Yusufeli CED - Ek E - RevF - Temmuz 2006

Transkript

EK E
VEJETASYON-ARAZİ KULLANIMI-HABİTAT
HARİTALANDIRMA RAPORU
YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ
ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU
İÇİNDEKİLER
Sayfa
1. GİRİŞ
1.1. Mevcut Durum
1.2. Ek Vejetasyon-Arazi kullanımı-Habitat Çalışmalarının
Hedefleri ve Kapsamı
1.3. Raporun Yapısı
1
1
2
2. MATERYAL METHOT
2.1. Genel Yaklaşım
2.1.1. Yusufeli Projesi'nin Özellikleri
2.1.2. Proje Bölgesinin Tanıtımı
2.1.3. Geçmiş Saha Çalışmaları
2.1.4. 2004 Saha Çalışmalarının Planlanmasına dair
Genel Yaklaşım ve Harita Hazırlanması
2.1.5. Alan Araştırmalarının Coğrafi Kapsamı (Araştırma
Bölgesi) ve Örnek Alma Alanlarının Seçimi
2.1.6. Saha Araştırması Çizelgesi
2.1.7. Saha Araştırmasından Önceki Hazırlıklar
2.1.8 Saha Araştırmasının Organizasyonu ve Saha
Takımı
2.1.9. Uydu Görüntülerinin İşlenmesi ve Harita Hazırlıkları
2.2. Faunanın ve Bitki Örtüsünün ve Toprak Kullanımı
Çalışmalarının Metodolojisi
2.2.1. Araştırma Bölümlemelerinin ve Flora Örnekleme
Konumlarının Kararlaştırılması
2.2.2. Araştırma ve Örnekleme Metodları
2.2.3. Türlerin Teşhisi
2.2.4. Korunma/Tehlike Altında olma
2.2.5. Bitki Örtüsü/Habitat Sınıflaması
2.2.6. Arazi Kullanımı Sınıflandırması (Gözleme Dayalı)
2.3. Fauna ve Habitat Çalışmalarının Metodolojisi
2.3.1. Memeliler
2.3.2. Kuşlar
2.3.3. Herpetofauna (Sürüngenler ve Amfibikler)
2.3.4. Balık
2.3.5. Omurgasızlar
2.3.6. Ulusal ve Uluslararası Türler
29
30
30
32
32
32
32
33
33
33
34
34
3. SONUÇLAR
3.1. Flora ve Bitki Örtüsü
3.2. Kara ve Su Faunası ve Habitatları
3.3. Alan Kullanımı
36
47
60
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
ENC - YSF - CED - 02
F
Temmuz 2006
4
5
5
9
9
11
21
22
24
27
28
29
Ek E
İçindekiler
Sf i / iv
EKLER
Ek A. Kaynaklar
Ek B. Çalışma Alanında Bulunan Flora Türleri Listesi
Ek C. Çalışma Alanında Bulunan Karasal Fauna Türleri Listesi
Ek D. Çalışma Alanında Bulunan Balık Türleri Listesi
Ek E1. Çalışma Alanının Vejetasyon ve Endemik Haritası
Ek E2. Çalışma Alanının Habitat Haritası
Ek E3. Çalışma Alanının Arazi Kullanım Haritası
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo E.2.1
Tablo E.2.2
Tablo E.3.1
Tablo E.3.2
Tablo E.3.3
Tablo E.3.4
Tablo E.3.5
Tablo E.3.6
Tablo E.3.7
Tablo E.3.8
Doküman adı:
Saha Araştırması Çizelgesi
2004 Saha Ekibi
Endemik (Türkiye için) ve/veya Türkiye Kırmızı Veri
Kitabı, IUCN, Bern, CITES listelerine göre Çalışma
Alanında Tespit Edilen Flora Türleri
Çalışma Sahası içindeki Bitki Örtüsü Topluluklarının
Rakıma göre Dağılımı
Çalışma Sahasında Saptanan IUCN, Bern ve CITES
Listelerindeki Fauna Türleri
Çalışma Sahasında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası
Nitelikteki Memeliler
Nitelikteki Kuşlar
Nitelikteki Sürüngen ve İkiyaşamlılar
Nitelikteki Balık Türleri
Çalışma Sahası İçindeki Alan Kullanımı
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Page
21
26
36
43
48
50
53
56
59
61
Ek E
İçindekiler
Sf ii / iv
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil E.1.1
Şekil E.2.1
Şekil E.2.2
Şekil E.2.3
Şekil E.2.4
Şekil E.2.5
Şekil E.2.6
Şekil E.2.7
Şekil E.2.8
Şekil E.2.9
Şekil E.2.10
Şekil E.3.1
Şekil E.3.2
Şekil E.3.3
Şekil E.3.4
Şekil E.3.5
Yusufeli Baraj Alanı ve Baraj Gölü Bölgesi, Yeni Yollar
ve Etkilenen Yerleşimler
Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı
Çalışma Alanı
Ulaşılamayan Bölgeler
Çalışma Alanında Bitki Örtüsü Dağılımı
Flora Örneklem Alanları
Fauna Örneklem Alanları
Balık Örneklem Alanları
Arazi Kullanımı Kontrol Alanları
Saha Araştırmasının Zaman Çizelgesi ve Haritalama
Çalışmaları
Türkiye'nin Bitki Dağılım Bölgeleri
Çalışma Alanı İçindeki Ana Bitki Örtüsü / Habitat Tipleri
Çalışma Alanı içindeki Bitki Örtüsü Toplulukları
Tarımsal Parsel Büyüklükleri (mülkiyeti göstermeyen)
Özel Arazi Parsel Büyüklükleri (mülkiyeti göstermeyen)
Kamu Arazisi Parsel Büyüklükleri
Page
3
8
12
14
15
17
18
19
20
22
31
41
42
62
62
63
Ek B, C ve D Tablolar Listesi
Tablo B1
Tablo B2
Tablo B3
Alanda Tespit Edilen Flora Türleri Listesi
Türkiye'de Önemli Olup Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora
Türlerinin Dağılımı
Çalışma Alanında Vejetasyon Dağılımı
Tablo C1
Tablo C2
Tablo C3
Tablo C4
Tablo C5
Tablo C6
Çalışma Alanında Tespit Edilen Memeliler
Çalışma Alanında Tespit Edilen Kuşlar
Çalışma Alanında Tespit Edilen Sürüngenler
Çalışma Alanında Tespit Edilen İkiyaşamlılar
Çalışma Alanında Tespit Edilen Omurgasızlar
Çalışma Alanında Tespit Edilmiş Önemli Karasal Fauna
Türlerinin Türkiye'deki Dağılımı
Tablo D1
Tablo D2
Tablo D3
Çalışma Alanında Tespit Edilen Balık Türleri
Balık türlerinin örnekleme istasyonlarına göre dağılımı
Çalışma alanında yakalanan balık türlerinin morfometrik
özellikleri
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
İçindekiler
Sf iii / iv
Tablo D4
Tablo D5
Tablo D6
Tablo D7
Doküman adı:
Türkiye’de tespit edilen balık türlerinin dağılımı ile ekonomik
önemleri
Çoruh, Barha, Oltu ve Tortum Nehirleri su örnekleme
istasyonları gözlemleri
Çoruh, Barha, Oltu ve Tortum Nehirleri su örnekleme
istasyonları özellikleri
Çoruh, Barhal, Oltu ve Tortum Nehirleri su örnekleme
istasyonlarında su kalitesi ölçümleri
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
İçindekiler
Sf iv / iv
1. GİRİŞ
1.1. Mevcut Durum
Yusufeli Barajı ve Hidroelektrik Santrali Projesi (Yusufeli Projesi), Türkiye'nin Kuzeydoğu
Karadeniz Bölgesi'nde, Çoruh Nehri üzerinde planlanmıştır. Proje, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü'nün (DSİ) Orta ve Aşağı Çoruh
Nehri için hazırladığı beş projeden biridir ve KONSORSİYUM tarafından inşa edilecektir.
Yusufeli Barajı bir kaya dolgu tipi barajdır. Barajın nehir yatağından yüksekliği 223 m,
temelden yüksekliği 270 m ve nehir yatağının deniz seviyesinden yüksekliği (DSY) de
496 m'dir. Normal işletme koşulları altında baraj gölündeki yüksek su seviyesi 710 m
(DSY) iken, düşük su seviyesi 670 m (DSY) olacaktır. Baraj gölünün tutabileceği en
büyük su miktarı 2,130 x 106 m3 ve etkili su tutma kapasitesi 1,080 x 106 m3 olacaktır.
Baraj gölünün toplam uzunluğu (Barhal, Tortum ve Oltu nehir kolları üzerindeki
rezervuar kısımlarıyla beraber) yaklaşık 60 km olacaktır. Baraj gölünün yüzey alanı
33 km2 olacaktır.
Yusufeli Projesi'nin önerilen haliyle ilçe merkezi olan Yusufeli ilçe merkezinin tamamı ve
üç köy sular altında kalacaktır. Bunun dışında 14 köyün ve bunlara ait arazilerin bir kısmı
da sular altında kalacaktır. Baraj gölü bölgede kurulu bulunan karayolu ağını ve altyapı
sistemini de bozacaktır. Bu sebeple Çoruh hidro-kalkınma planı içerisinde yer almadığı
halde iki yolun yeniden inşası da (Artvin-Bayburt Yolu – 55 km uzunluğunda yer
değiştirme; Artvin-Erzurum Yolu – 31 km uzunluğunda yer değiştirme) Yusufeli
Projesi'nin kapsamına alınmıştır. Bu yeni yollar genel olarak baraj gölü sınırlarına paralel
olarak uzanacaktır. Yusufeli baraj alanı ve baraj gölü bölgesi, yeniden yapılacak yollar
ve etkilenen yerleşimler Şekil E.1.1'de gösterilmiştir.
Yusufeli Projesi'nin çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) çalışmaları 1997 yılının son
çeyreğinde başlatılmıştır. ÇED sonuç raporu 1998 ortasında tamamlanmış ve DSİ'nin
talebi üzerine 1999 yılında ve 2002-2003 yıllarında yapılan ek çalışmalar yoluyla
revize edilmiştir. Çevresel etki değerlendirmesi raporu Dünya Bankası Grubu'nun
yönergeleri esas alınarak İngilizce olarak hazırlanmıştır (O.P. 4.01 Çevresel Etki
Değerlendirmesi ve O.P. 4.04 Doğal Yaşam Alanları). Bu çalışmalar esnasında 20022003'te rapor ERG'ye (projeyi finanse edecek ihracat kredisi ajansı) sunulmuş ve
ERG tarafından yapılan gözden geçirme değerlendirmeleri temel alınarak ek
vejetasyon-arazi kullanımı-habitat çalışmaları tasarlanmıştır.
1.2. Ek Vejetasyon-Arazi Kullanımı-Habitat Çalışmalarının Hedefleri ve Kapsamı
Yusufeli Projesi için yapılan ek vejetasyon-arazi kullanımı-habitat haritaya dökme
çalışmalarının hedefi Yusufeli Projesi Çevresel Değerlendirme Rapor (ÇDR) araştırma
alanındaki bitki örtüsü, fauna habitat ve türler kadar arazi kullanımı hakkında da detaylı
ek ve güncel bilgileri toplamak ve belgelemek ve bu bilgiyi Etki Değerlendirmesi ve
Çevre Yönetimi Planı bölümlerinde daha etkili bir biçimde kullanmak amacıyla ÇDR
Veritabanı Bölümü'nde kullanmaktır. Bunlara ek olarak arazi kullanımının haritaya
dökülmesi Yeniden Yerleşim Eylem Planı'nın ihtiyaç duyduğu bilgiyi sağlamak amacıyla
kullanılmıştır. Bundan başka bitki örtüsü ve fauna yaşam ortamının haritaya dökülmesi
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 1 / 63
projenin kapsamı içinde yer alan baraj ve enerji üretim tesisleri, malzeme alma ve
boşaltma alanları ve inşaat şantiyelerine ek olarak proje kapsamına dahil edilen ek
özellikler (yeni yollar ve yeniden yerleşim alanları) için kullanılmıştır.
1.3. Raporun Yapısı
Raporun geri kalanı aşağıdaki bölümler şeklinde düzenlenmiştir:
•
Bölüm 2
Aşağıda belirtilen çalışmaların yöntemlerini tarif etmektedir:
•
•
•
flora ve bitki örtüsü çalışmaları ve bitki örtüsünün
haritaya dökülmesi;
kara ve su faunaları ve habitat çalışmaları; ve fauna
yaşam alanlarının haritaya dökülmesi, ve
arazi kullanımı çalışmaları ve arazi kullanımının haritaya
dökülmesi
•
Bölüm 3
Flora, fauna ve arazi kullanımı çalışmalarının sonuçlarını
sunmaktadır.
•
Ekler
Bitki örtüsü, habitat ve arazi kullanımı haritalarını ve belirlenen
türlerin listesini sunmaktadır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 2 / 63
Şekil E.1.1. Yusufeli Baraj ve Rezervuar Alanı, Relokasyon Yolları ve Etkilenen Yerleşimler
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 3 / 63
2. MATERYAL METHOT
2.1. Genel Yaklaşım
Yusufeli Proje bölgesine (ve potansiyel etki alanını kapsaması amacıyla çevresine)
dair veritabanı çalışmaları ilk olarak 1997 yılında başlamış ve 1998 ve 2002 yıllarında
da devam etmiştir. 1 2004 yılında yapılan ek vejetasyon-habitat-arazi kullanımının
haritaya dökülmesi çalışmaları araştırma bölgesine (ve Yusufeli Proje bölgesine) dair
bu bilgiye dayanılarak ve ÇED raporunun geliştirilmesi için ihtiyaç duyulan detayları
sağlayacak biçimde ve de Yeniden Yerleşim Eylem Planı'nda (YYEP) ihtiyaç
duyulacak mevcut arazi kullanımına dair temel bilgi ihtiyacını karşılayacak şekilde
tasarlanmıştır.
2004 yılında toplam beş saha ziyareti (Mayıs'tan Eylül'e kadar) gerçekleştirilmiştir.
Saha çalışmaları florayı ve bitki örtüsünü, kara ve su faunası ve yaşam alanlarını ve
arazi kullanımını kapsamıştır. Saha çalışmaları bitki örtüsü, yaşam alanları ve arazi
kullanımına dair güncel haritaları hazırlayabilmek için gerekli veriyi toplayacak
biçimde yapılmıştır. Haritaya dökme işlemi sırasında bölgenin uydu haritaları da
kullanılmıştır.
Bu çalışmalar sırasında kullanılan yöntemin tanımlanması aşağıdaki bölümler
şeklinde düzenlenmiştir:
•
•
•
•
•
•
•
•
Saha çalışmalarında ve harita hazırlama çalışmalarında kullanılan yöntemin
tanımlanabilmesi amacıyla projenin ve proje bölgesinin özet tanımlanması (Bölüm
2.1.1 ve 2.1.2).
Yine yöntemin tanımlanabilmesi amacıyla daha önce yapılan saha
çalışmalarının özeti (çalışmaların tarihleri, kapsamları ve alanları) (Bölüm 2.1.3).
2004 yılındaki saha çalışmalarının planlanmasında ve haritaların
hazırlanmasındaki genel yaklaşım (Bölüm 2.1.4).
2004 yılındaki saha araştırmalarının coğrafi kapsamının (ya da araştırma
bölgesinin) belirlenmesi ve örnek alma sahalarının (“bölgelerin”) seçilmesi (Bölüm
2.1.5).
2004 yılındaki saha çalışmaları için iş takviminin belirlenmesi (Bölüm 2.1.6).
Saha çalışmaları hazırlık çalışmaları (Bölüm 2.1.7).
Saha çalışmalarının ve saha ekibinin örgütlenmesi (Bölüm 2.1.8).
Uydu görüntülerinin işlenmesi ve harita hazırlama (Bölüm 2.1.9).
Flora ve vejetasyon, yeryüzü ve sucul fauna ile arazi kullanımı çalışmalarında
uygulanan ayrıntılı metodolojiler Bölüm 2.2 ve Bölüm 2.3’te verilmiştir.
1
Daha önceki veritabanı çalışmalarının sonuçları Yusufeli ÇED raporunda sunulmuştur:
ENCON Environmental Consultancy Co., March 2003. Yusufeli Dam and Hydroelectric Power
Plant – Environmental Impact Assessment Report (Rev D). Ankara.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 4 / 63
2.1.1. Yusufeli Projesi'nin Özellikleri
Yusufeli Barajı ve HES Projesi kil çekirdekli bir kaya dolgu barajı, bir yer altı tipi enerji
santralini ve bunlara bağlı şalt sahası, kamp alanları ve ulaşım ve servis yolları gibi
tesisleri kapsamaktadır. Baraj alanı Çoruh Nehri ile bunun önemli yan kollarından
birisi olan Oltu Nehri'nin karışma noktalarından yaklaşık 800 m aşağıda yer alacaktır.
Barajın, deniz seviyesinden yükseliği (DSY) yaklaşık 500 m olan nehir yatağından
yüksekliği 223 m'dir.
Su tutumuna başlanmasının ardından barajın en dolu olduğu dönemdeki (en yüksek
su seviyesi, 712.2 m) baraj gölü alanı 33 km2 olacaktır. Baraj gölünün yaklaşık
uzunluğu toplamda (Barhal, Tortum ve Oltu nehir kollarındaki göl alanı da dahil olmak
üzere) 60.0 km olacaktır. Normal işletme sırasında su seviyesi en yüksek 720.0 m
(DSY) ve en düşük su seviyesi 670.0 m (DSY) olacaktır. Baraj gölünün
depolayabileceği maksimum su miktarı 2,130 x 106 m3 ve etkili depolama kapasitesi
de 1,080 x 106 m3 olacaktır.
