docKastamonu Şehir Kimliği Çalıştayı Sonuç Raporu
download 
Şikayet Transkript
Kastamonu Şehir Kimliği Çalıştayı Sonuç Raporu
KASTAMONU ŞEHİR KİMLİĞİ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU NİSAN 2015 KASTAMONU ŞEHİR KİMLİĞİ ÇALIŞTAYI T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI VE KASTAMONU BELEDİYESİ İŞ BİRLİĞİ İLE 10.04.2015’TE DÜZENLENMİŞTİR. ÇALIŞTAY’A İLİŞKİN SONUÇ RAPORU HAZIRLANARAK BU ÇALIŞMA İLE İLGİLİLERİN VE KAMUOYUNUN HİZMETİNE SUNULMUŞTUR. © 2015, Her hakkı saklıdır. ii HAZIRLAYANLAR İbrahim ACAR Koordinatör, T.C.Çevre ve Şehircilik Bakan Danışmanı Prof. Dr. Seyfettin ERDOĞAN Öğretim Üyesi, Akademik Kurul Başkanı Doç. Dr. Ayfer GEDİKLİ Öğretim Üyesi, Akademik Kurul Üyesi Doç. Dr. Tolga ULUSOY Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Niyazi GÜMÜŞ Öğretim Üyesi Fatma Pınar ARSLAN Araştırma Görevlisi Yasemin Meltem NAMLI Uzman Orhan SEZER Uzman Ender ATEŞ Uzman Tuğba TÜRK Uzman Naciye Nalan GEBEŞ Uzman Mehmet KALAYCI Uzman Erce EMEKLİ Uzman iii iv İÇİNDEKİLER HAZIRLAYANLAR ....................................................................................................... iii İÇİNDEKİLER ................................................................................................................. v TABLOLAR LİSTESİ................................................................................................... viii GRAFİKLER LİSTESİ..................................................................................................... x HARİTALAR LİSTESİ .................................................................................................... x RESİMLER LİSTESİ ...................................................................................................... xi KISALTMALAR ............................................................................................................ xii ÖNSÖZ .......................................................................................................................... xiii GİRİŞ ................................................................................................................................ 1 ÇALIŞTAY HAKKINDA GENEL BİLGİ ...................................................................... 3 BİRİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................ 7 ŞEHİR KİMLİĞİNİN KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVESİ ................................ 7 1.1 ŞEHİR KAVRAMI ................................................................................................. 8 1.1.1 Sürdürülebilir Şehir ........................................................................................ 11 1.2 ŞEHRİN İŞLEVLERİ ........................................................................................... 11 1.3 ŞEHİR KİMLİĞİ .................................................................................................. 12 1.3.1 Sosyokültürel Özellikler ................................................................................. 15 1.3.2 Sosyoekonomik Özellikler ............................................................................. 17 1.3.3 Fiziksel Ortam ve Çevre ................................................................................. 18 1.3.3.1 Şehrin Coğrafi Konumu ........................................................................... 20 1.3.3.2 İklim Yapısı ............................................................................................. 21 1.3.3.3 Şehre Özgü Hayvan Irkları ve Bitki Türleri ............................................ 22 1.3.3.4 Doğal Olmayan Çevre ............................................................................. 23 1.3.3.5 Tarihi Eserler ve Simgesel Yapılar .......................................................... 24 1.3.4 Şehir Kimliği Hususunda Sorunlar ................................................................. 26 1.4 ŞEHRİN YAŞAM KALİTESİ .............................................................................. 27 1.5 ŞEHRİN KİMLİK EROZYONU .......................................................................... 30 1.6 ŞEHİR PAZARLAMA ......................................................................................... 31 1.7 ŞEHİR MARKASI ................................................................................................ 34 KAYNAKÇA .............................................................................................................. 41 İKİNCİ BÖLÜM............................................................................................................. 45 KASTAMONU’NUN GENEL TANITIMI.................................................................... 45 2.1 COĞRAFİ ÖZELLİKLER .................................................................................... 45 v 2.2 TARİHÇE ............................................................................................................. 48 2.3 KASTAMONU’NUN DOĞAL VE TARİHİ GÜZELLİKLERİ.......................... 52 2.3.1 Ilgaz Dağları Milli Parkı ................................................................................. 52 2.3.2 Küre Dağları Milli Parkı ................................................................................. 53 2.3.3 Ilgarini Mağarası ............................................................................................ 54 2.3.4 Valla Kanyonu ................................................................................................ 54 2.3.5 İnebolu Limanı ............................................................................................... 54 2.3.6 Pompeiopolis (Zımbıllı Tepe Höyüğü) .......................................................... 55 2.3.7 Çeşitli Tarihi Yapılar ...................................................................................... 58 2.3.7.1 Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi ..................................................................... 58 2.3.7.2 Nasrullah Kadı Külliyesi ......................................................................... 59 2.3.7.3 Yakupağa Külliyesi (Ağa İmareti) ........................................................... 60 2.3.7.4 İsmailbey Külliyesi .................................................................................. 61 2.3.7.5 Camiler ve Türbeler ................................................................................. 61 2.3.7.6 Hanlar ve Kervansaraylar ........................................................................ 64 2.3.7.7 Meydanlar ................................................................................................ 66 2.3.7.8 Müzeler .................................................................................................... 69 2.3.7.9 Anıtlar ...................................................................................................... 72 2.4 KASTAMONU’NUN EKONOMİK YAPISI....................................................... 76 2.4.1 Nüfus, Demografik Yapı ve Yaşam ............................................................... 76 2.4.1.1 Nüfus, Nüfus Artışı ve Yoğunluğu .......................................................... 76 2.4.1.2 Kaba Doğum Hızı ve Anne Yaş Grubuna Göre Doğumlar ..................... 78 2.4.1.3 Sağlık İstatistikleri ................................................................................... 79 2.4.1.4 İç Göç İstatistikleri................................................................................... 80 2.4.1.5 Eğitim İstatistikleri .................................................................................. 81 2.4.1.6 Eğitim ve Kültür ...................................................................................... 83 2.4.1.7 Aile İstatistikleri ...................................................................................... 86 2.4.1.8 Mutluluk Göstergeleri .............................................................................. 88 2.4.1.9 Gelir ve Tüketim İstatistikleri .................................................................. 88 2.4.2 Tarım ve Sanayi .............................................................................................. 90 2.4.2.1 Tarım ........................................................................................................ 90 2.4.2.2 Sanayi....................................................................................................... 92 2.4.3 İşgücü ve İstihdam .......................................................................................... 95 2.4.3.1 İstihdam Oranı, İşsizlik Oranı ve İşgücüne Katılım Oranı ...................... 95 vi 2.4.3.2 Cinsiyet Yaş ve Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Katılım, İşsizlik ve İstihdam ............................................................................................................... 96 2.4.3.3 İşgücünün Sektörlere Dağılımı ................................................................ 98 2.4.3.4 İstihdam Edilenlerin İşteki Durumları ..................................................... 99 2.4.4 Üretim ve Sektörler ...................................................................................... 100 2.4.5 Dış Ticaret .................................................................................................... 100 2.4.5.1 Dış Ticaret Yapılan Ülkeler ................................................................... 102 2.4.5.2 Dış Ticarete Konu Olan Mallar ............................................................. 104 KAYNAKÇA ............................................................................................................ 107 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ...................................................................................................... 115 KASTAMONU ŞEHİR KİMLİĞİ VE VİZYONUNA İLİŞKİN ÇALIŞTAY KATILIMCILARININ GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ ...................................................... 115 3.1 KASTAMONU ŞEHRİNE AİT TANIMLAMALAR ................................... 115 3.2 KASTAMONU’NUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ VE POTANSİYELİ .... 116 3.2.1 Turizm ..................................................................................................... 116 3.2.1.1 Tarihi Değerler ve İnanç Turizmi ....................................................... 116 3.2.1.2 Doğal Güzellikleri ve Doğa Turizmi................................................... 118 3.2.2 Kültür ve Sanat ....................................................................................... 121 3.2.3 Üretim Faaliyetleri ve İnsan Kaynakları ................................................. 123 3.2.4 Ulaşım ve Lojistik ................................................................................... 126 3.3 KASTAMONU’NUN SİMGELERİ .............................................................. 128 3.3.1 Kastamonu’nun Manevi Simgeleri ......................................................... 128 3.3.2 Kastamonu’nun Kahramanlık Simgeleri ................................................ 129 3.3.3 Kastamonu’nun Tarihi Simgeleri............................................................ 130 3.3.4 Kastamonu’nun Kültürel Simgeleri ........................................................ 130 3.3.5 Kastamonu’nun Doğal Simgeleri............................................................ 131 3.3.6 Kastamonu’nun Tarıma Dayalı Simgeleri .............................................. 131 3.4 KASTAMONU’NUN TEMEL ÇEVRE SORUNLARI ................................ 132 3.5 KENTSEL DÖNÜŞÜM VE GELİŞİM UYGULAMALARI........................ 134 3.6 KASTAMONUNUN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ İLE FIRSAT VE TEHDİTLERİNİN (GZFT) ANALİZİ ..................................................................... 135 SONUÇ ..................................................................................................................... 141 ÇALIŞTAY ORGANİZASYONU ............................................................................... 147 KATILIMCILAR.......................................................................................................... 149 vii TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Marka Kent Sürecinde Etkili Olan Faktörler ve Ağırlık Oranları ................... 35 Tablo 2. Küresel Ölçekte Marka Şehir Sıralaması ......................................................... 36 Tablo 3. Taşınmaz Kültür Varlıklarının Sayıları (2013) ................................................ 57 Tablo 4. 2014 Yılı Kastamonu ve Türkiye’de Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı78 Tablo 5. Kastamonu ve Türkiye’de Kaba Doğum Hızları (2009-2014) ........................ 79 Tablo 6. 2014 Yılı Kastamonu ve Türkiye’de Doğum Yapan Annelerin Yaş Gruplarına Göre Oranı ...................................................................................................................... 79 Tablo 7. Kastamonu ve Türkiye’de Doğuşta Beklenen Yaşam Süreleri (2013) ............ 79 Tablo 8. Kastamonu ve Türkiye’de Bebek Ölüm Hızları (2009-2014) ......................... 80 Tablo 9. 2014-2015 Öğretim Yılı Başında, Kastamonu ve Türkiye’de Net Okullaşma Oranları ........................................................................................................................... 81 Tablo 10. 15 Yaş ve Üzeri Kadınların ve Erkeklerin Eğitim Durumlarına Göre Yüzdeleri (2013) ............................................................................................................. 82 Tablo 11. İlkokul, Ortaokul ve Ortaöğretimde Öğretmen ve Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayıları (2014) .................................................................................................. 82 Tablo 12. Kastamonu Üniversitesi Öğrenci Sayıları (Nisan 2015)................................ 84 Tablo 13. Kastamonu ve Türkiye’de Ortalama Hanehalkı Büyüklükleri (2008-2014) . 86 Tablo 14. Kastamonu ve Türkiye’de Kadın ve Erkek İçin İlk Evlenme Yaşı Verileri (2002-2014) .................................................................................................................... 87 Tablo 15. Kastamonu ve Türkiye’de Kaba Evlenme Hızı (2007-2014) ........................ 87 Tablo 16. Kastamonu ve Türkiye’de Kaba Boşanma Hızı (2007-2014) ....................... 87 Tablo 17. Kastamonu ve Türkiye’de Genel Mutluluk Düzeyi (2013) ........................... 88 Tablo 18. Kastamonu ve Türkiye’de Mutluluk Kaynağı Olan Değerler (2013) ............ 88 Tablo 19. Kastamonu ve Türkiye’de Kendisini Umutlu veya Umutsuz Olarak Tarif Edenlerin Yüzdesi ........................................................................................................... 88 Tablo 20. TR8 Bölgesinde (Kastamonu, Çankırı, Sinop), Gelirin Harcandığı Alanlar . 89 Tablo 21. Kastamonu Organize Sanayi Bölgeleri .......................................................... 93 Tablo 22. Kastamonu İli Küçük Sanayi Siteleri............................................................. 94 Tablo 23. Kastamonu ve Türkiye’de İşgücüne Katılım Oranı (2008-2013) .................. 95 Tablo 24. Kastamonu ve Türkiye’de İşsizlik Oranı (2008-2013) .................................. 96 Tablo 25. Kastamonu ve Türkiye’de İstihdam Oranı (2008-2013)................................ 96 viii Tablo 26. 15 Yaş ve Üzeri Nüfusun Cinsiyet Değişkenine Göre İşgücüne Katılım, İşsizlik ve İstihdam Oranları (2014) ............................................................................... 97 Tablo 27. TR82 Bölgesi’nde Farklı Eğitim Seviyesindeki 15 Yaş Üzeri Nüfusta İşsizlik Oranları (2014) ............................................................................................................... 97 Tablo 28. TR82 Bölgesi’nde ve Türkiye’de Yaş Grubuna Göre İşsizlik Oranları (2014) ........................................................................................................................................ 97 Tablo 29. Kastamonu’nun En Fazla İhracat Yaptığı 25 Ülke ve İhracat Hacimleri (2014) ............................................................................................................................ 102 Tablo 30. Kastamonu’nun En Fazla İthalat Yaptığı 25 Ülke ve İthalat Hacimleri (2014) ...................................................................................................................................... 103 Tablo 31. Kastamonu’nun En Çok İhraç Ettiği Ürünler ve İhracat Hacmi (2014) ...... 104 Tablo 32. Kastamonu’nun En Çok İthal Ettiği Ürünler ve İthalat Hacmi (2014) ........ 105 ix GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1. Kastamonu İli Nüfusu (2007-2014) ............................................................... 76 Grafik 2. Nüfus Artış Hızı (2007-2014) ........................................................................ 77 Grafik 3. Kastamonu İlinde Net İç Göç Oranları (2007-2014) ..................................... 80 Grafik 4. Kastamonu ve Türkiye’de Konut Satışlarının Seyri (2008-2014) ................. 89 Grafik 5. TRC1 Bölgesinde ve Türkiye Genelinde İstihdamın Sektörler Arasında Dağılımı (2014)............................................................................................................... 98 Grafik 6. TR82 Bölgesi’nde İstihdamın Cinsiyete Göre Sektörler Arasında Dağılımı (2014) .............................................................................................................................. 99 Grafik 7. Türkiye’de ve TR82 Bölgesinde Sektörlerin Toplam GSKD İçindeki Payları (2011) ............................................................................................................................ 100 Grafik 8. Kastamonu İhracatı ve Türkiye’nin Toplam İhracatı İçindeki Payı (20022014) ............................................................................................................................. 101 Grafik 9. Kastamonu İthalatı ve Türkiye’nin Toplam İthalatı İçindeki Payı (2002-2014) ...................................................................................................................................... 101 HARİTALAR LİSTESİ Harita 1. Kastamonu İli Haritası .................................................................................... 46 x RESİMLER LİSTESİ Resim 1. Göbeklitepe Kalıntıları ...................................................................................... 9 Resim 2. Londra, Big Ben Saat Kulesi ........................................................................... 14 Resim 3. Vltava Nehri .................................................................................................... 19 Resim 4. Nemrut Dağı'ndan Bir Görünüm ..................................................................... 19 Resim 5. Belediye Logoları ............................................................................................ 22 Resim 6. Maslak Gökdelenler ........................................................................................ 24 Resim 7. Kastamonu Mutfağı ......................................................................................... 34 Resim 8. Budapeşte Şehrinden Bir Görünüm ................................................................ 37 Resim 9. Amsterdam Ruks Müzesi ve “I Amsterdam” Yazısı....................................... 38 Resim 10. İstanbul Şehrindeki Bazı Kurum ve Organizasyonların Logoları ................. 40 Resim 11. Ilgaz Dağı Kayak Merkezi ............................................................................ 47 Resim 12. Şehrin Farklı Noktalarından Kastamonu Kalesi ........................................... 49 Resim 13. Kastamonu Kalesinden Bir Görünüm ........................................................... 50 Resim 14. Kastamonu Şehri ........................................................................................... 52 Resim 15. Ilgaz Dağı ve Ilgaz Dağı Milli Parkı ............................................................. 53 Resim 16. İnebolu Limanı .............................................................................................. 55 Resim 17. Şeyh Şaban-ı Veli Türbesi ............................................................................ 58 Resim 18. Nasrullah Kadı Külliyesi ............................................................................... 59 Resim 19. Yakupağa Külliyesi ....................................................................................... 60 Resim 20. İsmail Bey Hanı............................................................................................. 65 Resim 21. Cem Sultan Bedesteni ................................................................................... 65 Resim 22. Kastamonu Saat Kulesi ................................................................................. 66 Resim 23. Cumhuriyet Meydanı .................................................................................... 67 Resim 24. Kastamonu, Tarihi Evler ve Konaklar .......................................................... 68 Resim 25. Kastamonu Tarihi Evler ................................................................................ 68 Resim 26. Kastamonu Arkeoloji Müzesi ....................................................................... 69 Resim 27. Dokuma Tezgâhı ........................................................................................... 71 Resim 28. 75. Yıl Özel Cumhuriyet Müzesi .................................................................. 72 Resim 29. Şerife Bacı Anıtı ............................................................................................ 73 Resim 30. Türk Ocağı Binası ......................................................................................... 74 Resim 31. Kastamonu Üniversitesi ................................................................................ 86 Resim 32. Taş Köprü Sarımsağı ..................................................................................... 90 xi KISALTMALAR AVM : Alışveriş Merkezi °C : Santigrat ÇKS : Çiftçi Kayıt Sistemi GSKD : Gayri Safi Katma Değer GZFT : Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler H : Hicri HES : Hidroelektrik Santrali IPARD : Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma Programı km : Kilometre 2 km : Kilometrekare KSS : Küçük Sanayi Sitesi m : Metre M : Miladi md. : Madde 2 m : Metrekare MÖ : Milattan Önce MS : Milattan Sonra OSB : Organize Sanayi Bölgesi s. : Sayfa ss. : Sayfalar STK : Sivil Toplum Kuruluşu T.C. : Türkiye Cumhuriyeti TDK : Türk Dil Kurumu t.y. : Tarih yok TOKİ : Toplu Konut İdaresi Başkanlığı TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu UNESCO : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü vb. : Ve benzeri vd. : Ve diğerleri xii ÖNSÖZ İnsanın maddi ve manevi gelişimine etki eden unsurların başında sosyal, kültürel ve fiziki çevre gelmektedir. İnsan ve onu çevreleyen şehir arasında öylesine bir etkileşim vardır ki; olumlu ya da olumsuz her bir değişim insana, insanın yaşadığı deneyimler de çevreye, şehre yansır. Böylece; şehir ve insan birbirinin mazisinde, güncel hayatında, geleceğinde, mutluluğunda, hüznünde ve hâsılı kaderinde karşılıklı etkili olur. İnsan gibi şehirlerin de ruhu, kimliği ve kişiliği vardır. Tarihi, iklimi, coğrafyası, jeopolitiği, kültürü, sosyal ve etnik yapısı, ekonomisi ve diğer maddi ve manevi değerleri bir şehrin kimliğini oluşturan temel öğelerdir. Bu parametrelerden baskın ve öne çıkanlar veya onların bileşimi şehrin kimliğini ortaya koyar. Bazen bir sanat eseri veya tarihi eser, bazen hafızalarda, gönüllerde derin izler bırakan bir olay veya bir insan şehrin kimlik tanımlanmasında ön plana çıkar. Bazen insan şehre, şehir de insana ruh ve kimlik katar. Şehirlerin kimliğini doğru tanımlamadan, ne sorunlar doğru tespit edilebilir ne de köklü, isabetli çözümler üretilebilir. Sağlıklı gelecek kurgusu yapılabilmesi için de önce şehrin kimliğinin doğru tespit edilmesi gerekir. Bu çerçevede mekânsal planlama hayati değer taşıyan bir konudur. Ülke, bölge ve şehir bazında, her ölçekte yerleşim birimi için durum tespiti yapmak ve gelecek öngörüsünde bulunup; yerleşim, yatırım, üretim ve hizmet altyapılarını bu öngörülere göre kurgulamak, o bölgenin kimliğinin oluşması açısından hayati önem taşır. Bu nedenle, tüm illerimizin dâhil edildiği, ülke çapında stratejik mekânsal planlama çalışmalarını başlatmış bulunuyoruz. Bu çalışma ile bir yandan her bir yerleşim biriminin bireysel varlığı, kimliği ve özgün değerleri göz önünde bulundurularak öte yandan da diğer yerleşim birimleri ile olan ilişkilerini ve bütün içindeki yerini de doğru kurgulayarak kapsamlı bir ülke planlaması yapılacaktır. Bu planlama çerçevesinde mekânsal ilişkilerin yeniden tanımlanmasıyla insanımızın mutlu ve huzurlu bir şekilde yaşayabileceği şehirler planlayarak 2023, 2053 ve 2071 hedeflerimize emin adımlarla yürümek istiyoruz. xiii İşte bu noktalardan hareketle, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olarak, ülke çapında yapılacak stratejik mekânsal planlama çalışmalarımıza kaynak ve referans noktası oluşturmak için şehirlerimizin yukarıda belirtilen çerçevede kimliğini tespit etmek amacıyla çalıştaylar düzenlemeye karar verdik. Her şehrimize, o şehirde yaşayanların gözüyle ve gönlüyle bakmak istedik. Şehir Kimliği Çalıştayı’nda şehrimizdeki bilim adamlarımızı, iş adamlarımızı, gönüllü kuruluşlarımızı, belediye ve diğer kamu bürokrasisini, düşünce ve gönül adamlarımızı bir araya getiriyoruz. Şehir kimliğimizi belirleme adına, sosyal, kültürel ve ekonomik gelişme hedeflerimiz konusunda geniş katılımlı bir platform oluşturuyoruz. Burada ortaya çıkan bilgi birikimi ve çalıştay raporlarının ülkemizin geleceği için çok önemli kaynak ve referans olacağı inancındayız. Şehir Kimliği Çalıştayı’nın Sonuç Raporu olan, yani ortak aklın bir ürünü olan, bu eserin; Şehrimizin maddi ve manevi değerlerini tanıma, tanımlama ve tanıtma konusunda, Kentsel Dönüşüm, Kırsal Dönüşüm diye adlandırdığımız ülke çapında topyekûn yeniden inşa ve ihya faaliyetlerimizde, tarihi ve kültürel değerlerimizi koruyarak gelecek kurgumuza ve vizyon hedeflerimize uygun, modern teknoloji ve planlama ile yapılacak olan evler, mahalleler, şehirler, köyler gibi kentsel ve kırsal yerleşim birimleri inşa etme yolunda baş vurulacak önemli bir kaynak eser olmasını, aydınlatıcı bir rol oynamasını diliyorum. Çalıştaylarımıza tecrübeleriyle, bilgi birikimleriyle, heyecan ve motivasyonlarıyla katkıda bulunan tüm katılımcılara, çalışmalara ev sahipliği yapan belediye başkanlarımıza ve çalışanlarına, başarılı çalışmalarıyla moderatör ve raportörlük görevlerini yerine getiren akademisyenlere, başından sonuna süreç yönetimi sorumluluğunu üstlenerek organizasyonu gerçekleştiren danışman ve uzman arkadaşlarıma ve emeği geçen herkese teşekkür ve tebriklerimi bildiriyorum. İdris GÜLLÜCE T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanı xiv GİRİŞ Kastamonu Şehir Kimliği Çalıştayına yönelik olarak öncelikle 1 Nisan 2015 tarihinde tanıtım toplantısı düzenlenmiştir. Bu toplantıda çalıştayın amacı, mahiyeti, içeriği ve talep edilen katkıların şekil ve niteliği paylaşılmış ve katılımcılara hazırlık yapabilmeleri için gerekli bilgilendirme yapılmıştır. Tanıtım toplantısının ardından 10 Nisan 2015 tarihinde “Kastamonu Şehir Kimliği Çalıştayı” gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda, katılımcılar yuvarlak masalar etrafında gruplara ayrılarak kendilerine 9 adet soru yöneltilmiştir. Her masada bir öğretim elemanı raportör olarak görev almıştır. Katılımcılara yöneltilen sorular aşağıdadır: 1. Şehrinizi kısaca nasıl tanımlarsınız? 2. Şehrinizi aşağıdaki parametreler açısından bir cümle ile değerlendiriniz. Tarihi: Kültürel Birikimi: Doğal Güzellikleri: Konumu: Ekonomik Gelişmişliği: 3. Şehrinize ait başlıca “simgeler” nelerdir? 4. Size göre şehrinizin en temel “çevre sorunları” nelerdir ve nasıl çözülebilir? 5. Şehrinizle ilgili “kentsel dönüşüm ve gelişim” politikaları hakkındaki tespitleriniz, teklifleriniz nelerdir? 6. Şehrinizin güçlü-zayıf yönler ile fırsatlar-tehditler (GZFT) analizini yapar mısınız? 7. Tespit ettiğiniz zayıf yönler veya tehditler için çözüm önerileriniz nelerdir? 8. Şehrinizin geleceğiyle ilgili “hayalleriniz” nelerdir? Kısa, orta ve uzun vadede nerede ve nasıl görmek istersiniz? 9. Yukarıda bir cümleyle ifade edemediğiniz veya sorulmadığını düşündüğünüz ilave görüş ve önerileriniz nelerdir? Katılımcıların görüş ve önerilerini sunmaları için, her bir soruya belirli bir süre ayrılmıştır. Masa raportörleri bütün görüş, öneri ve değerlendirmeleri yazılı olarak ve dijital sistem ile kayıt altına almışlardır. Kayıtlar çözülerek düzenlenmiş ve il moderatörüne teslim edilmiştir. Bu çalışmaların editörlüğünü üstlenen Prof. Dr. 1 Seyfettin Erdoğan ve Doç. Dr. Ayfer Gedikli tarafından bilimsel bir rapor haline getirilen eser, uzman arkadaşlarımız tarafından tashih ve redakte edilerek yayına hazırlanmıştır. Rapor üç bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde, şehir kimliğine ilişkin kavramsal ve teorik bilgiler yer almaktadır. Bu bölüm, Yrd. Doç. Dr. Niyazi Gümüş tarafından hazırlanmıştır. İkinci bölümde, Kastamonu’nun genel olarak tanıtılması hedeflenmiştir. Bu bölüm, Yrd. Doç. Dr. Niyazi Gümüş, Doç. Dr. Tolga Ulusoy, Arş. Gör. Fatma Pınar Arslan tarafından hazırlanmış, Doç. Dr. Ayfer Gedikli tarafından geliştirilmiştir. İlin iktisadi, sosyal ve kültürel yapısı; coğrafi özellikleri ve potansiyel değerleri gibi konular ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, çalıştayda raportörler tarafından kayıt altına alınan görüş ve öneriler tanzim edilmiş mükerrer görüşler birleştirilerek Yrd. Doç. Dr. Niyazi Gümüş tarafından hazırlanmıştır. Raportörlerden gelen ve Prof. Dr. Seyfettin Erdoğan tarafından geliştirilen metinler derlenerek nihai bir rapor haline getirilmiştir. Sonuç bölümünde, Çalıştayda öne çıkan görüş ve önerilere vurgu yapılarak rapor içeriği özetlenmiştir. 2 ÇALIŞTAY HAKKINDA GENEL BİLGİ 1. GEREKÇE 1.1 İnsanın ve onu kuşatan maddi-manevi, canlı-cansız tüm çevresinin, yaşadığı ortamların dün-bugün-yarın boyutlarıyla ele alınması gerekir. Geçmişin hatıra ve mirasının, bugünün gerçekleşenlerinin ve yarının hayal ve hedeflerinin birlikte değerlendirilmesi gerekir. 1.2 Ülke, bölge, şehir ve diğer alt birim yerleşim merkezleri bazında yapılacak tüm planlar, programlar; kazanılmış değerleri koruma, kaybedilmiş değerleri geri kazanma ve medeniyet yürüyüşümüzde bizi bir adım daha ileri, bir basamak daha yukarı taşıyacak yeni değerler üretme esasına göre yeniden yapılmalıdır. 1.3 Giderek yaygın bir anlayış ve işleyiş haline gelen çoğulcu-katılımcı demokrasi modeli de, yerinden yönetim metodu da; doğru tanımlama ve iyi planlama yapabilmek için, her yaşam biriminin tüm paydaşlarının ortak akıl ve ortak irade potansiyelini organize etmeyi gerektirmektedir. 1.4 İşte bu noktalardan hareketle; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, ülke çapında tüm yerleşim birimlerine ilişkin gelecek vizyonunu ve altyapısını oluşturmak üzere mekânsal planlama sürecini yönetirken; şehre şehirlinin gözünden ve gönlünden bakmayı sağlayacak çalıştaylar organize etmeyi, zaruri bir ihtiyaç olarak görmüştür. 2. İÇERİK Çalıştay’ın içeriği, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bünyesinde gönüllülük esasına göre kurulan Sempozyum ve Çalıştaylar Heyeti tarafından belirlenmiştir. İçeriğin belirlenmesi sürecinde, bilim insanları, profesyoneller, bürokratlar, siyaset dünyası, basın, yerel idareler ve STK temsilcileri gibi kesimlerin görüş ve önerileri esas alınmıştır. İçerik üç temel ayak üzerine bina edilmiştir: 3 2.1 Şehir Kimliği: Şehrin insan kaynağının, iş gücü ve akademik potansiyelinin, tarihî, kültürel, ekonomik, sosyal, mimari, coğrafî, jeolojik jeopolitik, yapısal, vb. açılardan sahip olduğu potansiyelin değerlendirilmesi; kısa, orta, uzun vadede olması ya da gelmesi gereken konumun, durumun öngörülmesi. 2.2 Çevre Bilinci: Şehrin havasının, suyunun, toprağının, güneşinin, bitki örtüsünün, hayvan türlerinin, kültür ve tabiat varlıklarının çevresel açıdan değerlendirilmesi; kısa, orta, uzun vadede olması ya da gelmesi gereken konumun, durumun öngörülmesi. 2.3 Mekânsal Plânlama: Şehir kimliği ve çevresel unsurlar da göz önünde bulundurularak, şehrin geleceğinin tasarlanması; bu tasarıya uygun olarak büyük, orta, küçük ölçekli mekânsal planların yapılması. 3. AMAÇ Bu Çalıştay’ın temel amacı, Türkiye’de 2002 yılından itibaren önem kazanan bütün toplumsal kesimlerin eşit oranda önemsendiği katılımcı yönetim anlayışına uygun olarak politika belirlemek ve uygulama süreçlerine bütün kesimlerin görüş, öneri ve katkılarını sağlamaktır. Bu çerçevede; 3.1 Türkiye genelinde; şehir, mahalle, ilçe, köy ve diğer yerleşim birimlerine yönelik olarak gelecek öngörülerinin orada yaşayanlarla birlikte belirlenmesinin teşvik edilmesi, 3.2 Ortaya çıkacak ana fikirlerin, temel sorunların, muhtemel çözümlerin bilimsel toplantılar aracılığıyla uzman kişi ve kurumlar tarafından değerlendirilmesinin sağlanması, 3.3 Ülke, bölge ve şehir bazında hazırlanacak Sonuç Raporlarının; ilgili birimlerin, politika yapıcıların ve uygulamacıların istifadesine sunulması, 3.4 Bu vesileyle; toplumda Çevre ve Şehircilik Bilincinin oluşmasına, gelişmesine, olgunlaşmasına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. 4 4. KAPSAM 4.1 İçerik açısından; tüm çevre ve şehircilik alanları ile alt birim ve bileşenleri, 4.2 Katkı ve katılım açısından; genelde tüm kamuoyu, özelde toplumsal paydaşların kurumsal temsilcileri, 4.3 Uygulama açısından; büyükşehir, il, ilçe, köy ve diğer kırsal alanlar. 5. KATILIM 5.1 Şehrin seçilmiş yöneticilerinden oluşan yerel ve genel siyaset temsilcileri, 5.2 Şehrin atanmış yöneticilerinden oluşan bürokrasi temsilcileri, 5.3 Şehrin adanmış yöneticilerinden oluşan sivil toplum temsilcileri, 5.4 İlgili bölümlerin yöneticilerinden ve öğretim üyelerinden oluşan üniversite temsilcileri, 5.5 Sanayi, ticaret ve meslek odalarının yöneticilerinden oluşan sektör temsilcileri, 5.6 Alanında uzman, usta, yönetici olmuş kültür-sanat-spor öncüleri, 5.7 Sosyal doku içinde kanaat önderi özelliği taşıyan seçkin kişiler, 5.8 Şehrin kamuoyu algısının oluşmasında etkili olan medya mensupları. 5 6. SÜREÇ 6.1 Şehrin tüm paydaşlarının özünü ve özetini oluşturacak katılımcılar nezdinde, Tanıtım Toplantısı yapılarak; Çalıştay süreci hakkında bilgi verilmiştir. 6.2 Tanıtım toplantısına davet edilen katılımcıların; kişisel, kurumsal, toplumsal çevrelerini organize ederek ön hazırlık yapmaları ve elde ettikleri sonuçları ön raporlar haline getirerek Çalıştay günü ilgililere teslim etmeleri önerilmiştir. 6.3 Tanıtım toplantısından iki hafta sonra yapılan Çalıştayda, önceden katılımcılara iletilen metot ve usullerle gruplar halinde beyin fırtınaları yapılmış; elde edilen sonuçlar (görüş ve öneriler) sistematik bir rapora dönüştürülmüştür. 