Kadınların Yeni Beceriler Kazandırılarak Emek Piyasası ile

"Kadınların Yeni Beceriler Kazandırılarak Emek Piyasası
ile Entegrasyonu"
Yaşamboyu Öğrenim Programı Da Vinci Yenilik Transferi Programı
2013-1- TR1-LEO05-47596
ORTAK ARAŞTIRMA RAPORU
İSTANBUL, 2015
1
İÇİNDEKİLER
Giriş……………………………………………………………………………………………………………………………………3
Avrupa'ya Genel Bakış…………………………………………………………………………………………………………..4
Ulusal Araştırma Sonuçları - İrlanda ..................................................................................................... 18
Ulusal Araştırma Sonuçları – Türkiye.................................................................................................... 18
Ulusal Araştırma Sonuçları İspanya ...................................................................................................... 18
Ulusal Araştırma Sonuçları - Almanya .................................................................................................. 21
Ulusal Araştırmaların Karşılaştırmalı Analizi ........................................................................................ 24
Genel Sonuçlar ..................................................................................................................................... 26
2
GİRİŞ
Bu Ortak Araştırma Raporu Avrupa çevresinde kadın istihdamı ve ortak üyeler arasındaki
kadın istihdam oranlarını etkileyen faktörler konusunda genel bir tablo çizmek amacıyla
W2LAB projesi araştırmacıları konsorsiyumu tarafından hazırlanmıştır. Ortakların
ülkelerinde kadın istihdamının geçmişi, mevcut durum ve kadın istihdamının önündeki
engeller ile kadın istihdam politikaları konusunda önceden yaptıkları anketler bu araştırmaya
kaynak teşkil etmiştir.
Araştırmanın etkisini ve etkililiğini artırmak için geçerli, güvenilir ve hesaplanabilir verilere
sahip kurumlar olan Avrupa Komisyonu, OECD, Ulusal Veri ve İstatistik Enstitüleri'nden
rakam ve veriler Ortak araştırma raporuna dâhil edilmiştir.
W2LAB proje konsorsiyumu, Ortak Araştırma Raporu'nun kadın sorunları, özellikle de kadın
istihdamı konusunda farkındalığı artıracağına ve karar verici mercilere de kadın sorunları ve
kadın istihdamı konusunda kararlar almak konusunda avantaja sahip olma fırsatı vereceğine
inanmaktadır.
W2LAB projesi uygun eğitim, atölye, seminer ve ürünler ile kadınların girişimcilik
becerilerini artırarak kendi hesabına çalışan kadınların sayısını artırmayı hedeflemektedir.
Proje hakkında ayrıntılı bilgi için lütfen bakınız: www.w2lab.eu
W2LAB ARAŞTIRMA EKİBİ
3
AVRUPA'YA GENEL BAKIŞ
Avrupa'da Kadın İstihdamının Özellikleri
Avrupa'da kadın istihdam oranları
Son yollarda kadın istihdamında yaşanan önemli artışın meydana gelme biçimi, büyük oranda
benimsenen tarihsel bakış açısına dayanmaktadır. 1970'den bugüne, tamamıyla yeni bir olgu
olarak Avrupalı kadınların emek piyasasına kitlesel bir akış teşkil etmeye meyilli olması çok
sık görülen bir durumdur. Daha uzun bir tarihi bakış açısının benimsenmesi halinde, durumun
aslında tam tersi olduğu fark edilecektir; yani kadınların ücret karşılığı istihdamda kitlesel
olarak görülmemesinin norm olduğu dönemler Avrupa tarihinde istisna olarak görülebilir. Bu
bakımdan, örneğin Fransız kadınların istihdam oranları 1961 senesinde 19. yüzyılın
başlarından beri en düşük düzeylerini yaşarken (%28,2) 1806'da Fransız kadınların %29,4'ü
emek piyasasında aktifti.
1990'ların başında kadın istihdam oranı (%37,9) 1896 ile 1921'de ulaştığı (%35 ve %36)
ekonomik faaliyet oranlarını geçmeye yeni yeni başlamıştı. Bu, durmadan kadın istihdamının
şu anki yüksek oranlarının fena etkileri olacağını ilan edenlerin tehlike nidalarının yeniden
değerlendirilmesini gerektirmektedir! Kadınlar Avrupa ülkelerinin ekonomik üretimine hep
katılmışlardır. Fakat kadınların ekonomik faaliyet modellerinin zaman içinde değişmiş olduğu
doğrudur. Başlangıçta kadınlar kırsal ve tarımsal üretimde, ticaret ve el sanatları alanlarında,
genelde evden veya ekonomik üretim ile ev içi yeniden üretim arasındaki sınırın net olmadığı
yapılarda çalışmışlardır. 20. yüzyılın ikinci yarısında, ev dışı maaşlı istihdamın gelmesiyle
bütün Avrupa'daki kadınların ev içi ve mesleki gerçeklikleri tamamen dönüşüm geçirmiştir.
Avrupa'daki kadın istihdam oranlarının genel anlamda artmış olmasına rağmen, AB ülkeleri
arasında kayda değer farklar bulunmaktadır. Erkeklerin faaliyet oranları Finlandiya'da
%62'den Portekiz'de %80,5'e değişiklik gösterirken, kadın istihdam oranları arasındaki
farklar aşikâr şekilde daha büyüktür: İspanya'da %32,3'ten İsveç'te %76,1'e (Tablo 1).
Avrupa ülkelerinde kadın istihdamında görülen son zamanlardaki büyümeye rağmen, bu
seviyelerin hala Amerika Birleşik Devletleri gibi dünyadaki diğer sanayileşmiş ülkelerdeki
seviyelerin çok altında olduğunu belirtmekte fayda vardır. İstihdamın tarihi gelişmesi açık bir
şekilde cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Bu yüzden Avrupalı erkekler için büyük
oranda yüksek eğitimin yaygınlık kazanması, son 50 yıldır da emeklilik yaşlarının düşmesi ve
orta yaş gruplarındaki istikrarlı oranlardan dolayı (25-49 yaş), en genç ve en yaşlı yaş grupları
(25 yaşın altındaki) için olan istihdam oranlarında bir düşüş görülmüştür. Kadınlar için ülkeye
göre en küçük ve en büyük yaş gruplarına ilişkin çeşitli gelişmeler olmuştur; fakat kadınların
istihdam yaşı arasındaki büyük artış 25 ile 49 yaş arasında olmuştur. Kadın istihdamında
görülen son zamanlardaki artış da çocuk doğurma ve çocuk yetiştirme yaşlarındaki Avrupalı
kadınların faaliyet kalıplarındaki değişikliklerin bir sonucudur. (Maruani 1995: 109).
Çalışan nüfustaki maaşlı işçilerin oranı için de aşağı yukarı aynı şey geçerlidir. Maaşlı işçinin
statüsü, kendi adına çalışan veya işveren olanların statüsünden farklıdır. Genelde kadın işçiler
erkek işçilere oranda daha yüksek oranda maaşlı olarak çalışır (1990'da kadınlar için bu oran
4
%85 iken, erkekler için %79'dur - Tablo 2). Fakat maaşlı işçilerin sayısında ülkeden ülkeye
önemli farklar mevcuttur. Bu farklar hem ekonominin farklı sektörleri arasındaki iş dağılımını
(birincil, yani tarım, balıkçılık vb.; ikincil, yani sanayi üretimi ve imalat; üçüncül, yani hizmet
sektörleri) hem de emek piyasası içerisinde erkek ve kadınların farklı dağılımlarını yansıtır.
Genel anlamda kadınlar maaşlı çalışmanın hâkim olduğu üçüncül sektörde toplanmıştır. Tablo
2’ye baktığımızda görüyoruz ki:
Kadın istihdam seviyelerindeki artış büyük oranda maaşlı işçilerin çoğunluğundan
kaynaklanmaktadır; son on yıldaki kadın istihdamı gelir getiren işlerin önünü
açmıştır. (Maruani 1995: 109).
Farklı sosyal yardım sistemlerinin kadınlar istihdam oranlarını ve kadın çalışan nüfus
arasındaki maaşlı işçiler oranını eşit şekilde etkilediğinden bahsetmekte fayda vardır:
Devlet politikaları kadın istihdamı için olan talebi, kadınların iş piyasasında istihdam
edilmiş veya işsiz olarak tanımlanmasını, çocuk bakımı ve diğer kısıtlamaların
maliyetine bağlı olarak çalışma kararına tesir eden maliyet ve faydaları
etkileyebilir. (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1996, No 9: 2).
Maaşlı kadınların oranı kamu sektörünün büyüklüğüne bağlı olarak değişiklik gösterir.
Yunanistan ve Lüksemburg haricinde neredeyse bütün AB üyesi ülkelerde kadınların kamu
sektöründe çalışma oranları erkeklerden daha yüksektir. Kamu sektörlerinin gelişiminin kadın
istihdamı üzerinde çifte etkisi vardır. Öncelikle çocuk bakımı, toplumdaki yaşlı, hasta ve
engelli üyelerin bakımlarına yönelik kamu tarafından finanse edilen tesislerin mevcudiyeti
kadınların çalışma piyasasına erişimini kolaylaştırır. İkinci olarak da bu hizmetlerin kamu
tarafından karşılanması kadın işgücü için olan talebi artırmaya yarar.
Tablo 1: Avrupa'da erkek ve kadınların istihdam oranları, 1992
(Çalışma yaşındaki toplam nüfusun %'si olarak çalışan nüfus)
Ülke
Kadınlar
Erkekler
Toplam
Almanya (*)
%54,4
%76,5
%65,6
Avusturya
%56,8
%75,6
%66,3
Belçika
%44,5
%67,6
%56,2
Danimarka
%67,8
%76,3
%72,1
İspanya
%32,3
%66,2
%49,2
Finlandiya
%60,4
%62,1
%61,2
Fransa
%51,3
%67,3
%59,3
Yunanistan
%36,8
%69,5
%53,1
İrlanda
%36,5
%66,0
%51,3
5
İtalya
%37,8
%71,1
%54,4
Lüksemburg
%46,1
%76,4
%61,5
Hollanda
%50,8
%75,6
%63,4
Portekiz
%59,0
%80,5
%69,5
Birleşik Krallık
%60,4
%74,5
%67,5
İsveç
%76,1
%78,3
%77,2
(*) Yeni Länder Kaynakları hariç olmak üzere: Rubery ve ark. ii 1996 : 284.
Tablo 2: Avrupa'da erkek ve kadınların maaşlı istihdam oranları, 1991
(Çalışan nüfus arasında maaşlı işçilerin %'si)
Ülke
Kadınlar
Erkekler
1983
1991
1983
1991
Almanya
%86,9
%90,5
%87,7
%88,0
Belçika
%80,8
%84,7
%82,1
%81,5
Danimarka
%90,2
%92,9
%81,5
%86,0
İspanya
%66.9 1
%74,5
%70.7 1
%74,3
Finlandiya
%73.0 2
%72,0
%79.0 2
%78,0
Fransa
%84,3
%87,5
%81,9
%82,7
Yunanistan
%44,6
%54,7
%50,2
%52,4
İrlanda
%85,8
%89,6
%69,7
%69,8
İtalya
%73,7
%75,8
%69,8
%69,4
Lüksemburg
%85,7
%89,1
%88,3
%89,2
Hollanda
%88.3
%88,4
%87,7
%88,6
Portekiz
%64.8 1
%67,9
%70.3 1
%71,1
Birleşik Krallık
%93,8
%92,0
%86,5
%81,3
1 1987 Verileri; 2 1985 Verileri Kaynak: Maruani 1995 : 108.
6
Eğitim seviyesine göre kadın istihdam oranları
Genel anlamda yüksek vasıflı kadınlar daha az vasıflı vatandaşlarına göre emek piyasasına
daha iyi entegre olurlar. Ayrıca eğitim seviyesi, kadınlar çocuk sahibi olduğunda veya
kadınlara başka ailevi sorumluluklar yüklendiğinde daha da büyük bir rol oynar. (Bulletin on
Women and Employment in the E.U. 1995, N? 6: 1). İlginçtir ki:
"yetkinlik seviyelerinin göz önünde bulundurulması yeni ulusal benzerlik ve
farklılıklara yol açar. Ülkeler arasındaki istihdam düzeylerinde görülen farklılıklar
özellikle de düşük vasıflı kadınlar için, iyi eğimli kadınlara ilişkin olduğundan çok
daha belirgindir." (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1995, N 6: 2).
Tablo 3 Avrupa topluluğunun farklı ülkelerindeki yüksek vasıflı kadınların istihdam oranları
arasında büyük bir yakınlık varken, ortaöğretimi bitirmemiş kadınların daha geniş bir dağılım
gösterdiğini ortaya koymaktadır. Yüksek vasıflı kadınlar ile düşük yetkinliklere sahip kadınlar
arasındaki istihdam düzeyi farkları bazı ülkelerde diğerlerine göre daha belirgindir. Örneğin
yüksek vasıflı kadınlar ile düşük vasıflı kadınlar arasındaki istihdam oranı farklı İspanya,
Yunanistan ve İtalya'da, Birleşik Krallık'ta olduğundan daha büyüktür. (Bulletin on Women
and Employment in the E.U. 1995, N 6: 2).
Vasıf düzeyleri kadın istihdam oranlarını etkileyen tek etmen değildir; istihdam biçimleri de
istihdam oranlarını etkiler. Bütün Avrupa Topluluğu (AT) ülkelerinde annelerin tam zamanlı
işlere katılımları yetkinlik düzeylerine bağlı olarak artmaktadır; bu durum özellikle de
yükseköğrenim derecelerine sahip kadınlar için geçerlidir. İleri eğitime sahip annelerin
%45'inden fazlası yedi AB ülkesinde tam zamanlı çalışırken, Danimarka (%45) ve Portekiz
(%61) hariç okulu bitirmeyen annelerin üçte birinden daha azı tam zamanlı bir işte
çalışmaktadır.
Tablo 3: Yetkinlik Seviyesi ve Annelik Durumuna Göre Kadın İstihdam Oranları, 2039 yaş grubu, AB 12, 1991
Üniversite Toplam
Aile durumu Ortaöğretim İleri
Üniversite Toplam Ortaöğretim İleri
öğretim Derecesi
öğretim Derecesi
Eğitim
durumu
Ülke
Almanya
%77,4
%86,7
%92,9
%85,4
%44,8
%53,9
%61,8
%51,9
39
Belçika
%72,1
%88,8
%94,6
%83,9
%58,2
%76,9
%86,1
%70,3
16
Danimarka
%75,9
%85,3
%94,2
%85,6
%82,4
%89,4
%95,2
%87,6
+
2
7
İspanya
%62,2
%81,0
%92,2
%73,7
%39,1
%61,2
%83,9
%46,8
37
Fransa
yok
yok
yok
%84,3
yok
yok
yok
%69,9
17
Yunanistan
%50,6
%70,9
%89,5
%61,1
%37,4
%47,7
%81,2
%47,4
22
İrlanda
%71,9
%84,3
%91,1
%82,7
%29,5
%46,8
%68,1
%40,7
51
İtalya
%64,9
%83,5
%94,6
%73,9
42,4
%67,4
%88,6
%51,6
30
Lüksemburg
%78,5
%95,1
%93,4
%83,2
%41,0
%48,9
%68,6
%43,5
48
Hollanda
%76,1
%84,0
%93,1
%84,0
%36,3
%53,9
%69,5
%48,1
43
Portekiz
%78,7
%80,0
%98,1
%81,7
%72,7
%86,8
%96,2
%76,9
6
Birleşik Krallık %98,2
%89,8
%94,4
%90,3
%56,0
%64,3
%74,0
%59,2
34
Toplam E12
%85,9
%93,6
%83,7
%48,3
%60,0
%76,2
%57,8
31
%77,1
yok = Mevcut veri bulunmamaktadır. Kaynak: (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1995, N? 6: 8).