Toplamda bir ilçe merkezi ile 17 köy Yusufeli Projesi'nden doğrudan ya da dolaylı olarak
etkilenecektir. Bunlar ilçe merkezi olan Yusufeli ile Alanbaşı, Arpacık, Bahçeli, Bostancı,
Çeltikdüzü, Çevreli, Çıralı, Darıca, Dereiçi, Irmakyanı, İşhan, Kılıçkaya, Kınalıçam,
Küplüce, Morkaya, Tekkale ve Yeniköy köyleridir. Bunlar içinden Yusufeli ilçe merkezi ve
Çeltikdüzü, Yeniköy ve Irmakyanı köyleri doğrudan etkilenen yerleşim yerleridir ve
buralar tamamen Yusufeli Barajı’nın suları altında kalacaktır. Bu yerleşim yerlerinin
konumları Şekil E.1.1'de görülebilir. Yusufeli ilçe merkezinin yeniden yerleşimi için iki
farklı seçenek, Kılıçkaya ve İşhan, belirlenmiştir. Bu olası kentsel yeniden yerleşim
alanları da Şekil E.1.1'de görülebilir. Bugüne kadar kırsal yeniden yerleşim alanlarının
konumları belirlenmemiştir.
Yusufeli Projesi'ne Yusufeli Barajı'nın suları altında kalacak olan ana yol ağının yerini
alacak iki yol güzergahı da (Artvin-Bayburt Yolu'nun 55 km'lik kısmı; Artvin-Erzurum
Yolu'nun 31 km'lik kısmı) eklenmiştir. Bu yollar genel olarak baraj gölü sınırlarına
paralel olarak yapılacaktır (bkz. Şekil E.1.1).
2.1.2. Proje Bölgesinin Tanıtımı
Çoruh Nehri'nin, kimi kısımları Yusufeli baraj gölünün suları altında kalacak olan üç
ana kolu bulunmaktadır. Barhal Nehri, Yusufeli Baraj Alanı'nın yaklaşık dokuz
kilometre yukarısında sol taraftan Çoruh Nehri ile buluşmaktadır. Yusufeli Baraj
Alanı'nın yaklaşık 800 m yukarısında sağ taraftan Oltu Nehri, Çoruh Nehri ile
buluşurken Oltu Nehri'nin Çoruh Nehri ile buluştuğu noktadan yaklaşık yedi kilometre
yukarıda Tortum Nehri sol taraftan Oltu Nehri'ne katılmaktadır. Baraj yatağında
ortalama yıllık akış hızı 126.7 m3/saniye'dir. Bu akışın yarısından fazlası (yaklaşık
yüzde 60) Nisan-Haziran döneminde gerçekleşmektedir. En yüksek aylık akış Mayıs
ayında (yaklaşık 32 m3/saniye) ve en düşük aylık akış Ocak ve Şubat aylarında
(yaklaşık 4 m3/saniye) gözlenmiştir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 5 / 63
Sarp topoğrafya ve baraj ve baraj gölü alanında Çoruh vadisinin jeolojik özellikleri
bitki örtüsü oluşumu ve dağılımını etkilemektedir. Baraj yatağının civarında Çoruh
nehir yatağının yüksekliği 496.0 m iken baraj gölünün sonunda bu yükseklik 712.0
m'ye ulaşmaktadır ve baraj gölünü çevreleyen dağların zirveleri deniz seviyesinden
1800 m ila 2000 m kadar yüksektedir. Baraj alanının ve baraj gölü alanının zeminin
büyük kısmı granit kayalardan oluşmaktadır. Benzer biçimde proje bölgesi de
neredeyse hiç bir düzlüğün bulunmadığı dağlık bir bölgedir.
Bölgenin sarp topoğrafyası nedeniyle proje bölgesinin neredeyse yarısı çıplak
kayalarla ve taşlarla kaplıdır. Genel olarak eğim yüzde 30'dan fazladır ve toprağın
derinliği 0 ila 20 cm arasında değişmektedir. Proje bölgesindeki sarp eğimler zayıf bir
bitki örtüsüyle kaplıdır. Genel olarak ağaçlar dağınık biçimde akıntı boyunca yer alan
köylerde görülmekteyken dağ yamaçlarında da tesadüfen bulunmaktadır. Baraj
bölgesinde, her iki yanda da çıplak kayalardan oluşan sarp uçurumlar bulunmaktadır
ve bu uçurumlarda da çok zayıf bir bitki örtüsü gözlenmektedir. Yusufeli Baraj
gölünün suları altında kalacak olan bölgede de çoğunlukla dağınık ağaçlar,
fundalıklar ve otlak alanlarından oluşan zayıf bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Bitki
örtüsü bölgede daha homojen olmakla beraber Çoruh Nehri ve Oltu ve Barhal
kollarında bir ölçüde farklılıklar bulunmaktadır (bkz. Bölüm 2.1.5 Şekil E.2.4).
Proje bölgesi dağlık bir alanda bulunduğu için tarımsal topraklar çok sınırlı
durumdadır. Bu sebeple bütün tarımsal faaliyetler yoğun emek gücü gerektirmektedir.
Pirinç üretimi ve seracılık görece düz arazilerin bulunduğu vadi tabanı ve vadi
yamaçlarında yaygındır. Yamaçlarda inşa edilen teraslarda da tarımsal üretim
yapılmaktadır.
Çoruh Nehri Vadisi'nin Yusufeli Proje alanını da kapsayan bir kısmı “Yaban Hayatı
Koruma Alanı” olarak sınıflandırılmıştır. İlk kez 1980 yılında bölgedeki yaban hayatı
korumak amacıyla sınıflandırılan bu yaban hayatı koruma alanı, Çoruh Vadisi'nde
Türkiye Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı Koruma Genel Müdürlüğü tarafından 1991
yılında oluşturulmuştur. Başlangıçta 8,700 hektar olarak belirlenen bu bölge daha
sonra 2001 yılında 21,200 hektara çıkarılmıştır. Bu tip bölgelerde bütün türler için
avlanma bir yıllık döngüler dışında yasaklanmıştır ve ağır biçimde
cezalandırılmaktadır. Yusufeli Projesi nedeniyle Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma
Bölgesi'nin 459 hektarı sular altında kalacaktır. Bu yaban hayatı koruma bölgesinin
konumu Şekil E.2.1'de gösterilmiştir. Bu bölgede koruma altında bulunan en önemli
türler vahşi keçi (Capra aegagrus) ve Alp dağkeçisi'dir (Rupicapra rupicapra).
Çoruh Nehri Vadisi pek çok av kuşunun göç yolu üzerinde olması nedeniyle aynı
zamanda ornitolojik olarak da önemlidir. Sonbahar boyunca pek çok türden binlerce
kuşun, paleoarktik bölgesi av kuşlarının kuzey-güney göç rotası üzerinde yer alan Çoruh
Nehri Vadisi'nden geçtiği görülebilir. (Göçmen kuşlar genelde termal hava akıntılarını
izlemeyi tercih ederler ve bu nedenle de termal hava akıntılarının daha zayıf olduğu
derin vadilerden uzak dururlar. Bu göçün başlangıç bölgeleri Kuzey Avrupa, Rusya ve
Kafkasya ve varış bölgeleri de kuzey, orta ve güney Afrika'dır. Bu uzun yolculuk kısa bir
zamanda tamamlanmak durumundadır ve kuşların varış noktalarına 10-15 gün
içerisinde vardıkları bilinmektedir. [Welty ve Baptista, 1998. The Life of Birds. Sounders
College Publishing, dördüncü baskı]) Diğer yandan Çoruh Nehri Vadisi su kuşları için
uygun yaşam alanları sunamamaktadır. Bataklık bölgelerin sayısı yetersizdir ve görece
hızlı olan su akışı kıyı hattı boyunca göllerin ve göletlerin oluşmasına engel olmaktadır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 6 / 63
Çoruh, Oltu ve Tortum nehirlerinde ağırlıklı olarak bulunan balık türü cyprinid iken
alabalık sadece Barhal Nehri'nde bulunmaktadır. Araştırma bölgesinde bulunan bütün
balık türleri, ülkede geniş coğrafi alanlarda bu türlere uygun yaşam alanları bulunması
sebebiyle, Türkiye'deki farklı akarsu havzalarında yaygın olarak bulunmaktadır.
Araştırma bölgesinde eğlence ve ticaret amacıyla balıkçılık yapılması çok yaygın değildir
ve Çoruh Nehri'nin kolları nehrin kendisiyle karşılaştırıldığında balıkçılık için daha fazla
tercih edilmektedir. Yusufeli ilçe merkezinin üst kotlarında Barhal kolu üzerinde alabalık
çiftlikleri bulunmaktadır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 7 / 63
Şekil E.2.1. Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 8 / 63
2.1.3. Geçmiş Saha Çalışmaları
Yusufeli Proje bölgesi ve potansiyel etki alanının biyolojik çevresine dair geçmişte
yapılan araştırmalar 1997, 1998 ve 2002 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar
karasal ve su kaynaklarını kapsamış ve flora ile fauna türleri kadar habitat tanımlarını
içermiştir. Bu çalışmalar, araştırma bölgesindeki flora ve bitki örtüsü türlerinin
tanımlanması ve karasal ve su faunasının (memeliler, kuşlar, sürüngenler,
ikiyaşamlılar, kuşlar ve omurgasızlar) tanımlanmasını ve biyolojik kaynaklar
üzerindeki potansiyel etkilerin belirlenmesini hedeflemiştir.
Bu hedeflere ulaşmak amacıyla biyolojik çevreye dair bilginin toplanmasında
aşağıdaki araçlardan faydalanılmıştır:
• İlgili literatür.
• Saha araştırmaları sırasında araştırma bölgesinde yaşayanlarla kurulan iletişim.
• Proje bölgesinde Ocak ve Nisan 1998 ve Mart ve Ağustos 2002 tarihleri arasında
yürütülen saha çalışmaları.
Flora ve bitki örtüsü toplulukları için yaklaşık 70 km uzunluğunda ve 2 km
genişliğindeki yollar, inşaat alanları ve tesislerini de kapsayan 60 km uzunluğundaki
baraj gölü alanını ve baraj gölünün yaklaşık 5 km yukarısı ve aşağısını içeren bir
bölge araştırılmıştır. Bu çalışmalar deniz seviyesinden 1,000 m yüksekliğe kadar olan
bölgeyi kapsamaktadır.
Karasal fauna türleri için de flora ve bitki örtüsü toplulukları için tarif edilen alan ve
dahası neredeyse yaban hayatı koruma alanının sınırları içinde kalan bölgenin
bütünü ele alınmıştır.
Saha çalışmaları sırasın su faunası için araştırılan bölge Çoruh Nehri ve Barhal, Oltu
ve Tortum nehirleri boyunca baraj gölü sınırları içinde kalan alanlarla Yusufeli
Barajı'nın aşağısında İnanlı Köyü'ne kadar olan alanı kapsamaktadır.
2.1.4. 2004 Saha Çalışmalarının Planlanmasına dair Genel Yaklaşım ve Harita
Hazırlanması
2004 yılında gerçekleştirilen ek saha çalışmaları, daha önce yapılan çevresel
veritabanı bilgilerine dair çalışmaları güncelleştirmek ve detaylandırmayı ve güncel
bitki örtüsü, habitat ve arazi kullanımı haritalarını hazırlamak için gerekli bilgiyi
toplamayı amaçlamıştır. Bu nedenle 2004 saha çalışmalarının planIanmasındaki
temel fikir bölgenin uydu görüntülerini elde etmek ve saha çalışmasını bölgeye dair
daha önceki bilgiler ışığında tasarlamaktır. Uydu görüntülerinin saha çalışmaları
sırasında kullanılacak taslak çalışma haritalarının çizilmesinde kullanılması ve saha
çalışmalarının planlanmasında yardımcı olması ve örnek alma bölgelerinin tesbitinin
kararlaştırılmasında kullanılması planlanmıştır. Bölüm 2.1.6'da daha detaylı bir
biçimde tartışıldığı gibi saha çalışmalarının bölgedeki bitki örtüsünün oluşmaya
başlaması ve balık yumurtlama döneminin geçmesinin beklenmesi amacıyla Mayıs
2004'te başlaması kararlaştırılmıştır. Uydu görüntüleri ilk olarak Mayıs 2004'te
çekilmiş ancak yüksek bulut yoğunluğu nedeniyle yeterli kalitede görüntüler elde
edilememiştir. Saha çalışması 2004 Mayıs ayı ortalarında başlamış ve örnek alma
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 9 / 63
bölgeleri araştırma bölgesine dair eski bilgilere ve ulaşılabilir durumda olan 1/25,000
ölçekli topoğrafik haritalar üzerinde yapılan çalışmalara dayanılarak belirlenmiştir.
(Topoğrafik haritalar saha çalışmaları esnasında arazide de kullanılmıştır.) Daha
önceden belirlenen örnek alma bölgelerine ek olarak örnek alma saha çalışmaları
esnasında gerekli görülen başka bölgeleri de kapsayacak biçimde genişletilmiştir.
Haziran 2004'te çekilen uydu görüntüleri kabul edilebilir bulunmuş ve Temmuz,
Ağustos ve Eylül 2004 tarihlerinde gerçekleştirilen saha çalışmalarında alanda
kullanılmak üzere bu uydu görüntülerini temel alan taslak çalışma haritaları
hazırlanmıştır. (Uydu görüntüleri Quickbird yüksek çözünürlüklü, gerçek renkli
görüntülerdir. Uydu görüntülerine dair daha ayrıntılı bilgi Bölüm 2.1.9'da
sunulmuştur.). Bu nedenle incelenen bitki örtüsü türlerine ve topluluklarının sınırları
taslak uydu görüntüleri haritaları üzerinde Temmuz 2004'de sahaya yapılan ziyarette
gösterilmiştir. Bitki örtüsü türlerinin çiziminde yüksek ve ulaşılması güç bölgelerde
bulunan bitki örtüsünü gözlemlemek ve doğrulamak amacıyla dürbün kullanılmıştır.
Daha sonra Ağustos 2004'te yapılan saha ziyaretinde, tanımlanan endemik türlerin
oluşumu taslak haritalar üzerinde gösterilmiştir. Bunun ardından bitki örtüsü ve
endemik türler üzerine hazırlanan taslak çalışma haritaları mevcut bitki örtüsü
haritasını elde etmek amacıyla sayısal veritabanına aktarılmıştır.
Fauna yaşam alanlarının haritalandırılması saha kayıtlarına ve gözlemlere
dayanılarak hazırlanmıştır. Bütün çalışma takımları (flora ve fauna takımları) saha
çalışmaları sırasında gözlemlerinin ve örneklerinin konumlarını GPS (global
positioning system - küresel yer belirleme sistemi) koordinatlarını kullanarak
kaydetmişlerdir. Bu flora ve bitki örtüsüne dair verinin fauna yaşam alanları ve türlere
ait veriyle uyuşturulmasına olanak sağlamıştır. Daha sonra flora ve fauna
çalışmalarından elde edilen veriler ve gözlemlerin derlenmesiyle önemli yaşam
alanlarını, habitat işlevlerini ve fauna hareketlerini (özellikle kuşlar) gösteren haritalar
hazırlanmıştır.
Arazi kullanımı türlerine (sulanan, yağmurla beslenen, nadasa bırakılmış, otlak) dair
alanda taslak çıkarılması elverişsiz bulunmuştur çünkü Ek E3'te yer alan arazi
kullanımı haritasından da görülebileceği gibi, araştırma alanındaki tarımsal araziler
genelde küçüktür (100-500 metrekare). Ekime uygun toprakları sınırlandıran sarp
topoğrafyaa nedeniyle çoğu vadi yatağında bulunan tarımsal araziler doğrudan uydu
görüntüleri kullanılarak sayısallaştırılmıştır.
Arazi kullanımı türlerini doğrulamak ve Haziran 2004'ten bu yana meydana gelen
olası değişimleri kaydetmek amacıyla Eylül 2004'te ek bir saha ziyareti yapılmış ve
Eylül'deki arazi kullanımı daha önceki saha gözlemleri (Mayıs-Temmuz) ve uydu
fotoğraflarındaki renkler aracılığıyla elde edilen verilerle karşılaştırılmıştır. Araştırma
bölgesinin sadece bir kısmındaki pek çok tarlada bölgede yaygın olarak uygulanan
ürün rotasyonu nedeniyle Temmuz ve Eylül 2004 arasında ürün türlerinin değiştiği
görülmüştür. Bu nedenle ürün rotasyonu modelleri de gözlem ve köylülerle yapılan
görüşmeler aracılığıyla araştırılmıştır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 10 / 63
2.1.5. Alan Araştırmalarının Coğrafi Kapsamı (Araştırma Bölgesi) ve Örnek
Alma Alanlarının Seçimi
1998 ve 2002'de yapılan geçmiş çalışmalarda karasal araştırma 1,000 m yükseklikle
sınırlandırılmışken baraj gölündeki azami su yüksekliğinin yaklaşık 712 m olacaktır.
