………………………………………….…………….21 Coğrafi dağılım Mesleki dağılım Cinsiyet dağılımı Şikâyetlerin Profili …………………………….…………………………………….…………..25 Şikâyete konu olan vize başvurusu Şikâyete konu olan vize başvurusunun türü Şikâyete konu olan vize başvurusunun tarihi Şikâyete konu olan vize başvurusunun sonucu Şikâyetlerin dağılımı (AB ülkeleri) Đlgisiz çağrıların dağılımı 5 Vize Şikâyet Hattı Đçindekiler Proje Sonuçları …………………………….……………………………………………………..31 Vize şikâyetleri neleri içeriyor? 1. Vize talebinin reddedilmesi, ret gerekçesinin bildirilmemesi veya ret gerekçesinin tatmin edici olmaması 2. Vize başvurusunda istenilen belgelerin niceliği/niteliği 3. Vize başvuru ücreti (vize ücreti/aracı kurum ücreti ve diğer ücretler) 4. Konsolosluk personelinin muamelesi/fiziki koşullara ilişkin şikâyetler 5. Maddi/manevi kayba ilişkin şikâyetler 6. Vize talebi ve alınan vize arasındaki dengesizlikten kaynaklanan şikâyetler 7. Vize genel şikâyetler 8. Aile birleşmelerinde yaşanan sıkıntılar Tepkiler Nasıl Okunmalı? ………………………………………………………………………69 Genel Değerlendirme ve Çözüm Önerileri ……..………………………………………….71 Son Söz ……………………………………………………………………………………………..75 6 Vize Şikâyet Hattı Tablolar Tablo – 1: Tablo – 2: Tablo – 3: Tablo – 4: Tablo – 5: Tablo – 6: Tablo – 7: Tablo – 8: Tablo – 9: Tablo – 10: Tablo – 11: Tablo – 12: Tablo – 13: Tablo – 14: Tablo – 15: Tablo – 16: Tablo – 17: Tablo – 18: Tablo – 19: Tablo – 20: Tablo – 21: Tablo – 22: Tablo – 23: Tablo – 24: Tablo – 25: Tablo – 26: Tablo – 27: Tablo – 28: Gelen çağrıların günlere göre dağılımı Gelen çağrıların dağılımı - 1 Gelen çağrıların dağılımı - 2 Benzer “Vize Şikâyet Hattı” projeleri ile kıyaslama Gelen çağrıların coğrafi dağılımı - 1 Gelen çağrıların coğrafi dağılımı - 2 Gelen çağrıların coğrafi dağılımı - 3 Mesleki dağılım - 1 Mesleki dağılım - 2 Cinsiyet dağılımı - 1 Cinsiyet dağılımı - 2 Şikâyete konu olan vize başvurusunun türü - 1 Şikâyete konu olan vize başvurusunun türü - 2 Şikâyete konu olan vize başvurusunun tarihi - 1 Şikâyete konu olan vize başvurusunun tarihi - 2 Şikâyete konu olan vize başvurusunun sonucu - 1 Şikâyete konu olan vize başvurusunun sonucu - 2 Şikâyetlerin dağılımı - 1 Şikâyetlerin dağılımı - 2 Şikâyetlerin dağılımı - 3 Đlgisiz şikâyetlerin dağılımı Reddedilen vize taleplerine ilişkin gerekçe 2007 yılında Türk vatandaşları tarafından AB ülkelerine yapılan vize başvuruları Ticari vize için Schengen ülkelerinden talep edilen evrak Turistik vize için Schengen ülkelerinden talep edilen evrak Ticari ve turistik vize için Konsolosluklar tarafından talep edilen vize ücretleri Farklı pasaport türlerine göre Türk vatandaşlarına yönelik vize uygulaması Aile birleşmeleri 7 8 Vize Şikâyet Hattı Yönetici Özeti “Vize Şikâyet Hattı” Projesi, Türk vatandaşlarının vize başvurularında karşılaştığı sorunların tam bir dökümünün çıkarılması; vize işlemlerinin başlatılması için talep edilen belgeler, uygulanan prosedürler, maruz kalınan muamele ve diğer tüm zorlukların sistematik ve kategorik bir biçimde tespit edilerek incelenmesi ve raporlanarak Avrupa Birliği’nde (AB) uygulamadan sorumlu ilgililere sunulması amacıyla oluşturulmuş bir projedir. Söz konusu proje, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin desteğiyle, Đktisadi Kalkınma Vakfı ve European Citizen Action Service işbirliğinde gerçekleştirilmiştir. Projenin hedef kitlesi, ağırlıklı olarak iş dünyası, akademik çevreler, öğrenciler ve genel olarak Türk kamuoyu olarak belirlenmiştir. Proje dâhilinde Türk vatandaşlarının vize başvurularında karşılaştığı sorunlar, kurulan iki telefon hattı (0 212 324 51 88 / 0 212 324 51 99) ve e-posta adresi ([email protected]) aracılığıyla toplanmıştır. 17 Kasım 2009 – 18 Ocak 2010 tarihlerinde işleyen telefon hatlarına ve e-posta adresine, bu süre zarfında toplam 944 çağrı gelmiştir. Gelen çağrılardan, toplam 280’i telefon çağrısı, 332’si e-posta, 236’sı faks, 96’sı posta yolu ile ĐKV’ye ulaştırılmıştır. Proje, Türkiye genelinde geniş kesimlere ulaşmayı başarmış, Türkiye’nin farklı bölgelerinde toplam 52 ilden ve başta Almanya olmak üzere çeşitli AB ülkelerinden çağrılar alınmıştır. Türkiye içerisinde gelen çağrılarda Đstanbul, Đzmir ve Ankara ilk üç sırayı paylaşırken, bölgeler itibariyle en fazla çağrı Marmara Bölgesi’nden gelmiştir. Proje, toplumun farklı kesimlerinin vize sorununa ilişkin görüş ve şikâyetlerine ışık tutmaktadır. Bu çerçevede başta iş dünyası (serbest çalışan, ücretli çalışan) olmak üzere, akademisyen ve öğrenciler ciddi katkı sağlamıştır. Vize başvurularında gelen şikâyetlerin turistik ve ticari vize başvurularında yoğunlaştığı; son bir yıllık döneme ait şikâyetlerden oluştuğu ve vize başvurusunun çoğunlukla ret ile sonuçlandığı görülmektedir. Şikâyetlerin yöneldiği AB ülkeleri arasında, açık farkla Almanya en üst sırada yer alırken, onu Fransa, Belçika ve Hollanda izlemektedir. Gelen şikâyetlerin belli başlı AB ülkelerinde yoğunlaşmasına karşın, tüm AB ülkelerini kapsadığı görülmektedir. Proje kapsamında ulaştırılan şikâyetler, Türk vatandaşlarının vize alma sürecinin her aşamasında çok farklı sorunlar ile karşılaştığını gözler önüne sermektedir. Gelen şikâyetler, vize talebinin ret ile sonuçlanması, ret gerekçesi verilmemesi veya verilen gerekçenin tatmin edici bulunmaması; talep edilen belgelerin niceliği ve niteliği; vize ücretleri ve “örtülü masraflar”; konsolosluk ve aracı kurum personelinin muamelesi; yetersiz fiziki koşullar ile vizeye ilişkin genel şikâyetler gibi konuları içermektedir. 9 10 Vize Şikâyet Hattı Giriş Vize Uygulamalarındaki başlatmıştır. “Vize Rahatsızlıkları Azaltma Yolunda Projesi olarak adlandırdığımız bu proje ile Sivil Bir Girişim: Türk vatandaşlarının AB ülkelerine girişte Vize Şikâyet Hattı Projesi almak zorunda oldukları vize ile ilgili karşılaştıkları Şikâyet sorunlardan Hattı” kaynaklanan bu şikâyetlerin sistematik ve kategorik nedenle önemli bir iş toplantısını kaçıran biçimde derlenip raporlanarak, AB’de ve işadamı; ERASMUS programına katılmak Türkiye’de uygulamadan sorumlu birimlere üzere Avrupa’da iyi bir üniversiteden kabul ve alan hedeflenmektedir. Günlerce bekleyip ancak vize vize alamayan nedeniyle derslerini karar alıcılara iletilmesi kaçıran öğrenci, uzun süredir yürüttüğü Avrupa Birliği (AB) projesinin çıktılarını sunmak üzere toplantıya Nedir bu “vize sorunu”? katılamayan akademisyen, yıllardır arzu ettiği yurtdışı 1980 yılından bu yana Türk vatandaşlarının tatilini vize alamadığı için son anda iptal karşılaştığı, muhtemelen çoğumuzun bizzat etmek zorunda kalan ev kadını; vize deneyimlediği alamadığı için torunlarını göremeyen dede sosyal, diplomatik, bürokratik, idari, teknik, ya uluslararası ve insani boyutları olan çok da vize işlemleri için uğraşırken bir “vize geniş vatandaşları... boyutların her biri farklı yansımalara yol Vize konusunda yaşanan kapsayan, gelişmeleri Bu kapsamakta hukuki, gördüğü muameleden şikâyetçi olan Türk açmaktadır. alanı sorunu” boyutların bilimsel temele ve bu tümünü dayalı sürecin en başından beri takip eden ve bu araştırmalar ve çözüm önerileri ise ne alandaki çalışmaları ile hem AB hem de yazık ki yeterli değildir. Türkiye sorunun gündeme tartışılması yönünde Hukuki alanda 1980 yılından bu yana AB çalışmalar yürüten Đktisadi Kalkınma ülkeleri tarafından Türk vatandaşlarına Vakfı (ĐKV), Brüksel merkezli sivil toplum uygulanmakta olan “vize” konusu, yaşanan taşınması nezdinde ve Action güncel gelişmeler nedeniyle gündemin üst Service (ECAS) işbirliğinde öncü bir proje sıralarına taşınmıştır. Son on yılda Avrupa kuruluşu European Citizen 11 Toplulukları Adalet Divanı (ATAD) nezdinde Ancak, Üye Devletler bu kararları hayata Türk vatandaşları lehine karara bağlanan geçirmekte davalar Mahkeme sonucunda Ortaklık isteksiz davranmaktadır. salonlarında elde edilen haklarımız kazanımlar gerçek hayata çok kısıtlı olarak hukuken tescil edilmiş ve Şubat 2009 yansıyabilmektedir. Bazı üye ülkelerin ve tarihinde AB Anlaşması’ndan kaynaklanan vizenin kalkacağı umudunu kurumlarının kararlara tepkiler konusu karar ile Katma Protokol’ün 41 (1) olmakla birlikte bugüne kadar Türkiye’yi Maddesine dayanarak, hizmet tatmin amacıyla seyahat eden Türk edecek sağlayacak” zaman verdiği yaratan Soysal Davası kazanılmıştır. Söz edimi kimi bu yani noktada cesaretlendirici “vizesiz değildir. dolaşımı Hukuki vatandaşlarına Almanya tarafından vize alanda, teorik olarak “haklı” olduğumuz uygulanmasının AB hukukuna aykırı olduğu belirtilse dahi bu yolla pratik sonuç elde ortaya koyulmuştur. Türk vatandaşlarının etmenin zaman alacağı genelde kabul Ankara edilmektedir. Anlaşması’ndan kaynaklanan hakları ve Soysal kararının yansımaları hakkında daha kapsamlı bilgi için Narin Diğer taraftan, bugüne dek kazanılan Đdriz için davalar Türk vatandaşlarının kişisel girişim hazırlanan çalışmaya başvurulabilir (ĐKV ve gayretleri ile açılmış ve fedakârlıklarla Yayınları, Yayın No: 228 ve 229 ). sürdürülmüştür. Tezcan tarafından ĐKV Söz konusu davaların artarak sürmesi beklenmektedir. Ancak daha önce de belirttiğimiz üzere, kazanılan davaların güçlü bir içtihat yaratacak kritik sayıya ulaşması zaman alacaktır. AB ülkelerinde yaşayan vatandaşlarımızın açtıkları davalarda ilk başvuru noktası genelde o ülkelerin barolarına kayıtlı Türk kökenli avukatlar olmaktadır. Bu tespitten hareketle sayıları “Vize ticareti engelleme unsuru olarak kullanılıyor. Davet mektubu için karşı firmaya neredeyse yalvarmak zorunda kalıyoruz.” ĐKV, TOBB’nin 1000’e katkıları ulaşan, ile anılan hukukçularımıza yönelik eğitim seminerleri düzenlemektedir.1 ĐKV, ayrıca, bu konuda 1 29 Mayıs 2009 tarihinde Brüksel’de Avrupa Türk Hukukçular Birliği ile işbirliğinde Avrupa’da yaşayan Türk kökenli hukukçulara yönelik bilgilendirme toplantısı düzenlenmiştir. Geniş katılımın sağlandığı ikinci toplantı ise 4 Aralık 2009 tarihinde Amsterdam’da gerçekleştirilmiştir. Đş adamı/Denizli 12 farkındalık yaratmak konusunda uzman hukukçular tarafından çeşitli üzere, çeşitli yayınları vize merkezli bir sivil toplum kuruluşudur. ECAS ülkelerden kaleme kamuoyu tarafından sonuçlandırılan alınmış bulguları da bu düşüncemizi destekler ile niteliktedir. ECAS, söz konusu projede, paylaşmaktadır.2 Batı Balkan ülkelerindeki yerel ortaklarla işbirliği Diplomatik projenin ve yapılabileceklerin bürokratik sınırı alanda ise içerisinde çalışarak, vize serbestisinin bir ön adımı olan ve 1 Ocak siyaset 2008 tarihinde yürürlüğe giren Vize sahada nasıl tarafından çizilmektedir. Halen Schengen Kolaylığı Vize Rejimine tabi olan Türkiye’de bu işlediğinin konuda iyileştirmeler yapılabilmesi için, hedeflemiştir. Bu doğrultuda, beş Batı Birlik ile ekonomik, siyasi ve sosyal açıdan Balkan ülkesinde kurulan vize şikâyet yüksek maliyetler barındıran Geri Kabul hatları ve tespit edilen konsolosluklar Anlaşması (AB’de yasadışı bulunan Türk önünde vize vatandaşları ile Birliğe Türkiye üzerinden kişilerle yapılan giriş yapan ve yasadışı konumda bulunan sonucunda, elde edilen veriler derlenmiş üçüncü ülke vatandaşlarının Türkiye’ye ve bir rapor halinde, 10 Aralık 2008 iadesi) tarihinde Brüksel’de başta AB kurumları imzalaması ön şartı ile Vize Anlaşmaları’nın ortaya koyulmasını başvurusunda yüz yüze bulunan görüşmeler Kolaylığı Anlaşması önerilmekte ise de olmak bu vatandaşlarımızın dikkatine sunulmuştur. Raporda yer alan cevap çarpıcı veriler şöyledir: anlaşmaların isteklerine ne ölçüde vereceği üzere, Avrupa kamuoyunun konusunda tereddütlerimiz bulunmaktadır. Talep edilen vize ücreti 60 Avro’dan 35 Proje ortağımız ECAS (European Citizen Avro’ya Action Service), 1990’lı yıllardan bu yana konsolosluklardan randevu alınmasına kişilerin alanında ilişkin ortaya çıkan diğer masrafların hazırladığı sayısız rapor ve çalışma ile AB maliyeti yukarı çektiği (başvuran kişinin çevrelerinde ücret karşılığında telefonda randevu serbest çok dolaşımı iyi tanınan Brüksel düşürülmesine karşın, alma zorunluluğu gibi); “Avrupa Hukuku Açısından Türk Vatandaşlarına Uygulanan Vize alma Mecburiyetinin Değerlendirilmesi Raporu” (ĐKV Yayınları No: 213 Şubat 2008) , “Türkiye-AT Ortaklık Hukuku ve ATAD Kararları çerçevesinde Katma Protokol’un 41/1. Maddesinde Düzenlenen Standstill Hükmünün Kapsamı ve Yorumu” (ĐKV Yayınları No: 214 Şubat 2008), “Ortaklık Anlaşması’nda Standstill Hükmünün Getirdiği Hareketlilik ve Türk Vatandaşlarının Avrupa’ya Seyahat Özgürlüğünün Kısıtlanması” (ĐKV Yayınları No: 216 2 Vize verilme süresinin azami 10 gün olarak belirlenmesine karşın, konsolosluklardan randevu almak için, kişilerin Şubat 2008) gibi konusunda uzman çeşitli ülkelerden hukukçular tarafından kaleme alınmış çeşitli yayınlarımız mevcuttur. çok uzun süre beklemek zorunda kalması ve bu sebeple birçok 13 kişinin yetişmesi gereken randevularını Makedonya’ya kaçırması (düğün, gösteri vs.); tanımıştır. Arnavutluk ve Bosna Hersek’in ise Vize başvurularının çoğu kez gerekçe verilmeksizin öğrenciler, reddedilmesi muafiyeti kriterleri yerine hakkı getirmesi halinde en kısa sürede vizesiz dolaşım (özellikle kamyon gerekli vize hakkını elde edeceği belirtilmiştir. şoförleri, sanatçılar, akredite olmayan gazeteci grupları için); Başvuranların tarafından konsolosluk kötü görevlileri muameleye maruz kalması (kaba davranış vs.). Sonuç olarak, ECAS’ın raporunda, Batı Balkanlara yönelik vize kolaylığı “Schengen vizesi için talep edilen belgelerin çokluğundan dolayı Avrupa’ya seyahat etmek istemiyorum.” uygulamasının, başta kamuoyları olmak üzere çok fazla beklenti yaratmasına Ücretli Çalışan / Đzmir karşın, uygulamada gecikmelerin yaşandığı ve ek maliyetlerin ortaya çıktığı Vize konusunda Türk vatandaşlarının kazanımları konusunda belirtilmektedir. Bunun yanı sıra raporda, hukuki üye ülkelerin ulusal makamlarının kendi vurgulanması gereken diğer bir konu, AB vize politikalarını uygulamada ısrarcı olması bürokrasisi ile üye ülke hukuk kurumları ve neticesinde istenilen ve beklenilen etkinin idareleri arasındaki yetki paylaşımından gerçekleşmediği vurgulanmaktadır. Hatta, kaynaklanmaktadır. Bizim hukuki kazanım raporda, şikâyet hattını arayan kişilerin, olarak vize düzeyinde uygulamadan sorumlu yetkililer almanın geçmişe göre daha gördüğümüz hususların AB zorlaştığından yakındıkları ve bunun endişe tarafından verici olduğu da belirtilmektedir.3 Nitekim, önemlidir. Örneğin, Avrupa Komisyonu’nun vize vadeli Üye Devletlere yol göstermek amacıyla sürdürülebilecek bir uygulama olmadığının Soysal Davası’nın ardından yayımladığı bilincinde olan AB yetkilileri, 19 Aralık 2009 resmi görüş dikkat çekicidir4. Komisyon tarihi kolaylığının itibariyle uzun Sırbistan, Karadağ nasıl yorumlandığı çok ve 3 “Does it Really Matter? Visa Facilitation in the Western Balkans- Monitoring of the New Agreements” başlıklı 4 ĐKV’nin söz değerlendirmeye ulaşılabilir. rapora http://www.ecas.org adresinden ulaşılabilir (Erişim Tarihi: Ocak 2010). 