6.4 Çalıştay sürecine katkı ve katılım sağlayacağı düşünülen kişisel ya da kurumsal belge ve bilgiler toplanıp değerlendirilmiştir. 7. YÖNTEM 7.1 Çalıştaylarda, farklı toplumsal kesimleri temsil eden kişilerin görüş ve önerilerini almak üzere müzakere yöntemi uygulanmıştır. 7.2 Katılımcılar ortalama 10’ar kişilik gruplar halinde ve yuvarlak masa modeline göre toplanıp; Çalıştay konuları ve alt bileşenleriyle ilgili sorulara cevap vermek, sorunlara çözüm üretmek için masa moderatörleri eşliğinde beyin fırtınaları gerçekleştirmiştir. 7.3 Elde edilen sonuçlar, masa moderatörleri tarafından ara raporlar şeklinde düzenlenmiş ve ortaya çıkan sonuçlar, il moderatörü ve yardımcıları tarafında sonuç raporu haline getirilmiştir. 7.4 Sonuç raporu, Kastamonu’nun genel tanıtımını, şehir kimliğine ilişkin kavramsal ve teorik açıklamaları ve son olarak Çalıştayda ileri sürülen görüş, öneri ve değerlendirmelerin analizini ihtiva etmektedir. 6 BİRİNCİ BÖLÜM ŞEHİR KİMLİĞİNİN KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVESİ Tarih boyunca insanoğlu tek başına çözemediği güçlükleri ve ortaya çıkan sorunları toplum içinde gerçekleştirilen ilişkilerle çözmek istemiştir. Korunma, barınma ve sosyal hayata yönelik ihtiyaçlar insanları ortak amaçlar kapsamında birlikte yaşamaya sevk etmiştir. Bunun sonucunda toplumsal ilişkiler ortaya çıkmış; toplumsal olarak bir arada yaşama zorunluluğu, yerleşik yaşamı ve yerleşik yaşamın doruk noktasını oluşturan şehirlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır (Tuna, 2013, s.186). Şehir, fiziksel niteliğiyle bir mekân, sosyal ve kültürel niteliğiyle de bir ilişkiler bütününden oluşur. Dünyada şehir kelimesi farklı uluslarca farklı şekillerde ifade edilmektedir. İngilizcede “city” ve “urban”, İtalyancada “citta”, Fransızcada “cite”, İspanyolcada “ciudad” Almancada ise “stad” kelimeleri şehri ifade eden kavramlardır. Şehir, Yunancada ise “polis” olarak ifade edilir (Kaya, t.y., s.4.). Şehir kavramının Türk tarihinde zengin ve çeşitli boyutları bulunmaktadır. Türklerde “şehir” kelimesi (Farsça “şehr” kökeninden gelir) “şahar” ve “şar” olarak kullanılmakta olup büyük yerleşim yerlerini ifade etmektedir (Ergün, t.y.). Arapçada şehir kelimesinin karşılığı “medine” olarak kullanılmaktadır. Ayrıca Türkçede medeniyet olarak kullanılan kelime “medine” kelimesinden Osmanlı Türkçesi’nde türetilerek anlam bulmuştur. Medeniyet ve şehir kavramları birbirini tamamlayan iki unsurdur. Medeniyet kelimesi şehir hayatının ortak noktası olan sosyal, siyasal, entelektüel, kurumsal, teknik ve ekonomik alanlardaki birikim, düzey ve fırsatları ifade eder. Farabi İslam düşüncesinde “medine”, “medeni”, “medeniyye” kavramları arasındaki ilişkiyi temel bir felsefi disiplin içerisinde kuran İslam filozofu olmuştur (Yazıcıoğlu, 2013). İnsanlar birlikte yaşamakla iş bölümü ve iş birliği yaparak hayatı kolaylaştırıp mutlu bir hayat hedeflemektedir. Farabi’nin Siyaset Felsefesi’nde şehir, “bu mutlulukların gerçekleştiği en küçük toplumsal yapı” olarak tanımlanmaktadır (Yazıcıoğlu, 2013). 7 Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından ise şehir, “nüfusun çoğu ticaret, sanayi veya yönetimle ilgili işlerle uğraşan, tarımsal faaliyetlerin yapılmadığı yerleşim birimi” olarak tanımlanmıştır. (TDK, t.y.) Bu tanımlamada tarımsal faaliyetlerin yapılmadığı, günümüz şehir kavramına daha yakın bir yerleşim yerinin vurgusu yapılmaktadır. Ancak, günümüzde kesin olarak üzerinde uzlaşılabilmiş bir şehir tanımı bulunmamaktadır. Rene Maunier’e göre şehir, “nüfusuna oranla coğrafi temeli dar olan ve aileler, meslek grupları, sosyal sınıflar, mezhepler gibi çeşitli heterojen grupları içine alan karmaşık bir yerleşme grubudur” (Yörükan, 2006, s.46). Charles Edoudard Jeanneret Le Corbusier (1987) ise şehrin, insan tarafından oluşturulmuş bir “eser” olduğunu vurgular ve şöyle der: “Şehir, doğaya insan tarafından el konulmasıdır. İnsanın doğaya karşı eylemidir, insanın korunmaya ve çalışmaya yönelik organizmasıdır. Bir eserdir.” Franco Bianchini (1999) de bu konuda kapsamlı bir tanımlama yapmıştır. Yazar şehri; a. Belirgin doğal karakterleri olan ve coğrafi olarak sınırları tanımlanmış, b. İnsan eliyle şekil verilmiş, alt yapı, bina, caddeler, meydanlar ve kamusal alanları ile yeni bir çehre edinmiş, c. Birbirleri ile sosyal ilişkiler kuran insan topluluklarına ev sahipliği yapan, d. Ekonomik ilişki ve aktivitelerin gerçekleştiği, e. Farklı politik aktörlerin etkileşimi neticesinde oluşan bir dizi ilke ve düzenleme ile yönetilen doğal çevre, inşa edilmiş alan, insan topluluğu ve ekonomiyi de içeren büyük yaşam alanları, olarak tanımlamaktadır. 1.1 ŞEHİR KAVRAMI Tarih boyunca insanoğlu topluluklar halinde yaşamayı tercih etmiştir. İnsanoğlunun ilk kez yerleşik hayata geçişi ile birlikte medeniyetin başladığı kabul edilir. Başlangıçta avcılığa dayalı bir yaşam sürdüren insanoğlunun sürekli yaşadığı mekânlar olmamıştır. Sonraki süreçte tarımın öğrenilmesi ile yerleşik hayata geçiş başlamıştır. (Pustu, t.y.) 8 İnsanlık tarihinin en önemli sorularından biri yerleşik hayatın ne zaman başladığı olmuştur. Şanlıurfa’da yapılan kazılarda keşfedilen Göbeklitepe kalıntıları ile arkeologlar, insanlık tarihinde göçebe hayattan yerleşik hayata geçilmesine ait bilinen en eski kanıtı bulmuştur. Göbeklitepe’nin geçmişi yaklaşık olarak MÖ 10000 yılına kadar dayanmaktadır. Yapılan arkeolojik kazılar sonucunda Göbeklitepe, Neolitik Devrim de denilen tarıma dayalı düzeni hazırlayan koşulları açıklayan bilimsel sonuçlar sağlamıştır (Schmidt, 2010). Resim 1. Göbeklitepe Kalıntıları Kaynak: Schmidt, 2010 MÖ 4000-3000 yılları arasında maden bilgisinin gelişmesi ile birlikte oluşum sürecine giren şehirler, nüfus birikiminin, uzmanlaşmanın, sanayileşmenin yoğun biçimde yaşandığı yerler olmuşlardır. Elde edilen bulgular, ilk kentlerin sulak alanların bol olduğu ve/veya nehirlerin geçtiği vadi üzerindeki verimli ovalar üzerinde kurulduğunu göstermektedir. İlk büyük şehir topluluklarının Nil Nehri Vadisi, Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki vadiler ile İndus Nehri civarı ve Akdeniz kıyılarında kurulduğu ve daha sonra doğu batı yönünde yayıldığı görülmüştür. Batı medeniyetinde şehirlerin gelişim süreci ise Atina, Korent, Sirakuza ve Milet gibi eski Yunan kentlerinin ortaya çıkışı ile olmuştur (Ertürk ve Sam, 2011, ss.33-34). 9 Zaman içinde önemi giderek artan ve medeniyetin timsali olan şehirler, özellikle 21. yüzyılda çok daha önemli bir konuma gelmiştir. Dr. Masayuki Sasaki’ye (2004) göre, içinde bulunduğumuz yüzyıl “şehirler yüzyılı” olarak tanımlanmakla kalmayıp aynı zamanda küresel şehir yapılanmasına aracılık etmektedir. Bu yüzyılda insanlar, şehirlere yaşanılan mekân olmanın yanında kültür, sanat ve ekonomik alanlarda fırsatlar sunma vazifesi vererek onların bu konularda küresel ölçekte emsali olan diğer şehirlerle rekabet edebilmesini beklemektedir. Lewis Mumford (1937) ise şehir deneyimini insan kültür ve kişilik gelişiminde önemli bir etken olarak değerlendirmektedir. Yazara göre, bir şehrin fiziksel tasarımı ve ekonomik fonksiyonu, onun doğal çevresi ve insani değerleriyle/manevi dünyasıyla olan ilişkisinden sonra, ikinci sırada gelmektedir. Günümüzde Mumford’un şehirlere dair görüşleri yeni nesil çevre planlamacılar tarafından yeniden keşfedilmektedir. Ruşen Keleş’in (2012), şehirlerin hâlihazırdaki niteliklerinden yola çıkarak yaptığı şehir tanımında, ekonomik yaklaşım bulunmakla birlikte, sosyolojik yaklaşım daha baskındır. Ona göre şehir, “sürekli toplumsal gelişme içinde bulunan ve toplumun, yerleşme, barınma, gidiş geliş, çalışma, dinlenme, eğlenme gibi gereksinimlerinin karşılandığı, pek az kimsenin tarımsal uğraşılarda bulunduğu, köylere bakarak nüfus yönünden daha yoğun olan ve küçük komşuluk birimlerinden oluşan yerleşme birimleridir” Sonuç olarak şehir kavramına yönelik farklı görüş ve fikirler yer almakta olsa da, günümüz şehir kavramını bazı ortak ölçütlerde tanımlamak mümkündür. Bu ölçütlerin bazıları şöyledir; Nüfusa göre: Belli bir nüfus düzeyini aşmış olan yerleşim yerleri kent sayılmaktadır (Gürpınar, 1993, s.11). İdari statüye göre: Belli bir idari birimin sınırları içinde kalan yerler olarak tanımlanmaktadır (Altuğ, 1989, s.5). Ekonomik faaliyetlere göre: Yerleşim yerindeki ekonomik faaliyet türüne göre, sanayi, ticaret, hizmet faaliyetlerinin yapıldığı yerler olarak tanımlanmaktadır. Toplumbilimine göre: Belli bir nüfus yoğunluğu, iş bölümü, uzmanlaşma ve çeşitli seviyelerde örgütleşme unsurlarının olduğu yerler kentler olarak sınıflandırılmaktadır (Keleş, 2012). 10 1.1.1 Sürdürülebilir Şehir Alsaç (1993), “İnsan ve Kent” adlı eserinde, şehirlerin de tıpkı diğer canlılar gibi biyoloji yasalarına uyduğundan söz eder. Buna göre şehirler, ortaya çıktıktan sonra canlılar gibi gelişirler, değişirler ve ölürler. Söz konusu gelişme ve değişme, zamana göre farklı nitelikler taşır ve şehrin doğası gereği çoğunlukla sorunludur. Nitekim W. Churchill, “Şehirlerimizi binalarla oluşturup şekillendirdik ve sonra binalar bizi şekillendirdi” derken bu sorunlu noktaya işaret eder (Kaplan ve Küçükerbaş, 2000, s.47). Gerçekten de özellikle Sanayi Devrimi sonrası tüm dünyada egemen olan modern şehir anlayışıyla birlikte şehirlerin sahipliği yitirilmiş, şehirler niteliksiz tasarımlara, ekonomik dağılmalara, toplumsal kutuplaşmalara ve motorlu trafiğin hâkimiyetine terk edilmişlerdir. 21. yüzyılın başı, teknoloji ve sanayideki gelişmelerin doruğa ulaştığı bir dönüm noktası olurken, ekolojik dengenin bozulması ve doğal kaynakların yok olması bu gelişmelerin bedeli olmuştur (Oktay, 2001, s.45). Şehirlerde ortaya çıkan bu tip sorunlar, şehrin hem fiziksel ve işlevsel niteliğinin hem de sosyokültürel yapısının bozulmasına yol açmaktadır. Son yıllarda ise başka türlü bir şehirleşme arayışı başlamış ve sürdürülebilirlik olgusu gündeme gelmiştir. Bu çerçevede sürdürülebilir şehir ve şehirleşme anlayışı ortaya çıkmıştır. Sürdürülebilirlik; toplum ve doğa gibi yaşayan sistemler arasındaki ilişkilerin uzun vadeli olarak sağlanabilmesini ifade eder. Sürdürülebilir şehirleşme, sürdürülebilir gelişmenin öğeleri olan çevresel, ekonomik, politik, sosyal, demografik, kurumsal ve kültürel amaçların şehir ölçeğinde yaşama geçirilmesini hedefler. 1.2 ŞEHRİN İŞLEVLERİ 21. yüzyılda bazı şehirler, o şehrin varlığını sürdürmesine katkı yapan ve o şehre hayat veren işlevlerin adıyla öne çıkmaktadırlar. Bu tip şehirlerde genellikle tek tip işlev ve iş alanı öne çıkmakta ve şehir bu öne çıkan alan sayesinde gelişmesini sürdürebilmektedir. Dolayısı ile bu alan şehrin kimliğine önemli katkı yapmış olmaktadır. Bu tip şehirlere ülkemizde çokça örnek verilebilecektir (Çöl, 1998): a. Sanayi Şehri kimliği, taşıyan Kocaeli, Bursa b. Üniversite Şehri kimliği, taşıyan Eskişehir, 11 c. Turizm Şehri kimliği, taşıyan Antalya, Muğla, d. Maden Şehri kimliği, taşıyan Zonguldak, e. Fuar Şehri kimliği, taşıyan İzmir, f. Kültür Şehri kimliği, taşıyan İstanbul. Kastamonu şehir kimliğine etki eden işlev nedir diye sorduğumuzda, geçmişte dokumacılık ve tarım anlamında ülkenin önemli ihtiyacını karşıladığı söylenebilecekken, günümüzde ise geçmişteki tarım ve tekstil işlevinden daha çok orman ürünleri, madenleri ve üniversitesi ile öne çıkan bir şehir olmaktadır. 1.3 ŞEHİR KİMLİĞİ Kimlik, genellikle; doğadaki herhangi bir canlıyı veya objeyi diğer canlı ve objelerden ayıran, farklı duyularla algılanan benzersiz ve özgün yapı olarak tanımlanmaktadır (Prohansky vd., 1983). Kimlik kavramı, teklik ve özgünlük kavramlarını çağrıştırmaktadır. Canlıların kendine özgü özellikleri, kimlikleri ve kişilikleri olduğu gibi, şehirlerin de özgün kimlik ve kişiliklerinden söz etmek mümkündür. Buna göre şehir kimliği, “her şehirde farklı ölçek ve yorumlarla kendine özgü nitelikler taşıyan; fiziksel, kültürel, sosyoekonomik, tarihsel ve biçimsel faktörlerle şekillenen; şehirliler ve onların yaşam biçimlerinin oluşturduğu; sürekli gelişen ve sürdürülebilir şehir kavramını yaşatan; geçmişten geleceğe uzanan büyük bir sürecin ortaya çıkardığı anlam yüklü bütünlüktür” (Topçu, 2011, s.1052). Kevin Lynch (1972), şehir kimliğini tanımlarken hafızayı temel almış ve şehir kimliğini, “çevrenin özelliklerinin zaman içinde insan gruplarının hafızalarında bir amblem veya simge oluşturması” olarak açıklamıştır. Kısaca ifade etmek gerekirse, şehir kimliğini, bir şehri diğer şehirlerden ayırt eden belirgin özellik/özellikler olarak tanımlamak mümkündür. Tarihsel gelişim sürecine bakıldığında her dönemde toplumların kendi yaşantı ve düşüncelerini mekâna yansıttıkları görülmektedir. Öyleyse; günümüz kent mekânlarında yaşanan, ekonomik ve teknolojik değişimle biçimlenen bir dizi değişim ve dönüşümü; birçok örnekte olumlu olmasa da günümüz kent kimliğinin bir parçası olarak değerlendirmek gerekmektedir (Topçu, 2011, s.1050). 12 Benzer şekilde, Edward Relph (1976), bir yerin kimliğinin ancak onun üzerinde yaşayan insanların karakter ve davranışlarıyla bütünleşerek ortaya çıktığını vurgulamıştır. Bir başka deyişle, yerin kimliği insanların gelenek, görenek, birbirleri ile iletişim kalıpları ve deneyimleri ile şekillenir. Yazar, aynı zamanda “bir şeyin kimliği” ile “bir şeyle birlikte kimlik olmak” kavramları arasındaki farkı vurgulamıştır. Yazara göre, bir şeyin kimliği değişmeyen aynılık olup diğerlerinden ayrılmasını sağlar. Bir şeyle birlikte kimlik sahibi olmak kavramı ise yerin kimliğinin üzerinde yaşayan insan grupları ile şekillenmesi ve onların deneyimlerinin, düşüncelerinin bu şekillenmenin yönünü belirlemesi olarak açıklanabilir. Jennifer Carter, Pam Dyer ve Bishnu Sharma (2007) çalışmalarında, bir yerin kimliğinin çevrenin insanları etkilemesi ile daha güçlü bir anlam kazandığını belirtmişlerdir. Yazarlara göre, bireylerin davranışlarını büyük ölçüde dâhil oldukları sosyal grupların aldıkları kolektif kararlar belirler. Sosyal grupların kararlarını ise çoklukla içinde bulundukları maddi ve maddi olmayan çevre belirler. Buradan hareketle Joseph Stefanou (1992) bireyi etkileyen çevre faktörlerini şu şekilde açıklamıştır: i. Anlamlı olma, ii. Özgünlük, iii. Çağrışım oluşturabilme, iv. Mevcut çevreye uyum, v. Çevresel öğelerin birbirleri ile uyumu, vi. Çevresel öğelerin çeşitliliği, vii. İmaj oluşturabilme. Tüm bu faktörlerden etkilenerek şehir kimliği yıllara dayanan bir süreçte yerleşir ve değişime uğrar. Üstelik birçok büyük şehir, planlı olarak “büyük” olmak üzere kurulmamış, üzerinde yaşattığı insanların zaman içinde ona verdikleri önem ve anlam sayesinde büyümüştür. Sürece dayalı olarak yaşanan sosyolojik ve toplumsal değişimler, değişen toplumun mekânlar üzerine etkisini belirlemekte, dolayısıyla şehir ve toplum birbirini girift şekilde etkilemekte ve dönüştürmektedir. Bu karşılıklı etkileşim şehir ve sakinleri bir arada oldukça devam eder. Etkileşimi ortaya çıkaran faktörler ise her şehir için farklıdır. İşte bir şehri özgün ve kişilik sahibi yapan da bu farklılıklardır. Bu açıklamayı destekleyen bir tanım yapan Edward Krupat (1985), 13 insanların içinde bulundukları çevrede gösterdikleri davranış ve verdikleri tepkilerin çevre kimliğini (imajını) oluşturduğunu, bu kimliğin kullanılması ve yorumlanmasıyla insanların davranışlarında değişiklik oluştuğunu belirtmiştir. Her ne kadar doğal ve beşeri unsurlar şehrin kimliğini oluştursa da esasen şehir kimliği, toplumsal olarak üretilen bir olgudur. Toplumsal olarak üretilen bu olgu, fiziki çevre ile içinde yer alan yaşam biçiminin bir bütünü olarak ortaya çıkar. Her dönemde toplumun oluşturduğu bu tanımlamalar, geçmişten öğeler, geçmişteki öğelerin yeniden yorumlanmaları ve tamamen yeni öğeleri içerir. İnsanlar, şehirlerdeki deneyimlerini birbirlerine aktararak ya da medya aracılığı ile şehir efsanelerini ortaya çıkarmaktadır. Eyfel Kulesi, Pisa Kulesi, Big Ben Saat Kulesi, Beyaz Saray, Kremlin Sarayı, Ayasofya Camii ve Taç Mahal gibi şehrin sembolü haline gelen anıtlarda, oradaki yaşam deneyiminden ve yapıyla ilişkilerinden çok bu yapı üzerinde kurgulanmış söylem ve kurulan efsane önem kazanır. Bunlar hem insanların algılamasını, hem de şehirlerin gelişimini etkiler (Tekeli, 1991, ss.82-83). Bu nedenle bir şehrin kimliğini yapıların sadece mimari değerinde ve doğal çevresinin özelliklerinde aramak doğru bir yaklaşım değildir. Bu olumlu özellikler ancak, içinde geçirilen yaşam deneyimleri ile anlam ve değer kazanmaktadır. Bu da “kültür” ve “gelenek” kavramlarının da şehir kimliğinin tanınmasında önemli olduğunu göstermektedir. Resim 2. Londra, Big Ben Saat Kulesi Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Şehrin kimliği, şehirdeki değişik kesimlerin sağladığı imgeler mozaiğine göre kurulur. Mozaiğin her parçasının oluşmasına insan etkinliklerinin katkısı farklı düzeyde, farklı yoğunlukta ve nitelikte olur. Şehirde yaşayan farklı toplumsal gruplar, şehri farklı biçimlerde algılayacaklardır. Şehirde sürekli yaşayanlar ile şehri kısa süreliğine görenler farklı izlenimlere sahip olacaklardır. Şehir parça parça algılanıp bu algıların 14 mozaiklerinin bir araya gelmesiyle bir imge oluşur (Tekeli, 1991, ss.82-83). Bu durum, kozmopolit yerleşim yerleri olan şehirlerin bir potansiyeli olmakla birlikte, halkın kültür düzeyi ve şehirdeki yaşam anlayışlarına göre değişiklik gösterebilir. Daha açık söyleyişle, bir şehrin kimliğinin oluşumunda o şehrin kozmopolit yapısı önemli bir potansiyel teşkil etmekle birlikte, kozmopolit yapının ortak bir şehir kültürü üzerinde uzlaşabildiği ölçüde bu potansiyel, şehir kimliği oluşumuna katkı sağlayabilir. Ortak bir şehir kültürü kurulamadığı durumda şehrin kozmopolitliği, kimlik oluşumuna katkı sağlamak şöyle dursun, karmaşıklığa ve sorunlara yol açacaktır. Tüm bunların yanında, son tahlilde fiziksel bir mekân olan şehir, mimarisi ve şehirsel dokusu ile de teklik hakkına sahiptir. Zira şehir kimliğinin oluşmasında şehir mimarisi çok önemli bir yere sahiptir. Tıpkı diğer faktörlerde olduğu gibi şehir mimarisi de yaşayan bir durumu temsil eder ve zamana, içinde bulunulan siyasi/ekonomik/sosyal döneme göre değişir. Üstelik dönemin mimari özellikleri, bina yapımında kullanılan malzemeler, yerel yönetimlerin tutumu gibi faktörler de mimarinin şekillenmesinde başat rol oynarlar. Özgünlüğünü kaybeden veya değiştiren şehirler, kimliğin öz olan ve sonradan edinilen özellikleri arasında bir kimlik karmaşası yaşamaya başlarlar. Bu nedenledir ki, bir şehre girdiğimizde gördüğümüz yüksek katlı apartmanlar, onlara eşlik eden geniş caddeler ve her yerde görmeye alışık olduğumuz hiçbir mimari ayrıcalığı olmayan alışveriş merkezleri (AVM), şehirlerimizde kimlik sorununun giderek daha fazla hissedilmesine sebep olmaktadır. Şehir kimliğine yönelik farklı bakış açılarıyla yapılan bu tanımlamalardan sonra, şehrin kimliğini etkileyen faktörler aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır (İlgar, 2008, ss.1121): 1.3.1 Sosyokültürel Özellikler Toplumsal ilişkiler, çevre ve içinde bulunan yaşam biçimi ile birlikte bir bütünü oluşturur ve toplumsal olarak yeniden üretilerek, sürekli değişim ve gelişim içinde bulunularak şehir kimliğinin yeniden tanımlanmasına neden olurlar. Toplum içinde yaşanan her şey; deneyimler, görüşler, inanışlar, davranışlar toplumun sosyokültürel yapısını oluşturur. Kişinin toplum içindeki davranışlarını yönlendiren bu öğeler şehirsel kimliğin oluşmasını da büyük ölçüde etkiler. Bu nedenle, tamamen yeni veya geçmiş 15 öğelerin yeniden yorumlandığı kültürel bir olgu olarak da tanımlanabilir. Şehri geçmişten geleceğe bir süreklilik içinde algılamak ve kavramak gerekir (Güvenç, 1991). Bir şehir, sosyal kimlik, toplumsal yapı, ekonomik yapı, siyasal yapı ve nüfus hareketleri olmak üzere dört temel faktörle belirginlik kazanır. Birbiriyle iç içe olan, birbirini etkileyen ve ayrılması mümkün olmayan bu faktörlerin etkileşimi ile şehrin sosyal kimliği oluşur. Ayrıca belli başlı kurum ve kuruluşlar ile topluma mâl olmuş fikir adamları, kanaat önderleri, bilim insanları, kültür-sanat erbabı ve ozanlar gibi şahsiyetler şehrin kimliğini oluşturan değerlerdendir (Türk İdareciler Derneği, 2014, s.114). Benzer şekilde yöresel yemek kültürü de şehir kimliğiyle ilişkili bir unsurdur. Şehrin tasarımı, o şehrin sosyal yapısı ve niteliği hesaba katılmaksızın yapılmışsa kısa ve uzun dönemde pek çok olumsuzluk ortaya çıkması kaçınılmazdır. İnsan, şehri kurarken doğanın değişken etkenlerine belli bir biçim vermeyi amaçlamıştır. Bu düzenleme sürecinde insan sosyal yapıyı ve ekolojik sistemi göz ardı etmemelidir. Günümüzde artan nüfus, şehirlerin kimlik yapısında, başta konut biçimleri olmak üzere, sosyal ve kültürel olarak hızlı değişmelere yol açmaktadır. Özellikle kırsal kesimlerden şehirlere yönelik göçlerin artmasından sonra şehirlerin kimlik dokusunun önemli bir bileşeni olan kültürel yapı, hızlı bir değişikliğe uğramaya başlamıştır. Kimine göre “şehir kültürünün aşınması, bozulması” olarak, kimine göre de “şehrin kültürel mozaik kazanması” olarak nitelenen bu durumun, şehir kimliği üzerinde etkili olduğu kuşkusuzdur. Genellikle İstanbul örneği üzerinde sorgulanan bu durum, uzun zamandan bu yana köy kültürü-şehir kültürü ikilemi üzerinden değerlendirilmiş ve köy kültürel özelliklerinin zamanla şehir kültürüne evrileceği beklentisi oluşmuştur. Gelinen nokta itibariyle böyle bir evrilmenin gerçekleşmediği, her kültürün şehirde kendini bir şekilde yeniden ürettiği tespit edilmiştir. Bu nedenle, özellikle göç sürecine maruz kalan kozmopolit şehirlerde kimlik sorunsalı ele alınırken, tek bir şehir kültürü modeli yerine mevcut kültürel yapıların varlığını esas alan ve bunların karşılıklı etkileşimine açık bir kültürel mozaik modelinin hedeflenmesi, şehir gerçekliğine de uygun düşecektir. Kimliğin sürekliliğinin, “kolektif bellek ve ortak gelenekler, ortak ve yaşanmış bir tarih duygusu” ile sürdürülebileceğini savunan kimi yaklaşımlar (Morley ve Robins, 1997), kimliğin belli bir kültür birikimine dayandığına işaret eder. Kültür temelli 16 yaklaşımlarda, bir yapının oluşturulmasında iklim ve teknoloji gibi çevresel etkenlerin yanında, kültürel etkenler de yer almaktadır. Yapı çevresini etkileyen kültürel etkenler içinde aile yapısı, akrabalık ilişkileri, alışkanlıklar, dil-din özellikleri, çevresel mahremiyet ve yoğunluk sayılabilir (İlgar, 2008, s.15). Şehirsel kimlik çerçevesi içinde yapay çevreden kaynaklanan kültür; şehirsel yaşam kalitesini ve değerlerini, şehirleşmeyi ve şehirli olma durumunu, şehirdeki yaşam şeklini de belirlemektedir (Güley, 2001). İşte bu yüzden, günümüzde göç alan şehirlerin kimlik oluşumunda, göç süreci realitesinden hareketle, çoklu kültür yapılarını içeren bir yaklaşımın benimsenmesi önem taşır. 1.3.2 Sosyoekonomik Özellikler Toplumların siyasi yönetim şekilleri, o toplumların ekonomilerinin de nasıl yönetildiğinin bir göstergesidir. Liberal veya kolektivist ekonomi anlayışı ile ortaya çıkan yönetim farklılıkları, o toplumda yaşayan bireylerin çalışma koşullarını, gelecekle ilgili beklentilerini ciddi şekilde etkiler. Ayrıca ülkenin sahip olduğu güçlü ekonomi, yeni teknolojik imkânlardan istifade etme, yeni teknolojiler geliştirme fırsatı sağlar. Özellikle teknolojinin altın çağının yaşandığı günümüzde, yeni bilgi ve teknoloji üretemeyen toplumlar, gelişme ve zenginleşme yarışında geride kalmaya mahkûm görünmektedir. Öte yandan, teknoloji üretmek için de ciddi bir sermaye birikimine ihtiyaç vardır. Bir anlamda teknoloji, ülkelerin ekonomik gelişmişliğinin hem sebebi hem de sonucudur. Birçok gelişmekte olan ülkenin içinden çıkamadığı bu fasit daire, bu ülkelerdeki şehirlerin şekillenmesini de etkiler. Gerçekten de şehirlerin ekonomik yapıları ve gelişmişlik seviyeleri, o şehirde yaşayan bireylerin yaşam şekillerini etkiler. Ekonomik olarak gelişmiş toplumlar sosyokültürel değerlerini kentlere yansıtmak için “yerellik, gelenekselcilik ve korumacılık” anlayışını ön plana çıkartarak toplum içerisinde en üst düzeyde benimsenmesine yönelik projeler geliştirmektedirler. Örneğin, Venedik’in kanalları, Paris’in sarayları, tarihi müze yapıları, katedralleri ve Eyfel Kulesi tarihle bağları olan kentlere kimliklerini veren değerler olarak toplumun dikkatine sunulurken, Hong Kong ve New York’un gökdelenleri bulundukları kentlerin ekonomik açıdan önemli öğeleri olmalarının yanı sıra ana kimlik öğeleri olarak da ziyaretçilerin çekim odaklarını oluşturmaktadır (Ulu ve Karakoç, 2004). 17 Tarih boyunca teknoloji ve teknolojinin gelişmesi sonucu ortaya çıkan sanayileşme, büyük toplumsal değişimlere neden olmuştur. Tarımdaki makineleşme ile tarımsal nüfusun bir bölümü şehre göç etmiş ve şehirleşmeyi hızlandırmıştır. Bu durum, şehirlerin ekonomik yapılarını ve gelişmişlik düzeylerini değiştirmiştir. Sanayileşme ile aile yapısı, gelenek ve görenekler de değişime uğramıştır (Tezcan, 1984). Bu değişime paralel olarak ticaret, ziraat ve sanayi ile ilgili faaliyetlerin merkezi olmaları ile ortaya çıkan ekonomik işlevler, o şehrin farklı şekillerde gelişmesi ve özellik kazanmasına neden olmaktadır. Ticaretin ön plana çıktığı bir merkezde ulaşımın ön plana çıkması ya da diğer yerlerle olan ilişkisi şehri ticaret merkezi olmaya da itebilmektedir. Böylece tarım kentlerinde üreticilerin yoğun olduğu bir toplumla karşılaşıldığı gibi genelde şehir çevresinde küçük üretim yerleşmelerinin oluşması da doğal karşılanmaktadır. Sanayi şehirleri ise, üretim ve madencilik olarak farklı alanlarda gelişebilmektedir. (İspir ve Açma, 2005). 1.3.3 Fiziksel Ortam ve Çevre Fiziksel çevre, genel anlamda çevrenin bir parçasıdır ve nasıl ki çevrenin biçimlenmesinde her türlü ilişkiler ağı söz konusu ise fiziksel çevrenin oluşmasında da aynı durum söz konusudur. Fiziksel çevre, doğal ve yapay çevre olmak üzere iki temel ayrımda incelenebilir. Doğal çevre, oluşumunda insan faktörünün etkili olmadığı çevreyi temsil eder. Ancak insan faktörünün doğanın oluşumunda etkili olmaması, doğanın şekillenmesinde ve kontrol altına alınmasında etkili olmayacağı anlamına gelmez. Şehrin doğal yapısında insan eliyle ortaya konan fiziksel durumlar insanın doğayı kontrol altına alma ve kendi istediği gibi şekillendirme duygusuna yönelik çalışmalardır. Doğal çevre özellikleri yer şekilleri, iklim koşulları, su kaynakları, bitki örtüsü, varsa ormanlarının niteliği (orman yoğunluğu, ormanlarda yaşayan hayvan cinsi çeşitliliği, ağaçların çeşitliliği vb.) gibi faktörlerden oluşur. Bu öğelerin her biri içinde bulundukları şehre ayrı bir anlam katarlar. Örneğin Prag şehri içinden geçen Vltava Nehri, şehrin dünya çapında üne sahip bir güzelliğe kavuşmasına sebep olmuştur. 18 Resim 3. Vltava Nehri Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Benzer şekilde İstanbul da, iki yakası arasından deniz geçen bir şehir olarak olağanüstü bir güzelliğe sahiptir. Erzurum’un simgelerinden olan Palandöken Dağı; doğal güzelliği yanında kış sporları için uygun olan iklimi ve zemin yapısı ile Erzurum için önemli bir değerdir. Denizli’de yer alan Pamukkale travertenleri ve Nevşehir peribacaları ülke çapında turizme katkı sağlayan önemli doğal güzellikler arasında yer almaktadır. Ağrı Dağı, Balıkesir Kaz Dağları ve Rize Kaçkar Dağları milli park statüsünde yer almakta olup dağcılık ve diğer doğa sporları için tercih edilen yerler arasındadır. Adıyaman’ın simgelerinden olan Nemrut Dağı; bir yandan sabah kızıllığında ortaya çıkan olağanüstü güzelliği, diğer yandan da bağrında binlerce yıldır barındırdığı tarih hazineleri ile önemli bir değer ve gelir kaynağı oluşturmakta ve şehrine kimlik kazandırmaktadır. Resim 4. Nemrut Dağı'ndan Bir Görünüm Kaynak: Orhan Sezer Fotoğraf Arşivi, 2012 19 Ayrıca Türkiye, üç tarafı denizlerle çevrili bir ülke olması sebebiyle önemli kıyılara sahip bir ülke konumundadır. Çanakkale ve İstanbul boğazları Türkiye için tarih boyunca stratejik öneme sahip olmuştur. Bu iki boğaz, özellikle geçmişte bu yerleri elde etmek amacıyla yapılan savaşlarla tarihi öneme sahip olduğu gibi doğal güzellikleriylede ön plana çıkmaktadır. Alanya Kleopatra Plajı, Fethiye Kelebekler Vadisi ve Kumburnu Plajı yine başlıca doğal güzellikler arasında yer almaktadır. Antalya Konyaaltı sahili kıyı şeridi boyunca uzanan sahil hattı olup özellikle yurt dışından gelen turistlerin tercih ettiği bir yer olmuştur. Yer şekillerinin konumu, şehirlerin biçimlenmesinde ve gelişmesinde önemli rol oynar. Çok dağlık, engebeli araziye sahip bölgelerde ve şehir içinde doğal olarak var olan geniş su birikintilerinin olduğu durumlarda şehirler bu doğal durumdan oldukça etkilenir. Daha düz olan alanlarda ve dağların yamaçlarında binaların biriktiği, dolayısıyla şehir merkezinin buralarda yoğunlaştığı gözlenir. Karadeniz Bölgesi’nde şehirlerin yerleşim şekli bu duruma örnek gösterilebilir. Benzer şekilde büyük su birikintileri ve göllerin çevreleri yapılaşma ve şehirleşmenin yoğunlaştığı yerlerdir. Şehir ile yerleşim yeri arasında denge ne kadar tutarlı ise, şehirlerin kimlikleri de o derece özgün ve kalıcı olabilir. Bu noktada, doğal yeryüzü şekilleri kadar, deprem kuşağında veya fay hatları üzerinde bulunup bulunmaması, heyelan bölgesinde olup olmaması da şehir biçimlenmesinde önemli faktörlerdir. 1.3.3.1 Şehrin Coğrafi Konumu Şehrin bulunduğu coğrafi konum da şehir kimliği üzerinde önemli rol oynar. Ana arterlere ve limanlara yakınlık ile büyük şehirlere yakınlık yanında coğrafi konum da şehir kimliğinin oluşumunda etkilidir. Türkiye’nin özellikle sahil kentlerinde deniz ve denizcilik, şehirlerin kültürünü yakından etkilemiştir. Bu etki şehrin yöresel mutfağında, turizm potansiyelinde, ekonomisi ve yaşam kalitesi gibi alanlarda rahatlıkla gözlemlenebilir. İstanbul, İzmir, Antalya, Trabzon, Çanakkale, Zonguldak, Samsun ve Mersin, limanları ile deniz ticaretinde öne çıkan şehirler arasındadır. Türkiye’nin doğusunda genellikle ulaşım kara yolu ile sağlanmaktadır. Bölgede iklimin de etkisiyle genellikle hayvancılık ön plandadır. Hayvancılığın yaygın olarak yapılıyor olması 20 Şanlıurfa, Gaziantep, Diyarbakır gibi şehirlerde önemli bir ekonomi oluşturmakta olup yine kültürel anlamda bu şehirleri farklılaştırmıştır. Öte yandan ulaşım imkânlarının gelişmiş olması ve sanayi tesislerinin varlığı Gaziantep üzerinde ayrı bir etkiye sahip olmuştur. Merkezde olması sebebiyle genellikle Eskişehir, Ankara, Konya, Kırıkkale gibi şehirler belirli bir gelir grubuna ve öğrencilere hitap etmektedir. 1.3.3.2 İklim Yapısı İklim özellikleri şehir kimliğinin oluşmasında hem fiziki ortamın şekillenmesi hem de üzerinde yaşayan insanların davranışlarını etkileme yoluyla önemli rol oynar. Binaların mimarisi, seçilen malzeme, yapıların renkleri ve birbirlerine göre konumları şehir dokularının farklılaşmasına sebep olur. İklim koşulları nedeniyle binaların şekillenmesinde görülen bu farklılıklar, insanların davranışlarına da yansır. Soğuk iklim binaları birbirlerine yakın ve son derece yoğun olduğu için aile-akraba ve komşuluk ilişkileri daha sıkıdır. Uzun ve soğuk kış gecelerinde aileler daha fazla bir arada olmak ister. Her bir konutta çekirdek aile yanında ebeveyn ve akrabalarla birlikte yaşam da sık görülen durumlardır. Sıcak bölgelerde yapıların birbirinden ayrık ve geniş alana yayılmış olması bu ilişki yoğunluğunun zayıflamasına yol açar. Dış mekân aktiviteleri için daha müsait olan ılıman iklim bölgelerinde daha bireysel veya çekirdek aileye dönük yaşamlara daha sık rastlanır. İklim sadece insan ve insanın bulunduğu yerler üzerinde etkili olmaz, aynı zamanda o bölgede yaşayan tüm hayvanlar ve bitki örtüsü üzerinde de etkilidir. Daha yoğun yağış alan ve çok soğuk olmayan bölgelerin daha yeşillik ve ormanlık olduğu görülür. Ülkemizde Doğu Karadeniz Bölgesi buna en güzel örnektir. Tersine, gece gündüz sıcaklık farkının yüksek, kışların çok soğuk, yazların kurak geçtiği bölgelerde bitki örtüsünün kıraç ve bozkır olduğu görülür. İç Anadolu Bölgesi bu tasvire en çok uyan bölgemizdir. Yine iklimin etkisiyle Güney Marmara ve Ege bölgelerinde zeytin ağaçlarının, Akdeniz’de narenciye ve muz ağaçlarının, Karadeniz’de fındık ve çay bahçelerinin yoğunluğu göze çarpar. Bölgeler iklimleri gereği yoğun olarak yetişen bu ürünlerden şehrin kimliğini oluşturmada sıklıkla faydalanmaktadırlar. 21 1.3.3.3 Şehre Özgü Hayvan Irkları ve Bitki Türleri Şehirde yoğun olarak bulunan belli hayvan ırkları ve bitki türleri de şehir kimliği açısından ayırt edici bir özelliktir. Ankara ve Van kedileri ile Ankara tiftik keçisi bu şehirlerin simgeleri olmuşlardır. Günümüzde Ankara Büyükşehir Belediyesi, logosunda Ankara kedisini kullanılmaktadır. Benzer şekilde Denizli Büyükşehir Belediyesi logo olarak horozu kullanmayı seçerken, şehrinin en merkezi yerinde, şehrin önemli sembollerinden olan büyük bir horoz heykeli bulunmaktadır. Malatya Büyükşehir Belediyesi bölgede yetişen kayısıyı logo olarak kullanmaktadır. Bölgesel ürünlerin şehir logolarında kullanılmasının farklı örnekleri mevcuttur. Amasya Belediyesi elmayı logo olarak kullanırken, Giresun Belediyesi fındığı kullanmaktadır. Resim 5. Belediye Logoları Şehirde yoğun olarak bulunan belli hayvan türlerinin de şehir kimliği açısından ayırt edici olarak kullanılması, özellikle ilçelerde, spor takımları ve derneklerde daha çok rastlanan bir durumdur. Yine şehir girişlerinde, kavşak, park ve bahçelerde bu tarz yöreye özgü hayvan heykelleri kullanılabilmektedir. Örneğin, Sivas’ın Kangal ilçesi, Kangal köpeği ile tanınmaktadır. Kangal köpeği heykeli ilçenin girişine yerleştirilmiştir. Özellikle koyunu ile tanınan Karaman ilinin hemen girişinde yakın zamana kadar bulunan büyük bir koyun figürü şehre gelenleri karşılamaktaydı. Ankara Keçiören ilçesi bir dönem Ankara keçisini futbol takımı logosu olarak kullanmıştır. Benzer şekilde bitki türleri de ilçe belediyelerine ait logo ve spor takımlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bitkinin şehir kimliğindeki ayrıcalıklı yeri bize Osmanlı kültüründen mirastır. Osmanlı Dönemi’nde yeni kurulan bir yerleşim merkezine uzun ömrü sembolize eden çınar ağacı dikilir, çınarın yanına da büyükçe bir cami inşa edilirdi. Tüm şehir bu merkez çevresinde daire şeklinde büyürdü. Özellikle Söğüt bölgesinde yoğun olmak üzere, o dönemleri temsil eden çok sayıda tarihi çınar ağacı günümüze değin gelmeyi 22 başarmıştır. Benzer şekilde Osmanlı Devleti’nde çiçeklerin de ayrı bir yeri olmuştur. Okaliptüs ve lale bu çiçeklerin başında gelmektedir. Dönemin anlayışına özgü olarak bahçelerde yetiştirilen farklı çiçek türleri, Osmanlıdan günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Bu bitkilerden okaliptüs, Osmanlıda halk hekimliği ve bataklık kurutma gibi alanlarda sıklıkla kullanılmıştır. Lale motifi, işlemeler ve porselenler üzerinde yerini alırken, özellikle çinicilik ve oymacılık sanatında da önemli bir simge olarak kullanılmıştır. Lale, İstanbul için başlı başına şehrin sembolü olmuştur. Şehirde her yıl lale festivalleri düzenlenmektedir. Lale gibi nilüfer, nergis, leylak ve papatya da şehirlerin kimliğine çeşitlilik katan çiçekler arasında yerini almıştır. 