Bu kapsamın belirlemesinde sular altında kalacak bölgede ve daha yüksekte yer alan
yakın bölgelerde bulunan flora türlerinin ve habitat özelliklerinin belirlenmesi
hedeflenmiştir. Dolayısıyla bu türlerin yüksekliğe göre dağılımları belirlenmiş ve
projenin bitki örtüsü, flora ve fauna türleri ve populasyonları üzerindeki etkilerinin
önemi bunların bölgedeki dağılımları temelinde daha iyi değerlendirilmiştir.
2004 yılında gerçekleştirilen ek vejetasyon-habitat-arazi kullanımı haritalama
çalışmaları 1,000 m yüksekliğe kadar olan aynı karasal araştırma alanını
kapsamaktadır. Yeniden yapılan yollar baraj gölü sınırlarına paralel ya da daha
yüksekte olması nedeniyle bunlar da araştırma bölgesine dahil edilmiştir. 1,000 m
yüksekliğin kapsanması aynı zamanda yeniden yapılacak yollar için yaklaşık bir
kilometrelik bir tampon bölge (baraj gölü sınırlarının zıt tarafından) sağlamaktadır.
Buna ek olarak Yusufeli Ilçe merkezi için belirlenen iki olası yeniden yerleşim alanı
da, Kılıçkaya bölgesi ve İşhan bölgesi, araştırma bölgesine dahil edilmiştir. Araştırma
bölgesinin bu temel özellikleri (710 m ve 1,000 m yükseklik, yeniden yapılacak yollar,
Yusufeli ilçe merkezi için belirlenen olası yeniden yerleşim alanları) Şekil E.2.2'de
gösterilmiştir.
Daha önceki araştırmalarda Yusufeli Baraj yatağının 3 ila 5 km aşağısıyla Yusufeli
Baraj gölünün3 ila 5 km yukarısını kapsayan bölgede su numunelerinin alımı da
yapılmıştır. 2004 yılında yapılan su araştırmaları da bu bölgeyi kapsamakta, buna ek
olarak nehrin Yusufeli Baraj yatağından 20 km aşağıda yer alan Artvin Baraj yatağına
kadar olan kısmı da (gelecekte yapılması planlanan Artvin Baraj gölününbütünü)
kapsanmıştır (balık numune alanları için bkz. Şekil E.2.7).
Uydu görüntüleri yukarıda bahsedilen yaklaşık 340 km2 büyüklüğündeki (karasal ve
su) araştırma alanını kapsamaktadır. (Haritalama ve uydu görüntülerine dair detaylar
izleyen bölümde sunulmuştur; Bölüm 2.1.9.) Uydu görüntülerinin kapsamı da Şekil
E.2.2'de gösterilmiştir. Dolayısıyla, Şekil E.2.2'de şunlar görülebilir:
– baraj gölü bölgesi (normal su seviyesi: 710 m);
– 1,000 m konturu, karasal çalışmaların genişletildiği yükseklik;
– Yusufeli ilçe merkezi için olası yeniden yerleşim alanları, Kılıçkaya
ve İşhan
– yeniden yapılacak yollar;
– yeniden yapılacak yollar için 1,000 m tampon alanı; ve
– yukarıda belirtilen bütün özellikleri ve Çoruh Nehri'nin aşağısına su
çalışmalarının genişletildiği Artvin baraj alanına kadar uzanan
bölgeyi içine alan uydu görüntüsü kapsama alanı (340 km2).
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 11 / 63
Şekil E.2.2. Çalışma Alanı
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 12 / 63
Saha Örneklemi ve Haritalama için Araştırma bölgesinin Erişilebilirliği
Ana yol kimi zaman sağda kimi zaman da solda olmak üzere vadi yatağında
bulunmaktadır ancak daha yüksek kesimlere çıkan köy yolları vardır. Daha iç
kesimlerden (nehirden daha uzak yerlerden) başlayan diğer yollar da daha yüksek
kesimlere erişimi olanaklı kılmaktadır.
Araştırma bölgesindeki topoğrafyaa genel olarak sarptır ve araştırma bölgesinde
seyahat etmek için kullanılan yollar esasen virajlı dar köy yollarıdır (genelde toprak
yollar). Genellikle köylerin yakınlarında yayaların nehrin öbür yakasına erişimini
sağlayan dar ağaç köprüler bulunmaktadır. Köylüler nehrin üzerinden eşyalarını
taşımak istediklerinde daha çok ilkel kablolu sistemleri kullanmaktadır.
Örneklem Alanlarının Seçimi
Daha önce de belirtildiği gibi araştırma bölgesinde topoğrafyaa genel olarak sarptır
ve araştırma bölgesinin kimi alanları erişime elverişsizdir (sarp yamaçlar ve sarp
boğazlar, özellikle Yusufeli baraj alanının aşağısında kalan boğaz alanı) ve sadece
erişilebilir bir konumdan gözlem yapılabilmiştir. Her ne kadar 1,000 m yüksekliğe
erişilmesi hedeflendiyse de araştırma bölgesinin kimi kesimlerinde sadece 900 m
yüksekliğe ulaşılabilmiştir. Dolayısıyla erişilebilirlik hem karasal hem de su numune
seçim alanlarının belirlenmesinde etkili olan faktörlerden birisidir. Araştırma
bölgesinin erişilemeyen kesimleri; örneğin, arabayla ya da yaya olarak ulaşılamayan
bölgeler ve çok dik yamaç/vadi bölümleri ya da inip çıkmaya ve numune çıkarmaya
uygun olmayan kesimler; Şekil E.2.3'te belirtilmiştir. Erişilemeyen bölgeler
gerektiğinde dürbün kullanılması suretiyle erişilebilir kesimlerden (vadi yatağından,
nehrin öbür tarafından) gözlemlenmiştir.
Numune alma genellikle yolun olduğu yakada yapılmış ve gözlemler her iki yaka için
de kayıt altına alınmıştır. Öbür yaka esas olarak fiziki kısıtlar sebebiyle (kimi zaman
nehrin öbür yakasındaki bölgelere nehrin daha iç kısımlarından ulaşmak denense bile
bu mümkün olmamaktadır) her zaman erişilebilir durumda değildir. Ancak gerekli
olduğu düşünüldüğünde numune için her türlü araç ve yol, örneğin diğer yakaya
nehirden daha iç kesimlerde bulunan yollar aracılığıyla arabayla ulaşmak -genelde
daha yüksek kesimler için - ya da diğer yakaya arabalar için tehlikeli olabilecek eski
ve dar yaya köprülerinden geçilmesi gibi, kullanılmıştır.
Bölgeye dair daha önceki deneyimlerden de bilindiği ve 2004 yılındaki saha
araştırmalarında da gözlemlendiği gibi, bitki örtüsü Çoruh, Oltu ve Barhal nehirleri
kenarında bir ölçüye kadar farklılık gösterse de (step bitki örtüsü sadece Oltu
kısmında görülmüştür), görece homojendir. Bu nedenle, flora örneklem bölgesinin
seçilmesinde homojenlik bir başka etken olarak rol oynamıştır. Şekil E.2.4, araştırma
bölgesindeki temel bitki örtüsü kategorilerini göstermektedir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 13 / 63
Şekil E.2.3. Ulaşılamayan Alanlar
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 14 / 63
Şekil E.2.4. Çalışma Alanında Vejetasyon Dağılımı
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 15 / 63
Her bir saha ziyaretinde bölgedeki homojenlik değerlendirilerek farklı numune alım
alanları mercek altına alınmıştır. Ancak gözlemler bütün araştırma bölgesinde, araba
içinde ve/veya arabayı durdurarak ve gerektiğinde yürüyerek ya da numune için
yeniden seçilen bölgelere giderken yapılmıştır. Bir bölge örneklendikten sonra, bir
sonraki numune bölgesi temel olarak aynı ve daha önceki çalışmalarda yapılan
gözlemler temelinde, uydu görüntülerine (üçüncü saha araştırmasından başlayarak)
dayanılarak ve seyahat sırasında belirlenmiştir. Arabayla seyahat etmenin görece
yavaş bir yöntem olduğunu (çünkü seyahat esnasında kullanılan yollar genelde çok
virajlı köy yollarıdır) belirtmek gerekmektedir ve bu durum özellikle deneyimli bir saha
ekibine bitki örtüsü, habitat, arazi kullanımındaki değişiklikleri olduğu kadar kimi türleri
ya da fauna türlerine ait izleri tespit etmekte önemli bir olanak sunmaktadır.
Dolayısıyla her bir saha araştırmasında, araştırma alanının bütünü gözlemlenmiş
ancak hepsinin örneği alınmamıştır çünkü ya buna ihtiyaç duyulmamıştır (örneğin,
bölge bir önceki numune alım alanıyla aynı özelliklere sahiptir – başka bir deyişle
homojendir) ya da bölgeye erişmek mümkün olmamıştır. Daha önce de belirtildiği
gibi, ilk iki saha ziyaretinde numune alım alanları araştırma bölgesine dair bilgilere ve
erişilebilen topoğrafik haritalara dayanılarak tespit edilmiştir. Üçüncü saha
araştırmasıyla beraber uydu görüntüleri de saha numune alım bölgelerini ve travers
yolunu kontrol ve doğrulama amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Diğer bir deyişle bu
görüntüler araştırma bölgesinin özelliklerini (homojenlik gibi) doğrulamak ve sadece
gözlemlenebilen ulaşıma elverişli olmayan kesimlerin (yamaçlar ve sarp geçitler)
durumunu kontrol etmeye yardımcı olmuştur. Dolayısıyla çalışmalar numunenin
alımının dahil edildiği bölgeyi mümkün olduğunda genişletecek ve bütün bölgenin
tamamen temsil edilebileceği bir numune yaratacak biçimde düzenlenmiştir (daha
fazla bilgi için bkz. Bölüm 2.2). Flora numune bölgeleri Şekil E.2.5'te gösterilmiştir.
Karasal fauna için numune alım bölgeleri türler hakkında varolan bilgiye ve
gözlemlenen habitat uygunluğuna bağlı olarak seçilmiştir (daha fazla bilgi için bkz.
Bölüm 2.3). Buna ek olarak araştırma bölgesi gezilirken gözlemler yapılmıştır.
Karasal fauna örneklemi ve gözlem alanları Şekil E.2.6'da gösterilmiştir.
Su örneklemi Çoruh Nehri'nin anakolunda ve esas yan kolları olan Oltu, Tortum ve
Barhal nehirlerinde ve de bu nehirlere katılan daha küçük yan kollarda
gerçekleştirilmiştir. Su örneklem alanlarının seçiminde, karasal örneklem alanlarının
seçiminde olduğu gibi erişilebilirlik seçimi etkileyen temel faktörlerden birisidir.
Mümkün olduğu kadarıyla görece daha uygun koşullara sahip yerlerde balık
örneklemleri elde edilmeye çalışılmış ve buralar yakalanan balık sayısını tespit etmek
için incelenmiştir. Daha ileri çalışmalar için balık örneklem istasyonları bu örneklem
çabaları sonucunda belirlenmiştir. Çoruh Nehri'nin ve kollarının bu istasyonların
bulunduğu kesimleri akıntılı ve yavaş bölgelerdir ve araştırma bölgesini temsil
etmektedir. Su (balık ve su kalitesi) örneklem bölgeleri Şekil E.2.7'de gösterilmiştir.
Arazi kullanımını doğrulamak için önceden uydu görüntülerine göre sınıflandırılan
bölgeler Şekil E.2.8'de gösterilmiştir. Arazi kullanımını doğrulamak için seçilen
örneklem bölgeleri tarımsal arazileri, meyva bahçelerini, seraları, vd. kapsamaktadır.
Bunlara ek olarak camiler, okullar ve sağlık merkezleri gibi kamu altyapısının önemli
parçaları da Eylül 2004'teki ziyaret sırasında tespit edilmiştir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 16 / 63
Şekil E.2.5. Flora Örnekleme Lokasyonları
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 17 / 63
Şekil E.2.6. Fauna Örnekleme Lokasyonları
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 18 / 63
Şekil E.2.7. Balık Örnekleme Lokasyonları
v
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 19 / 63
Şekil E.2.8. Arazi Kullanımı Tespit Lokasyonları
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf. 20 / 63
2.1.6. Saha Araştırması Çizelgesi
Yukarıda belirtildiği üzere, önceki saha çalışmaları Temmuz ile Nisan 1998 ve Mart
ile Ağustos 2002 tarihleri arasında, üç sezonu kapsar biçimde yürütülmüştür. Eldeki
verilerin analizinden sonra ve literatürde yer alan bilgiler ve çalışılan bölge hakkındaki
bilgilere göre, 2004 yılı saha araştırması çizelgesi Mayıs-Eylül dönemini kapsar
biçimde belirlenmiştir. Çalışma için seçilen dönem, baharda bitkilerin yeşerdiği
dönemi, balıkların yumurtlama dönemini ve kuşların sonbahardaki göç dönemini
kapsamaktadır. 2004 saha araştırmasının tarihleri Tablo E.2.1 ve Şekil E.2.9’de
gösterilmiştir.
Tablo E.2.1. Saha Araştırması Çizelgesi
Flora
Bitki Örtüsü
14-19 Mayıs
2004
flora ve
endemikler
Bitki örtüsü
11-16
Haziran 2004
flora ve
endemikler
Bitki örtüsü
16-21
Temmuz
2004
flora ve
endemikler
15-19
Ağustos
2004
flora ve
endemikler
Bitki örtüsü
uydu
fotağraflarına
göre
hazırlanan
haritaya göre
endemikler
uydu
fotağraflarına
göre
hazırlanan
haritaya göre
13-18
Eylül2004
Doküman adı:
Karasal
fauna
memeliler
kuşlar
sürüngenler
ikiyaşamlılar
omurgasızlar
memeliler
kuşlar
sürüngenler
ikiyaşamlılar
omurgasızlar
memeliler
sürüngenler
ikiyaşamlılar
omurgasızlar
kuşlar (göç)
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
Su
faunası
balık
Arazi
kullanımı
arazi
kullanımı
balık
arazi
kullanımı
balık
arazi
kullanımı
balık
arazi
kullanımı
arazi
kullanımı
uydu
fotoğrafları
na göre
hazırlanan
haritalarla
doğrulanmı
ştır
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 21 / 63
Nis
Haz
Tem
Ağu
Eyl
Eki
2004 Arazi Çalışmaları
Topoğrafik haritalar, veri toplama, vs.
Arazi kullanımı için uydu görüntüsü hazırlama
Flora ve vejetasyon
Flora, endemikler, vej. toplulukları
Vejetasyon sayılsallaştırması
Endemik sayısallaştırması
Vejetasyon haritasının hazırlanması
Fauna
Memeli/sürüngen/ikiyaşamlı/omurgasız
Kuşlar
Balıklar
Habitat kullanım haritasının
Arazi kullanımı
Saha gözlemleri
Arazi kullanımı sayısallaştırılması
Arazide yer doğrulaması
Arazi kullanım haritasının hazırlanması
Arazi çalışması
Flora ve vejetasyon
Karasal fauna
Sucul fauna
Arazi kullanımı
Masabaşı çalışma
Şekil E.2.9. Saha Araştırmasının Zaman Çizelgesi ve Haritalama Çalışmaları
2.1.7. Saha Araştırmasından Önceki Hazırlıklar
Haritaların Kaynakları ve Uydu Görüntüleri ve Arazide Kullanılacak Haritaların
Hazırlanması
Çalışma alanında kullanılacak 1/25,000 ölçekli (Tortum G46 ve Tortum G47) renkli
topoğrafik haritalar, CONSORTIUM’dan basılı olarak alınmıştır ve bunların aynı
zamanda sayısal kopyaları da mevcuttur. Bu haritalar saha ziyaretlerinde kullanılmak
üzere işlenmiştir (1/10,000 ölçeğine büyütülmüştür ve endeksleleriyle beraber A3
kağıda basılmıştır).
Uydu görüntülerinin satın alınması CONSORTIUM adına ENCON tarafından
ayarlanmıştır. Bu itibarla ENCON bir öneri dosyası hazırlamış, uydu fotoğrafı satan
firmalara hangi alanda hangi görüntülerin istendiği açıklıkla belirtilmiştir. Alternatiflerin
ve seçeneklerin değerlendirilmesinden sonra, uydu görüntüleri Digital Globe’dan
satın alınmıştır. Quickbird uydusu Mayıs 2004’te fotoğraflar çekmiştir (deneme için),
ancak, bu görüntülerin bulutlarla kaplı olmasından dolayı fotoğraflar kabul
edilmemiştir ve fotoğraflar satın alınmamıştır. Quickbird Temmuz 2004’te yeniden
fotoğraf çekmiştir ve bu fotoğraflar kabul edilebilir bulunup satın alınmıştır.
Görüntülerin düzeltilmesi temmuzun ortasında bitmiştir. Bu suretle, uydu görüntüleri
üçüncü saha ziyareti ve kalan ziyaretler için kullanılabilir duruma gelmiştir. Daha
önceden kullanılan topoğrafik haritalarda olduğu gibi uydu görüntüleri 1/10,000
ölçekle A3 kağıda basılmış ve arazi çalışması için kullanılmıştır. Daha önce
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 22 / 63
bahsedildiği gibi bitki örtüsü tipleri ve toplulukları ve endemiklerin dağılımı, harita
çekimleri sırasında, sınırları çizilerek belirlenmiştir ve çizimler daha sonra sayısal
ortama aktarılmıştır.