14 konusu görüşe ilişkin http://www.ikv.org.tr yayımladığı adresinden görüşünde5, vizenin sadece Almanya tanıma yetkisi bulunmamaktadır; istisnalar (sadece belirli gruplar) ve Danimarka sadece (tüm hizmet tipi pasaportlara kategorik olarak hizmet sunanlar) için kalktığı diplomatik pasaportlara belirtilmektedir. Bu doğrultuda, Almanya, tanınabilmektedir. idari uygulamasında değişiklik yaparak, kesimlere ayrı bir pasaportla özel haklar belirli gruplarda yer alan kişilerin 2 aya tanınması kadar olan kalışlarında Almanya’ya vizesiz olmadığını söylemek mümkündür. giriş yapabileceğini neden sadece Komisyonu, bu üye duyurmuştur. iki Bu veya itibarla, taleplerinin pek belirli gerçekçi Peki ülke? Avrupa ülkelerden Birliğe Uluslararası ulusal alanda egemenlik vize, yetkisi devletlerin alanına katıldıkları tarihte Katma Protokol’ün 41/1. girmektedir. AB içinde de vize konusu, maddesi kapsamındaki Türk vatandaşlarına Schengen Rejimi’ne rağmen, büyük ölçüde yönelik vize Üye istemiş ve rejimlerini Üye bildirmelerini Devletlerden Devletlerin yetki alanında yer sadece almaktadır. Vize politikasının AB düzeyine Almanya ve Danimarka, 1973 yılında bu taşınması oldukça yenidir ve güçlükle kapsamdaki ulaşılan bu ortak politikada, Türkiye ile ilgili Türk vatandaşlarına vize uygulamadıklarını belirtmişlerdir.Görüldüğü mahkeme üzere, karmaşık bir durum ortaya çıkmıştır. Avrupa Komisyonu, bildirimde kararları sonrasında çok bulunan üye ülkelerin yanıtlarını temel alarak, Soysal Davası kararına, “Konsolosluk o kadar çok evrak istiyor ki, insanın yurtdışına çıkası gelmiyor. Tek tek yazıldığında evrak listesi 2 sayfayı buluyor. Hepsini topladığınızda ise neredeyse bir klasör ediyor. Ama çile bitmiyor. Đstenilen tüm belgeleri yeminli tercümanda tercüme ettirdikten sonra noterde onaylatıp, apostil kaşesi vurdurmak gerekiyor.” Türk kamuoyundaki yansımalarının aksine son derece dar kapsamlı ve sınırlayıcı bir yorum getirmiştir. Yine idari boyut başlığı altında, ülkemizde kimi zaman gündeme taşınan önemli bir hususu netleştirmekte fayda var. Bu husus, Birliğin belirli bir kesime, örneğin Türk iş adamlarına, vize konusunda bir Öğrenci / Đstanbul istisna tanıyıp tanımayacağıdır. Mevcut düzende AB’nin belirli bir kesime ayrıcalık 5 C(2009) 7376 final, Brussels, 29.9.2009, Commission Recommendation of 29.9.2009, on amending the Recommendation establishing a common “Practical Handbook for Border Guards (Schengen Handbook)” to be used by Member States’ competent authorities when carrying out the border control of persons (C(2006) 5186 final). Diğer taraftan, son on yılda, özellikle AB içinde kişilerin serbest dolaşımı hızla gelişen ve geniş kesimleri kapsayan bir 15 “hak” olarak kabul edilmektedir. Bilginin de belirsizliklerle dolu olması asla kabul serbest dolaşımı beşinci temel serbesti edilemez. olarak algılanmakta, bu çerçevede özellikle bilim insanları, öğrenciler, araştırmacılar, iş Vize sorununu uzun yıllardır tüm güçlükleri adamlarının dolaşımı ile yaşayan kesim ise özellikle lacivert hedeflenmektedir. Buna karşılık, egemen pasaport sahibi sıradan vatandaşlardır. devletlerin, çeşitli sebeplerle (güvenlik, Diğer alanlarda durum ne olursa olsun, bu işgücü piyasasını koruma, göç ve göçmen noktada karşı karşıya olduğumuz yalın, politikasının gereği, dış politika aracı olarak pratik gerçek vatandaşların AB ülkelerine vb.) bu hakka sınır getirebileceği de kabul giderken rahatsız edici ve masraflı vize edilmektedir. prosedürlerine serbest Avrupa genelinde maruz kalmalarıdır. Bu düşündüğümüzde, birkaç yıldır, AB dışında kesimdeki yaygın kanı, bu alanda AB ile kalan az sayıdaki Batı Balkan ülkesini ilişkisi bizim kadar ileri olmayan ülke içeren bir “vizesiz dolaşım alanı” rüzgârı vatandaşlarına estiğini ama Türkiye’nin bu güçlü siyasi sadece insani bir hakkın ihlali anlamında rüzgârdan haksızlıklarla karşı karşıya olunduğudur. hata yararlanamadığını yapmış olmayız. söylersek Yukarıda kıyasla ayrımcılık ve da değinildiği üzere, “halkların kaynaşması” Bu ve “sivil toplumun Avrupalılaşması” gibi mağduriyetin giderilmesi yönünde çağrılar nedenlerle, Makedonya dışında henüz aday yapılmakla birlikte, söz konusu yaygın ülke statüsünde dahi olmayan Batı Balkan şikâyetlerin belgeli olarak tespit edilip kayıt ülkelerine özgürlüğü altına alındığı örnekler son derece azdır. tanınırken, Türkiye, bu elverişli ortamın Daha ziyade eğitimi engellenen genç, dışında bırakılmıştır. torunlarına kavuşamayan dede gibi, insani serbest dolaşım şikâyetlerin dindirilmesi ve dram boyutu öne çıkartılan örnekler yazılı Egemen bir ülkenin, gerçek kişilerin ve görsel basında yer bulmakta; uygulama egemenlik alanına girişine karşı, haklı olanağı nedenlerle bir koruma duvarı oluşturması toplumda heyecan yaratmaktadır. kabul edilebilir, ancak konu Türkiye ve AB olunca bu duvarın, 1963 yılından bu yana Birlik ile ortaklık ilişkisi içinde bulunan, 1995 yılından bu yana Gümrük Birliği’ne taraf olan, 2005 yılından bu yana katılım müzakerelerini yürüten bir ülkenin vatandaşları için hâlâ var olması ve üstelik 16 bulunmayan hamasi öneriler Vize Şikâyet Hattı Projenin Amacı ve Proje Süreci akılda kalan bir e-posta adresi ve yerinde Bu projenin çıkış noktası nedir? yapılacak ziyaretlerle (üniversiteler ve iş dünyasına yönelik) tespit ve kategorize ederek, bir yayın haline getirebilirdik. “Vize Şikâyet Hattı” Projesi, yukarıda Dahası, elde edilen sonuçları, bir yandan kısaca özetlediğimiz bu karmaşık yapı hukuki içinde; karar alma ve politika yapım süreç devam ederken, pratikteki ayrımcılık sürecinde doğrudan yer almayan, ancak ve Türkiye-AB ilişkilerinde ciddi bilgi birikimine uygulamaların kaldırılması için yapılacak ve toplum girişimlerde kullanabilirdik. “Vize Şikâyet kuruluşu (STK) olarak ne yapabiliriz, hangi Hattı” Projesi işte böyle bir düşünce ve eksikliğin katkıda mantık ararken uygulamaya koyulmuştur. uzmanlığa bir sivil giderilmesine bulunabiliriz ortaya sahip sorusuna çıkmıştır. cevap Yukarıda kazanımları haksızlık pratiğe iddiasına zinciri ile yansıtacak sebep oluşturulmuş olan ve saydığımız idari, Vize şikâyet hattı ile elde ettiğimiz ve uluslararası gibi) arasında kendimizi en sizinle bu raporda paylaştığımız bilgiler, rahat hissedeceğimiz alan ise doğal olarak konunun içinden çıktığımız “sivil toplum”. Devletleri nezdinde tartışılması için önemli alanlar (hukuki, diplomatik, AB kurumları ve AB Üye bir kaynak oluşturacaktır. Şimdilik kâğıt Bir STK olarak, vatandaşlarımızı yıllardır üzerinde verilen hukuki haklarımızın siyasi rahatsız alanda kabul edileceği noktaya kadar eden siyasetçilerle bu konuda müzakere Avrupalı yürütemez, geçen sürede, vatandaşlarımızın mağduriyetlerini vize mevzuat yaratamaz, bürokrasiye talimat konusundaki ve veremez, Konsolosluk personeline kötü şikâyetlerini azaltacak iyi planlanmış, akılcı davranışlarını değiştirmeleri ve yasaları ve sonuç odaklı girişimler ancak böyle daha iyi niyetle uygulamaları konusunda somut ve gerçekçi bir zemin üzerinde uyarıda bulunamazdık. Ancak ayrımcılık ve yapılabilir. haksızlık algılaması yaratan uygulamaları, hak ihlallerini kayda geçirebilirdik. Türk Son olarak, şikâyetleri tek tek kayda vatandaşlarının geçiren vize konusundaki şikâyetlerini, telefon hattı, kolay ulaşılır ve bu projemiz ile küreselleşen dünyada her an daha fazla göz ardı edilen 17 insani boyut da çalışmamıza eklenmiş Proje süreci olacaktır ki, bu hususun AB düzeyinde sivil toplum desteği sağlanması açısından son derece önemli olduğu kanısındayız. “Vize Şikâyet Hattı” Projesi kapsamında oluşturulan 2 telefon hattı (0212 324 Projenin amacı 51 88 / 0212 324 51 99) ve e-posta adresi ([email protected]), 17 Kasım 2009 tarihinde uygulamaya geçmiştir. ECAS Proje ile Türk vize Direktörü Tony Venables tarafından 5-6 başvurularında karşılaştığı sorunların tam Kasım 2009 tarihlerinde Đstanbul’da verilen bir vize iki günlük yoğun eğitime katılan 3 ĐKV işlemlerinin başlatılması için talep edilen Uzman Yardımcısı, dönüşümlü olarak gelen belgeler, uygulanan prosedürler, maruz çağrıları cevaplamıştır. Gelen e-postalar kalınan muamele ve diğer tüm zorlukların değerlendirilmeye alınmadan önce “Vize sistematik ve kategorik bir biçimde tespit Şikâyet Hattı” projesi personeli tarafından edilerek incelenmesi ve raporlanarak AB’de yanıtlanmıştır. dökümünün vatandaşlarının çıkarılması; uygulamadan sorumlu ilgililere sunulması amaçlanmaktadır. “Vize Şikâyet Hattı” Projesi'nin başladığı 17 Kasım 2009 tarihinden sonraki bir hafta Projenin hedef kitlesi, ağırlıklı olarak iş boyunca, şikâyet hattına başta telefon dünyası, çağrıları öğrenciler akademik ve genel çevreler, olarak Türk olmak olmuştur. kamuoyu olarak belirlenmiştir. Söz üzere yoğun konusu bir ilgi yoğunluğun yaşanmasında 6 Kasım 2009 tarihinde ECAS Direktörü Tony Venables ile ĐKV Başkanı Prof. Dr. Halûk Kabaalioğlu tarafından düzenlenen basın toplantısı başta olmak üzere, yazılı ve görsel basında proje ile büyüktür ilgili çıkan (Hürriyet, haberlerin Milliyet, rolü Radikal, Gazete Vatan, Cumhuriyet, NTV, TRT gibi). “Vize alamadığım için çok önceden planlanmış bir toplantıya gidemedim ve müşterime karşı zor durumda kaldım.” Đş adamı / Adana 7-11 Aralık 2009’da Türkiye'deki Oda, Borsa, Üniversite ve Barolara üst yazı ile, proje hakkında detaylı bilgi ve vatandaşların doldurması için örnek şikâyet 18 12 .0 1 .2 01 0 05 .0 1 .2 01 0 29 .1 2 .2 00 9 22 .1 2 .2 00 9 15 .1 2 .2 00 9 08 .1 2 .2 00 9 24 .1 1 .2 00 9 01 .1 2 .2 00 9 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 17 .1 1 .2 00 9 Çağrılar Tablo – 1: Gelen çağrıların günlere göre dağılımı (17 Kasım 2009 – 18 Ocak 2010) Günle r Formu gönderilmiştir. Türkiye genelinde 96’sı 346 Oda ve Borsaya, 129 Üniversiteye ve ulaştırılmıştır (Bkz. Tablo – 2). 78 Baroya ulaşılmıştır. Söz posta yolu ile tarafımıza konusu gönderilerin geri dönüşleri 10 Ocak 2010 tarihine kadar tamamlanmıştır. Tablo – 2: Gelen çağrıların dağılımı-1 “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’nin uygulandığı Telefon hattı 280 2 ay boyunca, yazılı ve görsel basında E-Posta 332 Faks 236 Posta 96 proje ile ilgili birçok haber, analiz ve röportaj yayımlanmış; haberlerde vize şikâyet ulaşılabileceğine ilişkin çıkan hattına nasıl bilgiler (telefon Toplam çağrı 944 numaraları ve e-posta adresi) kamuoyu ile paylaşılmıştır. proje takvimi Bunun neticesinde süresince değişen 121 çağrı ise, gelen şikâyetin içeriği sayıda çağrılar kaydedilmiştir (Bkz. Tablo – 1). itibariyle ilgisiz bulunarak değerlendirmeye alınmamıştır (Bkz. Tablo – 3). Đlk aşamada, bir ay işlemesi planlanan telefon hattı, yoğun talep üzerine, iki ay süresince hizmet vermiştir. 17 Kasım 2009–18 Ocak 2010 tarihlerinde işleyen Tablo – 3: Gelen çağrıların dağılımı-2 telefon hattına ve e-posta adresine, bu Đlgili çağrı 823 Đlgisiz çağrı 121 Toplam çağrı 944 süre zarfında toplam 944 çağrı gelmiştir. Gelen çağrılardan, toplam 280’i telefon çağrısı, 332’si e-posta, 236’sı faks, 19 Bu raporda yer alan tespitler, elimize mümkün olmuştur (Söz konusu ön anket ulaşan çalışması 944 çağrıdan ilgisiz 121 örnek temel ilgili sonuçlar için ĐKV Yayınları, Yayın No: 230). çağrının çıkarılmasıyla elde edilen 823 ile alınarak oluşturulmuştur. Benzer projeler ile karşılaştırma “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’ne hazırlık ve yön verme yol Proje ortağımız ECAS tarafından 2008 yılı göstermek üzere, Mart – Nisan 2009 boyunca Batı Balkanlarda gerçekleştirilen tarihleri arasında, ĐKV bünyesinde bir ön Vize anket çalışması yürütülmüştür. Söz konusu karşılaştırıldığında, çalışma kapsamında Türkiye genelinde 46 geçirilen Projenin hem nitelik hem de ildeki 111 kuruma (Oda, Borsa, Baro ve nicelik Üniversite) 1475 ayrıldığı görülmektedir. Türkiye’de 2 ay anket sonucu değerlendirmeye alınmıştır. süresince açık kalan hatta ve e-posta Ön adresine gelen çağrı anket açısından anket bizlere gönderilmiş, çalışmasında elde edilen Şikâyet Hattı Projesi Türkiye’de bakımından diğer hayata ülkelerden sayısı, aşağıdaki tabloda Şikâyet Hattı” Projesi ile hem sorunu Makedonya, Karadağ ve Sırbistan’ı belirgin tüm boyutları ile ortaya koymak, hem de şekilde geride bırakmıştır (Bkz. Tablo – 4 ). ayrıntılı bir çalışma üzere, ile bulgulardan hareketle başlattığımız “Vize daha görüldüğü verileri Arnavutluk, yürütmek Tablo – 4: Benzer “Vize Şikâyet Hattı” projeleri ile kıyaslama Hattın açık olduğu süre Gelen şikâyet sayısı Arnavutluk 15 gün 104 Makedonya 4 ay 105 Karadağ 1 ay 49 Sırbistan 2 ay 72 Türkiye 2 ay 944 20 Vize Şikâyet Hattı Katılımcı Profili Sivas Sakarya Zonguldak Eskişehir Nevşehir Mersin Muğla Kahramanmaraş Şanlıurfa Samsun Edirne Kırıkkale Tekirdağ Bolu Denizli Gümüşhane Balıkesir Elazığ Bartın Çorum Rize Malatya Karabük Mardin Erzincan Giresun Yalova Hatay Düzce Uşak Siirt Muş Diyarbakır Yozgat Karaman Genel profil – coğrafi dağılım Đstanbul’da, TOBB Hizmet Binası’nda yer alan ĐKV ofisinde kurulan şikâyet hattı, Türkiye genelinde geniş kesimlere ulaşmayı başarmıştır. Türkiye’nin farklı bölgelerinde toplam 52 ilden ve Türkiye dışında Almanya, Belçika, Romanya, Fransa, Malta’dan gelen çağrılar bunun bir göstergesidir (Bkz. Tablo – 5 ve 6). Türkiye genelinde gelen çağrılarda Đstanbul (243), Đzmir (97), Ankara (65) ilk üç sırayı paylaşırken, bölgeler itibariyle en fazla çağrı Marmara Bölgesi’nden gelmiştir (Bkz. Tablo – 7). Tablo – 5: Gelen çağrıların coğrafi dağılımı – 1 Şehir Đstanbul Đzmir Ankara Afyon Kırşehir Antalya Adana Konya Bursa Kayseri Van Niğde Gaziantep Kocaeli Çanakkale Erzurum Aydın Çağrı sayısı 243 97 65 42 37 33 23 20 17 15 13 12 9 9 9 8 8 Almanya Fransa Romanya Belçika Malta Belirsiz 21 (Telefon ve e-postada belirtilmemesi nedeniyle) Toplam 6 6 6 5 5 5 4 4 3 3 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 16 2 1 1 1 58 823 Tablo – 6: Gelen çağrıların coğrafi dağılımı – 2 Tablo – 7: Çağrıların coğrafi dağılımı- 3 Marmara Bölgesi 290 Karadeniz Bölgesi 19 Đç Anadolu Bölgesi 170 Doğu Anadolu Bölgesi 26 Ege Bölgesi 156 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 15 Akdeniz Bölgesi 67 22 Genel profil – mesleki dağılım Tablo – 8: Mesleki dağılım – 1 Meslek grubu Sayı Yüzde Serbest çalışan 215 25 Ücretli çalışan 187 23 Öğrenci 145 “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’nde yer alan toplam 823 katılımcının profilleri incelendiğinde, toplumun farklı kesimlerine ulaştığı görülmektedir. Bu çerçevede, iş dünyasından 215’i serbest çalışan, 187’si ücretli çalışan; akademik çevre Erasmus başlığı altında ise 145 öğrenciden 42’si Akademisyen Erasmus öğrencisi ve 109 akademisyenden oluşmaktadır. katılımcılardan 55’i ev hanımı, 42 109 13 AB projesi 24’ü doğrudan bir AB projesinde çalışan kişilerden 18 Diğer 30’u emekli, 21’i işsiz, 19’u diğer ve 42’si belirsizdir (Bkz. Tablo – 8 ve 9). Görüldüğü gibi, meslek grupları açısından Ev hanımı 55 7 Emekli 30 4 Đşsiz 21 3 Diğer 19 2 Belirsiz 42 5 823 100 Toplam ortaya çıkan bu dağılım, vize sorununda 24 yaşanan mağduriyet derecesi ile doğru orantılıdır. Tablo – 9: Mesleki dağılım – 2 “Vize talebim uzadığı için ders kayıtlarını kaçırdım (…) Gideceğim ülkedeki yurdun parasını ödediğim için o para yandı. Üstüne bir de her gün stres, vizem geldi gelecek şüphesi (…) Eğitim hakkımı engelledikleri için Konsolosluktan şikâyetçiyim. Öğrenci/Ankara Diğer Đşsiz 2% Emekli3% 4% Belirsiz 5% Serbest çalışan 25% Ev hanımı 7% Akademisyen 13% Ücretli çalışan 23% Öğrenci 18% 23 Genel profil – cinsiyet dağılımı Tablo – 10: Cinsiyet dağılımı – 1 Cinsiyet Sayı Yüzde Kadın 197 24 Erkek 538 65 Bilinmiyor 88 11 Toplam 823 100 Cinsiyet dağılımına bakıldığında ise çağrı sahiplerinin büyük çoğunluğunun erkeklerden oluştuğu görülmektedir (197’ye karşılık 538) (Bkz. Tablo – 10 ve 11). Gelen e-posta, faks ve postaların bir bölümünde isim verilmediği için cinsiyetin belirlenmesi bazı durumlarda mümkün olmamış (88), bunlar “bilinmiyor” kategorisi altında sınıflandırılmıştır. Tablo – 11: Cinsiyet dağılımı – 2 Bilinmiyor 11% Kadın 24% Erkek 65% “Konsolosluklarda çektiğimiz çileden ziyade, Konsolosluk personelinin bizlere olan davranışından şikâyetçiyim. Sanki cennete giriş izni veriyorlar.” Ücretli Çalışan / Đstanbul 24 Vize Şikâyet Hattı Şikâyetlerin Profili Şikâyete konu olan vize başvurusu Tablo - 12: Şikâyete konu olan vize başvurusunun türü – 1 Başvuru türü Sayı Yüzde 334 45 Vize türü Vize başvuruları incelendiğinde, türlerine turistik vize göre Turistik / Aile ziyareti başlıca kategori olmuş (334) , bir diğer deyişle Đş / Ticari aile ziyaretlerini de ilgilendiren şikâyetlerin Eğitim / Akademik büyük çoğunluğu bu alanda yoğunlaşmıştır. Burada bir not düşmek gerekirse, bazı katılımcılar, iş amaçlı seyahatlerinde dahi vize prosedürü daha kolay olduğu için turistik vizeye başvurduklarını ifade etmişlerdir. Turistik 212 28 155 20 Sağlık 3 0 Aile birleşimi 55 7 Oturma / Çalışma izni 1 0 Belirsiz 63 0 823 100 vize başvurularını, ticari vize (212), Toplam eğitim/akademik amaçlı vize (155), proje kapsamında yer almamasına karşın Tablo - 13: Şikâyete konu olan vize başvurusunun türü – 2 aile birleşimi ile ilgili şikâyetler (55) ve çok az sayıda sağlık/tedavi ziyaret (3) amacıyla izlemiştir. başvurulduğu olmasına net AB Hangi ülkelerine vize olarak karşın Aile . Birleşimi 1% 7% türüne tespit Eğitim / Akademik 20% edilemeyen çağrılar (63) ve oturma izni/çalışma izni uzatma talebi Turistik / Aile ziyareti 44% ile başvuranlar (1) da olmuştur (Bkz. Tablo – 12 ve 13). Đş / Ticari 28% 25 Vize tarihi Gelen Vize sonucu şikâyetlerin hangi tarihe ait Şikâyete konu olan vize başvurusunun olduklarını öğrenmek her zaman kolay sonucu itibariyle ise, 420 çağrının vize olmasa da fikir vermesi açısından gelen reddine ilişkin olduğu, 239’unun olumlu şikâyetlerin büyük çoğunluğunun geçmiş 1 yıllık dönemi güncel kapsadığı, şikâyetler olduğu sonuçlandığı, 44’ünün henüz işlemde dolayısıyla olduğu yani olumlu ya da olumsuz bir rahatlıkla sonucun verilmediği; 120’sinin ise belirsiz söylenebilir. 