Aile durumuna göre kadın istihdam oranları
Anneliğin istihdam oranları üzerindeki etkisi benzerdir. Bir bebeğin gelişi kadın istihdam
oranları bazı ülkelerde diğerlerine kıyasla daha büyük oranda etkiler. Fakat
İstihdam düzeylerindeki ulusal farklılıklar kadınların yetkinlik düzeyleri hesaba
katılsa bile annelikten sonra aynı kalır. Ülkeler arasında kadın istihdam oranları
arasındaki benzerlik çocukları olan iyi eğitimli kadınlar için, çocukları olmayan iyi
eğitimli kadınlara göre daha azdır. (Bulletin on Women and Employment in the E.U.
1995, N? 6: 2).
8
Genel anlamda kadınlar içinse, istihdam oranlarındaki en büyük fark en az vasıflı anneler
arasındadır. İleri eğitimli kadınlar bütün anneler içinde en yüksek istihdam oranlarına sahiptir.
Bu durum, Danimarka hariç en yüksek eğitim düzeylerine sahip olanlar arasında bile,
anneliğin kadınların mesleki faaliyetleri üzerinde olumsuz bir etkisi olmasına engel
olmamaktadır (Tablo 3).
Yükseköğretimin annelerin istihdam oranları üzerindeki etkisi ülkeden ülkeye değişiklik
göstermekle birlikte, olumlu yöndeki etkisi beş ülkede belirgin bir şekilde görülmektedir:
İspanya, Yunanistan, İtalya, İrlanda ve Hollanda. Bu ülkelerde annelerin istihdam oranları
orta öğretime sahip kadınlara kıyasla yüksek eğitim derecelerine sahip kadınlarda iki katı
daha yüksektir. (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1995, N? 6: 3).
Annelik, istihdam oranları ve istihdam modelleri arasındaki ilişki bir ülkeden diğerine
değişiklik göstermektedir. Annelerin iş oranları yalnızca tam zamanlı ve yarı zamanlı iş
oranlarında farklılık göstermekle kalmaz (Grafik 16), istihdamda harcadıkları zaman da kendi
ülkelerinde baskın olan yarı zamanlı iş türüne göre değişiklik gösterir. Bazı ülkelerde yarı
zamanlı işler çok kısa çalışma günleri içerir; mesela Hollanda'daki yarı zamanlı işlerin üçte
biri haftada 10 saatten az çalışma içerir. Aynı şey Birleşik Krallık'taki yarı zamanlı işlerin
dörtte biri ve İrlanda ile İspanya'daki yarı zamanlı işlerin de beşte biri için geçerlidir. Diğer
ülkelerde yarı zamanlı işler çok daha uzun saatler gerektirebilir. Özellikle de Danimarka’da
(annelerin %70'i yarı zamanlı işlerde çalışır), Fransa'da (%46), Portekiz'de (%43) ve
Yunanistan'da (%47) bazen haftada 25 saatten uzun çalışma süreleri görülmektedir. (Bulletin
on Women and Employment in the E.U. 1995, N? 6: 5).
Annelerin istihdam oranlarını ve şekillerini etkileyen diğer faktörler de çocukların sayısı ve
en küçük çocuğun yaşı şeklindedir. Bu alanda hem yakın zamana ait hem de güvenilir veriler
bulmak zor olmakla beraber; Tablolar 4A ve 4B bu iki olgunun 1990'ların başlarındaki
etkilerini göstermektedir. Tablo 4A Avrupa ülkelerinin çoğunluğunda, bir çocuğa sahip
olmanın kadınlar için aşılamaz bir engel teşkil etmediğini göstermektedir. On iki ülkenin
yedisinde, tek çocuğa sahip annelerin istihdam oranları 20 ila 59 yaş grubundaki kadınlar için
olan genel istihdam oranlarından bile daha fazladır.
Tablo 4A: Çocuk sayısına göre kadın istihdam oranları, 20-59 yaş grubundaki kadınlar.
Ülke
Çocuksuz
1 çocuk
2 çocuk
3 çocuk veya
daha fazla
Almanya (*)
%67,3
%59,6
%48,6
%36,0
Belçika
%49,4
%68,4
%67,3
%46,6
Danimarka
%81,7
%89,1
%88,8
%79,7
İspanya
%34,8
%42,0
%40,4
%31,8
Fransa
%68,6
%77,3
%69,9
%39,6
Yunanistan
%42,7
%50,8
%48,6
%44,8
İrlanda
%49,2
%40,4
%35,7
%26,3
9
İtalya
%41,1
%52,7
%46,4
%36,1
Lüksemburg
%45,6
%44,3
%33,7
%31,9
Hollanda
%56,8
%50,5
%48,0
%37,2
Portekiz
%54,5
%68,9
%69,9
%57,1
Birleşik Krallık
%77,1
%67,3
%55,6
%40,0
E12
%60,5
%60,9
%55,6
%40,0
Kaynak: (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1992, N? 1: 8).
Tablo 4B: En küçük çocuğun yaşına göre göre kadın istihdam oranları, 20-59 yaş
grubundaki kadınlar, 1990
Ülke
0-2 yaş
2-7 yaş
7-14 yaş
7 yaştan 14 yaştan
küçük
küçük
Almanya (*)
%41,5
%52,8
%61,5
%46,7
%49,8
Belçika
%63,9
%68,9
%61,5
%66,5
%66,3
Danimarka
%84,2
%89,6
%90,2
%86,6
%87,3
İspanya
%40,2
%44,2
%37,3
%42,5
%41,7
Fransa
%61,5
%69,4
%72,7
%65,1
%66,4
Yunanistan
%46,5
%48,6
%50,3
%47,6
%48,7
İrlanda
%37,4
%32,3
%31,7
%35,0
%34,6
İtalya
%49,5
%51,1
%47,3
%50,4
%50,4
Lüksemburg
%37,3
%38,6
%40,3
%38,0
%39,1
Hollanda
%40,0
%45,4
%54,0
%42,3
%44,6
Portekiz
%69,0
%70,5
%66,2
%69,9
%69,5
Birleşik Krallık
%46,5
%61,6
%76,1
%53,3
%57,5
E12
%49,7
%57,1
%59,3
%53,3
%54,9
Kaynak: (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1992, N? 1: 8).
Bu, kadın istihdamının özelliklerini belirleyen nesil etkisini belirmektedir; yani çocuksuz
kadınlar kategorisi hem hiç çocuğu olmamış kadınları hem de hayatlarının belli bir
aşamasında çocuk sahibi olmuş ama artık doğrudan bu çocuklardan sorumlu olmayan yaşça
büyük kadınları kapsamaktadır. Danimarka istisna olmak üzere, kadın istihdam oranları üç
10
veya daha fazla çocuğa sahip anneler için önemli ölçüde düşmektedir. Ülkelerin
çoğunluğunda, iki çocuğa sahip anneler ile üç çocuğa sahip anneler arasında; iki çocuğa sahip
olan anneler ile tek çocuğa sahip anneler arasında olduğundan çok daha büyük bir boşluk
vardır. (Tablo 4A).
En küçük çocuğun yaşına bağlı olarak istihdam oranlarında görülen farklılıklar (Tablo 4B);
bölüm 2.2.2.'de sunulan ekonomik katılımın farklı modelleriyle yakından ilişkilidir. Dört
ülkede (Belçika, Danimarka, Fransa ve Portekiz) kadın istihdamının kesintisiz doğası, küçük
bir çocuğu olan (2 yaştan küçük) çalışan kadınların seviyesinin yüksek olmasından (%62)
anlaşılabilir.
Avrupa'da kadın ve işsizlik
İşsizlik, Lüksemburg'ta %3,5'tan İspanya'da %24'e kadar olmak üzere ülkeden ülkeye
değişmekle birlikte, Tablo 7'de İsveç ve Birleşik Krallık istisna olmak üzere AB'deki her
yerde kadınların işsizlik oranı erkeklerinkinden daha yüksektir. Kadınların son yıllardaki
büyük oranlı işten çıkarmalardan erkeklerin baskın olduğu sanayi sektöründen daha az
etkilendiği üçüncül sektörde çalışma eğilimi göstermelerine rağmen bu durum geçerliliğini
korumaktadır.
Tablo 8'de Avrupa'daki genç kadınların karşılaştığı belirli istihdam güçlükleri
belirtilmektedir; yani genç kadınların işsizlik oranları Avrupa genelindeki kadınlar için %11,1
iken, yaşça büyük kadınlar için iki katı kadar, %21,2'dir. Almanya ve Avusturya hariç olmak
üzere, bütün AB ülkelerinde genç kadınlar arasında görülen yüksek işsizlik problemi vardır ve
özellikle de iş piyasasına ilk defa girmeye çalışan kadınlar işsizlikten sert bir darbe yer.
İspanya'da 25 yaşın altındaki genç kadınların yarısından fazlası 1994'te iş arıyordu.
Bu verilerin yorumlanması ve kıyaslanması hiç de kolay değildir. Öncelikle, cinsiyet
sözleşmesinde erkeğin eve ekmek getiren taraf olarak düşünülmesi görüşünün hâkim olduğu
toplumlarda eşler ve küçük çocukları olan kadınlar gibi belli kategorilerdeki kadınların emek
piyasasından yokluğunun meşru görülme olasılığı yüksektir. Bu yüzden bu kategorilerde yer
alan kadınlar işsiz de olabilir; fakat aynı koşullardaki bir erkekle aynı şekilde işsiz olarak
görülmeyecek ve muhtemelen kendilerini de öyle düşünmeyeceklerdir. İkinci olarak da, belli
bir ülkedeki işsizlik yardımı sisteminin kurallarına göre, iş arayan kadınların işsiz olarak
kaydolması olasılığı daha yüksek veya daha düşük olabilir.
Tablo 8: Avrupa'da genç yetişkinlerin cinsiyetlerine göre işsizlik oranları, 1994
Ülke
Almanya (*)
Avusturya
Belçika
Kadınlar
Erkekler
Toplam
%8,2
%7,7
%7,9
%2.9
1
%3.9
%25,8
%22,6
11
1
%3.5
%24,1
1
Danimarka
%14,0
%12,7
%13,4
İspanya
%50,1
%40,9
%45,0
Finlandiya
%29,9
%36,9
%33,6
Fransa
%31,9
%27,2
%29,5
Yunanistan
%36,9
%19,7
%27,7
İrlanda
%22,3
%25,4
%24,0
İtalya
%36,3
%28,8
%32,1
Lüksemburg
%7,4
%5,6
%6,5
Hollanda
%9,5
%11,9
%10,7
Portekiz
%17,1
%13,7
%15,2
Birleşik Krallık
%11,4
%17,4
%14,7
İsveç
%19,8
%25,3
%22,6
E15
%21,9
%20,5
%21,2
(*) 1993'teki yeni Länder 1 verileri de dâhil olmak üzere
Kaynak: Rubery (ve ark. ii) (1996) Women and the European Employment Rate: 301.
Emek Piyasasındaki Cinsiyet Ayrımları
Çalışan Avrupalı kadınların gerçekliklerinin daha ayrıntılı bir analizi için aynı zamanda emek
piyasasındaki erkek ve kadınların farklı pozisyonları, yani cinsiyetçi iş bölümü dikkate
alınmalıdır. Cinsiyetçi iş bölümü iki farklı biçimde olabilir; bunlar "yatay" ve "dikey"
ayrışmadır.
Yatay ayrışma
Yatay ayrışma kadınların ekonominin belli sektörlerinde toplanmasına atıfta bulunan bir
terimdir. Geleneksel olarak, bu biçimdeki bir ayrışma kadınların ve erkeklerin en geniş üç
ekonomik sektör arasındaki dağılımının incelenmesiyle başlar: tarım ve madencilik olan
birincil sektör; endüstriyel üretim ve imalattan oluşan ikincil sektör ve hizmetleri barındıran
üçüncül sektör. Endüstriyel toplumların evrimi boyunca, üçüncül sektörde yoğunlaşan çalışan
nüfusun oranında sürekli bir artış olmuştur.
Bu olgu özellikle de çalışan kadın nüfusu için belirgindir (Tablo 11) 1980'ler ve 1990'lar
boyunca, yeni işlerin büyük bir çoğunluğu hizmet sektöründe olmuştur; tarım ise büyük
oranda küçülmüş ve imalat en iyi ihtimalle istikrarlı bir iş gücü seviyesini sürdürebilmiştir. Bu
evrim çoğu Avrupa ülkesinde kadınların emek piyasasına büyük ölçüde giriş yaptığı tarihi bir
döneme denk gelir. İşsizlik oranlarında son zamanlarda görülen artışlarından sorumluların
inanmamızı istediği şekilde, erkekleri geleneksel olarak bulundukları pozisyonlardan
uzaklaştırmaktan çok uzak olan kadınlar, bu dönemde oluşturulan yeni işlere sürüklenmiştir.
Tablo 11 'de gösterildiği üzere, üçüncül sektörde bulunan kadınların oranı, Danimarka'da
%55,6'dan, Yunanistan'da %36,7'ye olmak üzere ülkeden ülkeye değişiklik göstermekle
beraber, bir bütün olarak emek piyasasındaki kadınların oranından her zaman yüksektir. İşçi
12
piyasasının mevcut yeniden yapılandırması, teoride emek piyasasının geleneksel cinsiyet
ayrımında değişikliklere neden olmalıydı. Uygulamada ise, son zamanlarda meydana gelen
değişikliklerin emek piyasasındaki kadınların pozisyonunu dönüştürmek için çok bir etkisinin
olmadığını görüyoruz.
Kadınlar, yalnızca büyüyen sektörlerde geleneksel olarak erkek işi kabul edilen işlere
girebilmiştir. İstikrarlı bir iş gücüne sahip diğer sektörlerde ise cinsiyetler arasındaki ayrışma
aynı kalmış, hatta artmıştır (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1993, No.3 : 2).
Benzer şekilde, en çok kadınlaşan sektörlerdeki iş sayısının artışı da özellikle kadınlara fayda
sağlamıştır. Bu işlerdeki kadınların oranı böylelikle artmıştır ve şimdi kadınlar önceden
"kadın işi" olarak sınıflandırılan işlerde her zamankinden daha çok yoğunlaşmış durumdadır.
Geleneksel olarak erkek kabul edilen bir istihdam sektörünün boyutunun aynı kalması veya
azalması durumunda, bu sektörlerdeki erkek/kadın orantısı hemen hemen aynı kalmıştır.
(Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1993, No.3: 2). Bu genel modelde ulusal
anlamda birkaç istisna mevcuttur. 1980'ler boyunca çok düşük bir başlama noktasından
itibaren kadınların istihdam oranlarında güçlü bir artış görülen ülkelerde ikincil veya
endüstriyel sektörde kadın istihdamında bir artış görülmüştür. İspanya, Yunanistan ve
Portekiz'de durum bu şekildedir. Bu durumda bile, ikincil sektör işlerinde kadınların payı
üçüncül sektördeki değişiklerle boy ölçüşememektedir.
Tablo 11: Kadın istihdamının sektöre göre ayrışması, AB 12, 1990
(her bir sektörde çalışan kadınların %'si)
Ülke
Tarım
Sanayi
Hizmet
Toplam
Almanya (*)
%43,9
%25,4
%50,8
%40,4
Belçika
%26,0
%19,4
%46,4
%45,9
Danimarka
%23,1
%26,8
%55,6
%45,9
İspanya
%27,1
%16,8
%42,1
%31,9
Finlandiya
%32,8
%27,0
%59,8
%48,7
Fransa
%34,4
%24,8
%51,8
%42,5
Yunanistan
%44,5
%23,5
%36,7
%35,2
13
İrlanda
%10,4
%21,8
%45,2
%33,1
İtalya
%35,4
%24,5
%39,4
%34,2
Lüksemburg
%33,3
%10,9
%45,7
%34,4
Hollanda
%27,3
%16,0
%47,0
%37,9
Portekiz
%49,7
%31,8
%46,6
%42,1
Birleşik Krallık
%22,7
%23,2
%53,9
%43,2
E12
%35,3
%23,6
%48,4
%39,2
(*)
Yeni Länder hariç olmak üzere.
Kaynak: (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1993, N? 2: 3 ve Finlandiya için,
Statistics Finland, 1995, Women and Men in Finland, Living Conditions 1, Helsinki).
Dikey Ayrışma
Dikey ayrışma kadınların mesleki hiyerarşinin belli düzeylerinde yoğunlaşması veya
buralarda aşırı temsili şeklindedir. Cinsiyetçi iş bölümünün bu boyutu kadınların yüksek
eğitime erişimi ışığında incelenmelidir. Örgün eğitimin en prestijli görevlerin elde
edilmesinde oynadığı rol ülkeden ülkeye değişse de, yetkinlik kaldıracının kadınların en
prestijli mesleklere erişiminde önemli bir rol oynadığı anlaşılmıştır. Bütün Avrupa
ülkelerinde, kadınların yüksek eğitime erişimlerinin olması sosyal ve mesleki hiyerarşide en
prestijli konumlara erişimlerini kolaylaştırmaktadır. Tablo 12'de de görüldüğü üzere,
bilimsel, teknik ve liberal mesleklerde çalışan erkeklerin %16'sının temsil edilmesine karşılık
kadınlar %19 ile oransal olarak daha fazla temsil edilmekle birlikte, bu alanlarda iş gücünün
hala yalnızca %45'ini temsil etmektedirler.
Bu sektörlerde çalışan insanların daha büyük bir oranı Avrupa Birliği'ndeki en zengin
ülkelerde görülmektedir ve bu da bu gibi pozisyonlara erişimi olan kadınların sayısını
etkilemektedir. Fakat kadınların istihdam oranlarıyla mesleki hiyerarşideki en prestijli
seviyelere erişimleri arasında doğrudan bir ilişki olduğuna dair istatistiksel bir kanıt
bulunmamaktadır. Kadınların mesleki hiyerarşide zirveye daha yakın olması ne en yüksek
kadın istihdam oranlarına sahip ülkelerde ne de kadınların devamlı istihdam kariyer
modellerini benimseme eğilimi gösterdiği ülkelerde görülmesi doğru orantılı bir durum
değildir.
Bu mesleklerde çalışan kadınların nispeten ayrıcalıklı konumu Avrupa emek piyasasında
çalışan kadınların yalnızca %19'unu ilgilendirmektedir. İşçi piyasasının en prestijli
seviyelerine olan bu erişim kadın istihdamının diğer temel özelliklerine, yani özellikle de
14
büyük oranda kamu sektöründeki bakım mesleklerinde yoğunlaşmalarına bağlı şekilde
incelenmelidir. Kadınların yetkinlikleri sayesinde kıdemli konumlara gelmeleri durumunda
bile, erkeklerle aynı mesleklerde çalışıyor olmaları ve aynı çalışma şartlarına maruz kaldıkları
garanti edilememektedir.
Eğitim bir mesleki alan içerisindeki erkek ve kadınların farklı dağılımları için mükemmel bir
örnek teşkil etmektedir. Öncelikle 1. kategorideki kadın öğretmenlerin sayısı (bkz. Tablo 12)
ülkeden ülkeye büyük farklılıklar göstermektedir. Bu yüzden bu kategorideki kadınların
%60'ından fazlası Portekiz gibi bir ülkede öğretmenlik yapmaktadır ve Portekiz, eğitim
sektöründe çalışan en yüksek kadın oranına sahipken, Danimarka'da bulunan bu kategorideki
kadınların %20'sinden azı öğretmendir. Eğitim sektörü, bütün Avrupa'daki iyi eğitimli
kadınların en büyük işverenlerinden birisini oluşturmaktadır. 1990'da eğitim sektörü farklı
üye ülkelerdeki kadın istihdamının %5'i ile %12'si arasında bir orana tekabül etmekteydi.
Hollanda haricinde Avrupalı öğretmenlerin çoğunluğu kadındı. Fakat kadınlar çoğunlukla ilk
ve orta öğretimde yoğunlaşırken, üniversite eğitiminde erkeklerin açık ara baskın olduğu
görülmektedir. Bu da kadınların doğal yeteneklerinin özel tabakadan, mesleki bir faaliyet
olarak küçük çocukların eğitimine seferber edilip aktarılma fikrini yansıtmaktadır. Eğitimde
çalışan erkek sayısının açıklanmasında maaş düzeyleri önemli bir faktördür. Bu sektördeki
maaş düzeylerinin özellikle düşük olması durumunda bile, kadınların öğretmenlik
kariyerinden cayma olasılığı erkeklere göre çok daha düşüktür. Bazı ülkelerde, kadın
öğretmenlerin sayısında son zamanlarda görülen artış, eğitim sektöründeki ilgili maaş
düzeylerindeki önemli düşüşe denk düşmektedir.
Tablo 12: Kadın ve erkeklerin istihdam kategorisine göre dağılımı, AB 11, 1990
İstihdam kategorileri
Kadın
istihdamı/ Emek piyasasının istihdam kategorisi
Erkek istihdamı
payı
(% olarak)
1. Bilimsel, teknik ve liberal
meslekler avukat, öğretmen,
45/55
hemşire, bilim insanı vb.
Kadınlar
(% olarak)
Erkekler
(% olarak)
%19
%16
%2
%4
%30
%11
2. Müdürler ve İdari yönetici, üst
düzey yönetici vb.
23/77
3. Fiziksel Olmayan İdari
Personel sekreteri, veznedarlar,
64/36
büro çalışanı vb.
15
4. Mağaza müdürleri da dâhil 49/51
olmak üzere İşletme ve Satış
%12
%9
66/34
%20
%7
34/66
%
%7
%12
%45
-/100
-
%1
41/59
%100
%100
5. Dolaylı ve Dolaysız Hizmetler
polis, kuaför, temizlikçi vb.
6. Çiftçiler ve tarım işçileri
7. Fiziksel işçiler
Tarım işçileri hariç üretim, inşaat, 16/84
vb. sektörlerinde çalışan işçiler
8. Silahlı kuvvetler
Toplam İstihdam (AB 11 ülke)(*)
(*)
İtalya hariç olmak üzere
Kaynak: (Bulletin on Women and Employment in the E.U. 1993, N? 3: 2).
Öğretmenlik maaşının düşük olması, iyi eğitimli erkekleri bu mesleği seçmekten alıkoyuyor
gibi görünmektedir. Bu mesleğin kadınlar için çekici olması öğretmenlik ile aile
sorumlulukları arasında bir uyum olması açısından açıklanamaz. Öğretmenlerin çalışma
saatleri ülkeden ülkede büyük değişiklikler göstermekle kalmaz, aynı zamanda erkekler en
kısa çalışma saatlerine sahip öğretmenler arasında genelde baskındır. Örneğin Hollanda'da,
yarı zamanlı öğretmenlik çok yaygındır, fakat bütün öğretmenlerin %60'ı erkektir. (Bulletin
on Women and Employment in the E.U. 1993, N? 3: 3).
Bütün AB ülkelerinde kadınların eskiden erkeklerin kalesi olarak algılanan mesleklere erişimi
gittikçe artmaktadır, fakat bunu kamu sektöründe vasıflı işlerin son zamanlarda artmasıyla
bağlantılı olarak ele almakta fayda vardır. Kadınların mesleki hiyerarşinin en prestijli
seviyelerine erişimi sosyal hizmetler, sağlık ve eğitim sektörlerindeki, yani kamu
sektöründeki pozisyonların sayısı ile doğrudan ilişkilidir. Kadınların kamu sektörünün idari
kategorilerine erişimi örneği altta yatan, bazen de çelişkili olan eğilimlerin bir sonucudur.
İlk olarak çoğu Avrupa ülkesindeki kamu sektörü idari işleri bir üniversite derecesine sahip
olmak veya işe alınma sınavlarını geçmek gibi nispeten nesnel kriterlere bağlı olduğundan,
kadınların işe alınma prosedürlerinin daha az formel olduğu özel sektörde karşılaşacakları
gibi, yüksek düzey kamu sektörü işlerine erişimlerinde aynı derecede doğrudan cinsel
ayrımcılığa maruz kalma olasılıklar daha düşüktür. Bazı AB ülkelerinde bir işveren olarak
Devlet eşit fırsat yasalarını yürürlüğe koymakta başrol oynamıştır. İkinci olarak da, kamu
16
sektöründeki çalışma koşulları, mesleki bir kariyer ile ev içi ve aile sorumluluklarını
birleştirmek isteyen kadınlara birçok avantaj sunmaktadır. Daha esnek çalışma saatleri, daha
fazla ücretli izin ve çocuk bakım izni bu avantajlardan sayılabilir. Üçüncü olarak da anketler
kadınların kamu hizmeti fikrine karşı olumlu bir tavır sergilediğini topluma faydalı olmayı
ve sosyal haklardan yoksun kişilere yardım edecekleri bir iş yapmayı arzu ettiklerini ortaya
çıkarmıştır. Bu gibi idealler kamu sektöründe, özel sektör işlerine göre daha kolay bir şekilde
ifade edilebilir.
Fakat kamu sektörü istihdamının da dezavantajları vardır. Üst düzey görevler için ve bu
sektörde terfi etmek için erkeklerle doğrudan rekabetin az olma durumunun yanında, özel
sektörde karşılık gelebilecek pozisyonlara göre maaşlar ve yan faydalar daha düşüktür;
erkekler de bu yüzden genelde özel sektörü tercih eder. Örneğin Birleşik Krallık ve
Almanya'da kadınların kıdemli kamu sektörü işlerine erişiminin artması, özel sektöre kıyasla
kamu sektöründeki maaşların düşüşüyle bir arada ilerlemektedir. Fransa ve İtalya'daki kıdemli
kamu sektörü pozisyonlarındaki kadınlar genelde aynı pozisyondaki erkeklere göre daha
kalifiyedir. Almanya, İspanya ve Fransa'dan gelen veriler de bilimsel araştırma, mühendislik
gibi erkeklerin baskın olduğu bazı mesleklerde, kadınların oranlarının kamu sektöründe özel
sektörde olduğundan daha yüksek olduğunu göstermektedir. Kadınların özel sektörde yaygın
olarak görülen hüküm ve koşullarda erkeklerde rekabet etmek istemedikleri veya
edemedikleri görülmektedir. Yüksek derece kalifiye kadınların kamu sektöründeki bu
yoğunlaşması iki tarafı keskin bir kılıç gibidir; kadınlar kamu sektöründe daha iyi istihdam
şartları ve terfi ihtimali bulabilse de, bunu entelektüel ve mesleki yetenekleri için daha düşük
parasal karşılık alma pahasına yapmaktadırlar.
Küçük bir azınlık olan kadın müdür ve profesyonellere yönelik yapılan bu analiz, Avrupa
Birliği'nde genelde sosyal ve mesleki hiyerarşinin en alt kısmında çalışan kadın işçilerin
çoğunlukta olduğu gerçeğine gölge düşürmemelidir. Tablo 12 'de de görüldüğü üzere,
Avrupa'daki çalışan erkeklerin %30'una karşılık kadınların %60'ı şu üç kategoriden birinde
çalışmaktadır: düşük seviye idari işler, satış ve dolaysız hizmetler. İspanya ve Lüksemburg
hariç olmak üzere bütün ülkelerde, kadınlar düşük maaşlı idari işlerin, yani sekreterlik ve büro
personeli gibi işlerin yarısından fazlasını doldurmaktadırlar. Danimarka, Fransa ve Birleşik
Krallık'ta kadınlar bu pozisyonların %70'inden fazlasında bulunmaktadır. Kadınların fiziksel
işlerde çalışmaları çok daha düşük bir olasılıktır. Çalışan kadın nüfusunun yalnızca %12'si
fiziksel işlerde çalışırken, çalışan erkek nüfusunun %45'i fiziksel işlerde çalışmaktadır.
17
Ulusal Araştırma Sonuçları - İrlanda
Ulusal profil
İrlanda adasının nüfusu 2012'de yaklaşık 6,4 milyondu. Bunun 4,58 milyonu İrlanda
Cumhuriyeti'nde bulunurken, 1,8 milyonu ise Kuzey İrlanda'da bulunmaktaydı.
Günümüzde, İrlanda Cumhuriyeti'ndeki asgari ücretler şu şekildedir: Deneyimli yetişkin bir
işçi için saatlik 8,65 €, 19 yaşın üstünde ve ilk istihdamlarının ikinci yılındakiler için 7,79 €,
18 yaşın üstünde ve ilk istihdamlarının ilk yılındakiler için 6,92 €. Bu, aylık 1.461,85 EUR'a
denk gelmektedir (Temmuz 2014).
Nüfusun yüzde 13,0'ına denk gelen toplam 595.335 kişi Nisan 2011'de engelliydi. Bunların
289.728'i (%48,7) erkekken, 305.607'ü (%51,3) kadındı.
İrlanda'daki ekonomik durum
2007'ye kadar on yıldan uzun bir süre İrlanda'nın ekonomisi büyümüştür, GSYİH ve GSMH
oranları AB ortalamasının üzerinde seyretmiştir. 1990'ların başı ile 2007 arasında İrlanda'nın
GSYİH'sı iki katına çıkmış ve İrlanda hükümeti ülkeyi yıllar boyunca mali fazlayla
yönetmiştir (ESRI, 2011). Fakat ekonomik durgunluk İrlanda'yı kötü etkilemiş, GSYİH
2008'de yaklaşık %4, 2009'da %7 ve 2010'da %1 düşmüştür. Bu süre içerisinde, işsizlik
2007'de %4'ün biraz üstündeki düşük seviyesinden, Şubat 2012'de %15'in üzerine çıkmıştır.