1.3.3.4 Doğal Olmayan Çevre Doğal olmayan çevre, şehirde yaşayan insanların ihtiyaçlarından ortaya çıkan ve insan tarafından oluşturulan öğeleri ifade eder. Doğal olmayan çevre, uygulandığı dönemin bilgi, teknoloji, kültür ve değerlerini yansıtır. Şehirde bulunan tarihi ya da yeni yapılar, konutlar, yollar, köprüler tamamen yapay çevrenin birer yansımasıdır. “Camiler Şehri” olarak anılan İstanbul, fetihten itibaren günümüze kadar inşa edilen camiler neticesinde bu kimliğe sahip olmuştur. “Gece açan çiçek” tanımlaması ile de anılan İstanbul’a bu yakıştırma, şehrin önemli eserlerinde yapılan estetik ışıklandırmalarla ortaya çıkan görsel güzelliği neticesinde uygun görülmüştür. Bunun gibi Sivas da özellikle Selçuklular Dönemi’nde bugünkü eğitim kurumlarının görevlerini yapan medreseleri nedeniyle “Medreseler Şehri” olarak anılabilecek niteliktedir. Ankara, başkent olması sebebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi başta olmak üzere pek çok devlet kurumuna ev sahipliği yapmaktadır. Bu hali ile genel olarak Ankara bir memur şehri görünümü vermektedir. Eskişehir ise özellikle son yıllarda öğrenciler için cazibe merkezi olmuş bir şehirdir. Bahsedilen bu şehirler gibi diğer tüm şehirlerde günümüze kadar tarihi dokularını korumakla birlikte gelişmeye devam etmişlerdir. Bugün şehirlerin çevresel sorunlara karşı duyarlılığı ve ekonomik gelişmişlikleri, şehirlerin şekillenmelerine yeni bir anlayış getirmiştir. Artan enerji ihtiyacını azaltmaya yönelik binalarda güneş panellerinin kullanılması yaygınlaşmış, akıllı bina konsepti ile gündelik hayat kolaylaştırılmıştır. Bina tasarımlarında büyük değişikliklere gidilerek güneş ışığından daha uzun süre 23 faydalanılacak tasarımlara geçilmiştir. Bu durum zaman içinde şehirlerin görünümünü ve şehirdeki yaşam tarzını da etkilemiştir. Yapı gruplarının şekli kadar yerleşimi ve görsel karakteri de şehir kimliğinin vurgulanmasında önemlidir. Yapıların yoğunluğu, aralarında bulunan mesafenin büyüklüğü, bitişik nizam olup olmaması, binaların büyüklüğü, yüksekliği ve sayısı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu yapıların oluşturduğu form tamamen rastlantısal olabileceği gibi, planlama dâhilinde bilinçli olarak da yapılmış olabilir. Örneğin, İstanbul’un Sarıyer ilçesine bağlı Maslak gökdelenler semti halindeyken, Şile ilçesi alçak katlı ve birbirinden ayrık konutlarıyla bir sayfiye şehri görüntüsü vermektedir. Aynı şehrin farklı noktalarında birbirinden bu derece farklı yapıların ortaya çıkması, bir yandan gereksinimlerle, diğer yandan da tercihlerle açıklanabilir. Yapıların teknolojileri, inşaat teknikleri, kullanılan malzemelerin dayanıklılığı ve güvenilirliği yanında binaların hangi maksatla kullanıldıkları da şekillenmelerinde önemlidir. Üstelik tüm bu faktörler, içinde yaşayan ve onları kullanan insanların dünya görüşünü, yaşam şekillerini, estetik anlayışlarını, eğitim düzeylerini, inanç ve zevklerini kısaca kültürel kimliklerini ortaya koymaktadır. Resim 6. Maslak Gökdelenler Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi 1.3.3.5 Tarihi Eserler ve Simgesel Yapılar Şehir kimliğinin oluşmasında yukarıda sözü edilen insan ve çevre faktörlerinin devamı olarak, sokak dokusu ve tarihi/anıtsal yapılar da etkilidir. Tarihi doku yönünden binlerce yıllık geçmişe sahip Anadolu’da neredeyse her şehirde bulunan tarihi eser ve anıtlar bu 24 şehirlerin kimliğinde önemli bir noktayı oluşturur. Öte yandan yapılar, toplumların ideolojilerini, tarihleri ile bağlarını, yönetim şekillerini ve inançlarını da ifade eder. Yapılarda kullanılan kimi semboller, mimari veya renkler siyasi rejimlerin özelliğini ifade etmek amacıyla da kullanılmaktadır. Şehirde yapıların tasarımında ve biçimlenmesinde kullanılan üslup, stil, malzeme, kullanılan yapı teknolojileri, imar ve koruma planları şehrin kimliğinin bir öğesidir. Safranbolu evleri bu anlamda yörenin önemli bir kimlik öğesini temsil eder. Benzer şekilde Kastamonu ilinde pek çok tarihi konak ve Amasya da tarihi Yalıboyu evleri bulunmakta olup bu yapılar şehir ile özdeşleşmiştir. Nevşehir ilimizde de yöresel olarak çıkartılan bir çeşit sarı taş kullanılarak yapılan binalar, şehir kimliğinin önemli bir unsurunu oluşturmaktadır. Tarihi bazı semboller sadece o şehir için önemli olmakla kalmamıştır. Dünya çapında üne sahip olan bazı eserler, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından da koruma altına alınmıştır. Bu eserlerin gelecek nesillere sağlam bir şekilde aktarılması o yerin kültürel değerini koruyacağı gibi Türkiye’nin uluslararası çevrelerde de itibarını arttıracaktır. Sivas’ta Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası UNESCO tarafından dünya mirası olarak kabul edilen sembol eserlerdir. Denizli’de yer almakta olan Hierapolis antik şehri yine dünya mirası olarak kabul edilmiştir. Çatalhöyük Neolitik Sit Alanı, Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı, Bursa ve Bursa Cumalıkızık UNESCO dünya kültür mirası listesinde yer almaktadır. Çanakkale’de yer alan Truva antik şehri de koruma altına alınan bir başka bölge olup özellikle Truva atı ile birlikte şehrin önemli sembollerinden birisi olmuştur. (UNESCO, t.y.) Tarihi bir yapı olmamakla birlikte Kocatepe Camii de Ankara’nın önemli simgelerindendir ve şehre bir kimlik kazandırmıştır. Bu eserlerin tamamında ince bir zevk ve sanat yanında, üzerinde bulunduğu coğrafyanın kültürünü temsil eden çizgiler sıkça görülür. Benzer şekilde günümüzde pek çok yeni eser şehrin tarihi kimliğine uygun olarak yapılmaktadır. 25 Kastamonu şehri elbette evliyalar ve şehitler diyarıdır. Kastamonu elbette Hz. Pir Şeyh Şaban-ı Veli’dir. Kastamonu elbette Kurtuluş Mücadelesi’nde göstermiş olduğu kahramanlığa binaen Şerife Bacıdır. Kastamonu denilince elbette akla her biri birer inci olan tarihi konaklar gelmektedir. Kastamonu denilince akla elbette heybetiyle Ilgaz Dağı, yemyeşil ormanlar, Tosya pirinci, Taşköprü sarımsağı, Siyez bulguru, çekme helva, kuyu kebabı tirit, etli ekmek gelmektedir. Kastamonu şehir kimliği açısından çok sayıda bileşene sahiptir. Bu bileşenlerden her biri şüphesiz Kastamonu için sembol değerdedir. Ancak bu unsurların her birinin belli bir zaman süresince öne çıkartılması ve tüm ülkeye tanıtılması daha faydalı olacaktır. Aksi takdirde her bir unsurun ilçeler tarafından tanıtılması yeterli olmayacak ve istenilen başarı elde edilemeyecektir. Şehirlerin pazarlanması son derece önemli ve geniş kapsamlı bir konudur. Şehirler, genellikle kendilerini, sahip oldukları tarihi ve kültürel çekicilikleriyle ve bazı durumlarda ev sahipliği yaptıkları organizasyonlarla da pazarlayabilme yolunu izlemektedirler. Bu kapsamda gerçekleştirilen başlıca organizasyonların olimpiyatlar, sportif karşılaşmalar, sanatsal ve kültürel etkinlikler olduğu görülmektedir. 1.3.4 Şehir Kimliği Hususunda Sorunlar Günümüzde şehirlerin en çok gözden kaçan, fakat en önemli sorunlardan biri şehrin kendine ait kimlik arayışı ve yoksunluğudur. Şehirlerin kimlik arayışları büyük küçük her şehrin gelişim sürecinde kendini göstermekte, ancak doğru algılanıp yönlendirilmediği için net bir sonuca ulaşamamaktadır. Bu nedenle şehir kimliği konusuna yeterince önem vermeyen ülkelerde kimliksiz şehirler, plansız, programsız ve hedefsiz biçimde sorunlarıyla birlikte büyümeye devam etmektedirler. Ülkemizde ki şehirler değerlendirildiğinde şehirlerimizin büyük kısmının tanımlanabilir bir kimliğe sahip olmadığı rahatlıkla görülebilecektir. Bunun en ciddi nedenlerinden birisi, gerek fiziksel gerek sosyo-ekonomik anlamda şehrin gelişiminden sorumlu olan, karar verme mekanizmalarının bu sorunun farkında bile olmadığı gerçeğidir (Demir, 2006, s.117). Şehirlerimizin çoğu sahip olduğu kimliği ya kaybetmekte ya da yeni kimlikler üretememekte ve bunun sonucu olarak belirsizlikler yasamaktadır. Şehirlerimizdeki kimlik problemi şehrin ekonomik, fiziksel ve kültürel her boyutunda kendini 26 hissettirmekte ve bunun sonucunda da şehirde yasayanların şehre karsı bir yabancılaşma içine girmelerine neden olmaktadır. Yabancılaşma hissi ile şehir halkının şehre kattığı anlam ve şehirden anladığı anlam ilişkisi azalmakta ve şehir halkının şehre ait olma duygusunun azalması durumu ortaya çıkmaktadır (İlgar, 2008, s.23). Şehir kimliğinin oluşması için, şehirlerin sahip oldukları değerlerin sürekliliğinin sağlanması, şehrin geçmişinden gelen mesajları geleceğe aktaran maddi ve manevi değerlerin korunması zaruridir. Bunlar geçmişten bugüne şehrin farklı dönemlerine tanıklık etmiş yapılar ve yapı grupları olabileceği gibi, şehirlilerin yaşantısına etki eden manevi ve kültürel değerler de olabilmektedir. Bu nedenle bir şehrin özgün kimliğine katkısı bulunan ve ait olduğu döneme ilişkin kayda değer mimari ve yaşamsal özellikler taşıyan yapılar ile yapı gruplarının korunması, o şehirde kültürel sürekliğin sağlanmasında ve şehir kimliğinin oluşumunda ya da oluşmuş kimliğin geleceğe taşınmasında önemli bir rol oynamaktadır. Belirtilen bu değerlerde meydana gelebilecek bir bozulmanın hem şehrin kimlik sorunları yaşamasına, yaşam kalitesinde düşüşe yol açacağı hem de bireyin şehri algılamasında ve şehre oryantasyonunda sorunlar yaşamasına neden olacağı unutulmamalıdır (Birol, 2007, s.4). Ancak bu sorunun farkında olan, kendini tanımladığı kimlik unsurları ile öne çıkarmaya çalışan şehirlerimiz de bulunmaktadır. Yine şehirlerimizden önemli bir kısmının daha fazla yatırım ve turist çekme gayesi ile şehre ait kimlik unsurlarının belirlenmesine yönelik çalışmaları başlattığı görülmektedir. bu çalışmaların süreklilik kazanması ve takibinin yapılarak sonuçlandırılması çok daha önemli olmaktadır. 1.4 ŞEHRİN YAŞAM KALİTESİ Şehrin yaşam kalitesini dar ve geniş anlamda tanımlamak mümkündür. Dar anlamda; toplumsal, ekonomik ve mekânsal ögeler açısından şehir tanıma giren yerlerde, alt yapı, iletişim, konut ve benzeri olanakların sunulma düzeyinin belirlenmiş ölçütlere göre olan durumunu ifade etmektedir. Geniş anlamda ise, yaşam kalitesinin; toplumsal, kültürel, siyasal öğe ve süreçleri de kapsanması söz konusudur. Yaşam kalitesi düzeyinin yüksek olduğu şehirler, bireyleri yalnızca barındıran değil, aynı zamanda toplumun, ekonomik, kültürel ve sosyal ihtiyaçlarını da karşılayan ve yönetime katılım olanakları sunan şehirler olarak karşımıza çıkmaktadır (Şeker, 2010, s.23). 27 Türkiye’de aşırı nüfus artışı ve şehre göçler, plansızlık ve denetimsizlik çarpık şehirleşmenin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu durum, çevrede insanca yaşamaya olanak tanımayan ilkel yerleşimlerin şehri kuşatmasına, merkezde ise var olan dokunun zedelenmesine, tarihsel, kültürel ve doğal değerlerin yok olmasına ve bunların sonucu olarak, yaşam kalitesinin gittikçe azalmasına neden olmaktadır. Ülke ekonomisi ve toplumsal yapı, çarpık şehirleşmeden kaynaklanan bu sorunlardan olumsuz olarak etkilenmiştir (Oktay, 2001, s.45). Kentsel yaşam kalitesi, şehre yeni nüfus grupları çektiği gibi şehrin tanıtılmasında kullanılan araçlarda da önemli bir yer tutmaktadır. Yerel yönetimlerin çoğu, internet aracılığı ile şehirlerinin tanıtımını yaparken, öncelikle şehirlerinin doğal güzelliklerinden ve insanlara sunduğu kentsel yaşam kalitesinden bahsetmektedirler. Tüm yerel yönetimler şehir halkının yaşam kalitesini artıracak çalışmaları gerçekleştirmektedirler. Çünkü kentsel yaşam kalitesinin düşük olduğu yerlerde, şehir halkının yer değiştirme eğilimi ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple bölgeler arası dengesizlik ve göç sorunları ortaya çıkmaktadır (Yavuzçehre ve Torlak, 2006, s.186). Şehrin yaşam kalitesini artırmak için öncelikle o şehirde yaşayanların sahip oldukları hakların bilinmesi gerekmektedir. Bu ifade edilen hakların gerçekleşmesi ölçüsünde şehirde birlik ve beraberlik ile birlikte hem hazırlık hem de uygulama aşamasında alınan kararlara katılım artacaktır. Bu doğrultuda Avrupa şehirlerinde yasayan şehir sakinlerinin sahip olduğu hakların ülkemiz şehirlerinde yaşayan vatandaşlar için de söz konusu olduğu unutulmamalıdır. Bu haklar aşağıda sıralanmaktadır (Palabıyık, 2004, s.5): 1. Güvenlik: Olabildiğince suç, şiddet ve yasa dışı olaylardan arındırılmış güvenli bir şehir, 2. Kirletilmemiş sağlıklı çevre: Hava, gürültü, su ve toprak kirliliği olmayan, doğası ve doğal kaynakları korunan bir çevre, 3. İstihdam: Yeterli istihdam olanaklarının meydana getirilmesiyle, ekonomik kalkınmadan pay alabilme şansının ve kişisel ekonomik özgürlüklerin sağlanması, 4. Konut: Gizlilik ve dokunulmazlığının garanti edildiği, sağlıklı, satın alınabilir, yeterli konut stokunun sağlanması, 28 5. Dolaşım: Toplu ulaşım, özel arabalar, yayalar ve bisikletliler gibi tüm yol kullanıcıları arasında, birbirinin hareket kabiliyetini ve dolaşım özgürlüğünü kısıtlamayan uyumlu düzenin sağlanması, 6. Sağlık: Beden ve ruh sağlığının korunmasına yardımcı çevrenin ve koşulların sağlanması, 7. Spor ve Dinlence: Yaş, yetenek ve gelir durumu ne olursa olsun her birey için spor ve boş vakitlerini değerlendirebileceği olanakların sağlanması, 8. Kültür: Değişik kültürel ve sosyal faaliyetlere erişim ve katılım, 9. Kültürler arası Kaynaşma: Geçmişten günümüze farklı kültürel ve etnik yapıları barındıran toplulukların barış içinde yaşamalarının sağlanması, 10. Kaliteli Mimari ve Fiziksel Çevre: Tarihi yapı mirasının duyarlı biçimde restorasyonu ve nitelikli çağdaş mimarinin uygulanmasıyla uyumlu ve güzel fiziksel mekânların oluşturulması, 11. İşlevlerin Uyumu: Yaşama, çalışma, seyahat işlevleri ve sosyal aktivitelerin olabildiğince birbiriyle ilintili olmasının sağlanması, 12. Katılım: Çoğulcu demokrasilerde; kurum ve kuruluşlar arasındaki dayanışmanın esas olduğu kent yönetimlerinde gereksiz bürokrasiden arındırma, yardımlaşma ve bilgilendirme ilkelerinin sağlanması, 13. Ekonomik Kalkınma: Yerel yönetimlerin doğrudan veya dolaylı olarak ekonomik kalkınmaya katkı konusunda sorumluluk sahibi olması, 14. Sürdürülebilir Kalkınma: Yerel yönetimlerce ekonomik kalkınma ile çevre korunması ilkeleri arasında uzlaşmanın sağlanması, 15. Mal ve Hizmetler: Erişilebilir, kapsamlı, kaliteli mal ve hizmet sunumunun yerel yönetimler, özel sektör ya da her ikisinin ortaklığıyla sağlanması, 16. Doğal Zenginlikler ve Kaynaklar: Yerel doğal kaynak ve değerlerin; yerel yönetimlerce, akılcı, dikkatli, verimli ve adil biçimde yaşayanların yararı gözetilerek korunması ve yönetimi. Şehrin yerel yönetimlerinin kararlarını bu haklar temelinde almaları şehirdeki yaşam kalitesinin artmasına çok büyük katkılar sağlayacak, hem şehir halkı bundan memnun olacak hem de şehre gelen ziyaretçiler memnun olacaklardır. 29 1.5 ŞEHRİN KİMLİK EROZYONU Şehirler, farklı coğrafyalarda farklı karakterler taşısalar da kuruluş dinamikleri ve gelişmeleri bakımından 18. yüzyılda Avrupa’da gerçekleşen Endüstri Devrimi’ne kadar hemen hemen aynı niteliklere sahip olmuşlardır. Endüstri Devrimi ile birlikte sanayiye dayalı bir üretim artışı ortaya çıkmış ve şehirlerin asıl gelişmesi bundan sonra olmuştur. Endüstri Devrimi’yle birlikte şehirler, büyük endüstri merkezleri haline dönüşmüş, kırsaldan şehre doğru göçler hızlanmış ve hızlı bir şehirleşme ile büyük şehir tipleri (metropol) ortaya çıkmıştır. Endüstrileşmeye bağlı olan ve bugün de devam eden bu süreç, 19. ve 20. yüzyılları şehir ve kentleşme çağı haline getirmiştir (Yörükan, 2006, s.35). Ekonomik, fiziksel ve kültürel şekillerde ortaya çıkabilen kimlik erozyonu; şehirlerin yaşadığı en önemli problemlerden biridir. Modern dünyada şehirlerin kimlik erozyonu farklı boyutlarda da olsa bütün ülkelerde yaşanan önemli bir problemdir. Ancak bazı ülkeler, bu konuda asgari düzeyde tavizler vererek kimlik erozyonu ile mücadele etmeye çalışmaktadırlar. Avrupa’nın en büyük başkentlerinden olan Paris ve Moskova, tüm değişen koşullara ve geçen zamana rağmen tarihi dokularını ve kimliklerini korumayı başarmış şehirler olarak isimlerinin zikredilmesini hak etmektedirler. Benzer şekilde Akdeniz’in önemli turistik şehirlerinden olan St. Tropez, klasik şehir mimarisini yeni yapılarında da sürdürerek tarihten gelen şehir kimliğini korumaya devam etmektedir. Yukarıda başarılı örnekleri ifade edilmekle birlikte, maalesef tüm şehirler kimliklerini koruyabilme konusunda aynı başarıyı gösterememektedir. Şehirler ya sahip oldukları kimliği kaybetmekte ya da yeni kimlikler üretememektedir. Anadolu’da birçok şehirde şehir kimliği erozyonu yaşanmaktadır. Kimlik erozyonu, şehirlerde parçalanma ve bölgeleşme durumunun da ortaya çıkmasına yol açabilmektedir. Bu durumda bireyler yaşadıkları şehri sadece belli bir iş için bulunulması gereken bir mekân olarak algılamaya başlar ve insan-şehir-mekân ilişkisi giderek anlamını kaybeder (İlgar, 2008). Özellikle 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren başlayan hızlı şehirleşme, hızlı bir çevre değişimi ile birlikte şehrin kimliğini belirleyen tarihi ve doğal dokunun bozulmasına 30 sebep olmuş ve şehirleri gelişigüzel ve anlamsız bir büyümeye itmiştir. Sürekli yıkılıp yerine yenilerinin yapıldığı kişiliği olmayan yapılar nedeniyle, birbirini takip eden nesiller birbirlerine ve kültürlerine yabancı hale gelmişlerdir. Şehirlerin kimlik erozyonu sorununun çözümü uzun ve meşakkatli bir süreci gerektirir. Zira her şeyden önce şehre yeni yerleşen şehirlilere ve taşradan şehre göçüp şehirlileşmeye çalışanlara farklı bir şehir bilinci kazandırmak gerekir. Bu kazanım, şehrin sadece para kazanma, ulaşma, tüketme, okuma, ikamet etme yeri olmaktan çıkıp yaşama, yaşamı paylaşma ve kültürel bütünleşme ortamı olmasıyla mümkün olacaktır. Özetle kimlik erozyonu sorununun çözümlenmesi, şehir sakinlerinin üzerinde yaşadıkları şehirle bütünleşerek yeni bir kimlik ve aidiyet geliştirmesi ile mümkün görünmektedir. 1.6 ŞEHİR PAZARLAMA Şehir pazarlaması, esasen şehirlerin ekonomik bakış açısıyla nasıl daha cazip kılınacağına odaklı bir kavramdır. Küresel düzeyli ürün ve hizmet akışkanlığı, turizm alanında da rekabet ve yenilikçi yaklaşımları ortaya çıkarmıştır. Bu çerçevede turizm eğilimleri, günümüzde artık ülkelerin ve şehirlerin sahip oldukları her türlü değeri, bütüncül, birbiriyle uyumlu ve tamamlayıcı bir konsept içerisinde ve küreselleşen pazarda farklılaşmaya dayalı biçimde sunmalarını gerektirmektedir (Özdemir, 2012, s.1). Günümüzde turizm sektöründe artık ülkelerin bir bütün olarak pazarlanması yerine bölgelerin ve şehirlerin birer destinasyon olarak pazarlanması eğilimi baskındır (Kuruca, 2014, s.1). Turizmde önemli ekonomik hedefler güden ülkeler tarafından, özellikle kültürel ve tarihi değerler taşıyan şehirlerin bir konsept dahilinde çeşitli stratejilerle pazarlanmaya çalışılması ve böylelikle yeni cazibe merkezleri oluşturulması, makro düzeyde ülkeler arasında yaşanan turizm pazarlaması savaşının mikro düzeyde şehirler arasında yaşanması sonucunu doğurmuştur (Sezgin ve Ünüvar, 2011). Yukarıdaki gereklilikler çerçevesinde “şehir pazarlaması” kavramı ortaya çıkmıştır. Şehir pazarlaması, bir şehrin hedef odaklı geliştirilmesi ve pazarlanması yaklaşımını 31 ifade eder. Bu yaklaşım, müşteri odaklıdır ve şehir halkının yaşam kalitesini yükselterek güvence altına almayı ve şehrin, rakip şehirler karşısında çekiciliğini artırmayı amaçlar. Şehir pazarlamasında etkili olan iç performans göstergeleri, coğrafi durum, eğitim altyapısı, doğal yapı, tarihi yapı, yerel yönetim kalitesi, merkezi hükümet karşısında şehrin temsil gücü, endüstriyel altyapı, güvenlik unsurları, yerel halkın sosyodemografik yapısı, yerel halkın turizme ve turiste bakış açısı ve vizyon birliğinden oluşur (Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, ss.77-78). Şehir pazarlaması kavramı bir şehirdeki halkın yaşam kalitesinin yükseltilerek şehrin öne çıkan değerlerinin belirlenmesiyle ona yeni bir imaj çizilmesi, şehrin altyapı ve üstyapısının bu belirlenen imaj doğrultusunda düzenlenmesi çalışmalarıyla, hem yereldeki karlılığı arttırmayı hem de potansiyel ziyaretçileri memnun etmeyi hedeflemektedir (Kuruca, 2014, s.4). Özellikle son yirmi yıldan bu yana yerel yöneticiler, şehir planlamacılar ve şehrin geleceği ile ilgili karar verici konumundaki kişiler, yöneticileri oldukları şehirlerin dünya çapında olumlu reklamını yapmak ve şehrin imajını arttırabilmek için son derece önemli girişimlerde bulunmaya başlamıştır. Bu kişiler, şehrin genel imajının çeşitli hedef gruplar için karar verme aşamasında önemli bir etken olduğunu düşünmektedir (Avraham, 2004 aktaran Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, s.76). Günümüzde turizm sektöründe şehrin imajı ziyaretçiler açısından önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Günümüzde birçok kişi yaşadığı yerden ayrılarak turistik seyahatini hiç bilmediği ya da merak ettiği bir şehirde geçirmek istemektedir (Limburg, 1998, s.475 aktaran Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, s.76). Bu nedenle ülkeler açısından bir şehrin pazardaki herhangi bir ürün gibi pazarlanmasının ve rekabet edilebilirliğinin daha fazla dikkat çeken ve önem verilmesi gereken bir unsur olduğu görülür (Paddison, 1993, s.340 aktaran Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, s.76). Şehirlerin turistik anlamda pazarlanması bir şehirde ekonomik, politik ve sosyal değişikliklere ve şehirlerin operasyonel çevrelerinde gelişmelere sebep olur. Bugün şehir pazarlaması sayesinde şehirler çekiciliklerini hızlı bir şekilde arttırırlarken, mobil kaynaklarını ve şirketlerin yatırımlarını, ziyaretçilerin ve yaşayanların faydalanacakları unsurlar haline getirmektedirler (Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, s.77). Günümüzde turizm alanında ön plana çıkan şehirler incelendiğinde bu şehirlerden bazılarının 32 kültürel ve tarihi mirası nedeniyle, bazılarının sahip oldukları deniz, orman, dağ gibi doğal çekim unsurlarıyla, bazılarının ise insan emeğine dayalı özgün eserler nedeniyle tercih edildiği görülmektedir. Şehirlerin turistlere etkin bir şekilde pazarlanabilmesi için hedef kitleye uygun ürün ve hizmetlerin kaliteli biçimde sunulması gerekmektedir. Bir şehrin genel olarak turistlere sunabileceği ürünler, genel hatlarıyla 4 grupta toplanmaktadır (Koçak ve Tandoğan, 2008, s.7): 1. Şehirlerdeki faaliyetler, tiyatrolar, gösteriler, müzeler, konserler, spor faaliyetleri ve festivaller, 2. Şehrin canlılığı, yerel gelenekler, folklor, diller, güvenlik, yerel halkın yaşamı, şehrin fiziksel ve sosyokültürel özellikleri, 3. Oteller, yeme içme işletmeleri, seyahat acenteleri, sahip olunan pazarlar ve alışveriş imkânları, 4. Şehre ulaşılabilirlik, enformasyon ve bilgilendirme ofisleri ve otopark olanakları. Şehirlerin pazarlaması konusunda, farklı cazibe noktaları oluşturulması eğilimi hâkimdir. Dünyada turistik bir şehir olarak kendisini pazarlayan şehirlerin bazıları tarihiyle, bazıları sportif etkinlik veya festivalleriyle, bazıları da eşsiz doğal güzellik ve manzaralarıyla kendisini pazarlamaktadır. Dünyada turizm alanında çekiciliklere sahip olan şehirlerin bir kısmı diğer şehirlere göre daha fazla ön plana çıkmakta ve hedef kitlelerin aklında daha yüksek oranda kalabilmektedir. Bu şehirlerin özelliği, şehir pazarlamasının en etkili stratejilerinden olan markalaşmayı sağlamış olmalarıdır. Semboller anlamında Kastamonu kendisini tanıtacak çok sayıda kültürel ve tarihi değere sahip zengin Anadolu şehirlerinden biridir. Saat Kulesi, kalesi, çivisiz camisi, Ilgaz Dağı, Tosya pirinci, Siyez bulguru, Taşköprü sarımsağı, İnebolu İstiklal Yolu, Şerife Bacı bunlardan ilk akla gelenleridir. Kastamonu sahip olduğu bu eşsiz değerlerinin her birini şehir pazarlamasının bir konusu haline getirerek yerli ya da yabancı çok sayıda ziyaretçiyi ağırlama potansiyeline sahip bir şehirdir. 33 Kastamonu genel anlamda bilinmemesine rağmen çok sayıda öne çıkan unsur bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı tarihi unsurlar olurken bir kısmı da yeme içme kültüründe öne çıkmış lezzetler olmaktadır. Kastamonu yemek kültüründe öne çıkan lezzetler olarak; tirit, banduma, kuyu kebabı, mıklama, etli ekmek ilk akla gelen ve herkes tarafından bilinen lezzetlerdir. Adına türküsü de bulunan Kastamonu tiridi Kastamonu’ da kel simit de denilen simitten ve evdeki bayat ekmeklerden de yapılmaktadır. Resim 7. Kastamonu Mutfağı Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi 1.7 ŞEHİR MARKASI Marka şehir olgusu, bir şehrin pazarlanma olanaklarını arttırma araçlarından birisidir. Yukarıda değinilen şehir pazarlaması konusunda, küresel düzeyde, şehirler arasında yoğun bir rekabet yaşanmaktadır. Bu rekabet ortamı içinde her şehir, hedef pazar için gerçekten eşsiz bir deneyim sunma çabası içindedir. Şehir markası, bir şehri sahip olduğu kültürel, tarihsel, doğal ve toplumsal özellikleriyle bütünleştirerek ve diğer yerlerden ayırt etmek amacıyla kendine özgü bir işaretle destekleyerek yaşama geçirdiği bir gelişim-tanınma-imaj projesidir. Şehir markası, söz konusu şehri ve onun savunduğu olanakları diğer şehirlerden ayıran, hem rasyonel hem de duygusal nitelikteki, özgün 34 inançlar kümesidir. Şehrin marka imajı; kitlelerin şehrin ismini duyduklarında ne düşündüklerinin toplamını ifade eder (Kozak, 2009 aktaran Kaypak, 2013, s.345). Marka bir şehir olmak, bir bakıma şehrin daha cazip kılınması çabasıdır. Bu bakımdan şehirlerin markalaşması sürecinde onları farklı kılan, onları cazibe merkezi haline getiren şeylerin tespit edilmesi, her şehrin ruhunu oluşturan özelliklerin bulunması ve onların öne çıkarılması gerekir. Örneğin, İstanbul’un kültürel, Safranbolu’nun mekânsal, Trabzon’un folklorik, Hatay’ın dinsel-mistik özellikleri üzerinde yoğunlaşılması bundandır. Her şehrin kendine özgü koşulları bulunmaktadır. Ne kadar büyük ve gelişmiş olursa olsun; dışarıdan yatırımcı ve turist çekemeyen bir şehir, markalaşmamış demektir (Kaypak, 2013, s.347). Küresel düzeyde önder bir marka değerlendirme şirketi olan Brand Finance’ın geliştirdiği etkili bir yönteme göre bir şehrin markalaşması sürecinde değer oluşturan her ana grup ve grupları oluşturan faktörlerin 100 üzerinden ağırlık oranları Tablo 1’de yer aldığı gibidir (İlgüner ve Asplund, 2011, ss.330-331). Tablo 1. Marka Kent Sürecinde Etkili Olan Faktörler ve Ağırlık Oranları Altyapı ve Yeterlilik %25 Ekonomi %25 Kalitatif (Niteliksel) Çalışma %50 • Küresel GSH Payı • Yaşam Kalitesi • Bilinirlik • Turizm Gelirleri • İşsizlik • Engeller • GSH Büyüme • Finansal Altyapı • Çekicilik • Kişi Başı GSH • Nüfus Yoğunluğu • Konumlandırma • Üretkenlik • Yaşayanlar • Hayat Pahalılığı • Potansiyel • Satın Alma Gücü Kaynak: İlgüner ve Asplund, 2011, ss.330-331. Bir şehir için marka oluşturma sürecinde yapılması gereken öncelikli işlerden birisi bir imaj oluşturmak ve sonrasında da o şehir için bir kimlik tanımlaması yapmaktır. Buna göre bir şehir markası oluşturmak, o şehri diğer şehirlerden ayırt eden başlıca özellikleri ön plana çıkararak bir kimlik oluşturma sürecini ifade eder. Buna göre kentsel marka; isim, logo, işaret, dizayn, sembol, slogan, kavramlarından birisi ya da bunların hepsiyle 35 ifade edilir (Sezgin ve Ünüvar, 2011, ss.54-55). Bir şehrin marka imajı, diğer şehirlere göre daha etkin bir şekilde konumlandırıldığı iddiasını taşır. 2006 yılında yapılan şehirlerin küresel marka oluş sıralaması Tablo 2’de görülmektedir. Tablo 2’de de görüldüğü gibi, küresel ölçekte en güçlü marka imajına sahip olan ilk üç şehir Sydney, Londra ve Paris’tir. Yukarıdaki sıralama ilerleyen yıllarda da çok fazla değişmemekle birlikte, dünya çapındaki birçok şehir sahip oldukları çekiciliklerini ön plana çıkararak imajlarını güçlendirerek marka bir şehir olma yönünde önemli çalışmalar yapmaktadır. Günümüzde şehir pazarlaması alanında başarıya ulaşmış örnek şehirler ve bu şehirlerin pazarlama stratejileri aşağıda belirtilmiştir. Tablo 2. Küresel Ölçekte Marka Şehir Sıralaması 1 Sydney 21 Münih 41 Rio de Janeiro 2 Londra 22 Tokyo 42 Buenos Aires 3 Paris 23 Boston 43 Beijing 4 Roma 24 Las Vegas 44 Seoul 5 New York 25 Seattle 45 Reykjavik 6 Washington DC 26 Stockholm 46 Budapeşte 7 San Francisco 27 Chicago 47 Şangay 8 Melbourne 28 Atlanta 48 Moskova 9 Barcelona 29 Dublin 49 Johannesburg 10 Cenevre 30 Edinburgh 50 Mexico City 11 Amsterdam 31 Philadelphia 51 Varşova 12 Madrid 32 Oslo 52 Havana 13 Montreal 33 Lisbon 53 Kudüs 14 Toronto 34 Prag 54 Bangkok 15 Los Angeles 35 Singapore 55 Kahire 16 Vancouver 36 Helsinki 56 Dubrovnik 17 Berlin 37 Hong Kong 57 Mumbai 18 Brüksel 38 Dallas 58 Manila 19 Milan 39 New Orleans 59 Lagos 20 Kopenhag 40 St. Petersburg 60 Nairobi Kaynak: Yaman, 2008, s.56 36 Resim 8. Budapeşte Şehrinden Bir Görünüm Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Şehirlerin pazarlanması kapsamında incelenecek şehirlerin başında New York gelmektedir. New York sahip olduğu tarihi ve doğal güzellikleriyle şehirlerin pazarlanması açısından önemli bir yere sahiptir. Şehir pazarlama organizasyonları, bu şehrin doğal ve insan eliyle yapılan yapıtlarını ön plana çıkararak bu şehri etkin bir şekilde pazarlamaktadır. New York şehrinin pazarlanabilmesi için kendisini “I Love New York” ile ön plana çıkardığı görülmektedir (Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, s.79). Şehirlerin pazarlanması konusunda uzak doğuda yer alan önemli bir örnek ise Hong Kong’tur. Hong Kong markası oluşturulmadan önce yaptırılan araştırma sonucunda bu şehri öne çıkaran özellikler Hong Kong’un sosyal, kültürel ve tarihsel altyapısı olmuştur. “Asya’nın Dünya Kenti” sloganıyla kendisini pazarlayan Hong Kong’un öne çıkardığı şehir pazarlama özellikleri ise ilerici, özgür, sarsılmaz fırsatlara açık ve kaliteli bir şehir imajıdır. Bu şehir geleneksel ejderha motifini albenili renklerle donatıp şehir logosu olarak da tescillemiştir (Türofed, 2008 aktaran Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, ss.81-82). 37 Şehirlerin pazarlanması konusundaki iyi örneklerden birisi de Dubai’dir. Dubai şehrinin marka olarak imajını kazanması yaklaşık 20 yıllık bir sürece dayanmaktadır. 20 yıl evvelki Dubai, bir liman kasabası konumundaydı. Hızla değişen Dubai, yabancı yatırımcıları ve çok sayıda turisti kendine çekmeye başlamıştır. Dubai günümüzde turistler açısından yüksek kaliteli ürünler, sıfır vergi gibi çekiciliklerle kendisini ön plana çıkmaktadır. Bu sayede Dubai gösteriş ve alışverişin marka şehri olarak algılanmaktadır (Bagaaen, 2007 aktaran Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, s.81). Küresel ölçekte önemli bir diğer marka şehir de Hollanda’nın Amsterdam şehridir. Amsterdam, sahip olduğu doğal güzellikleriyle, uluslararası iş çevrelerinin merkezi olmasıyla ve sahip olduğu kültür ile son yılların oldukça popüler şehirlerinden birisidir. Amsterdam’ın diğer bir çekiciliği ise bisikletin bu şehirde insanlar tarafından çok rahat bir şekilde kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte Amsterdam, alışveriş merkezleri, kanalları ve ticareti ile de alışveriş amaçlı olarak kendisini turistlere etkin bir şekilde pazarlayabilmektedir (Karavatzis ve Ashworth, 2007, s.16 aktaran Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, s.79). Amsterdam şehrinin son zamanlarda öne çıkan sembolü ise turistlerin kendilerini ev sahibiymiş gibi hissetmelerini sağlayan “I amsterdam” logosudur (Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2010, s.79). Resim 9. Amsterdam Ruks Müzesi ve “I Amsterdam” Yazısı Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Avrupa’da en güçlü marka imajına sahip yerlerden birisi olan Paris ise kendisini hedef kitleye aşk, duygusallık ve romantizmin merkezi şeklinde pazarlamaktadır. Paris, 38 bugün birçok kişi tarafından aşk ve romantizmin ön plana çıktığı şehir olarak algılanmakta ve kendini hedef kitleye bu çekiciliklerle konumlandırmaktadır. Paris’in ön plana çıkmasının diğer bir nedeni de yapıldığı yıllarda yıkılması için protesto ve kampanyalar gerçekleştirilen Eyfel Kulesi’dir. Bugün yaklaşık 20 milyon kişi sadece Eyfel Kulesi’ni görmek için Paris’i ziyaret etmektedir (Türofed, 2008 aktaran Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, s.83). Öte yandan bazı şehirler ya da ülkeler kendilerine özgü yapılarıyla da pazarlanabilmektedir. Bu bağlamda, İtalya Pisa Kulesi’yle, İngiltere Tower Bridge ve özgün iki katlı otobüsleri ile öne çıkmaktayken, İspanya’da Barselona ve Madrid tarihsel dokularının yanı sıra futbol kültürü ile ön plana çıkmıştır. Özellikle Camp Nou stadyumu her yıl binlerce turist tarafından ziyaret edilmektedir. İspanya için yakın bir zamanda yasaklanan boğa güreşi arenaları da yine turistler tarafından ilgi gören yerlerin başında gelmektedir. Yapıların dışında kültürel faaliyetler ve festivaller de şehirlerin markalaşmasında önemli rol oynamaktadır. Türkiye’de pek çok etkinlik, şehirlerin markalaşmasına yardımcı olmuştur. Yerel tarihimize ve manevi değerlerimize özgü olarak Konya’da her yıl Aralık ayında düzenlenen Şeb-i Arus törenleri ve Kırşehir’de düzenlenen Ahilik haftası önemli etkinlikler arasında yer almaktadır. Her yıl Edirne’de düzenlenen Kırkpınar Yağlı Güreşleri ve Efes’te düzenlenen Deve Güreşi festivali bu şehirlerin tanıtımına katkıda bulunmuştur. 2011 yılında Dünya Üniversiteler Kış Oyunları, Erzurum’da düzenlenmiş olup şehrin tanıtımına büyük katkı sağlamıştır. Kültür sanat alanında ise Antalya, Uluslararası Antalya Film Festivali (Altın Portakal) ile ön plana çıkmaktadır. Bir başka önemli film festivali ise Adana’da düzenlenen Altın Koza Film festivali olmuştur. Balıkesir’de her yıl düzenlenen Zeytinli Rock Festivali özellikle gençler tarafından büyük ilgi görmektedir. Tarihimizin önemli savaşlarından birine ev sahipliği yapan Çanakkale ise her yıl çeşitli törenlerle yurt dışından gelen Avusturya ve Yeni Zelandalı turistlere ev sahipliği yapmaktadır. Yine tarihimizde önemli bir yere sahip olan Sarıkamış Harekâtı her yıl Kars’ta düzenlenen etkinlikle pek çok üniversiteli genç tarafından anılmaktadır. Ülkemizde şehirlerin pazarlanması kapsamında incelenebilecek en dikkat çekici şehir ise İstanbul’dur. İstanbul kendisini geçmişten günümüze sahip olduğu tarihi ve 39 kültürel dokusuyla tanıtmaktadır. Bu özellikleri ön plana çıkararak kendisini, şehir turizmi kapsamında pazarlayan İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti seçilmiştir. Aynı şekilde özellikle son yıllarda düzenlenen uluslararası kongrelere ev sahipliği yapman bir şehirdir. İstanbul gerçekleştirilen Formula 1 İstanbul Park yarışı ile kendisini etkin bir şekilde pazarlamaya çalışmıştır (Giritlioğlu ve Avcıkurt, 2011, ss.83-84). Resim 10. İstanbul Şehrindeki Bazı Kurum ve Organizasyonların Logoları 40 KAYNAKÇA 1. Alsaç, Ü., 1993. Türk Kent Düzenlemesi ve Konut Mimarlığı. İstanbul: İletişim Yayınları. 2. Altuğ, F., 1989. Kent Ekonomisi İlkeleri. Bursa Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa. 3. Bianchini, F., 1999. Cultural planning for urban sustainability, City and Culture, ed. Louise Nyström (Karlskrona: Swedish Urban Environment Council. [Elektronik doküman] Erişim: <http://www.brusselskunstenoverleg.be/nl/system/files/bianchini.pdf?download =1>, [Erişim Tarihi: 02.03.2015]. 