1 ila 2 yıllık dönem için gelen olduğu görülmektedir (Bkz. Tablo – 16 ve çağrı sayısı 478, 2 yıldan daha eski vize 17). başvurularını ilgilendiren çağrı sayısı ise 53’dür (Bkz. Tablo – 14 ve 15). Tablo - 16: Şikâyete konu olan vize başvurusunun sonucu – 1 Tablo - 14: Şikâyete konu olan vize başvurusunun tarihi - 1 Başvuru tarihi Başvuru sonucu Sayı Yüzde 1-12 ay önce 378 47 12-24 ay önce 100 12 24 + ay önce 53 6 Belirsiz 292 35 Toplam 823 100 Tablo - 15: Şikâyete konu olan vize başvurusunun tarihi - 2 Sayı Yüzde Ret / Olumsuz 420 51 Kabul / Olumlu 239 29 Đşlemde 44 5 Belirsiz 120 15 Toplam 823 100 Tablo - 17: Şikâyete konu olan vize başvurusunun sonucu – 2 Belirsiz 15% Đşlemde 5% Belirsiz 35% 1-12 ay önce 47% Ret / Olumsuz 51% Olumlu 29% 24 + ay önce 6% 12-24 ay önce 12% 26 hem AB hem de Schengen Alanı kurucu Şikâyetlerin dağılımı (AB ülkeleri) ülkeleri arasında bulunması ilginçtir (Bkz. Tablo – 18, 19 ve 20). Şikâyetlerin yöneldiği AB ülkeleri arasında, açık farkla Almanya (293) en üst sırada yer alırken, onu Fransa (82), Belçika (48) izlemektedir. ve Hollanda Schengen (39) alanında yer almamasına karşın şikâyetlerin yoğunluğu sebebiyle Đngiltere (53) listede üst Tablo - 18: Şikâyetlerin dağılımı – 1 sıralarda bulunmaktadır. Ayrıca, 2007’de AB’ye katılan ve yakın bir gelecekte Schengen müktesebatını üstlenecek olan Ülke Bulgaristan ve Romanya, gelen şikâyetler nedeniyle listeye dâhil edilmiştir. Özellikle, Bulgaristan’a seyahat etmek isteyen ve vize alırken güçlük yaşayan kişilerin sayısı oldukça fazladır (22). Belirsiz rakam yüksek olmasına karşın (56), ayrı bir kategori olarak, genel şikâyetler bölümünün olması herhangi bir ülkeyi hedef almadan Schengen vizesine yönelik kronik sıkıntıların bulunduğunu göstermektedir (46). Bunun yanı sıra, gelen şikâyetlerin belli başlı AB ülkelerinde yoğunlaşmasına karşın, neredeyse tüm AB ülkelerini kapsaması önemlidir. Bu çerçevede, 2004’te beşinci genişleme dalgasıyla Birliğe katılan ve Schengen alanında yer alan Merkez ve Doğu Avrupa Ülkelerinden Çek Cumhuriyeti, Malta, Estonya, Macaristan, Polonya, Slovenya ve Slovakya’nın listede yer alması dikkat çekicidir. Đlgili haritada görüldüğü üzere, 30’un üzerinde şikâyetin alındığı ülkelerin 27 Şikâyet sayısı Almanya Fransa Đngiltere Belçika Hollanda Đtalya Avusturya Yunanistan Đspanya Bulgaristan Portekiz Danimarka Çek Cumhuriyeti Romanya Macaristan Malta Đsveç Polonya Đsviçre Estonya Slovakya Slovenya Finlandiya Đrlanda Litvanya AB Genel Belirsiz 293 82 53 48 39 32 29 25 23 22 21 13 10 5 5 4 4 3 2 2 2 1 1 1 1 46 56 Toplam 823 Şikâyetlerin yoğunlaştığı incelenirken, Almanya, ülkeler Fransa Tablo - 19: Şikâyetlerin dağılımı – 2 ve Belçika’nın ilk üçte yer almasına ilişkin olarak, söz konusu ülkelerde ikamet eden Genel 6% Türk kökenli vatandaşlar nedeniyle ziyaret Almanya 35% vs. amacıyla vize başvurusunda bulunan kişi sayısının göreceli yüksek Diğer 21% olduğu söylenebilir. Ayrıca, bu ülkelerle Türkiye Đtalya 4% Hollanda 5% Belçika arasındaki köklü ticari, kültürel, turistik ve diplomatik ilişkiler nedeniyle 6% kişilerin dolaşımının diğer AB ülkelerine kıyasla daha fazla olduğu gerçeği Belirsiz 7% göz ardı edilmemelidir. Tablo 20 - : Şikâyetlerin dağılımı – 3 28 Đngiltere 6% Fransa 10% Đlgisiz çağrılar Tablo 21 - : Đlgisiz şikâyetlerin dağılımı Vize şikâyet hatlarına ve e-posta adresine Ülke oldukça fazla ilgisiz çağrı gelmesi (121) ABD Suriye Norveç Avusturya Birleşik Arap Emirlikleri Suudi Arabistan Kazakistan Azerbaycan Libya Sırbistan Rusya Mısır Türkmenistan Hindistan Özbekistan Kanada KKTC Đsrail Belirsiz önemli bir göstergedir (Bkz. Tablo – 21). Đlgisiz çağrılar arasında Amerika Birleşik Suriye (5) üç sırayı Devletleri (17), Norveç (4) ve paylaşmaktadır. ilk Projenin sadece AB ülkelerini kapsadığı ve Schengen vizesini ilgilendirdiği Rusya, vurgulanmasına Birleşik Arap karşın, Emirlikleri, Türk Cumhuriyetleri ve hatta Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne yönelik çağrılar da gelmiştir. Bunun iki sebebi olabilir: Birincisi projenin hedefinin ve kapsamının tam olarak anlaşılamaması, diğeri ise projenin amacının net olarak anlaşılmasına karşın vize alma sorunlarının AB ile Toplam sınırlı Şikâyet sayısı 17 5 4 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 76 121 kalmayıp, AB dışında kalan ülkelerden vize alınırken de çeşitli sorunlar yaşanması ve bu sorunların platform olarak dile getirilebileceği “Vize Şikâyet bir Hattı” Projesi’nin görülmesi. “Vize başvurusu için 600 km yol gittim. Otel masrafı, yol masrafı, yeme içme masrafları. Bir de vize alamadığımı öğrenince yıkıldım.” 29 Ev Hanımı / Yozgat resmi ya da gayri resmi yol gösterecek Bunun yanı sıra, ilgisiz olarak nitelendirilen çağrı grubu arasında, “Vize Şikâyet Hattı” mercilere/makamlara Projesinin bir “yardım hattı” olmadığı çekmektedir. Vatandaşlar ile karar alıcı (helpline), dolayısıyla yardım talebi ile kesimler arasındaki kanalların bütünüyle telefon açan ya da e-posta gönderen kapalı olması, kamuoyunda çaresizliğe yol kişilerin bu taleplerine yanıt verilemeyeceği açmaktadır. defalarca vurgulanmasına karşın, vize alma uzmanlardan edinilen bilgi doğrultusunda, sürecinde yaşanan sorunları ve buna ilişkin yardım şikâyetlerini “derdine sorma/danışma amacıyla arayan kişilerin çare arayan” kişilerden gelen çağrılar büyük çoğunluğu bir telefon ya da e-posta “ilgisiz” olarak değerlendirilmiştir. Bu da aracılığıyla yine önemli bir gerçeğe işaret etmektedir: herhangi birilerine ulaşmanın / kendini Türk vatandaşları vize konusunda ciddi ifade sorunlarla memnun kapatmıştır. aktarmak yerine, boğuşmakta ve seslerini duyuracak, şikâyetlerini dinleyecek, onlara 30 ulaşmakta Şikâyet talebi veya vize etmenin güçlük hattında çalışan sadece konusunda rahatlığıyla fikir çalışan telefonu Vize Şikâyet Hattı Proje Sonuçları Vize şikâyetleri hangi konuları içeriyor? 4-Konsolosluk Vize şikâyet hattına gelen 823 şikâyeti muamelesi/fiziki sıralayacak olursak, şikâyetler şu konular talebinin reddedilmesi, 5-Maddi/Manevi ret gerekçesinin tatmin edici olmaması; başvurusunda başvuru ücreti kayba ilişkin 6-Vize talebi ve alınan vize arasındaki dengesizlikten kaynaklanan istenilen şikâyetler; belgelerin niceliği/niteliği; 3-Vize ilişkin şikâyetler; gerekçesinin bildirilmemesi veya ret 2-Vize koşullara şikâyetler; üzerinde yoğunlaşmaktadır: 1-Vize personelinin 7-Vize ile ilgili genel şikâyetler; (vize ücreti/aracı kurum ücreti ve diğer 8-Aile ücretler); birleşimlerinde yaşanan sıkıntılar. “Yurtdışına çıkmak için davetiye almak aşağılayıcı bir şey. Ama almasanız olmuyor. Vize ile o ülkeye gittiğiniz zaman aynı masada size davetiye gönderen kurum ile pazarlığa oturuyorsunuz. Halbuki davetiye göndermez ise o masada olamazsınız bile.” 31 Đş adamı / Adana Vize talebinin reddedilmesi, ret Bazı “ret gerekçeleri” gerekçesinin bildirilmemesi veya ret “Yaşım çok reddedildim” gerekçesinin tatmin edici olmaması genç olduğu için “Başvuru formuna maaşımı sayı ile Gelen şikâyetlerden talebinin 420 Konsolosluk tanesi değil yazı ile yazdığım için vizem reddedildi.” vize tarafından “Türkiye’de var, dil okulu Almanya’ya gitmene gerek yok” reddedilmesine ilişkindir. Söz konusu tanesinde (265) ret şikâyetlerin gerekçesi tanesinde gerekçenin maddi olanaklara sahip değilsiniz” verilmiş; herhangi Konsolosluk “Yeterli (110) için “Evliliğiniz sahte” bir “Pasaportumdaki resmin bana ait olmadığını söylediler ve vize talebim reddedildi” tarafından sunulmadığı belirtilmiştir. 45 çağrı için ise herhangi bir bilgi mevcut değildir (Bkz. Tablo – 22). Projeye gelen çağrılardan büyük Ret ile sonuçlanan başvurulara ilişkin çoğunluğu, kişilerin çeşitli AB ülkelerine bazı şikâyetlerde, redde ilişkin itiraz yaptıkları vize başvuru talebinin reddine talebi ile ilgili bilginin Konsolosluk ilişkindir. Katılımcılar arasında ilk vize tarafından verilmediği belirtilmektedir. başvurusu olumsuz sonuçlanan kişiler olduğu kadar, daha önceden edinilmiş Schengen vizeleri bulunmasına karşın, söz Tablo 22: Reddedilen taleplerine ilişkin gerekçe Gerekçe Sayı konusu başvurularında ret yanıtı alan vize kişiler de mevcuttur. Ayrıca, gelen bazı Yüzde şikâyetlerden yola başvurularında ret çıkarak, grup oranlarının arttığı görülmektedir. Örneğin Fransa’da festivale gitmek üzere toplu vize başvurusunda Gerekçe verildi 110 26 Gerekçe verilmedi 265 63 bir Belirsiz 45 11 verilmiştir. Ret şikâyetlerinin neredeyse 420 100 tümünde, bu kararın neden alındığına Toplam bulunan folklor grubunun tümüne herhangi gerekçe sunulmadan ret yanıtı ilişkin olarak, ilgili Konsolosluk tarafından herhangi bir ret gerekçesinin verilmediği 32 ifade edilmektedir. Konsolosluklardan açıklamanın, ret Hatta yapılan tek gerekçesini durum kendilerine 16 Eylül 2007 tarihinde, bazı grubun yazılı geri çıkmışken bildirilmiştir. bildirmek zorunda olmadıklarını belirten yazı olduğu önceden hazırlanan ifade edilmekte, bazı durumlarda gerekçe edilmemiş, ancak öğrenmek için dilekçe yazan kişilerin bu ancak heyetin talebi yanıtsız bırakılmaktadır. gerçekleştirilebilmiştir. kalanı yola Dolayısıyla, çok program iptal planlanan ziyaretler yarısı ile TOBB-AB Uyum Komisyonu üyelerinin dahi vize engeline takılması, üst düzey AB yetkilileriyle yapılan her toplantıda gündeme getirilmiş ve dile getirilen şikâyetler üst düzey muhataplar tarafından büyük bir üzüntüyle karşılanarak son derece haklı bulunmuştur. “Schengen vizesi için talep edilen belgelerin çokluğundan dolayı Avrupa’ya seyahat etmek istemiyorum.” Ret şikâyetlerinin sadece üçte birinde, ret gerekçesinin Ancak, verildiği görülmektedir. ret gerekçesi, başvuran kişiler tarafından çoğu zaman “tatmin edici” Ücretli Çalışan / Đzmir bulunmamaktadır. Bu noktada belirtmek gerekir ki, şikâyet gerekçeleri genelde sözlü ya da yazılı olarak, başvuran kişiye 17-19 Eylül 2007 tarihinde Belçika’da iletilmektedir. Özellikle, yazılı bir cevabın temaslarda vize (mektup vs.) olmadığı durumlarda, kişinin başvurusunda bulunan sekiz üyeli TOBB- varsayımlar üzerinden giderek neden vize AB Uyum Komisyonu’nun dört üyesine başvurusunun reddedildiğine dair “öznel herhangi bir gerekçe gösterilmeden ret gerekçelerini” sıralaması mümkün. Her ne verilmesi kadar hat personeli bu konuda en doğru bulunmak çarpıcı Komisyonu bir tarafından üzere, örnektir. Avrupa düzenlenen, AB bilgiye ulaşmaya çalışsa da bilgilerin kurumları ile Ekonomik ve Sosyal Konsey doğruluğu konusunda temkinli bir yaklaşım nezdinde üst sergilenmelidir. seyahat programına, düzey temasları içeren Diğer taraftan, bazı başkanları katılımcılar, yazılı ret mektubunu veya bilgi düzeyinde bir grup saygın iş adamının edinme hakkı taleplerine verilen yanıtı katılımı öngörülmekteydi. Heyetin yarısı bir “Vize Şikâyet Hattı” Projesi kapsamında gün önceden Brüksel’e gelirken, diğer bizlerle paylaşmıştır. oda yarısının vize talebi reddedilmiş ve bu 33 Vize başvurusuna ilişkin kabul ya da ret gelmesi sıkça karşılaşılan şikâyetlerden cevabı, birisidir. bir ülkenin topraklarına girişi Örneğin Almanca gelen ret ülkenin mektubunun kesinlikle anlaşılamaması ve egemenlik yetkisi alanındadır (Bkz. Tablo – tercüme edilmesi gereği nedeniyle ek 23). Görüldüğü üzere, Schengen vize masrafların başvurularında kabul ve ret oranları üye gerekçesinin Fransızca ve itiraz yollarının ülkeler arasında farklılık göstermektedir. ise Flamanca tebliğ edilmesi gibi “hayret Buna verici” örneklerle karşılaşılmıştır. ilgilendirmesi karşın başvuran sebebiyle, o konsolosluk kişiye aracılılığıyla, başvurusunun üstlenilmesi ya da ret neden reddedildiğine dair net ve aydınlatıcı bir Vize açıklama yapılması gereği, başvuran kişinin tarafından serbest dolaşım hakkından kaynaklanan en halinde doğal hakkıdır. Ret gerekçesi her ne olursa mekanizmalarının olması ve bu yolların olsun bunun kişiye tebliğ edilmesi, hem yine kişiye bildirilmesi izlenmesi gereken kişiyi belirsizlikten kurtaracak, hem de bir bir prosedür gibi gözükmesine karşın, sonraki gelen başvurusunda tekrarlanmasını aynı önleyecektir. sorunun ret gerekçesinin tatmin edici bu karara ise çağrılarda çoğunluğunun Diğer başvuran bulunmaması itiraz kişilerin böyle kişi etme büyük bir itiraz taraftan, vize ret cevabının Türkçe dışında mekanizmasından ya da hukuki yollardan başvurulan ülkenin anadillerinden birinde haberdar olmadığı anlaşılmaktadır. Proje çerçevesinde ekibimize yöneltilen sorulardan anlaşıldığı üzere, katılımcılar ret kararına nasıl itiraz edecekleri ve ne şekilde konusunda haklarını savunabilecekleri çaresizlik hissetmekte ve yönlendirme/danışmanlık beklemektedirler. “Vize talebime ilişkin ret gerekçesi iki sayfalık bir mektup ile birlikte geldi. Vizenin ret gerekçesini açıklayan birinci sayfa Fransızca olarak yazılmıştı. Redde itiraza ilişkin bilgilerin verildiği ikinci sayfa ise Flamanca. Bu metni anlamam imkânsız olduğu için internet üzerinden bedava tercüme sitelerinin yardımına başvurmak zorunda kaldım.” 34 Emekli/Đstanbul Vize başvurusu reddedilen kişi, maddi yönlendirme, Schengen vize prosedürüne olduğu kadar manevi anlamda zarara dâhil uğramaktadır. Başvurunun reddi halinde zorunluluktur. vize ücreti gereken temel bir ve diğer masrafların geri ödenmemesinin konusu edilmesi yanı seyahati sıra kişinin söz gerçekleştirememesi sebebiyle hayal kırıklığı yaşanmaktadır. Durum böyleyken, neden başvurunun reddedildiğine ilişkin açıklayıcı bir cevap ve eğer bu ikna edici bulunmaz ise kişinin nasıl bir yol izleyebileceğine dair Tablo – 23: 2007 yılında Türk vatandaşları tarafından AB ülkelerine yapılan vize başvurularının sonuçları Aşağıdaki veriler AB Konseyi tarafından 8 Nisan 2008 tarihinde yayımlanan “Exchange of statistical information on uniform visas issued by Member States’ diplomatic missions and consular posts” konulu rapordan alınmıştır. Raporun tamamına ulaşmak için: http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/08/st08/st08215.en08.pdf) Belçika Danimarka Almanya Yunanistan Đspanya Fransa Đtalya Lüksemburg Hollanda Avusturya Portekiz Finlandiya Đsveç Bulgaristan Çek Cumhuriyeti Estonya GKRY Letonya Litvanya Macaristan Malta Polonya Romanya Slovenya Slovakya Başvuru Sayısı 11.101 5.063 170.511 54.618 13.749 110.482 54.664 27.018 1.780 2.411 6.887 87.938 25.151 1.682 1.596 1.270 13.588 12.170 34.371 958 1.016 A+B+C Vize Kabul Edilen Kabul 9.125 4.398 148.761 54.237 13.191 103.824 54.082 23.929 1.744 2.031 6.032 84.719 24.830 1.613 1.531 1.242 13.457 12.160 33.896 925 987 35 Oranı (%) 82 86 87 99 95 93 98 88 97 84 87 96 98 95 95 97 99 99 98 96 97 Ret Oranı (%) 18 14 13 1 5 7 2 12 3 16 13 4 2 5 5 3 1 1 2 4 3 Vize başvurusunda belgelerin niceliği/niteliği; istenilen Gelen şikâyetlerin birçoğunda, başvuru sırasında Konsolosluklar tarafından talep edilen belgelerin niteliği ve niceliğinin sıkıntı yarattığı belirtilmektedir. Aşağıda konsolosluklar tarafından iş/turistik vize başvurularında talep edilen belgelerin bulunmaktadır. Bu dökümü bilgiler, ilgili konsoloslukların internet sayfaları ve (ya) vize bilgi sisteminden derlenmiştir. Ancak, konsoloslukların ek belge talep etme hakkına sahip oldukları uyarısı yapılmaktadır. Schengen Vize Başvurusu Konsolosluklar tarafından talep edilen standart belgeler TĐCARĐ VĐZE (En fazla 90 gün) 1. Vize müracaat tarihinden itibaren en az 6 ay geçerli olan, imzalanmış ve vize için boş sayfası bulunan pasaport; 2. Pasaport fotokopisi (ön-arka sayfalar ve vize bulunan sayfalar); 3. Varsa eski pasaport(lar); 4. Vize başvuru formu / beyanname; 5. 