Bu oran şimdi tekrar düşmeye başlamıştır ve Ağustos 2014'te %11.4'e gerilemiştir -CSO/
Eurostat.
Eşitlik
Cinsiyetler arasında eşitlik AB kanunlarının temel prensiplerinden birisidir ve kadın erkek
arasında eşit haklara ilişkin yönetmelikler Avrupa Topluluğu'nun ilk günlerinden itibaren
mevcut olmuştur.
Hatta eşit işe eşit ücret temel prensibi 1957'deki Roma Antlaşması'na dâhil edilmiştir ve
kadın-erkek arasında eşitliği sağlamak üzere büyük adımlar atılmış olsa da, cinsiyet ayrımı
hala mevcuttur.
18
Avrupa Birliği boşluğu azaltmak için İrlanda'da ve bütün Avrupa'da yürürlüğe konulmuş
önemli yönetmeliklerin arkasındadır. Bu yönetmelikler işe başvururken eşit muamele görmek,
iş'te eşit muamele görmek, gebe işçilerin korunması, emziren annelerin korunması ve doğum
ile ebeveyn izni hakları konularını kapsamaktadır.
İrlanda'da kadın hakları 1973'te AET'ye ilk katıldığımızdan beri büyük oranda gelişme
göstermiştir, fakat tam eşitlik hedefi hala üzerinde çalıştığımız bir konudur.
İnsanlar için önemli haklar belirleyen ve özellikle de meydana geldiği zamanlarda ayrımcılığı
yasaklayan iki ayrı yasa mevcuttur. Employment Equality Acts 1998–2011 (İstihdam Eşitliği
Kanunları 1998-2011) ile Equal Status Acts 2000–2012 (Eşit Statü Kanunları 2000-2012)
istihdamda, mesleki eğitimde, reklamcılıkta, toplu sözleşmelerde, mal ve hizmetlerin tedariki
konularında ayrımcılığı yasaklamaktadır. Özellikle de mal ve hizmetler arasında mesleki veya
ticari hizmetler; sağlık hizmetleri; konaklama ve eğitime erişim; bankacılık, ulaşım ve
kültürel faaliyetler için tesisler sayılabilir.
Eşitlik kanunları kapsamında 9 ayrı temelden herhangi birine dayanan ayrımcılık yasadışıdır.
Bu temeller şunlardır:









Cinsiyet
Medeni hal
Aile durumu
Cinsel yönelim
Din
Yaş (16 yaşından küçük kişiler için geçerli değildir)
Engellilik
Irk
Gezici bir topluluğa aidiyet
İstihdam
2014'ta yayınlanan Avrupa Komisyonu istatistikleri İrlanda'nın cinsiyete göre maaş farkının
arttığını göstermektedir. 2012'de %14,4 olan bu oran, 2010'da %13,9 ve 2009 ile 2008'de
%12,6'dır. Ortalama AB cinsiyete göre maaş farkı %16,4 şeklindedir.
İrlanda emek piyasasında 975.000'in üzerinde kadın aktiftir ve bunların yaklaşık 500.000'inin
çocukları vardır, yani bakım sorumluluğu altındadırlar.
Maaş farkında rağmen, çalışan İrlandalı kadınlar için durum İrlanda 1973'de o zamanki adıyla
AET'ye katıldığından beri köklü şekilde iyileşmiştir.
19
Evli kadınların kamu hizmeti sektöründe çalışmalarının engellenmesinin önüne geçilmesi ve
AB'den gelen daha güçlü eşitlik yasaları sayesinde artık daha fazla kadının emek piyasasına
erişimi vardır.
1961'de İrlanda nüfusu 2,8 milyondu ve kadınlar işgücünün yalnızca %26,4'ünü
oluşturmaktaydı. 1973'te Avrupa Topluluğuna katıldığımızda, çalışmakta olan İrlandalı kadın
sayısı 287.800 ile toplamda çalışanların %27'sini oluşturmaktaydı.
Üyeliği takip eden yıllarda, bu oranlar hızla iyileşmeye başladı. 1987'de çalışma yaşındaki
kadınların istihdam oranı %35'di ve on yıl sonrasında bu oran %42'ye yükselmişti. Aynı yıl
olan 1997'de AB ortalaması %51,1'di.
AB 2010'a kadar %60'lık bir kadın istihdam oranı hedefi koymuştu ve İrlanda bu oranı
2007'de geçti. 2008'de geldiğimizde, İrlanda'da çalışan kadın sayısı 921.600 ile (1.186.900
erkek ile) istihdam oranı %60,5 olmuştu.
Fakat ekonomik kriz esnasında bu sayı önemli ölçüde düşerek 2012'de %55,2 oldu. 2014'te
oran biraz artarak %55,9'a ulaştı.
İrlanda'nın patlama yıllarında kadın işsizlik oranı %4 kadar düşmüştü; fakat kriz esnasında iki
katının da üzerine çıkarak 2009'da 8,3 oldu ve 2013'te zirve bir orana ulaşarak %11,4 oldu.
2014'te tekrar 9,9'a geriledi.
2013 için olan CSO verileri 20-24 yaş arasındaki beş kadından birinin 2013'te işsiz olduğunu
göstermiştir.
Çalışmakta olan kadınlar için durum gelişmekte olsa da, eşitsizlikler devam etmektedir. Bazı
durumlarda kadınlara erkeklerden daha kötü şekilde davranılarak doğrudan ayrımcılığa maruz
bırakılmaktadır. Yahut ayrımcılık yapmak üzere tasarlanmamış olmakla beraber yine de eşit
olmayan muameleye neden olan bir politika veya uygulama dolayısıyla kadınlara adaletsizce
davranılabilmektedir.
Fakat unutmamak gerekir ki, kasıtlı olsun olmasın her türlü ayrımcılık AB yasaları
kapsamında yasaklanmıştır.
20
İrlanda ve AB'de emek piyasası katılımını gösteren Tablo
Gelir
1969'da İrlanda AET'ye katılmadan yalnızca dört yıl önce kadınların ortalama endüstriyel
gelirleri erkek gelirlerinin yüzdesi olarak %47 şeklindeydi.
Bu yüzde 1979'da %58'e ve 1989'a gelindiğinde ise %61'e yükselmiştir. 1998'e geldiğimizde,
İrlanda'daki kadınlar çalışma saatleri erkeklerden biraz daha az olmasına karşın erkeklerin
kazançlarının %66'sını kazanıyordu.
2003'te AB konseyi istihdam politikalarının uygulanmasına yönelik tavsiyelerde bulundu ve
Üye Ülkeleri maaş farkının altta yatan sebepleri ele almaya teşvik etti.
2006'da İrlandalı kadınların saatlik kazançları, yüksek olasılıkla üçüncü seviye bir yetkinliğe
sahip olsalar da, erkeklerin kazançlarının %86'sına çıkmıştır.
21
Erkeklerin gelirlerinin %’si olarak kadın gelirleri
Yıl
2009'da İrlanda'daki erkeklerin ortalama geliri 34.317 € iken, kadınların ortalama geliri
25.103 € olup erkeklerin gelirinin %73,1'i şeklindeydi. 2011'de değerler ücretli istihdamda
harcanan hafta başına ortalama saatleri dikkate alacak şekilde düzenlendiğinde, kadınların
ortalama saatlik geliri erkeklerin %94'ü şeklinde olmuştur.
Ekonomik ve Sosyal Araştırma Enstitüsü (Economic and Social Research Institute ) ile Eşitlik
Otoritesi'nin (Equality Authority) 2009-2013 arasındaki İrlanda bütçelerinin ekonomik etkisi
üzerine 2014'te yaptığı araştırma sonucu ilişkisi olan kadınların erkek partnerlerinden daha
düşük ücretlere çalıştırıldıkları anlaşılmıştır.
Her iki partnerin de çalıştığı evlerdeki net gelirde %12'lik bir düşüş görülmüş, fakat kadınlar
ortalama %14'lük bir düşüşle daha fazla mağdur olmuşlardır.
Farkın arkasındaki önemli nedenlerden birisi, genelde annelerin kullandığı Çocuk
Yardımı'nda görülen azalmadır. Kamu sektöründeki maaş farklılıkları ve sosyal yardımdaki
azalmaların da kadınları erkeklerden çok etkilediğini görüyoruz.
Kariyer
Erkek emsalleriyle karşılaştırıldığında, İrlandalı kadınlar daha az saat çalışmakta, daha az para
kazanmakta ve iş dünyasında, Oireachtas'ta (İrlanda Parlamentosu), yerel ve bölgesel
makamlarda daha az temsil edilmektedir.
İstatistiklere bakıldığında, kadınların hem kamu sektöründe hem de özel sektörde
kariyerlerinde ilerleme konusunda hala birçok zorlukla karşılaştığı görülmektedir. İrlanda'da
cinsiyete göre maaş farkı gelir sahiplerinin en alttaki yüzde onu için yüzde dört civarındadır,
fakat bu oran gelir sahiplerinin en üst yüzde onuna gelindiğinde %24,6'ya sıçramaktadır.
22
Kadınlar kariyerde ilerleme konusunda hala zorluklarla karşılaşmaktadır. İrlanda'nın
zirvesindeki işletmelerin yönetim kurullarına baktığımızda da kadınların temsilinin ciddi
oranda yetersiz olduğunu görüyoruz. İrlandalı kadınlar en büyük halka açık şirketlerin kurul
üyelerinin yalnızca %10,5'ini oluşturmaktadır ve bu oran AB ortalaması olan yüzde 18,6'dan
önemli ölçüde düşük kalmaktadır.
Ekim 2013'te yayınlanan Avrupa Komisyonu istatistiklerine göre ISEQ20 endeksindeki en üst
halka açık şirketlerin hiçbirinde kadın yönetim kurulu başkanları veya CEO'lar
bulunmamaktadır.
İrlanda devlet kurumlarında kadın temsili %36,2 ile çok daha iyi durumdadır. İrlanda
Hükümeti bu oran yalnızca %15 iken 1993 için %40'lık bir hedef koymuştur.
Ekim 2013'te Avrupa Parlamento üyeleri halka açık şirketlerin kurullarında cinsiyet dengesini
temin edecek bir öneriyi desteklemiştir. Bu önlem Avrupa'daki en üst düzey firmaların icrada
görevli olmayan kurul üyelerinin en az %40'ının kadın olmasını gerektirmektedir. Kote
şirketlerin bu hedefe ulaşmak için 2020'ye kadar zamanları varken, halka açık şirketlerin bunu
2018'e kadar yapması gerekmektedir.
Bütün Avrupa'da sektörlere göre ayrım da devam etmektedir. Erkek çalışanlar inşaat,
yardımcı hizmetler, iletişim ve imalat gibi geleneksel olarak erkek kabul edilen sektörlerde
baskın gelmektedir.
Kadınlar ise sağlık ve eğitimde baskın olmakla beraber, aynı zamanda toptan ve perakende
ticaret ile diğer hizmetle ilişkili endüstrilerde de erkeklerden fazladır.
İrlanda'da sağlık ve eğitim sektörlerindeki çalışan kadınların oranı erkeklerden daha
yüksektir; tarım ve taşımacılıkta ise bunun tam tersi geçerlidir.
Eğitim
İrlanda'da eğitime baktığımızda, erkeklerin genelde okulu daha erken bıraktığını ve bunun
sonucu olarak da kadınların daha yüksek vasıflı olduğunu görüyoruz. İşletme, hukuk gibi
alanlarda kadın öğrencilerin sayısı erkeklerden daha fazla olmakla beraberi bu sektörlerdeki
üst düzey işlere baktığımızda hala buraların erkek hâkimiyetinde olduğunu görüyoruz.
Okuldan erken ayrılmalar 18-24 yaş arasındaki kadınlar arasında 2012'de yalnızca %8,2 iken,
erkeklerin oranı %11,2 ile önemli ölçüde daha yüksektir. 2013'te İngilizce, Fransızca,
İrlandaca, Biyoloji, Kimya, Sanat ve Müzik dallarındaki Leaving Certificate’ta (İrlanda Lise
Mezuniyet Sınavları) kızlar erkeklerden daha yüksek puanlar almıştır.
23
2012'de mühendislik, imalat ve inşaat bölümlerinden mezun olanların büyük bir çoğunluğu
(%85) erkek iken, eğitim, sağlık ve sosyal hizmet bölümlerinden mezun olanların dörtte
üçünden fazlası kadın olmuştur.
Kadınların üçüncü seviye bir yetkinliğe sahip olma olasılıklar daha yüksektir: 2013'te 25-34
yaş arasındaki kadınların yarısından fazlası (%55,3) üçüncü seviye bir yetkinliğe sahipken, bu
yaş grubundaki erkekler için bu oran yalnızca %42,7'dir.
Siyaset
İrlandalı kadınların yeterli seviyede temsil edilmediği bir başka alan da siyasettir. 2014'te
İrlanda Avam Kamarası olan Dáil Éireann'daki Teachta Dála'ların (TD - Dáil Éireann vekili)
yalnızca %16,3'ü kadındı ve bunlar yerel otoritelerin %20,5'ini oluşturarak Mesleki Eğitim
Komitelerininin üyeliklerinin üçte birinden fazlasına tekabül etmekteydi.
AB'deki ulusal parlamentolarda ortalama kadın temsili 2013'te %27,5 şeklindeydi.
İrlanda Hükümeti Dáil'deki (İrlanda Avam Kamarası) cinsiyet dengesizliğini düzeltmeye
çalışmak için önlemler almıştır. Siyasi partilerin bir sonraki seçimde en az %30 kadın aday
gösterme kotası olacaktır ve bu sayı bundan bir sonraki seçim için yüzde 40'a çıkacaktır.
İrlanda Avrupa Parlamentosu'nda kadın temsili konusunda AB'nin %37'lik ortalamasını
geçmektedir. 11 İrlandalı parlamenterden altısı (%55) kadındır.
Avrupa Komisyonu'na ilişkin ise, toplam 28 komiserden dokuzu kadındır. İrlanda'nın ilk ve şu
ana kadar da tek kadın komiseri 2010-2014 arasında Araştırma, İnovasyon ve Bilim'in
başkanlığını yapmış olan Máire Geoghegan Quinn'dir.
İrlanda eski Ombudsman'ı Emily O'Reilly Eylül 2013'te Avrupa Ombudsmanı olarak
atanmıştır.
Avrupa Komisyonu'ndaki en üst düzey yetkili de Genel Sekreter Catherine Day'dir.
Yaşam ve Ölüm:
İrlanda'da kadınlar için doğumda beklenen yaşam süresi 2012'de 83,2 yıl ile, 78,7 olan
erkeklerden 4,5 yıl daha uzundur. İrlanda'daki kadınlar için beklenen yaşam süresi AB
ortalamasına yakın olmakla birlikte, erkekler için beklenen yaşam süresi AB ortalamasının 1,2
yıl üzerindedir. Erkeklerin daha genç yaşta ölme olasılıkları kadınlarınkinden daha yüksek
olup, özellikle de 15-24 yaş grubu için risk farkı yüksektir. Bu da erkeklerin intihar ve
motorlu taşıt kazalarındaki ölüm oranlarının yüksek olmasını yansıtmaktadır.