Veri Toplanışı ve Literatür Özeti
Yukarıda değinilen topoğrafik haritalara ve uydu görüntülerine ek olarak, aşağıdaki
haritalar da, veritabanı oluşturmak ve projeye ait spesifik haritalar sağlayabilmek ve
bilgi için kullanılmıştır.
-
Ormancılık Haritaları (ölçek 1/25,000) bölgeye ait olan (1983-84, ve 20022003 yıllarında Çevre ve Orman Bakanlığınca bastırılmıştır).
Toprak ve arazi kullanımı haritaları (ölçek 1/25,000) bölgeye ait olan (19992000 yıllarında Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünce bastırılmıştır).
Jeolojik Haritalar (Ölçek 1/25,000), bölgeye ait olan (1960’lar ve 1980’ler
arasında) Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü’nce bastırılmıştır (MTA).
Bu haritalardan bazıları, sayısal ortamda ulaşılabilir durumdadır ve sayısal ortamda
olmayanlar da çalışma için sayısal ortama aktarılmıştır. Haritalara aynı zamanda tarih
verilmiştir ve haritalar büyük ölçeğe aktarılmıştır. Bu haritalar veritabanı için kullanışlı
veri oluşturmuşlardır.
Literatür taraması, çalışmanın bir sonraki dayanak noktası olarak yürütülmüştür
(1998 ve 2002). Türkiye’de yer alan türlerin dağılımını saptayabilmek amacı ile proje
sahasından daha geniş bir coğrafi alanı kapsamaktadır. 2004 yılı çalışmalarında,
daha önceden elde edilen bilgilere ek olarak, en son literatür (2002’den sonrası) ve
bölgesel flora ve fauna taranmıştır.
Örneklem Konumlarının Belirlenmesi ve Saha Yapısı ile İlgili Hazırlıklar
Yukarıda Bölüm 2.1.5'de detaylı olarak tartışıldığı üzere, örneklem konumları,
çalışma alanından elde edilen bilgiye ve 1/25,000 ölçekli haritalar üzerinde yapılan
çalışmalara göre belirlenmiştir. Önceden belirlenmiş alanlara ek olarak, örneklem
konumu, çalışma sırasında faydalı görülen başka alanlara doğru da genişletilmiştir.
Saha incelemesinden önce var olan (daha önceki çalışmlardan elde edilmiş olan)
flora-fauna yapısı ile ilgili kayıtlar, bitki örtüsü, arazi kullanımı ve fauna habitat
haritaları hazırlamak için gerekli olan tüm parametreleri içerecek biçimde yeniden
düzenlenmiştir. Flora/bitki örtüsü ve arazi kullanımı kayıt formundaki bitki
örtüsü/habitat kategorileri ve arazi kullanımı sınıflandırmaları saha gözlemlerine
dayalı olarak hazırlanmıştır ve bu nedenle de Yusufeli proje bölgesine özgüdür (daha
fazla ayrıntı için bkz. Bölüm 2.2).
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 23 / 63
2.1.8 Saha Araştırmasının Organizasyonu ve Saha Takımı
2004 yılında Mayıs'tan Haziran'a kadar sürmüş olan beş arazi çalışması sırasında,
uygun alanların örneği temsil gücü olanlarından numune alınmış, gözlemler, hem
numune alınan hem alınmayan ve hem de örnekleme uygun olmayan alanlar için not
edilmiştir. Her bir alan çalışması, 5-6 gün ve günde 12 saat olmak üzere yapılmıştır.
Gözleme ve örnekleme gün doğumundan gün batımına kadar sürdürülmüştür.
Takımlar hem yürümüş hem de araba kullanmıştır, bir yerden bir yere gitmek için
araba kullanılmış, çalışma alanında ise yukarıdaki bölümde açıklandığı gibi yürüyerek
dolaşılmıştır ve aynı zamanda yol üzerinde de bazı yerlerde durulmuş, sahaya daha
yakından bakılmış, uzmanların ilgilerini çeken olgular doğrultusunda da arabadan
inilmiş ve gözlemlerde bulunulmuştur. Saha araştırmasında karasal çalışma için
izlenen güzergahlar şöyledir:
1:
Çoruh Nehri Boyunca (özellikle Çoruhun yukarı havzasından
başlayarak) Kılıçkaya bölgesini de kapsayan, Barhal
kavuşumuna kadar.
2:
Barhal nehri boyunca ve Çoruh bölümünde, baraj alanına
kadar (ve su ile ilgili çalışmalar için Artvin baraj alanına kadar
nehrin aşağı tarafına).
3:
Oltu nehri boyunca (özellikle nehrin yukarı havzasından Çoruh
nehri kavşağına kadar), ihsan havzasını kapsayacak biçimde.
4:
Tortum nehri boyunca ( özellikle nehrin yukarı havzasından
Oltu kavşağına kadar.)
Su araştırmacıları da yukarıdaki güzergahları takip etmişlerdir. Kara ve su
araştırmacıları, ilgili alanları ayrı olduğundan, farklı araçlarla seyahat etmiştir. Karasal
flora ve fauna araştırmacıları da, farklı araçlarla seyahat etmiş ancak genellikle aynı
güzergahta yol almıştır. İki karasal araştırma ekibi (flora ve fauna) bazen aynı/yakın
bölgelerde beraber çalışmıştır (örneğin ulaşılabilir durumda olan yakın/örtüşen flora
ve fauna örneklem alanlarında).
Belirtilen bu dört ana güzergah boyunca hemen hemen tam gün karasal araştırmalar
yapılmıştır, ancak bu her zaman yukarıda değinilen düzen (sıra) içinde
gerçekleşmemiştir. Beklendiği gibi, uzun güzergahlarda (1, 2 ve 3. rotalar) ve ark.ne
göre yol ağının daha elverişsiz olduğu güzergahlarda (1. rota) bir günden fazla
zaman harcanmıştır.
Böylece, örnekleme çalışmalarının her bir gününde, çalışma alanında 20-30 km,
buna ek olarak Artvin’den (ya da Erzurum’dan) araziye kadar da 200 km yol kat
edilmiştir. (Çalışma ekibi genellikle Yusufeli’nin sınırlı konaklama imkanlarının
karşılayabileceğinden daha büyüktür.) Daha önce değinildiği üzere çalışma
alanındaki yollar, çok virajlı ve dar köy yollarıdır ve çalışma alanında gözlem için
müsaade edilen hız saate ortalama 30km’dir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 24 / 63
2004 yılı saha araştırması ve haritalama çalışmalarını yürüten ekip Tablo E.2.2’de
gösterilmiştir. Ekibin uzmanlık alanları ve sorumlu oldukları sahalar da bu tabloda
gösterilmiştir. Saha çalışmaları ve haritalama çalışmaları, üç ENCON yöneticisi
tarafından düzenlenmiş, bunlar aynı zamanda saha araştırmasında da yer almıştır.
(Biri doktora ve ikisi yüksek lisans derecesine sahiptir.) Bu uzmanlar, çevresel keşif
konusunda önemli deneyime sahiptir, 1998 ve 2002’deki çalışmalara da katılmıştır ve
bir hidroenerji projesinde yer almıştır.
Gazi Üniversitesi Biyoloji bölümünde profesör olan iki uzman botanikçi saha
araştırmasında görev almıştır. Her ikisi de “Türkiye Bitkilerinin Kırmızı Veri Kitabı”nın
araştırmacı-yazarlarındandır (Ekim ve ark., 2000) ve Türkiye üzerine önemli
deneyime sahiptir. Bahsedilen bilim adamlarından biri Gazi Üniversitesi Biyoloji
Bölüm Başkanıdır ve Türkiye’de bulunan sayısız yeni türü (özellikle endemikler)
ortaya çıkarmış ve yayınlamıştır. Aynı zamanda ENCON biyologları/çevre bilimcileri
de saha araştırmasında yer almıştır (kısmen flora/bitki örtüsü).
Karasal ekoloji, ornitoloji, su ekolojisi ve omurgasızlar konusunda uzman bir yardımcı
ve beş baş biyolog çalışmayı ENCON’un uzmanları ile beraber yürütmüştür. Bu bilim
adamlarından üçü Gazi Üniversitesi Biyoloji bölümünden ve üçü de Hacettepe
Üniversitesi Biyoloji bölümüne mensuptur. Bu bilim adamlarından biri ise Gazi
Üniversitesi’nde Rektör Yardımcısı olarak görev yapmaktadır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 25 / 63
Tablo E.2.2. 2004 Saha Ekibi
İsim
Alan
ENCON
İ. Haluk Çeribaşı, Ph.D.
Hüseyin Tekin, M.Sc.
Şelale Ataberk, M.Sc.
Erdinç Durmuş, B.Sc.
Çevre
Mühendisliği
Çevre
Mühendisliği
Çevre
Mühendisliği
biyoloji
Göktuğ Evin, B.Sc.
Hidroloji
mühendisliği
Burak Aksoy, B.Sc.
Jeoloji
mühendiliği
Sosyolog
Murat Öztürk, M.Sc.
Sorumluluk
Alan
1
Alan
2
Alan
3
Alan
4
Alan
5
(Mayıs)
(Haz)
(Tem)
(Ağu)
(Eyl)
Genel
koordinatör
Arazi Çalışması
koordinatörü
Teknik
koordinatör
Bitki Örtüsü,
yaşam alanları,
ve flora, GIS
uygulamaları
Yer kullanımı,
GIS
uygulamaları,
uzaktan
algılama ve
haritalama
jeoloji ve arazi
kullanımı
Sosyo Ekonomik
etkiler
•
GAZI
ÜNİVERSİTESİ
Prof. Metin Aktaş (Gazi
Üniversitesi Rektör
Yardımcısı)
Prof. Hayri Duman
(Biyoloji Bölümü Başkanı)
Prof. Zeki Aytaç
Assoc. Prof. Abdullah
Hasbenli
Üzeyir Çağlar, M.Sc.
Biyoloji (Zooloji)
karasal fauna ve
yaşam alanları
Biyoloji (Botanik) Bitki örtüsü
yaşam alanları,
( “Red Data Book
flora ve arazi
of Turkish
kullanımı
Plants”) kitabının
yazarlarından biri
biyoloji (Botanik) Bitki örtüsü,
yaşam alanları,
( “Red Data Book
flora ve arazi
of Turkish
kullanımı
Plants”) kitabının
yazarlarından biri
Biyoloji (Zooloji) Karasal fauna
ve yaşam
alanları
Biyoloji (Zooloji) Karasal fauna
ve yaşam
alanları
•
HACETTEPE
ÜNİVERSİTESİ
Asst. Prof. Zafer Ayaş
Prof. Füsun Erkakan
Biyoloji
(Ornitoloji)
Hidrobiyoloji
S. Cevher Özeren, Ph.D.
Hidrobiyoloji
• DİĞER
Yerel balıkçı
Doküman adı:
Kuşlar ve yaşam
alanları
Su faunası –
balık
Su faunası –
balık
Balık örnekleme
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 26 / 63
2.1.9. Uydu Görüntülerinin İşlenmesi ve Harita Hazırlıkları
Uydu görüntüleri Pansharper (60 cm,renkli, yüksek çözünürlükte) imajlardır. Bu
görüntüler yüksek çözünürlüklü (60 cm) siyah-beyaz rasterleri (pankromatik) nispeten
düşük çözünürlüklü (2.5-3 m) renkli multi-spektral görüntülerle birleştirir. Görüntüler
Temmuz 2004’te Quickbird’le çekilmiştir (yaklaşık 340 km2 lik bir alanı kapsar).
Görüntüler Digital Globe’dan satın alınmıştır. Uydu görüntüleri jeoreferanslanmış ve
ortorektifiye edilmiş görüntüler olarak alınmıştır (aynı haritaya resmi topoğrafik
haritaların projeksiyon ve koordinat sistemini oturtulmuştur).
Mevcut topoğrafik haritalar, coğrafi uydu görüntüleri ile birlikte, harita taslaklarını
hazırlamak için kullanılmıştır. Taslak haritalar arazi çalışmasında doğrulanmıştır ve
böylece güncel haritalar biçimlenmiştir. Bölgesel ölçekteki ormancılık, toprak ve arazi
kullanımı ve jeoloji haritaları da çalışma için önemli veritabanı bilgisi sağlamıştır.
Vejetasyon-habitat-arazi kullanımı çerçevesinde üç değişik harita hazırlanmıştır. Bunlar:
-
Bitki örtüsü türleri/habitat türleri haritası,
Fauna yaşam alanları ve habitat fonksiyonları haritası, ve
Arazi kullanımı ve prototip haritalardır.
Bitki örtüsü türleri/habitat türleri haritası
Gözlemlenen bitki örtüsü türleri ve toplulukları, 2004 Temmuz arazi gezisi sırasında
yerinde uydu görüntüsü-haritalar üzerinde işaretlenmiştir. Ağustos 2004'teki takip
eden arazi gezilerinde, tanımlanan endemiklerin dağılımı taslak haritalar üzerine
işaretlenmiştir. Daha sonra, taslak haritalar üzerindeki bitki örtüsü ve endemik
tasvirler, güncel bitki örtüsü haritalarını oluşturmak üzere sayısal veri tabanına
aktarılmıştır (sayısallaştırılmıştır).
Fauna yaşam alanları ve habitat fonksiyonları haritası
Fauna yaşam alanlarının haritalanması arazi kayıtlarına ve gözlemlere dayanır. GPS 2
koordinatları flora ve fauna çalışmaları sırasında kaydedilmiş, flora ve fauna
çalışmaları flora ve bitki örtüsü ve türleri verileri ile eşlenmesini sağlamıştır. Daha
sonra fauna örnekleri ve habitat türlerine dair gözlemleri birleştiren bir anahtarla
beraber önemli habitat türlerini ve fauna örneklerini ve gözlem konumlarını gösteren
haritalar flora ve fauna çalışmalarının veri ve gözlemlerinin birleştirilmesiyle
hazırlanmıştır.
Arazi kullanımı ve özellikleri haritası
Vadi yatağındaki tarımsal alanlar, özellikle de ekimi sınırlayan sarp topoğrafyaasının
çevirdiği alanlar, uydu görüntülerinde işaretlenerek sayısal ortama aktarılmıştır
(sayısallaştırılmış). Eylül 2004’te arazi kullanımı türleri ve değişiklikleri kaydetmek için
2
Saha araştırmalarında kullanılan GPS alıcılarının tür ve modelleri: (i) Garmin GPS, (ii) Magellan
Meridian Platinum GPS (D/C : S/N : 2703 / 17312), and (iii) Magellan Spor Trak GPS (D/C : S/N :
1404 / 29504).
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 27 / 63
ek bir arazi gezisi yürütülmüştür. Haziran 2004’teki arazi kullanımı Eylül’deki ile
karşılaştırılmış, bundan çıkarılanların uyumu hakkında, önceki dönem (MayısHaziran) arazi gözlemleri ile renkli uydu fotoğraflarına bakılmıştır. Renklerle
belirlenen arazi kullanımının, bölgede gözlemlenmiş olan ürün rotasyonuna göre
Eylül 2004’te gözlemlenen güncel arazi kullanımı ile her zaman eşleşmediği
saptanmıştır. Bu nedenle ürün rotasyonu örnekleri gözlemle olduğu kadar köylülerle
iletişim yolu ile de çalışılmıştır. Ek olarak, özel öneme haiz camiler, okullar, vb. gibi
kamusal altyapı tanımlanmış ve Eylül 2004 gezisinde haritalara yerleştirilmiştir.
Mümkün olduğunca köy muhtarı ve köylülerle iletişim kurularak, bu binaların güncel
kullanımı ve yapıları araştırılmıştır.
2.2. Fauna ve Bitki Örtüsü ile Arazi Kullanımı Çalışmalarının Metodolojisi
1990’larda bir çok yerli ve yabancı araştırmacının Karadeniz Bölgesi'ni çalışmış ve
bulgularını yayınlamış olmasından dolayı, bu bölgenin flora özellikleri daha iyi
bilinmektedir. Yine de bu çalışmaların bazıları kısa dönemli ve araştırmacıların kendi
ilgileri doğrultusunda, flora türlerinden bir takım örnekler toplanmasını kapsar.
Yusufeli flora ekibinin uzman biyologları da (bu çalışmanın araştırmacıları) temel
olarak akademik sebeplerle bölgede, bu biçimde kısa dönemli çalışmalar yürütmüştür
ve (Yusufeli flora çalışmalarından bağımsız olarak) yakın dönemde Yusufeli flora
çalışmalarının uzman biyologlarından birinin yönettiği çalışmalarda, aynı zamanda
Yusufeli çalışma alanında 2004 arazi çalışmasında da toplanan, yeni bir flora türü
bulunmuştur.
Yusufeli projesinin ve çalışma alanlarının yer aldığı, Çoruh Nehri Havzası'nın iklimi,
karasal iklim ve Karadeniz ikliminden etkilenmektedir. Karadeniz'in coğrafi koşulları,
kıyıya paralel uzanan dik dağlar sebebi ile, hava sıcaklığını etkilediği gibi kar ve
yağmur oranlarını da belirgin biçimde etkilemektedir. Doğu Karadeniz Bölgesi'nin kıyı
kesimi yıllık 1,000 mm ile tüm Türkiye’nin en yağışlı bölgesi iken iç kısımlar buna
oranla daha az yağış almaktadır.