2 adet fotoğraf (biyometrik / vesikalık fotoğraf. 6 aydan eski olmayan, rötuşsuz ve kontrastı belirgin olan); 6. Karşı firmadan antetli kağıda yazılmış davet mektubu / davet yazısı (işveren ve ücretli çalışan); 7. Türkiye’deki şirketten antetli kağıda yazılmış vize başvuru yazısı / garanti yazısı (işveren ve ücretli çalışan için); 8. Şirketin imza sirkülerinin fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan); 9. Şirketin ticaret oda kaydı ve esnaf kaydı (işveren ve ücretli çalışan); 10. Şirketin faaliyet belgesi (işveren ve ücretli çalışan); 11. Şirketin vergi levhası (işveren ve ücretli çalışan); 12. Ticari Sicil Gazetesi’nin şirketi ilgilendiren kısmının fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan); 13. Otel rezervasyonu (işveren ve ücretli çalışan); 14. Gidiş-dönüş uçak bileti rezervasyonu (işveren ve ücretli çalışan); 15. Vizeyle ilgili seyahatin birinci gününden itibaren geçerli olan ve istenilen vize süresinin tamamını kapsayan seyahat sağlık sigortası (tüm Schengen ülkelerinde geçerli olacak) (işveren ve ücretli çalışan); 16. SGK sigortalısı olduğuna dair belge ya da noter tasdikli iş mukavelesi (ücretli çalışan); 17. Sigortalı çalışanların son 4 aylık SSK dökümü (ücretli çalışan); 18. Başvuru ücreti veya başvuru ücretinin ödendiğine ilişkin banka dekontu (işveren ve ücretli çalışan); 19. Başvuran bir meslek erbabı ise, bağlı olduğu meslek örgütünden alınan yazı; 20. Orijinal gelir ve geçim durumunu gösteren güncellenmiş belgeler (banka cüzdanı orijinali ve fotokopisi; varsa tapular; varsa araba ruhsatları ve sahip olunan tüm malvarlıklarını gösterir belge; kredi kartının son kredi limitini gösteren 36 hesap ekstresi ve fotokopisi gibi) (işveren ve ücretli çalışan) Tablo – 24: Ticari vize için Schengen ülkelerinden talep edilen evraklar Vergi dairesinden kayıt tarihini de belirten vergi mükellef belgesi ve belgenin aslı (işveren) Bağ-Kur belgesi (işveren) Yeni iş değişikliği durumunda önceki işverenden alınan ve çalışma süresinin de belirtildiği çalışma belgesi (ücretli çalışan) Türkiye’deki şirketin genel mali durumunun kanıtı (işveren) Karşı firma ile yapılan önceki ticari bağlantıların kaydı (işveren ve ücretli çalışan) Vukuatlı nüfus kayıt örneği (3 haftadan eski olmamak şartı ile) (işveren ve ücretli çalışan) Doğum kayıt örneği (işveren ve ücretli çalışan) Evlilik cüzdanı aslı ve fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Karşı firmadan alınan elektronik davetiye numarası (işveren ve ücretli çalışan) Karşı firma sahibinin/temsilcisinin kimlik bilgisi (işveren ve ücretli çalışan) Karşı firmanın şirket dökümü/şirket ruhsatı (işveren ve ücretli çalışan) Karşı firmanın ödeme gücünün olduğunu gösterir belge (işveren ve ücretli çalışan) Son 6 aya ait güncel banka hesap özeti (işveren ve ücretli çalışan) 3 adet fotoğraf (işveren ve ücretli çalışan) 2 adet vize başvuru formu (işveren ve ücretli çalışan) Karşı firma ile yapılan önceki ticari bağlantıların kaydı (işveren ve ücretli çalışan) Aracı kuruma/Konsolosluğa teslim edilen tüm dosyanın bir fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Evlilik cüzdanı aslı ve fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Vize başvuru ek formu (işveren ve ücretli çalışan) Vukuatlı nüfus kayıt örneği (3 haftadan eski olmamak şartı ile) (işveren ve ücretli çalışan) Evlilik cüzdanı aslı ve fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Başvuru sahibinin tahsil durumunu ve dil eğitimini bildiren belgeler (işveren ve ücretli çalışan) Finlandiya Güncellenme Tarihi: Ocak 2010 En fazla bir ay önce alınmış vukuatlı nüfus kayıt örneğinin aslı (anne, baba ve tüm kardeşlerin; evli ise eş ve tüm çocukları gösteren ayrıntılı aile toplum kağıdı (işveren ve ücretli çalışan) 20-30 yaş arasındaki erkekler için askerlik durumunu gösteren belge (işveren ve ücretli çalışan) Bağ-Kur belgesi (işveren) Bağ-Kur belgesi (işveren) Kişisel banka hesap bilgileri (işveren ve ücretli çalışan) Bağ-Kur belgesi (işveren) Fuara katılım söz konusu ise, fuara giriş davetiyesinin aslı ve fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Karşı şirketin kayıt sicil numarası (işveren ve ücretli çalışan) Konaklama ve ulaşım giderlerinin kimin tarafından karşılanacağını belirten mektup (işveren ve ücretli çalışan) Temsil edilen şirket ile yapılan iş akdi (işveren ve ücretli çalışan) Karşı şirket davet mektubunu imzalayan yetkiliye ait kimlik belgesinin okunaklı fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Gidecek şahsın adına ve adresine Litvanya Đçişleri Bakanlığı Göçmen Bürosu tarafından onaylanmış davetiye (işveren ve ücretli çalışan) Ülkede kalınacak gün başına 40 Avro’luk seyahat çeki ya da bu miktara denk banka hesabı (işveren ve ücretli çalışan) Karşı şirket ile yapılan işbirliği anlaşması kopyaları (işveren ve ücretli çalışan) Macaristan’da ilgili ticaret odasından alınan ve iki şirket arasında ticari ilişki olduğuna dair belge (işveren ve ücretli çalışan) Davet mektubunu imzalayan yetkiliye ait iletişim bilgileri ve imzalı kimlik belgesi fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Şirketin son altı ayı kapsayan banka cüzdanlarının fotokopisi (işveren) Nüfus cüzdanı fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) 3 adet fotoğraf (işveren ve ücretli çalışan) 2 adet vize başvuru formu (işveren ve ücretli çalışan) Karşı firma ile yapılan önceki ticari bağlantıların kaydı (işveren ve ücretli çalışan) Aracı kuruma/Konsolosluğa teslim edilen tüm dosyanın bir fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Nüfus cüzdanının fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Evlilik cüzdanı fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Nüfus kaydı örneği (işveren ve ücretli çalışan) Davet eden firmaya ait KRS kaydı ve davet mektubunu imzalayan yetkiliye ait kimlik belgesi fotokopisi (işveren) Firmaya ait bilânço örneği (işveren) Bağkur Müdürlüğü’nden alınan ve firmanın herhangi bir borcu yoktur belgesi (işveren) Nüfus kâğıdı fotokopisi Slovakya’daki davet eden firmadan noter onaylı davetiye (işveren ve ücretli çalışan) Nüfus cüzdanı fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Evlilik cüzdanı aslı ve fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan) Nüfus kayıt örneği (işveren ve ücretli çalışan) Başvurana ait son 6–12 aylık gelir dökümü (işveren ve ücretli çalışan) Sicil sabıka kaydı (işveren ve ücretli çalışan) Ticaret veya sanayi odasından alınmış ve ortakların hisse payını bildirir belge (işveren ve ücretli çalışan) Ziyaret edilecek firmanın Ticaret Odasından alınmış yeni tarihli faaliyet belgesi (işveren ve ücretli çalışan) Almanya Güncellenme Tarihi: Haziran 2009 Avusturya Güncellenme Tarihi: Kasım 2009 Belçika Erişim Tarihi: Şubat 2010 Çek Cumhuriyeti Güncellenme Tarihi: Ocak 2010 Danimarka Erişim Tarihi: Şubat 2010 Estonya Güncellenme Tarihi: Kasım 2010 Fransa Erişim Tarihi: Şubat 2010 Hollanda Erişim Tarihi: Şubat 2010 Đsveç Erişim Tarihi: Şubat 2010 Đspanya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Đtalya Erişim Tarihi: Ocak 2010 Letonya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Litvanya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Macaristan Erişim Tarihi: Şubat 2010 Malta Erişim Tarihi: Şubat 2010 Lüksemburg Erişim Tarihi: Şubat 2010 Polonya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Portekiz Erişim Tarihi: Şubat 2010 Slovakya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Slovenya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Yunanistan Erişim Tarihi: Şubat 2010 37 “Avrupa ile ticareti olan yüzlerce hatta binlerce sanayicimize ait bilginin, vize prosedürü gereği konsolosluklara verilmesini uygun bulmuyorum. Bu uygulama AB kriterlerine, insan haklarına ve ticari ahlaka aykırıdır. Bizleri Avrupa ile haksız rekabete sokmaktadır.” Đş kadını / Kocaeli Schengen Vize Başvurusu Konsolosluklar tarafından talep edilen standart belgeler TURĐSTĐK VĐZE (Kısa süreli kalışlar için) 1. Vize müracaat tarihinde itibaren en az 6 ay geçerli olan, imzalanmış ve vize için boş sayfası bulunan pasaport; 2. Pasaport fotokopisi (ön-arka sayfalar ve vize bulunan sayfalar); 3. Varsa eski pasaport(lar); 4. Vize başvuru formu / beyanname; 5. 2 adet fotoğraf (biyometrik / vesikalık fotoğraf. 6 aydan eski olmayan, rötuşsuz ve kontrastı belirgin olan); 6. Seyahatin amacını ve detaylı seyahat programını belirten dilekçe; 7. Türkiye’deki şirketten antetli kağıda yazılmış vize başvuru yazısı / izin yazısı (ücretli çalışan için); 8. Şirketin imza sirkülerinin fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan); 9. Şirketin ticaret oda kaydı ve esnaf kaydı (işveren ve ücretli çalışan); 10. Şirketin faaliyet belgesi (işveren ve ücretli çalışan); 11. Şirketin vergi levhası (işveren ve ücretli çalışan); 12. Ticari Sicil Gazetesi’nin şirketi ilgilendiren kısmının fotokopisi (işveren ve ücretli çalışan); 13. Otel rezervasyonu (işveren ve ücretli çalışan); 14. Gidiş-dönüş uçak bileti rezervasyonu (işveren ve ücretli çalışan); 15. Vizeyle ilgili seyahatin birinci gününden itibaren geçerli olan ve istenilen vize süresinin tamamını kapsayan seyahat sağlık sigortası (tüm Schengen ülkelerinde geçerli olacak) (işveren ve ücretli çalışan); 16. SGK sigortalısı olduğuna dair belge ya da noter tasdikli iş mukavelesi (ücretli çalışan); 17. Sigortalı çalışanların son 4 aylık SSK dökümü (ücretli çalışan); 18. Öğrenci belgesi aslı (öğrenci); 19. Emekli kimlik kartı aslı ve fotokopisi (emekli); 20. Başvuru ücreti veya başvuru ücretinin ödendiğine ilişkin banka dekontu (işveren ve ücretli çalışan); 21. Başvuran bir meslek erbabı ise, bağlı olduğu meslek örgütünden alınan yazı; 22. Orijinal gelir ve geçim durumunu gösteren güncellenmiş belgeler (banka cüzdanı orijinali ve fotokopisi; varsa tapular; varsa araba ruhsatları ve sahip olunan tüm malvarlıklarını gösterir belge; kredi kartının son kredi limitini gösteren hesap ekstresi ve fotokopisi gibi) (işveren ve ücretli çalışan); 23. 18 yaşından küçük çocuklar için: ailenin “çocuğum yurt dışında çıkabilir” diye noterden muvafakati, iznin başvurulan ülkenin resmi dillerinden birisine veya Đngilizce’ye tercümesi, tercümenin Apostil onayı. 38 Tablo – 25: Turistik vize için Schengen ülkelerinden talep edilen evraklar Almanya En fazla bir ay önce alınmış vukuatlı nüfus kayıt örneğinin aslı (anne, baba ve tüm kardeşlerin); evli ise eş ve tüm çocukları gösteren ayrıntılı aile toplum kağıdı. Avusturya’da davet eden veya ziyaret edilecek kişi tarafından doldurulacak elektronik davetiye. 3 adet fotoğraf 2 adet vize başvuru formu Aracı kuruma/Konsolosluğa teslim edilen tüm dosyanın fotokopisi Evlilik cüzdanının aslı ve fotokopisi Yeni tarihli nüfus kayıt örneğinin aslı Yeni tarihli nüfus kayıt örneği aslı Evlilik cüzdanının aslı ve fotokopisi Başvuru sahibinin tahsil durumunu gösterir belgeler Başvuru sahibinin dil eğitimini gösterir belgeler Seyahat acentasının orijinal faaliyet belgesi Seyahat acentasının orijinal faaliyet belgesi Kimliğin aslı ve bir adet fotokopisi 20 – 30 yaş arasındaki erkekler için askerlik durumunu gösterir belge (aslı ve fotokopisi) Tanıdık evinde kalacak olanlar için, Fransa’daki ilgili belediye tarafından tasdik edilmiş bir davetiye En fazla bir ay önce alınmış vukuatlı nüfus kayıt örneğinin aslı (anne, baba ve tüm kardeşlerin); evli ise eş ve tüm çocukları gösteren ayrıntılı aile toplum kağıdı Yeni tarihli nüfus kayıt örneği aslı En fazla bir ay önce alınmış vukuatlı nüfus kayıt örneğinin aslı (anne, baba ve tüm kardeşlerin); evli ise eş ve tüm çocukları gösteren ayrıntılı aile toplum kağıdı 20 – 30 yaş arasındaki erkekler için askerlik durumunu gösterir belge (aslı ve fotokopisi) Đspanya Büyükelçiliği/Konsolosluğu dikkatine yazılmış dilekçe Evde kalmak üzere davetli olanların davet eden kişiden davet mektubu ve kimlik fotokopisi Maddi olarak sizi Đtalya’dan davet eden kişi destekliyorsa Đtalya’da bir bankadan yapılmış olan banka teminat mektubu aslı ve fotokopisi Ülkede kalınacak gün başına 40 Avro’luk seyahat çeki ya da bu miktara denk banka hesabı Seyahat, acenta aracılığı ile yapılıyorsa acentanın faaliyet belgesi Geçerli kredi kartı veya günlük en az 48 Avro harcamasına yetecek kadar nakit para Güncel tarihli - 6 Aylık hesap hareketli ve bakiyeli Banka hesap cüzdanı fotokopisi Evlilik cüzdanı fotokopisi Nüfus kaydı örneği aslı ve fotokopisi Malta´ da ikamet eden bir kişiden, başvuran kişiyi misafir edeceğini ve gerekirse kalışı süresince masraflarını karşılayacağını belirtir noter tasdikli davetiye mektubu Misafir eden kişinin iletişim bilgileri ve kimlik fotokopisi 3 adet fotoğraf 2 adet vize başvuru formu Aracı kuruma/Konsolosluğa teslim edilen tüm dosyanın fotokopisi Nüfus cüzdanı fotokopisi Evlilik cüzdanının aslı ve fotokopisi En fazla bir ay önce alınmış vukuatlı nüfus kayıt örneğinin aslı (anne, baba ve tüm kardeşlerin); evli ise eş ve tüm çocukları gösteren ayrıntılı aile toplum kağıdı Nüfus cüzdanı fotokopisi Tasdikli orijinal davetiye ve garantör olması durumunda garantörün gelir durumunu gösteren belgelerin kopyaları Otel rezervasyon teyidi veya ödemenin peşinen yapıldığını gösterir belge Nüfus cüzdanı fotokopisi Evlilik cüzdanı Nüfus kayıt örneği Otel tarafından Konsolosluğa çekilmiş otel önyazısı ve bütün masrafların ödendiğine dair voucher (makbuz) faksı Aile ve arkadaş ziyaretleri için onaylı orijinal davet mektubu Sicil sabıka kaydı Đkametgah belgesi Akraba veya arkadaş ziyareti olduğu takdirde, davette bulunan kişinin, ziyaretçinin masraflarını karşılayacağını garanti eden davetiye mektubu Güncellenme Tarihi: Haziran 2009 Avusturya Güncellenme Tarihi: Kasım 2009 Belçika Erişim Tarihi: Şubat 2010 Çek Cumhuriyeti Güncellenme Tarihi: Ocak 2010 Danimarka Erişim Tarihi: Şubat 2010 Estonya Güncellenme Tarihi: Kasım 2010 Finlandiya Güncellenme Tarihi: Ocak 2010 Fransa Erişim Tarihi: Şubat 2010 Hollanda Erişim Tarihi: Şubat 2010 Đsveç Erişim Tarihi: Şubat 2010 Đspanya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Đtalya Güncellenme Tarihi: Ocak 2010 Letonya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Litvanya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Macaristan Erişim Tarihi: Şubat 2010 Malta Erişim Tarihi: Şubat 2010 Lüksemburg Erişim Tarihi: Şubat 2010 Polonya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Portekiz Erişim Tarihi: Şubat 2010 Slovakya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Slovenya Erişim Tarihi: Şubat 2010 Yunanistan Erişim Tarihi: Şubat 2010 39 Belgelere ilişkin şikâyetler şu alt birçok belgenin yanı sıra banka hesapları, başlıklar altında sıralanabilir: kredi kartları, sahip olunan mal varlığı, var ise araç ruhsatı ve tapuların fotokopilerine Konsoloslukların çok fazla sayıda kadar bir dizi belgenin talep edilmesi, belge talep etmesi: “orantısız” bir uygulama olarak algılanmaktadır. Kısa süreli “turistik” amaçlı Hangi vize türüne başvurulduğundan bir seyahat için fazla zaman ve enerji bağımsız olarak, toplanması gereken uzun gerektiren belge toplama süreci ve dahası evrak listesi başlıca şikâyet konularından istenilen kimi belgelerin seyahat amacı ve birisidir. Söz konusu belgelerin temini hem süresi zaman hem de olduğunun tartışmaya açık olması, vize para kaybına neden olmaktadır. açısından başvurularında yaratmakta, Konsoloslukların belgelerin talep içeriğine ettiği ne kadar “caydırıcı” hatta bazı gerekli bir etki durumlarda seyahat kararını dahi etkilemektedir. Gelen ilişkin bazı şikâyetler: şikâyetlerde, bilgilerin gizliliği, bu durumun kişisel mahremiyet ve veri güvenliği açısından da sakıncalı bulunduğu Đş dünyası açısından talep edilen bazı dile getirilmektedir. belgeler, ticari ahlak ve ticari gizlilik ilkelerine aykırı adamları, özellikle, bulunmaktadır. ticari Đş ortaklarından alınması istenen bazı belgelerin (davet “Konsoloslukların talep ettiği belgeler arasında Türkiye’de gizliliği yasayla hüküm altına alınmış vergi beyanı, mal