Kadın Girişimciliği
24
İrlanda'nın 2011'deki Küresel Girişimcilik Monitörü (GEM - Global Entrepreneurship
Monitor) raporu erkeklerin erken aşama girişimciler olarak kadınlardan daha aktif olduğunu
göstermektedir. Erkekler arasında erken aşama girişimcilik oranı yüzde 10,3 olup, kadınlar
arasındaki erken aşama girişimcilik oranı olan yüzde 4,2'den iki buçuk kat daha fazladır.
İrlanda'daki kadınlar arasındaki erken aşama girişimcilik düzeyi olan yüzde 4,2, AB (yüzde
5,1) ve OECD (yüzde 5,8) ülkeleri arasındaki düzeye benzer olmakla beraber, Avustralya
(yüzde 8,4) ve ABD (yüzde 10,4) oranlarından önemli ölçüde düşüktür. Aşağıdaki tabloda
İrlandalı kadınlar arasındaki erken aşama girişimciliğin 2006 ve 2007 arasında artmış olup,
2008'de sert bir düşüş yaşamış ve sonrasında 2010'da ve yine 2011'de bir miktar daha
düşmüştür.
ERKEN AŞAMA KADIN GİRİŞİMCİLER 2006-2011
Erken aşama girişimcilikle uğraşan yetişkin kadınların oranı
2006
2007
2008
2010
2011
%4,2
%5,9
%4,0
%3,9
%4,2
%7,4
%7,3
%8,8
%7,0
%10,4
OECD
ülkeleri
%4,3
arasındaki ortalama
%4,3
%4,8
%4,6
%5,8
AB ülkeleri arasındaki
%3,5
ortalama
%3,6
%3,9
%3,7
%5,1
İrlanda
Amerika
Devletleri
Birleşik
Kaynak: Entrepreneurship in Ireland 2011, Global Entrepreneurship Monitor (GEM)
Olumlu bir gelişme olarak ise, GEM raporu, 2010'da İrlanda'daki erken aşama girişimlerin
2008'deki yüzde 26'lık oranla karşılaştırıldığında yüzde 29'unun kadınlardan oluştuğunu
göstermektedir. İrlanda'da kadınların kendi şirketlerini kurup yönetme oranı yüzde 5,2 ile
OECD (yüzde 4,2) ile AB-15 (yüzde 4,1)'ten daha yüksektir.
2010'da kadın ve erkeklerin girişimciliğe karşı olan tavırları arasındaki farklar şu şekildedir:
• Önceki iki yıl içinde girişimci olmuş birini erkeklerin tanıma olasılığı (yüzde 42),
kadınlarınkinden
(yüzde
27)
daha
yüksektir;
• Bir iş kurmak için gerekli bilgi ve beceriye sahip oldukları konusunda kadınlara oranla
(yüzde
42)
daha
fazla
erkek
(yüzde
57)
kendine
güvenmektedir;
• Erkeklere oranla (yüzde 34) daha fazla kadın (yüzde 43) başarısızlık korkusunun bir iş
kurmaktan onları alıkoyacağını bildirmiştir.
GEM Raporu İrlanda'daki başlangıç aşamasındaki erkek ve kadın girişimcilerin büyük ölçüde
benzer oranlarda (sırasıyla yüzde 78 ve yüzde 74) girişimcilik faaliyetlerinin sonucu olarak
beş yıl içerisinde işveren konumuna gelmeyi umdukları görülmüştür. Fakat erken aşama kadın
25
girişimcilere göre (yüzde 8) erkeklerin (yüzde 16) yeni işlerinde büyümeye yönelik hırsları
daha yüksek olmuştur. Erken aşamadaki erkek girişimlerin çok daha yüksek bir oranı (yüzde
69) erken aşamadaki kadın girişimcilere göre (yüzde 51) ihraç pazarlarına
odaklanmaktadırlar.
Önceki GEM Raporları erken aşamadaki girişimcilerin yüksek eğitim almış kişiler olduğunu
ve erken aşamadaki kadın girişimcilerde ise orta öğretim sonrası eğitime sahip olanların
oranının çok yüksek olduğu belirtilmiştir. Bu eğilim erken aşamadaki kadın girişimcilerin
yüzde 86'sının 2010'da, erken aşamadaki erkek girişimcilerin yüzde 74 olan oranıyla
karşılaştırıldığında orta öğretimin üzerinde eğitimlere sahip olmalarıyla devam etmiştir.
Kadın Girişimcilik için İnisiyatifler ve Destekler
Kadınlar için Eşitlik Ölçüsü (Equality for Women Measure - EWM)
Kadınlar için Eşitlik Ölçüsü'nün amacı üç ana aşama üzerinde odaklanılarak birçok ekonomik
sektörde kadınların dâhil olması, ilerlemesi ve cinsiyet eşitliğini teşvik etmek için finansmanı
mevcut kılmaktır.
1. İstihdama Erişim;
2. Kadın Girişimciliğin Geliştirilmesi;
3. Çalışmakta Olan Kadınlar İçin Kariyer Gelişimi
Ölçü, Beşeri Sermaye Yatırımı İcra Programı (HCIOP - Human Capital Investment
Operational Programme) 2007-2013 kapsamındaki Avrupa Sosyal Fonu tarafından
desteklenmektedir. Ölçü, Adalet ve Eşitlik Bakanlığı adına Pobal Ltd. tarafından
yapılmaktadır.
EWM 2010'da tekrar başlatılmış ve girişimci olarak kadınları desteklemek için finansmanları
sağlamak için bir aşama eklenmiştir. Elli üç proje uygulaması teslim edilmiş ve
değerlendirmenin ardından bunların on tanesi finansman sağlamak üzere seçilmiştir ve ESF'de
toplam 393.000 €'den fazla finansman ve Hazine desteği almışlardır.
2009'dan beri 11.346 üzerinde kadın (1. Aşama'da 8.940, 2. Aşama'da 2.070 ve 3. Aşama'da
3,336 kadın olmak üzere) bu programa katılmış ve yalnızca 2012'deki EWM projeleri 3.173
kadın katılımcıya ulaşmıştır.
Daha fazlası için bkz. Equality for Women Measure
Büyümeye Geçiş İnisiyatifi
Büyümeye Geçiş İnisiyatifi Ekim 2007'de başlatılmıştır. İnisiyatif Enterprise Ireland
tarafından desteklenmekte ve Avrupa Sosyal Fonu (ESF) ve Kadınlar için Eşitlik Ölçümü
kapsamında İrlanda Hazinesi'nden finansman almaktadır. Bank of Ireland Büyümeye Geçiş'in
beşinci döngüsünü de desteklemektedir.
26
İnisiyatif büyümek için açık bir arzuya sahip kadın girişimcilere, akran desteği şeklinde ve
daha deneyimli veya Lider Girişimci önderliğinde destek sağlamaktadır. Gönüllü Lider
Girişimciler arasında Clonakilty Black Pudding Co.'nun genel müdürü ve kurucu ortağı olan
Colette Twomey, Tour America'nın İdari Müdürü Mary McKenna, ve GiftsDirect.com'un
kurucusu ve genel müdürü Lulu O’Sullivan vardır. Eski lider girişimciler de İnisiyatifi daha
da geliştirmek ve güçlendirmek için bir danışma panelinde hizmet ederek Büyümeye Geçiş ile
ilişkilerini sürdürmektedir.
Katılım için uygun kabul edilebilmek için girişimcilerin hâlihazırda en az iki yıl ticaretin
içinde olan kendi şirketlerini yönetiyor olmaları gerekmektedir. Katılımcılar, altı aylık bir
süre içerisinde Lider Girişimcilerin yönettiği yapılandırılmış seanslarda akranları ile
eşleştirilmiş gruplarda gelişim aşamasında gruplanırlar.
2013'te Büyümeye Geçiş'in yeni döngüsüne katılan 60 kadın girişimci vardır. Son dört döngü
içerisinde, 200'ün üzerinde kadın girişimci bu İnisiyatif'e katılmıştır.
Daha fazla bilgi ve broşür indirmek için lütfen http://www.goingforgrowth.com/ adresini
ziyaret edin.
Ulusal Kadın Girişim Günü
Her yıl gerçekleştirilen Ulusal Kadın Girişim Günü'nün altıncısı Portlaoise Heritage Oteli'nde
Ekim 2012'de gerçekleşmiştir. Bu etkinliğe idari Bölge ve Şehir Girişim Kurulları tarafından
ev sahipliği yapılmış ve etkinlik, Avrupa Sosyal Fonu (ESF) ve Kadınlar için Eşitlik Ölçümü
kapsamında İrlanda Hazinesi'nden finansman almıştır. Etkinlik hâlihazırda iş hayatına girmiş
olan kadınlara ve bir iş kurmayı düşünen kadınlara destek sağlamakta; ağ kurmaları ve girişim
desteklerinden faydalanmalarını sağlamak üzere kadınlara fırsat vermektedir.
300'ün üzerinde kadın girişimci bu etkinliğe katılmıştır. Açılış konuşmacılarının arasında
Klinik Psikolog Dr. Maureen Gaffney, Tour America'dan Tıp Doktoru Bayan Mary Mckenna
da dâhil olmak üzere ulusal ve uluslararası önde gelen birçok girişimci bulunmaktaydı.
Engellilik, Eşitlik, Ruhsal Sağlık ve Yaşlı İnsanlar Bakanı Avam Kamarası Milletvekili (T.D.)
de konferansta konuşma yapmıştır.
Enterprise Ireland
Enterprise Ireland'taki Girişimcilik ve Bölgesel Gelişim Birimi kadın girişimcilere yönelik
çeşitli tanıtım programlarını ve "Kendi işinizi kurun" derslerini değerlendirmektedir. Birim
aynı zamanda İrlanda'daki kadınların şirketlerine katlı sağlayacak ana faktörleri ve kadınların
KOBİ'lerine uluslararası mukayeseleri araştırmaktadır.
27
İstihdam, Teşebbüs ve İnovasyon Bakanı Bay Richard Bruton TD, Temmuz 2012'de kadın
girişimcilerin kurduğu yüksek potansiyele sahip başlangıç şirketlerin özendirilmesini
hedefleyen Enterprise Ireland'ın sağlayacağı 250 bin €'luk bir Rekabete Dayalı Fizibilite Fonu
olacağını duyurmuştur. Bu inisiyatif kadın girişimcilerin kurup yönettiği yenilikçi, ihraç
odaklı işletmelerin sayısını artırmak üzere Enterprise Ireland'ın teşviklerinin bir parçasıydı.
Bakanlık ayrıca Ekim 2012'de Enterprise Ireland'ın Kadın Girişimciler için Rekabete Dayalı
Başlangıç Fonu için yeni 500.000 €'luk şirket kurulumu olacağını duyurmuştur. Bu duyurular
İstihdam 2012 için Eylem Planı kapsamında önemli bir önlemin uygulanmasının işaretini
vermektedir.
Kadın Girişimciliği Rekabete Dayalı Fizibilite Fonu kadın girişimcilere küresel piyasalarda
başarılı olabilecek büyüme odaklı işletmelerin finansal kapasitelerini araştırmalarına destek
sağlamak üzere tasarlanmıştır. Buradaki odak yerel piyasaların ötesine geçebilecek ve
uluslararasılaştırma konusunda gerçek bir potansiyel gösteren işletmeler geliştirmek
üzerinedir.
http://www.enterprise-ireland.com/en/
Şehir ve Bölge Teşebbüs Kurulları
Bölge ve Şehir Teşebbüs Kurulları, Kendi İşinizi Kurun dersleri ve Yönetim Geliştirme
Programları gibi eğitim programları kapsamında kadınların aktif katılımını çekme konusunda
oldukça başarılı olmuştur. 2011 boyunca 27.000'in üzerinde insan eğitim programlarına
katılmıştır ve bu katılımcıların %56'sı kadındır.
http://www.enterpriseboards.ie/index.aspx
Engellilik
Araştırmanın büyük bir kısmı son yıllarda yapılmış ve İrlanda'daki kadın girişimciler ile etnik
girişimcilerin karşılaştığı ekstradan ve özgün zorlukları ön plana çıkarmıştır. Fakat diğer
azınlık girişimci grupları buna kıyasla çok az ilgi görmüştür. İrlanda'daki iş yerlerine ilişkin
engelli insanların tam konumları hakkındaki verilerin elde edilmesi kolay olmamaktadır;
bugüne kadar çok az resmi alaka gösterilmiştir.
2006'daki İrlanda sayımından elde edilen veriler 16 ile 34 yaş arasındaki yaklaşık 91.000
kişinin bir engeli olduğunu (1.000 kişi başına 83'lük bir oran) göstermiştir. Bu oran, bütün
yaşlardaki en düşük engellilik oranıdır. 18-34 yaş grubu arasındaki en yaygın engellilik türleri
hareketlilik (%56), sonra ağrı (%47), hatırlama ve konsantre olma (%35), duygusal, psikolojik
ve ruhsal sağlık (%34) ile ilişkilidir. Konuşma en az bildirilen engellilik olmakla birlikte
(%11), görmek veya işitmekle ilgili engellilikler engelli insanların %20'sinen daha azı
tarafından bildirilmiştir - Wynne ve ark. 2012
Eurostat'tan gelen verilerin İrlanda'daki engelli insanların istihdam durumlarına ilişkin
sağladığı bilgiler sınırlı kalmaktadır (nispeten küçük olan örnek boyutu ayrıntılara inmeye
28
olanak sağlamamıştır). Bunlar diğer AB ülkelerine kıyasla nispeten düşük katılım oranlarını
ve nispeten yüksek etkinsizlik oranlarını göstermektedir. Hedef grubun %40'ı istihdam
edilmişken, grubunun %57'si emek piyasasında etkin değildir. - Wynne ve ark. 2012
2010'da İrlanda girişimcilik faaliyetleri konusunda on üç AB ülkesi arasından ikinci olmuştur.