4. Carter, J., Dyer, P. & Sharma, B., 2007. “Dis-Placed Voices: Sense Of Place And Place-Identity On The Sunshine Coast”, Social&Cultural Geography,8(5). 5. Çöl, Ş., 1998. Kentlerimizde Kimlik Sorunu Ve Günümüz Kentlerinin Kimlik Derecesini Ölçmek İçin Bir Yöntem Denemesi, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul, 1998, [Elektronik doküman] Erişim: < http://www.solencol.com/doktez.html >, [Erişim Tarihi: 13.08.2015]. 6. Ergün, M., t.y. Türk Eğitim Tarihi. Erişim: <http://www.egitim.aku.edu.tr/tet00.htm>, [Erişim Tarihi: 20.01.2015]. 7. Ertürk, H. & Sam, N., 2011. Kent Ekonomisi, Güncellenmiş 4.Baskı, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım. 8. Giritlioğlu, İ. & Avcıkurt, C., 2011. Şehirlerin Turistik Bir Ürün Olarak Pazarlanması, Örnek Şehirler ve Türkiye’deki Şehirler Üzerine Öneriler. Adıyaman Üniversitesi SBE Dergisi. S:4, Haziran, ss.74-89. 9. Güley, K., 2001. Kent Kimliği Değişim Sürecinin Gazimağusa Örneğinde İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul. 10. Gürpınar, E., 1993. Kent Ve Çevre Sorunlarına Genel Bir Bakış. İstanbul: Der Yayıncılık. 11. Güvenç, B., 1991. Kentlerin Kimliği ve Antalya Üzerine Notlar. Öneriler, Örnekler, Mimarlık Dergisi, S: 1, ss.19-28. 12. İlgar, E., 2008. Kent Kimliği ve Kentsel Değişimin Kent Kimliği Boyutu: Eskişehir Örneği. Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir. 41 13. İlgüner, M. & Asplund, C., 2011. Marka Şehir. İstanbul: Markating Yayınları. 14. İspir, E. G. & Açma, B., 2005. Kentleşme ve Çevre Sorunları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını. No:1645. 15. Kaplan, A. & E. V. Küçükerbaş, 2000. Kentsel Tasarımda Peyzaj Mimarlığının Yeri ve Kentsel Peyzaj Tasarımı. Peyzaj Mimarlığı Kongresi. 19-21 Ekim. Ankara. 16. Kaya, E., t.y. Kentleşme ve Kentlileşme. [Elektronik doküman]. Erişim: <http://erolkaya.com/wp-content/uploads/kitaplar/kentlesme-vekentlilesme.pdf> [Erişim Tarihi: 20.01.2015]. 17. Kaypak, Ş., 2013. Küreselleşme Sürecinde Kentlerin Markalaşması ve Marka Kentler. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. Cilt:14, S:1. 18. Keleş, R., 2012. Kentleşme Politikası. İmge Kitabevi, Ankara. 19. Koçak, N. & Karakaş Tandoğan, G., 2008. Kent Turizmi Kapsamında Fuar ve Sergilerin İzmir Turizmine Olası Etkileri: Expo Örneği. Soid Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi. S:2, ss.6-15. 20. Krupat, E.,1985. People in Cities. The Urban Environment and Its Effect. Cambridge: Cambridge University Press. 21. Kuruca, C. K., 2014. Şehir Pazarlaması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE Yüksek Lisans Çalışması. Samsun. 22. Le Corbusier, 1987. Şehirciliğin Şiarları. Çev: İ. Bilgin. Defter. Ekim-Kasım. 23. Lynch, K.,1972. What Time is This Place. Cambridge: MIT Press. 24. Morley, D. & Robins, K., 1997. Kimlik Mekânları. Çev: E. Zeybekoğlu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. 25. Mumford, L., 1937. What is a city. Architectural Record, 82. 26. Oktay, D., 2001. Kentlerimiz, Yaşam Kalitesi ve Sürdürülebilirlik. Mimarlık. S: 302, ss.45-49. [Elektronik doküman]. Erişim: < http://dergi.mo.org.tr/dergiler/4/551/8249.pdf> [Erişim Tarihi: 13.08.2015]. 27. Özdemir, N., 2012. Kent Kültürü, Yerel Medya ve Kültür Ekonomisi Yerel Medyanın Kent Kültürü Ekonomisi ve Yönetimi Açısından Önemi. Samsun Sempozyumu. C: 2, ss.67-82. 28. Palabıyık H., 2004. Kentli Hakları ve Avrupa Kentsel Şartı. Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi Anlaşmaları, Z. Toprak, H. Yavaş, M. Görün (Ed.), 197-253, Birleşik Yayınları, İzmir. 42 29. Prohansky, H. B., Abbe, K. F. & Kaminof, R., 1983. Place Identity, Physical World Socialization of the Self., Journal of Environmental Psychology, 28. 30. Pustu, Y., t.y. Küreselleşme Sürecinde Kent “Antik Site’den Dünya Kentine” [elektronik doküman] Erişim:< http://dergi.sayistay.gov.tr/icerik/der60m7.pdf> [Erişim Tarihi: 05.06.2015]. 31. Relph, E., 1976. Place and Palacelessness. Pion Limited, London. 32. Sasaki, M., 2004. The Role of Culture in Urban Regeneration. Fòrum Universal de les Cultures - Barcelona 2004. [elektronik doküman] Erişim: <http://www.barcelona2004.org/www.barcelona2004.org/esp/banco_del_conoci miento/docs/PO_22_EN_SASAKI.pdf>, [Erişim Tarihi: 05.02.2015] 33. Schmidt, K., 2010. Göbeklitepe – the Stone Age Sanctuaries. [Elektronik doküman] Erişim: < http://arheologija.ff.uni-lj.si/documenta/pdf37/37_21.pdf>, [Erişim Tarihi: 05.06.2015]. 34. Sezgin, M. & Ünüvar, Ş., 2011. Sürdürülebilirlik ve Şehir Pazarlaması Ekseninde Yavaş Şehir. Konya: Çizgi Kitabevi. 35. Stefanou, J., 1992. Environmental Iconolgy. A Toolfor Analysis for the Qualitative Improvement and Touristic Development of Places, in Tourism and the Environment. Eds. Briassoulis, H. And Straaten J.V.D., Kluwer. Academic Publishers, London. 36. Şeker M., 2010. İstanbul’da Yaşam Kalitesi Araştırması. İstanbul Ticaret Odası Yayınları. Yayın No: 2010-103 İstanbul. 37. TDK, t.y., Güncel Türkçe Sözlük. Erişim: < http://ww3.ticaret.edu.tr/bgur/files/2013/05/saitaz%C4%B1c%C4%B1o%C4%9Flu_ders_notu.pdf>, [Erişim Tarihi: 04.06.2015]. 38. Tekeli, İ., 1991. Kent Planlaması Konuşmaları. TMMOB Mimarlar Odası Yayınları. Ankara. 39. Tezcan, M., 1984. Sosyal ve Kültürel Değişme. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları. No:129. 40. Topçu, D. K., 2011. Kent Kimliği Üzerine Bir Araştırma: Konya Örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8, (2), ss.1049-1072. 41. Tuna, K., 2013. Şehir Teorileri. İstanbul: İz Yayıncılık. 43 42. Türk İdareciler Derneği, 2014. İdarecinin Sesi Dergisi. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik. Mart-Nisan/2014, s.109-114. [elektronik doküman] Erişim: <http://www.tid.web.tr/ortak_icerik/tid.web/160/28%20T%C3%BCrk%C3%BClerin%20Kaynayan%20P%C4%B1nar%C4%B1,% 20Her%20K%C3%B6%C5%9Fesi%20T%20arih%20%C5%9Eehir.pdf>, [Erişim Tarihi: 09.02.2015]. 43. Ulu A. & Karakoç İ., 2004. Kentsel Değişimin Kent Kimliğine Etkisi. Planlama Dergisi. TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, 3(28). 44. UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, t.y. Dünya Kültür Mirası Listesi. Erişim:<http://www.unesco.org.tr/?page=15:64:1:turkce> , [Erişim Tarihi: 16.06.2015]. 45. Yaman, G., 2008. Marka Kent Olmanın Turizmde Önemi: Sakarya Örneği. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dış İlişkiler ve AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı Uzmanlık Tezi. Ankara. 46. Yavuzçehre S. P. ve Torlak E. S., 2006. Kentsel Yaşam Kalitesi Ve Belediyeler: Denizli Karşıyaka Mahallesi Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl/Volume:2 Sayı/Issue 4, s.Güz 2006. 47. Yazıcıoğlu, M.S., 2013. Medeniyet Kavramı Üzerine Bazı Düşünceler. Erişim: <http://ww3.ticaret.edu.tr/bgur/files/2013/05/saityaz%C4%B1c%C4%B1o%C4%9Flu_ders_notu.pdf>, [Erişim Tarihi: 01.06.2015]. 48. Yörükan, A., 2006. Şehir Sosyolojisinin ve İnsan Ekolojisinin Teorik Temelleri. Der: T. Yörükan 44 İKİNCİ BÖLÜM KASTAMONU’NUN GENEL TANITIMI Kastamonu, Türkiye’nin kuzeyinde Karadeniz kıyısında bulunan bir ilimizdir. Dağlardan ve platolardan oluşan engebeli bir yapıya sahip olan Kastamonu’da, Karadeniz iklimi ve bunun bitki örtüsü olan ormanlar görülmektedir. Doğal güzelliklerinin yanında, tarihi zenginliklere de sahip olan Kastamonu’da, demografik yapı, Türkiye ortalamasından farklıdır. Nüfus artışı Türkiye ortalamasının altındadır. Zaman zaman nüfus azalmaktadır. Nüfus yoğunluğu da oldukça azdır. Eğitim ve sağlık gibi göstergeler açısından iyi durumda bir şehir olan Kastamonu’da, işgücüne katılım oldukça yüksektir. Ekonomi tarım sektörü üzerinde temellenmektedir. Hem istihdamda hem de katma değer üretiminde tarım sektörü önemli bir yer tutmaktadır. Olağanüstü doğası ile ülkemizin en zengin orman kaynaklarına sahip bölgeleri arasında bulunan Kastamonu, sadece doğa turizminde değil, din turizmi ve kültür turizmi konularında da önemli değerlere sahip bir ildir. Bundan sonraki bölümlerde şehrin doğal ve coğrafi özelliklerinden başlamak üzere, tarihi ve turistik değerleri yanında ekonomik kaynakları ve potansiyeli de açıklanacaktır. 2.1 COĞRAFİ ÖZELLİKLER Kastamonu, Türkiye’nin kuzeyinde, Batı Karadeniz Bölümü’nde bulunan bir ilimizdir. Coğrafi koordinatları, 41° 21´ kuzey enlemi ile 33° 46´ doğu boylamı arasıdır (Kastamonu Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013, s.12). Kastamonu ilinin, doğusunda Sinop, batısında Bartın ve Karabük, güneyinde Çankırı ve güneydoğusunda ise Çorum ili bulunmaktadır. Şehrin kuzeyi ise Karadeniz ile çevrilidir (TÜİK, 2014, s.XII). Şehir, Türkiye’nin Karadeniz’e doğru uzanan çıkıntısının büyük bölümünü kapsar. Doğuda Çatalzeytin ilçesinin Sinop ile birleştiği noktadan, batıda Kerempe Burnu’na kadar kıyı düz bir şerit halinde uzanır. Kerempe Burnu’nda bariz bir çıkıntı meydana getirerek güneybatı doğrultusunda Bartın il sınırına kadar kıyı devam eder. 45 Karadeniz’e olan bu kıyının uzunluğu 170 km’dir (Kastamonu Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013, s.12). Harita 1. Kastamonu İli Haritası Kaynak: T.C. Taşköprü Kaymakamlığı, t.y.a. Kastamonu ili fiziki olarak doğu-batı yönünde uzanan kuzeyde İsfendiyar (Küre) ve güneyde Ilgaz Dağları ile şekillenmiştir. İsfendiyar Dağları sahile paralel uzanmakta ve kıyıdan itibaren yükselerek güneyde Gökırmak ile sınırlanmaktadır (TÜİK, 2014, s.XII). Küre Dağları, orta yükseklikte bir sıradağdır; en yüksek yeri, 2.019 metre yüksekliğindeki Yaralıgöz Dağı’dır. Ayrıca, Ballıgöz, Karakuz, Göynük ve Dikmen Dağları da, Küre Dağları sistemindeki önemli yükseltilerdir (Küre Dağları Milli Parkı, t.y.). Karadeniz kıyılarının Bartın’a komşu kısmı düz bir kıyı şeridi oluşturur. Kastamonu, Kızılırmak’ın önemli bir kolunu teşkil eden Gökırmak’ı besleyen Karaçomak Deresi’nin her iki yakası boyunca uzanan bir şehirdir. Kurulduğu tepenin yamacındaki vadiden geçen tarihi ticaret yollarının güvenliğini sağlamak amacıyla kurulduğu düşünülen bu şehir, zaman içinde vadi içerisine inerek vadi boyunca 46 güneyden kuzeye doğru büyümüştür. Kastamonu şehrinin yerleşim alanı Karaçomak Deresi boyunca olup derenin yerleşim alanı içinde kalan kısmı yaklaşık 12 km’dir. Şehirde yerleşim, güneyde Pırlaklar mevkiinden başlayıp kuzeyde Dereköy’e kadar uzanmaktadır. Şehir, sağlı ve sollu olarak Karaçomak Vadisi’nin her iki kenarında genişlemeye uğramıştır. İlk genişlediği yer Hisarardı, Saraçlar ve Beyçelebi mahalleleri arasındaki saha olurken ikinci genişlediği alan ise yeni kurulmuş olan Kuzeykent çevresi olmaktadır (İbret ve Aydınözü, 2009, s.74). Şehir sınırları içinde bulunan Ilgaz Dağları, Karadeniz Bölgesi’nin batı bölümümün iç kesimlerinde, Kastamonu Havzası ile Devrez Vadisi arasında batı-doğu doğrultusunda uzanmakta olup yaklaşık 160 km’lik uzunluğa sahiptir. Bu niteliğiyle Ilgaz, bölgenin en yüksek dağlarından biridir. Milli Park alanında, orman alanları, orman içi açıklıklar, konaklama ve dinlenme tesisleri, kayak pistleri ile sınırları oluşturan dereler bulunmaktadır. Zengin bitki örtüsü, yaban hayatı ve ender peyzaj değerlerine sahip olması nedeniyle Ilgaz Dağı 02.06.1976 tarihinde Milli Park ilan edilmiştir (Öztürk ve Aydoğdu, 2012, s.615). Ilgaz Dağı; kayak, trekking, piknik, foto safari, sağcılık, kampçılık, olta balıkçılığı ve yaban hayatı izleme faaliyetlerine imkan tanımaktadır (Öztürk ve Aydoğdu, 2012, ss.621-622). Resim 11. Ilgaz Dağı Kayak Merkezi Kaynak: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Arşivi 47 Kastamonu topraklarının yaklaşık %96’sı dağlık alan ve plato alanı iken, sadece %4’ü ovalardan meydana gelmektedir. Toprakların dağılımdan da anlaşılacağı gibi ilin tarıma elverişli geniş alanları yoktur. Ancak vadiler etrafında küçük ovalar göze çarpar. Bunlardan önemlileri Daday ve Taşköprü ovalarını içine alan Gökırmak ile Tosya tarım alanını kapsayan Devrez vadileridir. Ayrıca Araç, Cide ve Devrekani çay yatakları çevresinde de ekim ve dikime elverişli alanlar bulunmaktadır (T.C. Kastamonu Valiliği, t.y.a). Kastamonu ili deniz seviyesinden 775 m yüksekte olup denize 90 km uzaklıktadır. Kıyı kesimine paralel uzanan dağların etkisi ile iç kesimlerinde Karadeniz iklim kuşağının özellikleri yanında karasal iklim kuşağının özellikleri de görülmektedir. Sahil şeridi iç kesimlere göre daha sıcak ve yağışlıdır. Kastamonu ilinin yağış rejimi, Karadeniz yağış rejiminin aksine yıl içinde en çok yağışın Nisan-Mayıs aylarında en az yağışın ise Eylül ayında düştüğü görülmektedir (TÜİK, 2014, s.XII). İlin sıcaklığının -26,9°C ile +38,7°C arasında seyrettiği, senelik yağış miktarının bölgelere göre 450 mm ilâ 1215 mm arasında değiştiği söylenebilir (Coğrafya Dünyası, t.y.). Bitki örtüsü bakımından zengin olan Kastamonu ilinin topraklarının %67’si orman ve fundalıklarla, %29’u ekili-dikili alanlarla, %6,5’i çayır ve meralarla kaplıdır. Ormanlarda kayın, köknar, çam, karaağaç, gürgen, kestane ve ıhlamur ağaçları bulunur. Azdavay-Devrekâni arasında ise çam ağaçları çoğunlukta bulunmaktadır (Coğrafya Dünyası, t.y.). Şehrin topraklarının %1,5’i tarıma elverişsiz topraklardır. Kastamonu’da orman ve fundalıklar önemli bir alan teşkil etmektedir. Ormanlık alanlar Kastamonu il merkezinin kuzeyinde sahil şeridi boyunca uzanan dağ silsileleri üzerinde iyice sıklaşır. İlin güneyinde Ilgaz bölgesinde de yaprağını dökmeyen oldukça sık orman örtüsü hâkimdir (TÜİK, 2014, s.XII). 2.2 TARİHÇE Kastamonu’nun bilinen tarihi, Hitit İmparatorluğu ile başlar. Hititlerden sonra Frigya ve Lidya Krallıklarının egemen olduğu bu topraklar MÖ 4. yüzyılda Perslerin eline geçmiştir. MÖ 4. yüzyılda Büyük İskender Anadolu ile birlikte Kastamonu topraklarını da Makedonya’ya katmıştır. İskender’den sonra yöreyi ele geçiren Pontus Krallığı MÖ 1. yüzyılda Romalılar tarafından ortadan kaldırılmıştır. Uzun yıllar Roma İmparatorluğu sınırları içinde kalan Kastamonu MS 395 yılında imparatorluğun bölünmesiyle bütün 48 Anadolu gibi Bizans İmparatorluğu’na katılmıştır (Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.a.) Kastamonu civarının ilk sakinleri Gas (Gasgas, Gaska, Kaşka) Türkleridir. Savaşçı ruhlu, iyi at binen ve deri kıyafetler giyen bu toplum, Hititler’in Anadolu’da etkinliklerinin devam ettiği dönemlerde, aynı bölge için mücadele veren Mısırlılar, Kaldeliler, Suriyeliler ve Hititler’le savaşarak bu bölgedeki varlıklarını sürdürmeyi başarmışlardır. Hatta Gaslar MÖ 2000-1300 yılları arasında, adı geçen bu toplumlarla siyasi ve ticari ilişkiler de kurmuşlardır. Kastamonu isminin de bu halkla ilişkilendirildiği görülmektedir. Kentin isminin bölgenin ilk yerleşikleri olan Gasların isimleri ile ilk çağlardaki önemli kentlerden birisi olan Tumania’nın birleşmesinden ortaya çıktığı düşünülmektedir. Benzer şekilde Ilgaz isminin de o dönemden kaldığı düşünülmektedir. Latince -ol ön eki, Türkçe “memleket” anlamına gelmektedir. Bu noktadan hareketle, eskiden Olgasys olarak anılan bölge, zamanla Ilgaz’a dönüşmüş olup, o devirde bölgede hüküm süren toplumlara yapılan atıfla “Gas ülkesi” anlamına geldiği tahmin edilmektedir. Öte yandan, bir başka rivayete göre, bölgede bulunan eski bir kalenin, dönemin Bizans İmparatorlarından olan Komnenos tarafından bakımının yapılmasından sonra Komnenlerin Kalesi anlamına gelen “Kasta-Komnen” olarak anılmaya başladığı ve bu ismin zamanla Kastamonu’ya dönüştüğü yolunda rivayetler de söz konusudur (Çifçi, 2012, ss.VIII-IX). Resim 12. Şehrin Farklı Noktalarından Kastamonu Kalesi Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi 49 Türklerin Malazgirt Savaşı ile Anadolu’yu kendilerine mesken tutmaya başlaması, Kastamonu’nun Türk akınları ile tanışmasına da vesile olmuştur. Kastamonu'nun ilk defa Türkler tarafından fethedilmesi Danişmentliler zamanında Ahmet Gazi’nin Oğlu Gümüş Tekin devrinde 1105 yılında gerçekleşmiştir. Yüzyıla yakın bir zaman Danişment idaresinde kalan şehir ve çevresi 15 yıl süre ile tekrar Bizanslılara geçmiş, 1213 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat’ın emriyle Selçuklu Kumandanı Hüsamettin Çobanbey tarafından zapt edilmiştir (Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.a). Resim 13. Kastamonu Kalesinden Bir Görünüm Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Moğollar tarafından bölgenin ikinci kez zaptına memur edilen Şemsettin Yaman Candar kumandasındaki ordu 1292 yılında Kastamonu’ya giderek Muzafferettin Yavlak Arslan yönetimindeki birliği bozguna uğratmış kendisi de öldürülmüştür. Muzafferettin Yavlak Arslan’ın oğlu Mahmutbey, babasının intikamını almak için mücadeleye girmiş ve Şemsettin Yaman Candar’ı buradan batıya sürmeyi başarmıştır (Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.a). Şemsettin Yaman Candar’ın oğlu Süleyman Paşa, 1309 yılında bir gece baskını ile Kastamonu’yu almış Çobanoğlu Mahmut Bey’i öldürerek 50 beyliğinin merkezini buraya taşımıştır. Süleyman Paşa beyliğinin sınırlarını Kastamonu, Sinop, Çankırı, Bolu, Çorum ve Zonguldak’ı içine alacak şekilde genişletilerek Candaroğulları Beyliği’ni kurmuş ve Çobanlar hâkimiyetine son vermiştir (Çifçi, 2012, s.VIII). İsfendiyar Bey’den sonra “İsfendiyaroğulları” adını da alan Kastamonu Beyliği, 1461 yılında Osmanlı idaresine girinceye kadar önemli bir ilim ve kültür merkezi olmuş, birçok ilim adamı yetiştirmiştir. Anadolu birliğini sağlamak amacıyla Fatih’in 1461 yılında, Sinop’u karadan ve denizden kuşatması üzerine, direnmenin Müslümanların birbirine zarar vermesinden başka bir işe yaramayacağını düşünen İsmail Bey, diğer beyliklerden gelen Osmanlı’ya karşı birleşme teklifini de reddederek topraklarının Osmanlı sınırlarına dâhil edilmesini kabul etmiştir (Çifçi, 2012, s.XX). Kastamonu Milli Mücadele sırasında lojistik destek açısından en güvenilir bölge olması nedeniyle büyük yarar sağlamıştır. Özellikle Ankara’ya İnebolu-Kastamonu yoluyla yiyecek, giyecek, para, cephane ve silah nakli yapılmıştır. İnebolu’nun kahraman kayıkçılarının savaşta göstermiş olduğu bu takdire değer mücadele ve vatan için yaptıkları unutulmaz hizmetler göz ardı edilmemiş, TBMM tarafından 11 Şubat 1924 tarihinde İnebolu Mavnacılar Loncasına, “Beyaz Şeritli İstiklâl Madalyası ve Beratı” taltif edilmiştir. İnebolu Mavnacılar Loncasına verilen bu beyaz şeritli altın madalya ve berat, kayıkçıların şahsında tüm İnebolu halkına verilmiş bir madalyadır. Cumhuriyet’in ilanından sonra, Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün “23-31 Ağustos 1925” tarihleri arasında Kastamonu’da yaptığı Kıyafet ve Şapka İnkılabı, Cumhuriyet döneminin önemli olayı olarak tarih sayfalarına geçmiştir. Bu süre “Kültür, tarih ve sanat haftası” ismini almıştır (Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.a; T.C. İnebolu Belediyesi t.y.). 51 Resim 14. Kastamonu Şehri Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü t.y.a 2.3 KASTAMONU’NUN DOĞAL VE TARİHİ GÜZELLİKLERİ Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2015) verilerine göre 2014 yılında Kastamonu’da kalan yerli turist sayısı 443.839, yabancı turist sayısı ise 11.345 olmuştur. Turist sayısı önceki yıllarla karşılaştırıldığında, sayının her yıl arttığı görülmektedir. Kastamonu’nun turizm açısından öne çıkan doğal ve tarihi güzellikleri aşağıdaki başlıklar altında incelenmiştir. 2.3.1 Ilgaz Dağları Milli Parkı Ilgaz Dağları Milli Parkı, Kastamonu ve Çankırı illeri sınırları içinde bulunmaktadır. Toplam alanı 1.088 hektar olan milli park alanında, yabandomuzu, bozayı, yaban kedisi, tilki, kurt, porsuk gibi memeli hayvanlar yaşamaktadır. Meşe, karaçam, gürgen ve kayın ormanları alanı kaplamaktadır (Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, t.y.). Milli park alanı içinde otel ve kayak pisti bulunmaktadır. 52 Resim 15. Ilgaz Dağı ve Ilgaz Dağı Milli Parkı Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi 2.3.2 Küre Dağları Milli Parkı İlin önemli turistik ve doğal zenginliklerinden biri de, Küre Dağları Milli Parkı’dır. Milli parkın bulunduğu yer, bir platodur. Toplam 37.753 hektarlık bir alana kurulu park, doğu-batı doğrultusunda uzanmakta, Kastamonu ve Bartın il sınırları içinde yer almaktadır (Küre Dağları Milli Parkı, t.y.). Küre Dağları Milli Parkı, Karadeniz nemli karstik orman ekosisteminin korunması açısından önem taşımaktadır. Avrupa’nın 100 Orman Sıcak Noktası adı verilen ve endemik alanları tarif etmek için kullanılan alanlarından biridir. Milli park alanı, 157 endemik bitki türü barındırmaktadır; bunlardan 59’unun nesli tehlike altındadır. Ayrıca, yaban kedisi, susamuru, bozayı ve ulugeyik gibi, Türkiye’ye özgü memeli hayvanlar; başta, nesli tükenme tehlikesinde olan küçük akbabalar olmak üzere yırtıcı kuşlar ve su kuşları ve çeşitli sürüngen ve omurgasız hayvanlar türleri de parkta yaşamaktadır. 53 2.3.3 Ilgarini Mağarası Şehir mağara ve kanyonları ile de özel bir yere sahiptir. Bunlar arasında Ilgarini Mağarası önemli bir doğal değerdir. Küre Dağları Milli Parkı sınırları içerisinde kalan mağaranın son iki saatlik yürüyüş kısmı nemli, balta girmemiş ve epeyce dik bir yokuşa sahip ormanda yapılmaktadır. Ancak, rehber almak şartıyla ulaşılabilecek olan mağaranın girişi devasa boyuttadır ve ağzından itibaren toplam uzunluğu 850 m, derinliği 250 m’dir. Ilgarini, Türkiye'nin en derin 4. mağarası sayılmaktadır (Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.b). 2.3.4 Valla Kanyonu Kastamonu’nun doğal sembollerin olabilecek bir diğer unsur ise Valla Kanyonu’dur. Devrekani Çayı’nın Karadeniz’e yolculuğunda Küre Dağları içinde açmış olduğu bu kanyon, Pınarbaşı’nın 26 km kuzeyindeki Muratbaşı köyü yakınlarında, Devrekani Çayı ile Kanlıçay’ın buluştuğu yerde başlar. Kuzeyde Cide’ye doğru yaklaşık 10 km uzanan kanyon 800-1200 m arasındaki yüksek kayalık uçurumlara sahiptir. Bu kayalıklarda kartal, şahin, akbaba gibi yırtıcı kuşlar bulunur. Kanyonun içi profesyonel gruplar tarafından ve uygun ekipman olmadan asla geçilemez. Ancak girişi ve çıkışında yerel rehberlerle kısa girişler yapılabilmektedir (T.C. Kastamonu Valiliği, t.y.b). 2.3.5 İnebolu Limanı Kastamonu şehir kimliğinin kahramanlık ve ticari sembollerinden biri de İnebolu Limanı’dır. İnebolu Limanı, Kastamonu’nun ilçesi olan İnebolu’nun merkezindedir. Bu liman, hinterlant olarak, Batı Karadeniz ve içerisinde başkent Ankara’nın da bulunduğu İç Anadolu Bölgesi’nin orta kesimlerini kapsamaktadır. Anadolu’nun Karadeniz’e ve oradan da uluslararası deniz ticaret yolları açılan bir kapısı olan bu liman, tarih boyunca stratejik açıdan önem taşımıştır. Milli Mücadele yıllarında İnebolu Limanı, Ankara Hükümeti’nin dış dünyaya açılan penceresi olmuş, Kurtuluş Savaşı boyunca Ankara Hükümeti’ne Bulgaristan, Romanya ve Rusya’dan sağlanan sivil ve askeri malzemelerin büyük bir kısmı bu limandan giriş yapmıştır. Dolayısıyla İnebolu Limanı; Milli Mücadele’nin kazanılmasında büyük bir rol üstlenmiştir. Tarihte olduğu gibi, yakın geçmişte de önemli roller üstlenen İnebolu Limanı, gerisindeki topografya 54 gerekçesiyle hinterlandı ile bağlantısını sağlayan karayolunda yeterli iyileştirmelerin yapılmaması ve demiryolundan mahrum bırakılması sebebiyle yeterince verimli kullanılamamaktadır (İbret vd., 2010, s.14). Resim 16. İnebolu Limanı Kaynak: T.C. İnebolu Kaymakamlığı, t.y. 2.3.6 Pompeiopolis (Zımbıllı Tepe Höyüğü) MÖ 64 yılında Romalı General Pompeius Magnus, Pompeiopolis’i Roma İmparatorluğu’nun Kuzey Anadolu’daki Romanizasyonun üs bölgesi olarak daha önceki bir yerleşimin üzerine ve çevre köylerin nüfusunun da birleştirmesiyle görkemli bir kent olarak kurdu ve bu yeni şehrin ismi de kurucusuna ithaf edilerek “Pompeiopolis” olmuştur. Pompeiopolis (Kastamonu/Taşköprü) General Pompeius’un bu yeni düzenlemeleri çerçevesinde tamamen bir Roma kenti karakteriyle kurduğu ve tarih sayfalarında yerini alan bir kenttir. Bu şekilde düzenlenmeden önce, daha eski bir yerleşimin varlığına ilişkin arkeolojik materyal olarak bilgi sahibi olunmasa da yazılı kaynaklar bu varlığı bize işaret etmektedir. Yeni düzenlenen bölge içerisinde günümüz Gangra (Çankırı) başkent olurken, Pompeiopolis (Taşköprü) birlik meclisinin de 55 toplandığı manevi başkent konumundaydı. Pompeiopolis, bu kuruluşunun ardından hızlı bir şekilde yükselişe geçmiştir. Bu hızlı ilerleme kentin kuruluşundan kısa bir süre sonra bastığı otonom sikkelerde kendini göstermektedir. Kent en güçlü zamanını Roma İmparatoru Marcus Aurelius’un damadı olan Klaudius Severus döneminde yaşamaya başlamıştır. Bu yöneticiyle birlikte Pompeiopolis başkent konumuna yükselmiştir. Kent Paphlagonia Bölgesi içerisinde “Metropolis Sebaste” yani Paphlagonia’nın ana şehri ve kutsal şehri konumunda anılmaya başlamıştır. MS 150-300 yılları arasında başkentliği sürdüren kentin MS 325’ler itibariyle piskoposluk olarak temsil etmesi bölgede Hıristiyanlığın yayılmaya başladığını göstermektedir. MS 536-553 yıllarında başpiskoposluğa yükselen kent MS 13. yüzyıla kadar piskoposluk listelerinde var olmaya devam etti. MS 7. yüzyılda başlayan Arap ve Sasani akınlarının kente büyük zarar verdiği bilinmektedir. Normalde Pompeiopolis kentinde herhangi bir tahkimat duvarı olmadığı için, kent sakinleri hemen yakınlarda günümüz için Kızlar Kalesi olarak adlandırılan kaleyi inşa eder ve buraya taşınmışlardır. Bizans Dönemi’nden Türk İslam Dönemi’nin başlangıcına kadar kent hakkındaki yerleşim süreci konusunda bilgilerimiz aynı zamanda kısıtlanmaktadır. 1084 yılında tüm bölgeyle birlikte Taşköprü’de Emir Karatigin Bey tarafından ele geçirilmiştir. Ancak Bizans ve çeşitli Türk Devletleri arasında el değiştiren Taşköprü 1211-1212 yıllarında Çobanoğlu Emir Hüsameddin Bey tarafından kati olarak bölgeyle birlikte Türklerin idaresi altına geçmiştir. Bu dönemde günümüz Taşköprü’sünün Türk iskâncılar tarafından yerleşime açıldığı düşünülebilir. Zımbıllı Tepesi dediğimiz antik Pompeiopolis kenti ise bu tarihte artık tamamen terk edilmiştir. Daha sonra Kastamonu merkezli Çobanoğulları Beyliği’ni kuran Emir Hüsameddin Bey zamanında; Bizans Dönemi’nde nüfusu azalan bölgeye yoğun bir şekilde Türk iskâncılar geldiği görülmüştür. Bu durum Taşköprü’ye bağlı köy isimlerinden de görülebilmektedir. Türk boy isimleri taşıyan ve muhtemele yaklaşık 800 yıldır günümüze değişmeden gelen isimler arasında Avşar, İreğür, Çavundur, Çetmi, Kayı gibi isimler sayılabilir. Zımbıllı Tepesi olarak da adlandırılan antik Pompeiopolis kentinin kalıntılarının gün yüzüne çıkması için çalışmalar çeşitli tarihlerde yapılmıştır. Bu çalışmalar arasında Kastamonu Arkeoloji Müzesi tarafından 1983 ve 1994 yıllarında yapılan kurtarma kazıları sayılabilir (T.C. Taşköprü Kaymakamlığı, t.y.b). Kazılar sırasında çıkan mozaikler, Kastamonu Arkeoloji Müzesi’ne taşınmıştır. Yapılan kısa kazı sırasında bulunan mozaiklerle birlikte çıkan diğer arkeolojik eserler bu antik 56 kentin ne kadar önemli, zengin ve büyük olduğunu göstermesi açısından oldukça dikkat çekmektedir. 1994 yılı kazıları ise antik kentin başka bir kesiminde sürdürülmüş, burada da özellikle Geç Roma ve Erken Bizans olarak adlandırılan dönemde Pompeiopolis’in önemini hala koruduğunu göstermesi açısından önem arz etmektedir. Bunların dışında Taşköprü Belediyesi ilçenin çeşitli yerlerine dağılmış antik kente ait birçok yapı malzemesi, heykel, büyük kaplar gibi arkeolojik parçaları Zımbıllı Tepesi eteklerine kurmuş olduğu mini park içerisinde koruma altına almış ve sergiye açmıştır (T.C. Taşköprü Kaymakamlığı, t.y.b). Binlerce yıllık geçmişi ile kadim bir medeniyetin mirasçısı olarak varlığını sürdürmeye devam eden Kastamonu’da çok sayıda sivil, dini, askeri ve idari mimari değeri olan tarihi eser de bulunmaktadır. 2013 yılı itibariyle Kastamonu’nun sahip olduğu tarihi ve kültürel eser sayısı aşağıda Tablo 3’te belirtilmiştir. Tablo 3. Taşınmaz Kültür Varlıklarının Sayıları (2013) Eser Adı Sayısı Sivil Mimarlık Örneği 1.230 Dinsel Yapılar 143 Kültürel Yapılar 156 İdari Yapılar 32 Askeri Yapılar 19 Endüstriyel ve Ticari Yapılar 51 Mezarlıklar 44 Şehitlikler 0 Anıt ve Abideler 4 Kalıntılar 7 Korunmaya Alınan Sokaklar 0 Toplam 1.686 Kaynak: T.C. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, 2013. Tablo 3 incelendiğinde Kastamonu’da 1230 sivil mimari örneği eserin bulunduğu görülmektedir. Sivil mimari eserlerin önemli bir kısmının konaklar olduğu bilinmektedir. Dinsel yapıların sayısı 143, kültürel yapıların sayısı ise 156’dır. 57 2.3.7 Çeşitli Tarihi Yapılar 2.3.7.1 Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi Kastamonu merkez Musafakı Mahallesi’nde bulunan Şeyh Şaban-ı Veli Külliyesi, cami, türbe, kütüphane, konaklar ve şadırvandan meydana gelmektedir. Halkın yoğun teveccühü nedeniyle Hazreti Pir denildiğinde akla bu külliye ve civarı gelmektedir. Şehrin manevi büyüklerinden Şeyh Şaban-ı Veli Hazretleri burada medfundur. Evliyaları ile ünlü olan Kastamonu’nun dini şahsiyetleri başında hiç şüphesiz 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılda yaşamış olan Şeyh Şaban-ı Veli gelmektedir. Şaban-ı Veli Hazretleri, Halvetlik’in Şabaniyye kolunun da kurucusudur (Atlı, 2010, s.51). Şeyh Şaban-ı Veli, Anadolu’nun “Evtad-ı erbaası” (dört direk) olarak anılan, Hazreti Mevlana, Hacı Bektaş-ı Veli, Hacı Bayram-ı Veli yanında dördüncü direk olarak gösterilmesi nedeniyle tüm ülkeye yayılan bir ünü vardır (Çağımlar, 2005, s.2). Her yıl gerek yurt içinden gerekse yurt dışından çok sayıda ziyaretçi Şeyh Şaban-ı Veli’yi ziyaret etmek için kente gelmektedir. Resim 17. Şeyh Şaban-ı Veli Türbesi Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Külliye içinde bulunan caminin ilk bani Seyid Ahmet Sünneti Efendi’dir. Cami bahçesinde medfun olan Seyid Ahmet Sünneti Efendi’nin 1590-1500 yıllarında vefat ettiği bilindiğinden, caminin bu tarihlerden evvel yapıldığı tahmin edilmektedir. Caminin ilk halinin kubbeli bir mescit olduğu söylenmektedir. Sonraki yıllarda, cami yeniden yapılmıştır. Kitabesinde, 1580 yılında Sultan III. Murad’ın mürşidi ve hocası 58 Şucaeddin Efendi’nin camiyi yeniden yaptırdığı ifade edilmektedir. Külliye içindeki en önemli eserlerden olan türbe, kapısındaki kitabede ifade edildiğine göre 1611 yılında yapılmıştır. Sultan Ahmed’in şehzadesi Sultan Osman döneminde yapımına başlanan türbe, banisi Ömer Kethuda’nın yersiz harcamalar ve israf yaptığı gerekçesiyle Nasuh Paşa tarafından idam ettirilmesinin ardından, iki yıl sonra bölge halkının katkıları ile tamamlanmıştır (Çifçi, 2012, s.29, 31, 34). 2.3.7.2 Nasrullah Kadı Külliyesi Resim 18. Nasrullah Kadı Külliyesi Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Rivayete göre Fil senesinde Hazreti Muhammed’in dünyaya gelebileceği muhtemel yerleri dolaşarak dönemin ulemasıyla görüşen Selman-ı Farisi, şehrin kurucusu olan Kays’ül Hakem ile burada buluşmuştur. Nasrullah Külliyesi, bünyesinde barındırdığı cami ve medreselerle uzun bir dönem boyunca ilim ve kültür hizmetleri vermiş muazzam bir külliyedir. Nasrullah Camii, II. Beyazıd döneminde Nasrullah Kadı tarafından 1506 yılında yaptırılmıştır (Çifçi, 2012, ss.8-9). 1746 yılında Reis’ül Küttap Hacı Mustafa Efendi tarafından tamir edilerek genişletilmiştir. Bu esnada bir kütüphane 59 ile bir de medrese eklenmiştir. Bu döneme kadar 6 kubbeli bir yapıya sahip olan cami, bu çalışmayla 9 kubbeli bir hale gelmiştir. Cami içindeki hatlar ve süslemeler ise yine Kastamonulu ünlü hattat Ahmet Şevket Efendi tarafından yazılmıştır. Milli Mücadele döneminde Mehmet Akif Ersoy’un bu camide verdiği vaaz cephedeki askerlere dağıtılarak maneviyatlarının yükseltilmesine çalışılmıştır. Nasrullah Camii şadırvanı içindeki su havuzları 1506 yılında cami ile birlikte yapılırken, şadırvan kısmı iki kubbeli olarak 1752 yılında Bedii adlı bir hayırsever tarafından yaptırılmıştır. Cami halen ibadete açık olup Kastamonu’nun merkezi camisi konumundadır (Türkiye Kültür Portalı, 2013). 2.3.7.3 Yakupağa Külliyesi (Ağa İmareti) Resim 19. Yakupağa Külliyesi Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d Alacamescit Mahallesi, Kefeli yokuşunda bulunan külliye, içerisinde bulunan imaretten dolayı “Ağa İmareti” ismiyle de anılmaktadır. Şehre hâkim bir konumda, 4484 m2’lik büyük bir alanda kurulu olan külliyenin, döneminin önemli kültür ve sosyal hizmetler merkezlerinden birisi olduğu tahmin edilmektedir. Külliye, Yavuz Sultan Selim’in hocası Halimi Çelebi tarafından yaptırılmış olmakla birlikte, Kanuni Sultan Süleyman’ın hazine reisi Yakup Ağa tarafından 1547 yılında tamir ettirilmiş, tamir esnasında mektep, medrese ve imarethane binaları eklenmiştir (Çifçi, 2012, s.79). 60 2.3.7.4 İsmailbey Külliyesi Bulunduğu mahalleye de ismini veren İsmailbey Külliyesi, Candaroğlu Kemaleddin İsmail Bey tarafından yaptırılmıştır. İsmail Bey, babası İbrahim Bey’in vefatından sonra, Candaroğulları’nın 10. ve son emiri olarak 1443-1461 yılları arasında bölgeyi yönetmiştir. Osmanlı padişahı II. Murad’ın kızı ve Fatih Sultan Mehmed’in kız kardeşi olan Hatice Sultan ile evli olan İsmail Bey, hısımlık bağı ile bağlı olduğu Osmanlı Devleti ile iyi ilişkiler içinde bulunmuş ve onun dönemi sulh dönemi olarak geçmiştir. Fatih Sultan Mehmed’in isteği üzerine İstanbul kuşatmasına ordusu ile bizzat katılmış ve fetihten bir gün sonra Bizans İmparatoru’na barış elçisi olarak gönderilmiştir. Fatih’in Anadolu’da Türk birliğini sağlamak için yaptığı girişimlerde, Osmanlı’ya karşı hiçbir mukavemet göstermemiş, sulh yoluyla topraklarının Osmanlı sınırlarına dâhil edilmesini kabul etmiştir. Külliye içerisinde cami, caminin batı yanında imaret mutfağı, doğu yanında ise yemekhane ve ambar bulunmaktadır. Külliyenin kuzeydoğu köşesinde ise Candaroğlu Dönemi’nden günümüze ulaşabilen tek medrese bulunmaktadır (Çifçi, 2012, s.55, 59-60). Kastamonu, gerek beylikler döneminde gerekse Osmanlı Dönemi’nde ilimin, sanatın ve medeniyetin merkezi olmuştur. Şehir, Selçuklu, Çobanoğlu, Candaroğlu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait çok sayıda esere ev sahipliği yapmaktadır. Bunlar arasında camiler ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Aşağıda şehrin kültürel mirasının parçası olan camilerin bazıları hakkında kısa bilgiler verilmiştir. 