beyanı, banka hesap bilgileri gibi belgeler yer alıyor. Konsolosluklar kredi kartlarını talep ederek, özel hayatın gizliliği ilkesine aykırı hareket ediyorlar (…) vize başvurularında ticari ahlak ve ticari sır ayaklar altına alınıyor.” mektubu) ya da belgelemeleri gereken ticari faaliyetlerin, rakipleri ya da muadilleri karşısında kendilerini zor duruma düşürdüklerini ve eşit şartlarda rekabet etme gücünü azalttıklarını öne sürmektedirler. Đş dünyası dışında da turistik bir seyahat gerçekleştirmek isteyen farklı kesimlerden kişiler ibraz etmeleri gereken belgelerin niteliği konusunda oldukça şikâyetçidir. Örneğin AB ülkelerinden birine kısa süreli turistik seyahat yapmak isteyen bir kişiden, 40 Đş adamı/Ankara Konsolosluklar tarafından talep edilen ek belgeler ve bunların gerektirdiği ek işlemler / “Tarafımıza, Avrupa’daki üniversiteden gönderilen davet mektupları “sahte oldukları” gerekçesi ile kabul edilmedi ve mektupların faks ile konsolosluğa iletilmesi istendi (…) Bilim üretmek için AB’li muhatapları ile bir araya gelen veya gelmeye çalışan biz araştırmacılar ve akademisyenlerin, 2009 yılında bile vize uygulaması nedeniyle toplantı kaçırması ve vize alırken aşağılayıcı muameleye maruz kalması kabul edilebilir gibi değil. Bugün Avrupalı bir bilim insanı Avrupa’nın dört bir yanında araştırmalarını özgür bir şekilde sürdürebilirken, bizler hala vize engeliyle karşılaşıyoruz.” maliyetler: Yukarıda belirtildiği üzere, konsolosluklar ya da aracı kurum, ihtiyaç duyulması halinde ek belge isteyebilmektedir. Böylelikle, ilk aşamada talep edilmemesine karşın, ek belge istenilmesi (Noter tasdiği / apostil onayı / tercüme / garantör / davet yazısı gibi) başvuran kişi açısından maddi ve manevi kayıplara yol açmaktadır. Bir yandan hem öngörülenden vize uzun başvuru süreci sürmekte, diğer yandan ek belgelerin teslim edilmesi için hem para hem de zaman harcanmaktadır. Bunun yanı sıra, ilgili Akademisyen /Đzmir konsolosluk herhangi bir aracı kurum ile çalışıyor ise, aracı kurum ile tam yetkili olan konsolosluk ısrar ederek, vize başvurusunda bulunan tarafından kişinin istenilen belgeler açısından ilgili evrakı temin uyumsuzluklar bulunduğu belirtilmektedir. güçleştirmektedir Aracı kurumun talep etmediği bir belgenin yüzlerce daha sonra konsolosluk tarafından eksik bulunan bir kamu kuruluşundan vergi olarak nitelendirilmesi kişileri zor duruma levhasının düşürmekte, Bunun yanı sıra, eğer belgenin aslı sunuldu sürecin haksız yere şubesi ise, yol açmaktadır. alınamamasına getirilmektedir. orijinal belge ve orijinalinin uzamasına veya olumsuz sonuçlanmasına Konsoloslukların (Türkiye etmesini söz konusu kimi çalışanı istenmesi gibi). belgenin geri ilişkin şikâyetler dile Diğer taraftan, bu alınacak davet yoğunlaşmaktadır. konsolosluklar, binlerce konudaki şikâyetler “sponsor kurumdan taleplerine ilişkin şikâyetler: Bazı genelinde belgelerin mektubu” üzerinde Aktarılan şikâyetler arasında, başvuran kişi tarafından sunulan fotokopisini kabul etmemekte, orijinalinde davet mektubunun orijinal olup olmadığı sorgulanmakta, çoğu zaman “sponsor” kişi 41 mektubunun Bunun yanı sıra, Konsolosluk memurları doğrudan konsolosluğa teslim edilmesi tarafından vize başvurusunda bulunan kişi istenerek, başvuruda bulunan kişinin bir tarafından anlamda “güvenilirliği” sınanmakta ya da gerçekliğinin sorgulanması; vize alınmadan “güvenilir olmadığı” ön kabulüyle hareket uçak bileti rezervasyonu/seyahat sigortası edilmektedir. Ayrıca, mevcut olmayan ya yaptırılması zorunluluğu da başlıca şikâyet da konuları arasındadır. ya da kurumdan erişilmesi davet zahmetli belgelerin ibraz edilen belgelerin Konsolosluk tarafından talep edilmesi de Eğitim amaçlı vize başvurularında, bazı şikâyetler arasındadır. konsolosluklar tarafından talep edilen Vize başvuru formlarının yabancı bir dilde “banka teminat mektubu” ise bir başka doldurulması önemli zorunluluğu ve başvuru şikâyet konusudur. Bazı katılımcılar konsolosluklar alınan bursa ilişkin (varsa) tarafından “aşağılayıcı ve rencide edici” belgenin ibraz edilmesi halinde, böyle bir olarak nitelendirilen sorular diğer önemli mektubu sorunları teşkil etmektedir. konsolosluklar öğrencinin bursu olsun yada formu/mülakatlarda bazı talep etmezken; “Đçeriye giren bir toplu iğne bile iade edilmez denildi. Ben de başvuru sırasında verdiğim orijinal evrakların hiçbirini geri alamadım.” Đş adamı / Đstanbul 42 bazı olmasın (Erasmus Avrupa’da belirli programı süre eğitim dahilinde Vize Muafiyeti Belgesi: görecek Yukarıda belirtildiği gibi, Almanya, Avrupa öğrencilerde dahil olmak üzere), aylık belli Toplulukları bir miktar paranın bankada teminat olarak Adalet Divanı’nın Soysal davasında verdiği 19 Şubat 2009 tarihli gösterilmesini talep etmektedir. kararı doğrultusunda idari uygulamasında değişiklik Her ülke tarafından belirlenen kıstaslara ay içerisinde çekilmiş) göre Türk seyahat amaçları doğrultusunda iki ayı biyometrik geçmeyecek şekilde Almanya`ya vizesiz fotoğraf sunma zorunluluğu bir yandan giriş yapabilirler6: vize başvurularında maliyeti artırmakta, diğer taraftan bu özelliklere uymayan başvuruların Buna vatandaşları, yalnızca aşağıda belirtilen uygun, farklı ebat ve fonlarda güncel (son 6 yapmıştır. 1. Türkiye`de faaliyet gösteren bir işveren adına geçici süre ile hizmet vermek amacıyla: reddedilmesini kolaylaştırmaktadır. 1.1. Sınır aşan kişi ve yük taşımacılığında sürücü personel ve gemi veya uçakta görevli mürettebat; 1.2. Yurtdışındaki işveren adına teslimatı yapılmış sistem ve makinelerin montajını, bakımını ve tamir işlerini yapmakla görevli kişiler. 2. Kazanç getirici bir hizmet sunmak amacıyla seyahat edecekler: Kaynak: http://www.focanjazz.com/ Vize işkencesine albümlü protesto Caz gitaristi Önder Focan, yeni albümü “36mm Biometric”te vize için başvurduğu konsoloslukta yaşadığı fotoğraf sıkıntısını eleştiriyor. Önder Focan’ın albümüne de ismini veren parçası “36mm Biometric”, sanatçının iki yıl önce istenilen tüm evrakları toplayarak gittiği bir vize başvurusundan sonra ortaya çıkmış. “Evraklarım elimde, konsoloslukta uzun kuyruklar bekledikten sonra sıra bana geldiğinde fotoğrafımın istedikleri gibi biyometrik olmadığını söylediler. Tekrar fotoğraf çektirip yeniden sıraya girdim ve aynı sıkıntıları tekrar yaşamak zorunda kaldım. Tüm AB üyesi ülkeler Schengen vizesi istiyor ama ne yazık ki belli bir standardı olmuyor. Her seferinde bir daha uğraşıyorsunuz. 36 mm biyometrik olacak dediler. Biyometrik kelimesini bölersek “biyo” “hayat”, “metre” de bir ölçü birimi. Hayatı 36 milimetre boyunda bir vesikalıktan nasıl ölçüyorlar kafama takılıyor.” Kaynak: Hürriyet http://www.hurriyet.com.tr/gundem/12747498.asp Erişim tarihi: Kasım 2009 43 2.1. Sanatsal açıdan çok önemli değeri olan bir sunum veya gösteri yapacak olanlar (uluslararası düzeyde tanınan sanatçı ve sanatçı grupları, ki bu kişilerin sunumu veya gösterisi uluslararası bir mukayese yapıldığında diğerlerinden çok üstün olmalı); 2.2. Bilimsel açıdan çok önemli değeri olan bir sunum veya gösteri yapacak olanlar; veya 2.3. Sportif amaçlı gösteri yapacak olanlar (sadece geçimini ağırlıklı olarak bu işten kazanan profesyonel sporcular). 6 http://www.istanbul.diplo.de (Erişim tarihi: Ocak 2010) “Vize muafiyeti konusu son derece muğlak. Vize muafiyeti için bile neredeyse normal vize başvurusunda talep edilen belgeler kadar evrak topluyorsunuz (…) Üstelik bir de sınırdaki polisin bu tür bir belgeden hiçbir şekilde haberi yok (…) Muafiyet belgem olmasına rağmen gittiğim ülkenin sınır polisi tarafından sınırdan geri gönderildim.” Akademisyen / Đstanbul Almanya’nın Soysal Davası’na istinaden için seyahat edecek veya orada kalmak hayata geçirdiği bu uygulamada, vize isteyen kişileri kapsamamaktadır.7 muafiyetinden sadece hizmet sunanların hatta hizmet yukarıda sunanlar görüldüğü içerisinde üzere Söz de Soysal belirli almaksızın Almanya`da seyahat uygulamadır; yani için diğer geçerli ile ne ölçüde etmeden önce, Almanya`nın Türkiye’deki dış temsilciliklerinden “Vize yerine getirilmesi süresini kapsamakta ve Almanya kararı kategoride yer alan kişilerin Almanya`ya bulunma hakkı, sadece yukarıda anılan hizmetlerin sadece Davası ve örtüştüğü bir yana, yukarıda belirtilen grupların yararlanabileceği açıktır. Ayrıca, vize konusu uygulamanın kapsamı Muafiyet Belgesi” temin etmeleri tavsiye bir olunmaktadır. Bunun yanı sıra, yukarıda Schengen ülkelerinde bu uygulama geçerli değildir. Bu uygulama, Almanya`ya hizmet almak 7 Kasım 2009 tarihinde, Soysal Kararı’na dayanarak, Almanya’da yaşayan çocuklarını ziyaret etmek ve pasif hizmetten yararlanmak istemiyle dava açan bir Türk vatandaşının başvurusu, Berlin Đdari Mahkemesi tarafından değerlendirmeye alınmamıştır. Ancak, Berlin Yüksek Đdari Mahkemesi söz konusu kararı bozarak, hem davacının başvurusun değerlendirilmesi hem de dava boyunca Türk vatandaşının masraflarının karşılanması yönünde görüş bildirmiştir. 44 yer alan 1. veya 2. madde kapsamında Vize Almanya’ya şikâyetlerden seyahat edecek kişilerin Şikâyet Hattı de Projesi’ne iletilen görüleceği üzere, pasaport fotokopisine ek olarak birçok Almanya özelinde, Türk vatandaşlarına belgeyi ibraz etmeleri gerekmektedir8. kolaylık sağlamak amacıyla yapılan bu uygulama çerçevesinde “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’ne telefon ya bazı da e-posta aracılığıyla iletilen şikâyetler vatandaşlarının arasında, giderilememektedir. ardından Almanya’nın Soysal ve Türk mağduriyeti Hem kimlerin vize muafiyetinden yararlanmaya hak kazandığı pratikte ne gibi güçlükler yarattığı net bir net değildir hem de vize muafiyeti hakkı şekilde görülmektedir. Öncelikle, vizeden kazanılmış olsa dahi kişilerin vize muafiyet muaf olma kriterleri konusunda belirsizlik belgesinin yanı sıra bir dizi evrak sunması mevcuttur. Örneğin, kişi yukarıda anılan gerekmektedir. Görüldüğü üzere, kısa bir meslek gruplarından birine ait olduğunu ve süredir yürürlükte Almanya’ya vizesiz giriş yapmak için vize iyimser beklentileri muafiyet belgesini temin etmesinin yeterli uzaktır. Hatta “ikili” sistem daha fazla kafa olduğunu düşünmektedir. Bu doğrultuda, karışıklığına yol açmakta ve belirsizliği istenen belgeleri toplayıp konsolosluğa artırmaktadır. kişiye, bu yaşanmakta uygulamanın giden başlattığı kararının güçlükler öngörülemeyen aslında vizeden muaf olmadığı, normal prosedür çerçevesinde yeniden vize başvurusu yapması gerektiği söylenebilmektedir. Bu durum hem başvuru sürecini karmaşıklaştırmakta, hem de başvurusunu yeniden yapmak ve çok daha fazla belge toplamak zorunda kalan kişi açısından seyahatini aksatacak şekilde ciddi bir zaman kaybına yol açmaktadır. Hatta elindeki vize muafiyet belgesiyle Almanya’ya gidip, sınır polisi tarafından geri çevrilen örnekler de mevcuttur. 8 http://www.istanbul.diplo.de/Vertretung/istanbul/tr/07/Vi saMerkblaetter/Allgemeine__Informationen/Visa__Erleichte rung__DD,property=Daten.pdf (Erişim tarihi: Şubat 2010) 45 olan bu yerine uygulama getirmekten Vize başvuru ücretine ilişkin şikâyetler; Vize başvuru sürecinde “yancı / ayakçı” olarak tabir edilen kişilere ödenen ücretler ve masraflar (örn: Gelen şikâyetlerin birçoğunda, vize başvuru formunun doldurulması, başvuru ücreti/aracı kurum hizmet bedeli seyahat sigortası gibi); ve diğer masraflara ilişkin şikâyetler ön plana çıkmaktadır. Başvuru talebi işlemdeyken bilgi talep edilmesi halinde alınan Ücretlere ilişkin şikâyetler şu alt başlıklar ekstra ücretler (özellikle telefonda altında sıralanabilir: bilgi taleplerinde); Vize ücretlerinin çok fazla olması; Vize talebi reddedilince, vize ücretinin geri ödenmemesi; Aracı kurumlar tarafından talep edilen hizmet bedelleri; Uzun süreli / çok girişli vize taleplerinin kısa süreli / tek girişli Vize başvuru sürecinde talep sonuçlanması dolayısıyla yeniden edilen PIN Kodu ücretleri; vize başvurusunda bulunulması ve bunun yarattığı masraflar. Vize başvuru sürecinde ücretinin vize bankalara ödenmesinden Schengen Müktesebatı ve Üye Ülke kaynaklanan Uygulamaları banka komisyon ücretleri; Schengen Talep edilen belgelerin yarattığı Alanı, normatif açıdan bakıldığında, AB içerisinde yer alan diğer masraflar; alanlar gibi kendine ait kuralları olan (Schengen müktesebatı) bir standartlar Konsoloslukların farklı döviz değerlerden kurlarını bütünüdür. Bir diğer deyişle, AB düzeyinde sabitlemesi alınan kararlar uyarınca, Schengen Alanı’na sonucu her Konsolosluk için ayrı dâhil olmayı seçmiş ülkeler, üçüncü bir vize ücreti talep edilmesi; ülkelere karşı aynı kuralları uygulamakla yükümlüdür. Bu durumda, müzakere eden Bazı konsoloslukların vize ücretini ülke konumunda olmasına karşın, teknik Avro cinsinden kabul etmesi; açıdan üçüncü ülke (AB üyesi olmayan 46 ülke) olarak 539/2001 değerlendirilen sayılı AB Konseyi Türkiye, alanından çıkış yapılacağını belirten Tüzüğü9 yazı); uyarınca AB’nin kara listesinde (black list) Başvuruların 15 takvim günü içerisinde yer almaktadır. Kısaca, Türk vatandaşları sonuçlandırılması; AB ülkelerine girişte vize almakla yükümlü Başvurunun reddedilmesi halinde, ilgili ülke vatandaşları arasında yer almaktadır. Üye Devletin ret gerekçesi sunma ve Durum böyleyken, Schengen sisteminin karara düzgün zorunluluğunun işleyebilmesi için, Schengen itiraz yollarını açıklama bulunması yer almaktadır. ülkelerinin ortak prosedürler benimsemesi ve üye ülkelerin bunları yeknesak bir Ancak ne yazık ki pratikteki durum çok şekilde uygulaması gerekmektedir. Vize 10 ülke farklıdır. Örneğin standart olarak 60 Avro vatandaşlarına yönelik, 6 ay içerisinde üç olarak belirlenen Schengen vize ücreti; ayı aracı kurum hizmet bedeli, görüşme tarihi Kodu uyarınca, geçmeyecek kapsayan üçüncü kısa Schengen süreli kalışları vizesinde almak ortak için PIN kodu bedeli, banka standartların belirlenmesi, uygulamaların komisyon ücreti vs. gibi ek masraflar uyumlaştırılması nedeniyle 60 Avro’nun bir hayli üzerine getirilmesi ve daha amaçlanmaktadır. şeffaf hale Bu amaç çıkmaktadır. 11 Ayrıca, AB üye ülkeleri arasında da ücret bakımından farklılıklar doğrultusunda : göze çarpmaktadır (Bkz. Tablo – 26). Standart bir vize ücreti talep edilmesi (12 yaşından büyükler için 60 Avro); “Vize talebi sırasında, konsolosluk kapısında bile içeri alınmadan, kapıdaki demir parmaklıkların arkasından pasaportunuzu uzatmanızı istiyorlar.” Standart başvuru belgelerinin talep edilmesi (Başvuru formu, geçerli bir pasaport, fotoğraf, seyahat amacını gösteren belge, konaklama ve seyahat süresince gideri karşılayacak ölçüde maddi durum beyanı, sağlık sigortası Biyolog / Zonguldak ve vize süresi dolmadan Schengen 9 Council Regulation (EC) No 539/2001 of 15 March 2001 listing the third countries whose nationals must be in possession of visas when crossing the external borders and those whose nationals are exempt from that requirement (consolidated version of 19 January 2007. 10 Regulation (EC) No 810/2009 of the European Parliament and of The Council of 13 July 2009 Establishing A Community Code On Visas (Visa Code). 11 Vize Kodu, uygulanacaktır. 5 Nisan 2010 tarihinden itibaren 47 Tablo – 26: Ticari / Turistik vize için Konsolosluklar tarafından talep edilen vize ücretleri (*) Söz konusu ücretler Ocak 2010 tarihinde güncellenmiştir. Kabul Para Birim Belçika Finlandiya Fransa Đsveç Almanya Đtalya Hollanda TL € € TL € € TL Lüksemburg Yunanistan Portekiz Đspanya Avusturya Danimarka Polonya Estonya Litvanya Letonya Malta Çek Cum. Macaristan Slovakya Slovenya TL TL € € € TL TL € € € € € € € € Vize Ücreti 138 60 60 125 60 60 130 TL € € TL € € TL 138 TL 130 TL 60 € 60 €= 130,80 TL 60 € 130 TL 130 TL 60 € 60 € 60 € 60 € 60 € 60 € 60 € 60 € Aracı Kurum/Randevu Merkezi Hizmet Bedeli + Kargo Bedeli 45 TL Banka Komisyonu / PIN kodu ücreti Toplam (YTL cinsinden) ( 60 € = 130 TL) 9 – 11 TL 21 TL 9 – 11 TL 23 TL 40 TL 23 YTL 9 – 11 TL 9 – 11 TL 192 – 194 TL 130 TL 160 -162 TL 125 TL 162 – 164 TL 179 – 181 TL 153 TL 45 YTL 9 – 11 TL 26 TL 28 TL 9 – 11 TL 9 – 11 TL 192 – 194 TL 130 TL 130 TL 130,80 TL 175 -177 TL 167 - 169 TL 130 TL 130 TL 130 TL 130 TL 130 TL 130 TL 130 TL 130 TL 130 TL “Karşı firma tarafından antetli kağıda düzenlenen evrak ile vize başvurusunda bulunulmasına rağmen, vize talebim reddedildi ve ret gerekçesi olarak evrakta usulsüzlük yapıldığı söylendi. Bir iş adamı olarak böyle bir ithamı kabul etmem düşünülemez.” 