Bu ülkede bu grubun önemli bir istihdam kaynağı olduğu açıkça görülmektedir ve engelli
insanlara ilişkin de bu şekilde incelenmelidir. Avrupa Komisyonu (2003) girişimciliğin
şiddetle teşvik edilmesi gerektiğini ve özellikle de yetersiz temsil edilen gruplar (engelli
insanlar gibi) üzerinde odaklanılması gerektiği konusunda bir açıklama yapmıştır. Bu durum
hâlihazırda ABD; Kanada ve Birleşik Krallık gibi, mikro işletmelerin ve desteklenen kendi
adına çalışmanın engelli insanlar için pratik kariyer seçenekleri olarak kabul edildiği ülkelerde
görülmektedir; bunu da bu ülkelerin engellilik politikalarında görebiliriz.- McQuillan 2013
Akademik literatürde girişimciliğin sıklıkla sosyal marjinallik veya ekonomik ayrımcılık
durumunun üstesinden gelmeye yönelik bir istekle ilişkilendirildiği belirtilmiş ve bu yüzden
de aynı şekilde toplumdan dışlanmış olan insanların da genellikle bu durumun sonucu olarak
kendi şirketlerini kurma inisiyatifini kazandıkları, bazen de bu durumun sebebinin kişinin
başka bir alternatifi olmaması olduğu savunulmuştur. Harper ve Momm'a göre (1989), bir iş
başarılı ise, kişinin kendine güvenini sağlamak ve yalnızca bedenin değil aynı zamanda ruhun
da gerçek bir rehabilitasyonunu sağlamak açısından etkili bir yöntem olacaktır. (TM
COONEY DIT)
Engelli topluluğa yönelik yapılan herhangi bir incelemede engelli insanların maruz kaldığı
istihdam oranlarının ve maaşların düşüklüğü hemen göze çarpacaktır. Boylan ve Burchardt'ın
yaptığı bir araştırmaya göre (2003) genç yaştan itibaren engelli olan insanlar tesis ve tam bir
müfredatın eksikliğinden dolayı dezavantajı daha eğitim sistemi içerisinde yaşamış
olabilmektedir. Bu gibi insanlar dolayısıyla ortalama olarak daha düşük eğitim yetkinlikleri
kazanacak ve sonuç olarak da emek piyasasında dezavantajlı konumda olacaklardır. Bu
durumun bir sonucu olarak, iş bulup işlerini koruma konusundaki başarısızlıkları bu kişileri
geri kalan tek emek piyasası seçeneği olarak kendi hesaplarına çalışmaya doğru
itebilmektedir. Araştırmada aynı zamanda çalışma hayatları esnasında engelli konuma düşen
insanların da, engelliliklerinin veya işverenlerin sergilediği ayrımcılığın bir sonucu olarak
emek piyasası seçeneklerinin kısıtlandığı bulunmuştur. Diğer yandan engelli insanlar da
özellikle de engelliliklerinin veya sağlık durumlarının çalışma yetenekleri üzerinde etkisinin
29
çeşitli olduğu durumlarda serbest mesleğin getireceği fazla mesai çalışmaları ve iş yüküne
karşılık, esnekliğine değer verdiklerini belirtmiştir.- (Cooney)
Araştırmalara göre, kendine güvenin yeniden inşa edilmesi engelli insanların serbest meslek
edinme konusunda saydığı olumlu sebeplerden başka birisi olmuştur çünkü bu insanların
kendilerine duydukları güven engellilik durumlarının başlamasıyla ve daha sonrasında da
işverenler tarafından reddedilmeleri veya danışmanların küstah tavırları ile zarar görmüş
olabilir. Mesleki yetkinliklere sahip insanlar için kendi hesaplarına çalışmaları kendi
seçimlerine kalmış olabilir (yine de istihdam fırsatları konusunda kısıtlamalar olduğunu
bildirmişlerdir), fakat eğitimsel yetkinlikleri düşük olan veya hiç olmayanlar için, olumlu
yönlerini kabul etmelerine rağmen, genelde son çaredir.
Yaşamboyu Öğrenim
İrlanda'da engelli çocukların eğitim politikalarına ilişkin yaklaşık son on yılda önemli
değişiklikler görülmüştür. Özellikle de Özel İhtiyaçlara Sahip Kişilerin Eğitimi (EPSEN Education of Persons with Special Needs) Yasası (2004), engelli insanların normal eğitime
erişimlerine ilişkin hükümler içermektedir. Fakat yasa içerisinde, engelli çocukların hepsinin
normal eğitime girmeyeceğini ve burada kalmayacağını; Yasa'nın tam olarak uygulanmasının,
bugüne kadar hiç tam olarak mevcut olmayan kaynakların mevcudiyetine bağlı olduğuna dair
istisna bentleri vardır.
Engelli insanların yükseköğretime erişimleri son yıllarda eğitim kurumlarının engelli bir
irtibat sorumlusu çalıştırması gibi şekillerde gelişim göstermiştir. Fakat bu artan erişimin,
büyük oranda duyusal veya fiziksel engelliliklere sahip kişilerle sınırlı kaldığı ve entelektüel
bozukluklara sahip kişilere ilişkin gelişmelere hala ihtiyaç duyduğu belirtilmiştir (Webb,
2010).
Yasa 'eğitim' terimini tanımlamamakla birlikte, eğitimin 18 yaşının altındaki bütün engelli
insanları kapsadığını belirtmektedir. Fakat odağın özellikle ilk ve orta öğretimde olmasına
karşın, yetişkin eğitimi ve ileri eğitime yönelik göndermeler de bulunmaktadır. EPSEN
Yasası'nın (2006) Uygulanma raporunda kaynaştırma ilk ve orta öğretim seviyelerinde
gerçekleştirildiğinde, yükseköğretimin ve çalışma hayatına geçişlerin de daha önem
kazanacağı belirtilmiştir.-Wynne ve ark 2012.
Serbest meslek / girişimcilik
Engelli insanların serbest mesleğe geçişleri önündeki engeller üzerine İngiltere'de hazırlanan
bir rapor (Boyland ve Burchardt, 2003), ücretli işlerde çalışan engelli erkeklerin yüzde 18'inin
ve kadınların yüzde 8'inin kendi hesabına çalıştığını; bunun karşılığında, engelli olmayan
erkek ve kadınların sırasıyla yüzde 14 ve yüzde 6 oranlarında kendi hesaplarına çalıştığını
göstermiştir. Boyland ve Burchardt kendi hesabına çalışan engelli insanların özelliklerini daha
derinden kavrayabilmek için onlara ilişkin verileri incelemiş ve hem engelli kendi hesabına
30
çalışan erkeklerin ve kendi hesabına çalışan engelli kadınların ortalama olarak engelli
olmayan emsallerinden yaşça daha büyük olduklarını görmüştür (erkekler için yüzde 49'a
karşın 43 ve kadınlar için 45'e karşın yüzde 42). Raporda aynı zamanda kendi hesabına
çalışan engelli erkek ve kendi hesabına çalışan engelli kadınların eğitimsel yetkinliklerinin
bulunmama oranının, engelli olmayıp kendi hesabına çalışan emsallerine göre (sırasıyla yüzde
14 ve yüzde 10) daha yüksek olduğunu (sırasıyla yüzde 20 ve yüzde 12); kendi hesabına
çalışan engelli insanların ise, engelli olmayıp kendi hesabına çalışan insanlardan daha düşük
bir oranda çocuklu evlerde yaşadıklarını belirtmiştir (bu, kısmen iki popülasyonun farklı yaş
profilinden kaynaklanmaktadır). Rapor ayrıca engelli olmayan erkek ve kadınlarla
karşılaştırıldığında (erkekler için ortalama 11,3 yıl, engelli olmayan kadınlar için 7,9 yıl)
engelli erkek ve kadınların daha uzun süre (erkekler için ortalama 13,1 yıl, kadınlar için 8,4
yıl) kendi hesaplarına çalıştığını göstermiştir. Fakat bu bulgu kısmen kendi hesabına çalışan
engelli insanların ortalama olarak yaşça da büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Kendi
hesabına çalışan engelli erkeklerin çalıştığı saat (42,8) kendi hesabına çalışan engelli olmayan
erkeklerden (48,6) daha düşüktür ve benzer şekilde kendi hesabına çalışan engelli kadınların
çalıştığı saat (29,5), kendi hesabına çalışan engelli olmayan kadınların çalıştığı saatten (33,3)
daha düşüktür. Araştırmada aynı zamanda kendi hesabına çalışan engelli insanların kendi
hesabına çalışan engelli olmayanlara göre kazançlarını bildirebilme veya bildirmek
konusunda istekli olma olasılıklarının daha yüksek olduğu; engelli erkek ve kadınların ise
profesyonel mesleklerinde olma olasılıklarının daha düşük olduğu bulunmuştur (bu bulgu
düşük eğitimsel yetkinliklerle ilişkilidir). İnsanların engelliliklerinin sınıflandırılması
açısından, kas-iskelet problemleri yaşayan kadın ve erkekler ile zihinsel problemler yaşayan
kadınların kendi hesabına çalışma olasılığının özellikle daha yüksek olduğu, duyusal
bozuklukları olan erkeklerin ise kendi hesabına çalışma olasılığının nispeten düşük olduğu
bulunmuştur. Raporda ayrıca engelli insanların işlerine engelli olmayan kişilere göre daha
düşük beşeri sermaye getirdiği ve kendi hesaına çalışan engelli erkeklerin engelli olmayan
emsallerine göre serbest mesleklerinden daha düşük gelir bildirdikleri vurgulanmıştır. Harper
ve Momm (1989), engellilik durumu bağımsız problem çözme ve yenilik için bir teşvik
olabileceğinden dolayı engelli insanların doğal girişimciler olduğunu belirtmiştir. Harper ve
Momm, engelli çocukların genellikle çevrede dolaşmak için, iletişim kurmak için ve diğer
şekillerde problemlerinin üstesinden gelmek için yeni ve etkili yollar geliştirdiklerini ileri
sürmüşlerdir. Aşina olunmayan zorluklarla yüzleşmeleri ve bunlarla başa çıkmaları, zahmetli
olsa da değerli bir kişisel gelişim biçimi olabilir.- Cooney
Jones ve Latreille (2005), kendi hesabına çalışma saatlerindeki büyük esneklik ve ayrılabilen
zamandan ötürü olduğunu ve engelli insanlar arasında kendi hesabına çalışma oranlarının
yüksek olmasının bu insanların engelliliklerine en iyi şekilde uyum sağlayan gönüllü bir
tercihi yansıttığını ortaya koyan veriler sunmuştur. Fakat bu bulgular, kendi işlerini kurmaları
teklif edilmiş engelli insanların merkezi gerekçelerini belirlemeye çalışan diğer araştırmaların
çoğuyla çelişmektedir. Örneğin Blanck ve ark. (2000), algılanan veya gerçek ayrımcılığın
rolünün önemli bir motivasyon olduğunu belirtmiş ve kendi hesabına çalışmanın engelli
insanlar için istihdam fırsatlarının artmasını sağladığı sonucunu çıkarmıştır.
31
Benzer şekilde Schur (2003), engelli olmayan insanlara nazaran engelli insanlar arasında
görülen yüksek oranlardaki serbest çalışmanın önemli bir açıklamasının ayrımcılık olduğunu
bulmuştur. Girişimciliğin bütün şekillerinde olduğu gibi, kendi şirketini kurma kararını
etkileyen "itici" ve "çekici" faktörler vardır. Şüphesiz ki, engelli insanların istihdam ve gelir
fırsatları açısından karşı karşıya olduğu ayrımcılık (makalenin önceki kısımlarında tartışıldığı
üzere) birçok kişiyi serbest çalışmaya teşvik etmektedir. Fakat genelde serbest çalışma aynı
zamanda engelli insanlara kendi tempolarında onların özel ihtiyaçları ile uyumlu bir ortamda
çalışma özgürlüğü veren bir yaşam biçimi seçeneğidir. Kendi şirketlerine sahip olanlar aynı
zamanda engelli insanlara sık tıbbi müdahale, esnek çalışma saatleri, erişilebilir iş alanı ve
diğer özel durumlar gerektirenler için gerekli olan esnekliği de sağlamaktadır. Kendi
şirketlerini kurmaya sevk eden ne olursa olsun, bu topluluk içerisinde kendi hesabına çalışma
oranlarının daha yüksek olması için, engelli insanlar kendi işlerini kurmak istediklerinde,
uygun desteğin bu süreç içerisinde onlara yardımcı olmak için mevcut olması gerekmektedir.
(TM COONEY DIT)
Ulusal Araştırma Sonuçları - Türkiye
ÖZET
Bu raporda, "Kadınların Yeni Beceriler ile Emek Piyasasına Entegrasyonu" (W2LAB)
adlı AB Yenilik Transferi projesi kapsamında Kadın İstihdamı geçmişi, mevcut durum, kadın
istihdamının önündeki engeller ve kadın istihdam politikaları konularında yapılan
32
araştırmaların sonuçları ve değerlendirmeleri verilmiştir. Projenin amaçları, böyle bir projenin
ne kadar gerekli olduğunu açık bir şekilde ortaya koymuştur. Kadın istihdamı konusundaki
problemlerin, eğitimli personel ihtiyacının ve farkındalık eksikliklerinin belirlenmesi
açısından literatürde bu projenin temsil edilmesi gerekmekteydi.
Anahtar Sözcükler: Kadınlar, İstihdam, emek piyasası, İşsizlik, İstihdam Politikaları
GİRİŞ
Bugün, endüstri ve hizmet alanlarında kadın çalışanların sayısı Avrupa Birliği
ülkelerinin oldukça gerisindedir. Kadın istihdamı tarım toplumundan sanayi toplumuna
geçişte tarım sektöründe azalmış olsa da, Türkiye'deki sanayi ve hizmet sektörlerinde kadın
istihdamı kısıtlı olmuştur. Bu raporda, Cumhuriyet'in ilk günlerinden bugüne kadın
istihdamının durumu incelenmiştir.
TÜRKİYE'DE KADIN İSTİHDAMININ TARİHİ GELİŞİMİ ve ŞİMDİKİ DURUM
Türkiye'de kadınların emek piyasasına katılma ve istihdam edilme oranları farklı
ekonomik gelişmişlik düzeyinde sahip bütün ülkelerden düşüktür. Kadınların eğitim düzeyi
diğer AB ülkelerinden ve gelişmiş ülkelerin gerisinde kalmıştır.
Osmanlı'nın son dönemindeki Batılılaştırma çabaları sayesinde sosyal yapıda bir
dönüşüm görülmüştür. Meşrutiyet Dönemi'ndeki aile hukuku tek eşlilikten yana olmuştur.
Kadınları eğitme çabaları eğitim alanında yapılan reformlar ile artırılmıştır. Ayrıca kadın
örgütleri de, topluluğa daha fazla kadını dâhil etmeleri yönünde desteklenmiştir.
Cumhuriyet'in ilanıyla, Türk kadınına sosyal ve siyasi alanlarda eşit şartlar
sağlanmıştır. Seçme ve seçilme hakkı Türk kadınlarına Avrupa'daki ülkelerin çoğundan daha
önce tanınmıştır. Cumhuriyet'in ilk yıllarında, kadın öğrencilerin erkek öğrencilere oranı ve
profesyonel işlere sahip kadınların sayısı birçok Avrupa ülkesinden fazladır. Fakat Avrupa
ülkelerindeki bu oran Türkiye'deki oranları geçmiştir.
Cumhuriyet Dönemi'nde laik bir yapıya geçilmiş ve kamuda erkekler kadar kadınların
da dâhil olması yönünde çalışmalar yapılmıştır. Temel seviyede orta ve yüksek derecelerde
kızların eğitimi için zorunlu eğitim, kız meslek okulları ve enstitüleri bu çalışmalara örnek
verilebilir. Cumhuriyet'in ilk yıllarında amaç ev hanımlarını eğitimli, modern anneler şeklinde
yetiştirmekti. Kadınların çalışma hayatına katılımları çoğunlukla ikinci planda kaldı. Bu
dönemde üniversite eğitimi alan ve çalışma hayatına katılan kadınların sayısı Avrupa ülkeleri
ile kıyaslandığında düşük değildi; fakat Türkiye'de yaşayan kadın nüfusunun küçük bir
azınlığı temsil edilmekteydi. Kadın nüfusunun büyük bir çoğunluğu eğitimsizdi ve şehir
çalışma hayatının dışında kalmıştı. 1950'lere kadar kadın nüfusunun %80'inden fazlası okuma
yazma bilmiyordu.