Yusufeli Proje alanı Karadeniz'in iç kesiminde yer almaktadır. Çoruh Nehri'nin derin
vadisi, mikroklimatik şartlar yaratsa da, Çoruh Havzası'nda hava, onu çevreleyen
bölgelere göre daha ılımandır. Temel olarak Avrupa-Sibirya flora alanında olan proje
bölgesinin de dahil olduğu Çoruh Havzası bölgesinde, mikroklimatik koşullar nedeni
ile İran-Turan ve Akdeniz bölgesine özgü florasal elementler de görülmektedir.
Çalışma alanındaki daha önceki deneyimlere ve bölge hakkındaki genel bilgilere
dayanılarak, 2004 flora ve bitki örtüsü çalışması, çalışma alanında bitki örtüsünün en
iyi gözlemlenebildiği, Mayıs-Ağustos dönemlerinde yürütülmüştür.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 28 / 63
2.2.1. Araştırma
Kararlaştırılması
Bölümlemelerinin
ve
Flora
Örnekleme
Konumlarının
Yukarıda Bölüm 2.1’de detaylı olarak anlatıldığı gibi, coğrafi kapsam ve çalışma alanı
bir takım arazi gözlemleri ve önceki çalışmalardan edilen deneyim çerçevesinde
belirlenmiştir. Flora örnekleme alanlarının tespiti için, erişilebilirlik ve homojenlik
başlıca iki faktördür. Bu sebeple, örnekleme alanları, rastgele değil, çalışma alanı içinde,
bitki örtüsü türlerini en iyi temsil edecek şekilde bilinçli olarak seçilmiştir. Bitki örtüsü
türleri, 2002 yılında yapılan çalışmalar temelinde, değişik topoğrafik özelliklere göre
gözlemlenen bitki toplulukları arasında, sarih hatlar oluşturacak biçimde, önceden
gruplanmıştır.
•
•
•
Vadi yatağı
Vadi eteği
Vadi sırtları ve tepeler
2.2.2. Araştırma ve Örnekleme Metodları
Arazi gözlemlerinde, bitki örtüsü/habitat türleri Braun-Blanquet yaklaşımı temelinde
saptanmıştır. Birincil amaç, her örnekleme alanı için bütün bir tür listesi hazırlamaktır.
Bitki örtüsü bilinenler bazında yeniden bölünmüştür. Bitki örtüsü türleri için örnekleme
yapılacak yerler, bitki örtüsünün homojen olduğu alanların merkez bölgelerinden
seçilmiştir. Her örnekleme yeri için, örnekleme plotu, topluluktaki bütün türleri içine
alacak şekilde geniş tutulmuştur. Örneklenen alanı genişletebilmek için sayısız
örnekleme tekrar tekrar benzer alanlardan toplanmıştır.
Braun-Blanquet yöntemi çalışma alanındaki türlerin bir birbirlerine göre zenginliklerini ya
da çokluklarını belirlemek için kullanılmıştır. Zenginlik ve kapsam ölçütleri bu çalışmada
Braun-Blanquet yöntemine göre kullanılmıştır, şöyle ki:
Ölçek Tanım
5
Türler yeterince zengindirler ve alanın % 75100’ünü kaplamaktadır.
4
Türler yeterince zengindirler ve alanın %50-75’ini
kaplamaktadır
3
Türler yeterince zengindirler ve alanın %25-50’sini
kaplamaktadır
2
Türler yeterince zengindirler ve alanın %5-25’ini
kaplamaktadır.
1
Türler yeterince zengindirler, kaplanan alan dardır.
+
Türler yeterince zengin değildirler ve kaplanan alan
dardır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 29 / 63
GPS alıcıları, örnekleme sırasında koordinatları kaydetmek ve yüksekliği belirlemek için
kullanılmıştır. Bölüm 2.1’de detaylı alarak anlatıldığı gibi, örnekleme için bütün araçlar
kullanılmış ve erişilemeyen alanlardaki bitki örtüsü dürbün yardımı ile gözlemlenmiştir.
Sayısal fotoğraf makineleri bitki örtüsünün genel karakteristikleri ve endemiklerin
fotoğraflanması için kullanılmıştır. Örnekler, ileride incelenmek üzere, laboratuvarda
preslenmiş ve kurutulmuştur.
2.2.3. Türlerin Teşhisi
Flora envanteri için seçilen çalışma alanı arazi ekibi tarafından alandan toplanan
örneklere ve önceden bilinen, bu yüzden de örnek toplanmayan türler için ise gözlem
kayıtları baz alınarak ilan edilmiştir. Toplanan örnekler, daha sonraki incelemeler için
preslenmiş ve kurutulmuştur ve daha sonra ise örnekler “Flora of Turkey and the East
Aegean Islands” (Davis, 1965-1988) kitabına göre laboratuarda tanımlanmıştır.
Tanımlanan flora türleri listesi Brackens’a göre verilmiştir (Pteridophyta), açık
tohumlu bitkiler (Gymnospermae) ve kapalı tohumlu bitkiler (Angiospermae). Çalışma
alanının flora keşfi ailelerin alfabetik sıralamasına göre organize edilmiştir ve daha
sonra türler, İngilizce ve Türkçe isimlerinin ortak olması, (eğer varsa) bitki coğrafyası
bölgelerine göre, yükseklik dağılımlarına göre, endemikliğe göre (Türkiye için) ve
korunma/tehlike altında olma durumlarına göre ayrıştırılmıştır. Korunma ya da tehlike
altında olma durumları hem Türkiye hem de uluslararası alan için belirlenmiştir.
Türlerin endemikliği, bir geniş bölge için (Türkiye’de ya da Doğu Anadolu'da), bir de
dar bölge için ayrıştırılmıştır (çalışma alanı ve civarı için endemik [Yusufeli ve civarı,
Çoruh Nehri Vadisi, Artvin İli, ve Erzurum ili çevresi]). Türkiye’nin phytogeographic
bölgelerinin yaklaşık sınırları altta Şekil E.2.10'da gösterilmiştir.
Bitki örtüsü/habitat türleri, tanımlanan türler, gözlemlenen türler ve bunların izafi
zenginlikleri de flora envanterinde gösterilmiştir. Bitki örtüsü/habitat türleri, arazide
yapılan gözlemlerin Braun-Blanquet yaklaşımıyla değerlendirmesi ile tanımlanmıştır.
Tanımlanan fauna türlerinin izafi zenginliklerinin saptanması da arazi gözlemleri ve
Braun-Blanquet metodunun kullanılması ile yapılmıştır.
2.2.4. Korunma / Tehlike Altında olma
Küresel olarak tehlike altında olan flora (ve fauna) türleri, en son güncellenen
kriterlere ve IUCN (International Union for the Conservation of Nature ve Natural
Resources) 2003, CITES (Convention on International Trade in Endangered Types of
Wild Fauna ve Flora) 2004, ve BERN Convention (Convention on the Conservation of
Wildlife ve Natural Habitats) 2002 listelerine göre belirlenmiştir. Ek olarak, endemik
flora türleri için önemli olan ulusal durum “Red Data Book of Turkish Plants” (Türkiye
Bitkileri Kırmızı Kitabı – TBKK) (Ekim ve ark., 2000), kitabına göre belirlenmiştir, bu
IUCN 1994 yılı kategorilerine dayanmaktadır (ver 2.3).
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 30 / 63
1994 yılı için IUCN kategorileri şu şekildedir (ver 2.3):
CR: yüksek tehlike altında,
EN: tehlike altında,
VU: hassas,
LR(cd): Düşük risk-korumaya bağımlı,
LR(nt): Düşük risk-tehdide yakın,
LR(lc): Düşük risk-en az ilgi,
DD: Yetersiz veri,
NE: Değerlendirme dışı.
EUR.-SIB. (EUX.): Avrupa-Sibirya Bölgesi (Öksin alt bölgesi); Col.: Öksin alt
bölgesi Kolşik sektörü
MED.: Akdeniz Bölgesi (doğu Akdeniz bölümü); W.A.: batı Anadolu bölgesi; T.:
Toros bölgesi; A.: Amanos bölgesi.
IR.-TUR.: İran-Turan Bölgesi; C.A.: İç Anadolu; E.A.: Doğu Anadolu (Mes.:
Mezopotamya).
X.: Muhtemelen Avro-Sibirya bölgesinin Avrupa/Balkan alt bölgesi.
- - - -> Avrupa-Sibirya penetrasyonu. – – – –> Akdeniz penetrasyonu.
Şekil E.2.10. Türkiye'nin Bitki Dağılım Bölgeleri [Davis P.H, Harper P.C. ve
Hege, I.C. (eds.), 1971. Plant Life of South-West Asia. The Botanical Society of
Edinburgh.].
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 31 / 63
2.2.5. Bitki Örtüsü / Habitat Sınıflaması
Bitki örtüsü sınıflandırması gözleme dayanmaktadır. Bunun iki ana nedeni vardır: 1)
Türkiye’de bir ulusal bitki örtüsü sınıflandırma sistemi olmayışı ve 2) AB Habitatlar
Direktifi Ek 1 kategorilerinin, Yusufeli bitki örtüsü haritalama çalışmalarına uygulanmaya
çalışılmış olması ve bu sınıflandırmanın, çalışmanın amacı için çok sınırlı olduğuna karar
verilmesidir.
Çalışma alanındaki bitki örtüsü/habitat, şu başlıca türler altında sınıflandırılmıştır.
1- NEHİR KIYISI BOYUNCA VADİ
2- KURAKÇIL ÇALILAR
3- KAYALIK ALANLAR
4- STEP
5- ORMANLIK ALANLAR
6- TARIM ALANLARI
7- ÇIPLAK KAYALAR
Kurakçıl çalılar, araştırma bölgesinde yaygın olarak bulunan Paliurus spina-christi
(karaçalı) topluluklarını kapsar. Araştırma alanında gözlemlenen kimi kayalık
bölgelerde her hangi bir bitki örtüsü bulunmamaktadır, örneğin bu kayalar tamamen
çıplaktır. Bu nedenle kayalık bölgeler kayalık bölge bitki örtüsü (yukarıda no:3) ve
çıplak kayalar (yukarıda no:7) olmak üzere iki kategoriye ayrılmıştır. Stepler sadece
İşhan yakınlarında gözlemlenmiştir. Ormanlık bölgeler çoğunlukla baraj gölü
alanından daha yukarıda (700 m'nin üstü) bulunmaktadır.
2.2.6. Arazi Kullanımı Sınıflandırması (Gözleme Dayalı)
Arazi kullanımı sınıflandırması da gözleme dayanmaktadır. Yağmurla beslenen
tarlalarda yetiştirilen temel ürünler buğday ve arpadır. Sulanan tarlalar çoğunlukla nehir
yakınlarında bulunmaktadır. Mısır ve pirinç yaygın biçimde yetiştirilmektedir. Araştırma
sahasında en yaygın olarak bulunan sebzeler domates, salatalık, bezelye, yeşil biber ve
kabaktır. Meyve bahçelerinde elma, armut, üzüm, kayısı, incir, dut ve kiraz ağaçları
bulunmaktadır. Bu ağaçlar araştırma sahasının bütününü temsil etmektedir ancak
yerellikler itibariyle gözlemlenen kimi ufak değişiklikler vardır. Kılıçkaya civarında elma
baskınken Barhal ve Tekkale civarında üzüm ve Oltu-Tortum bölgesinde de kayısı
baskındır.
2.3. Fauna ve Habitat Çalışmalarının Metodolojisi
2.3.1. Memeliler
Saha araştırmaları sırasında fauna unsurlarının doğrudan gözlemine ek olarak yuva
alanları, ayak izleri, fauna unsurlarının dışkıları, beslenme alışkanlıklarının işaretleri
(yiyecek artıkları, yarı yenmiş meyveler, vs.) gibi diğer sınıflandırma araçları da
değerlendirmeye dahil edilmiştir. Küçük omurgalıların tanımlanması için ağlar ve
tuzaklar kullanılmıştır. Sahadaki daha büyük türlerin tanımlanması için optik araçlar
(dürbünler) kullanılmıştır. Küçük memelilerin yaşayan ve ölü numunelerini elde etmek
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 32 / 63
için uygun alanlara tuzaklar kurulmuştur. Yakalanan memeliler sabahın erken
saatlerinde toplanmış ve veri kaydedilmiştir.
2.3.2. Kuşlar
Kuşları tespit etmek ve kaydetmek için kuş gözlemleri (kuşun doğrudan gözlenmesi,
dinleme, sayım) uygun yerlerde yapılmıştır. Her bir yerdeki gözlemler 30 dakika
sürmüştür. Buna ek olarak yürüyüşler ve arabayla yapılan seyahatler esnasında da
sayımlar ve gözlemler yapılmıştır. Gözlemlenen yaşam alanları kadar habitat
kullanımı da (beslenme, yuvalama, gezinti için) kayıt altına alınmıştır. Gözlemler
güneşin doğuşundan batışına kadar sürmüştür. Gece kuşları için her ay güneşin
batmasından sonra en az bir gece alan araştırması gerçekleştirilmiştir. Yavrulayan
kuşlar için yuvalar, gençler ve yavrular doğrudan gözlenmiş ve kaydedilmiştir.
Yiyecek taşıyan, yuvaları için malzeme taşıyan ve çiftleşme sesleri çıkaran kuşlar da
gözlenerek yavrulama davranışı olarak kaydedilmiştir. Özellikle bölgeyi göçleri
sırasında kısa süreliğine ziyaret eden kuşları olduğu kadar yerel kuşları ve bölgede
daha uzun süre geçiren kuşları gözlemek amacıyla saha araştırmaları yazın son
dönemleri ile sonbaharda (Eylül) yapılmıştır. Haritalar ve GPS alıcıları dışında kuşları
gözlemek ve tanımlamak için şu araçlar kullanılmıştır:
a.
b.
c.
d.
e.
Teleskop (Nikon 20-60 x 80)
Dürbün (Pentax 16x24 ve Nikon 12x50)
Sayısal kamera ve teleskop adaptörleri
Sayaç
Saha tanımlama rehberleri
2.3.3. Herpetofauna (Sürüngenler ve İkiyaşamlılar)
Alan araştırmaları sırasında pek çok sürüngen türü elle yakalanmış ancak suda
yaşayan türler bir kepçe aracılığıyla tutulmuştur. İkiyaşamlılar da kepçe yoluyla
toplanmıştır. Sürüngen örnekleri taşların ve kayaların altından toplanmış ve
ikiyaşamlılar için yürütülen çalışmalar da yine taşların altından toplama yoluyla ve
nehir yatağına yakın yerlerde gerçekleştirilmiştir. Türlerin tanımlanabildiği durumlarda
örnek toplanmamış ve sadece gözlem yoluyla kayıt altına alınmış, aksi durumda ise
örnekler gün sonuna kadar saklanmış ve akşam eterli pamuğun bulunduğu
kavanozlarda öldürülmüştür. Örnekler etiketlenerek incelenmek üzere laboratuara
götürülmüştür.
2.3.4. Balık
Balıkçılık için 13 örnekleme istasyonunda iki yöntem kullanılmıştır. Yöntemlerin
seçiminde mevsimler ve derinlik ve berraklık gibi habitat koşulları, bitki örtüsü varlığı ve
akış hızı değerlendirilmiştir. Nehrin derin ve akış hızının yüksek olduğu durumlarda
balıklar Honda jeneratör (7.5 m yarıçaplı ve 5mm stretch mesh) ve jeneratöre bağlı 50 m
uzunluğunda anot ve katot kutuplu bakır uçlu elektroşok (220 V ve 500 W) yardımıyla
yakalanmıştır. Yakalanan balıklar laboratuara götürülene kadar yüzde 4 formaldehit
içinde tutulmuştur. Daha sonra balıklar 24 saat boyunca % 60-70 oranındaki alkol içinde
tutulmuş ve incelemeden önce suyla yıkanmıştır. Balık türlerinin tanımlanması Prof.Dr.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 33 / 63
Füsun Erk'akan tarafından yapılmıştır. Örneklerin ağırlıkları Schimadzu modeli 1 gr
hassasiyetinde 6000 gr kapasiteli bir teraziyle ölçülmüştür. Toplam uzunluk ve çatal
uzunluğu milimetrik cetvellerle cm olarak ölçülmüştür.
Balıkların yakalandığı yaşam alanlarının genel koşulları [su tabanının yapısı, minimum
ve maksimum derinlik, akış hızı, sıcaklık, elektrik iletkenliği (EC 25ºC), tuzluluk, pH ve
suyun bulanıklığı gibi değişkenler] gözlemlenmiş ve kaydedilmiştir. Sıcaklık, elektrik
iletkenliği (EC 25ºC), tuzluluk, pH ve suyun bulanıklığı çalışma sırasında ölçülmüştür. Su
sıcaklığı, tuzluluk ve elektrik iletkenliği ± 10 µS/cm hassasiyetinde YSI 33 model
SCTmeter ile ve pH da Orion 230 A model pH metre ile ölçülmüştür.
2.3.5. Omurgasızlar
Omurgasızlar büyük kısmı ağ kullanılarak, bazıları da elle toplanır. Kolayca zarar
görebilecek olan kanatlı örnekler içinde etil asetat olan kavanozlara yerleştirilir, diğerleri
ise içinde %70 oranında etil alkol olan kavanozlara konulur. Sahada tanımlanamayan
örnekler daha fazla araştırma için laboratuvara götürülür.
2.3.6. Ulusal ve Uluslararası Türler
Tanımlanan fauna türlerinin evrensel tehlike durumları IUCN (Uluslararası Çevre ve
Doğal Kaynakları Koruma Derneği) 2003’ün, CITES (Vahşi Fauna ve Flora’nın
Tehlike Altındaki Türlerinin Uluslararası Ticareti Sözleşmesi) 2004’ün ve BERN
Sözleşmesi (Yaban Hayatı ve Doğal Habitatları Koruma Sözleşmesi) 2002’nin en son
güncellenmiş kriter ve listelerine göre belirlenmiştir.