2.3.7.5 Camiler ve Türbeler Akçasu Camii: Şehirde, günümüze kadar ayakta kalmayı başarmış camilerin en eskilerinden birisi Akçasu Camii’dir. Akçasu Camii, Kuzyaka Nahiyesi Şeyh köyünün Akçasu Mahallesi’nde bulunmaktadır. Yapılış tarihinin 1200-1230 dönemi olabileceği tahmin edilen caminin banisi Atabey Hüsameddin Çoban’dır. Yapılan tamirler sonucu taş duvarları hariç her tarafı değişikliğe uğramıştır (Çifçi, 2012, s.98). Atabeygazi Camii: İlin bir diğer eski camisi olan Atabeygazi Camii Çobanoğulları (Atabeyler) döneminden olup Kastamonu merkezde kalenin tam altında Atabey mahallesi Kefeli sokağında bulunmaktadır. Kitabesinde caminin 1273 yılında yapıldığı 61 belirtilmektedir. Banisi bilinmemekle birlikte, Atabeyler döneminde bölgede hüküm sürmüş dört Atabey’den birisi olduğu tahmin edilmektedir (Çifçi, 2012, ss.99-100). Mahmutbey Camii: İlin kuzeybatısında, kente 18 km uzaklıkta Daday ilçe yolu üzerindeki Kasaba köyünde yer alır. 1366 yılında Candaroğulları Beyliği hükümdarı Kötürüm Bayezid’in kardeşi Emir Mahmut Bey tarafından yaptırılmıştır. Mahmut Bey, Candaroğlu ordusunda başkumandanlık yapmış bir askerdi. Karargâhı ve sarayı da Ilısu kasabası olarak anılan bu mevkide bulunuyordu. Ilısu kasabası, İstanbul’un fethi sırasında ihtiyaç duyulduğunda Osmanlı ordusuna destek sağlayan ve kritik noktalarda önemli görevler üstlenen, sonraki yıllarda da Balkanların fethi ile Türk-İslam kültürünün bu bölgelerde yayılmasına önemli katkılar sağlayan Candaroğlu ordusunun eğitim gördüğü bölgedir (Çifçi, 2012, s.118). Mahmutbey Camii’nin dış duvarları moloz taştan yapılmış olup içi tamamen ahşaptan yapılmıştır. Yalnızca mihrap kısmında alçı kullanılmıştır. Caminin ahşap çatısı bindirme tekniğinde yapılmış ve hiç metal çivi ve herhangi bir aksam kullanılmamasıyla Türkiye’deki ender örneklerden biridir. Caminin göz alıcı ve en önemli öğelerinden biri de Ankaralı Nakkaş Mahmut oğlu Abdullah tarafından yapılan kapısıdır. Türkiye’de çok az örneği bulunan bu kapının orijinali güvenlik nedeniyle Kastamonu Etnografya Müzesi Liva Paşa Konağı’nda bulunurken, orijinali yerine Kastamonu’nun en eski ahşap oymacılık ustalarından Hikmet Değirmencioğlu tarafından yapılan benzeri yerleştirilmiştir. Cami içindeki tüm ahşap yüzeyler kökboyasıyla kalem işi süslenmiş ve tüm bu süslemeler hala orijinal haliyle durmaktadır. UNESCO Dünya Miras Merkezi tarafından 15 Nisan’da yapılan değerlendirme sonucunda Kasaba köyü Mahmutbey Camii, Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girmeye hak kazanmıştır. (Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.c). Kastamonu, inanç turizmi yönüyle çok zengin bir ildir. Selçuklu döneminden günümüze kadar çok sayıda türbesi olan şehir, bu yönüyle “Evliyalar Şehri” sıfatını hak etmektedir. Aşağıda kentin bilinen evliyaları ve türbeleri Selçuklu, Beylikler, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine göre tasnif edilerek sıralanmaya çalışılmıştır (Çifçi, 2012, ss.219-321): 62 Selçuklu/Çobanoğulları (Atabeyler) Dönemi Türbeleri: Atabeygazi Türbesi: Atabey Camii’nin güneydoğu kısmında bulunan türbe, iki katlı ve yığma tuğla tekniği ile inşa edilmiş olup bölgenin fatihi Atabey Gazi’ye aittir. Birleşik olan cami ve türbe 2007 yılında yapılan çalışmalar sonrasında ayrılmıştır(Çal ve Ataoğuz Çal, 2008, s.2). Devecisultan Türbesi: Deveci Mahallesi’nde aynı adla anılan cami bahçesindedir. Deveci Sultan olarak bilinen zatın esasen Horasanlı olduğu ve isminin Yusuf olduğu söylenmektedir. Madendede Türbesi: Maden Dede olarak bilinen zatın gerçek isminin Maveraünnehir ulemasından Ebu Salih El-Münci olduğu ve 12. yüzyılda yaşadığı söylenmektedir. Bunların yanında Aşıklı Sultan Türbesi, Muzaffereddingazi Türbesi, 1206 tarihli Şeyh Ahmet Türbesi, Vehbi Gazi Türbesi, Adilbey Türbesi, 1300 tarihli Ahi Ali Türbesi, Ahi Şorve Türbesi, Bedreddingazi Türbesi, Cebrailefendi Türbesi, Cemaleddinefendi ve Kargaş Sultan Türbesi, Dai Sultan Türbesi, Geyikli Türbesi, Haci Murad-ı Veli Türbesi, Harmankaşı Türbesi, Hatunsultan Türbesi, Halifesultan Türbesi, İmidce Sultan Türbesi, Müfessir Aleaddin Efendi Türbesi, İbn-i Neccar Türbesi, Karanlıkevliya Türbesi, Mehmet Bey Türbesi, Musafakih Türbesi, Selçuk Hatun Türbesi, Sukuti Sultan Türbesi, Süleyman Bey Türbesi, Süleyman Paşa ve İbrahim Paşa Türbesi, Şeyh Karaca Ahmet Türbesi,Valide-i Toygar Murat Türbesi bu dönemlere ait günümüze kadar ulaşan türbelerdir. Osmanlı Dönemi Türbeleri: 1600’lü yıllardan kalma Abdülcebbar Türbesi, 1512 yılında yapılan Abdülrezzak Türbesi, Açıkbaş Sultan Türbesi, Ahmetdede Türbesi, Ali Asgar Efendi Türbesi, Bayraklı Dede Türbesi, Çevgani Türbesi, Dedesultan Türbesi, Ferraş Sultan Türbesi, Göbelekzadeler Türbesi, Gümüşlüce Türbesi, Hacıdede Türbesi, Hacıhamza Türbesi, Hayranefendi Türbesi, Kalenderdede Türbesi, Karabaş-ı Veli Türbesi, Ebu’lleys Türbesi, Kesikbaş Türbesi, Mollasaid Türbesi, Nevruz Sultan (Horoz) Türbesi, Hasan Efendi (Sayacaklı Sultan) Türbesi, Seyfi Dede Türbesi, Şeyh Ahmed Siyahi Efendi 63 Türbesi, Şeyh Mehmet Efendi Türbesi, Şeyh Mustafa Efendi (Kara Şeyh) Türbesi, Şeyh Mustafa Efendi (Peşkircizade) Türbesi, Şeyh Mustafa Efendi (Divanizade Türbesi), Taraklı Sultan Türbesi, Topçuoğlu Türbesi, Saçlısultan Türbesi, Şeyh Rasul Türbesi, Şeyh Muslihiddin Türbesi. Cumhuriyet Dönemi Türbeleri: Ahmet Mahir Efendi Türbesi (1925), Mehmet Feyzi Efendi Türbesi (1980), Muhammed İhsan Efendi Türbesi (1991). 2.3.7.6 Hanlar ve Kervansaraylar Kastamonu, tarihi camileri yanında han ve kervansarayları ile de önemli değerlere sahip bir ildir. Bunun en önemli nedeni, ticari faaliyetlerin şehirde gerek beylikler ve gerekse Osmanlı Dönemi’nde canlı bir şekilde devam etmiş olmasıdır. Kastamonu’da bulunan, Osmanlı Dönemi’nde ve Beylikler Dönemi’nde ticari hayatın merkezi olan günümüzdeki iş merkezlerine ya da alışveriş merkezlerine benzetebileceğimiz hanların başlıcaları Candaroğulları Dönemi’nde Kemalettin İsmail Bey tarafından yaptırılmıştır. Bunlardan ilki Deve Hanı, ikincisi ise İsmail Bey Kervansarayı’dır (1460). Han geleneği Osmanlılar Dönemi’nde de devam etmiştir. II. Bayezid Dönemi’nde (14811512) Balkapanı Han (Urgan Hanı, Penbe Kapan adıyla da anılmıştır), 1571 yılında Sinan Bey Camii vakfı olan Acem (Kürkçüoğlu) Hanı, 1747 yılında Reis-ül Küttab Hacı Mustafa Efendi tarafından yaptırılan Reis-ül Küttab (Urgan) Hanı, 1711 tarihli Yanıkzade Hacı Ahmed tarafından yaptırılan Yanık Han gibi hanlar şehre kazandırılmıştır. Cem Sultan’ın valiliği dönemine tarihlenen, 4 ayağa oturan, 9 kubbeli Bedesten (1468-1474) yine Osmanlılar Dönemi’nde inşa edilmiş bir ticari yapıdır (Eyüpgiller vd., 2008, s.3). 64 Resim 20. İsmail Bey Hanı Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.e Resim 21. Cem Sultan Bedesteni Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Çok sayıda şehirde bulunan ancak sahip oldukları mimari farklılıkları ve konu oldukları hikâyeler nedeniyle şehirlere ayrı bir kimlik kazandıran saat kulelerinden biri de Kastamonu’da bulunmaktadır. 65 Resim 22. Kastamonu Saat Kulesi Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.f Vali Abdurrahman Nureddin Paşa, şehre geldiği ilk günlerde (11 Ocak 1299) memlekette büyük bir saate ihtiyaç görmüş ve alınmasını karar altına aldırmıştır. Hemen siparişi verilen saatin içine yerleştirileceği kulenin inşasına 26 Ağustos 1301 günü başlanmıştır (Abdulkadiroğlu, 2002). Kesme taştan inşa edilen kulenin içerisine yerleştirilen saat günümüzde de işlevini sürdürmektedir. 2002 yılında etrafı yeniden düzenlenerek onarımı yapılan Saat Kulesi, çeşitli kaynaklarda hakkında yer alan rivayetler bir tarafa bırakıldığında, şehre ayrı bir kimlik kazandırmaktadır (Aslıyüce, 2011). 2.3.7.7 Meydanlar Şehir meydanları, geçmişte şehirlerin kimliğini ve kişiliğini ortaya koyan önemli kentsel alanlar iken günümüzde farklı fonksiyonlar üstlenerek (taşıt meydanları, otopark vb.) özgün değerlerini ne yazık ki yitirmektedirler. Bu anlamda tarihsel kimliğini yaşatan nadir meydanlardan biri olan Kastamonu Cumhuriyet Meydanı; Mimar Vedat Tek’in Hükümet Konağı, Kastamonu Üniversitesi Rektörlük Binası, Rıfat Ilgaz Kültür Merkezi 66 ve Kastamonu Askerlik Şubesi binaları ile çevrelenmektedir. Meydanda bir amfi tiyatro ve Kurtuluş Savaşı’nda fedakârlığı ve kahramanlığı ile öne çıkan Şerife Bacı Anıtı bulunmaktadır. Kastamonu şehir kimliği için son derece önemli bir unsur olan meydan 2005 yılında yapılan bir yarışmada Türkiye’nin en güzel 3. meydanı seçilmiştir (Özer ve Ayten, 2005, ss.96-98). Resim 23. Cumhuriyet Meydanı Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi Kastamonu şehir kimliği açısından son derece önemli olan bir diğer yapay unsur ise Nasrullah Meydanı’dır. Adını, içerisinde bulunan Nasrullah Camii’nden alan meydan, Kastamonu şehir merkezinde bulunmaktadır ve şehrin en işlek meydanı konumundadır. Kastamonu’nun önemli sembollerinden olan konaklar, şehrin dört bir yanına yayılmış durumdadır. Bir asrı geçen tarihleriyle 564 adet taşınmaz kültür varlığından 400’ünü şehir merkezinde yer alan bu sivil mimarlık örnekleri oluşturmaktadır. Batı Karadeniz Bölgesi’nin tescilli sivil mimarlık yapı stokunun büyük bölümüne sahip Kastamonu şehir merkezinden sonra en fazla konak, İnebolu, Taşköprü ve Tosya ilçelerinde bulunmaktadır (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.a.). Kastamonu konakları, diğer tarihi yapılarla birlikte şehrin geçmişini bugüne taşıyan önemli kimlik değerleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu konaklar, şehrin coğrafi yapısındaki değişik faktörlerden etkilenerek oldukça zengin bir çeşitlilik ortaya koymaktadır. Özellikle şehir merkezinde yer alan konaklarda, her bir yapının ön 67 cephelerinde farklı mimari tasarım ve estetik anlayışı hayata geçirilmiştir. Bu durum, belirgin anlamda “Kastamonu Konağı” denilebilecek bir olgudan ziyade, 400 adet farklı mimari tipolojinin meydana gelişini açıklamaktadır. Kastamonu’nu sahip olduğu binlerce yıllık kültür birikimini, şehrin Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde bir idari merkez olması nedeniyle, ülkenin farklı yerlerinden gelen yönetici, memur, asker, zanaatkâr ve tüccarların kendi kültürleri ile burada var olan kültürel alt yapıyı birleştirerek şehrin kimliğini doğrudan etkileyen yapılar meydana getirmelerine borçludur (Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.g.). Resim 24. Kastamonu, Tarihi Evler ve Konaklar Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.g Resim 25. Kastamonu Tarihi Evler Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi 68 2.3.7.8 Müzeler Derin bir tarihi ve kültürel birikime sahip olan Kastamonu için müzeler son derece önemlidir. Bu müzelerin başlıcaları Arkeoloji Müzesi, Etnoğrafya Müzesi ve Mimar Vedat Tek Kültür ve Sanat Merkezi’dir. Arkeoloji Müzesi: Ulusal mimari akımın özelliklerini taşıyan binanın planı, bu akımın kurucusu sayılan Mimar Kemaleddin Bey tarafından çizilmiştir. 1910 yılında İttihat ve Terakki Kulübü olarak kullanılan bina, 1921 yılında İstiklal Mahkemesi’nin hizmetine tahsis edilmiştir. 1945 yılına kadar Türk Ocağı, Halk Fırkası, Kastamonu Gençlik Teşkilatı gibi çeşitli kurum ve derneklerce de kullanılmış ve aynı yıl müze, depo olarak hizmete başlamıştır. Resmi açılışı 1951 yılında gerçekleştirilen müze, böylece 1952 yılında müze müdürlüğü haline getirilerek halen hizmet vermektedir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, t.y.). Resim 26. Kastamonu Arkeoloji Müzesi Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.h 69 Eser sayısı bakımından ülkenin önde gelen müzelerinden biri olan Kastamonu Arkeoloji Müzesi, üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm taş eserlerin sergilendiği, heykelleri, mezar stelleri ve lahitleri içeren bölümdür. Bu bölümün en ilgi çeken eserlerinden biri, bir tümülüs mezar kazısından bulunan lahit içerisinde eşyalarıyla birlikte sergilenen mezar sahibi bir Satyr heykelidir. İkinci bölüm, Mustafa Kemal Atatürk’e ait eşyalar ile Şapka İnkılâbı ile ilgili dokümanların sergilendiği bölümdür. Üçüncü bölümde ise kronolojik bir sıra ile Kastamonu ve çevresinde ele geçmiş, taş, metal, pişmiş toprak ve cam eserler tarih öncesinden Bizans Dönemi’ne kadar sergilemektedir. Bu bölümde birbirinden ilginç ve önemli eserler bulunmaktadır. Bu eserlerden en önemlileri ise Devrekâni Kınık kazılarında bulunmuş olan madeni eserlerdir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.b.). Etnografya Müzesi: Kastamonu’nun kültürel birikiminin sergilendiği Etnografya Müzesi; şehirdeki önemli sivil mimarlık örneklerinden biri olan, 1987 yılında onarım ve restorasyon çalışmalarına başlanarak 1997 yılında tamamlandıktan sonra hizmete açılan Liva Paşa Konağı gibi oldukça seçkin bir mekânda bulunmaktadır (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.c.). Bodrumuyla birlikte dört katlı olan yapının 3 katı aktif şekilde kullanılmaktadır. 1. katta Kastamonu’nun yakın tarihine ilişkin fotoğraf sergisi ve müze kitaplığı yer almaktadır. 2. katta ise Kastamonu’nun binlerce yıllık halk kültürü ve zanaatları sergilenmektedir. Urgancılık, dokumacılık, taş baskı, ağaç işleri, ayakkabı ve yemenicilik gibi zanaatlarda kullanılan aletlerin ve eserlerin bulunduğu bu alanda Kastamonu kültürünün ne kadar köklü olduğu gözler önüne serilmektedir. Burada yer alan birbirinden önemli eserlerin içerisinde en değerlisi ise Kasaba köyü Mahmutbey Camii’ne ait, tek kelimeyle bir sanat şaheseri sayılabilecek kapıdır. Müzenin üst katı ise bir Kastamonu konağındaki yerleşimin ve odaların işlevlerinin mankenlerle canlandırıldığı bölümdür. Bu bölüm, Kastamonu’daki şehir kültürünün paylaşılması ile geçmişten günümüze şehir yaşantısı hakkında bir köprü vazifesi görmesi nedeniyle oldukça önemlidir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.c.). 70 Resim 27. Dokuma Tezgâhı Kaynak: Erce Emekli Fotoğraf Arşivi 2000 yılında, Kastamonu Hükümet Konağı’nı yapan ve Mimar Kemaleddin ile birlikte ulusal mimari akımının öncülerinden olan Mimar Vedat Tek adına oluşturulan Kültür Merkezi, 2007 yılında gerçekleştirilen bazı ekleme ve düzenlemelerle günümüzdeki halini almıştır. Kastamonu Valiliği tarafından düzenlenen merkez, 75. Yıl Cumhuriyet Evi Özel Müzesi, Dantel Seksiyonu, Kitre 1 Bebek Seksiyonu, 3 bölümlü galeri ile Rölyefli Salon’dan oluşmaktadır. Buradaki en önemli mekân ise, Türkiye’de bir ilk ve tek olan Şapka seksiyonuna sahip 75. Yıl Özel Cumhuriyet Müzesi’dir. Kültür Merkezi’nin kalbi sayılabilecek bu yer Mustafa Kemal Atatürk’ün Şapka ve Kıyafet İnkılâbını gerçekleştirdiği Kastamonu için bilhassa önemlidir. 2007 yılında kurulan müzede, halen geliştirilmeye devam edilen yüzyıl başından günümüze kadar kullanılan bayan ve erkek şapkaları koleksiyonu sergilenmektedir (Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d.). Kitre, Türkiye'nin iç Anadolu, güney ve güneydoğu bölgelerinde kırlarda yetişen yabani bir dikenin (geven) özsuyudur. Zamk özelliği taşıması nedeniyle folklorik bebek yapımında ve ebru sanatında kullanılmaktadır. 1 71 Resim 28. 75. Yıl Özel Cumhuriyet Müzesi Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.g 2.3.7.9 Anıtlar Değişim, mekânsal anlamda ele alındığında, ortamdaki fiziksel unsurlardan ziyade, deneyimsel özelliklerin değişmesiyle değerlendirilebilir. Bu açıdan anıtlar, hem kültürel sürekliliğin, hem de bu süreklilikte yaşanan değişimin temel öğeleridir. Anıtlar, tıpkı konuştuğumuz dili oluşturan kelimeler gibi, o topluma ve şehre özgü kimlik unsurlarını eksiksiz olarak betimleyen ve geçmişten geleceğe aktaran yapı taşlarıdır. Dolayısıyla anıtların, sembolik bir kültür öğesi olmasını sağlayan değer, ortak yaşanmış tarihe köprü vazifesi görmeleridir denilebilir (Asiliskender vd., 2005). Kastamonu’nun farklı noktalarına yerleştirilmiş anıtlar da, şehir kimliğinin oluşumunda kilit rol oynamış tarihi şahsiyetlerin yaşatılması vasıtasıyla sonraki nesillere kültürel kimliğin aktarılmasını kolaylaştıran önemli unsurlar olarak göze çarpmaktadır. Bu anıtlar, Kastamonu’nun Kurtuluş Savaşı’ndaki kahramanlığının bir sembolü olarak Kastamonu’yu ziyaret edenlerin uğramadan geçemedikleri birer ziyaret yeri olma misyonlarını sürdürmektedirler. Başlıca anıtlar arasında, Şerife Bacı Anıtı, Hamamcı Kadı Salih Reis Heykeli, Kastamonu Şehitler Anıtı, Halime Çavuş Heykeli ve Anıtı ile Kışla Parkı Atatürk Anıtı’dır. 72 Resim 29. Şerife Bacı Anıtı Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.g Kastamonu’nun önemli tarihi şahsiyetlerinden olan Şerife Bacı, Kurtuluş Savaşı Dönemi’nde 1921 yılının Kasım ayı başlarında gelen cephaneyi İnebolu’dan Ankara’ya kağnısı ile götürürken zorlu kış şartlarına daha fazla dayanamayıp donarak ölmüştür. Kastamonu’nun kapısı sayılan kışla yakınlarına kadar getirdiği cephane teslim alınmış, kağnıda battaniye içinde sarılı bebeği Elif ise emzikli bir kadının evine gönderilmiştir. Onun anısına, Kastamonu meydanına dikilen anıt, Kurtuluş Savaşı’nın kadın kahramanlarını simgelemesi açısından önemli bir değerdir (Alpgüvenç, t.y.). Kastamonu’nun Kurtuluş Savaşı’ndaki kahramanlığının sembolleştiği isimlerden biri de Hamamcı Kadı Salih Reis’tir. Savaş sırasında İnebolu sahiline indirilen mühimmat ve lojistik malzemelerin kıyıya ve ardından da kağnılara yüklenerek Ankara’ya taşınmasında İnebolu halkının payı yadsınamayacak kadar çoktur. Bu ileri vatan sevgisi bilincinin gelecek nesillere aktarılabilmesini sağlamak üzere Kastamonu Valiliği, İnebolu’nun önde gelen kanaat liderlerinden 70 yaşındaki Hamamcı Kadı Salih Reis’in ölümsüzleştirilmesi adına İnebolu Türk Ocağı Binası yakınlarına bir heykelini dikmiştir. İnebolu insanının, erkeğinin, kadının, yaşlısının hep birlikte bir olayda ve kişilikte birleştiği Hamamcı Kadı Salih Reis’in heykelinin, İnebolu’da Yarbaşı Mevkii’ne Milli Mücadele’de cephanelerin kayıklardan sahile çekildiği yere dikilmesi uygun bulunmuştur (T.C. Kastamonu Valiliği, t.y.c.). 73 Resim 30. Türk Ocağı Binası Kaynak: Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.h Kastamonu’nun Kurtuluş Savaşı’nda gösterdiği kahramanlıklar şüphesiz Kastamonu’nun kimliğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Şehitler Anıtı, şehrin bu özelliğini hem şehre gelenlere aktaran hem de şehirde yaşayanlara hatırlatan bir semboldür. Kastamonu, cephe gerisinde olduğu kadar cephede de varını yoğunu, canını ortaya koymuş vatansever bir halka sahiptir. Kastamonu, Çanakkale Savaşları’nda Anadolu’nun en çok şehit veren illerinden olmuş, Milli Mücadele’de ise 93.000 şehit ile en çok şehit veren üç il arasında yer alarak kanıyla savunduğu vatanına evlatlarını feda etmiştir. Atatürk’ün “Gözüm Sakarya'da, Dumlupınar'da kulağım İnebolu'da...” sözü denizden gelecek lojistik desteğin savaşta ne kadar önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Savaş sırasında yapılan bu hizmet o kadar değerliydi ki, savaş sonunda sadece cephede çarpışanlar değil, mühimmat taşıma hizmetinde görev alan ve görevini 74 fedakârca yapan kaptanlar da İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmişlerdir (Tarakçı, 2012). Kastamonu ve Türk Kadınının İstiklal Savaşı’nda gösterdiği kahramanlıklara en önemli örneklerden biri de Halime (Kocabıyık) Çavuş’tur. Şerife Bacı gibi Halime Çavuş da Kastamonu’da Milli Mücadele Dönemi’nde önemli hizmetler vermiş kadınlarımızdan biridir. Savaş döneminde ailesinin tüm ısrarlarına karşı cepheye giden Halime Çavuş o dönemde anlaşılmaması için saçlarını kazıtarak erkek gibi tıraş olmuş ve hep erkek gibi giyinmiştir. Bu şekilde İnebolu’dan teslim aldığı mühimmatı cephelere kadar ulaştıran Halime Çavuş, düşman ateşinde yaralanmasına rağmen cephe ve cephe ardı görevlerini bırakmamıştır (T.C. Kastamonu Valiliği, t.y.b.). Halime Çavuş, İstiklal Savaşı nihayete erdiğinde Anadolu’nun diğer kahraman kadınları gibi Mustafa Kemal Atatürk tarafından Çankaya’da ağırlanmış ve kendisine burada gazi unvanı ve maaşı verilmiştir. 1975 yılında hayata gözlerini yuman Halime Çavuş, Kastamonu’nun simgeleşen değerlerinden biri olmuştur (T.C. Kastamonu Valiliği, t.y.b.). Kazasker Mustafa İzzet Efendi, 1801 yılında Kastamonu’nun Tosya İlçesi’nde doğmuştur. Şair, hattat ve neyzen olan İzzet Efendi, tasavvuf ve musiki konularında önemli eserler ortaya koymuştur. 1849 yılında Padişah Abdülmecit’in baş imamlığına getirilmiş, Selanik, Mekke ve İstanbul’da kadılık yapmıştır. Sarayda şehzadelerin eğitiminden, kazaskerliğe, Reis-ül Ulemalığa kadar önemli görevlerde bulunmuştur. Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin halk tarafından en çok bilinen eserleri, onun imzasını taşıyan Ayasofya’daki dev hatlardır. 1849 yılında, Allah, Muhammed, Hasan, Hüseyin ve dört halifenin adlarının celi sülüs hat tekniği ile yazıldığı levhalar, İslam âleminde yapılmış en büyük hat levhalar olma özelliğini taşımaktadır. Boyları 7,5 m olan levhalarda harf kalınlığı 35 cm’dir. 1934 yılında Ayasofya’nın Cami’ye çevrilmesi ile birlikte levhaların buradan Sultanahmet’e taşınmasına karar verilmiş, ancak levhaların büyüklüğü nedeniyle kapılardan çıkarılamaması sonucunda, 1949 yılında yeniden yerlerine asılmışlardır. Ayasofya dışında sanatçının Selimiye Kışlası, Çırağan Küçük Mescit, Hırka-i Şerif Camii, Topkapı Sarayı Hazine Koğuşu, Dolmabahçe Sarayı gibi günümüzün çok kıymetli tarih ve sanat eserlerinde şaheser hat çalışmaları yer almaktadır (Kara, 2007, ss.9-12; Ayasofya Müzesi, t.y.; Alpgüvenç, 2007). 75 Mehmet Hulusi Efendi, Doğum tarihi bilinmeyen Hulusi Efendi’nin, Şemsettin elBuhari ve Sultan II. Mahmud’un soyundan geldiği bilinmektedir. Ufak levhalar, kıt’alar, dualar, meşkler yazmış olan hattat, Ragıp Paşa Kütüphanesi’nde çok sayıda öğrenci yetiştirmiştir (Aslan, 2007, s.148). Bu iki değerli hat sanatçısı yanında Kastamonu’dan çok sayıda hattat yetişmiştir. Abdurrahman el-Müzehhib, Abdülkadir Efendi, Celaleddin Efendi, Ebubekir Efendi, Feride Hanım, Hamdi Efendi, Hüseyin Efendi, Hüseyin Arif Efendi, Hüseyin Yusri, Kasım Efendi, Lal’li Mehmed Efendi, Mehmet Ali Efendi, Mustafa Efendi, Mustafa Gaznevi bunlardan ilk akla gelenlerdir (Aslan, 2007, ss.145-150). 2.4 KASTAMONU’NUN EKONOMİK YAPISI 2.4.1 Nüfus, Demografik Yapı ve Yaşam 2.4.1.1 Nüfus, Nüfus Artışı ve Yoğunluğu Kastamonu nüfusu, 2014 yılında 368.907 kişi olarak hesaplanmıştır (TÜİK, 2015a). Kastamonu, 81 il arasında nüfus sıralamasında 50. sıradadır. Grafik 1’de görüldüğü üzere, Kastamonu nüfusu 2007-2012 yılları arasında çok değişmemiş, 2013 yılında ufak bir artış göstermiştir. Grafik 1. Kastamonu İli Nüfusu (2007-2014) 370 000 368 000 366 000 364 000 362 000 360 000 358 000 356 000 354 000 2007 2008 2009 2010 2011 Yıllar Kaynak: TÜİK, 2015a 76 2012 2013 2014 Kastamonu’nun nüfus yoğunluğu, Türkiye ortalamasının altındadır. Türkiye genelinde kilometrekareye 101 kişi düşmektedir. Şehir sınırları içinde kilometrekareye düşen insan sayısı 28’dir. Kastamonu, nüfus yoğunluğunun en az olduğu 10. ilimizdir (TÜİK, 2015a). Kastamonu’da nüfus artış hızı, Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. 2013-2014 yılları arasında nüfus, ‰2,2 oranında artmıştır; önceki dönemde ise yüksek bir artış göstermiş, ‰22,8 artmıştır. Ancak, nüfus artışının sıfırdan küçük olduğu, yani nüfusun azaldığı yıllar da olmuştur. Türkiye’de ise nüfus artış oranı 2013-2014 yılları arasında ‰13,3 olmuştur. Grafik 2’de, Türkiye ve Kastamonu nüfuslarının son yıllardaki artış hızları görülmektedir. Görüldüğü gibi, Kastamonu’da nüfusun artış hızı düzenli değildir ve genel olarak Türkiye ortalamasının altındadır. Grafik 2. Nüfus Artış Hızı (2007-2014) 25,0 Nüfus Artış Hızı (‰) 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014 Yıllar Türkiye Kastamonu Kaynak: TÜİK, 2015a Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, Kastamonu nüfusunun Türkiye nüfusuna göre daha yaşlı olduğu görülmektedir (TÜİK, 2015a). 77 Tablo 4. 2014 Yılı Kastamonu ve Türkiye’de Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yaş grubu Türkiye Nüfus Kastamonu Nüfus Payı Nüfus Nüfus Payı Toplam 77.695.904 368.907 0-9 12.610.161 %16,23 41.362 %11,21 10-19 12.771.190 %16,44 49.241 %13,35 20-29 12.536.662 %16,14 53.821 %14,59 30-39 12.434.630 %16,00 49.394 %13,39 40-49 10.184.599 %13,11 43.691 %11,84 50-59 8.094.985 %10,42 49.193 %13,33 60-69 5.086.419 %6,55 41.235 %11,18 70-79 2.661.413 %3,43 26.327 %7,14 80-89 1.200.568 %1,55 13.728 %3,72 90+ 115.277 %0,15 915 %0,25 Kaynak: TÜİK, 2015a Tablo 4’te, Türkiye’de ve Kastamonu’da nüfusun yaş gruplarına nasıl dağıldığı verilmiştir. Buna göre, 0-9, 10-19, 20-29, 30-39 ve 40-49 yaş gruplarının toplam nüfus içindeki oranı, Kastamonu’da, Türkiye’ye göre daha azdır. 50 üzeri yaş grubunda olanların nüfus içindeki payı ise Türkiye’ye göre daha yüksektir. Nüfus verilerine göre Kastamonu, Türkiye geneline göre daha az yoğunlukta insanın yaşadığı, nüfusun daha az arttığı, zaman zaman azaldığı ve daha yaşlı bir nüfusun yaşadığı bir ilimizdir. 2.4.1.2 Kaba Doğum Hızı ve Anne Yaş Grubuna Göre Doğumlar Kastamonu’da nüfus artışının az olmasının nedenlerinden biri doğum hızının az olmasıdır. Kastamonu’da son yıllara ait verilere göre kaba doğum hızı her zaman Türkiye ortalamasının oldukça altında seyretmiştir (TÜİK, 2015b). Tablo 5’te görüldüğü üzere, 2014 yılında Türkiye’de kaba doğum hızı binde 17,3 iken, Kastamonu’da binde 10,6 olarak hesaplanmıştır. 78 Tablo 5. Kastamonu ve Türkiye’de Kaba Doğum Hızları (2009-2014) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kastamonu 12,4 12,1 11,5 11,7 11,5 10,6 Türkiye 17,2 16,8 17,2 17 17,3 17,6 Kaynak: TÜİK, 2015b Anne yaşı, demografik olarak önemli bir bilgidir. Kastamonu’da doğum yapan annelerin yaş gruplarına dağılımı, Türkiye genelinden farklılıklar göstermektedir. Tablo 6’da görüldüğü gibi, 2014 yılında Kastamonu’da 20 yaşın altında doğum yapan annelerin oranı, Türkiye ortalamasının altında gerçekleşmiştir. 25-29 yaş aralığında doğum yapan annelerin oranı ise Türkiye ortalamasının üzerindedir (TÜİK, 2015b). Tablo 6. 2014 Yılı Kastamonu ve Türkiye’de Doğum Yapan Annelerin Yaş Gruplarına Göre Oranı Yaş Grupları: <15 15- 18- 17 19 Kastamonu(%) 0 0,99 Türkiye(%) 1,45 0,02 20-24 25-29 30-34 35-39 40+ Bilinmeyen 4,18 24,06 35,76 23,76 8,87 1,86 0,51 4,86 24,23 30,19 24,31 10,75 2,75 0,71 Kaynak: TÜİK, 2015b 2.4.1.3 Sağlık İstatistikleri Kastamonu’da doğuşta beklenen yaşam süresi, Türkiye ortalamasının üzerindedir (TÜİK, 2015c). Bu durum hem kadınlar hem de erkekler için geçerlidir. Tablo 7’de görüldüğü gibi, Türkiye’de doğuşta beklenen ortalama yaşam süresi 76,3 yıldır. Kastamonu’da bu sayı, 77 olarak hesaplanmıştır. Tablo 7. Kastamonu ve Türkiye’de Doğuşta Beklenen Yaşam Süreleri (2013) Toplam Erkek Kadın Kastamonu 77 74,1 79,8 Türkiye 76,3 73,7 79,4 Kaynak: TÜİK, 2015c Kastamonu, bebek ölüm hızı bakımından en iyi durumda olan illerimizden biridir. 2014 yılında bebek ölüm hızının en az olduğu 14. il olmuştur. 2014 yılında Türkiye’de bebek ölüm hızı binde 11,1 iken, Kastamonu’da binde 8,2 olarak hesaplanmıştır (TÜİK, 2015d). Tablo 8’de sunulan verilere bakıldığında, Kastamonu’da bebek ölüm oranının 79 2009’dan sonra eldeki verilerde her zaman Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Tablo 8. Kastamonu ve Türkiye’de Bebek Ölüm Hızları (2009-2014) 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kastamonu(‰) 11,8 11,5 7,5 11,1 8,9 8,2 Türkiye(‰) 13,9 12 11,7 11,6 10,8 11,1 Kaynak: TÜİK, 2015d 2.4.1.4 İç Göç İstatistikleri Kastamonu’da nüfus artış hızının Türkiye ortalamasının altında olmasının ve zaman zaman nüfusun azalmasının nedenlerinden biri, doğum oranının az olmasıdır. Diğer bir neden ise, Kastamonu’nun iç göç veren bir il olmasıdır. Kastamonu’da iç göç istatistiklerine bakıldığında, ilin genel olarak göç veren bir il olduğu görülür. İl zaman zaman iç göç alsa da, bu oran düşük kalmıştır. Ancak 2012’den 2013’e geçildiğinde, il yüksek oranda iç göç almıştır. Grafik 3’te, Kastamonu’nun aldığı iç göç oranı verilmiştir (TÜİK, 2015e). Grafik 3. Kastamonu İlinde Net İç Göç Oranları (2007-2014) 14,0 12,0 Net İç Göç Hızı (‰) 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 -2,0 -4,0 -6,0 Yıllar Kaynak: TÜİK, 2015e 80 Görüldüğü üzere, 2008, 2009 ve 2010’da iç göç oranları negatif olmuştur; sırayla binde -4,2, -4,5 ve -1,3 olmuştur. 2011’de ‰1,1 artarken, 2012’de ‰11,6 artmıştır. 2013’de tekrar negatif olmuştur ve il, dışarıya iç göç vermiştir. 2.4.1.5 Eğitim İstatistikleri Eğitim istatistikleri, bir ildeki yaşam kalitesini ve geleceğe yönelik fırsatları değerlendirmek için önemli bir veri oluşturmaktadır. Kastamonu’nun eğitim istatistikleri değerlendirildiğinde, Türkiye ortalamasına göre daha iyi bir duruma ve daha büyük fırsatlara sahip olduğu görülebilir. Okullaşma oranı, okul çağındaki çocuklarının ne kadarının okula devam ettiğini göstermektedir. Buna göre, Kastamonu’da okullaşma oranları Türkiye genelinden daha iyi durumdadır. Tablo 9’da, farklı öğrenim seviyeleri için hem erkeklerde hem de kızlarda okullaşma oranları verilmiştir. İlkokul seviyesinde okullaşma oranı Türkiye seviyesine yakınken, ortaokul seviyesinde okullaşma oranı hem erkeklerde hem de kızlarda Türkiye ortalamasının biraz üzerindedir. Tablo 9. 2014-2015 Öğretim Yılı Başında, Kastamonu ve Türkiye’de Net Okullaşma Oranları İlkokul Ortaokul Ortaöğretim (Lise) Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Kastamonu 96,59 97,21 96,84 96,47 87,88 86,66 Türkiye 96,04 96,57 94,39 94,30 79,46 79,26 Kaynak: TÜİK, 2015f Ortaöğretim düzeyinde okullaşma oranı, hem erkeklerde hem de kızlarda, Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde hesaplanmıştır. Bu durum, Kastamonu’da okula devam etme fırsatına daha fazla öğrencinin sahip olduğunu göstermektedir. Nüfusun eğitim durumuna bakıldığında, bazı açılardan Türkiye genelinin gerisinde olunduğu görülür (TÜİK, 2015f). 2013 verilerine göre, ilkokul ve ortaokul mezunlarının toplam nüfus içindeki oranı Türkiye ortalamasının üzerinde iken, lise ve üniversite mezunlarının oranı Türkiye ortalamasının geridedir. Ayrıca eğitim durumu açısından erkeklerde kadınlar arasındaki farkın yüksek olduğu görülmektedir. 81 Tablo 10. 15 Yaş ve Üzeri Kadınların ve Erkeklerin Eğitim Durumlarına Göre Yüzdeleri (2013) Kastamonu Türkiye Erkek Kadın Erkek Kadın Okuma yazma bilmeyen %3,10 %13,19 %1,55 %7,64 Okuma yazma bilen %4,88 %10,69 %4,21 %9,12 İlkokul mezunu %29,87 %35,56 %22,56 %29,65 İlköğretim mezunu %16,51 %14,03 %23,71 %17,97 Ortaokul mezunu %9,10 %4,87 %6,01 %3,85 Lise ve dengi okul %21,92 %12,78 %24,38 %17,74 %13,05 %7,69 %13,15 %10,22 Yüksek lisans mezunu %0,75 %0,41 %1,10 %0,76 Doktora mezunu %0,16 %0,10 %0,33 %0,21 Bilinmeyen %0,66 %0,68 %3,02 %2,85 fakat okul bitirmeyen mezunu Yüksekokul-fakülte mezunu Kaynak: TÜİK, 2015f Okullaşma oranlarının yanında, öğretmen başına ve derslik başına düşen öğrenci sayıları da, gelecek için eğitim fırsatlarının daha iyi olduğu bir görüntü çizmektedir. Hem öğretmen başına hem de derslik başına düşen öğrenci sayısı Türkiye ortalamasının altındadır (TÜİK, 2015f). Tablo 11’de farklı öğrenim seviyeleri için bu veriler ve Türkiye ile karşılaştırılması görülebilir. Tablo 11. İlkokul, Ortaokul ve Ortaöğretimde Öğretmen ve Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayıları (2014) Kastamonu Türkiye İlkokulda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 15 18 Ortaokulda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 14 17 İlkokul ve Ortaokulda derslik başına düşen öğrenci sayısı 19 27 Ortaöğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 12 14 Ortaöğretimde derslik başına düşen öğrenci sayısı 20 28 Kaynak: TÜİK, 2015f 82 2.4.1.6 Eğitim ve Kültür Kastamonu, Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Dönemi’nde fethedildikten kısa süre sonra dönemin devlet adamlarının öncülüğünde önemli eğitim ve kültür merkezlerinden biri haline gelmeye başlamıştır. Açılan eğitim kurumlarının payı elbette bunda önemli bir etken olmuştur. Kastamonu’da açılan ilk eğitim kurumu 672/1215 tarihinde yanındaki cami ile beraber Atabey Muzafferüddin Yavlak Arslan tarafından yaptırılmış olan Atabey Medresesi’dir. Şehirde kurulan diğer ilk dönem medreselerinin ise 842/1439 yılından önce Candaroğlu İsfendiyar Bey tarafından kurulan İsfendiyar Bey Medresesi ile Candaroğulları Beyi Sultan İsmail Bey tarafından 858/1454 tarihinde külliye içinde yaptırılan İsmail Bey Medresesi olduğu bilinmektedir (Bay, 2012,s.62). Osmanlı Devleti Dönemi’ndeki salnamelerde 1883-1884 yıllarında ülke genelinde İstanbul dışında yalnız dört vilayette Kız Rüşdiye Mektebi bulunduğu, bunların Kastamonu, Selanik, Bursa ve Beyrut vilayetleri olduğu görülmektedir. Kastamonu Kız Rüşdiye’sinde de söz konusu yılda 38 öğrenci eğitim almakta iken 1889 yılına ilişkin Salname’de kız öğrenci sayısının 45 olduğu belirtilmektedir. Bu durum Osmanlı Devleti Dönemi’nde de Kastamonu vilâyetinin mülki, idari ve askerî yapılanması ile Anadolu’nun önemli vilayetleri arasında yer almış olduğunu ve önemli bir kültür muhiti olduğunu göstermektedir (Yılmaz, 2009, s.848). Kastamonu’nun eğitim tarihinde bir diğer önemli eğitim kurumu ise Abdurrahman Paşa Lisesi’dir. Lise, Galatasaray ve İstanbul liselerinden sonra Türkiye'de kurulan 3. lisedir. Anadolu'da kurulan ilk lisenin kesin kuruluş tarihi 20 Nisan 1885’tir. Anadolu'nun ilk lisesi olan Kastamonu Abdurrahmanpaşa Lisesi’nin çevre illerden gelen öğrencilerle mevcudu artmış, gösterilen ilgiye cevap veremez olmuştur. Yeni şubeler açmak, ek binaları yapmak durumu ortaya çıktığından lise binasının dere kenarında Atatürk Caddesi’ne bakan evler istimlak edilerek 29 Eylül 1937 tarihinde Bakanlıktan gelen projeye uygun olarak orta kısım inşaatına başlanmıştır. Bu bina 10 sınıf, 2 laboratuvar, 1 konferans salonu, 1 yemekhane ve 1 dolaphane ihtiva etmekte olup, bu gün lise binası olarak kullanılmaktadır (T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, t.y.) Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu ili için son derece önemli bir kazanımdır. Zira gerek ekonomik anlamda gerekse sosyal ve kültürel anlamda şehre olan katkısı 83 tartışılmayacak kadar açıktır. Özellikle son dört yılda üniversitenin şehre olan doğrudan ve dolaylı yatırımlarında son derece büyük artışlar olmuştur. Öğrenci sayısı 7000’lerden 21000’lere ulaşmış şehirde öğrenci varlığı gözle görülür hale gelmiştir. Üniversite’nin girişimleriyle çok sayıda yabancı uyruklu öğrenci Kastamonu Üniversitesi’nde eğitim görmeye başlamış ve böylece şehrin sokaklarında bu öğrencilere rastlanılmaya başlanmıştır. Bu durum şehrin farklı kültürleri tanımasının yanı sıra şehrin sosyokültürel zenginliğine de katkı sağlamıştır. Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu ili için son derece önemli bir kazanımdır. Zira gerek ekonomik anlamda gerekse sosyal ve kültürel anlamda şehre olan katkısı tartışılmayacak kadar açıktır. Özellikle son dört yılda üniversitenin şehre olan doğrudan ve dolaylı yatırımlarında son derece büyük artışlar olmuştur. Öğrenci sayısı 7000’lerden 21000’lere ulaşmış şehirde, öğrenci varlığı gözle görülür hale gelmiştir. Üniversite’nin girişimleriyle çok sayıda yabancı uyruklu öğrenci Kastamonu Üniversitesi’nde eğitim görmeye başlamış ve böylece şehrin sokaklarında bu öğrencilere rastlanılmaya başlanmıştır. Bu durum şehrin farklı kültürleri tanımasının yanı sıra şehrin sosyokültürel zenginliğine de katkı yapmıştır. Tablo 12. Kastamonu Üniversitesi Öğrenci Sayıları (Nisan 2015) Birim Adı Öğrenci Sayısı Kastamonu Meslek Yüksekokulu 4888 Küre Meslek Yüksekokulu 76 İnebolu Meslek Yüksekokulu 368 İlahiyat Fakültesi 809 İletişim Fakültesi 681 Mühendislik Ve Mimarlık Fakültesi 313 Tosya Meslek Yüksekokulu 962 Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik 521 Taşköprü Meslek Yüksekokulu 958 Orman Fakültesi 383 Su Ürünleri Fakültesi 15 Bozkurt Meslek Yüksekokulu 26 Cide Rıfat Ilgaz MYO 577 84 Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu 634 Abana Sabahat-Mesut Yılmaz MYO 187 Araç Rafet Vergili MYO 941 Devrekani Meslek Yüksekokulu 305 İhsangazi Meslek Yüksekokulu 469 İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi 1449 Fen Edebiyat Fakültesi 1072 Eğitim Fakültesi 3407 Fazıl Boyner Sağlık Yüksekokulu 718 Sosyal Bilimler Enstitüsü 340 Fen Bilimleri Enstitüsü 520 Toplam Öğrenci Sayısı 20619 Kaynak: T.C. Kastamonu Üniversitesi,2015. Bugün Kastamonu Üniversitesi bünyesinde 10 fakülte, 2 enstitü, 4 yüksekokul ve 11 meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Ayrıca kampüs alanımızda 1 konferans salonu, 1 tanesi Eğitim Fakültesi Kampüsü’nde 1 tanesi de Kuzeykent Kampüsü’nde olmak üzere toplam 2 adet kapalı spor salonu, 1 kondisyon salonu, 6 laboratuvar ve atölye, 1 futbol sahası, 2 sosyal tesis, açık spor sahaları ve Eğitim Fakültesi Kampüsü’nde Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Uygulama Anaokulu bulunmaktadır (Kastamonu Üniversitesi, t.y.) Kastamonu Üniversitesi bünyesinde bulundurduğu Şeyh Şaban-ı Velî Değerler Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi ile Kastamonu için son derece önemli olan Şeyh Şaban-ı Velî adına sempozyumlar düzenlemekte bu sayede şehrin manevi kültürünün bilimsel alt yapısına da ciddi katkılar yapmaktadır. Üniversite dolaylı yoldan bu manevi şahsiyetin isminin bilim çevrelerinde de duyurulmasıyla Kastamonu’nun tanıtımına katkı yapmaktadır. 85 Resim 31. Kastamonu Üniversitesi Kaynak: Kastamonu Üniversitesi, t.y. 2.4.1.7 Aile İstatistikleri Kastamonu’da aileler, Türkiye ortalamasına göre daha az kişiden oluşmaktadır. 2014 yılı verilerine göre, Türkiye’de ortalama hanehalkı büyüklüğü 3,6 kişi iken, Kastamonu’da 3,1 kişi olmuştur. Tablo 13’te görüldüğü gibi, Kastamonu’da hanehalkı büyüklüğü geçmişte de Türkiye ortalamasının altında seyretmiştir. Tablo 13. Kastamonu ve Türkiye’de Ortalama Hanehalkı Büyüklükleri (2008-2014) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kastamonu 3,6 3,5 3,4 3,3 3,3 3,2 3,1 Türkiye 4 3,9 3,8 3,7 3,6 3,6 4 Kaynak: TÜİK, 2015a Verilere göre Kastamonu’da ilk evlilikler Türkiye ortalamasına göre biraz daha büyük bir yaşta yapılmaktadır. 2014 yılında ilk evlenme yaşı kadınlarda 23,6, erkeklerde 26 olarak ölçülmüştür (TÜİK, 2015g). Evlenme yaşı, 2002-2014 yılları arasında yükselme eğilimi izlemiştir. Aynı durum Türkiye ortalaması için de geçerlidir; insanlar daha geç yaşta evlenmektedirler. Tablo 14’te 2002’den bu yana Kastamonu’da ve Türkiye’de ilk evlenme yaşının artmakta olduğu görülebilir. Kastamonu’da hem kadınlarda hem de erkeklerde ilk evlenme yaşı Türkiye ortalamasının üzerinde olagelmiştir. 86 Tablo 14. Kastamonu ve Türkiye’de Kadın ve Erkek İçin İlk Evlenme Yaşı Verileri (2002-2014) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kastamonu 21,7 21,6 21,9 21,9 21,9 22,1 22,4 22,4 22,7 23,1 23,1 23,3 23,6 Türkiye 22,7 22,7 22,8 22,8 22,8 22,8 22,9 23 23,2 23,3 23,5 23,6 23,7 Kastamonu 24,1 24,1 24,4 24,5 24,7 24,6 25,0 25,4 25,4 25,7 25,7 26,0 26,0 Türkiye 25,9 25,9 26 26,1 26,1 26,1 26,2 26,3 26,5 26,6 26,7 26,8 26,9 Kadın Erkek Kaynak: TÜİK, 2015g Kastamonu’da evlenme hızı da, Türkiye ortalamasının altındadır. 2014 yılında Türkiye’de binde 7,8 olarak ölçülen evlenme hızı, Kastamonu’da binde 6,14 olarak ölçülmüştür (TÜİK, 2015g). Kastamonu’da kaba evlenme hızı, elimizde veri bulunan 2007 ve sonraki senelerde her zaman Türkiye ortalamasının altındadır ve düzenli bir azalma eğilimi sergilemiştir. Tablo 15. Kastamonu ve Türkiye’de Kaba Evlenme Hızı (2007-2014) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kastamonu(‰) 8,16 7,89 6,86 6,80 6,54 6,41 6,14 6,14 Türkiye(‰) 9,03 8,21 7,98 8,02 8,03 7,89 7,80 9,09 Kaynak: TÜİK, 2015g Kaba boşanma hızı da, Türkiye ortalamasının altındadır. 2014 yılında Türkiye’de kaba boşanma hızı binde 1,7 iken Kastamonu’da binde 1,1 olmuştur. Türkiye’de boşanma hızı artış göstermektedir. Tablo 16’da görüldüğü gibi, 2007-2014 yılları arasında, Kastamonu’da da kaba boşanma hızı düzenli olarak artmıştır. Tablo 16. Kastamonu ve Türkiye’de Kaba Boşanma Hızı (2007-2014) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kastamonu 0,81 1,00 1,22 1,20 1,38 1,25 1,07 1,10 Türkiye 1,4 1,58 1,62 1,62 1,64 1,65 1,70 1,34 Kaynak: TÜİK, 2015h 87 2.4.1.8 Mutluluk Göstergeleri Kastamonu halkı, Türkiye ortalamasına göre daha mutlu olduğunu ifade etmektedir. 2013 yılı verisine göre, Kastamonu halkının yaklaşık %60’ı kendisini çok mutlu ve mutlu olarak tarif etmektedir. %8 ise kendisini mutsuz ya da çok mutsuz olarak tanımlamaktadır. Türkiye’de ise, mutsuz ve çok mutsuz olanların oranı %11’e yakındır (TÜİK, 2015ı). Tablo 17. Kastamonu ve Türkiye’de Genel Mutluluk Düzeyi (2013) Çok Mutlu Mutlu Orta Mutsuz Çok Mutsuz Kastamonu %8 %51,96 %32,16 %6,14 %1,74 Türkiye %9,57 %49,45 %30,23 %8,17 %2,58 Kaynak: TÜİK, 2015ı Tablo 18. Kastamonu ve Türkiye’de Mutluluk Kaynağı Olan Değerler (2013) Başarı İş Sağlık Sevgi Para Diğer Kastamonu %5,95 %1,77 %76,94 %10,91 %4,17 %0,26 Türkiye %2,31 %68,01 %15,18 %4,14 %1,78 %8,58 Kaynak: TÜİK, 2015ı Kastamonu halkı geleceğe umutla bakma açısından da Türkiye halkının ilerisindedir. Türkiye’de gelecekten umutlu olduğu ifade edenlerin oranı %77 iken Kastamonu’da %80,2’dir. Tablo 19. Kastamonu ve Türkiye’de Kendisini Umutlu veya Umutsuz Olarak Tarif Edenlerin Yüzdesi Umutlu (%) Umutsuz (%) Kastamonu 80,2 19,8 Türkiye 77 23 Kaynak: TÜİK, 2015ı 2.4.1.9 Gelir ve Tüketim İstatistikleri 2003 ile 2013 arasında, gelirin harcanma alanlarına bakıldığında, gıda ve alkolsüz içeceklere ayrılan payın azaldığı, ulaştırma ve eğlenceye ayrılan payın arttığı görülmektedir. Kira ve konut giderleri, gelirin yaklaşık dörtte birinin harcandığı alandır. 88 Sağlık harcamalarının toplam harcama içindeki payı da artmıştır. Diğer yandan, eğitim ve kültür harcamalarının payı oldukça düşüktür (TÜİK, 2015i). Tablo 20. TR8 Bölgesinde (Kastamonu, Çankırı, Sinop), Gelirin Harcandığı Alanlar 2003(%) 2013(%) Gıda ve alkolsüz içecek 38,4 24,8 Alkollü içecek, sigara ve 4,6 4,9 Giyim ve ayakkabı 5,4 4,5 Konut ve kira 24,2 24,6 Mobilya ve ev aletleri 6,1 6,7 Sağlık 1,2 2,2 Ulaştırma 6,6 18,1 Haberleşme 4,2 4,1 Eğlence ve Kültür 2,1 2,9 Eğitim 1,5 1,1 Diğer 5,7 6,2 tütün Kaynak: TÜİK, 2015i Kastamonu’da konut satış sayıları, Türkiye’ye benzer bir artış içindedir. Grafik 4’te hem Türkiye’de hem de Kastamonu’da konut satış sayılarındaki artış görülebilir. 1400000 6000 1200000 5000 1000000 4000 800000 3000 600000 2000 400000 1000 200000 0 0 2008 2009 2010 2011 Yıllar Türkiye 2012 2013 Kastamonu Kaynak: TÜİK, 2015j 89 2014 Kastamonu'da satılan konut sayısı Türkiye'de satılan konut sayısı Grafik 4. Kastamonu ve Türkiye’de Konut Satışlarının Seyri (2008-2014) 2.4.2 Tarım ve Sanayi 2.4.2.1 Tarım Tarımsal faaliyetler insan ve hayvanlara besin maddesi sağlamanın yanında çok sayıda sektöre doğrudan ya da dolaylı olarak hammadde temin eden ve istihdam sağlayan son derece önemli bir alandır. Elbette bu faaliyetlerin ekonomik biçimde, sağlıklı ve güvenilir koşullarda yapılması da son derece önem arz etmektedir. Tarımsal faaliyetler istihdama yaptığı katkı anlamında ülke ekonomisi için son derece önemli bir alanı oluşturmaktadır. 2013 yılında 368 Kastamonu’nun; bin nüfusa yüzölçümü sahip 13.108.100 dekar, toplam tarım alanı 1.493.305 dekar, Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı çiftçi sayısı 24.500 kişi ve kayıtlı arazi varlığı 1.018.679 dekardır. Kastamonu arazilerinin % 59’unun ormanlık ve fundalık olması, kışların uzun ve sert geçmesi, arazi yapısının engebeli olması, birinci sınıf tarım arazisinin az olması, Resim 32. Taş Köprü Sarımsağı sulama üretimde imkânlarının çeşitliliği yetersizliği bitkisel azaltmaktadır. Kastamonu’nun büyük bir kısmında karasal iklim hüküm sürmektedir. Bu iklim özellikleri tarımsal faaliyetleri yakından etkilemektedir. Kastamonu ekilen tarla alanları ve meyvelik alanlar bakımından öne çıkmaktadır. Kastamonu’da buğday, çeltik, arpa, şekerpancarı, sarımsak, mısır ve patates üretimi yapılmaktadır. Kendine has özellikleri ve tadı dolayısıyla herkes tarafından bilinen sarımsak, Taşköprü ilçesi çevresinde üretilmekte olup Türkiye sarımsak üretiminin (2011 yılı) % 25,2’sini karşılamaktadır. Pembe beyaz kabuklu, acı, kışa dayanıklı olan Kastamonu sarımsağı, ihracata da elverişlidir. Dişler orta irilikte ve muntazam sıralanmıştır. Saklamaya ve depolamaya dayanıklı bir çeşittir. Baş çapı 3-5 cm. baş ağırlığı 10-25 gr. arasındadır. İç ve dış piyasada en fazla aranan tür olarak bilinmektedir (Taşköprü Belediyesi, t.y.). 90 Kastamonu’ya özgü bir diğer bitki ise Siyez bulgurudur. Siyez buğdayı Türkiye’de yalnızca Kastamonu’da yetiştirilmekte ve üretimin büyük bir kısmı İhsangazi ilçesinden sağlanmaktadır. İhsangazi’deki Siyez bulgurunun en önemli özelliği tamamen geleneksel ve doğal yöntemlerle üretiliyor olmasıdır. Bu anlamda Türkiye’nin ilk presidium ürünü Siyez bulguru 2012 yılında İtalya'nın Torino kentinde gerçekleştirilen Terra Madre-Salone Del Gusto festivalinde Türkiye'yi temsil etmiş ve dünya kamuoyunun beğenisine sunulmuştur. Sonrasında Siyez Bulguru Üreticileri Derneği’ne ‘Geleneksel Siyez bulguru üreticisi sertifikası’ verilmiştir. Ayrıca ‘Kastamonu Siyez buğdayının coğrafi işaretli ürün olması için başvurusu yapılmış olup inceleme süreci devam etmektedir. Siyez bulguru besin değeri oldukça yüksek ve sağlıklı bir yiyecek olup Kastamonu’ya özgü ‘ekşili pilav’ yapımında kullanılmaktadır. İlçede yetişen Siyez bulgurunu tanıtmak, yaygınlaştırmak amacıyla yılın ilk hasadıyla birlikte İhsangazi Sepetçioğlu ve Siyez bulguru festivali düzenlenmektedir (Ünal, 2013, s.2) Kastamonu’da yem bitkileri olarak silajlık mısır ve fiğ; sebze ürünleri olarak ise sofralık domates, sofralık salatalık, taze fasulye; meyve olarak ise elma, kestane, armut, ceviz, fındık, erik üretimi gerçekleştirilmektedir (KUZKA, 2013; Tarımsal Yatırımcı Danışma Ofisi, 2015, ss.4-6). Kastamonu’da tarımı yapılan ve öne çıkan bir diğer tarım bitkisi ise çeltiktir. Kastamonu’nun Tosya ilçesinde önemli miktarda üretimi yapılan Tosya pirincinin bu bölgedeki üretimi 1500’lü yıllara kadar uzanmaktadır. 1925 yılında Cumhuriyet’in ilk çeltik fabrikası Tosya’da kurulmuştur. Pirinç ticareti Tosya ekonomisinin bel kemiği haline gelmiştir. 1980’li yıllara kadar adı pirinç yetiştiriciliğiyle özdeşlesen Tosya’nın bugünkü üretimi maalesef istenen seviyede bulunmamaktadır. Kastamonu’da tarımı yapılan bir diğer bitki ise kesme çiçektir. Kastamonu süs bitkileri ve kesme çiçek yetiştiriciliği açısından diğer illere göre daha avantajlıdır. Bunun nedeni Akdeniz ve Ege Bölgelerinde yaz aylarının sıcak ve kurak gitmesi ve aynı zamanda yaz aylarında yüksek sıcaklıktan dolayı çiçeklerin kalitesinin düşmesi sorununun Kastamonu’da görülmemesidir. Kastamonu’da gece ve gündüz sıcaklık farkının fazla olması süs bitkileri ve kesme çiçek üretimini olumlu yönde etkilerken en çok üretilen kesme çiçek glayöldür (Yeni vd., 2013, s.57). 91 Zengin doğası ve iklimi ile her alanda büyük potansiyele sahip Kastamonu ilinde tarımsal faaliyette bulunmak için çok sayıda sebep bulunmaktadır. Bunlardan ilk onu aşağıda sıralanmıştır (Tarımsal Yatırımcı Danışma Ofisi, 2015, s.10). 1. İlin geçiş bölgesi iklimine sahip olması ve geniş üretim alanlarına sahip olması, 2. Su ürünleri yetiştiriciliği açısından zengin yer altı ve yer üstü su kaynaklarının bulunması, 3. Temiz toprak, su ve hava imkânlarının organik tarıma avantaj sağlaması, 4. Meyvecilik faaliyetleri için mikro klima bölgelerinin varlığı, 5. Tıbbi ve aromatik bitkilerin üretimi için uygun ekolojik ortamın mevcut olması, 6. Arıcılık için gerekli zengin floraya sahip olması ve özellikle yüksek kesimlerde çiçek, çam ve kekik balı, sahil ilçelerinden ise kestane balı elde edilebilmesi, 7. İlde büyükbaş hayvan sayısının yüksek olması ve halkın geçim kaynağının hayvancılığa dayalı olması nedeniyle hayvansal ürünlerin işlenmesinin önem arz etmesi, 8. İşgücü maliyetinin düşük olması, 9. Gelişen ulaşım ağına sahip olması (Karayolu ve havayolu), 10. Bölgesel teşviklerin varlığı (IPARD, SSK prim indirimi, vergi indirimi, faiz desteği). 2.4.2.2 Sanayi Yüz ölçümünün önemli bir kısmının ormanlık alanlardan oluşması, Kastamonu’nun orman ürünleri ve turizm sektörü açısından büyük bir potansiyeli olduğunu ortaya koymaktadır. Kastamonu ilinin sahip olduğu turizm ve sanayi potansiyelini hayata geçirebilmesi için ulaşım sorunları, koordinasyon sorunları vb. sorunları en kısa sürede çözmesi gerekmektedir. 92 OSB Adı Merkez Tablo 21. Kastamonu Organize Sanayi Bölgeleri Alan Mevcut Tahsis Üretimde İstihdam Doluluk (Hektar) Sanayi Edilen Firma Sayısı Oranı (%) Parseli Parsel Sayısı 163 32 28 12 806 87,5 76 42 25 - - 59,5 65 45 45 5 100 100 OSB Tosya OSB Seydiler OSB Kaynak: KUZKA, 2013, s.85 Tablo 21 incelendiğinde Kastamonu’da 3 adet Organize Sanayi Bölgesi’nin (OSB) bulunduğu görülmektedir. Kastamonu il merkezinde faaliyet gösteren OSB’de orman ürünleri, motor, metal, yapı malzemeleri ve gıda ürünleri üretimi öne çıkmaktadır. Kastamonu’nun Tosya ilçesinde 76 hektar büyüklüğündeki Tosya OSB, 2009 yılında kurulmuş olup altyapı çalışmaları ve parsel tahsisatı hâlâ devam etmektedir. Seydiler OSB ise henüz kurulmuş olup faaliyette olan 5 firma bulunmaktadır. Kastamonu’da Tosya ve Seydiler haricinde sanayi üretiminin gelişme gösterdiği ilçelerden olan Taşköprü’de OSB kurulması adına çalışmalar yürütülmektedir. Taşköprü’de OSB kurulumu için 70 hektar büyüklüğünde alanın yer seçimi tamamlanmış olup OSB inşası henüz yatırım programına dâhil edilmemiştir (KUZKA, 2013, s.85). Tablo 22 incelendiğinde Kastamonu’nun Tosya ilçesinde 5 tane, Merkez ilçede 2 tane, Abana, Araç, Bozkurt, Çatalzeytin, Devrekâni ve Taşköprü’de 1’er tane olmak üzere toplam 1.271 işyeri kapasiteli 13 Küçük Sanayi Sitesinin (KSS) bulunduğu görülmektedir. KSS’lerde 878 işyeri faal durumdadır. Ayrıca, Kastamonu’nun Azdavay ilçesinde 25 dönümlük, İnebolu ilçesinde ise 50 dekar büyüklüğünde KSS kurulum çalışmaları devam etmektedir (KUZKA, 2013, s.87). 93 Tablo 22. Kastamonu İli Küçük Sanayi Siteleri İlçe KSS Adı İşyeri Sayısı Doluluk Oranı (%) Abana Abana KSS 38 55,3 Araç Araç KSS 100 59,0 Bozkurt Bozkurt KSS 50 84,0 Çatalzeytin Çatalzeytin KSS 44 47,7 Devrekâni Devrekâni KSS 100 62,0 Merkez Merkez KSS 225 100,0 Merkez Merkez KSS Yeni 250 58,8 KSS Taşköprü Taşköprü KSS 120 82,5 Tosya Tosya (Ağaç İşleri) 24 33,3 105 73,3 74 70,3 120 54,2 KSS Tosya Tosya (1. Bölüm) KSS Tosya Tosya (2. Bölüm) KSS Tosya Tosya (3. Bölüm) KSS Tosya Dokumacılar 21 Tosya 0 KSS Toplam 1.271 69,1 Kaynak: KUZKA, 2013, s.87 Kastamonu Selçuklular Dönemi’nde büyük sanayi ve ticaret merkezleri arasında yer alan bir şehir iken Osmanlı Dönemi’nde diğer Anadolu şehirlerinin pek çoğuyla benzer ekonomik ve ticari faaliyetlere sahip bir şehir haline gelmiştir. O dönem şehrin ekonomik faaliyetinde bakır ve bakırdan imal edilen eşya önemli bir yer tutmaktaydı. Şehirde dericilik de yine önemli bir ticari faaliyetti. 18. yüzyılda makine üretimi malların pazarlarda yoğunlaşması ile esnaf ve zanaatkârları olumsuz etkilemiştir. Buna rağmen Kastamonu esnafı dokumalarını değerlendirebilmiştir (Maden, 2007, s.164). 94 hem iç pazarda hem ihracatta Ekonomisi geniş ölçüde tarıma dayalı olan Kastamonu’nun gayri safi hasılasının % 40’ı tarımdan sağlanmaktadır. Orman ürünlerine dayalı sanayi başta olmak üzere ilde sanayi son yıllarda gelişmeye başlamıştır. Parke, kâğıt ve kontrplak fabrikaları, Taşköprü kendir fabrikası, Şeker fabrikası, Cide kereste fabrikası, yem fabrikaları, et kombinası, elektrik motoru fabrikası, çelik atölyeleri, süt ve tereyağı fabrikaları; bakırcılık, metal eşya, dokuma, çuval, halat, tahta kaşık atölyeleri bulunur. Kastamonu’da bulunan sanayi işletmelerinin sektörel dağılımına bakıldığında, gıda ürünleri ve içecek imalatı (% 24) ve ağaç ve mantar ürünleri imalatı (% 23) ilk sıralarda yer almaktadır. Kastamonu ilinde bulunan sanayi işletmelerinin % 36’sı mikro ölçekli, % 4’u küçük ölçekli, % 12’si orta ölçekli işletmelerdir. Kastamonu’dan yurtdışına ihraç edilebilen ürünlere bakıldığında ise maden, sebze ve meyve, tekstil ve dokuma, giyim eşyası ürünleri, kereste ve parke, tahta plaka, kontrplak, yonga levha, sunta, inşaat kerestesi olarak öne çıkmaktadır. Bunun yanı sıra reçel, marmelat, bal üretimi, hazır çorba sanayi, bisküvi ve gofret üretimi, mobilya üretimi, kontrplak üretimi, su şişeleme tesisi gibi alanlarda değerlendirilebilecek potansiyel bulunmaktadır (Sanayi Genel Müdürlüğü, 2013, s.215). 2.4.3 İşgücü ve İstihdam 2.4.3.1 İstihdam Oranı, İşsizlik Oranı ve İşgücüne Katılım Oranı Kastamonu’da işgücüne katılım oranı, Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde iken, son yıllarda biraz azalma göstermiştir (TÜİK, 2015k). Tablo 23’te 2008 ile 2013 yılları arasında Kastamonu ve Türkiye’de işgücüne katılım oranları görülmektedir. Buna göre, Kastamonu’da işgücüne katılım oranı, %50’nin üzerinde seyretmiş, 2011 yılında %60’ın üzerine çıkmıştır ancak, 2013 yılında %47’ye düşmüştür. Türkiye’de ise işgücüne katılım oranı söz konusu olan dönemde sürekli artış eğilimdedir. Tablo 23. Kastamonu ve Türkiye’de İşgücüne Katılım Oranı (2008-2013) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kastamonu %55,8 %51,7 %56,3 %61,7 %56 %47,2 Kaynak: TÜİK, 2015k 95 Türkiye %46,9 %47,9 %48,8 %49,9 %50 %50,8 Kastamonu’da işsizlik oranı her zaman Türkiye ortalamasının altında seyretmiştir. Tablo 22’de 2008 ile 2013 arasında Türkiye ve Kastamonu’da işsizlik oranının seyri verilmektedir. Buna göre Kastamonu’da işsizlik oranı %5-6 civarında seyretmektedir. Türkiye’de ise %10’un üzerine çıktığı dönemler olmuştur ancak şimdi %9 civarındadır. Tablo 24. Kastamonu ve Türkiye’de İşsizlik Oranı (2008-2013) Kastamonu %5,3 %7,3 %6,4 %5,3 %5,3 %6,2 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kaynak: TÜİK, 2015k Türkiye %11 %14 %11,9 %9,8 %9,2 %9,7 Kastamonu’da istihdam oranı 2013 yılına kadar Türkiye ortalamasının üzerinde izlerken 2013 yılında azalmıştır. Tablo 25. Kastamonu ve Türkiye’de İstihdam Oranı (2008-2013) 2008 Kastamonu %52,8 Türkiye %41,7 2009 %47,9 %41,2 2010 %52,7 %43 2011 %58,4 %45 2012 %53 %45,4 2013 %44,2 %45,9 Kaynak: TÜİK, 2015k 2.4.3.2 Cinsiyet Yaş ve Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Katılım, İşsizlik ve İstihdam Kastamonu, TÜİK istatistiklerinde kullanılan 26 alt bölge ayrımında TR82 kodlu bölge içine girmektedir. Bu alt bölgede Kastamonu ile birlikte, Çankırı ve Sinop illeri bulunmaktadır. Yaş ve eğitim durumuna göre işgücü istatistikleri başka istatistiklerde olduğu gibi il bazında değil alt bölge bazında verilmektedir. Kastamonu’nun dâhil olduğu TR82 alt bölgesinde, kadınların işgücüne katılım oranları Türkiye ortalamasının üzerinde 96 görülmektedir. Kadınların istihdam oranı da Türkiye ortalamasının üzerindedir ve işsizlik oranı daha düşüktür. Tablo 26. 15 Yaş ve Üzeri Nüfusun Cinsiyet Değişkenine Göre İşgücüne Katılım, İşsizlik ve İstihdam Oranları (2014) İşgücüne Katılım Oranı İşsizlik Oranı İstihdam Oranı Toplam TR82 %53,2 Türkiye %50,5 Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın %67,6 %39,7 %6,5 %5,4 %8,4 %49,8 %64 %36,4 %71,3 %30,3 %9,9 %9,0 %11,9 %45,5 %64,8 %26,7 Kaynak: TÜİK, 2015k Eğitim seviyelerine göre işsizlik oranları incelendiğinde, yükseköğretim mezunları arasında daha yüksek seyrettiği görülmektedir (TÜİK, 2015k). Tablo 27’de, TR82 bölgesi içinde farklı eğitim seviyeleri için işsizlik oranları verilmiştir. Tablo 27. TR82 Bölgesi’nde Farklı Eğitim Seviyesindeki 15 Yaş Üzeri Nüfusta İşsizlik Oranları (2014) Eğitim Durumu Okuma-yazma bilmeyen İşsizlik Oranı %2,5 Lise altı eğitimliler %6,3 Lise ve dengi meslek okulu mezunları %7 Yükseköğretim mezunları %8,7 Kaynak: TÜİK, 2015k TR82 Bölgesi’nde de, Türkiye genelinde olduğu gibi genç işsizlik yaygındır. Tablo 28’de görüldüğü gibi, 15-19 ve 20-24 yaş arasındaki işsizlik oranı diğer yaş gruplarına göre daha yüksektir. Tablo 28. TR82 Bölgesi’nde ve Türkiye’de Yaş Grubuna Göre İşsizlik Oranları (2014) Yaş Grupları 15-19 yaş TR82 %15,7 Türkiye %16,1 20-24 yaş %17,1 %18,9 25-34 yaş %8,2 %10,8 35-54 yaş %4,9 %7,4 55 ve üzeri %1,3 %5 Kaynak: TÜİK, 2015k 97 2.4.3.3 İşgücünün Sektörlere Dağılımı Kastamonu’nun da içinde bulunduğu TR82 Bölgesi’nde istihdamın önemli bir kısmı tarım sektöründedir. Sanayi ve hizmet sektörlerinin payı, Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Grafik 5’te, Türkiye’de ve TR82 Bölgesi’nde istihdamın sektörlere göre dağılımı görülmektedir. Buna göre TR82 Bölgesi’nde istihdamın %46’sı tarım sektöründedir. Türkiye’de ise bu oran %21’dir. Sanayi sektörünün payı TR82 Bölgesi’nde %15,7 iken Türkiye genelinde %27,9’dur. Hizmet sektörünün payı TR82 Bölgesi’nde %37,6 iken, Türkiye genelinde %51’dir (TÜİK, 2015k). Grafik 5. TRC1 Bölgesinde ve Türkiye Genelinde İstihdamın Sektörler Arasında Dağılımı (2014) Türkiye TR82 Bölgesi 21,10% 37,60% 46,60% 51% 27,90% 15,70% Tarım Sanayi Tarım Hizmet Sanayi Hizmet Kaynak: TÜİK, 2015k Kadın ve erkek istihdamının sektörler arasındaki dağılımına bakıldığında da, arada fark olduğu görülmektedir. Kadınlar daha çok tarım sektöründe istihdam edilirken, erkeklerin istihdamında hizmet sektörünün payı kadınlara oranla daha yüksektir. Kadınların yaklaşık %66’sı tarım sektöründe istihdam edilmektedir (TÜİK, 2015k). Grafik 6’ya bakıldığında, TR82 Bölgesi’nde erkek istihdamının, Türkiye ortalamasına daha benzer olduğu görülmektedir. Türkiye ortalamasından farklılık oluşturan durumun ise kadın istihdamı olduğu anlaşılmaktadır. 98 Grafik 6. TR82 Bölgesi’nde İstihdamın Cinsiyete Göre Sektörler Arasında Dağılımı (2014) Kadın Çalışanların Dağılımı Erkek Çalışanların Dağılımı 25,90% 35,10% 44,70% 8,30% 65,70% 20,20% Tarım Sanayi Tarım Hizmet Sanayi Hizmet Kaynak: TÜİK, 2015k 2.4.3.4 İstihdam Edilenlerin İşteki Durumları TR82’de istihdam edilenlerin işteki durumları Tablo 27’de özetlenmiştir. Buna göre kadınların önemli bir kısmının (%61’inin) tarımda ücretsiz aile işçisi olarak çalıştıkları görülmektedir. Bu durum, kadınlarda işgücüne katılım ve istihdam oranlarının yüksek görünmesine rağmen, kadınların refah açısından pekiyi bir durumda olunmadığının göstergesidir. Tablo 27. TR82 Bölgesi’nde İstihdam Edilenlerin, İstihdam Edilen Kadın ve Erkeklerin İşyerlerindeki İstihdam Statüsü (2014) Toplam çalışan sayısı Toplam Yüzde Erkek Erkek (Yüzde) Kadın Kadın (Yüzde) 292 bin 182 bin 110 bin Tüm Sektörler Ücretli/ maaşlı/ yevmiyeli 126 bin %43 95 bin %52 İşveren ve kendi hesabına 74 bin %25 65 bin %36 Ücretsiz aile işçisi Tarımda ücretsiz aile işçisi 92 bin %32 22 bin %12 85 bin %29 18 bin %10 31 bin %28 9 bin %8 70 bin %64 67 bin %61 Kaynak: TÜİK, 2015k 99 2.4.4 Üretim ve Sektörler TR82 Bölgesi için, sektörlerin Gayri Safi Katma Değer (GSKD) içindeki paylarına bakıldığında, 2011’e ait verilerde en yüksek payın hizmet sektörüne ait olduğu görülmüştür (TÜİK, 2015a). Ancak hizmet sektörünün payı, Türkiye ortalamasına göre düşüktür. Sanayi sektörünün payı da, Türkiye ortalamasının altındadır. Diğer yandan tarım sektörünün payı, Türkiye ortalamasının oldukça üstündedir. Grafik 7’de, TR82 Bölgesi ve Türkiye’de sektörlerin toplam GSKD içindeki payları görülmektedir. Grafik 7. Türkiye’de ve TR82 Bölgesinde Sektörlerin Toplam GSKD İçindeki Payları (2011) Türkiye TR82 Bölgesi 9,0% 23,1% 27,5% 56,9% 63,5% Tarım 20,1% Sanayi Tarım Hizmetler Sanayi Hizmetler Kaynak: TÜİK, 2015k Kişi başı GSKD’ye bakıldığında, TR82 Bölgesi’nde kişi başına GSKD’nin, 2011 yılında 6.594 $ olduğu görülmektedir (TÜİK, 2015a). Türkiye genelinde bu değer 9.244 $’dır. TR82 Bölgesi, kişi başına GSKD açısından 26 alt bölge içinde 18. sıradadır. 2.4.5 Dış Ticaret 2014 yılında Türkiye’nin toplam ihracatı 157.610.157.690 $ olarak gerçekleşmiştir. Kastamonu’nun toplam ihracatı 43.778.186 $ olmuştur. Kastamonu’nun toplam ihracat değeri düzensiz bir seyir izlemektedir. Grafik 8’de görüldüğü üzere, toplam ihracat değeri 2002-2008 arasında düzenli olarak artmış, daha sonra dalgalanma göstermiştir. 100 Grafik 8. Kastamonu İhracatı ve Türkiye’nin Toplam İhracatı İçindeki Payı (2002-2014) 300000 İhracat (bin dolar) 250000 0,20% 200000 0,15% 150000 0,10% 100000 0,05% 50000 Türkiye ihracatı içindeki payı 0,25% 0,00% 0 2002200320042005200620072008200920102011201220132014 Yıllar İhracat (bin dolar) Türkiye ihracatı içindeki payı Kaynak: TÜİK 2015m 2014 yılında Kastamonu ithalatının toplam değeri 62.677.649 $ olmuştur (TÜİK, 2015m). Kastamonu’nun yaptığı ithalatın değeri de dalgalanma göstermektedir. 2008’den sonra azalma eğilimine giren ithalat, son iki yılda artmaya başlamıştır. 90 000 0,07% 80 000 0,06% 70 000 0,05% 60 000 50 000 0,04% 40 000 0,03% 30 000 0,02% 20 000 10 000 0,01% 0 0,00% Yıllar İthalat (bin dolar) Türkiye ithalatı içindeki payı Kaynak: TÜİK, 2015m 101 Türkiye ithalatı içindeki payı İthalat (bin dolar) Grafik 9. Kastamonu İthalatı ve Türkiye’nin Toplam İthalatı İçindeki Payı (2002-2014) 2.4.5.1 Dış Ticaret Yapılan Ülkeler Kastamonu’nun en çok ihracat yaptığı ülkeler ve ihracat değerleri Tablo 29’da verilmiştir. Tablo 29. Kastamonu’nun En Fazla İhracat Yaptığı 25 Ülke ve İhracat Hacimleri (2014) İhracat Yapılan Ülke İhracat Değeri ($) 1 Almanya 13.542.117 2 İtalya 9.750.774 3 Çin 2.411.909 4 Irak 2.357.608 5 Rusya Federasyonu 2.157.137 6 Fransa 1.853.487 7 İsviçre 1.556.458 8 Avustralya 1.448.409 9 İsveç 1.329.242 10 Azerbaycan 838.293 11 İngiltere 678.897 12 İsrail 541.442 13 Belçika 524.127 14 Kuzey Kıbrıs Türk Cum. 426.974 15 Suudi Arabistan 397.830 16 Özbekistan 396.457 17 Mısır 382.639 18 Gürcistan 342.088 19 Libya 292.470 20 Hollanda 277.846 21 Kazakistan 265.851 22 Norveç 236.689 23 Nijerya 227.882 24 Polonya 218.859 25 İrlanda 182.122 26 Diğer 1.140.579 Kaynak: TÜİK, 2015m 102 Kastamonu’nun en çok ithalat yaptığı ülkeler ve ithalat değerleri Tablo 30’da verilmiştir. Tablo 30. Kastamonu’nun En Fazla İthalat Yaptığı 25 Ülke ve İthalat Hacimleri (2014) İthalat Yapılan Ülke İthalat Değeri ($) 1 İtalya 28.316.546 2 Almanya 8.507.438 3 Çin 6.389.435 4 İngiltere 2.873.254 5 Kamerun 2.190.138 6 İsveç 2.048.341 7 Güney Afrika Cumhuriyeti 1.447.233 8 ABD 1.438.412 9 Finlandiya 1.376.144 10 Gabon 1.150.852 11 Avusturya 916.945 12 Belçika 799.604 13 Portekiz 782.681 14 AHL Serbest Bölgesi 703.192 15 Kanada 658.166 16 Fransa 479.404 17 Güney Kore 479.342 18 Çek Cumhuriyeti 413.520 19 Japonya 333.889 20 Polonya 268.294 21 İspanya 263.499 22 Ukrayna 164.708 23 Romanya 149.985 24 Slovenya 82.322 25 İsviçre 78.018 26 Diğer 366.287 Kaynak: TÜİK, 2015m 103 2.4.5.2 Dış Ticarete Konu Olan Mallar Kastamonu’nun 2014 yılında en çok ihraç ettiği mallar arasında giyim eşyaları ve aksesuarlar başta gelmektedir. Tablo 31’de 2014 yılında ihraç edilen mallar ve ihracat değerleri görülmektedir. Tablo 31. Kastamonu’nun En Çok İhraç Ettiği Ürünler ve İhracat Hacmi (2014) İhraç Edilen Ürün Faslı İhracat Değeri ($) Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı 17.307.765 Kıymetli veya yarı kıymetli taşlar, kıymetli metaller, inciler, taklit mücevherci eşyası, metal paralar Metal cevherleri, cüruf ve kül Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü 11.461.619 Tuz, kükürt, topraklar ve taşlar, alçılar, kireçler ve çimento Örme giyim eşyası ve aksesuarı 2.118.514 Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb. prefabrik yapılar Elektrikli makina ve cihazlar, ses kaydetmeverme, televizyon görüntü-ses kaydetmeverme cihazları, aksam-parça-aksesuarı Demir veya çelikten eşya 803.437 Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı 154.085 Optik, fotoğraf, sinema, ölçü, kontrol, ayar, tıbbi, cerrahi alet ve cihazlar, bunların aksam, parça ve aksesuarı 151.913 Ayakkabılar, getrler, tozluklar ve benzeri eşya, bunların aksamı 122.080 6.521.864 2.423.828 978.465 389.367 175.625 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve 119.629 aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam ve parçaları Diğer adi metaller (tungsten, molibden, 117.217 tantal, magnezyum, kobalt, bizmut, kadmiyum, vb.), sermetler, bunlardan eşya Diğer 611.285 Kaynak: TÜİK, 2015k 104 Kastamonu’nun 2014 yılında en çok ithal ettiği mallar arasında yün ve pamuk ile makineler ve kara taşıtları başta gelmektedir. Tablo 32’de 2014 yılında ithal edilen mallar ve ithalat değerleri görülmektedir. Tablo 32. Kastamonu’nun En Çok İthal Ettiği Ürünler ve İthalat Hacmi (2014) İthal Edilen Ürün Faslı İthalat Değeri ($) Yapağı ve yün, ince veya kaba hayvan kılı, at kılından iplik ve dokunmuş mensucat 19.238.443 Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, nükleer reaktörler, bunların aksam 13.291.592 ve parçaları Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler, motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı Ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü Diğer 5.022.794 5.000.732 3.774.018 16.350.070 Kaynak: TÜİK, 2015m 105 106 KAYNAKÇA 1. Abdulkadiroğlu, A., 2002. Abdurrahman Nureddin Paşa. [Elektronik doküman] İlmî Araştırmalar, 13. İstanbul. Erişim: <http://dergipark.ulakbim.gov.tr/fsmiadeti/article/download/1028000364/10280003 85>, [Erişim Tarihi: 04.08.2015]. 2. Alpgüvenç, C., t.y. Dillere Desten Bir Şehit: Şerife Bacı. Tefekkür.[Elektronik doküman] Erişim: < http://www.tefekkurdergisi.com/YaziDillere_Destan_Bir_SehitSerife_Baci-229281.html>, [Erişim Tarihi: 10.08.2015]. 3. Alpgüvenç, C., 2007, Ayasofya Levhaları Neden İndirildi. Yüzakı, Erişim: < http://www.ayasofya.org/genel-bilgiler/17--ayasofyadaki-levhalar-neden-indirildi.html> Erişim Tarihi: 01.08.2015. 4. Asiliskender, B., Gökmen Balcı H. ve Yılmaz, N., 2005. Anıt Kavramı, Kimliğin Sürekliliği ve Değişim: Gevher Nesibe Medresesi Deneyimi. Mimarlık Dergisi. Mart-Nisan 2005. [Elektronik doküman] Erişim: < http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=35&RecI D=575>, [Erişim Tarihi: 10.08.2015]. 5. Aslan, M., 2007. “Kastamonulu Hattatlar”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4 Fall 2007. Erişim: <http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1806664513_10aslanmustafa.pdf>, [Erişim Tarihi: 01.08.2015]. 6. Aslıyüce, E., 2011. Türkiye’nin Yüreği Kastamonu’da Türk Dünyası Günleri. İstanbul: Yesevi Yayıncılık. 7. Atlı, S., 2010. “Şeyh Şa’ban-ı Veli’nin Türbesi Etrafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar”, Sufi Araştırmaları, Sayı:6, ss.51-64. Erişim: <http://www.sufiarastirmalari.com/dergi/10715-09-201315-5130sufi_studies6_yazsatli.pdf>, [Erişim Tarihi: 19.07.2015]. 8. Ayasofya Müzesi, t.y., Büyük Hat Levhaları, Erişim: <http://ayasofyamuzesi.gov.tr/tr/hlb%C3%BCy%C3%BCk-hat-levhalar%C4%B1> Erişim Tarihi: 01.08.2015. 107 9. Bay, A.,2012. Modernleşme Dönemi Osmanlı Taşra Medreseleri: Kastamonu Medreseleri ve Taşrada Medrese Hayatı. Karadeniz Araştırmaları. Bahar 2012, Sayı 33, s 59‐95. Erişim:< http://www.karam.org.tr/Makaleler/1257064993_007%20bay.pdf>, [Erişim Tarihi: 03.07.2015]. 10. Coğrafya Dünyası, t.y. Erişim: <http://www.cografya.gen.tr/tr/kastamonu/ekonomi.html>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 11. Çağımlar, Z., 2005. Kastamonu Halk Kültürü İçinde Yatır-Ziyaret İnancı ve Bu İnanç Çerçevesinde Şeyh Şa‘bân-ı Velî Etrafında Oluşturulan Efsaneler, İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri,Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi. 12. Çal, H. ve Ataoğuz Çal, Ö., 2008. Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi Hazirelerindeki Mezar Taşları, Ankara: Kastamonu Belediyesi. 13. Çifçi, F., 2012. Kastamonu Camileri-Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserleri. Kastamonu Belediyesi, 4. Baskı, Ankara. 14. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, t.y. Erişim: <http://www.milliparklar.gov.tr/mp/ilgazdagi/?sflang=tr>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 15. Eyüpgiller, K., Topçubaşı M. ve Polat I., 2008. Kastamonu’da 19. Yüzyıl Ticaret Yapıları. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi.Cilt:25. No:2. [Elektronik doküman] Erişim: < http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/0258-5316/2008/cilt25/sayi_2/120.pdf>, [Erişim: 04.08.2015]. 16. İbret Ü. ve Aydınöz D., 2009. Şehirleşmede Yanlış Yer Seçiminin Hava Kirliliği Üzerine Olan Etkisine Bir Örnek: Kastamonu Şehri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, Sayı 18, Sayfa 71-88, İstanbul, 2009 Basılı Nüsha ISSN No: 1302-7212 Elektronik Nüsha ISSN No: 1305-2128. 17. İbret Ü., Aydınöz D. ve Bekdaş F., 2010. Karadeniz Kıyısında Stratejik Bir Liman: İnebolu Limanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, Sayı 20, Sayfa 15-33, İstanbul. 18. Kara, M., 2007, Vefatının 130. Yılında Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı:18, ss.9-18. [Elektronik Doküman], Erişim: < http://www.tasavvufdergisi.net/Makaleler/270357298_18.1.pdf > Erişim Tarihi: 01.08.2015. 108 19. Kastamonu Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013. İl Çevre Durum Raporu, Erişim: <http://www.csb.gov.tr/db/ced/editordosya/Kastamonu_icdr2013.pdf>, [Erişim Tarihi: 10.07.2015]. 20. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.a. Kastamonu Genel, Erişim: <http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63806/tarihce.html>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 21. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.c. Erişim: <http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,93964/mahmutbey-camii.html>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 22. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2015. 2014 Brifing Rapor Dosyası. 23. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.a. Kastamonu Sivil Mimarlık Örnekleri ve Konakları. Erişim: <http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63867/tarihi-evler-ve-konaklar.html>, [Erişim Tarihi: 07.04.2015]. 24. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.b. Arkeoloji Müzesi. Erişim: <http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,93949/arkeoloji-muzesi.html>, [Erişim Tarihi: 07.04.2015]. 25. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.c. Etnografya Müzesi. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,93950/etnografya-muzesi.html>, [Erişim Tarihi: 07.04.2015]. 26. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. Mimar Vedat Tek Kültür ve Sanat Merkezi 75. Yıl Cumhuriyet Müzesi. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,93952/mimar-vedat-tek-kultur-ve-sanatmerkezi-75-yil-cumhuriy-.html>, [Erişim Tarihi: 10.08.2015]. 27. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. Yakup Ağa Külliyesi. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,93962/yakupaga-kulliyesi.html>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 28. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. İsmail Bey Hanı. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63896/tarihi-hanlar.html>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 29. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. Kastamonu Saat Kulesi. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63919/fotograf-galerisi.html >, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 109 30. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. Kastamonu Arkeoloji Müzesi. Erişim: <http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63835/muze-mudurlugu.html>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 31. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. 75. Yıl Cumhuriyet Müzesi. Erişim: <http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,93952/mimar-vedat-tek-kultur-vesanat-merkezi-75-yil-cumhuriy-.html>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 32. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. Şerife Bacı Anıtı. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63919/fotograf-galerisi.html>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 33. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. Türk Ocağı. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63867/tarihi-evler-ve-konaklar.html>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 34. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. Tarihi Evler ve Konaklar. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63919/fotograf-galerisi.html>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 35. Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, t.y.d. Taş Köprü Sarımsağı. Erişim: < http://www.kastamonukultur.gov.tr/TR,63919/fotograf-galerisi.html >, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 36. Kaya, İ., 1997. Her Yönüyle Tarihten Günümüze Kastamonu, 1. Cilt, Bilge Kastamonu Gazetesi yayını, Kastamonu. 37. KUZKA, 2013. TR82 Düzey 2 Bölgesi (Kastamonu, Çankırı ve Sinop İlleri) Bölge Planı 2014 –2023. Erişim:< www.kuzka.org.tr/Icerik/Dosya/www.kuzka.gov.tr_8_HO1N88OG_2014-2023bolge-plani.pdf >, [Erişim Tarihi:02.04.2015]. 38. Küre Dağları Milli Parkı, t.y. Erişim: <http://www.kdmp.gov.tr/alt_detay.asp?id=1>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 39. Maden F. , 2007. XVIII. Yüzyıl Sonu XIX. Yüzyıl Başlarında Kastamonu’da Esnaf Grupları, Zanaatkârlar ve Ticari Faaliyetler. Karadeniz Araştırmaları. Sayı: 15, Güz 2007, ss.149-167. 40. Özer, M. N. ve Ayten, M. A., 2005. Kamusal Odak Olarak Kent Meydanları. Planlama Dergisi. 2005/3. [Elektronik doküman] Erişim:<http://www.spo.org.tr/resimler/ekler/66d856ef1a6b02f_ek.pdf>, [Erişim Tarihi: 06.04.2015]. 110 41. Öztürk, S. ve Aydoğdu, A., 2012. Ilgaz Dağı Milli Parkı’nın Rekreasyonel Olanakları, I. Rekreasyon Araştırmaları Kongresi, 12 - 15 Nisan 2012, Kemer, Antalya, Erişim: <http://anatoliajournal.com/atad/depo/bilgibankasi/Kitap_102.pdf>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 42. Sanayi Genel Müdürlüğü, 2013. 81 İl Sanayi Durum Raporu. Erişim:< https://www.sanayi.gov.tr/Files/Documents/81-il-sanayi-durum-raporu27122013092121.pdf >, [Erişim Tarihi:06.04.2015]. 43. Tarımsal Yatırımcı Danışma Ofisi, 2015. Kastamonu İli Tarımsal Yatırım Rehberi. Erişim:< https://www.tarim.gov.tr/SGB/TARYAT/Belgeler/il_yatirim_rehberleri/kastamonu. pdf>, [Erişim Tarihi: 06.04.2015]. 44. T.C. İnebolu Belediyesi t.y. Erişim: <http://www.inebolu.bel.tr/istiklalmadalyamiz.asp>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 45. T.C. İnebolu Kaymakamlığı, t.y.d. Fotoğraflarla İlimiz,Resim Galerisi 2 Erişim: < http://www.inebolu.gov.tr/default_B0.aspx?content=1001>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 46. T.C. Kastamonu Üniversitesi, t.y.d. Fotoğraflar Kampüsten Görüntüler. Erişim: < https://www.kastamonu.edu.tr/index.php/tr/fotograflarmenusu-kampusalanigoruntuler>, [Erişim Tarihi: 12.08.2015]. 47. T.C. Kastamonu Üniversitesi, t.y., Erişim:< http://www.kastamonu.edu.tr/index.php/tr/universitemiz-tr/menu-universitemizhakkimizda-tr >, [Erişim Tarihi 07.04.2015]. 48. T.C. Kastamonu Üniversitesi, 2015. T.C. Kastamonu Üniversitesi Öğrenci Sayı Listesi. Erişim: <http://www.kastamonu.edu.tr/images/dokumanlar/idaribirimler/ogrenciisleri/nisan_ 2015_ogrenci_sayilari_ensonhali.pdf>, [Erişim Tarihi 07.04.2015]. 49. T.C. Kastamonu Valiliği, t.y.a. Erişim: <http://www.kastamonu.gov.tr/sayfa.asp?id=2>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 50. T.C. Kastamonu Valiliği, t.y.b. Erişim: <http://www.kastamonu.gov.tr/sayfa.asp?id=12>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 51. T.C. Kastamonu Valiliği, t.y.c. Anıtlar - Müzeler. Erişim: <http://www.kastamonu.gov.tr/sayfa.asp?id=13>, [Erişim Tarihi: 10.08.2015]. 111 52. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı,t.y. Kastamonu-Merkez-Abdurrahmanpaşa Lisesi. Erişim:< http://abdurrahmanpasalisesi.meb.k12.tr/ >, [Erişim Tarihi 04.04.2015]. 53. T.C. Taşköprü Kaymakamlığı, t.y.a. Erişim: <http://www.taskopru.gov.tr/default_B0.aspx?content=195>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 54. T.C. Taşköprü Kaymakamlığı, t.y.b. Erişim: <http://www.taskopru.gov.tr/default_B0.aspx?content=198>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 55. T.C. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, 2013 Erişim: <http://www.kuzka.org.tr/Icerik/Dosya/www.kuzka.gov.tr_8_HO1N88OG_20142023-bolge-plani.pdf>, [Erişim Tarihi: 07.04.2015]. 56. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, t.y. Kastamonu Müzeleri-Kastamonu Arkeoloji Müdürlüğü. Erişim: < http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,43859/kastamonu-muzesi-mudurlugu.html>, [Erişim Tarihi: 05.08.2015]. 57. Tarakçı, N., 2012. Cumhuriyet ve Türk Denizciliği. Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (TASAM). Erişim: < http://www.tasam.org/trTR/Icerik/4904/cumhuriyet_ve_turk_denizciligi>, [Erişim Tarihi: 11.08.2015]. 58. TÜİK, 2014. Seçilmiş Göstergelerle Kastamonu 2013, Erişim: <http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/KASTAMONU.pdf>, [Erişim Tarihi: 07.04.2015]. 59. TÜİK, 2015a. Yıllara Göre İl Nüfusları ve Yıllara Göre İllerin Yıllık Nüfus Artış Hızı ve Nüfus Yoğunluğu, İl, Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059>, [Erişim Tarihi:22.07.2015]. 60. TÜİK,2015b. Doğum İstatistikleri, İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Kaba Doğum Hızı, İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması ve Annenin Yaş Grubuna Göre Doğumlar İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1060>, [Erişim Tarihi:17.07.2015]. 61. TÜİK, 2015c. İllere ve Cinsiyete Göre Doğuşta Beklenen Yaşam Süreleri 2013. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1100>, [Erişim Tarihi:17.07.2015]. 112 62. TÜİK, 2015d. Ölüm İstatistikleri, İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Bebek Ölüm Hızı. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1060>, [Erişim Tarihi:17.07.2015]. 63. TÜİK, 2015e. Göç İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?alt_id=1067>, [Erişim Tarihi:17.07.2015]. 64. TÜİK, 2015f. İBBS 3. Düzey ve Eğitim Seviyesine Göre Okullaşma Oranı İstatistikleri, Ulusal Eğitim İstatistikleri Veritabanı, İBBS 3. Düzey ve Eğitim Seviyesine Göre Okul, Şube, Öğretmen ve Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1018>, [Erişim Tarihi:21.07.2015]. 65. TÜİK, 2015g. Evlenme İstatistikleri, İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Ortalama İlk Evlenme Yaşı, İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Kaba Evlenme Hızı İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1060>, [Erişim Tarihi:21.07.2015]. 66. TÜİK, 2015h. Boşanma İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1060>, [Erişim Tarihi:22.07.2015]. 67. TÜİK, 2015ı. Yaşam Memnuniyeti Dinamik Sorgulama, İllere Göre Umut Düzeyi İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1068>, [Erişim Tarihi:22.07.2015]. 68. TÜİK, 2015i. Harcama Gruplarının İstatistiki Bölge Sınıflaması Düzey 2 Bazında Dağılımı İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1012>, [Erişim Tarihi:22.07.2015]. 69. TÜİK, 2015j. İllere ve Yıllara Göre Konut Satış Sayıları İstatistikleri. Erişim:< http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1056>, [Erişim Tarihi:22.07.2015]. 70. TÜİK, 2015k. İllere Göre Temel İşgücü İstatistikleri, Kurumsal Olmayan Nüfusun Yıllar ve Cinsiyete Göre İşgücü Durumu, İşgücü İstatistikleri Dinamik Sorgulama, İstihdam Edilenlerin Yıllar ve Cinsiyete Göre İktisadi Faaliyet Kolları, Erişim: <http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1007>, [Erişim Tarihi:22.07.2015]. 71. TÜİK, 2015l. Bölgesel Gayri Safi Katma Değer, 2004-2011. Erişim: <http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1075>, [Erişim Tarihi:22.07.2015]. 72. TÜİK, 2015m. Dış Ticaret İstatistikleri, İllere Göre İhracat ve İllere Göre İthalat İstatistikleri, Erişim: <http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1046>, [Erişim Tarihi:22.07.2015]. 113 73. Türkiye Kültür Portalı, 2013. Erişim: <http://www.kulturportali.gov.tr>, [Erişim Tarihi: 10.07.2015]. 74. Ünal, V. Z. ,2013. İhsangazi İlçe Analizi. Erişim:< http://kuzka.gov.tr/Icerik/Dosya/www.kuzka.gov.tr_16_ZM3H78CK_ihsangazi_ilce _analizi.pdf. >, [Erişim Tarihi: 07.04.2015]. 75. Yeni, E. , G.Kuru, F., Gülnar,Ö., Uyanık,Y., T.Duman,F., Erol, S., Demirci,T.2013. Kastamonu Doğa Turizmi Master Planı. Erişim:< http://bolge10.ormansu.gov.tr/10bolge/Files/DO%C4%9EA%20TUR%C4%B0ZM %C4%B0%20MASTER%20PLANLARI/KASTAMONU%20ILI%20DOGA%20T URIZMI%20MASTER%20PLANI.pdf>, [Erişim Tarihi 05.06.2015]. 76. Yılmaz M. S. ,2009. Tanzimat Sonrası Eğitimde Modernleşme Sürecinde Kastamonu Rüşdiyeleri (1869-1903). Erişim:< http://gefad.gazi.edu.tr/window/dosyapdf/2009/4/47.pdf >, [Erişim Tarihi: 07.04.2015]. 114 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KASTAMONU ŞEHİR KİMLİĞİ VE VİZYONUNA İLİŞKİN ÇALIŞTAY KATILIMCILARININ GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ Bu bölümde, Çalıştay katılımcıları tarafından ileri sürülen görüş ve önerilerin düzenlenmiş haline yer verilmektedir. 3.1 KASTAMONU ŞEHRİNE AİT TANIMLAMALAR Katılımcıların Kastamonu şehrine yönelik tanımlamaları aşağıda sunulmuştur: a. Tarihte istilaya uğramamış ve önemli felaketler yaşamamış olmasına rağmen sahip olduğu tarihi kimliğini koruyamamış, eski yapı ve yeni yapının birbirine karıştığı, merkezdeki ve ilçelerindeki yeşil doğasıyla, tarihi ve dini dokunun bir arada olduğu, Batı Karadeniz Bölgesi’nin en az bilinen, hak ettiği değeri göremeyen şehridir. b. Güvenli, huzurlu, rahat bir yaşama sahip, maneviyatı yüksek, misafirperver, çocuk yetiştirmenin kolay olduğu, kendine yeten, ancak sosyal etkileşimin, sinerjinin ve girişimcilik ruhunun az olduğu bir şehirdir. c. Doğal ve tarihi güzelliklerini koruyabilmiş ancak ulusal ve uluslararası platformda tanınmayan, özünde bozulmamış, temiz havasıyla, samimi insanlarıyla mutlu Anadolu insanlarının yaşadığı, evliyalar, âlimler, türbeler şehri olan küçük, şirin, cennet bir şehirdir. d. Kastamonu, Atatürk’ün şapkayı ilk tanıttığı, ilk kadın mitinginin düzenlendiği, ilk sanat okulunun, ilk kız meslek lisesinin açıldığı yenilikçi bir şehirdir. 115 KASTAMONU’NUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ VE POTANSİYELİ 3.2 Çalıştay katılımcıları tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda, Kastamonu’nun öne çıkan özellikleri ve potansiyeli aşağıdaki başlıklar altında ele alınmıştır: 3.2.1 Turizm Kastamonu’nun farklı alanlardaki turizm potansiyeli aşağıdaki başlıklar altında ele alınmıştır. 3.2.1.1 Tarihi Değerler ve İnanç Turizmi Kastamonu; Hitit İmparatorluğu’ndan, Roma ve Bizans İmparatorluğu’na, a. Danişmentlerden, Selçuklular’a, Candaroğulları’ndan İsfendiyaroğulları’na ve nihayetinde Osmanlı İmparatorluğu’na kadar çok sayıda devlete ev sahipliği yapmış ve her birinden bir kültür devşirmiş bir şehirdir. 1. Kastamonu’nun tarih ve inanç turizmi potansiyelinin değerlendirilmesi için gerekli alt yapı yatırımlarının tamamlanarak etkin tanıtım faaliyetleri başlatılmalıdır. 2. Şehirle ilgili efsane ve mitler gün yüzüne çıkartılarak tanıtım unsuru olarak kullanılmalıdır. 3. Kastamonu’nun giriş ve çıkışlarına Hz. Pir’in “Gelişiniz Güle Güle, Gidişiniz Güle Güle, Her İşiniz Güle Güle” sözü büyük tabelalarla yazılmalıdır. 4. Kastamonu’da ülkedeki turizm paydaşlarının bir araya gelebileceği bir turizm merkezi oluşturulmalıdır. b. Kastamonu, yedi bin yıllık bir tarihe sahip, pek çok medeniyete ev sahipliliği yapmış önemli bir şehirdir. En eski dönemlerden, günümüze kadar kesintisiz izlerin bulunduğu tarihi doku ve mimarisini korumayı başarmış nadir şehirlerden biridir. 116 1. Her şeyden önce, bölgenin turizm envanterinin kapsamlı bir şekilde ortaya çıkarılması zorunludur. Envanterin sağlayacağı data esas alınarak planlama, yatırım ve pazarlama faaliyetleri yönlendirilmelidir. 2. Kastamonu’nun 1900’lü yıllardaki tarihi dokusunu aynen yaşatacak sokakların oluşturulması gerekmektedir. Böylece şehrin UNESCO Kültür Mirası Listesi’ne girebilmesinin sağlanması yolunda önemli bir adım atılmış olacaktır. 3. Tarihi ve kültürel binaların işletilmesi sırasında klima, kablo vb. çirkin görüntülerin olmamasına dikkat edilmelidir. Kastamonu, Kurtuluş Savaşı’nda işgal görmemiştir ancak en çok şehit veren c. üçüncü il olmuştur. Kastamonu’nun İnebolu ilçesi, Kurtuluş Savaşı’nda cephanenin taşındığı yol olarak kullanılmıştır. İnebolu ilçesi, İstiklal Madalyası almış tek ilçedir. Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı sırasında İnebolu’nun önemini “Gözüm cephede, kulağım İnebolu’da sözleriyle ifade etmiştir. Her yıl 9 Haziran İnebolu’nun kurtuluşu olarak kutlanmaktadır. 1. Kastamonu’nun tarihi ve Kurtuluş Savaşı’nda oynadığı rolün ulusal alanda bilinirliğinin artırılması sağlanmalı, bu konuda özellikle üniversite öğrencilerine yönelik panel ve seminerler düzenlenmelidir. 2. İnebolu İstiklal Yolu’nun Kastamonulu ünlülerden de destek alınarak ülke genelinde etkili tanıtımı yapılmalıdır. Özellikle Selçuklu Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde önemli bir d. konumda bulunan Kastamonu, bu iki devletin mimari örneklerine ev sahipliği yapmaktadır. 1. Şehirde kokartlı turizm elemanı sıkıntısı yaşanmaktadır. Tarihi ve kültürel değerlerin tanıtılabilmesi için gerekli olan kokartlı rehber sayısı artırılmalıdır. 2. Tarihi eserleri restore ederek tarih turizmi açısından şehri daha öne çıkaracak projeler geliştirilmelidir. e. Fazla bilinirliğe sahip olmamakla birlikte, Taşköprü ilçesi Pompeipolis Antik Kenti’ne ev sahipliği yapmaktadır. 117 1. Tarihi ve kültürel niteliği olan eserlerin tamamı ortaya çıkartılmalıdır. Şehir merkezinde bulunan Abdurrahman Paşa Lisesi, Anadolu’da kurulan ilk f. lisedir. Kastamonu; sahabelere, Anadolu’nun dört büyük evliyasından biri olan Şeyh g. Şaban-ı Veliye, Âşıklı Sultan’a, Benli Sultan’a Mehmet Fevzi Efendi’ye ve daha nice evliyaya ev sahipliği yapan manevi dokusu ile inanç turizmi açısından büyük potansiyele sahip olan bir şehirdir. 1. 2019 yılında 450. doğum yılını kutlayacak olan Şeyh Şaban-ı Veli’nin dünya çapında bir etkinlikle anılması ve bu amaçla UNESCO tarafından bu yılın Şeyh Şaban-ı Veli yılı olarak kabul edilmesinin sağlanması gerekmektedir. 2. İnanç turizmine yönelik gerekli yatırımlar tamamlanmalı ve etkin tanıtım faaliyetleri ile şehrin bu yönünden daha fazla faydalanılmalıdır. 3.2.1.2 Doğal Güzellikleri ve Doğa Turizmi Kastamonu, yeşilin her tonunun bulunduğu ormanları, oldukça çeşitlilik a. gösteren doğal yapısı, farklı orman ürünleri ve yaban yaşamı ile doğal güzellikler bakımından çok şanslı ve zengin bir şehirdir. Coğrafi yapısı nedeniyle doğal güzelliklere ulaşmanın zor olması beraberinde bu güzelliklerin korunmasını da sağlamıştır. Kastamonu, maviyle yeşilin kucaklaştığı onlarca farklı bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapan milli parkları ile tertemiz sahilleri, mağaraları, koyları, şelaleleri ve Ilgaz Dağı ile dört mevsim doya doya yaşanacak keşfedilecek cennet köşesi bir şehirdir. 1. Kastamonu Üniversitesi’nin desteği ile Kastamonu turizmine yönelik sempozyumlar ve paneller düzenlenmelidir. 2. Şehrin şehir merkezi ve ilçeleri ile bir bütün olarak tanıtılması gerektiği Kastamonu Üniversitesi’nin de desteği ile ulusal çapta bir PR (halkla ilişkiler) çalışmasının yapılması gerekmektedir. 118 3. Türkiye’de turizm alanında eğitim gören üniversite öğrencilerinin her yıl bir araya gelebileceği bir Gençlik Turizm Merkezi’nin oluşturulmalıdır. Kastamonu’nun Cide, Doğanyurt, Abana, İnebolu ve Çatalzeytin ilçeleri b. Karadeniz kıyısında bulunmaktadır. 172 km’lik bir kıyı şeridine sahip olan Kastamonu’nun bu sahillerinde birbirinden güzel koylar bulunmaktadır. 1. Kastamonu’nun sahip olduğu koylar için gerekli altyapı, tesis ve tanıtım çalışmaları yapılarak turizmde çok daha aktif bir şekilde değerlendirilmesi sağlanmalıdır. Pan (Protected Area Networks) Parks belgeli Küre Dağları Milli Parkı’nda çok c. sayıda endemik bitki türü bulunmaktadır. Yine bu Milli Park içinde çok sayıda yabani hayvan da yaşamaktadır. 1. Doğa sporlarının tanıtımı daha etkin bir şekilde yapılmalıdır. 2. Hizmet sektöründe çalışan personellerin niteliği üniversite tarafından düzenlenecek eğitimlerle artırılmalıdır. 3. Çok sayıda endemik bitki türünün olduğu Kastamonu’da bir botanik bahçenin yapılması sağlanmalıdır. Kastamonu’nun sahip olduğu bir diğer doğal güzellik ise Kastamonu ile Çankırı d. arasında bulunan Ilgaz Dağı Milli Parkı’dır. Burada bulunan kayak tesisleri kayak turizminin yapılabileceği oldukça geniş olanaklara sahiptir. 1. Ilgaz Dağı kayak tesislerinin ulusal ve uluslararası tanıtım faaliyetleri profesyonel bir şekilde gerçekleştirilmelidir. e. Kastamonu doğal güzelliklere sahip olma açısından çok şanslı bir şehirdir. Pınarbaşı İlçesi’nde bulunan Valla Kanyonu’nun uzunluk açısından dünyada 3. olduğu iddia edilmektedir. Yine Kastamonu, Horma Kanyonu, Çatak Kanyonu da Kastamonu sınırları içinde bulunan diğer kanyonlardır. 119 1. Kastamonu’da bulunan kanyonların tanımı yapılmalı ve cam teras vb. eksiklikler giderilmelidir. 2. Boşaltılan köy evlerinin, turizm açısından değerlendirilmesi, turistlerin köy hayatını bire bir yaşamalarına imkân sunulması sağlanmalıdır. Pınarbaşı ilçesinde bulunan Ilıca Şelalesi ziyaretçilerine eşsiz bir görünüm f. sunmaktadır. Ayrıca kanyonlar içinde de çok sayıda şelalenin olduğu bilinmektedir. 1. Şehirde bulunan şelalelerin ulaşım, altyapı ve tesisleri geliştirilerek turizm tur ve aktiviteleri geliştirilmelidir. Kastamonu mağaralar açısından zengin bir şehirdir. Küre Dağları Milli Parkı g. sınırları içerisinde bulunan Ilgarini Mağarası’nın Türkiye'nin en derin 4. mağarası olduğu düşünülmektedir. Ilgarini Mağarası dışında Mantar Mağarası, Ejder Ağzı Mağaraları da Kastamonu ili sınırları içinde bulunmaktadır. 1. Kastamonu’da bulunan tüm mağaralar restore edilerek şehre gelen ziyaretçiler için mağara turları düzenlenmelidir. 2. Kastamonu’nun sahip olduğu bu doğal güzellikler kamp turizminden, fotoğrafçılığa, yaban hayatı gözlemlemeye kadar geleneksel turizm alanlarının dışındaki turizm faaliyetlerinde de değerlendirilmelidir. Kastamonu’nun ilçeleri de son derece zengin doğal güzelliklere sahiptir. h. Tosya’da bulunan Dipsiz Göl, çeltik tarlaları, Daday Ballı Dağ bunlardan sadece ilk akla gelenleridir. 1. Turistik mekânlara ulaşım imkanları geliştirilmeli, yüksek kalite standartlarına sahip özgün konaklama tesisleri inşa edilmelidir. desteklenmelidir. 120 Bu konudaki yatırım girişimleri 3.2.2 Kültür ve Sanat a. İslamiyet öncesi dönemlere ait arkeolojik mirası, İslamiyet sonrası Selçuklu, Candaroğulları, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi anıt ve sivil mimari eserleri, halk oyunları, folkloru, giyim kuşamı, kendine has ağzı, doğal ve bozulmamış mutfağı ve yöresel ürünleri, geleneksel el sanatları vb. kültürel dokusuyla Kastamonu bir kültür cennetidir. 1. Şehir ve ilçelerde tanıtım ve etkinlik komisyonları oluşturulmalı, bu komisyonlar tarafından etkili bir tanıtım için etkinlik ve festivaller planlanmalı ve organize edilmelidir. Kastamonu 7000 yıllık bir kültürel birikime sahiptir. b. Kastamonu, Hitit İmparatorluğu’ndan, Roma ve Bizans İmparatorluğu’na, Danişmentlerden, Selçuklulara, Candaroğulları’ndan İsfendiyaroğulları’na ve nihayetinde Osmanlı İmparatorluğu’na kadar çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapması nedeniyle zengin bir kültürel mirasa sahiptir. Pompeiopolis Antik Kenti’nin Taşköprü İlçesi’nde olması şehrin kültürel geçmişinin önemli bir kanıtıdır. Hititler Dönemine ait kaya mezarlıkları ile Pompeipolis Antik Kenti, kalesi ile Kastamonu kültürel birikiminin işaretlerini barındırmaktadır. 1. Şehirde tarihsel, kültürel ve manevi değerler ile ilgili bir panoramik şehir müzesi oluşturulmalıdır. Etli ekmek, banduma, ekşili pilav, ovmaç çorbası, püryan kuyu kebabı, cırık c. tatlısı, köle hamuru, paluzesi vb. lezzetleri ile zengin bir yemek kültürüne de sahip bir şehirdir. 1. Kastamonu’nun mutfağını tanıtmak amacıyla festivaller düzenlenmelidir. 2. Büyükşehirlerde Kastamonu günleri adı altında yapılan etkinliklerin şehrin kimliği yansıtacak şekilde yapılmasına Kastamonu’ya ait olmayan ürünler kullanılmasının engellenmesine özen gösterilmelidir. 121 3. Turizm firmaları ile görüşülerek şehre özgü gurme turları düzenlenmelidir. 4. Şehirde her yıl geleneksel olarak yapılacak büyük ölçekli bir festivalin organize edilmesi gerekmektedir. Kastamonu’da geçmiş dönemde icra edilmiş olan el sanatları maalesef d. günümüzde unutulmaya yüz tutmuştur. 1. Geleneksel sanatlar olan, ahşap oymacılığı, dokumacılık, taş baskı, bakırcılık ve diğer geleneksel sanatlar canlandırılarak, özellikle şehri ziyarete gelen kişilerin beğenisine sunulmalıdır. Sosyal ve kültürel alandaki geleneksel değerlerin bilhassa ilçelerde korunduğu e. gözlemlenmektedir. Kastamonu şivesi de hala konuşulmakta ve varlığını sürdürmektedir. Kastamonu’da ilçeler hatta köyler arasında bile kültürel farklılıklar görülmektedir. Bu farklılıklar kültür çeşitliliğinin ve zenginliğinin bir göstergesidir. 1. Şehrin sahip olduğu bu kültür çeşitliliği ve zenginliği korunmalıdır. Kastamonu, medreseleri, külliyeleri, hanları, hamamları, camileri, türbeleri, f. tarihi konakları ve diğer tarihi eserleri ile tarih ve kültürün iç içe yaşandığı bir şehirdir. 1. Kültürel ve sanatsal faaliyetlerin artırılması için halkın da kullanabileceği kültür merkezleri oluşturulmalıdır. 2. Konakların yoğun olduğu bazı sokaklar tümüyle restore edilerek günlük hayata kazandırılmalıdır. g. Kastamonu, Osmanlı Dönemi’nde medrese eğitiminin özenle uygulandığı ve önemli fıkıh adamları yetiştiren bir şehirken, ne yazık ki Cumhuriyet sonrası dönemde bu misyonunu sürdürememiştir. 122 Kastamonu çok sayıda edebiyatçıyı, yazarı, tiyatrocuyu ve sinemacıyı h. yetiştirmiş bir şehirdir. Cihan ÜNAL, İlyas İLBEY ve Hadi ÇAMAN, Ünlü “Hababam Sınıfı” filmine konu olan hikâyenin yazarı Rıfat ILGAZ, Oğuz ATAY, Erol SAYAN, Araçlı Ahmet GÖKOĞLU, Âşık İhsan OZANOĞLU, Âşık Yorgansız Hakkı Çavuş, Behçet NECATİGİL ilk akla gelenler arasındadır. 1. Kırşehir’in sahip olduğu önemli şahsiyetlerin heykelleri şehir merkezindeki parklara dikilip yapmış oldukları hizmetler, eserleri ve hayatları hakkında bilgi veren görseller oluşturulmalıdır. Kastamonu’da Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzeleri bulunmaktadır. Arkeoloji i. Müzesi’nde Kastamonu’da hüküm sürmüş medeniyetlerin izlerini görmek mümkündür. Etnoğrafya Müzesi’nde ise Kastamonu’nun geleneksel kültürü olmak üzere konak kültürü görülebilmektedir. 1. Şehre yeni gelen öğrenci, memur, asker vb. gruplara şehrin belirli tarihi ve kültürel alanlarının tanıtımı yapmak amacıyla bu müzelere gezi programları düzenlenmelidir. 3.2.3 Üretim Faaliyetleri ve İnsan Kaynakları a. Kastamonu’nun, ekonomik olarak gelişme sürecinde olan bir şehir olarak tanımlanması yanlış olmayacaktır. Kastamonu’ya has çok sayıda ürün üretilmekle birlikte, pazarlama ve yatırıma yönelik etkin politikaların oluşturulamaması nedeniyle şehir ekonomik gelişmişlik yarışında zayıf kalmakta, sahip olduğunu potansiyelini tam olarak gösterememektedir. Ekonomik gelişimin olmaması nedeniyle istihdam imkânlarının yetersiz olması beraberinde şehrin göç vermesi sonucunu doğurmaktadır. 123 1. Teşvik sisteminin Kastamonu için faydalı olmadığı, daha farklı teşvik sistemlerinin denenmesi gerekmektedir. 2. Kastamonu ekonomisinin gelişmesine katkı yapacak bir diğer unsur ise şehirde önemli bir potansiyeli bulunan tarım ve hayvancılıktır. Bu alanlara yapılacak olan desteklerin Kastamonu ekonomisine önemli katkıları olacağından öncelikli olarak değerlendirilmelidir. 3. Kastamonu’nun coğrafi özellikleri nedeniyle ve dağlık bir yapıya sahip, tarım yerine alternatif gelir kaynaklarının aranmasına yol açmıştır. Bu bağlamda çok farklı niteliklerde ve branşlarda turizm faaliyetlerinin gerçekleşmesi ve şehrin kalkınmasında turizmin lokomotif olması sağlanmalıdır. 4. Kırsal ve tarımsal alanların çekiciliğini artırmaya yönelik teşvikler sağlanmalıdır. 5. Ahşap ürünlerinde çeşitliliğin artırılması sağlanmalıdır. 6. Organik tarım ve hayvancılık teşvik edilmelidir. 7. Yeni organize sanayinin kurulmasıyla ekonomik anlamda kısmi bir iyileşme söz konusu olmuş olsa da bu iyileşme Kastamonu için yeterli olmamıştır. Özellikle orman ürünlerine dayalı sanayide çeşitlilik artırılarak Kastamonu sanayisinin gelişimi desteklenmelidir. 8. Mevcut teşvik sistemleri Kastamonu’ya yatırım için cazip olmadığından Kastamonu’nun yararlanabileceği yeni teşvik sistemleri oluşturulmalıdır. b. Kastamonu’da üretilen pastırma lezzet açısından Kayseri’de üretilen pastırmadan daha fazla beğenilmektedir. Ancak kamuoyunda Kastamonu Pastırması çok fazla bilinmemektedir. 1. Profesyonel anlamda yapılacak tanıtım çalışmalarıyla daha fazla üretim ve istihdam imkânı sağlanmalıdır. Türkiye’de sarımsak denildiğinde akla ilk olarak Kastamonu’nun ilçesi c. Taşköprü gelmektedir. Ancak Taşköprü’de son dönemde Çin tohumları kullanılmaya başlanmış, bu da orijinal Taşköprü sarımsağının varlığını tehlikeye sokmuştur. 1. Bu noktada alınacak tedbirlerle Taşköprü sarımsağına verilecek zararların önlenmesi gerekmektedir. 2. Taş köprü sarımsağının pazar ve marka değeri oluşturacak pazarlama çalışmaları yapılmalıdır. 124 Tosya pirinci ve Siyez bulguru sadece Türkiye’de değil dünyaca ünlü bir d. pirinçtir. İhsangazi İlçesi’nde üretilen Siyez bulguru ve Tosya pirincinin üretim ve pazarlanması önündeki engellerin kaldırılması öncelikle ilçe ekonomisine sonrasında ise Kastamonu ekonomisine ve istihdamına büyük katkı sağlayacaktır. 1. Kastamonu’da yetiştirilen tarım ürünlerinin pazarlanmasına yönelik stratejiler belirlenip, markalaşma çalışması yapılarak, ulusal ve uluslararası pazarlarda marka değeri ile pazarlanmalıdır. 2. Tarımsal yetiştiricilik bakımından sadece ilimizde üretilen Üryani eriği ve Siyez bulgurunun üretimlerine destek verilmeli ve bu ürünlerin pazarlama ve tanıtım çalışmaları yapılmalıdır. Kastamonu’nun ekonomik gelişmişliğinde etken olabilecek önemli bir alan da e. turizm faaliyetleridir. Kastamonu, çok sayıda tarihi ev kültürel değerine sahip bir şehirdir. Ancak bunların turistik bir ürüne dönüştürülüp pazarlanması gerekmektedir. 1. Kastamonu’nun turizm anlamında ilerleyebilmesi için turistik tesislerin sayısının artması ve mevcut tesislerin hizmet kalitesinin iyileştirilmesi, bu alanda çalışan personelin niteliklerinin geliştirilmesi, fiyatlandırma konusunda yeni düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. 2. Kastamonu sanayiden daha çok turizm şehri olmaya odaklanmalı, turizm kaynaklarının etkili tanıtımı yapılmalıdır. Kastamonu ekonomisi için önerilebilecek bir diğer unsur ise festivallerin f. verilecek desteklerle uluslararası ölçeğe taşınması olacaktır. Her ilçede küçük ölçekli gerçekleştirilen festivallerin öncelikle bölge insanına sonrasında ise tüm Türkiye geneline ulaşmasının sağlanması şüphesiz Kastamonu ekonomisine ciddi katkılar sağlayacaktır. 1. Öncelikle pazarlama ve tanıtım çalışmalarının yapılması ve festivaller arasında bir organizasyonun yapılması gerekmektedir. 125 Kastamonu’nun ekonomik olarak gelişememesinin arkasında ulaşım problemleri g. yatmaktadır. İnebolu limanını İç Anadolu’ya bağlayacak bağlantı yollarının yapılmaması, demiryolu hattının yapılmaması, Kastamonu’nun yatırımları çekememesine ahşap dışında alternatif ticari ürünler geliştirememesine neden olmakta ve turizm faaliyetlerinin etkin bir şekilde yürütülmesini olumsuz etkilemektedir. Hava alanı bir nebze olsun ulaşımda ciddi bir alternatif oluştursa da Kastamonu gibi alması gereken çok yol olan bir şehir için yetersiz kalmaktadır. 1. İnebolu Liman’ında serbest bölge ve ihtisas gümrüğü yapılması ve limanın transit yollarla ulaşımını sağlayacak yeni yolların yapılması gerekmektedir. Kastamonu’da ekonomik gelişmişliğin yetersiz olmasının nedenlerinden biri de h. yerel yatırımcıların olmaması ve ekonomik gelişmenin kamu kaynaklarına bağlı olması olarak ifade edilmektedir. 1. Ekonomik açıdan güçlenmek için büyük sanayi kuruluşlarını çekecek yerel destekler sağlanmalıdır. 2. Meslek edindirme kurslarının sayısı artırılmalı ve girişimcilik eğitimi ve desteği verilmelidir. 3. Kastamonu’dan çıkartılan madenlerin yine burada işlenmesinin sağlanması gerekmektedir. 4. Kesme çiçekçilik desteklenerek gerek özel teşebbüs gerekse de yerel yönetimler tarafından çiçek seralarının kurulması ve kurulan bu seralarda ve satış noktalarında özellikle kadınların istihdam edilmesi sağlanmalıdır. 5. Tarım ve hayvancılığın profesyonel biçimde yapılması ile ilgili müdürlükler tarafından üreticilere yerinde eğitim ve bilgilendirme çalışmaları düzenlenmelidir. 3.2.4 Ulaşım ve Lojistik a. Batı Karadeniz Bölgesi’nde bulunan Kastamonu, Karadeniz, Sinop, Bartın, Karabük, Çankırı ve Çorum illeri ile çevrelenmektedir. Kastamonu, Kuzeyde Küre Dağları, güneyde Ilgaz Dağlarıyla çevrilmiş, Batı Karadeniz’in en uzun sahil şeridine sahip ilidir. 126 1. Kastamonu’nun sahip olduğu uzun kıyı şeridi ticari faaliyetler için kullanılabileceği gibi turistik faaliyetler içinde kullanılması önünde hiçbir engel bulunmamaktadır. Her iki alanda da ortaya çıkacak ekonomik gelişme istihdama olumlu katkı yapacak tersine göçün önünü açacaktır. b. Kastamonu, Ilgaz Dağı ile Küre Dağları arasında sıkışmış olması nedeniyle, her yere hem çok yakın hem de çok uzaktır. Karadeniz’e kıyısı bulunmasına, Ankara’ya yaklaşık 250 km. mesafede bulunmasına rağmen, kendi kabuğuna çekilmiştir. 1. İnebolu limanına demir yolu bağlanması, gerek Kastamonu gerekse İnebolu İlçesi’nin ekonomik gelişimini önemli ölçüde etkileyecektir. 2. Ilgaz Tüneli’nin ve Kınık Barajı’nın en kısa sürede tamamlanarak hizmete açılmalıdır. c. Kastamonu, Karadeniz’i İç Anadolu’ya bağlayan aynı zamanda Karadeniz’in kuzeye açılan kapısı ve Anadolu’nun lojistik merkezi olan Kastamonu, jeopolitik öneme sahip bir şehirdir. Türkiye’nin kuzeyinde yer alan şehrin Karadeniz’e geçiş noktasında stratejik önemi bulunmaktadır. Nitekim bu stratejik öneminden dolayı Kurtuluş Savaşı’nda Ankara’ya cephanenin taşınmasında büyük bir misyon üstlenmiştir. d. Kastamonu coğrafi konum itibariyle dağlarla çevrili olması nedeniyle ulaşım alternatiflerinin gerçekleşmesi yönünden şanssız bir şehirdir. Dağlık olması aynı zamanda tarım arazilerinin azlığına da neden olmuş, bu durum beraberinde gelir darlığı ve ekonomik sıkıntıları getirmiştir. Tüm bu nedenlerle Kastamonu göç veren bir şehir konumundadır. 1. Karaçomak Deresi’ndeki su seviyesinin yükseltilerek ulaşım amaçlı değerlendirilmesi sağlanmalıdır. 2. Çevre yolları hızla tamamlanarak, şehirler arası nakliye araçlarının şehir merkezine girmesi önlenmelidir. 3. Toplu ulaşım alternatifleri çoğaltılarak özellikle şehir merkezinde katlı otoparklar yapılmalıdır. 127 4. Çarşı ve üniversite arasında çalışacak sadece öğrencilere yönelik servisler konulmalıdır. KASTAMONU’NUN SİMGELERİ 3.3 Kastamonu’yu temsil edecek simgelerin sadece Kastamonu’ya özgü olması şüphesiz şehrin kimlik oluşumu sürecinde ve şehrin pazarlanmasında şehre avantaj sağlayacaktır. Bu bağlamda Kastamonu’ya ait simgeleri kahramanlık simgeleri, manevi simgeler, doğal simgeler, tarihi simgeler, kültürel simgeler, doğal simgeler ve tarıma dayalı simgeler olmak üzere altı başlık altında toplamak mümkündür. 3.3.1 Kastamonu’nun Manevi Simgeleri a. Kastamonu, evliya ve velileri ile neredeyse özdeşleşmiş durumdadır. Anadolu’nun dört büyük evliyasından biri olarak kabul edilen Şeyh Şaban-ı Veli Hazretleri’nin Türbesi’nin Kastamonu’da bulunması nedeniyle Kastamonu bu muhterem zat ile anılmaktadır. Bu yüzden manevi iklimi yoğun yaşayan Kastamonu için Hz. Pir çok önemli bir simge konumundadır. Hz Pir dışında Kastamonu’da çok sayıda evliya veli türbesi bulunmaktadır. Ayrıca Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri de kısa bir süre Kastamonu’da ikamet etmiştir. İkamet ettiği evi görmek için çok sayıda ziyaretçi Kastamonu’ya gelmektedir. Mehmet Feyzi Efendi, Benli Sultan, Âşıklı Sultan, Karanlık Evliya, Bayraklı Sultan, Geyikli Sultan ve daha nice evliya ve velinin türbeleri Kastamonu topraklarında bulunmaktadır. 1. Kültür turizmi için şehirde yer alan medrese cami ve türbelerin tarihini ve özelliklerini anlatan tanıtıcı kısa film ve belgeseller hazırlanmalıdır. 2. Şehri her platformda temsil edecek Kastamonu’nun yerel değerlerini temsil eden bir logo oluşturulmalıdır. 128 3.3.2 Kastamonu’nun Kahramanlık Simgeleri a. Kastamonu’nun manevi dokusu ne kadar güçlü ise kahramanlık geçmişi de bir o kadar doludur. Kurtuluş Savaşı’nda işgal görmemesine rağmen en çok şehit veren 3. il olan Kastamonu, İnebolu İstiklal Yolu ile Ankara’nın ihtiyaç duyduğu ve Kurtuluş Savaşı’nın kaderini etkileyen cephanelerin Anadolu’ya ulaştırıldığı bir yol olmuştur. İnebolu Kurtuluş Savaşı’nda üstlendiği ve başarıyla yerine getirdiği bu görevi nedeniyle İstiklal Madalyası’na layık görülen tek ilçe olmuştur. Bu anlamda İnebolu İstiklal Yolu, Kastamonu kahramanlık tarihinde önemli bir simge olmaktadır. Kastamonu’yu Kurtuluş Savaşı’nda kahramanlaştıran önemli şahsiyet ise Şerife Bacı olmuştur. Şerife Bacı cephane taşırken kundaktaki bebeğinin üzerinden örtüyü alıp mermilerin üzerine örtme fedakârlığını göstermiş kahraman bir Anadolu kadınıdır. Şerife Bacı bu tavrı ile Kastamonu ile özdeşleşmiş ve adeta Kastamonu’nun sembolü olmuştur. Şerife Bacı gibi Kurtuluş Savaşı’nda kahramanlıkları ile öne çıkan isimlerden biri de Halime Çavuş’tur. Halime Çavuş da ailesinin karşı çıkmasına rağmen cepheye koşan bir erkek gibi mücadele eden kahraman bir Anadolu kadını olarak Kastamonu’nun bayraktarlığını her platformda yapabilecek bir şahsiyettir. Kastamonu’yu Kurtuluş Savaşı’nda temsil eden bir diğer isim ise Hamamcı Kadı Salih Reis’tir. Milli Mücadele yıllarında İnebolu sahiline indirilen mühimmat ve lojistik malzemelerin kıyıya taşınması ve ardından da kağnılara yüklenmesinde İnebolu halkına önderlik eden bu muhterem zat da Kastamonu’nun kahramanlık simgelerinden biri olarak karşımızda durmaktadır. 1. Kastamonu'nun önemli sembollerinden biri olan İstiklal Yolu ışıklandırılmalıdır. 