1927'de, toplam nüfusunun %76'sı kırsal alanlarda yaşıyordu. Tarımın gayrisafi milli
hasıladaki payı %46'ydı. Bu dönemde kadınlar aile üyesi olarak tarımsal üretimde yer
33
almaktaydı. Sanayileşmenin daha az olduğu kentsel alanlarda daha çok erkeğin çalıştığı ve
kadınların ev hanımlığı ve annelik yaptığı model geçerliydi.
Türkiye'deki kadınların iş gücü katılımının önemi Kalkınma Plan ve Programları'nda
ve çeşitli politika belgelerinde vurgulanmakta olsa da, henüz arzu edilen seviyeye
ulaşmamıştır. Kadınların iş gücüne daha aktif şekilde katılması 1950'lere uzanmaktadır. Son
zamanlarda bu orandaki artış daha düşük seviyelerde olsa da, Türkiye'deki genel eğilim
1950'lerin ortalarından itibaren terse dönmüş, kadınların iş gücü katılım olanları dünyadaki
genel eğilimin aksine düzenli olarak düşmüştür. Bunun nedeni, Türkiye'nin ekonomisinin
1950'lere kadar tarımsal üretime dayalı bir ekonomi olması ve ekonomik yapıdaki
değişikliklerin sosyal dönüşümü beraberinde getirmesidir.
1950'de %81,5 olan kadınların işgücüne katılım oranı 1955'te %72'ye, 1965'te
%56,2'ye, 1990'da %34,1'e, 2000'de %26,6'ya, 2005'te ise %23,3'e düşmüş; 2010'da yüzde
4,3'lük bir artışla %27,6'ya çıkmıştır. (Tablo.2)
Türkiye'deki sanayi uluslararası rekabete yakın bir şekilde ve 1980'lere kadar etkili bir
devlet koruması altında gelişmiştir. Sanayide çalışan kadınların sayısı 1965'te %14 iken,
1982'de %17'ye çıkmıştır. Kadınlar sanayide çoğunlukla tekstil ve besin işleme endüstrisinde
çalışmıştır. Hizmet sektöründe çalışan kadınların sayısı 1965'te %14 iken, 1982'de %25
olmuştur. Bu süre içerisinde, kadınların eğitim seviyelerindeki ve okuma-yazma oranlarındaki
gelişimlerine karşın, ilerlemeler kısıtlı olmuştur. Okuma-yazma bilmeyen kadınların sayısı
1965'te %67 iken, 1985'de %32 olmuştur. (SIS data) Aynı dönemde orta öğretimde öğrenim
gören kadınların sayısı 1965'te %9 iken, 1985'te %28'e çıkmıştır. Yükseköğrenim görmüş
kadınların sayısı 1965'te %4 iken, 1985'de %9 olmuştur.
Türkiye, kadın istihdamı açısından benzer bir sanayileşme dönemi görülen
Yunanistan, İspanya ve İtalya'nın gerisinde kalmıştır. 1980'lerin sonunda, Türkiye'deki kadın
istihdam oranları İtalya, İspanya ve Yunanistan'dakilere eşit olsa da, tarımsal alanlar
çıkarıldığında, Türkiye'deki kadınların istihdam oranı çok düşük kalmaktadır. 2008'de
Türkiye'de sanayide çalışan her 100 erkeğe karşılık 19 kadın bulunurken bu sayı Avrupa
ülkelerinde 40'tır. Aynı yılda Türkiye'de hizmet sektöründe çalışan her 100 erkeğe karşılık 34
kadın bulunmaktaydı. Bu oran her 100 erkek için İspanya'da 121, İtalya'da 101 ve
Yunanistan'da 89 kadın şeklindedir.
1980'lerde hızlanan kentsel dönüşümden dolayı (köyden kente göç), çalışan kadınların
sayısı azalmıştır. Dünya Bankası verilerine göre, dünyadaki ortalama kadın istihdam oranı
%57 iken, bu ortalama Türkiye'de %27'dir. Kentsel alanlarda, kadınların iş gücünde istihdam
edilmesi özellikle de gayrı resmi şekilde artmış fakat tarım sektöründe azalmıştır. Bu yüzden
1980'lerden sonra, AB'deki kadın istihdam oranı hızla artarken, bu artış Türkiye'de çok düşük
düzeyde kalmıştır.
Eğitim düzeyleri artan kadınlar öğretmenlik, mühendislik, öğretim üyeliği ve avukatlık
gibi mesleklerde de gittikçe artan oranlarda yerlerini almaya başlamıştır. Ülkemizde, kadınlar
önceden görünmez oldukları alanlarda da iş gücündeki artan katılım sayesinde görünürlük
kazanmaya başlamıştır.
34
Bütün geleneksel sosyo-kültürel engellere rağmen, ülkemizdeki kadınlar kısa bir sürede
önemli ilerleme kat etmiştir. Özellikle de 1980'ler sonrasında kadınlar girişimcilik, yönetim,
seyahat işletmeleri, reklamcılık, bankacılık, sigorta gibi geleneksel olarak erkeklere özel
olarak kabul edilen işlerde yerlerini almıştır.
Son yıllarda Türkiye'deki kadınların iş gücüne katılım oranları düşmüştür. 1998'de
%34,3 olan iş gücü katılım oranı, 2009'da %24,8'e düşmüştür. 2010'un sonunda, kadınların iş
gücüne katılım oranları Türkiye'de %27,6'da kalmışken, 27 AB üyesinin ortalaması %66,1;
OECD ülkelerinin ortalaması da %60,8'e denk gelmiştir.
2010 verilerine göre, Türkiye'de istihdama katılan kadınların %42,8'i tarım sektöründe,
%15'i sanayide, %0,8'i inşaat sektöründe ve %41,7'si hizmet sektöründe çalışmaktadır. Buna
göre, tarımın istihdamdaki payı en yüksektir ve kadın istihdamı tarımda toplanmıştır. (Tablo
5)
İnşaat ve sanayi sektörleri, özellikle de imalat endüstrisi hala kadın iş gücünün oldukça
kısıtlı olduğu alanlardır.
KADIN İSTİHDAMININ ÖNÜNDEKİ ENGELLER
Türkiye'deki kadın istihdamı oldukça düşüktür. Bunu belli bir nedene bağlamak ve
durumun neden böyle olduğunu açıklamak hiç kolay değildir. Çünkü kadın istihdamını
etkileyen faktörlere bakıldığında, kadın istihdamındaki eksiklikler çok boyutlu ve çok etkenli
bir problem teşkil etmektedir.
Köyden kente göç bizim ülkemizdeki kadar yoğun olunca, iş gücündeki köylü kadınlar
şehirdeki emek piyasasına girememekte ve genelde kentsel eğitimin, mesleki bilgi ve
becerilerin eksiklerinden dolayı iş gücünün dışında kalarak ev hanımları olmaktadırlar. İş
gücüne katılmayan 100 kadından 61,5'i katılmamalarının nedeni olarak "ev hanımlığını"
göstermişlerdir. Bu durumda kadınların iş gücüne katılımları hem kırsal hem kentsel alanlarda
düşmektedir.
Türkiye'de kadınların iş gücüne katılımı düşüktür. Bunun temel nedenlerinden biri,
kadınların arzu edilen eğitim düzeyine ulaşamamasıdır. Kadınlar eğitim fırsatlarından yeterli
ölçüde yararlanamamakta ve sonuç olarak da düşük seviyelerde eğitim görebilmektedir.
Bu yüzden de bir işe girdiklerinde maaşları düşük ve işin fırsat maliyeti yüksek olur. Çocuk
bakımı, yaşlı bakımı gibi konularda kamu desteğinin ve hizmetlerinin eksikliği ve bu
problemlerin kadınların bireysel bir düzeyde çözmesi gereken problemler olarak görülmesi
piyasada mevcut olan bu hizmetlerin fırsat maliyetleri boyutunu artırmaktadır.
Eğitim düzeyinin ülkemizde kadınların iş gücüne katılımını ciddi şekilde etkilediğini
görmekteyiz. Mart 2013'te yapılan hane işgücü araştırmasının sonuçlarına göre, iş gücüne
katılım oranı üniversite mezunları için %80,7, lise veya eşdeğer bir okul mezunları için %52,5
ve lise altı düzeyde eğitim için %47,2'dir.
Ataerkil zihniyetin ve yapının etkililiğinin kadınların iş gücü arzını kısıtladığını ve sonuç
olarak kadınların iş gücüne ancak düşük seviyelerde katılabildiğini aklınızda
bulundurmanızda fayda vardır. Kadınların emek piyasasına katılımları, çalışma kararı, kadının
bireysel kararlarının ötesinde erkeğin izni ve gözetimi kapsamında belirlenir. Yeni göçmenler
35
arasında, özellikle de köyden kente göç eden evli kadınların çalışması hoş karşılanmaz;
öncelik ailenin erkek üyelerinin çalışmasıdır.
Kadınların toplumdaki rollerine bakıldığında, bu rollerin çevresinde şekillenen aile
ortamı ve sosyal ortam, kadınların iş gücüne katılımlarını etkilemektedir. Çocuk ve yaşlı
bakımını geleneksel olarak yalnızca kadının görevi kabul eden ve erkeklere de ailenin
geçimini sağlama görevi veren cinsiyet tabanlı iş bölümü kadınların iş gücüne katılımları
önündeki en büyük engeldir.
TÜİK'in Mart 2013'teki Hanehalkı İşgücü İstatistikleri araştırmasının sonuçlarına göre
Türkiye'deki istihdamını %36,7'si kayıt dışıdır.
Mart 2013 verilerine göre kayıtdışılık oranı kadınlar için %51,6, erkekler için %30,4'tür. Bu
oranın kadınlar için daha yüksek olmasının sebebi, kadınların çoğunlukla resmi olmayan,
emek yoğun endüstrilerde (tekstil, takı, gıda ve hizmet vb.) çalışmalarıdır. Tarım dışı sektörde
erkeklerin %33,5'i kayıtdışı çalışırken, bu oran kadınlar için %36,6'dır. Bu durum, temel
sosyal güvenlik haklarından mahrum bırakılan kadınların çalışma hayatına katılmasına engel
olmaktadır.
Genel anlamda kadınların istihdamı önündeki engeller ana başlıklar halinde şu şekildedir:
- Geleneksel aile yapısı,
- Sosyal değer yargıları,
- Cinsiyet tabanlı iş bölümü,
- Kadınların emek yapısını talep etmek için zayıf olması
- Ekonomideki düşük istihdam hacmi,
- Köyden kente göçler,
- Tarımsal üretim yapısındaki düzensizlik,
- Genel anlamda ve özellikle de mesleki alanlarda kadınların düşük eğitim seviyeleri,
- Kadınların doğurganlığının, anneliğinin, ev işlerinin ve çocuk bakımının kurumsallaşmamış
olması,
- Kadınların emek piyasasına girmesini sağlamak için gerekli mekanizmaların eksikliği
TÜRKİYE'DEKİ KADIN İSTİHDAM POLİTİKALARI
Kadın istihdamını artırmaya yönelik çalışmalar kurumsal bir düzenleme olarak
şekillendirilmiştir. Bu bağlamda "Kadın İstihdamının Artırılması ve Fırsat Eşitliğinin
Sağlanması" başlıklı Başbakan'ın genelgesi 2010'da düzenlenmiştir. Genelge'nin 13.
Maddesi'nde kadınlar için istihdam faaliyetlerine nasıl başvurulacağı açıklanmıştır. Genelge,
kadınların istihdam problemlerinin hükümetin en üst düzeyinde tanınması açısından önem arz
etmektedir.
İstihdamın aktif emek piyasası politikaları ile artırılması VIII. Plan döneminde önem
kazanmıştır. İstihdam edilebilirliği geliştirerek işgücü beceri ve ehliyetini artırmayı
hedefleyen aktif emek piyasası politikaları işsizleri, engellileri, kadınları, gençleri ve aynı
zamanda dezavantajlı grupların iş bulmaları, iş eğitimi ve girişimcilik eğitimi için işçilik
(mesleki) eğitimi ve işçilik düzenleme programları, mesleki uyum, mesleki danışmanlık ve
kılavuzluk hizmetleri, geliştirme, iş geliştirilecek iş arama stratejilerini kapsar. Kadın ve
36
kadınlık problemlerinin bir insanlık sorunu olarak ele alınması ve bunlara çözüm aranması
gerekmektedir. Toplumlarda erkek ve kadınlar rakip olarak görülmemeli, birbirlerine
yardımcı ve birbirlerini tamamlayıcı unsurlar olarak görülmeli ve bu strateji çerçevesinde
gelişmelidir.
2014-2018 dönemini kapsayan Onuncu Kalkınma Planı'na bakacak olursak, bu planda
özellikle gençler ve kadınlar arasında iş gücü katılımının ve istihdamın artırılması, işsizliğin
azaltılması, kazaların ve kayıtdışı istihdamın önlenmesi, iş kalitesinin artırılması, kırılgan
istihdamın azaltılması ve korumanın önemi ifade edilmektedir. Buna dayanarak, kadınların
istihdamı artıran karar organlarında daha fazla yer alması,
Eğitim ve beceri düzeylerinin artırılarak aile ve iş hayatının uyumunun sağlanması ve esnek
işlerin muhafaza edilmesi, çocuk bakımı ve çocuk bakımı hizmetleri ile bunların yayılması ve
ebeveyn rızası ile uygulamaya geçirilmesi 10. Kalkınma Planı'nın hedef ve politikaları
arasında alternatif modeller olarak bulunmaktadır (Onuncu Kalkınma Planı kararı, 2013). Bu
planda, "Plan döneminin sonunda Kadınların iş gücü katılımını %34,9'a çıkarmak ve istihdam
oranını %31'e çıkarmak," somut olarak tanımlanmıştır.
Diğer yandan, kadınların iş gücüne katılımlarından kadın istihdamındaki artışın istikrarlı
bir şekilde olduğunu gözlemlemek mümkündür. Mevsimsellikten arındırılmış katılım oranı
Ocak 2013'te %30,8 iken, Şubat'ta %31,1'e yükselmiştir. 2012'deki aynı oran, Şubat'ta
%28,8'e çıkmıştır. 2005'ten itibaren katılım oranındaki eğilime baktığımızda, her yıl
katılımdaki yüzde 1'lik artışla, hükümetin kadın katılım oranının %38'e çıkarılması yönündeki
2023 planının tutturulacağı görülmektedir.
Kadın istihdamının ve çalışan kadınların korunmasına yönelik yasa çalışmalarının
artırılması, 18 yaşının üzerindeki kadınları çalıştıran işverenler için sosyal güvenlik primi
teşvikleri ve kadınların iş dünyasındaki önemini vurgulayan farkındalık oluşturmaya yönelik
çalışmalar 2007-2012 yılları arasındaki artışın arkasında etkili olan nedenlerdendir.
SONUÇ:
Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan 1980'lere kadar, Türkiye tarımın hâkim olduğu
bir toplumdu. Nüfusun önemli bir bölümü kırsal alanlarda yaşamaktaydı. Bu durum
1960'larda başlayıp 1980'lerde hız kazanan kentsel yenileme ve sanayileşme ile değişti. Artık
nüfusun büyük bir kısmı kentsel alanlarda yaşamaktadır.