IUCN’nin Kırmızı liste Kategorileri ve Kriterleri son yıllarda kapsamlı olarak gözden
geçirilmiş ve düzeltilen Kategoriler ve Kriterler (versiyon 3.1) 2001 yılında
yayımlanmıştır. IUCN’nin Kırmızı Listesindeki tüm yeni değerlendirmeler ve yeniden
değerlendirmeler bu sistemi kullanır fakat yeniden değerlendirmeler henüz
tamamlanamamıştır. Ek C ve D’deki fauna tablolarındaki kategoriler IUCN’nin 1994
yılı (ver 2.3) kategorileridir. Karşılaştırma için hem 1994 yılı (ver 2.3) hem de 2001 yılı
(ver 3.1) kategorileri aşağıda verilmiştir:
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 34 / 63
IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve
IUCN Kırmızı Liste Kategorileri ve
Kriterleri, 1994 (ver. 2.3)
Kriterleri, 2001 (ver. 3.1)
EX: Extinct (Nesli tükenmiş)
EX: Extinct (Nesli tükenmiş)
EW: Extinct in the wild (Doğal ortamında EW: Extinct in the wild (Doğal ortamında
nesli tükenmiş)
nesli tükenmiş)
CR: Critically endangered (Kritik
CR: Critically endangered (Kritik
düzeyde tehlikede)
düzeyde tehlikede)
EN: Endangered (Tehlikede)
EN: Endangered (Tehlikede)
VU: Vulnerable (Zarar görebilir)
VU: Vulnerable (Zarar görebilir)
LR: Lower risk (Az riskli)
cd: concervation dependent
(korumaya bağlı)
NT: Near threatened (tehlikeye yakın)
nt: near threatened (tehlikeye
yakın)
LC: Least concern (düşük risk)
lc: least concern (düşük risk)
DD: Data deficient (Veri eksik)
DD: Data deficient (Veri eksik)
NE: Not evaluated (Değerlendirilmemiş) NE: Not evaluated (Değerlendirilmemiş)
Türkiye’de henüz fauna için ulusal kırmızı veri kitabı yoktur. Türkiye’deki fauna
durumunu derleyen en güncel çalışma Ali Demirsoy’a (2002) aittir. Bu çalışmadaki
tehlike kategorileri:
E : Tehlikede (Endangered);
Ex : Nesli tükenmiş (Extinct);
I : Bilinmiyor (In determinate);
K : Yetersiz bilinenler (Insufficient known);
nt : Yaygın bol olan, tehlikede olmayan (Widespread, abundant);
O : Tehlike dışı (Out of danger);
R : Nadir (Rare);
V : Tehdit altında, zarar görebilir (Vulnerable).
Tanımlanan karasal faunanın ulusal koruma statüleri Çevre ve Orman Bakanlığı’na bağlı
olan Merkez Av Komisyonu (MAK) (2004-2005) tarafından hazırlanan listelere göre
verilmiştir. Bunlar:
•
•
•
Ek 1: Avlanması yasak olup Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından koruma
altında olan vahşi türler;
Ek 2: Belirlenen yılın av sezonunda (yıllık güncellenen) avlanması yasak olup
MAK tarafından koruma altında olan av hayvanları; ve
Ek 3: Avlanması önceden belirlenen dönemlerde MAK tarafından serbest
bırakılan av hayvanları.
MAK’nun diğer ekleri avlanmanın yasaklandığı yerleri listeler. Çoruh Nehri Vadisi Yaban
Hayatı Koruma Alanı da bunlardan biridir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 35 / 63
Çalışma alanında tespit edilen balıklar için konulan balıkçılık kısıtlamaları Amatör
Balıkçılık Genelgesi’ne (2004-2006) göre konulmuştur. Bu genelge belirlenen bir dönem
boyunca (Artvin İli için 15 Nisan – 15 Temmuz) bir kişinin bir günde tutmasına izin
verilen balık sayısını (belirli büyüklükte) belirler ve aynı zamanda balık tutmanın
yasaklandığı bölgeleri belirtir. Barhal Nehri ile birleşen akarsular bunlar arasındadır.
3. SONUÇLAR
3.1. Flora ve Bitki Örtüsü
Flora
Saha çalışmalarının sonucu olarak, sahadan toplanan örneklerden ve saha grubu
tarafından görülen ve toplanmayan türlerin gözlem kayıtlarına göre 88 familyaya ait
509 bitki türü tespit edilmiştir. Flora listesinin tamamı Ek B’deki Tablo B1’de
verilmiştir. Bu 509 tür arasında 56 tanesi Türkiye için endemiktir (Tablo E.3.1). Bu
veriye göre çalışma alanının endemiklik oranı yaklaşık %10’dur ve bu oran
Türkiye’nin genel endemiklik oranından düşüktür (%30).
Tablo E.3.1. Endemik (Türkiye için) ve/veya Türkiye Kırmızı Veri Kitabı, IUCN, Bern,
CITES listelerine göre Çalışma Alanında Tespit Edilen Flora Türleri
TKVK 1
CR
EN
Endemik 4
6
5
9
6
3
25
Olmayan
1
–
–
–
–
–
FLORA Endemik
VU LR(cd) LR(nt) LR(lc) DD
BERN 2
CITES 3
Ek1 Ek2 Ek3
TOPLAM
NE
toplam
Ek1
2
–
56
–
–
–
–
56
–
–
1
1
–
2
–
3
1 TKVK (Türk Bitkilerinin Kırmızı Veri Kitabı) 1994 yılı (ver. 2.3) IUCN
kategorilerine dayanmaktadır. Bunlar; CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN:
Tehlikede, VU: Zarar görebilir, LR(cd): Az riskli - korumaya bağlı, LR(nt): Az
riskli - tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli - düşük risk, DD: Veri eksik, NE:
Değerlendirilmemiş. Çalışma alanında tespit edilen hiçbir flora türü IUCN
Kırmızı Listesinde değildir.
2 BERN (Bern Sözleşmesi [Avrupa Yaban Hayatı ve Doğal Habitatları Koruma
Sözleşmesi]). Ek1 : Dikkatli korunan flora türleri.
3 CITES (Vahşi Fauna ve Flora’nın Tehlike Altındaki Türlerinin Uluslararası
Ticareti Sözleşmesi). Ek1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin
ticaretine sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek2 : Nesli tükenme
tehlikesinde olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol
edilmesi gereken türler, Ek3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve
bunların ticareti CITES’in kontrolü altındadır.
4 Endemik: Türkiye için endemik.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 36 / 63
Çalışma alanında tespit edilen flora türlerinin Türkiye’deki dağılımı (ör. endemik
[Türkiye için] ve/veya Türkiye Kırmızı Veri Kitabı, IUCN, Bern, CITES listelerine göre)
Tablo B2’de (Ek B) verilmiştir. Çalışma alanında tespit edilen endemiklerin çoğu
geniş alana yayılmıştır (Türkiye ya da Doğu Anadolu), bununla birlikte bazıları da
çalışma alanı ve geniş çevresi (Yusufeli ve çevresi, Çoruh Nehri Vadisi, Artvin İli ve
komşusu Erzurum İli) için endemik olan bölgesel endemiklerdir ve bunlar daha sınırlı
dağılıma sahiptir. Bölge için endemik olan türler (bölge yukarıdaki gibi tanımlanmıştır:
Artvin – Erzurum illeri) şunlardır: Clypeola raddeana, Alyssum arvinense, Acer
divergens var. divergens, Seseli andronakii, Morina persica var. decussatifolia,
Anthemis calcarea, Centaurea pecho, Centaurea straminicephala, Centaurea hedgei,
Paracaryum artvinense, Paracaryum montbretii, Verbascum gracilescens, Veronica
oltensis, Micromeria elliptica ve Allium sosnowskyanum. Daha sınırlı dağılıma sahip
olan endemikler (ör. Çalışma alanı ve yakın çevresi için endemik) ise; Campanula
troegerae, Lathyrus woronowii, Sempervivum staintonii, Stachys sosnowskyi ve
Centaurea leptophylla.
2004 yılı saha çalışmalarının iki önemli keşfi –Yusufeli çalışma alanında- yeni
tanımlanan Ferula mervinii (nom.nud.) adlı flora türü ve Türkiye için yeni bir kayıt olan
Reseda globosa türüdür. Reseda globosa Yusufeli-Oltu yolunun Sakartepe civarında
750 – 800 m rakımda ve rezervuar su seviyesinin üzerinde bulunmuştur. Yeni
tanımlanan Ferula mervinii (nom.nud.) türü çalışma alanının birkaç yerinde (Çoruh
ana kolunu kesen güzergah 1 boyunca ve Barhal’ı kesen güzergah 2 boyunca) ve
aynı zamanda çalışma alanı dışında olan Tortum Gölü civarında bulunmuştur. Bu
türün çalışma alanındaki nüfusu 710 m rakımdan aşağıda bulunmak ve bu sebeple
Yusufeli Rezervuarı için su tutulması ile yok olacak olmakla birlikte yaklaşık 1000 m
rakımda Öğdem yolu üzerindeki ve çalışma alanı dışındaki Tortum Gölü civarındaki
popülasyonların yanı sıra çalışma alanı içinde 710 m rakımdan yukarıda başka
popülasyonlar da vardır.
Bu çalışma sırasında Clypeola raddeana, Alyssum artvinense, Acer divergens var.
divergens, Seseli andronakii, Morina persica var. decussatifolia, Anthemis calcarea,
Centaurea pecho, Centaurea straminicephala, Centaurea hedgei, Paracaryum
artvinense, Paracaryum montbretii, Verbascum gracilescens, Veronica oltensis,
Micromeria elliptica ve Allium sosnowskyanum gibi Türkiye’nin Florasına göre bir
veya iki yerde görülen türler farklı yerlerde bir daha bulunmuştur ve böylece bu
türlerin yetiştiği yeni yerler tespit edilmiştir. Örnek olarak Türkiye Florasında sadece
bir kayıdı olan Seseli andronakii türü sahada yaygın olarak ve oldukça iyi
popülasyonlarda bulunmuştur. Daha önceden sadece Tortum Gölü civarında
bulunduğu bilinen Centaurea straminicephala ve Verbascum gracilescens türleri Oltu
Nehri boyunca 600 – 1000 m rakımları arasında yaygın olarak gözlemlenmiştir. Buna
ek olarak; 1912 yılında Oltu Nehri çevreside bulunan, 1951 yılında Sosnowsky
(Davis, 1965-1988) tarafından yayımlanan ve yetersiz bilgi sebebiyle Türk Bitkileri
Kırmızı Veri Kitabı’nda (TKVK) veri eksik (DD) olarak sınıflandırılan Stachys
sosnowskyi türü Yusufeli – Oltu yolunun Ayvalı civarında yaklaşık 770 m rakımda
yeniden bulunmuştur. Bunlardan başka; önceden sadece Yusufeli Rezervuarı’nın
kurulacağı yerde olduğu bilinen Centaurea leptophylla ve Lathyrus woronowii türleri
yaklaşık 800 ila 1000 m rakım arasında birçok yeni yerde bulunmuştur ve böylece bu
türlerin havzada benzer habitatlarda bulunduğu ve bu sebeple literatürde
belirtildiğinden daha yaygın olduğu saptanmıştır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 37 / 63
Çalışma alanında tespit edilen tüm endemik türler Türk Bitkileri Kırmızı Veri
Kitabı’nda (TKVK) sıralanmıştır (Ekim ve ark., 2000):
• Stachys sosnowskyi ve Paracaryum montbretii adlı iki tür DD (Veri eksik)
kategorisindedir,
• Centaurea straminicephala, Centaurea leptophylla, Lathyrus woronowii, Ferula
mervinii (nom.nud.), Anthemis calcarea var. calcarea ve Anthemis calcarea
var. discoidea adlı altı tür CR (Kritik düzeyde tehlikede) kategorisindedir,
• Clypeola raddeana, Morina persica var. decussatifolia, Campanula troegerae,
Verbascum gracilescens ve Asperula virgata adlı beş tür EN (Tehlikede)
kategorisindedir,
• Centaurea hedgei, Linaria genistifolia subsp. artvinensis, Iris taochia, Acer
divergens, Sempervivum staintonii, Seseli andronakii, Bupleurum brachiatum,
Bupleurum schistosumi ve Centaurea pecho adlı dokuz tür VU (Zarar görebilir)
kategorisindedir,
• Alyssum artvinense, Chesneya elegans, Tripleurospermum fissurale,
Paracaryum artvinense, Veronica oltensis ve Salvia huberi adlı altı tür LR(cd)
(Az riskli - korumaya bağlı) kategorisindedir,
• Isatis erzurumica, Verbascum natolicum ve Ballota rotundifolia adlı üç tür
LR(nt) (Az riskli - tehlikeye yakın) kategorisindedir ve
• 25 tür LR(lc) (Az riskli - düşük risk) kategorisinde olmak üzere toplam 56
türdür.
Bunlara ek olarak endemik olmayan fakat dar alana yayılmış olan Reseda globosa
türü TKVK’da Kritik düzeyde tehlikede (CR) olarak sınıflandırılmıştır (Ekim ve ark.,
2000).
Çalışma alanında tespit edilen hiçbir flora türü, endemik veya değil, IUCN’nin Kırmızı
Listesindedir. Endemik olmayan bir tür (Orchis punctulata) Bern Sözleşmesi’nin
Ek1’ine dahildir. Bu tür aynı zamanda endemik olmayan Anacamptis pyramidalis ile
birlikte CITES’in Ek 2’sine dahildir. Her iki tür de Türkiye’de oldukça yaygındır.
Yusufeli çalışma alanı içinde bulunan en çok dikkat edilen flora türleri, ör. Bern ve
CITES’te listelenenlerin yanı sıra TKVK’da CR, EN, VU ve DD olarak sınıflandırılan
türler, EK E1’deki bitki örtüsü haritalarında gösterilmiştir. Bu önemli türlerin
gözlemlendiği yerler daire içine alınmış ve tür referans numaraları ile işaretlenmiştir
(harita klavuzunda verilmiştir). Şunu da belirtmek gerekir ki sadece bu daire içine
alınan yerler bu türlerin bulunduğu ya da gözlemlendiği yerler değildir, bu yerler bu
önemli türlerin topluluk olarak gözlemlendiği yerlerdir. Çalışma alanına baştanbaşa
yayıldıkları (Kılıçkaya civarı hariç) için Acer divergens var. divergens ve Seseli
andronakii adlı iki tür haritalarda hiçbir kapalı çokgen içinde gösterilmemiştir. Buna ek
olarak, yüksek dikkat kategorisindeki endemikler ile beraber bulunduklarından LR
kategorisindeki diğer birkaç endemik tür de haritada gösterilmiştir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 38 / 63
Bitki Örtüsü
Bölüm 2’de belirtildiği gibi, saha gözlemlerine göre çalışma alanı içindeki bitki örtüsü
toplulukları beş ana tip olarak sınıflandırılmıştır ve tarım alanları ve hiçbir şeyin
yetişmediği çıplak kayalıklar sırası ile altıncı ve yedinci kategorileri oluşturmaktadır:
1- NEHİR KIYISI BOYUNCA VADİ
3- KAYALIK ALANLAR
4- STEP
5- ORMANLIK ALANLAR
6- TARIM ALANLARI
7- ÇIPLAK KAYALAR
Çalışma alanı genellikle kayalık alanlardan ve taş yığınlarından (gevşek kaya ve
çakıllı dik eğimler) oluşmaktadır ve bu nedenle bitki örtüsü tipinde oldukça düşük
farklılığa sahiptir. Bununla birlikte aşağıdaki gibi 5 habitat kategorisine ait 13 bitki
örtüsü topluluğu tespit edilmiştir:
1- NEHİR KIYISI BOYUNCA VADİ YATAĞI
1.1 : Alnus glutinosa-Salix wilhelmsiana toplulukları
Kızılağaç-söğüt toplulukları
1.2 : Tamarix smyrnensis-Ficus carica toplulukları
Ilgın-incir toplulukları
1.3 : Salix wilhelmsiana-Tamarix smyrensis toplulukları
Söğüt-ılgın toplulukları
2.1 : Paliurus spina-christi-Acer divergens-Juniperus oxycedrus
toplulukları
Karaçalı-akçaağaç-ardıç toplulukları
2.2 : Paliurus spina-christi-Artemisia sp.-Cotinus coggyria toplulukları
Karaçalı-pelinotu-perukağacı toplulukları
3- KAYALIK ALANLAR
3.1: Micromeria elliptica-Stachys viscosa toplulukları
Topukçayı-otçayı toplulukları
3.2: Centaurea simplicicaulis-Micromeria elliptica toplulukları
Peygamberçiçeği-topukçayı toplulukları
3.3: Campanula troegerae-Centaurea pecho toplulukları
Çançiçeği-peygamberçiçeği toplulukları
4- BOZKIR
4.1 : Astragalus microcephalus-Centaurea straminicephala toplulukları
Geven-peygamberçiçeği toplulukları
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 39 / 63
5- ORMAN ALANLARI
5.1 : Juniperus excelsa-Juniperus oxycedrus-Ostrya carpinifolia
toplulukları
Bozardıç-ardıç-kayacık toplulukları
5.2 : Quercus petraea-Juniperus oxycedrus toplulukları
Meşe-ardıç toplulukları
5.3 : Juniperus excelsa-Ostrya carpinifolia toplulukları
Bozardıç-kayacık toplulukları
5.4 : Pinus sylvestris-Ostrya carpinifolia toplulukları
Sarıçam-kayacık toplulukları
Bu bitki örtüsü topluluklarının çalışma alanı içindeki yerlerini gösteren detaylı haritalar
EK E1’de sunulmuştur. (Şekil E.2.4 küçük ölçekli ve az detaylı bir versiyondur ve
sadece ana bitki örtüsü tiplerini gösterir [orman, kurakçıl bitki çalıları, vs.]). Bu bitki
örtüsü / habitat tiplerinin rakıma göre dağılımı (710 m olan rezervuar su seviyesi
aşağısı ve yukarısı) Şekil E.3.1 ve E.3.2’de ve Tablo E.3.2’de sunulmuştur. Bu
şekiller ve tablodan da görülebileceği gibi kurakçıl bitki çalıları ve kayalık alanlar
birlikte rezervuar alanının (<710 m rakım) yaklaşık %60’ını ve çalışma alanının (1000
m rakıma kadar) yaklaşık %70’ini kaplamaktadır. Tarım alanları çoğunlukla rezervuar
su seviyesinin altında (yaklaşık %20’si 710 m rakımdan aşağıda ve %10’dan az kısmı
710 m rakımdan yukarıda) bulunurken orman alanları genellikle 700 m rakımdan
yukarıda (%1’den az kısmı 710 m rakımdan aşağıda ve yaklaşık %10’u 710 m
rakımdan yukarıda) bulunmaktadır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 40 / 63
Vegetation/habitat type:
Vejetasyon/habitat türü
Bare rocks:
Forest areas:
Rocky
areas
(chasmophytic veg.):
Riverine vegetation:
Çıplak kaya
Ormanlık alan
Kayalık
alan
(kaya
bitkileri)
Nehir vejetasyonu
Other (water, alluvium,
settlement):
Cultivated areas:
Steppe:
Xerophyte shrubs:
Başka
(su,
yerleşim)
Tarım arazisi
Step
Kurakçıl çalılar
Area:
Alan
alluvial,
Şekil E.3.1. Çalışma Alanı İçindeki Ana Bitki Örtüsü / Habitat Tipleri
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 41 / 63
Yerleşim
Aluvyal
Su
Çıplak kaya
Nadas
Bahçeler (elma, armut, üzüm, kayısı, incir, dut, kiraz)
Sulamalı tarla (pirinç, mısır, sebze, kavun)
Kuru tarım (buğday, arpa)
toplulugu
toplulugu
toplulugu
topl.