48 Đş adamı / Bursa Sonuç olarak: Görüldüğü üzere, açıkça talep edilen ve aracı kuruma ödenen ücretlerle birlikte artan vize ücretlerinin yanı sıra “örtülü” masraflardan da bahsetmek mümkündür. Konsolosluk ve aracı kurum tarafından talep edilen belgelerin yarattığı masrafların (örneğin noter tasdikli tercüme vs.) yanı sıra vize başvuru sürecinde üçüncü kişilere ve kurumlara ödenen ücretler (örn: başvuru formunun doldurulması, çeviri masrafı vs.) maliyeti artırmaktadır. Buna ek olarak, vize talebi reddedilince, vize ücretinin geri ödenmemesi yaygın şikâyetlerden biridir. Ayrıca, uzun taleplerinin kısa süreli/çok girişli vize süreli/tek girişli şeklinde sonuçlanması nedeniyle mükerrer vize başvurusunda bulunulması ve her başvuruda vize ücretinin yanı sıra belge toplama maliyeti ciddi kayıplara neden olmaktadır. Özellikle AB ülkelerine iş amacıyla ya da proje amacıyla sık seyahat etmek zorunda olan kişiler her defasında aynı vize alma sürecinden geçerek, vize ücreti ve ek ücretleri (sağlık sigortası gibi) ödemek zorunda kalmaktadırlar. 49 Konsolosluk personelinin konuya ilişkin bir diğer önemli nokta da, muamelesi/fiziki koşullara ilişkin vize alma sürecinde sadece bilgi edinme şikâyetler; amaçlı telefon edilememesidir. Genel soruların telefonda yanıtlanabilmesi için, pin başvuru görevlilerinin sürecinde sergilediği edinmiş olmanız gerekmektedir. Bunun için de telefonda Gelen şikâyetlerde Türk vatandaşlarının vize kodunu kredi kartı numarasının verilmesi veya Konsolosluk bankaya ödenen ücret karşılığında alınan davranışlardan dekont ile pin koduna sahip olunmaktadır. şikâyetçi olduğu ortaya çıkmaktadır. Pin kodu olmadığı takdirde, otomatik çağrı yanıtlama sistemi devreye girmekte, vize Konsolosluk personelinin muamelesi ve başvurusunda konsoloslukların fiziki altyapısına ilişkin şikâyetler şu alt başlıklar yöneltmesini altında Konsolosluk kurum personeli personelinden / vize Konsolosluk telefonda bilgi almasını türleri için farklı karışıklığına kişilerde yol açmakta özgü’ bilgi zorlaştırmaktadır. Bir ile Vize başvurusunda dil sorunu, önemli bir belgeler engel olarak karşımıza çıkmakta, iletişim zorluğu, da aracı kurum personelinden telefonda alınamaması, personeli iletişimde yaşanan sıkıntılar; istenmesi, Konsolosluk yetkililerinden ya ‘duruma genel soru Yabancı dilin olmaması sebebiyle aracı bilgi alınamaması; bilgi ve kişilerin imkânsız hale getirmektedir. sıralanabilir: Farklı bulunan ve başvuru sürecini daha karmaşık hale getirmekte hem de olası kafa yanlış kişilerin anlaşılmaların yaşanmasına sebebiyet vermektedir. alabilmelerini başka hem deyişle, Konsolosluklardaki konsolosluk ya da aracı kurum yetkilileri sistemlerinin kişileri uygun vize türüne yönlendirmek düzensiz randevu olması (randevularda aksaklık yaşanması için temel soruları sormakta, ancak kişilerin gibi); aklına takılan türlü soru işaretlerini (vize türü, belge temini) gidermemektedir. Vize Konsoloslukların çalışma saatlerinin kâğıt türleri için standart şablonlar olduğu için, bu şablonların sorulara ve dışına ihtiyaçlara çıkarak, belirli uygun cevap üzerinde net ve açık olmasına karşın, randevu sisteminin düzensiz olması sebebiyle, işini ya da sorumluluklarını bir verecek muhataplar bulunamamaktadır. Bu 50 yana bırakarak, konsolosluğa giden kişi başvurularının hangi olarak gecikmeler ve düzensizlikler de saatte öngörememekte; görüşmeye randevuların alınacağını yoğunlaşmasına paralel belirgin şekilde artmaktadır. sarkması nedeniyle belirli saat dilimlerine yığılmalar yaşanmaktadır. Vize başvurusunda Randevu tarihlerinin bulunmak üzere kişiler, günün çok erken verilmesi saatlerinde sırada beklemeye başlamakta, başvurularında); (özellikle çok acil geç vize sistemin çok iyi işlememesi nedeniyle, bazen de çok geç saatlere kadar kuyrukta Vize başvurusu yapan kişinin seyahat bekleme devam etmektedir. Görüşmelerde tarihini istek ya da ihtiyaçlar doğrultusunda böylesine belirsizlikler olması, başvuran kişi net açısından hem zaman hem de enerji kurum kaybına yol açmaktadır. tarafından randevunun öngörülenden çok olarak ya belirlemesine da karşın, konsolosluk aracı yetkilisi daha ileri bir tarihe verilmesi yaygın bir şikâyettir. Bu sebeple, özellikle tekrarı mümkün olmayan önemli günleri (düğün, cenaze, mezuniyet gibi) kaçıranlar ya da çok önceden yaptıkları planlarını gözden geçirmek zorunda kalanlar bulunmaktadır. Hatta bazı gelen şikâyetlerde, randevu tarihinin seyahat tarihinden daha sonraki bir tarih için verildiği dahi belirtilmektedir. Özellikle vize başvurusunda talep edilen “Randevu sistemi düzgün çalışmıyor. Yetersiz personel ve sınırlı çalışma saatleri nedeniyle randevular aksıyor.” uçak biletini önceden (uygun fiyata ve değişmez tarife ile) satın almış, sağlık sigortasını seyahat tarihleri doğrultusunda yaptırmış Emekli / Đzmir kişiler açısından, randevu tarihinin çok ileriki bir tarihe verilmesi, ciddi maddi kayıplara yol açmaktadır. Konsolosluk ve aracı kurum, personel Önemli günleri kaçıran kişilerin kayıplarını kapasitesi açısından yetersiz olması ve telafi etmek elbette mümkün değildir ve çalışma saatlerinin sınırlı olması randevu bunun psikolojik boyutu proje katılımcıları sisteminin aksamasında rol oynamaktadır. tarafından “yıpratıcı” ve “sarsıcı” olarak Resmi tatil dönemleri öncesinde vize ifade edilmektedir. 51 “Annem sadece kızı ve torunlarıyla birlikte bir yılbaşı geçirmek istiyor. Maalesef Konsolosluk bunu anneme çok görüyor.” Ev Hanımı/Almanya Konsolosluk personeli / ile aracı kurum özel ya da yetkililerin sahip oldukları gücü güvenlik bilinçli görevlilerinin tutumu: bir şekilde kötüye kullanarak, onların bu zor durumunu suiistimal ettiğini ifade etmektedir. Bu asimetrik güç • Kaba davranış; dengesi, ciddi öfke ve tepkiye neden • Aşağılayıcı davranış; olmaktadır. • Keyfi davranış; konsolosluk görevlilerinin başvuran kişiler • Saygısız davranış. arasında Bunun yanı ayrımcılık sıra yaptığı, bazı keyfi uygulamalarda bulunduğu belirtilmektedir. Konsolosluk ve aracı kurum çalışanlarının Konsolosluk ve aracı kurum personelinin davranış ve tutumları, proje katılımcıları bazı tarafından “aşağılayıcı” başvuranlara karşı son derece çoğu zaman “onur kırıcı”, yardımcı bir şekilde davranılırken, diğerleri ve “rencide edici” olarak için hayatı bilinçli şekilde zorlaştırdıkları başvurularını algısı yaygındır. Elimize ulaşan şikâyet nitelendirilmektedir. Vize değerlendirmek veya buna aracı olmak formu üzere görevlendirilen kişilerin sergilediği bu vatandaşları, “2.sınıf”, “3. sınıf” hatta “5. tutum, vize başvurusunda bulunan kişiler sınıf” tarafından kabul edilemez bulunmakta ve yakınmaktadır. tepkilere yol şikâyetlerinde, açmaktadır. Katılımcılar zorunluluktan orada bulunduklarını ve bunu fırsat bilen görevli 52 ve telefon insan çağrılarında muamelesi Türk gördüklerinden Konsoloslukların fiziki koşulları ve Konsoloslukların ve aracı kurumların fiziki altyapısına ilişkin şikâyetler açısından ise, şartlarının elverişli olmaması, özellikle “vize şu başlıklar altında yoğunlaşmaktadır: evrakları dışında yanınızda hiçbir şahsi eşya bulundurmayınız” uyarılarına karşın, Aşırı koruma (konsolosluk araması tedbirleri girişlerinde veya kurşungeçirmez üst personel cam kişilerin yerin ile eşyalarını olmayışı, bırakabilecekleri vize bir görüşmelerini zorlaştırmaktadır. Konsolosluğa girişte aşırı ardında güvenlik görüşme gibi); önlemlerinin kurşungeçirmez alınması cam ve ardında gerçekleştirilen görüşme, vize başvurusuna Bekleme alanındaki gelen fiziki koşullara ilişkin yetersizlikler; kişilerde “güvenlik tehdidi” yarattıkları duygusu yaşamalarına neden olmaktadır. Kolaylaştırıcı imkânların (kilitli dolap, tuvalet gibi) bulunmaması. “Vizeyi almak için Konsolosluğa gittiğimde, Konsolosluktaki aşırı koruma önlemleri beni rahatsız etti. Zaten Konsolosluğa girerken elinizde sadece aracı kurum tarafından size verilen kağıdı tutabiliyorsunuz. Onun dışında hiç bir metal eşyayı içeri almanıza izin vermiyorlar. Bir de içeriye giriyorsunuz kurşungeçirmez camların arkasında Konsolosluk personeli ile görüşüyorsunuz. Bu ne anlama geliyor takdiri sizlere bırakıyorum (…) Güvenlik her şeyden önemli. Ancak ben bir üniversite öğrencisiyim; bunu da zaten verdiğim belgeler ile kanıtlıyorum. Ne tehdit oluşturabilirim ki?” Öğrenci / Antalya 53 Yukarıda sıralanan şikâyetlere “Đtalya maruz vize işlemleri mutabakatı” ve kalmamak için, bazı kurumların çeşitli Hollanda ile “Turuncu Halı” uygulaması konsolosluklarla münferit anlaşmalar içinde örnek bulunduğu ancak bunun yaygın olmadığı Balıkesir görülmektedir. Elimize ulaşan bazı şikâyet Gaziantep Ticaret Odası’nın Đtalya Đzmir formlarında, Başkonsolosluğu ile ticari vize protokolü kimi konsolosluklarla kurumların işbirliğinde bazı olarak Ticaret mevcuttur. bulunma verilmektedir. Odası’nın Kayseri Ayrıca, Romanya, Sanayi Odası’nın yönünde adım atmaya çalıştıklarını, ancak verdiği referans mektubu Almanya, Fransa konsoloslukların bu ve Đtalya konsolosluklarında kolaylaştırıcı çabaların sonuç vermediği yer almaktadır. işlev görmektedir. Buna karşın, zaten kısıtlı Bunun sayıda bulunan söz konusu anlaşma ve yanı ilgisizliği sıra, yüzünden ticaret ve sanayi odalarının genellikle TOBB kanalıyla bazı protokollerin konsolosluklarla giderecek, mevcut durumu iyileştirecek anlaşmaları mevcut rahatsızlıkları nitelikte olmadığı belirtilmelidir. bulunmaktadır. TOBB’un Đtalya ile olan “AB üyesi bir ülkenin, üst düzey bankacıları ile kredi konularında görüşmek için davet aldım. Sponsor kurumdan gelen davet mektubunda kurumun benimle ilgili her türlü masrafa kefil olduğu belirtilmesine rağmen, Konsolosluk benden 23 maddelik bir evrak listesi istedi. Ben de bu durumu protesto ederek toplantıyı iptal ettim ve durumu karşı tarafa ilettim. Muhataplarım bu duruma tabii çok üzüldüler (…) Đş adamlarına fırsat eşitliği tanımayan bu ülkeler ile ilgili bir şeyler yapmak lazım.” Đş adamı/Đstanbul 54 Maddi/Manevi kayba ilişkin konsoloslukların bulunduğu illere gitmek şikâyetler zorunda kalmakta; bu da başta ulaşım ve konaklama olmak üzere ciddi masraflara yol açmaktadır. Söz konusu kişi, vize Gelen şikâyetlerin birçoğunda (özellikle iş alabilmek dünyası, akademisyenler, öğrenciler) vize hayatına başvuru sürecinin uzaması veya reddi ailesini nedeniyle bulunmak amacıyla şehirlerarası seyahat maddi/manevi kayıplara uğranıldığı belirtilmektedir. için, ara bir süreliğine vererek bırakmak), (işini, vize normal okulunu, başvurusunda etmekte, ayrıca, vize başvurusu sonucu belli olduğunda da pasaportunu teslim Bu başlık altında gelen şikâyetler şu almak konularda yoğunlaşmaktadır: katlanmak gelen Konaklama / ulaşım / sigortaya için bazı eksik reddedilmesi Konsolosluk uzaması sürecin nedeniyle geri sebebiyle masraflar doğan (özellikle yapılan başvurularda ulaşım/konaklama masrafları ve işe/okula ara verme nedeniyle doğan maddi/manevi kayıplar); başvurularının zorunluluğu, özellikle şahsen iş yapılması adamları olmaktadır. Özellikle, konsoloslukların bulunmadığı illerde mukim vatandaşlar, vize başvurusunda bulunmak üzere Đstanbul, belgeyi ile tamamlamak yüz üzere) yüze bir Akademisyen/Đzmir için maddi kaybın yanı sıra zaman kaybına neden konsolosluğun veya görüşme kere daha “Başvuru sürecinde şahsen başvuru yapılması ve başvuru için Ankara’ya gitme ve vize sonucunda pasaportu elden alma zorunluluğu maddi ve manevi külfet yaratmakta (…) bu uygulama akademik çalışmaları zorlayıcı, hatta caydırıcı bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.” bizzat Konsoloslukların olmadığı illerden Vize Hatta gitmeleri gerekebilmektedir. başvurularının yapılması zahmete kalmaktadır. şikâyetlerde, gerçekleştirmek alınamaması; Vize zorunda aynı talep etmesi halinde, (ek belge sunmak, ilişkin yapılan ödemelerin vizenin veya yeniden Ankara, Đzmir gibi 55 sürecin uzaması nedeniyle, kişilerin hem Ek ücretlerin çıkması (form ücreti, çeviri ücreti gibi) ; maddi hem de manevi kayba uğradıkları görülmektedir. nedeniyle kaçırılan fırsatlar kapsamda, kişilerin akademik (öğrenci açısından yıl kaybı) ve Vizenin reddedilmesi veya sürecin uzaması Bu mesleki anlamda kazanılmış haklarından feragat (iş etmeleri konusu görüşmesi/fuar/toplantı/seminer olabilmektedir. /ders/üniversite gibi). alamadığı için fuarı kaçıran firma yetkilileri açısından, Erasmus programı kazanan çerçevesinde öğrencilerin burs burs bu Ayrıca, söz durum örneğin ciddi vize alternatif maliyetler doğurmaktadır. Bu tür kayıplar hakkını ise herhangi bir şekilde telafi edilememektedir. kaybetmesi ya da derslerine bir ay geç başlaması; araştırma amaçlı seyahatlere vize nedeniyle çıkılamaması; akademisyenlerin / doktorların uluslararası kongre ve katılamaması; seminerlere oda zamanında üyelerinin fuarlara gecikmesi ya da hiç katılamaması sıkça dile getirilen şikâyetler arasındadır. Davetli olunmasına, kabul alınmasına ya da burs kazanılmasına veya ders kayıtlarının yapılması, fuarda stant açılması, uluslararası seminer programında adı geçmesine karşın, vize verilmemesi ya da “Bir Erasmus öğrencisi olarak vize başvurusu sırasında herhangi bir Türk bankasında 2.500 Avro’luk teminat mektubu istediler. Üstelik bu paranın bir yıllık teminat kapsamına alınması gerekiyormuş (…) bu parayı bulmak için uğraşırken, gidişim 2 ay gecikti. Bu gecikme benim sınıfıma, üniversiteme ve ilk defa gittiğim bir ülkeye uyum sağlamamı etkiledi.” 56 Öğrenci/Đzmir Vizenin reddedilmesi veya sürecin uzaması nedeniyle kaçırılan ve tekrarı mümkün durumlar olmayan (düğün, cenaze, mezuniyet, ziyaret gibi); Pasaportun Konsolosluk tarafından uzun süreli tutulması nedeniyle ileri tarihli seyahat programlarında yaşanan sıkıntılar. Vize başvurusunun sonuçlanmaması uzun süre neticesinde, kişi, başvurusundan vazgeçse dahi pasaportu “işlemde” olduğu için, konsolosluktan geri alamamakta, alternatif program ya da seyahatlere katılamamakta, bu süre zarfında, yurtdışına çıkış yapamamaktadır. 