Kırsal alanlarda yaşayan kadınların çalışma hayatında önemli bir rolünün olmasına
karşın, şehirleşme dolayısıyla kadınların rolü ev hanımlığı olmuştur. Bunun sebepleri
toplumun bakış açısı ve kadınların eğimlerinin yetersiz oluşudur.
Ülkemizde kadınların iş gücüne katılımları 1998'de %34,8 iken, 2004'te bir düşüş
yaşayarak %23,3'e gerilemiştir. 2004 bir dönüm noktası olsa da, yıldan yıla bu düşüşün
altında birçok sosyal, yasal ve ekonomik sebep vardır. Bu durum temelde kadınların kırsal
alanda yaşarken işgücü verilerine ücretsiz aile işçisi olarak dâhil edilmelerinden
kaynaklanmaktadır. Fakat, şehre geldiklerinde, kadınlar ev hanımı statüsünde kabul
edildiklerinden işgücü hesaplarına dâhil edilmemiştir. Kadın işsizliği probleminin yanında,
kadınların işgücü katılımı hesaplamalarının kısıtlı olması, kadınların istihdam politikalarına
dâhil edilmemeleriyle sonuçlanmıştır. Bu durumda kırsal alanlarda ücretsiz aile işçisi olarak
37
tanımlanan kadınlar ev hanımı olarak tanımlananlardan farklı düşünülmemelidir ve işgücü
hesaplamalarına dahil edilmelidir.
2013'te kadınların iş gücüne katılım oranı bir önceki yıla oranla yüzde 1,3 artışla yüzde
30,8'e çıkmıştır. Bahsedilen dönemde, erkeklerin istihdam oranı yüzde 0,2'lik bir artışla yüzde
65,2'ye yükselmişken, kadınların istihdam oranı yüzde 0,8 artışla yüzde 27,1'e çıkmıştır.
Kadın istihdam oranındaki bu artış oldukça belirgin ve dikkate değerdir. Bu yükselen
eğilim uygulanacak doğru politikalarla devam edebilirmiş gibi görünmektedir.
Ülkemizde cinsiyetin anlaşılması kadınların iş gücü katılımları önünde önemli bir engel
olarak durmaya devam etmektedir. Bu anlayış yüzünden çocuk ve yaşlı bakımı ile ev işleri,
çalışan kadınları hoşgören ailelerde bile kadınların görevi olarak görülmekte ve bu sorunlara
çözüm sağlayamayan kadınlar emek piyasasının dışında kalmaktadır. Çocuklar, yaşlı bakımı
ve ev işleri konularında eşitlik ve paylaşım anlayışı oluşturulmalı ve bu anlayış bu sorunların
üstesinden gelmek üzere uygulanmalıdır.
KAYNAKÇA (sıra ile)
1. http://www.helsinki.fi/science/xantippa/wee/weetext/wee223.html
2. Boylan, A. & Burchardt, T. (2003). Barriers to Self–Employment for Disabled People,
London: Small Business Service.
3. Cooney, T.M. (2013) – Offering Minority Communities Equal Opportunities Through
Entrepreneurship – Ciencias Economicas, Vol 10. No 2, pp 73-86.
4. Cooney, T.M. (2009) – Developing Entrepreneurship Programmes for Female
Members of the Irish Traveller Community – International Journal of Gender and
Entrepreneurship, Vol. 1, No. 2, pp 134-147 – see more
5. http://arrow.dit.ie/cgi/viewcontent.cgi?article=1043&context=buschmarart
6. Cooney, T.M. (2008) – Entrepreneurs with Disabilities – Profile of a Forgotten
Minority – Irish Business Journal, Vol. 4, No. 1, pp 119-129 - See more
http://arrow.dit.ie/cgi/viewcontent.cgi?article=1041&context=buschmarart
7. http://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/pwamii/womenandmeninireland2013/#.VDVGn8J0zmI
8. CSO (2006), National Disability Survey 2006, Central Statistics Office, Dublin.
Mevcut olan adres:
9. http://www.cso.ie/en/newsandevents/pressreleases/2010pressreleases/nationaldisa
bilitysurvey2006volume2/
10. http://www.enterprise-ireland.com/en/publications/reports-published-strategies/gemreport-2013.pdf
11. http://www.djei.ie/enterprise/smes/EntrepreneurshipForumReport2014.pdf
12. Jan 6, 2014 - Promote entrepreneurship as an Irish cultural value ... This isn't a report
to placate the population with tales of how we are punching above our weight and how
the ...... women entrepreneurs' networks exist around the country
13. ESRI (2011), The Irish Economy. Economic and Social Research Institute, Dublin.
Mevcut olan adres:
14. http://www.esri.ie/irish_economy/
38
15. Harper, M. & Momm, W. (1989). Self–Employment for Disabled People: Experiences
from Africa and Asia, Geneva: International Labour Office.
16. Jones, M.K. & Latreille, P.L. (2005). Disability and Self–Employment: Evidence from
the UK LFS, WELMERC Discussion Paper, Department of Economics, University of
Wales, Swansea
17. McQuillan, H. (2013),SELF-EMPLOYMENT OPTIONSFOR PEOPLE WITH
DISABILITIES GOOD PRACTICE REVIEW, Brothers of Charity- Clare
18. Schur, L. (2003). “Barriers or Opportunities? The Causes of Contingent and Part–
Time Work Among
19. People with Disabilities”, Industrial Relations, Vol.42:589–622.
20. http://ec.europa.eu/ireland/ireland_in_the_eu/impact_of_eu_on_irish_women/index_e
n.htm
21. http://www.cso.ie/en/media/csoie/census/documents/census2011profile8/Profile,8,Full
,document.pdf
22. http://www.genderequality.ie/en/GE/Pages/WP13000084
23. Webb, R. (2010), ANED country report on equality of educational and training
opportunities for young disabled people.
24. ESRI (2011), The Irish Economy. Economic and Social Research Institute, Dublin.
Available at:
25. http://www.esri.ie/irish_economy/
26. Wynne, R; Jeffares, I; Dowling, N; McAnaney, D. (2012) Active inclusion of young
people with disabilities or health problems: National report – Ireland
27. http://www.eurofound.europa.eu/publications/htmlfiles/ef12262.htm
28. AYTAÇ S. Çalışma Yaşamında Kadın ve Kariyer. Türkiye’de Kadın İşgücü
Seminerleri, I,II,TİSK Yayınları; 1999:48-53.
29. BAŞBAKANLIK KSGM, Kadın İstihdamı İçin Yeni Perspektifler ve Kadın
İşgücüne Muhtemel Talep, Ankara, Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel
Müdürlüğü, Nisan 2000.
30. BAŞBAKANLIK KSGM, Kadın ve Ekonomi, Ankara, Başbakanlık Kadının
31. Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Eylül 2008-2010
32. BİÇERLİ, M.K., Çalışma Ekonomisi, 4.Baskı, İstanbul, Beta Yayınları, Eylül 2007.
33. ÇAKIR, Ö., “Türkiye’de Kadının Çalışma Yaşamından Dışlanması”, Erciyes
Üniversitesi İİBF Dergisi, Sayı: 31, Temmuz-Aralık 2008, ss.25-47.
34. ÇETİNKAYA, E., YILDIRIMALP, S. “Türkiye’de Kadınların Kayıt dışı istihdamdaki
Durumu”, TÜHİS İŞ Hukuku ve İktisat Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 4-5, Kasım 2009 –
Şubat 2010, ss.75-86.
35. DAYIOĞLU, M., KIRDAR, M.G., Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımında
Belirleyici Etkenler ve Eğilimler, Çalışma Raporu:5, Ankara, DPT Yayınları, Mart
2010.
36. DOĞRAMACI, E., Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Ankara, İş Bankası
Yayınları, 1989.
37. DPT, Binyıl Kalkınma Hedefleri Raporu Türkiye 2010, Ankara, DPT Yayınları,
2011.
39
38. DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), İşgücü Piyasası Özel İhtisas
Komisyonu Raporu, Ankara, DPT Yayınları, Yayın No: 2709-ÖİK: 662, 2007.
39. DPT, Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı: Eğilimler, Belirleyici Faktörler
ve Politika Çerçevesi, Ankara, DPT Yayınları, Rapor No: 48508-TR, 23 Kasım 2009.
40. ECEVİT, Y., İşgücü Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği El Kitabı, Ankara,
İŞKUR, Şubat 2010.
41. ERDUT, T., “İşgücü Piyasasında Enformelleşme ve Kadın İşgücü”, Çalışma ve
Toplum, 2005/3, ss.11-49.
42. EUROPEAN COMMISSION, Employment in Europe 2010, , Luxembourg,
Publications Office of the European Union, October, 2010.
43. EYÜBOĞLU A, ÖZAR Ş, TUFAN Tanrıöver H. Kentli, Kadınların Çalışma
Koşulları ve Çalışma Yaşamını Terk Nedenleri. İktisat Dergisi. 1998; 7:38
44. GHOSE,.A.K., ve diğerleri, Küresel İstihdam Sorunu, Çeviri Edit.: Ömer Faruk
Çolak, Ankara, Efil Yayınevi, Mart 2010.
45. GÜRSEL, S., ULUSOY, V., Türkiye’de İşsizlik ve İstihdam, İstanbul, Yapı Kredi
Yayınları, Ağustos 1999.
46. HOTAR, N., “Ekonomik Toplumsal Kalkınma ve Kadın İstihdamı”, TÜRK – İŞ
Dergisi, Sayı: 392, Ankara, Mart 2011, ss.84-86.
47. ILO, Decent Work and The Informal Economy. Report VI, , Geneva, International
Labour Office, International Labour Conference, 90th Session2002.
48. ILO, Global Employment Trends 2011, Geneva, International Labour Office,2011.
49. ILO, Global Employment Trends 2012, Geneva, International Labour Office, 2012.
50. İŞÇİ, Ö., GÖRGÜLÜ, H., “AB Sürecinde Türkiye’de Kadın İstihdamı”,
http://cws.emu.edu.tr/en/
conferences/2nd_int/pdf/Oznur%20Isci%20&%20Hatice%20Gorgulu.pdf
(29.06.2011).
51. İpek İ. Kentli Kadınlar ve Çalışma Yaşamı. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. Tarih
Vakfı Yayınları. Ankara;1998:287.
52. KARABIYIK İlyas, Türkiye’de Çalışma Hayatında Kadın İstihdamı, Marmara
Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, Yıl 2012, Cilt XXXII, Sayı I, S. 231-260
53. KARAGÖL, E.T., AKGEYİK, T., “Türkiye’de İstihdam Durumu: Genel Eğilimler”,
Seta Analiz, Sayı:21, Mayıs 2010, ss. 3-27.
54. KEİG Politika Raporu – Türkiye’de Kadın Emeği ve İstihdamı Sorun Alanları ve
Politika Önerileri- Nisan 2009
55. KOCA Bennur, Öğrt.Grv. Çalışma Hayatı ve Kadın, İnönü Üniversitesi Sağlık
Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Malatya
56. KOCACIK, F., VGÖKKAYA, V. B., “Türkiye’de Çalışan Kadınlar ve Sorunları”,
C.Ü. İktisadi İdari Bilimler Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, 2005, ss.195-219.
57. MURAT, S., "AB Ülkelerinde ve Türkiye'de İşgücünün Yapısı", Prof.Dr. Nusret
EKİN'e Armağan, Ankara, TÜHIS Yayın No:38, 2000, ss. 303–352.
58. OECD, Employment Outlook 2011, Paris, OECD Publishing, 2011.
59. ÖNDER Nurcan, Çalışma Genel Müdürlüğü Genel Müdür Vekili, ÇSGB Çalışma
Dünyası Dergisi, Türkiye’de Kadın İşgücünün Görünümü,
60. ÖZ, S., “Kadın İstihdamında Sınıfta Kaldık” Koç Üniversitesi, KULE Dergisi,
Sayı:31, Bahar 2011, ss.20-23.
61. ÖZER, M., BİÇERLİ, M.K., “Türkiye’de Kadın İşgücünün Panel Veri Analizi”,
Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 3, Sayı:1, Eskişehir, 2003–
2004, ss.55-86.
40
62. SAYIN, A., Avrupa Birliği’nde Çalışma Yaşamında Kadın – Erkek Eşitliği:
Türkiye Açısından Karşılaştırmalı Bir İnceleme, İstanbul, KEİG Yayınları, Aralık
2008.
63. SOSYAL-İŞ SENDİKASI, 8 Mart’ın 100. Yıldönümünde Türkiye’de ve Dünyada
Kadın Emeği ve İstihdamı Raporu Sosyal-İş Sendikası, Mart 2010.
64. ŞENER, Ü., “8 Martın 101. Yılında Kadınlar”, TEPAV Değerlendirme Notu, Mart
2011.
65. TAYMAZ, E., Büyüme, İstihdam, Vasıflar ve Kadın İşgücü, Ankara, DPT Yayın.,
Mart 2010.
66. TEPAV- İstihdam İzleme Bülteni – 16 Haziran 2013 , Sayı 18
67. TOKGÖZ, G., Türkiye’de Kadın istihdamının Durumu, Ankara, Uluslararası
Çalışma Ofisi, 2007.
68. TOKOL A. Dünya’da Kadın İşgücü. Türkiye’de Kadın İşgücü Seminerleri. TISK I-II,
Tisk Yayınları; 1999: 28-42.
69. TÜİK, İstatistiklerle Kadın 2010, Ankara, TÜIK Matbaası Yayınları, Yayın
No:3518, Nisan 2011.
70. TÜİK, İstatistiklerle Kadın 2012, Ankara, TÜIK Matbaası Yayınları, Yayın
No:3904, Mart 2013.
71. TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923–2009, Ankara, TÜİK Matbaası, Yayın No:3493,
Aralık 2010.
72. TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2010, Ankara, TÜİK Matbaası, Yayın No:3641,
Aralık 2011.
73. TÜİK, Hane Halkı İşgücü Araştırması 2010, Haber Bülteni, Sayı: 42, Ankara,
TÜİK Yayınları, 1 Mart 2011.
74. TÜİK, İşgücü İstatistikleri Veritabanı (1990-2010), tüik.gov.tr, (10.02.2012).
75. TUNALI İ. “İstihdam Durum Raporu “Türkiye’de İşgücü Piyasası ve İstihdam
Araştırması. 2004.
76. TÜRK-İŞ, Türkiye’de Emek Piyasasında Kadınların Durumu, Ankara, TÜRK-İŞ
Yayınları, 2005.
77. T.C.Kalkınma Bakanlığı-Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü,
İstihdam ve Çalışma Hayatı Dairesi, 2013 Yılı İstihdam Değerlendirme Raporu07.03.2014, Eyüp VAROĞLU
78. TÜSİAD, Türkiye’de İşgücü Piyasasının Kurumsal Yapısı ve İşsizlik. İstanbul,
79. TÜSİAD Yayınları, Yayın No:2004-11/381, 2004.
80. UŞEN, Ş., DELEN, M. G., “Eğitimli Kadınların Çalışma Hayatına İlişkin Tercihleri:
İstanbul Örneği”, Kamu-İş Dergisi, Cilt:11, Sayı:4, 2011, ss. 127 – 182.
81. internet: http://www.sendika.org/
82. internet: http://www.tüik.gov.tr
41