topl.
toplulugu
toplulugu
toplulugu
topl.
topl.
toplulugu
toplulugu
toplulugu
Alan
Şekil E.3.2. Çalışma Alanı içindeki Bitki Örtüsü Toplulukları
Doküman Adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ
Doküman kodu:
Revizyon
Tarih:
ENC - YSF - CED- 02
E
Temmuz 2006
Ek E
Pg. 42 /63
Tablo E.3.2. Çalışma alanı içindeki Bitki Örtüsü Topluluklarının Rakıma göre Dağılımı
NEHİR
Kızılağaç- söğüt toplulugu
Ilgın-incir toplulugu
Söğüt-ılgın toplulugu
KURAKÇIL
ÇALILAR
Karaçalı-akçaağaç-katran ardıcı toplulugu
KAYALIK
ALANLAR
Topukçayı-Stachys viscosa toplulugu
Peygamberçiçeği-topukçayı toplulugu
Karaçalı-pelin-perukağacı toplulugu
Çançiçeği-peygamberçiçeği toplulugu
STEP
ORMANLIK
ALANLAR
Geven-peygamberçiçeği toplulugu
Boylu ardıç-katran ağacı-gürgen yapraklı kayacık
Sapsız meşe-katran ağacı topluluğu
Boylu ardıç-gürgen yapraklı kayacık topl.
Sarıçam-gürgen yapraklı kayacık topl.
TARIM
ARAZİSİ
Kuru tarım tarlaları
Sulamalı tarım tarlaları
Bahçeler
Nadas
ÇIPLAK
KAYA
Çıplak kaya
DİĞER
Su
Aluvyal
Yerleşim
TOPLAM
Çalışma alanı içinde tespit edilen bitki örtüsü topluluklarının detaylı tanımları aşağıda
verilmiştir. Bu toplulukların her birinin baskın türü ve bunların bolluğu ve kapladığı
alan Ek B’deki Tablo B3’te özetlenmiştir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 43 / 63
1- NEHİR KIYISI BOYUNCA VADİ YATAĞI
1.1 : Alnus glutinosa-Salix wilhelmsiana [Kızılağaç-söğüt toplulukları]
Bu topluluklar Barhal Nehri (Yusufeli – Barhal arası) ve Güngörmez Deresi (Tekkale
– Dörtkilise arası) boyunca görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Alnus
glutinosa subsp. glutinosa, Salix wilhelmsiana, Sambucus nigra, Ficus carica ve Salix
triandra’dır. Bu ağaçların üzerinde Clematis vitalba, Rubus canescens, Vitis sylvestris
ve Periploca graeca gibi tırmanıcı türler bulunur. Ağaçların altındaki çalılıklarda
Juncus inflexus, Eleocharis palustris, Carex pendula, Agrostis gigantea, Mentha
longifolia ve Sambucus ebulus gibi yüksek su ihtiyacı olan bitkiler bulunur.
1.2 : Tamarix smyrnensis-Ficus carica toplulukları [Ilgın-incir toplulukları]
Bu topluluklar çoğunlukla Çoruh ve Oltu Nehirlerinin birleştiği noktadan başlayan ve
Oltu Nehri boyunca uzanan kısımda görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri;
Tamarix smyrnensis, Euonymus europaeus, Ulmus glabra, Cotinus coggyria, Salix
wilhelmsiana, Punica granatum, Sambucus nigra, Ficus carica ve Salix
pedicellata’dır. Bu ağaçların üzerinde Clematis vitalba, Rubus canescens ve Vitis
sylvestris gibi tırmanıcı türler bulunur. Ağaçların altındaki çalılıklarda Agrostis
gigantea, Mentha longifolia, Sambucus ebulus, Typha laxmannii, Bolboschoenus
maritimus, Brachypodium pinnatum ve Trachomitum venetum gibi bitkiler bulunur.
1.3 : Salix wilhelmsiana-Tamarix smyrensis toplulukları [Söğüt-ılgın toplulukları]
Bu topluluklar çoğunlukla Oltu – Yusufeli – Tortum yol kavşağından başlayıp Oltu
Nehri boyunca ve aynı zamanda İspir tarafına doğru Çoruh Nehri boyunca uzanan
kısımda görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Tamarix smyrnensis, Cotinus
coggyria, Salix wilhelmsiana, Sambucus nigra ve Ficus carica’dır. Bu ağaçların
üzerinde Clematis vitalba, Rubus canescens ve Vitis sylvestris gibi tırmanıcı türler
bulunur. Ağaçların altındaki çalılıklarda Agrostis gigantea, Mentha longifolia,
Sambucus ebulus, Typha laxmannii, Bolboschoenus maritimus, Brachypodium
pinnatum ve Trachomitum venetum gibi bitkiler bulunur.
2- KURAKÇIL BİTKİ ÇALILARI
2.1 : Paliurus spina-christi-Acer divergens-Juniperus oxycedrus toplulukları [Karaçalıakçaağaç-ardıç toplulukları]
Bunlar çalışma alanı içerisindeki en yaygın bitkiden oluşmaktadır. Bu topluluklar vadi
yatağı ve aynı zamanda tepe üstleri gibi toprak örtüsü bulunan gevşek malzemeye
(taş, çakıl yığını) sahip oldukça hafif eğimlerde olmak üzere Çoruh Nehri Havzası’nın
her yerinde görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Paliurus spina-christi,
Juniperus oxycedrus, Colutea armena, Cotinus coggyria ve Acer divergens
(endemik)’dır. Bu topluluklardaki flora yapısı Clypeola raddeana, salvia rosifolia, Iris
galatica, Genista aucheri, Seseli andronakii, Stachys viscosa subsp. odontophylla,
Vicia woronowii, Haplophyllum armenum, Ballota rotundifolia, Bupleurum schistosum
and Alyssum artvinense gibi oldukça çeşitli ve endemik türlerden oluşmaktadır. Bu
endemikler arasında Vicia woronowii yerel yayılma için endemiktir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 44 / 63
2.2 : Paliurus spina-christi-Artemisia sp.-Cotinus coggyria toplulukları [Karaçalıpelinotu-perukağacı toplulukları]
Bu topluluklar çoğunlukla Oltu – Yusufeli – Tortum yol kavşağından başlayıp Oltu
Nehri boyunca uzanan kısımda görülür. Baskın olan ağaç ve ağaçsıl türleri; Paliurus
spina-christi, Cotinus coggyria, Acer divergens (endemik), Cotoneaster nummularia
ve Rosa canina’dır. Bu topluluklardaki flora yapısı da oldukça çeşitli ve çok az
dağılmış olan endemik Verbascum gracilescens ve Türkiye’de ilk kez bulunan
Reseda globosa’nın yanısıra Astragalus ornithopodioides, Ephedra major, Scutellaria
orientalis, Teucrium polium, Asperula glomerata, Artemisia austriaca, Artemisia
spicigera, Centranthus longiflorus, Lepidium lyratum, Veronica armena, Eryngium
campestre ve Coronilla orientalis gibi yaygın türler içermektedir.
3- KAYALIK ALANLAR
3.1 : Micromeria elliptica-Stachys viscosa toplulukları [Topukçayı-otçayı toplulukları]
Bunlar çalışma alanı içindeki en yaygın kaya bitkisi topluluğunu oluşturmaktadır. Bu
topluluklar Çoruh Ve Oltu akarsularının ana kolları boyunca kayalık alanlarda
bulunmaktadır. Bu topluluklar içinde en yaygın türler; Stachys viscosa subsp.
odontophylla (endemik), Centaurea pecho (endemik), Veronica oltensis (endemik),
Seseli andronakii (endemik), Astragalus taochicus, Clypeola raddeana (endemik) ve
Micromeria elliptica (endemik)’dir. Buna ek olarak; Oltu nehri vadisindeki Ayvalı
çevresinde metamorfik kayalarda Stachys sosnowskyi türü bulunmuştur. Bu tür Oltu
Nehri çevresinde ilk defa 1912 yılında bulunan ender gözlemlenen endemik bir türdür
ve bu çalışmada -yaklaşık 100 yıl sonra- tekrar bulunmuştur. Bu toplulukları oluşturan
türlerin endemiklik oranı oldukça yüksektir.
3.2 : Centaurea simplicicaulis-Micromeria elliptica toplulukları [Peygamberçiçeğitopukçayı toplulukları]
Bu topluluklar Çoruh ve Oltu nehirlerinin birleştiği noktadan başlayıp Çoruh Nehri
boyunca İspir tarafına uzanan bölgedeki kayalık alanlarda bulunur. Bu topluluklar
içindeki yaygın türler; Centaurea simplicicaulis, Saxifraga paniculata subsp.
cartilaginea, Micromeria elliptica (endemik), Micromeria fruticosa subsp. serpyllifolia,
Onosma tenuiflorum, Campanula betulifolia (endemik), Thymus sipyleus subsp.
rosulans, Clypeola raddeana (endemik), Veronica oltensis (endemik) ve Seseli
andronakii (endemik)’dir. Bu kaya bitkisi toplulukları oluşturan türlerin endemiklik
oranı da oldukça yüksektir.
3.3
:
Campanula
troegerae-Centaurea
peygamberçiçeği toplulukları]
pecho
toplulukları
[Cançiçeği-
Bu topluluklar Barhal Nehri boyunca (Yusufeli – Barhal arasında) 600 – 1000 m
rakımda bulunur. Bu topluluktaki türler; Campanula troegerae (endemik), Centaurea
pecho (endemik), Centaurea simplicicaulis, Saxifraga paniculata subsp. cartilaginea,
Aster colchicus, Myosotis alpestris subsp. alpestris, Veronica oltensis (endemik),
Teucrium polium ve Micromeria fruticosa subsp. Serpyllifolia’dir. Bu kaya bitkisi
topluluklar içindeki endemiklik oranı da oldukça yüksektir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 45 / 63
4- BOZKIR
4.1 : Astragalus microcephalus-Centaurea straminicephala toplulukları [Gevenpeygamberçiçeği toplulukları]
Bu bozkır toplulukları çoğunlukla Oltu Nehri boyunca bulunur. Baskın türler; Artemisia
austriaca, Artemisia spicigera, Lepidium lyratum, Paliurus spina-christi, Cotinus
coggyria, Acer divergens (endemik), Cotoneaster nummularia, Rosa canina,
Eryngium campestre, Teucrium polium, Caragana grandiflora, Kochia prostrata,
Peganum harmala, Ephedra major, Ferula szowitsiana, Lepidium vesicarium, Bungea
trifida, Acantholimon acerosum, Veronica armena, Hedysarum huetii, Astragalus
microcephalus, Centranthus longiflorus ve Stipa caragana’dir. Bu topluluklar içindeki
floristik yapı oldukça çeşitlidir ve Verbascum gracilescens, Seseli andronakii, Phlomis
armeniaca, Salvia rosifolia, Centaurea straminicephala ve Ballota rotundifolia gibi
sınırlı dağılmış bölgesel endemik türler içerir.
5- ORMAN ALANLARI
Çalışma alanı içindeki orman örtüsünü oluşturan bitki toplulukları çoğunlukla 700 m
rakımın üstünde bulunur. Çalışma alanı içindeki en önemli orman toplulukları
şunlardır:
5.1
: Juniperus excelsa-Juniperus oxycedrus-Ostrya
[Bozardıç-ardıç-kayacık toplulukları]
carpinifolia
toplulukları
Bu karma ormanlar genellikle Çoruh Nehri vadisinde 800 m rakımın üzerinde bulunur.
Bu topluluklar içindeki baskın ağaç ve funda türleri; Juniperus excelsa, Juniperus
oxycedrus, Ostrya carpinifolia, Populus tremula ve Rosa canina’dır. Bu karma
ormanların çalıları ise Helianthemum nummularium, Anthemis tinctoria, Ballota
rotundifolia (endemik), Lonicera caucasica, Sanguisorba minor, Alyssum artvinense
(endemik), Centaurea hedgei (endemik), Teucrium chamaedrys, Teucrium polium,
Astragalus microcephalus, Coronilla orientalis, Dactylis glomerata and Salvia rosifolia
gibi türlerden oluşur.
5.2 : Quercus petraea-Juniperus oxycedrus toplulukları [Meşe-ardıç toplulukları]
Bu karma ormanlar çoğunlukla Çevreli ve Alanbaşı köyleri çevresinde ve 700 ila 1000
m arası rakımda bulunur. Bu topluluklar içindeki baskın tür ise Quercus petraea’dır.
Quercus petraea’ya ek olarak Juniperus oxycedrus, Ostrya carpinifolia, Acer
divergens, Paliurus spina-christii, Rhamnus pallasii ve Cotinus cogyria gibi funda ve
ağaçsıl türleri bulunur. Bu toplulukların çalı ve açıklıklarında Seseli andronakii
(endemik), Ballota rotundifolia (endemik) and Phlomis armeniaca (endemik) gibi
endemikler de bulunur.
5.3 : Juniperus excelsa-Ostrya carpinifolia toplulukları [Bozardıç-kayacık toplulukları]
Bu karma orman toplulukları genellikle Çoruh Nehri vadisinde 800 m rakımın üstünde
bulunur. Baskın ağaç ve funda türleri; Juniperus excelsa, Ostrya carpinifolia, Populus
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 46 / 63
tremula ve Rosa canina’dır. Bu karma orman topluluklarının çalılarında ise Alyssum
artvinense (endemik), Centaurea simplicicaulis, Pelargonium endlicherianum,
Lathyrus woronowii (endemik), Teucrium chamaedrys, Teucrium polium, Coronilla
orientalis, Dactylis glomerata ve Salvia rosifolia gibi türler bulunur.
5.4 : Pinus sylvestris-Ostrya carpinifolia toplulukları [Sarıçam-kayacık toplulukları]
Bu karma orman toplulukları Yusufeli – Barhal arasında yaklaşık 900 ila 1000 m
rakımda bulunur. Bu topluluklar içindeki baskın ağaç ve funda türleri; Pinus sylvestris,
Ostrya carpinifolia, Juniperus excelsa, Juniperus oxycedrus, Populus tremula ve
Rosa canina’dır. Bu karma orman topluluklarının çalılarında ise Helianthemum
nummularium, Anthemis tinctoria, Ballota rotundifolia (endemik), Sanguisorba minor,
Alyssum artvinense (endemik), Teucrium chamaedrys, Teucrium polium, Bupleurum
brachiatum, Lathyrus woronowii (endemik), Coronilla orientalis, Thymus sipyleus
subsp. rosulans, Dactylis glomerata ve Salvia rosifolia gibi türler bulunur.