57 staja gidecek öğrencilerden ise çalışma Vize talebi ve alınan vize arasındaki izninin talep edilmesi (Đspanya) örnek dengesizlikten kaynaklanan olarak verilmektedir. şikâyetler Bu çerçevede, Türk vatandaşlarına AB ülkeleri tarafından kısa süreli tek girişli C Talep edilen vize ile Konsolosluk tarafından tipi vize verilmesi yaygın bir uygulama verilen vize arasındaki farklardan doğan hatta neredeyse kural haline gelmiştir. Kısa şikâyetler şu konularda yoğunlaşmaktadır: süreleri kapsayan tek girişli vize uygulaması, vize için yapılan maliyetin Süre ile ilgili sorunlar; büyük ölçüde artmasına neden olmaktadır, zira Avrupa ülkelerine yapılan her seyahat Vize tipi (çok giriş / tek giriş) ile için yeniden vize başvurusu yapılması, vize ilgili sorunlar; ücreti ve sigorta ücreti başta olmak üzere, tüm masrafların yeniden yapılmasına yol Öğrencilere verilen D tipi vize nedeniyle herhangi Schengen bir ülkesinin açmaktadır. diğer Özellikle, başvurusunda ziyaret ticari bulunan iş vize dünyası açısından, Gümrük Birliği sebebiyle, malları edilememesi; serbest dolaşırken, aşamada ayrı Yaygın şikâyetlerden birini oluşturan bu kalması, haklı konuda, kişilerin talep ettiği süre ile Örneğin, Avrupa pazarı için mal üreten konsolosluk tarafından uygun görülen süre ihracatçı firmaların hareket dolaşımının tek arasında bulunduğu girişli kısa süreli vizeyle sınırlanması, her belirtilmektedir. Bunun yanı sıra çok giriş türlü ticari mantığa ve dengelere aykırı bir yerine tek girişli vize verilerek, kişilerin uygulamadır. Schengen belirgin vizelerde ya da akademik amaçlı vizelerde Öğrencilere de bu uygulamanın sürdürülmesi adeta verilen D tipi vize nedeniyle eğitim aldıkları kişilerin ilgili ülkede ya da Avrupa’da ülke Schengen bulunma süresini kısıtlamak, zorlu vize Erasmus prosedürleri nedeniyle de diğer geliş ve fazlasıyla kalışlarını şekilde büyük farkların alanında dolaşımı sınırlandırılmaktadır. dışında, herhangi ülkesini ziyaret değişim programının bir edememeleri, ruhuna aykırı bir uygulamadır. Ayrıca, Erasmus etmektedir. programı kapsamında değişime gidecek öğrencilerden önkoşul olarak oturma izni, 58 kendilerinin engellerle olarak Diğer engellemek karşı her karşıya eleştirilmektedir. taraftan, amacına turistik hizmet Bazı proje katılımcıları tarafından sınırlı olmasından ötürü, bu durum ciddi neredeyse norm halini alan kısa süreli tek tepki ve öfkeye yol açmaktadır. Çarpıcı bir giriş vize verme uygulamasının, ticari örnek vermek gerekirse, Türkiye genelinde kaygılardan bir kaynaklandığı üniversiteden Vakfımıza ulaştırılan önceki şikâyet formunda, formun şikâyet bölümü seyahatleri için uzun süreli/çoklu giriş vize boş bırakılmış ve formun en sonuna AB alan, ülkeleri düşünülmektedir. daha Zira, önceden daha çeşitli Schengen ile vize konusunda vizeleri ya da Amerikan vizesi bulunan bir şikâyetlerinin kişiye, bu süre zarfında (önceki başvuruları uygulamasının yarattığı yılgınlık sebebiyle ile arasında) AB ile her türlü temaslarını kestikleri ve maddi/manevi durumunda herhangi bir ilişkilerini asgari düzeyde sürdürmeyi tercih değişiklik olmamasına karşın kısa süreli/tek ettiklerine dair kısa bir not düşülmüştür. girişli vize verilmesi katılımcılar tarafından Katılımcıları büyük çoğunluğu tarafından, mantıklı “işkence”, son vize başvurusu bulunmamakta, keyfi bir uygulama olarak değerlendirilmektedir. bulunmadığı, “eziyet”, uygulamanın altında yatan bu uygulamanın caydırıcı bir etkisi olduğu Zira, gezilerde özellikle “aynı turistik eziyete bir amaçlı daha katlanmamak için” kişilerin Avrupa ülkeleri yerine Türk uygulamayan vatandaşlarına ya da bu vize denli uğraştırmayan ülkeleri tercih ettiği ifade edilmektedir. Basında yer alan haberlere göre, özellikle kısa turistik tatiller için vizesiz seyahat yapmayı tercih eden tatilcilerin yeni gözdesi Fas, Bosna Hersek, Hırvatistan, Tunus ve Suriye seyahat doğrudan etkilemektedir. gerekçelerden bağımsız olarak, pratikte, açıktır. vize olarak tanımlanan zorlu vize uygulaması, Türk vatandaşlarının Bu “çile” zira hiçbir gibi ülkelerdir12. Akademik ya da ticari amaçlı seyahatlerde ise ‘hareket alanı’nın daha 12 Söz konusu habere aşağıdaki adresten ulaşabilir: http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2009/11/28/vize_cilesi nden_bikan_tatilcinin_gozdesi_fas_tunus_ve_suriye (Erişim tarihi: Ocak 2010). 59 kararlarını elden teslim alıp, daha uzun süreli vize Genel şikâyetler veren bir ülkeden “tanıdıkları” vasıtasıyla vize temin edeceklerini taahhüt Gelen şikâyetler arasında genel anlamda etmektedirler. Eğer bu vaat gerçekleşirse, vize herhangi bir ülkeden vizesini alan kişi, prosedürüne ilişkin şikâyetler bulunmaktadır. Bu başlık altında gelen Schengen kuralları sebebiyle istediği şikâyetler şu konularda yoğunlaşmaktadır: ülkeden giriş yapabilmektedir. Böylece, vize almak isteyenler zorlu vize sürecine Vize sürecini kolaylaştırmayı katlanmak vadeden kişiler; zorunda çoğunlukla, daha kalmaksızın, yüksek bir ücret karşılığında (alınan vize süresi uzadıkça Gri pasaporta (hizmet pasaportu) ücret vize talep edilmesi; Yeşil artmaktadır), “aracı” vasıtasıyla, istediği ülkeden vize alabilmektedir. pasaporta vize talep edilmesi; Vize konusunda sıkıntıların yaşanılan Konsolosluklara iletilmesi durumunda, Konsolosluklardan cevap alınamaması; Sürecin uzaması pasaportun halinde Konsolosluklarda “AB ülkelerinin yükselttiği vize duvarını aşmak isteyenleri bu kez yancı adı verilen simsar tehlikesi bekliyor.” uzun süre rehin kalması nedeniyle programların iptal edilmesi sistemi, bu (yukarıda). Schengen başvuru Đş adamı / Đstanbul denli karmaşık ve çok parçalı iken, sorunlu her sistem gibi kendi “oyuncularını” üretmiştir. Aslında Katılımcılar müktesebatının tarafından “yancı” ya da bu tam da önlemeye Schengen çalıştığı bir “ayakçı” olarak tabir edilen bu kişiler, belirli durumdur. Bilindiği gibi, Schengen ile iç bir ücret karşılığında, kişilerin belgelerini sınırlarının 60 kaldırılmasıyla birlikte dış sınırlarının korunması daha büyük önem vatandaşlarının mevcut vize sistemi kazanmıştır ve bu doğrultuda üye ülkelerin karşısında yaşadıkları çaresizliği göstermesi ortak kurallar dâhilinde eşgüdüm içerisinde açısından önemlidir. bulunması kritik önem taşımaktadır. Diğer taraftan, yasal katılaştırılması ve uygulamaların ülkelerin yanı sıra, gelen şikâyetlerde farklı belirtildiği üzere, bazı “profesyonel” kişiler politikalar benimsemesi, kuraldışılığı, keyfi konsolosluklar önünde bekleyerek, vize uygulamaları ve son noktada yasadışılığı başvurusunda beraberinde sürede örnekte üye Bunun getirmektedir. görüldüğü Belçika’dan alamayan gibi, normal bir Yukarıdaki örneğin yollardan vize alma” “kısa vaadiyle kandırmaya çalışmaktadır. Ayrıca, gelen vize bazı e-postalar, kişisel deneyimleri neticesinde, kimi konsoloslukların belirli Fransa’dan uzun süreli ve çok girişli vize acenteler ile gizli işbirliğinde bulunduğunu temin etmekte ve Belçika’da dilediği sürece öne kalabilmektedir. Bu durum “vize ticareti” konsolosluk yetkilileri, şahsi başvuru için (visa shopping) olarak nitelendirilmektedir. gelen kişilerin işini geçersiz bahanelerle Ortak zorlaştırmakta ve maddi çıkar karşılığında politikası konsolosluklar makamları Sistemi’ne VIS) arası uygulamasını, işbirliğini arasındaki ve istişare vize sürmektedir. (komisyon alma Bu iddialara gibi) söz göre konusu sürecini acentelere yönlendirmektedir. Görüldüğü Bilgi gibi, bu uygulamalar, Schengen başvuru (Visa Information System- sisteminde adeta yozlaşmaya varan ciddi iyileştirmeyi 13 “yancı” garantili kişileri, vasıtasıyla vize kişi bulunan hedefleyen bütünüyle ters Vize düşmektedir. sorunlar Türkiye’deki Schengen başvuru sürecinin yaşandığının somut bir göstergesidir. bu denli zahmetli olması ne yazık ki Schengen adeta ruhuna teşvik uygulamalar aykırı uygulamaları etmektedir. Bu onaylanmamakla Diğer taraftan, bilindiği gibi, Türkiye’de tür lacivert, yeşil, gri ve kırmızı olmak üzere birlikte, dört çeşit pasaport kullanımda kişilerin kolay yoldan vize alma umuduyla bulunmaktadır. Diplomatik pasaport olan pasaport, kırmızıyı kredi kartı numaraları, dışarıda tutarak, proje tapu/ruhsat gibi kişisel belgelerini hiç katılımcılarının tanımadıkları bir kişiye emanet etmek büyük çoğunluk lacivert pasaport sahibi zorunda kalmaları, gelinen noktada, Türk olarak, vize alma sorununu en yoğun profiline baktığımızda, şekilde yaşamaktadır. Hizmet pasaportu Regulation (EC) No 767/2008 of the European Parliament and of the Council of 9 July 2008 concerning the Visa Information System (VIS) and the exchange of data between Member States on short-stay visas (VIS Regulation). 13 anlamına gelen gri pasaport sahipleri 61 kendilerinden vize talep edilmesine anlam verememekte ve bundan ötürü şikâyetçi olmaktadır. listesinde Başta akademisyenler ve ya da vize alma doktorlar olmak üzere, yeşil pasaport hızlandırılması sahipleri özelinde ise iki yaygın şikâyet kolaylığın sağlanmamasıdır. dikkat çekicidir. Birincisi, sürecinin konusunda herhangi bir bazı Avrupa ülkeleri yeşil pasaport sahiplerinden vize AB üye ülkeleri ve bazı Avrupa ülkelerinin istemezken, Türk diğerlerinin vize talebinde bulunması anlaşılmaz bulunmaktadır. vatandaşlarına rejimlerine ilişkin yönelik tablo aşağıda almaktadır (Bkz. Tablo – 27). Đkincisi ise, özel pasaport anlamına gelen ve Türkiye’de kamu hizmetinde belirli mevkiye ulaşmış kişilerin hak kazanabildiği tarafından sunulması beklenen evrak “Bir öğretim üyesi olarak, AB ülkelerine turistik seyahat bile olsa vizesiz girebilme hakkına sahip olmam gerekir. Çünkü devlet üniversitelerinde çalışan doçent ve profesör kadrosundaki bütün öğretim elemanlarına yeşil pasaport verildiği için, çoğu AB ülkelerine vizesiz olarak girebiliyor. Aynı statüde çalışan biz vakıf üniversitesi öğretim üyelerine, her başvurumuzda dalga geçer gibi üç ya da en fazla altı aylık vize verilmekte (…) Bu durumda kendimi aşağılanmış hissediyorum. Bu nedenle zorunlu olmadıkça, Avrupa ülkelerine seyahat etmiyorum.” Akademisyen/Đstanbul 62 vize yer Tablo – 27: Farklı pasaport türlerine göre Avrupa ülkelerinin Türk vatandaşlarına yönelik vize uygulaması Umuma Mahsus Pasaport Diplomatik Pasaport Hizmet Pasaportu Hususi Pasaport (Kırmızı) (Gri) (Yeşil) * Bir aya kadar olan seyahatlerde * Bir aya kadar olan seyahatlerde X X X X X X X X X X X (Lacivert) Almanya Arnavutluk Avusturya Belçika Bosna Hersek Bulgaristan Çek Cumhuriyeti Danimarka Estonya Finlandiya Fransa GKRY Hırvatistan Hollanda Đngiltere Đrlanda Đspanya Đsveç Đtalya Đzlanda Letonya Litvanya Lüksemburg Macaristan Malta Norveç Polonya Portekiz Romanya Sırbistan Slovakya Slovenya Yunanistan X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X * X işareti ile belirtilen pasaport sahibi Türk vatandaşları anılan ülkeye girişlerde vizeye tabiidir. * Söz konusu pasaport sahibi Türk vatandaşları, altı ay içerisinde üç ayı aşmamak kaydıyla, anılan ülkeye yapacakları seyahatlerinde vizeden muaftır. * Bu bilgiler Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nın resmi internet sayfasından alınmıştır (www.mfa.gov.tr) Erişim tarihi: Ocak 2010. 63 Bu tablodan da anlaşılacağı üzere Bulgaristan, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), Đngiltere, Đrlanda, Portekiz ve Yunanistan, gri ve yeşil pasaport sahibi Türk vatandaşlarına vize uygulamaktadır. Daha önce de vurgulandığı gibi, Türk vatandaşlarının vize konusunda yaşadığı sıkıntıları iletecekleri herhangi bir mercinin bulunmaması, tekrarlanan bir şikâyet olarak öne çıkmaktadır. Vize konusunda karşılaşılan şikâyet sorunların edilmesi Konsolosluklara durumunda ise Konsolosluklardan cevap alınamadığı belirtilmektedir. Diğer taraftan, Türkiye’deki resmi makamlar tarafından da vize konusunun sahiplenilmediğine oluştuğu yeterince ilişkin bir algı/kanı [email protected] görülmektedir. adresine iletilen şikâyet formları ve şikâyet hatlarına gelen çağrılarda, ilgili yetkililerin en üst düzeyde vize sorununa çözüm bulmaları yönünde somut adım atmaları istenmektedir. “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’nin, “sade vatandaşın” duygu ve düşüncelerini paylaşabileceği, tepkisini dile getirebileceği bir fırsat olarak görülmesi ve bunun yazılı ve sözlü her fırsatta belirtilmesi, bu projenin son derece isabetli bir şekilde ne kadar önemli bir sorunu ele aldığının göstergesidir. 64 Aile birleşimleri Bu başlık altında gelen şikâyetler şu konularda yoğunlaşmaktadır: Aile birleşimleri konusu, “Vize Şikâyet Hattı” Projesi kapsamında Sahte evlilik gerekçesi ile talebin yer reddedilmesi; almamasına karşın, bu konuda birçok şikâyet gelmiştir. Bu da söz konusu alanda sorun yaşandığının göstergesi Aile olarak birleşmelerinde Konsolosluklar tarafından talep yorumlanabilir. Aile birleşimlerine ilişkin edilen belgelerin niteliği (özellikle gelen şikâyetlerin birçoğunda, vize başvuru özel hayatı rencide edici nitelikte taleplerinin (özellikle oldukları Almanya), başvuruların çok uzun sürede Örneğin: sonuçlandırıldığı (bir sene) ve başvuru düğün video kayıtları, davetiye, sürecinde özel hayata ilişkin rencide edici çiftin alyans fotokopileri, düğüne sorular sorulduğu belirtilmektedir. davetli 2–3 kişinin yazılı ifadeleri, reddedildiği sıklıkla belirtilmiştir). Düğün fotoğrafları, gibi; Ret konusunda Almanya’nın ilk sırayı Çiftin çocuğu olmasına rağmen aldığı (36), onu Hollanda (5), Fransa (4) ve Belçika’nın (4) talebin reddedilmesi. izlediği görülmektedir (Bkz. Tablo - 28). Proje kapsamında bize iletilen şikâyetler, Türk vatandaşlarının aile birleşimine ilişkin Tablo – 28: Aile Birleşimleri yaşadığı şikâyetlerin sadece bir kısmını Ülke Şikâyet Sayısı oluşturmaktadır. Son yıllarda, AB kurucu üyelerinden Hollanda’nın öncülük ettiği ve Almanya 36 Almanya gibi başlıca üye ülkelerin hızla Hollanda 5 benimsediği, dil sınavı, uyum testi vb. gibi Belçika 4 aile birleşimi önündeki katı ve kısıtlayıcı Fransa 4 engeller, AB ülkelerinde ikamet eden Türk Bulgaristan 3 vatandaşları Đngiltere 3 doğurmaktadır. Avusturya 1 TOPLAM 56 65 üzerinde olumsuz etkiler Proje kapsamında yer almaması sebebiyle Bu ülkelere yapılan başvuru sayısının daha fazla ayrıntılandırılmamakla birlikte, diğer AB ülkelerine kıyasla yüksek olması burada önemli bir noktayı hatırlatmakta (Portekiz, Litvanya vb.) şikâyet oranlarını fayda var. Hem AB ülkelerine ilk girişi da göreceli olarak artırmaktadır. Diğer düzenleyen Schengen vizesi, hem de aile taraftan, Almanya, Hollanda, Fransa ve birleşimi ya da oturma izni gibi uzun süreli Belçika gibi ülkelerin Türkiye ile geçmişteki ikameti ilgilendiren konularda Almanya, ikili Hollanda etmenler devreye girmektedir. ve Belçika gibi ülkelerin ilişkilerinden kaynaklanan farklı şikâyetlerin yoğunlaştığı ülke sıralamasında üst sıralarda yer alması tesadüf değildir. “Her ay bir elemanımız, ayın önemli bir kısmını AB Konsolosluklarında vize başvurusunda bulunmak için geçiriyor. Bu durumda günlük programlarından feragat ediyor ve bunun getirdiği maddi ve manevi külfetle boğuşmak zorunda kalıyor (…) Hal böyle olunca vize başvuruları operasyonel maliyetlerimizi önemli ölçüde artırıyor.” Yönetici / Đstanbul 66 Geçmiş ve Bugün: AB’de Türk Kökenli Vatandaşlar Hatırlanacağı gibi, ilk olarak 30 Ekim 1961’de Almanya ve Türkiye arasında imzalanan anlaşmayı takiben Hollanda, Belçika, Fransa ile Türkiye arasında yapılan resmi anlaşmalar ile söz konusu ülkelerde ekonomik büyümeyi artırmak ve demografik açığı gidermek üzere Türkiye’den yabancı işgücü/emek talebinde bulunulmuş, Türkiye’nin olumlu yanıt vermesi üzerine belli başlı ülkelere ‘misafir işçi’ akışı yaşanmıştır. O dönemde gelen işçilere bir yandan kolayca çalışma izni sağlanıp, göçmen işçilerin aileleri ile birlikte göç etmesine yönelik daha liberal bir tutum benimsenmiş iken, 1967 yılından itibaren baş gösteren ekonomik durgunluk ile birlikte göçmenlere verilen çalışma izinlerine son verilmiş ve 1973 yılında yaşanan petrol krizinin ardından, Avrupa ülkeleri çalışma amaçlı her türlü göçün durdurulduğunu ilan etmiştir. Bu kapsamda, 1973 yılında Almanya’da çıkarılan “işçi alma yasağı”nın Türk işçileri üzerine olan etkilerine bakılacak olursa, söz konusu tarihten sonra Almanya’ya giriş yapan Türk işçilerin büyük çoğunluğunun önce turist olarak ülkeye giriş yaptığı - o dönemde turizm amaçlı girişler için Almanya Türk vatandaşlarından vize istemiyordu - ve daha sonra Almanya’da daha uzun süre kalabilmek için kendilerini sığınmacı olarak tanıttıkları belirlenmiştir. Almanya’da 1980’den itibaren başlatılan Türk vatandaşları için vize gerekliliği uygulamasının, dönemin siyasi ve ekonomik ortamının yanı sıra özellikle Türk vatandaşlarının Almanya’daki sığınma politikasını suistimal etmelerine engel olmak amaçlı çıkarıldığı ifade edilmektedir. Dönemin Dışişleri Bakanı Hans Dietrich Genscher tarafından, Federal Almanya’nın Türk vatandaşlarına yönelik vize uygulaması başlatmasına ilişkin 4 Temmuz 1980 tarihli notası ile ve 5 Ekim 1980 tarihinde hayata geçirilen bu uygulamanın gerekçesi ülkedeki “toplumsal barışı” sağlamak olarak gösterilmiştir. “Genscher, Almanya’nın vizesi ile yetinmemiş, o tarihte Avrupa devletleri arasında sınır denetimleri olmasına, yani bir Avrupa Devleti’nden diğerine zaten denetimsiz geçebilme hakkı olmamasına rağmen, diğer Avrupa Devletlerini de ikna ederek, onların da Türk vatandaşlarına vize alma mecburiyeti koymasını sağlamıştır. Sonuçta Benelüks ülkeleri (1 Kasım 1980’den itibaren) ve Fransa (5 Ekim 1980’den itibaren) Türk vatandaşları için vize uygulamasını başlatmışlar ve böylece Avrupa Devletleri birer birer kapılarını Türk vatandaşlarına kapatmışlardır” (Aksoy, 2007). Daha sonra Almanya’da sosyal-liberal koalisyonda Şansölye olan Helmut Schmidt de göçmenlerin geri dönüşünü sağlamak için aile bireylerinin Almanya’ya girişini engelleyen kısıtlamalar getirmiştir. 2 Aralık 1981’de çıkarılan yasa ile Almanya’ya gelebilecek olan aile bireylerinin yaşı 18’den 16’ya, daha sonra da 6’ya indirilmiştir (Herbert, 2001). 