2. Kastamonu’nun Kurtuluş Savaşı’nda icra etmiş olduğu fedakârlığın, kahramanlığın ve kahramanların ulusal düzeyde bilinirliğinin sağlanması için gerekli olan çalışmalar yapılmalı (ilköğretim ders kitaplarında bu bilgilere yönelik içerik hazırlanması vb.) ve şehrin simgeleri haline getirilmelidir. 129 3.3.3 Kastamonu’nun Tarihi Simgeleri a. Anadolu’da şehirlerinin çoğunda olduğu gibi Kastamonu da çok zengin tarihi ve kültürel birikime ev sahipliği yapmaktadır. Bu anlamda ilk olarak; Kastamonu Konakları, Taşköprü Pompeipolis Antik Kenti, Kaya Mezarları, Kasaba Çivisiz Camii, Yakup Ağa Külliyesi, Münire Medresesi, diğer bedestenler ve hanlar, Anadolu’da kurulan ilk lise olan Abdurrahman Paşa Lisesi, Hükümet Konağı Binası, Cumhuriyet Meydanı, Kastamonu Kalesi, Saat Kulesi, Candaroğlu Beyliği’nin simgesi Ters Hilal ve daha nice sayısız tarihi niteliği bulunan unsur Kastamonu’nun tarihsel kimliği açısından sembol olarak seçilebilecektir. 1. Saat Kulesi ve Kastamonu Kalesi’ne teleferik sisteminin yapılması, bu yerlerin ziyaretçi sayılarını artıracaktır. Ancak yapılacak teleferik sisteminin şehrin görüntüsünü bozmamasına dikkat edilmelidir. 2. Kastamonu Kalesi’nin orijinal halinde restorasyonu yapılmalıdır. 3. Saat Kulesi, Kastamonu Kalesi, mağaralar, Yaralıgöz vb. yerlere ulaşım kolaylaştırılmalıdır. 3.3.4 Kastamonu’nun Kültürel Simgeleri a. Kastamonu çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapmış dolayısıyla çok sayıda medeniyetten beslenmiş bir şehirdir. Kültürel birikimin dışında bu topraklarda çok sayıda yazar, tiyatrocu ve edebiyatçı yetişmiştir. Şüphesiz bu sanatçılarımızın hepsi Kastamonu için sembol olabilecektir. Ancak Oğuz ATAY, Rıfat ILGAZ, Behçet NECATİGİL, Orhan Şaik GÖKYAY, Osman Zeki ÜNGÖR, Cihan ÜNAL, İlyas İLBEY ve daha nice sanatçı Kastamonu için simgesel anlam taşımaktadır. Bu önemli şahsiyetlerin yanında hattatları ile de ünlü olan Kastamonu’da Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Hulusi Efendi ve diğer önemli hattatlar da şehrin önemli kültürel simgeleri arasındadır. Atatürk tarafından 24 Ağustos 1925’te ilan edilen Şapka Devrimi önemli bir simgedir. Geleneksel taş baskı da Kastamonu için önemli kültürel simgelerden biridir. Yemek kültürü açısından da Kastamonu oldukça zengin bir kaynağa sahiptir. İlk akla gelenler yerel tatlar tirit, etli ekmek, kuyu kebabı, çekme helvası, cırık tatlısı, banduma, pastırma ve kel simittir. 130 1. Kastamonu’da Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Hulusi Efendi gibi dünyaca ünlü hat ustalarının eserleri bulunmaktadır. Bu eserler mutlaka bodrumlardan, depolardan çıkartılıp sergilenmelidir. 3.3.5 Kastamonu’nun Doğal Simgeleri a. Kastamonu, bir yanı deniz bir yanı yeşil ormanlar olması nedeniyle çok sayıda doğal güzelliğe sahip bulunmaktadır. Bu doğal güzellikler arasında Kastamonu için simgesel anlamı olabileceklerin başında ise Ilgaz Dağı, Küre Dağları, Valla Kanyonu, Ilgarini Mağarası, Pınarbaşı Şelalesi ve diğer doğal unsurlar sayılabilecektir. Ayrıca Kastamonu için ayı figürünün de simge olarak kullanılabileceği çalıştay kapsamında ortaya çıkmıştır. 1. Kastamonu’nun doğal güzelliklerin şehrin simgesi haline getirilebilmesi için bu doğal güzelliklerin çok daha etkin bir şekilde tanıtımın yapılarak bu simgelere yönelik loğo çalışmaları yapılmalıdır. 3.3.6 Kastamonu’nun Tarıma Dayalı Simgeleri a. Kastamonu topraklarında şehir ile özdeşleşmiş tarım ürünleri de oldukça çoktur. Bunlardan başlıcaları Taşköprü sarımsağı, Tosya pirinci, İhsangazi Siyez bulguru olmaktadır. Bu tarımsal ürünlerinde Kastamonu için simgesel anlamları bulunmaktadır. 1. b. Kastamonu’da tekstil müzesi, tarım müzesi, vb. müzelerin açılması teşvik edilmelidir. Kastamonu şehrine ait çok sayıda simgesel unsur bulunmaktadır. Bu simgeler arasından Kastamonu’yu anımsatacak insanların zihninde kalacak bir şehir logosunun oluşturulması gerekmektedir. Simgenin gerçekleştirilecek faaliyetlerde kullanılması ile birlikte Kastamonu’nun tanıtımı ve şehir olarak pazarlanması nispeten daha kolay olacaktır. 131 1. Kastamonu ilini temsil edecek, sadece Kastamonu’ya özgü bir simge oluşturulmalıdır. 2. Kastamonuspor’un şehrin markalarından biri olmasına yönelik gerekli çalışmalar yapılmalıdır. 3. Kent konseyleri daha aktif ve etkin hale getirilmelidir. 3.4 KASTAMONU’NUN TEMEL ÇEVRE SORUNLARI Çalıştay katılımcılarının değerlendirmeleri sonucunda Kastamonu’da tespit edilen temel çevre sorunları ve çözüm önerileri aşağıda yer almaktadır: Kastamonu’da çevre sorunları denildiğinde ilk olarak belirtilen trafik ve otopark a. sorunu olmaktadır. 1. Belediye tarafından gerçekleştirilecek bazı yapım ve onarım işleri gündüz yerine gece yapılmalıdır. 2. Ana caddeye alternatif yollar yapılmalı, şehir içinde bulunan sanayi şehir dışına taşınmalıdır. 3. Apartmanların altına otoparkların yapılması zorunlu hale getirilmeli ve yeni inşaatlar etkin bir şekilde denetlenmelidir. 4. Merkezde bulunan kamu kurumları ve okullar şehir dışına alınmalıdır. 5. Çift yönlü caddeler tek yönlü olarak araç trafiğine açılmalıdır. 6. Karaçomak Deresi üzerindeki köprüler, Nasrullah (Kambur) Köprüsü formatında yeniden yapılmalıdır. 7. Uzun vadede Karaçomak Deresi etrafındaki yollar araç trafiğine kapatılmalıdır. 8. Merkezdeki okul bahçelerinin altlarına kapalı yer altı otoparkları yapılmalıdır. 9. Katlı otoparklar uygun fiyattan ücretlendirilmelidir. 10. Çevre yolunun biran önce kullanıma açılması sağlanmalıdır. 11. Kastamonu ile Tosya ilçesi arasındaki yolun bir an önce yapılması sağlanmalıdır. 12. Kuzeykent ve Olukbaşı mevkii arasına metrobüs, tramvay hattı yapılmalı ve toplu taşıma özendirilmelidir. b. Kastamonu şehir merkezinde bulunan sanayi tesisleri ve fabrikaların, evlerde ve işyerlerinde katı yakıt kullanımının azaltılması hava kirliliği oluşumunu engelleyecektir. 132 1. Doğal gaza dönüşüm çalışmaları hızlandırılmalıdır. 2. Kastamonu’nun kuzeyinde ve güneyinde bulunan fabrikaların bacalarından çıkan dumanın çevre ve sağlık sorunları oluşturmayacak şekilde arıtılması sağlanmalıdır. 3. Şehirde yeni yapılacak sanayi tesislerinde çevresel etki ve risk analizlerinin yapılması zorunlu tutulmalı, verimli tarım arazileri yapılaşmaya kapatılmalıdır. 4. Eski sanayi ve yeni sanayi sitesinin şehrin dışına taşınması için çalışma yapılmalıdır. Reklam tabelalarının neden olduğu, çevre ve görüntü kirliliklerinden c. bahsedilmiştir. Turizm alanlarına ulaşımın özellikle yaya ulaşımının kolaylaştırılması tabela vb. yönlendirme ve bilgilendirme araçlarının yetersiz olması çalıştay katılımcıları tarafından tespit edilmiştir. 1. Şehir merkezinde ve ilçelerde görüntü kirliliği ile ilgili olarak reklam tabelaları, Kastamonu’yu temsil edecek standart bir tasarım ile yeniden yapılmalıdır. Bu düzenleme yapılırken turistik yönlendirme işaret ve levhaları da uygun şekilde düzenlenmelidir. Kastamonu şehir merkezinde ve ilçelerinde Kastamonu konakları ile derme d. çatma binaların veya yeni binaların yan yana olması görüntü kirliliğine neden olmaktadır. 1. Gerçekleştirilecek kentsel dönüşüm çalışmaları kapsamında tarihi ve kültürel niteliği olmayan derme çatma binalar yıkılmalı, tarihi ve kültürel dokuya zarar verecek yapılaşmalara izin verilmemelidir. 2. Ana cadde üzerindeki binaların Kastamonu konakları şeklinde cephe giydirmesinin yapılmasıyla şehre doğal bir görünüm kazandırılmalıdır. 3. Yeşil alanlar korunmalı, şehir içinde yeşil alan miktarı artırılmalıdır. 4. Çöplerin geri dönüşümü sağlanmalı, geri dönüşüm kutuları artırılmalı ve bu konuda halk teşvik edilmelidir. 5. Şehrin ortasından geçen çayın Dere köyü civarında saf kanalizasyonla birleşerek devamındaki köylerin tarlalarına zarar vermesi önlenmelidir. 6. Geri dönüşüm çalışmaları kapsamında atık yağ projesinin hayata geçirilmesi sağlanmalıdır. 133 3.5 KENTSEL DÖNÜŞÜM VE GELİŞİM UYGULAMALARI Çalıştay katılımcılarının, Kastamonu ile ilgili “kentsel dönüşüm ve gelişim” uygulamalarına ve politikalarına yönelik tespitleri ve önerileri şunlardır: Kastamonu halkı kentsel dönüşüm çalışmalarına sıcak bakmakta ancak bu a. çalışmalarla eski konaklar ile yeni çok katlı binalar yan yana olacağından, şehrin görüntüsünün bozulacağından ve birilerine bu şekilde rant sağlanacağından endişe etmektedir. Şüphesiz halkın kentsel dönüşüm konusunda çeşitli haber kanallarında ve diğer şehirler ile ilgili duyduğu olumsuz haberler bu şekilde düşünmelerine neden olabilmektedir. 1. Şehrin orta ve uzun vadeli kentsel dönüşüm planları hazırlanarak nasıl bir şehir arzu edildiği ile ilgili halka yönelik değerlendirmeler yapılmalı ve şehirde yerel yönetim ile halkın iş birliği sağlanmalıdır. 2. Kentsel dönüşüm çalışmaları kapsamında, Kastamonu’nun mevcut tarihi ve kültürel mimarisini bozmadan, mevcut konaklar, tarihi yapılar, camiler korunmalı, restorasyon gerektirenler restore edilmeli, dokuya uygun olmayan binalar yıkılmalı, bu alanlarda yeni yapılacak binalar mevcut tarihi ve kültürel dokuya uygun yapılmalı, yıkılamayacak durumda olanların ise cepheleri uygun hale getirilmeli ve böylece kültürel mirasımızı ve tarihi dokumuzu geliştirecek dönüşüm sağlanmalıdır. 3. Öncelikle şehrin orta ve uzun vadeli stratejik planları doğrultusunda bir takım iyileştirmeler ve dönüşümler yapılmalıdır. Bu süreçte Kastamonu Üniversitesi’nden akademik destek alınması son derece faydalı olabilir. Şehre kimlik kazandırılması düşünülürken tamamıyla kimliksizleştirilmesi sonucunun ortaya çıkması engellenmelidir. 4. Kentsel dönüşüm kapsamında üzerinde durulan önemli bir konu ise Kastamonu’nun birinci derece deprem bölgesi olmasıdır. İlde depreme uygun olmayan binalar dönüşüm kapsamında bir an önce tespit edilip yıkılarak mevzuata uygun binalar yapılmalıdır. 5. Kentsel dönüşüm kapsamında; Cumhuriyet ve Nasrullah Meydanı’ndan, Kale’ye kadar olan bölümde Kastamonu tarihi dokusuna uygun düzenlemelerin yapılması, buralarda sosyal alanların oluşturulup canlandırılması sağlanmalıdır. 6. Şehir merkezinde yer alan binalarda cephe giydirme yapılmalı, aynı bölgede farklı yükseklikte yapıların olmaması sağlanmalı, eski ve yeni şehir kavramları Kastamonu içinde uygulanmalı, şehir merkezinde tarihe dokuya uygun olmayacak yapılaşmalara izin verilmemelidir. Bu tarz yeni yapılaşmalar için kuzey kent bölgesi kullanılabilir ve böylece tarihi binalar korunarak, yatay yapılaşmaya gidilebilir. 134 7. Yeni konut projelerinde Kastamonu konak mimarisi teşvik edilmeli, Karaçomak Deresi boyunca yapılan binaların 1-2 katı geçmemesi sağlanmalı, buralarda yer alan binaların mümkünse Kastamonu konakları tarzında yapılması düzenleme altına alınmalıdır. 8. Kastamonu için son derece önemli olan konakların sahipleri tarafından değerlendirilmesinin sağlanması için konak sahiplerine yönelik olarak konakların önemi ve restorasyon teşvikleri konusunda bilgilendirme yapılmalıdır. 9. Kentsel dönüşüm kapsamında şehir parkı gibi ailelerin çocukları ile birlikte vakit geçirebilecekleri büyük bir sosyal alan yapılmalıdır. 10. Restore edilen yapıların amacına uygun biçimde işletilmesi, ancak bu süreç içinde bu yapıların görüntülerinin bozulmamasının sağlanması, Nasrullah Camii çevresinde imar düzenlemesi yapılması, en fazla iki kat konut yapılıp, ara caddelerin trafiğe kapatılması sağlanmalıdır. 11. Çok katlı binalar şehir merkezi dışına yapılmalı, şehrin kültürel dokusunu bozacak yapılara izin verilmemelidir. 12. Atatürk Spor Salonu ve Hüsnü Tandoğan Spor Salonlarının depremlere karşı dayanıksız yapılar olmaları nedeniyle yıkılmaları ve daha modern salonların yapılması gerekmektedir. 13. Cumhuriyet Meydanı, Nasrullah Meydanı, han ve bedestenlerden oluşan bir alan oluşturulmalıdır. 14. Şehir planlamasında engelli vatandaşlar düşünülerek, engeller ortadan kaldırılmalı ve engelsiz bir şehir oluşturulması için çalışmalar yapılmalıdır. 15. Vali Konağı arkasındaki konaklar yeniden düzenlenmelidir. 16. Orta ve uzun vadeli gelişim planı yapılmalı ve kamuoyunun onayına sunulmalıdır. 17. Şehrin orta ve uzun vade kalkınma planları hazırlanmalı her yönetim değişikliğinde şehir yeni baştan çalışmalar yapmamalıdır. 18. İl merkezinde ve tüm ilçelerde kalkınma planları ve eylem planları hazırlanarak uygulamaya geçilmelidir. 3.6 KASTAMONUNUN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ İLE FIRSAT VE TEHDİTLERİNİN (GZFT) ANALİZİ Çalıştay katılımcıları yaptıkları değerlendirmelerde Kastamonu’nun güçlü ve zayıf yönleri ile diğer şehirlerle olan rekabetlerinde karşı karşıya oldukları fırsatlar ile tehditleri aşağıdaki şekilde belirlemişlerdir. 135 A. Güçlü Yönler 1. Kastamonu’nun çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapması nedeniyle güçlü bir tarih ve kültür birikimine sahip olması, 2. Anadolu’nun dört büyük evliyasından biri olarak kabul edilen Şeyh Şaban-ı Veli gibi önemli bir evliyaya ve çok sayıda veliye ev sahipliği yapıyor olması, 3. Evliyalar Şehri olarak anılan Kastamonu’nun inanç turizmi açısından önemli bir potansiyeli olması, 4. Tarihi görselliği yaşatan Taşköprü Pompeipolis Antik Kenti’ne ve kaya mezarlarına ev sahipliği yapıyor olması, 5. Türbeleri kadar külliyeleri, camileri, hamam ve hanları ile zengin bir il olması, 6. Beylikler dönemi başta olmak üzere, Osmanlı ve Cumhuriyet’in erken dönem mimari yapılarına sahip bir il olması, 7. Kastamonu Kalesi’nin ve tarihi Saat Kulesi’nin şehrin iki ayrı tepesinde yer alması ve panoramik açıdan şehre ayrı bir önem katması, 8. Sahip olduğu çok sayıda tarihi konak ile Kastamonu’ya gelen turistlerin tarihi konaklarda ağırlama şansına sahip olması, 9. Kurtuluş Savaşı’nda büyük bir görevi yerine getiren İstiklal Madalyası’na sahip tek ilçe olan İnebolu’nun Kastamonu sınırları içerisinde yer alması, 10. Milli mücadele sırasında İnebolu'dan başlayarak Ankara'ya yiyecek, giyecek, para, cephane ve silah gönderimi yapılan, İstiklal Yolu’nun Kastamonu’dan geçiyor olması, 11. Cumhuriyet tarihinde Şapka Devriminin başlatıldığı il olması, 12. Türkiye’nin en güzel 3. medyanı seçilen Cumhuriyet Meydanı’na sahip olması, 13. Ahşap ürünlerinin üretimi konusunda köklü bir geçmişe sahip olması, 14. Zengin yemek kültürüne sahip olması, 15. Pastırması, pirinci, sarımsağı ve çekme helvasıyla Türkiye çapında tanınan lezzetlere sahip olması, 16. Rıfat Ilgaz ve Oğuz Atay gibi Türk edebiyatına önemli katkılarda bulunmuş iki ismi yetiştirmiş olması, 17. Doğa turizmi, kayak turizmi, sahil turizmi, mağara turizmi vb. turizm çeşitliliğine sahip olması, 18. Türkiye’nin en derin 4. mağarasına sahip olması, 19. Dünyanın en uzun 3. kanyonuna sahip olması, 136 20. 172 km’lik bir sahil şeridine sahip olması, 21. PAN Parks sertifikası bulunan Küre Dağları Milli Parkı’na sahip olması, 22. Çok sayıda endemik bitki türünün olduğu oksijen deposu ormanlara sahip olması, 23. Türkiye için büyük öneme sahip, sayılı kayak merkezlerinden biri olan Ilgaz Dağı’na sahip olması, 24. Hava yolu ulaşım imkânının olması, 25. Kastamonu Üniversitesi ile birlikte nitelikli akademik personele sahip olması, 26. Şehrin sosyokültürel açıdan homojen yapıda olması. B. Zayıf Yönler 1. Çevre yolları ile ara yolların, ilçeler arasında rahat bir ulaşıma imkân vermemesi, 2. Şehir merkezinde ciddi anlamda trafik ve park sorununun olması, 3. Liman şehri konumunda olmasına rağmen deniz ulaşımının olmaması, 4. Engelli vatandaşların tek başlarına seyahat edebilerine olanak sağlayan vasıtaların bulunmaması, alt yapının yetersiz olması, 5. Şehir merkezinde ve ilçelerde sosyal alanların, bisiklet yollarının bulunmaması, 6. Şehre ulaşımın zor olması kara yolu bağlantılarının iyileştirilememesi, demiryolu bağlantısının olmaması, 7. Çok uzun sahili olmasına rağmen yeterince yararlanılamaması, 8. Coğrafi ve doğal yapısının büyümeye elverişli olmaması, 9. Şehrin sahip olduğu tarihi, kültürel ve doğal zenginlikleri yeterince iyi tanıtamaması, 10. Basın yayın kuruluşlarının yeterli düzeyde olmaması, şehre ait yerel bir televizyon kanalının bulunmaması, 11. Yerel halkın sahip olunan zengin kültürel ve tarihi mirasın farkında olmaması, 12. Seyahat acente ve turları ile yeterli iletişim kurulamaması, tarihi ve turistik mekânları gezdirebilecek eğitimli rehberlerin bulunmaması, 13. Turistik tesislerin sayıca az ve nitelikli personel açısından da yetersiz olması, 14. Turistler için yeterli bilgi, iletişim ve ulaşım imkânlarının olmaması, 15. Turistlere yönelik konaklama tesislerinin az sayıda olması, 16. Turistik aktivitelerin de yeterince profesyonel şekilde yapılamaması, 137 17. Şehirde turizmin öneminin yerel halk tarafından yeterince anlaşılamaması, 18. Şehir ve ilçe merkezlerinde yeterli sosyal alan ve tesis bulunmaması, 19. Şehir merkezinde ya da ilçelerde düzenlenen etkinlik ve festivallerin ilçe ölçeğinde kalması veya yetersiz kalması, 20. Adından söz ettirecek büyük çaplı organizasyonların yeterince yapılamaması, 21. Sağlık alanında yetersizliklerin bulunması, hastaların başka illere gitmek zorunda olması, 22. Tarım arazilerinin parçalı ve hisseli olması nedeniyle tarım üretiminde istenilen verimli düzeye ulaşamaması, 23. Tarımda sanayileşmenin olmaması, 24. Ilgaz Kayak Tesisleri’nin, Uludağ ve Palandöken’deki tesislerin gölgesinde kalması, 25. Kurumlar arası koordinasyon yetersizliği ve iletişim eksikliği, 26. Sivil Toplum Örgütleri’nin sayıca az ve güçsüz olması, birlikte hareket etme kültürünün oluşmaması, 27. Yerel halkın bir bütün olarak hareket edememesi, 28. Yeterli istihdam alanlarının olmaması nedeniyle şehir dışına göç verme sorununun yaşanması, 29. Yerel girişimcilerin az olması nedeniyle ekonomik gelişmenin dış yatırımlara bağlı olması, 30. Sektörlerde kümelenmenin gerçekleştirilememesi, 31. Sanayisinin gelişmemiş ve çeşitlenmemiş olması, 32. İklimsel nedenlerden ötürü bazı turizm dallarının çok kısa süreli yapılması, 33. Kentsel dönüşüm çalışmalarının çok katlı, binaların yapılması olarak algılanması, 34. Tarihi konakların restorasyonlarının tamamlanmamış olması, 35. Şehir merkezinde park ve mesire alanların fazla olmaması, 36. Yaşlı nüfusun fazla olması. C. Fırsatlar 1. Tarihsel ve kültürel birikiminin diğer şehirlere nazaran çok fazla tahrip edilmemiş olması, 2. Sahip olduğu tarihi ve kültürel birikimi ile kültür turizmine elverişli olması, 138 3. Geleneksel şehir dokusunun hala mevcut olması, 4. Çok önemli manevi önderlere sahip olması, 5. Dünyada doğa, kültür, sağlık turizmine ilginin artıyor olması, 6. Üniversitenin ilçelerde de bulunması ve ilçelerin tanıtımına katkı yapması, 7. Kastamonu Üniversitesi’nin Mevlana, Erasmus, ve Farabi antlaşmaları sayesinde çok sayıda yerli ve yabancı öğrencinin Kastamonu’yu tanıma fırsatı bulması, 8. Yerli ve yabancı öğrenci sayısını giderek artıran üniversitenin bulunması, 9. Tıp Fakültesi’nin kurulmuş olması, 10. Şehir kimliğine ve şehrin yaşam kalitesinin artmasına önem veren bir yönetimin olması, 11. Marka şehir olma yönünde çalışmaların başlamış olması, 12. Yapılacak olan yatırımlar için uluslararası fonların varlığı, 13. Bölgesel kalkınma ajansların ve kurumların hibe desteklerinin artması, 14. Sahip olduğu doğal güzelliklerin turizm açısından geleceğe dönük doğal potansiyel oluşturması, 15. Dağcılık, rafting, mağara turizmi, kuş gözlemciliği, yayla turizmi gibi turizm alternatiflerine sahip olması, 16. İnanç Turizmi, kaplıcaları ve içmeleri ile birlikte de sağlık turizmi açısından avantajlı bir konumda olması, 17. Havalimanı ve İnebolu Liman’ına sahip olması, 18. Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerle ticaret ve turizm potansiyeli, 19. Ilgaz Tüneli’nin açılacak olması, 20. Çiftçiler için tarımsal kalkınma desteklerinin artması, 21. Dünyada organik tarıma yönelik ilginin artmış olması, 22. Arazi toplulaştırmalarının başlamış olması, 23. Hayvancılık yapmaya elverişli arazi ve iklime sahip olması, 24. Çok sayıda endemik bitki türüne sahip olması, 25. Yer altı kaynaklarına sahip olması. D. Tehditler 1. Şehrin coğrafi yapısının gelişmesine engel olması, 2. Birinci derecede deprem kuşağında yer alması, 139 3. Şehir merkezinde yeterli yaşanabilir alanların olmaması, 4. Şehrin altyapısının eski olması, 5. Sosyal alanların ve eğlence mekânlarının yetersiz olması, 6. Şehirleşmenin ve sanayileşmenin trafik, hava ve çevre kirliliğine neden olması, 7. Şehirdeki tarihi alanların yapılaşma baskısı altında kalması, 8. Çarpık ve plansız yapılaşma nedeniyle görüntü kirliliğinin oluşması, 9. Komşu vilayetlerle karşılaştırıldığında geride kalmış algısının oluşması, 10. Halkın yeniliklere karşı yeterince açık olmaması, 11. Tarihi, doğal ve kültürel zenginliklerinin yeterince farkında olunmaması, 12. Genç nüfus azlığı, 13. Yetişen genç neslin şehir dışında eğitim aldıktan sonra Kastamonu’ya geri dönmemesi, 14. Her alanda nitelikli ara eleman yetersizliği, 15. Şehrin memur ve emekli şehri olması, 16. Kırdan şehir merkezine plansız ve sağlıksız göç edilmesi, 17. Kırsal nüfusun giderek tarımdan uzaklaşması, 18. Sinop iline nükleer santral yapılacak olması, 19. Küresel ısınmanın yıkıcı etkilerinin tüm dünyada olduğu gibi Kastamonu’da da görünmeye başlamış olması, 20. İnsanların çevreye karşı yeterince duyarlı olmaması, 21. Tarımsal üretimin azalması, 22. Soğuk hava deposunun olmaması, 23. Verimli tarım alanlarının yerleşim alanı olarak kullanılması, 24. Hizmet sektörü çalışanlarının yeterli niteliğe sahip olmaması, 25. Turizm alanlarına ulaşım zorluğunun olması, 26. İklime bağlı olarak turizm sezonunun kısa olması, 27. Şehir halkının turizm bilincine sahip olmaması, 28. Ticari hayatta ortaklık ve birliktelik kültürünün yeterince oluşmaması. 140 SONUÇ Kastamonu, Batı Karadeniz Bölgesi’nde yer alan; Bartın, Karabük, Çankırı, Çorum ve Sinop illerine komşu olan bir şehirdir. Yaklaşık 7000 yıllık tarihi geçmişi boyunca Hitit İmparatorluğu’ndan, Roma ve Bizans İmparatorluğu’na, Danişmentlerden, Selçuklulara, Candaroğulları’ndan İsfendiyaroğulları’na ve nihayetinde Osmanlı İmparatorluğu’na kadar çok sayıda medeniyete ve yönetime ev sahipliği yapmıştır. Tüm bunlardan önemli değerler tevarüs etmiştir. Örneğin Taşköprü’de bulunan Pompeiopolis Antik Kenti, şehir merkezinde ve ilçelerde bulunan Kaya Mezarları, Nasrullah Camii, Kurşunlu Han, Penbe Han, Yakup Ağa Külliyesi, Münire Medresesi, Kastamonu Kalesi, Saat Kulesi, Kastamonu Hükümet Konağı bunlardan ilk akla gelenlerdir. Vurgulanması gereken diğer bir husus da Kastamonu’nun Kurtuluş Savaşı’nda göstermiş olduğu fedakârlıktır. Kastamonu, Konya ve Ankara’dan sonra Kurtuluş Savaşı’nda en fazla şehit veren üçüncü il olmuştur. Ayrıca Kurtuluş Savaşı’nda İnebolu Limanı’nın Anadolu’nun lojistik kapısı olması ve bu görevini hakkıyla yerine getirmesi Kurtuluş Savaşı’nın kaderini etkilemiştir. İnebolu’dan Ankara’ya cephanenin taşınmasında Şerife Bacı’nın, Hamamcı Kadı Salih Reis’in sergilediği kahramanlıklar, Kastamonu’nun Kurtuluş Savaşı’ndaki önemi ve tarihsel kimliği açısından büyük önem arz etmektedir. Bundan dolayı özellikle Şerife Bacı’nın Kastamonu şehir kimliğinin önemli bir unsuru olduğu düşünülmektedir. Kastamonu’nun şehir kimliği anlamında önemli bileşenlerinden biri de tarihi konaklarıdır. Her bir konağın ön cephelerinin farklı mimari tasarım ve estetikte olması, Kastamonu konaklarının kültürel zenginliğinin bir göstergesidir. Kastamonu şehir merkezinde yaklaşık 400 adet konağın bulunduğu düşünülmektedir. Ayrıca İnebolu, Taşköprü ve Tosya ilçelerinde çok sayıda konak bulunmaktadır. Konakların öncelikle aslına uygun biçimde restore edilmesinin ve konak turizmine kazandırılmasının, Kastamonu’nun turizm geleceği için son derece etkili bir çalışma olacağı Çalıştay’da dile getirilmiştir. Kastamonu, doğa turizmi açısından güçlü bir potansiyele sahiptir. Ormanlık alanlar, PAN Parks sertifikasına sahip Küre Dağları Milli Parkı’ndaki mağaralar ve endemik bitki türleri, Ilgaz Dağı Milli Parkı, Ilgarini Mağarası, Valla Kanyonu ve Pınarbaşı 141 Şelalesi örnek olarak gösterilebilecek mekânlardır. Doğal mekanlarda başta dağcılık, rafting, kuş gözlemciliği, kayak turizmi ve yayla turizmi gibi alternatif turizm imkânlarının değerlendirilmesi, turistik alanlara ulaşım sorunlarının aşılması ve etkin tanıtım faaliyetlerine ağırlık verilmesi ile şehrin turizm gelirlerinde artış sağlayabileceği fikri Çalıştay ’da savunulmuştur. Şehirde konaklama alt yapısının çok güçlü olmaması eleştirilen hususlardan birisidir. Bunun için konaklama amacıyla tasarlanan konakların yanı sıra yüksek kalite standartlarına sahip otel yatırımlarının teşvik edilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Tanıtım konusu, Kastamonu için son derece önemlidir. Zira şimdiye kadar Kastamonu ile ilgili etkin bir tanıtımın yapılmaması katılımcılar tarafından eleştirilmiştir. Bu sebeple ilin tanıtımında bilim insanları, sanatçılar ve medya mensuplarından destek alınmalı, tanıtım faaliyetleri profesyonel bir yaklaşımla gerçekleştirilmelidir. Kastamonu turizmine ve şehirde gerçekleştirilecek etkinliklere önemli katkı sağlayacak Ilgaz Tüneli’nin yapımının başlaması ve havaalanın açılmasının etkileri şimdiden görülebilmektedir. Ayrıca İnebolu Limanı’nın hayata geçirilmesi ve demir yolu bağlantısının yapılması, ticaret ve turizmin gelişimi açısından da önemli bir itici güç olacaktır. Turizmin gelişmesine katkı sağlayacak ve gelecek nesillere miras bırakılacak çok sayıdaki doğal güzellik, şehirde varlığını sürdürmektedir. Doğal güzellikleri korumanın yanında kentsel dönüşüm sürecinde tarihi kimliğin korunması temel öncelikler arasında yer almalıdır. Bir diğer öncelikli husus ise şehir merkezinde bulunan fabrikalardır. Bu fabrikaların şehir dışına en kısa sürede taşınması şehir halkının önemli beklentileri arasında yer almaktadır. Sanayi bölgeleri ile konut alanları arası ise makul bir mesafede olmalıdır. Sanayi kuruluşlarının aynı bölgede toplanması için modern ve çevreci alt yapı yatırımları yapılmalıdır. Kentsel dönüşüm sürecinin şeffaf ve katılımcı bir yaklaşım ile yönetilmesi gereği çalıştay katılımcıları tarafından özellikle vurgulanmıştır. Politikalar belirlenirken bütün toplum kesimlerinin görüşünün esas alınması, yöre halkına kentsel dönüşüm sürecinin bütün aşamalarının açık bir şekilde duyurulması dile getirilen ortak düşünceler 142 arasındadır. Uygulamadan doğan aksaklıklara ilişkin ortaya çıkan eleştiriler dikkate alınmalı ve gerekli değişiklikler zamanında yapılmalıdır. Hassaten deprem riski esas alınarak yerleşim yerleri belirlenmeli ve kültürel kimlik ile çelişmeyen yapılara izin verilmelidir. Tek tip mimari uygulamalardan ısrarla kaçınıp kültürel kimlik öğelerini önceleyen ve depreme dayanıklı projelere teşvik verilmelidir. Özellikle; şehrin tarihi ve kültürel dokusunun yaşatılması için Cumhuriyet Meydanı ile Nasrullah Meydanı’nın birleştirilmesi yerinde bir karar olacaktır. Tüm bunların dışında kentsel dünüşüm uygulamaları çerçevesinde konut projeleri hazırlanırken bölgesel rüzgâr akışı dikkate alınmalıdır. Hava akımını engelleyen projelere izin verilmemelidir. Ayrıca endemik bitki türlerinin yetiştirildiği ve geniş sosyal imkânların sunulduğu şehir parkları inşa edilmelidir. Çalıştay katılımcılarının görüş ve önerilerinden de anlaşılacağı üzere şehrin tarihi dokusu, kimliği, doğası korunarak sahip olduğu simgesel değerler geliştirilmelidir. Bilindiği üzere Kastamonu’da çok sayıda velî zatın kabri bulunmaktadır. Bu özelliği ile şehir, Velîler Diyarı olarak simgeleşmiştir. Anadolu’nun dört büyük evliyasından biri olarak kabul edilen Şeyh Şaban-ı Velî şehrin manevi kimliğinin tek başına belirleyicisi konumundadır. Kastamonu sahip olduğu manevi iklimi nedeniyle Anadolu’nun inanç turizm merkezlerinden biri olmaya aday bir şehirdir. Son olarak Kastamonu’nun tanıtımı ve güçlü bir şehir simgesinin geliştirilmesinde şehre özgü bir logonun belirlenmesi Çalıştay katılımcılarınca önem arz etmektedir. Bu çerçevede Hz. Pir’den, Şerife Bacı’ya, kaleden, Ilgaz Dağı’na, ayı simgesinden, Saat Kulesi’ne kadar çok sayıda figür önerilmiştir. Bu önerilerin mutlaka değerlendirilmesi ve bir simgenin belirlenmesi gerekmektedir. Kastamonu’nun varlıklarının ve değerlerinin korunması, geliştirilmesi ve şehrin gelecek vizyonunun belirlenmesine ilişkin, ilgili tüm tarafların görüş ve önerilerine yer vermeye çalıştığımız bu sonuç raporunun hayırlara vesile olmasını ve tüm kullanıcılara faydalı olmasını diliyoruz. 143 01 Nisan 2015-Kastamonu Şehir Kimliği Çalıştayı Tanıtım Toplantısı 144 10 Nisan 2015 – Kastamonu Şehir Kimliği Çalıştayı 145 146 ÇALIŞTAY ORGANİZASYONU T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI SEMPOZYUM VE ÇALIŞTAYLAR HEYETİ İbrahim ACAR Genel Koordinatör Seyfettin ERDOĞAN Heyet Başkanı Rahmi ŞEN Başkan Yrd. Zekeriya ERDİM Üye Turgut ÖZCAN Üye Ayfer GEDİKLİ Üye Şerafettin TURAN Üye Fikri AKYÜZ Üye Yasemin Meltem NAMLI Destek Uzmanı Havva KARADERELİ Sekretarya İDARİ HEYET ÇALIŞTAY KOORDİNATÖRÜ: Zekeriya ERDİM ÇALIŞTAY DESTEK UZMANI: Tuğba TÜRK Erce EMEKLİ AKADEMİK HEYET İL MODERATÖRÜ : Prof. Dr. Seyfettin ERDOĞAN İL MODERATÖR YARDIMCILARI: Doç. Dr. Ayfer GEDİKLİ Yrd. Doç. Dr. Niyazi GÜMÜŞ 147 RAPORTÖRLER: Arş. Gör. Dilek ÇAKIR Arş. Gör. Hande BİLGİLİ Arş. Gör. Hasan USTA Arş. Gör. Meryem SALAR Arş. Gör. Neslişah TANER Arş. Gör. Reyhan SELALMAZ Arş. Gör. Rüveyde GÜNER Öğr. Gör. Özgür YENİ Dilber Nilay KÜTAHYALI Duygu ADALIOĞLU Fuat KARAMAHMUTOĞLU Gizem ALACA Hilal KAVUKÇU Merve COŞKUNARSLAN Şeyma BALCI Ülkü ÇILGINOĞLU 148 KATILIMCILAR Abdurrahman KARAKAYA Ziraat Mühendisi Adil Levent BAŞ Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreter Vekili Adnan DEMİR Tekniker Adnan ŞEN Kaymakam Ahmet AYVAT Memur Ahmet CEVLER İdari Personel Ahmet SEVGİLİOĞLU Belediye Başkan Yardımcısı Ahmet ŞİRİN Şube Müdürü Ahmet TIRPAN Müteahhit Ahmet USTA Tekniker Ali İhsan KADAYIFÇI Memur Ali ORTAORUÇ Muhtar Alper CİVELEK Müdür Başyardımcısı Altun KAPLAN Ev Hanımı Aslı DEMİRİLYAS Mimar Asuman ESKİ Emekli Öğr. Gör. Ata ERDOĞDU Emekli Eğitimci Ayhan KARABULUT İl Müdürü Ayhan KILIÇ Muhtar Aylin KONCA Y. Şehir Plancısı Ayşe TANDOĞAN Yardım Severler Derneği Üyesi Murat KARASALİHOĞLU Arkeolog Ayşenur YAZIMCI Öğrenci Aziz KAYABAŞI Kaymakam Barış İŞLER Kaymakam Berat SATIOĞLU STK Başkanı Berrin ÜNAL Mimar Bülent ERDEM İl Plan Uzmanı Büşra YAVUZ Öğrenci Cahit KAMBURAL Muhtar Can Berk ZORALİOĞLU Öğrenci 149 Cem DİLİMEL Turizm Gen Müd. Cengiz BAHÇACIOĞLU Müdür Cengiz BALCI İller Bankası Uzman Çetinay BAŞBİLEN Müfettiş Derya Yavuz SALCI Su Ürünleri Müh. Doç. Dr. Fatma Zehra SAVİ Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mehmet Serhat YILMAZ Öğretim Üyesi Dr. Muharrem AVCI Öğretim Üyesi Dursun ERGİN Başkan Dursun YÜCEL Müdür Yrd. Ece AYDIN Yönetim Kurulu Üyesi Elanur ASAR Öğrenci Elif AYAN Arş. Gör. Elif TEKİNÖZ İller Bankası Teknik Uzman Emin EĞRİ Emekli Teknisyen Engin ÖZTÜRK Şube Müdürü Ercan ERKOL Kaymakam Erdoğan BERBER Emekli Eren UZUNHASAN Belediye Büro Görevlisi Ertan ASLAN İller Bankası Uzman Ertuğrul PATTABANDOĞLU Müteahhit Esma Kuruoğlu AHLATÇIOĞLU Dernek Yöneticisi Fahrettin DEMİRCİ Müze Araştırmacısı Fahrettin ŞENOĞLU İl Kültür Turizm Müdür Vekili Fahri ÖZBEK Gazeteci Fatih DEMİR Mülki Amir Fatih KÖSE SMMM Fatma KURUDERVİŞ Ev Hanımı Ferhan ÇAPRAZ Kastamonu Belediyesi Tekniker Ferhan ÇELEN Dernek Yöneticisi Ferhat DEMİREL İnş. Tek. Ferhat ŞAHİN Orman Mühendisi Feriha ARKAÇ Türkiye Y.S.D. Üyesi 150 Feza TİRYAKİ Mak. Yüksek Müh. Fikri YILMAZ Emekli Filiz Hilal TERZİ İnşaat Teknikeri Firuzan BARUT Ziraat Mühendisi Fulya ALDI Arkeolog Gamze MEMİŞ Öğrenci Gökçen GÖKGÖZ Gökhan ÇAĞIN İnşaat Mühendisi Gülsen KIRBAŞ İşletmeci H. Müfide İNCEGÜL H. Sırrı GÜNYOL İşletmeci Hakan ÇAMCI Restoratör Hasan ÖZTÜRK Sanat Tarihçisi Hasan YAĞCIOĞLU Koordinator Hasan YURTSEVEN Yönetici Haşim ÜNAL Genel Sekreter Hayal KARAYEL Öğrenci Hayriye KİPAY Emekli Hemşire Hüseyin ALDI İnşaat Mühendisi Hüseyin DEMİR Eczacı Hüseyin DOĞAN Esnaf Hüseyin KAYA İller Bankası Teknik Uzman Hüseyin PAMUKÇU Arş. Gör. Hüseyin TOPALAKLI Fotoğrafçı Hüsnü GÜL Esnaf İ. Sinan AVANOĞLU Harita Müh. İbrahim ÖMEROĞLU Teknik İşler Müd. İksir AYDIN Turizmci İlknur AYNAN Mimar Vedat Tek Kültür Sanat Merkez Md. İnayet TİTİZ Parti Kadın Kolları Başkan Yrd. İsmail BUTUROĞLU Dernek Başkanı İzzet Yavuz SAATÇİ Memur Kadir KAPUCU Muhtar 151 Kazım KURT Şube Müd. Kutay OKTAY Öğretim Üyesi Kutlu SALİHOĞLU Ziraat Mühendisi Mahmut ARSLAN Serbest meslek Meftun ALAY Çevre Müh. Mehmet ÇELİK Sendikacı Mehmet Emin TUNCAY Memur Mehmet KALEM Muhtar Mehmet KUYUCAKLIOĞLU İnşaat Mühendisi Mehmet LEBLEBİCİOĞLU Muhtar Mehmet TEGİN Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Elekt. Teknik. Mehmet TURAN İnşaat Teknikeri Mehmet YILDIRIM İnşaat Mühendisi Mehmet YILMAZ Belediye Başkanı Mehmetşah SAYAN Rest. Teknikeri Melissa EKE Öğrenci Meral DÖNMEZ Emekli Merve EROĞLU Mimar Metehan BABAŞ Memur Metin KUŞÇU Muhtar Metin YILMAZ Okul Müdürü Muhammet MUŞLU Öğrenci Muhittin GÖKBAY Emekli Öğretmen Murat ELMALIOĞLU Mimar Musa TEMİR Şef Mustafa GEZİCİ Öğretmen Mustafa GÜN Oteller Dernek Başkanı Mustafa S. FAKAZLI Diş Hekimi Mustafa Sinan KAŞAN Şehir Plancısı Nagihan YÜCE Turizm Rehberi Nazım KARAMEHMET Emekli Müfettiş Necati YAVUZ Kop. Başkanı Necmettin KANTAR Esnaf 152 Neşe SALMAN İller Bankası Uzman Yrd. Nihal Beleyici KÖSE Peyzaj Yük. Mimarı Nihat AŞLAKÇIOĞLU Mühendis Niyazi HORUZOĞLU Okul Müdürü Nuray ÇOLAK Yüksek Mimar Nurettin SAKAR Emekli Oğuzhan AKIN İller Bankası Uzman Yrd. Oktay MARŞAP Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Olgun GÜNEY TÜİK Kastamonu Böl. Müd./Uzman Onur IŞIKÇI Tekniker Ozan YALVARCI İşçi Ömer Faruk DEMİROĞLU İnşaat Mühendisi Ömür ONUR Ziraat Mühendisi Özcan BALCI İller Bankası Muhasebeci Özlem KUTKAN Akademisyen Öznur BULAN Şehir Plancısı Ramazan ÇAĞLAR Kalkınma Ajansı/Genel Sekreter Ramis KÜÇÜKTARAKÇI Muhtar Recai KARANDI Esentepe Mahallesi Muhtarı Recep KOŞAL Kaymakam Recep MOR İnşaat Yüksek Müh. Rıfat COZUROĞLU Muhtar S. Ahmet ÖZDEMİR Emekli S. Cumali GÜNGÖR Öğretmen S. Seda HORUZOĞLU İnş. Teknikeri Saim TURAN Proje Koordinasyon Salih ÖZFINDIK Müdür Yardımcısı Salim ŞENSOY Emekli Öğretmen Selçuk ÖKSÜZOĞLU Esnaf Selin AK Öğrenci Selin YENİKOMŞUOĞLU Öğrenci Selvihan ÇIVGIN Öğrenci Sema ÇETİN İşletmeci 153 Sena ERDOĞDU Öğrenci Serhat SAĞLAR Mimar Serhat YOLASIĞMAZOĞLU Dernek Şb. Başkanı Serkan MÜTEVELLİ İşletmeci Sevim ÖZDEMİR Emekli Maliyeci Suat TÜFEKÇİ Koordinatör Süleyman Mert TÜZÜNBEK Öğrenci Tahmin SAKALLIOĞLU Muhtar Tavsul KILINÇ Öğrenci Türker S. YAŞARİSMAİL İç Mimar / Araştırma Görevlisi Ufuk YÜCEBIYIK İnşaat Teknikeri Uğur DAĞ İller Bankası Uzman Yrd. Uğur ÖZYÜN İller Bankası Teknik Uzman Yrd. Vildan KÖKSAL Basın ve Halkla İlişkiler Müd. Yasemin DEMİRCAN Şube Müdürü Yaşar DOLAPÇI İl Milli Eğitim Müdür Yrd. Yaşar ÖZDEMİR Mali Müşavir Yaşar YILDIRIM Halk Eğitim Müdürü Yavuz AŞAN Muhtar Yavuz EMEN İşletmeci Yenal MELEZOĞLU Şehir ve Bölge Plancısı Yrd. Doç. Dr. Mustafa EĞİLMEZ Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Aydoğan AYDOĞDU Öğretim Üyesi Yunus UZUN Kastamonu Belediyesi Memur Yusuf Vehbi AKGÜN Sosyolog Yücel DİBEK Muhtar Yüksel MERDİN Desinatör/İşçi Zerrin BOZTEPE Dernek Yön. Kur. Üyesi Zeynep ÖZDEMİR Araştırma Görevlisi Zübeyde İŞERİ Ev Hanımı Zülküf DAL Kent Konseyi Gençlik Meclisi Başkanı 154