1960’lı yıllarda siyasi ve ekonomik konjonktür gereği olumlanan bir olgu olan göç, 1980’li yıllardan itibaren ve özellikle son yıllarda Batılı ulus devletler için istikrarsızlık ve korku kaynağı olarak resmedilmeye başlanmıştır (Kaya&Kentel, 2007:17). Đşte bu geçmişten gelen korku ve kaygılar bugün söz konusu ülkelerin göç ve göçmen politikalarına fazlasıyla yansımakta ve Türk vatandaşlarına yönelik daha katı politikalar uygulanmasına yol açmaktadır. Aile birleşiminde yaşanan sıkıntılar, bu gerçeğe işaret etmektedir. Bununla birlikte, geçmişin gerçekleriyle bugünün koşullarının belirlenmesi yanıltıcıdır. Bugün Almanya’daki üçüncü kuşak Türk ‘göçmenler’ birinci kuşağa kıyasla eğitim durumu, Almanca konuşma/anlama ve işgücüne katılma becerileri açısından çok daha ileride olup, hem ev sahibi ülkeye belirgin şekilde uyum sağlamakta hem de ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadır. Örneğin Türk Araştırmalar Merkezi (TAM) Vakfı tarafından yayımlanan Almanya’daki Türk Göçmenler hakkındaki çalışmada (*), Almanya’nın Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti’nde, 60 yaşın üzerindeki kişiler arasında herhangi bir eğitim almamış kişilerin oranı % 67,1 iken, bu oranın 30 yaşın üzerindeki kişiler için % 6,4’e düştüğü belirtilmektedir. Ayrıca, 30 yaşın üzerindekilerin %16,4’ü, Gymnasium (**) diploması almıştır. Almanca bilgisi bakımından, 60 yaşın üzerindeki nüfusun %30’u çok iyi / iyi düzeyde Almanca bilgisine sahipken, 30 yaşın altındaki kişilerde bu oran %75,9’dur. Đş kurma açısından ise, Türkler tarafından kurulan işletmelerin sayısı 1985 yılında 22,000 iken, 2003 yılında bu rakam 61,000’e yükselmiştir. Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti’nde sahibi Türk olan toplam 20,500 işletme ve 67,500 işyeri bulunmaktadır. Bu da Almanya’da yaşayan Türk vatandaşlarının bulundukları ülkede işgücüne etkin olarak katıldıklarının somut bir göstergesidir. (*) http://www.zft-online.de (Erişim tarihi: Ocak 2010) (**) Orta düzey öğrencilere hitap eden “Realschule”ler ve mesleki eğitim veren “Hauptschule”lere kıyasla, başarılı öğrencilerin gittiği “gymnasium”, tamamen üniversite ve akademik eğitime yönelik bir temel eğitim sunar. “Gymnasium”ları bitiren öğrenciler, Abitur denilen lise bitirme sertifikası sınavına girerek üniversiteye girme hakkına sahip olurlar. 67 68 Vize Şikâyet Hattı Tepkiler Nasıl Okunmalı? Gelen şikâyetlerde dile getirilen tepkiler, toplamak ve yüksek bir vize ücreti ödemek hem Türk siyasetçilerini ve karar alıcılarını zorunda hem de AB’yi hedef almaktadır. Özellikle geçtikten sonra Türk topraklarına giriş geçtiğimiz aylarda Sırbistan, Makedonya ve hakkı elde edebilecektir. Görünen o ki, bu Karadağ vatandaşlarına yönelik Schengen öneriyi vizesinin kaldırılmasının ardından, Türk ölçüde kişi tarafından dile getirilmektedir) vatandaşlarının bir anlamda vize konusunda Türkiye ile AB yaşadığı haksızlık ve kalacak, zorlu savunanlar bir süreçten (azımsanmayacak ayrımcılık duygusu daha da pekişmiştir. arasındaki Buna karşılık proje katılımcılarının, Türk üzere pratik açıdan böyle bir çözüm siyasetçileri ve karar alıcılarından beklentisi önermektedir. Elbette, bu tür öneriler iki yönlüdür: rasyonel olmamakla birlikte, konunun Đlk olarak, Suriye ve Libya asimetrik ilişkiyi gidermek ile karşılıklı vizelerin kaldırılması, bu ülkeler psikolojik ile ilişkileri geliştirmek için atılan adımlar açısından önemlidir. “Bizim ne yaşadığımızı her ne kadar olumlu olsa da esas sorunlu görsünler, alan olan Schengen vizesi konusunda kısas” ilerleme yaygınlaştığını kaydedilmesi öncelikli hedef olmalı; eziyet halini alan vize konusunda boyutunu ortaya anlasınlar” anlayışının koyması şeklinde toplumda “kısasa giderek söylemek abartı olmayacaktır. Türk vatandaşlarının mağduriyeti ivedilikle giderilmelidir. Đkincisi, AB vatandaşlarına Diğer taraftan, Türk kamuoyunda vize yöneliktir. Bu noktada “karşılılık” ilkesinin konusuna hayata geçirilmesi için Türk yetkililere Avrupa’ya ya da AB’ye duyulan karşıtlık yapılan çağrılar dikkat çekicidir. Birçok e- haline dönüştüğü gözlemlenmektedir. postada, düşük bir ücret karşılığında, az Gelen şikâyetlerin bazılarında, sayıda belge ile Türk topraklarına giriş uygulamasını Türkiye’yi küçük görme ve yapan yönelik dışlama olarak algılayan kişiler, buna karşı Schengen benzeri bir vize uygulanması tepki olarak Avrupa’yı değersiz görme önerisi refleksine sarılmaktadır. Avrupa vatandaşlarına kuvvetli duyulan öfke ve kızgınlığın vize bir şekilde Böylelikle, Türkiye’ye tepkilerin tırmanmasına neden olabilecek seyahat etmek isteyen Avrupa vatandaşları ve bu sebeple son derece tehlikeli olan bu aynen Türk vatandaşları gibi birçok belge tepkilerde, rasyonel değil son derece savunulmaktadır. 69 Aşırı milliyetçi reaktif ve duygusal temelli bir AB karşıtlığı Görüldüğü üzere, her ne kadar Birlik sezilmektedir. değerlerini” kurumları tarafından ciddi miktarda maddi geçmişe kaynak iletişim faaliyetlerine ayrılıyor olsa kurma da, Türk halkının zihninde AB üyeliği ile “Avrupa değersizleştirme, göndermeler (Osmanlı tarihsel yaparak hiyerarşi Đmparatorluğu tarafından adeta özdeşleştirilen serbest dolaşım Avrupa’ya ihraç edilen değerler vb.), hatta hakkının son kertede homojen bir bütün olarak deneyimlerin ortaya koyduğu üzere, vize görülen sorununun insanlık onurunu rencide eden Avrupa üzerinde “üstünlük tanınması bir yana, kişisel sağlama” eğilimi yaygındır. Haksız vize noktalara uygulamasının tetiklediği bu tutumlar aşırı ümitsizliğe neden olmaktadır. Son yıllarda olmakla AB üyeliğine verilen desteğin azaldığını göz birlikte, içe kapanmacı bir varması; Türk kamuoyunda zihniyete dönüşme potansiyeli açısından önünde uyarı AB’nin durum, Türkiye içerisindeki AB karşıtlarının hedeflerine bütünüyle terstir. Şöyle ki, AB, elini güçlendirmektedir. Son derece haksız halklar arası iletişime (people to people olan vize uygulaması devam ettiği sürece, contacts) ve sivil toplum diyaloğuna büyük kişisel mağduriyetlerin ötesinde, Türkiye ile önem AB arasındaki sivil toplum diyaloğunun niteliğindedir. vermekte; Bu Avrupa da değerlerinin yaygınlaştırılması için her yıl ciddi bir merkezli bir düşünce kuruluşu olan Open Europe tarafından Aralık 2008 tarihinde “The Hard Shell: EU Communication Policy and the Campaign for Hearts and Minds” başlıklı rapora göre, 2008 yılında Avrupa Komisyonu olursak, güçlendirilmesi hedefi zorlaşacaktır. kaynak ayırmaktadır. Örneğin, Đngiltere yayımlanan bulunduracak tüm iletişim faaliyetleri için 2,4 milyar Avro harcamıştır. Söz konusu meblağ Coca- Cola’nın her yıl küresel düzeyde harcadığı reklam bütçesinin neredeyse 3 katıdır14. 14 http://www.openeurope.org.uk/research /hardsell.pdf (Erişim tarihi: Şubat 2010) 70 mevcut Vize Şikâyet Hattı Genel Değerlendirme ve Çözüm Önerileri Türkiye gibi 1963 yılından itibaren AB ile girdiğimiz ortaklık ilişkisi içinde olan, 1999 yılından hedefin beri aday ve 2005 yılından beri katılım vatandaşlarına yönelik vize uygulamasının müzakerelerini yürüten bir ülke ile Birlik kaldırılması arasındaki işlemesi, Karadağ ve Makedonya vatandaşlarına vize bugün her zamankinden daha önemlidir. muafiyeti hakkını tanıyan Avrupa Birliği’nin, Türkiye ve Avrupa kamuoyları arasındaki söz konusu imkânı 1963’ten bu yana Birlik karşılıklı algıların ile ortaklık ilişkisi içerisinde bulunan ve taşımaktadır. 2005 yılından bu yana müzakereci ülke ilişkilerin düzgün önyargılar giderilmesi kritik ve yanlış önem bu dönemde, söz gerçekleştirilmesi Bunun en önemli yollarından biri serbest sıfatını dolaşımdır. Bir ülkenin ‘Avrupalılaşması’ ve tanımasının sivil toplumların birbirleriyle kaynaşmasının hakkımızdır. için gerekmektedir. taşıyan Türkiye talep konusu Türk Sırbistan, vatandaşlarına edilmesi en doğal AB’ye uyum en etkili araçlarından biri serbest dolaşımın önündeki engellerin Diğer kaldırılmasıdır. önem hatırlatmak açılırken, taşımaktadır. gerekirse, 6 Ekim ve “vizesiz Avrupa” yolunda önemli bir Kısaca adım teşkil eden belge güvenliği ve özelde müzakereler 2005 çipli tarihinde konusu nedeniyle, stratejinin diyaloğun siyasi ve geliştirilmesinini ihalenin iptal edilmesi ötelenen biyometrik pasaportlara geçiş halklarını yakınlaştırmak için özellikle sivil aracılığıyla konusunda neticesinde, belirsiz bir şekilde biraz daha üçüncü ayağında Komisyon, AB ve Türk toplum geçiş yüklenici firmadan kaynaklanan sorunlar Türkiye’ye yönelik üç ayaklı bir strateji Söz pasaportlara ivedilikle ilerleme kaydetmelidir. Son olarak yayımlanan Avrupa Komisyonu Raporu’nda önerilmekteydi. Türkiye, çalışmaları açısından büyük önem taşıyan Toplumsal bütünleşme açısından bu husus kritik taraftan, kültürel teşvik konusunda, Türk makamlarının hâlihazırdaki çalışmalarını hızlandırması büyük önem taşımaktadır. Batı Balkan etmekteydi.15 Müzakerelerin beşinci yılına ülkeleri vize muafiyeti hakkını elde ediyor iken; Türkiye’nin, halen çipli pasaporta 15 http://www.ikv.org.tr/icerik.asp?konu=degerlendirmeler &baslik=DEĞERLENDĐRMELER (Erişim Tarihi: Şubat 2010) 71 geçiş konusunda gerekli ev sunulan ödevini gerekçeler tamamlamamış olması, Türkiye’nin ‘Vizesiz olacağı için, Avrupa’ hedefinden çok uzak olduğunu dile konumda olacaktır. ortadan Türkiye daha kaldırılmış güçlü bir getiren kesimlerin elini güçlendirmektedir. Siyasi alan vize konusunda nihai çözümü Benzer şekilde, AB üye ülkeleri tarafından yaratması siyasi açıdan riskli görünen ülkelerle uzun alandaki kazanımlarımız, idari ve teknik ve zorlu sınırları bulunan bir ülke olarak, alandaki hazırlıklarımız ve sosyal ortam Türkiye’nin entegre sınır yönetiminde AB gibi standartlarını yeterli benimsemesi Birlik beklenen etmenler noktadır. gerekli değildir. Hukuki olmasına karşın sözü siyaset Son izlenmektedir. söyleyecektir. Bugüne dek elde edilen Türkiye’nin yasadışı göç yollarının geçiş hukuki kazanımlardan pratik faydalar elde noktasında olması (Asya, Afrika ve Avrupa) edilmesi tamamen siyasi ortama ve bu ve her yıl yaklaşık 500,000 ila 1 milyon alanda düzensiz göçmenin AB’ye giriş yapması bu olacaktır. Bu arada geçen sürede Türk konuyu daha da önemli hale getirmektedir. vatandaşlarının vize Nitekim, sınır yönetimi alanında mesafe mağduriyetlerini azaltacak kaydedilmesi halinde, Türkiye üzerinden diplomatik, Avrupa’ya düzeyindeki ciddi girişimlerin sürdürülmesi tarafından yakından giden kaçak göçmenler göstereceğimiz teknik ve başarıya bağlı konusundaki hukuki, sivil toplumlar ve desteklenmesi gerekmektedir. konusunda daha etkili bir şekilde mücadele etmek mümkün olabilecektir. Bu konu ile bağlantılı olarak, uzun bir süredir askıda Bu çerçevede, TOBB ve ECAS işbirliğinde bulunan AB ile Geri Kabul Anlaşması ĐKV tarafından hayata geçirilen “Vize müzakerelerinin başlatılması Şikâyet Hattı” Projesi, vize konusunda çerçevesinde, Türk yetkilileri tarafından yaşanan sıkıntıları sadece sistematik ve yapılan açıklamalarda, ‘eşit yük paylaşımı’ kategorik ilkesi olarak yetinmemiş, konunun insani boyutunu da Türkiye’nin kaynak ülkelerle geri kabul dile getirmiştir. Resmi belgelerde sadece anlaşması istatistiki ve ‘AB yeniden ile eşzamanlı imzalaması’ hususlarının bir veri şekilde olarak incelemekle ifade edilen belgelenmesi ile geçmişe “hikayelerin” anlayışla küreselleşen dünyada her an daha fazla sürdürüldüğünün kanıtıdır. Bu üç unsurun göz ardı edilen ‘insani boyut’un altı (geri kabul, sınır yönetimi ve biyometrik) çizilmiştir. Bu hususun AB düzeyinde sivil yerine getirilmesi halinde, Türkiye’nin ‘Vize toplum desteği sağlanması açısından son Kaldırılsın’ talebine karşı AB tarafından derece önemli olduğunu düşünmekteyiz. vurgulanması, kıyasla daha müzakerelerin farklı bir 72 Ayrıca, proje katılımcılarının kimlikleri gizli amacıyla, tutulmuş edilecek. ve kurum ismi verilmekten değerlendirilmeye Vize konusu devam ekseninde kaçınılmıştır. Bu şekilde, hiçbir kurumu zan haklarımızın takipçisi olmaya, hem vize altında bırakmadan ya da kişilik haklarını konusundaki güncel gelişmeleri (hukuki, ihlal etmeden, sorunu tüm boyutlarıyla en siyasi, gerçekçi şekilde ele aldığımız ve mevcut şikâyetleri veriler paylaşmaya devam edeceğiz. ışığında dengeli tespitlerde diplomatik), düzenli hem de olarak gelen sizlerle bulunduğumuz kanısındayız. Son olarak, bu proje ile bugünden yarına, Vize uygulamalarındaki rahatsızlıkları Konsolosluklar önündeki vize kuyruklarının azaltma yolunda öncü ve önemli bir sivil azalmayacağı ya da sadece bir kısmına yer girişim olarak değerlendirdiğimiz, verebildiğimiz Türk vatandaşlarının vize “Vize Şikâyet Hattı” Projesi kapsamında elde başvurularında ettiğimiz mağduriyetin ve paylaştığımız sizinle bilgilerin, bu raporda konunun AB Ancak, yaşadığı sıkıntı giderilemeyeceği Türk ve açıktır. vatandaşlarının vize kurumları ve Üye Devletlerin yanı sıra Türk konusundaki kamuoyu nezdinde gündeme taşınması ve alıcılar tartışılması açısından değerli bir kaynak farkındalık yaratmayı başaran bu projemiz, oluşturduğu inancındayız. Đki ay süresince bundan sonra yürütülecek uzun soluklu uygulanan Hattı” hukuki ve siyasi sürece zemin yaratması Projesi’ne 1000’e yakın çağrının gelmesi ve açısından doğru bir başlangıç noktasıdır. Şikâyet dahi “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’nin bu [email protected] adresine gelen e-postaların alanda önemli bir boşluğu dolduran ciddi varlığı, hem vize sorununun boyutunu bir başvuru kaynağı olmasını ve ileriki ortaya koyması, hem de böyle bir projeye dönemlerde söz konusu mağduriyetleri duyulan ihtiyacın büyüklüğünü göstermesi gidermeye açısından dikkat çekicidir. Bu gerçekten atılmasına katkıda bulunmasını temenni hareketle, ĐKV ediyoruz. eksikliğini duyduğumuz “Vize Hattı Şikâyet kapandıktan Mekanizması’nı olarak, sonra bugüne hayata bir kadar Đzleme geçirmeyi kararlaştırdık. Bu doğrultuda, “Vize Şikâyet Hattı” Projesi sona ermesine karşın, 18 Ocak 2010 tarihinden sonra bizlere iletilen tüm e-posta ve postalar, bundan sonraki çalışmalarımıza temel oluşturması 73 ve şikâyetlerine politika yönelik ilişkin yapıcılar olumlu karar nezdinde adımların 74 Vize Şikâyet Hattı Son Söz “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’nin gerçekleşmesinde değerli katkılarını bizlerden esirgemeyen; Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin Yönetim Kurulu ve Değerli Yönetim Kurulu Başkanı Sayın M. Rifat Hisarcıklıoğlu ile tüm Oda ve Borsa Başkanları’na; “Vize Şikâyet Hattı” Projesi'ni başlatma yönünde ilk adımı atan ve süreç boyunca değerli katkılarını bizden esirgemeyen ĐKV Brüksel Temsilcisi Sayın M. Haluk Nuray'a; Bu alandaki deneyim ve bilgi birikimini ĐKV ile paylaşan European Citizen Action Service’ın Direktörü Sayın Tony Venables’e; Đki ay boyunca “Vize Şikâyet Hattı” Projesi’nde tam zamanlı olarak çalışan ĐKV Uzman Yardımcıları Selen Akses, Damla Cihangir ve Çağdaş Özenmiş’e; Projenin duyurulmasında desteğini bizden esirgemeyen değerli basın mensuplarına; ve şikâyetleri ile projemize katkıda bulunan tüm katılımcılara; ĐKV Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Prof. Dr. Halûk Kabaalioğlu ile Genel Sekreteri Sayın Doç. Dr. Çiğdem Nas adına; en derin teşekkürlerimizi sunarız. 75 "Vize Şikâyet Hattı" Projesi çerçevesinde, vatandaşlarımızın vize alma sürecinde karşılaştığı sorunların takibine devam edilecek ve elde edilen yeni şikâyetler, düzenli aralıklarla hazırlanacak "takip raporları" ile kamuoyuna sunulacaktır. Amacımız, bu raporda özetlemeye çalıştığımız vize ile bağlantılı sorunlarda yaşanacak iyileşme veya gerilemenin belirlenmesi ve kamuoyu ile paylaşılmasıdır. Đleriki dönemlerde vize konusunda yaşayacağınız sıkıntıları 0212 270 93 00 numaralı telefonu arayarak veya [email protected] adresine e-posta göndererek bizlere iletebilirsiniz. "Vize Şikâyet Hattı" Projesi ve vize sorunu ile ilgili güncel gelişmeleri ise http://www.ikv.org.tr internet adresinden takip edebilir; haftalık olarak yayımlanan ebültenimize internet sayfamız üzerinden kayıt olarak, bu konudaki çalışmalardan haberdar olabilirsiniz. Saygılarımızla, Đktisadi Kalkınma Vakfı 76