6- TARIM ALANLARI
Çalışma alanının çoğu kısmı sarp ve kayalıktır ve bu yüzden tarım alanları genellikle
nehir kıyısında yer alır. Bu alanlarda sulu tarım arazileri egemen olmakla birlikte
sınırlı miktarda da olsa kuru tarım da uygulanmaktadır. En önemli meyve ağaçları;
Olea europaea (zeytin), Malus sp. (elma), Morus alba, M. nigra (dut), Ficus carica
(incir), Vitis vinifera (üzüm), Cydonia oblonga (ayva), Pyrus sp. (armut), Persica
vulgaris (şeftali), Armeniaca vulgaris (kayısı) and Prunus domestica (erik)’dır ve en
önemli sulanan ürün ve sebzeler ise Oryza sativa (pirinç), Phaseolus vulgaris
(fasülye), Zea mays (mısır) and Lycopersucum esculantum (domates)’dur.
3.2. Kara ve Su Faunası ve Habitatları
Halk ile yapılan görüşmelerden elde edilen bilgiler ve literatür araştırmasının yanı sıra
saha örneklemeleri ve gözlemlere göre çalışma alanında 161 omurgasız türe (55
familyaya ait ) ek olarak, toplam 24 memeli türü (12 familyaya ait), 79 kuş türü (30
familyaya ait), 8 sürüngen türü (3 familyaya ait), 2 ikiyaşamlı türü (2 familyaya ait) ve
12 kuş türü (3 familyaya ait) saptanmıştır. Karasal faunanın tam listesi Ek C’de
C1’den C4’e kadarki tablolarda ve omurgasızların listesi Tablo C5’te verilmiştir. Balık
türlerinin listesi ise Ek D’deki Tablo D.1’de verilmiştir.
Çalışma alanı içinde saptanan IUCN, Bern ve CITES listelerindeki fauna türlerinin
sayıları Tablo E.3.3’te özetlenmiştir. 125 türün dışında, 102 (%82) tür Bern
Sözleşmesi’nin Ek 2 veya Ek 3’ünde listelenirken sadece 29 (%23) tür IUCN’nin
herhangi bir Kırmızı Listesi’nde ve sadece 18 (%14) tür CITES eklerinde
sınıflandırılmıştır. Kuşlar, sürüngenler ve ikiyaşamlılar çalışma alanında saptanan
Bern’de listelenen türlerin çoğunluğunu oluşturmaktadır ve bunların yüzde 92’si (89
türde 82’si) ya Ek 2’de ya da Ek 3’tedir. Buna sebep ise Bern Sözleşmesi’nin tüm
ikiyaşamlı ve sürüngen türlerini ve insan yerleşimi için zararlı veya bağımlı olan 11 tür
dışında hemen hemen tüm kuş türlerini koruma altına almasıdır. Çalışma alanı içinde
saptanan IUCN ve CITES listelerindeki karasal fauna türlerinin Türkiye içindeki
dağılımı Ek C’deki Tablo C.6’da verilmiştir. Tablo C6’dan da anlaşılabileceği gibi bu
türlerin büyük bir kısmı Türkiye’nin her yerinde görülebilir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 47 / 63
Tablo E.3.3. Çalışma alanında Saptanan IUCN, Bern ve CITES Listelerindeki Fauna
Türleri
IUCN 1
Memeli
Kuş
Sürüngen
Ikiyaşamlı
Balık
CR
EN
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
BERN 2
VU LR(cd) LR(nt) LR(lc) DD
3
–
–
–
–
–
–
–
–
–
4
1
–
–
–
17
–
–
–
2
–
–
–
–
2
NE
toplam
–
–
–
–
–
24
1
4
CITES 3
Ek 2 Ek 3 Ek 1 Ek 2 Ek 3
8
57
5
1
–
10
15
3
1
2
–
–
–
2
16
–
–
–
–
–
–
1 IUCN (IUCN Kırmızı Listesi – IUCN 2003. Tehlike altındaki Türlerin 2003 IUCN
Kırmızı Listesi. <www.redlist.org>. 06 Ocak 2004 tarihinde indirilmiştir.) IUCN
Kırmızı Liste Kategorileri ve Kriteri son yıllarda kapsamlı bir düzeltmeye
uğramış ve gözden geçirilen Kategoriler ve Kriter (3.1 versiyonu) 2001 yılında
yayımlanmıştır. IUCN Kırmızı Listesi üzerindeki tüm yeni değerlendirmeler ve
yeniden değerlendirmeler bu sistemi kullanır, yine de yeniden değerlendirmeler
henüz tamamlanabilmiş değildir. Yukarıdaki tablodaki (ve Ek Cve D’deki fauna
tablolarındakiler) kategoriler IUCN’nin 1994 yılı kategorileridir (ver 2.3). Bunlar;
CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN: Tehlikede, VU: Zarar görebilir, LR(cd): Az
riskli - korumaya bağlı, LR(nt): Az riskli - tehlikeye yakın, LR(lc): Az riskli düşük risk, DD: Veri eksik, NE: Değerlendirilmemiş. Sonuç olarak şunu da
belirtmek gerekir ki Türkiye’deki fauna için ulusal bir kırmızı veri kitabı yoktur.
2 BERN (Bern Sözleşmesi [Avrupa Yaban Hayatı ve Doğal Habitatları Koruma
Sözleşmesi]. Ek 2: Titiz korunan fauna türleri; Ek 3: Korunan fauna türleri.
3 CITES (Vahşi Fauna ve Flora’nın Tehlike Altındaki Türlerinin Uluslararası
Ticareti Sözleşmesi). Ek 1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin
ticaretine sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek 2 : Nesli tükenme
tehlikesinde olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol
edilmesi gereken türler, Ek 3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve
bunların ticareti CITES’in kontrolü altındadır.
Karasal Fauna
Daha önce de belirtildiği gibi, çalışma alanında beş önemli baskın bitki örtüsü tipi
gözlemlenmiştir. Fauna türlerinin örnekleme ve/veya gözlem yerleri (Şekil E.2.6
karasal örnekleme/gözlem yerlerini daha küçük ölçekli haritada göstermektedir) ile
birlikte çalışma alanı içindeki habitat tiplerini (bitki örtüsünü baz alan) gösteren
haritalar Ek E2’de sunulmuştur. Çalışma alanı içinde tespit edilen fauna türlerinin tam
listesi karasal fauna için Ek C’de C1’den C5’e kadarki tablolarda ve balıklar için Ek
D’deki Tablo D1’de verilmiştir.
Memeliler
Ek C’deki Tablo C1’de de görüldüğü gibi, çalışma alanı içinde 12 familyaya ait toplam
24 memeli türü tespit edilmiştir. On dört memeli türü direkt gözlem ve/veya
örnekleme ile ve yetişme alanları, izleri ve dışkıları gözlemlenerek tespit edilmiştir.
Dört tür yani gelincik, Avrasya porsuğu, gri ayı ve Alp dağ keçisi, direkt olarak
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 48 / 63
gözlemlenmemiş fakat yöre halkı tarafından bildirilmiştir. Literatür bilgisi de bu türlerin
bölgede bulunduğunu belirtmektedir. Saha çalışmaları sırasında bölgede
gözlemlenmemiş veya yöre halkı tarafından bildirilmemiş olmasına rağmen beş ilave
tür (kır faresi, küçük nal yarasası ve Akdeniz nal yarasası, büyük fare kulaklı yarasa
ve kakım), literatür bilgisine göre çalışma alanında görülebilir olarak hesaba
katılmıştır.
Küçük memeliler (kahverengi yabani tavşan, Kafkas sincabı, orman fındık faresi ve
fare ve sıçanlar) meyve bahçelerinde ve bahçelerde, etoburlar (sansar, tilki, kurt ve
çakal) yerleşim yerleri yakınlarındaki kayalık alanlarda ve çalılıklarda, böcekçiller
(kirpi) su kenarındaki meyve bahçeleri ve çalılıklarda ve ağır hayvanlar (yabani keçi,
Capra aegagrus) yerleşim yerlerinden uzakta yüksek rakımlardaki sarp alanlarda
gözlemlenmektedir.
Çalışma alanında tespit edilen memelilerin ulusal ve uluslararası kritere göre koruma
ve tehlike statüleri Türkiye içindeki dağılımları ve ekonomik önemleri ile birlikte
aşağıdaki Tablo E.3.4’te özetlenmiştir.
Ulusal ve uluslararası kritere göre, küçük nal yarasası, Akdeniz nal yarasası ve
yaban keçisi en yüksek koruma statüsüne sahip üç memeli olup her üçü de Bern
Sözleşmesi’nin Ek 2’si içindedir ve IUCN Kırmızı Listesi’nde (1994 yılı kategorileri ve
kriteri baz alınarak [ver 2.3]) Zarar Görebilir (VU) olarak sınıflandırılmıştır. Üç memeli
de Türkiye Çevre ve Orman Bakanlığı’nın (ÇOB) koruması altındadır ve bu nedenle
Merkez Av Komisyonu’nun [MAK] Ek 1’inde avlanması yasaklanmış tür olarak yer
almaktadır. Bölüm 2’de (Bölüm 2.1.2) daha önce belirtildiği gibi, Yusufeli proje sahası
kısmen bir yaban hayatı koruma alanının (Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Koruma Alanı)
içindedir (Şekil E.2.1’e bakınız) ve burada koruma altındaki en önemli türler dağ
keçisi (yaban keçisi, Capra aegagrus) ve Alp dağ keçisi (Rupicapra rupicapra)’dir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 49 / 63
Tablo E.3.4. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki
Memeliler
IUCN1 BERN2 CITES3 A.D.4 H.R.5
Türkiye
İçindeki
Dağılımı
Ekonomik
Önemi
MEMELİLER
Küçük nal
yarasası
Akdeniz nal
yarasası
VU
Ek 2
–
V
Ek 1
VU
Ek 2
–
V
Ek 1
VU
Ek 2
–
nt/E
Ek 1,
Ek 2
LR/nt
Ek 2
–
V
Ek 1
LR/nt
Ek 2
–
V
Ek 1
Kafkas sincabı
LR/nt
Ek 2
–
R/I
Ek 1
Orman fındık
faresi
LR/nt
Ek 3
–
R
Ek 1
Kurt
LR/lc
Ek 2
Ek 2
R(V)
Ek 1
Gri ayı
LR/lc
Ek 2
Ek 2
V
Ek 1
Alp dağ keçisi
LR/lc
Ek 3
–
nt/E
Ek 1,,
Ek 2
Kirpi
LR/lc
–
–
nt
Ek 1
Kahverengi
yabani tavşan
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 3
Cüce yarasa
LR/lc
Ek 3
–
V
–
Yaban keçisi
Büyük fare
kulaklı yarasa
Uzunkanatlı
yarasa
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
Türkiye’nin
her yerinde
G, GB, KB,
KD Anadolu
Toros
Dağları,
Karadeniz
Dağları’nın
bazı
kısımları,
D Anadolu
Türkiye’nin
her yerinde
Türkiye’nin
her yerinde
Karadeniz,
Marmara
Türkiye’nin
her yerinde
Türkiye’nin
her yerinde
Türkiye’nin
her yerinde
KD Anadolu;
Munzur, Ağrı
ve Tendürek
dağları,
ErzurumBingol ve
Van illeri
Türkiye’nin
her yerinde
Türkiye’nin
her yerinde
Türkiye’nin
her yerinde
Yok
Yok
Eti ve kürkü
için avlanıyor
Yok
Yok
Kürkü için
avlanıyor
Yok
Kürkü için
avlanıyor
Kürkü için
avlanıyor
Eti ve kürkü
için avlanıyor
Yok
Av hayvanı
Yok
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 50 / 63
Memeliler (Devamı)
Avrasya
porsuğu
LR/lc
Ek 3
–
R
Ek 2
Küçük gelincik
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 2
Kakım
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 2
Ağaç sansarı
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 3
Kaya sansarı
LR/lc
Ek 3
–
nt
Ek 3
Cüce kır faresi
LR/lc
Ek 3
–
nt
–
Tilki
LR/lc
–
–
nt
Ek 3
Çakal
LR/lc
–
–
nt
Ek 3
Türkiye’nin
her yerinde
Türkiye’nin
her yerinde
D Anadolu,
Karadeniz
Marmara,
Ege,
D Anadolu,
Karadeniz
KD Anadolu,
Trakya
Marmara,
K Anadolu
Türkiye’nin
her yerinde
Tüm kıyı
alanları,
GD Anadolu
Zararlı
Yok
Kürkü için
avlanıyor
Kürkü için
avlanıyor
Kürkü için
avlanıyor
Yok
Kürkü için
avlanıyor
Yok
1 IUCN (1994 yılı kategorileri (ver 2.3)). CR: Kritik düzeyde tehlikede, EN:
Değerlendirilmemiş.
2 BERN – Ek 2: Titiz korunan fauna türleri; Ek 3: Korunan fauna türleri.
3 CITES – Ek 1: Nesli tükenme tehlikesinde olan türler. Bu türlerin ticaretine
sadece olağanüstü durumlarda izin verilir, Ek 2 : Nesli tükenme tehlikesinde
olmayan fakat ticaretin yaşamlarını etkilememesi için kontrol edilmesi gereken
türler, Ek 3: En az bir ülkede koruma altında olan türler ve bunların ticareti
CITES’in kontrolü altındadır.
4 A.D. (Ali Demirsoy’un tehlike statüsü, 2002). E : Tehlikede (Endangered); Ex :
Nesli tükenmiş (Extinct); I : Bilinmiyor (In determinate); K : Yetersiz bilinenler
(Insufficient known); nt : Yaygın bol olan, tehlikede olmayan (Widespread,
abundant); O : Tehlike dışı (Out of danger); R : Nadir (Rare); V : Tehdit altında,
zarar görebilir (Vulnerable).
5 H.R. (Merkez Av Komisyonu’nun [MAK] av sınırlamaları, 2004-2005) Ek 1:
Avlanması yasak olup Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altında olan
vahşi türler; Ek 2: Belirlenen yılın av sezonunda (yıllık güncellenen) avlanması
yasak olup MAK tarafından koruma altında olan av hayvanları; Ek 3: Avlanması
önceden belirlenen dönemlerde MAK tarafından serbest bırakılan av hayvanları.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 51 / 63
Kuşlar
Çalışma alanında direkt örnekleme ve gözlem (kuş gözlem kafesleri Ek C’deki Şekil
C1’de gösterilmiştir) ile tespit edilen 30 familyaya ve 12 sınıfa ait toplam 79 kuş Tablo
C2’de (Ek C) listelenmiştir. Bunların içinde 47 tanesi (%58) serçegillerden olup 33
tanesi (%42) serçegillerden değildir. Sarp kayalık uçurumlardan düz vadi yataklarına
kadar alanda uygun beslenme ve yuvalama habitatları bulunduğu için çalışma
alanındaki kuş türü yapısı yırtıcılardan serçelere kadar oldukça homojendir. Çalışma
alanında tespit edilen kuşlar aynı zamanda çalışma alanının dışında bulunan Çoruh
Nehri Vadisi’nde de bulunmaktadır. Bunların çoğu Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde de
yaygındır. Çoğu da (yaklaşık %60’ı [79’dan 47’si]) Türkiye’nin yerli kuşlarıdır.
Yaklaşık %30’u (79’dan 25’i) yaz ziyaretçisi olup geri kalan %10 (79’dan 7’si) ise kış
ziyaretçisidir. Bunlar transit göçmen kuşlar ve çeşitli statüdeki (Türkiye içinde hem
yerli hem de göçmen/transit) kuşlardır.
Çalışma alanında tespit edilen kuşlar çoğunlukla vadi yatağında; nehrin ağaçlıklı
sahili boyunca, tarım alanları ve yerleşim yerleri yakınlarında (çoğu nehre yakın olan)
gözlemlenmiştir. Fundalıklar, doğal ve yarı doğal otlaklar, bozulmuş ve doğal orman
alanları, seyrek ağaçlı ve çalılı kayalık alanlar ve çıplak kayalık bayırlar kuşların
gözlemlendiği diğer habitat tipleridir. Sahada tespit edilen kuşlar birden fazla tip
habitat kullanırlar, yine de yüksek rakımlardaki karma ormanlarda, seyrek ağaçlı ve
çalılı kayalık alanlarda ve çıplak kayalık alanlarda sadece yırtıcılar gözlemlenmiştir.
Yine de tespit edilen raptorlar sonbahar göçünde çalışma alanını “mola yeri” olarak
kullanmazlar. Bunun yerine yırtıcıların çalışma alanının üzerinde >1000 m rakımdan
uçarak geçtikleri gözlemlenmiştir.
79 kuştan kırk dokuzu (%75) çalışma alanı içinde yavrulama davranışı (yuvalar,
yavrular ve gençler, çiftleşme çağrıları, yuva yapmak için yiyecek ve malzeme
taşıyan kuşlar) sergilemektedir. Yavrulayan kuşların üçte ikisi (59’dan 40’ı)
yavrulamak için hem rezervuar alanını (<700 m rakım) hem de çevresini (700 ila 100
m rakım, bazı yırtıcılar aynı zamanda >1000 m rakım) kullanmaktadır. Dokuzu yırtıcı
olan geri kalan 19 yavrulayan kuş ise sadece rezervuar su seviyesinin üzerinde
(>700 m rakım) yavrulama davranışı sergilemektedir.
Çalışma alanında tespit edilen kuşların ulusal ve uluslararası kritere göre koruma ve
tehlike statüleri Türkiye’deki statüleri (yerli, göçmen, transit ve nadir) ile birlikte
aşağıda Tablo E.3.5’te özetlenmiştir. Daha önce belirtildiği üzere, zararlı veya insan
yerleşimine bağlı olan 11 kuş dışındaki tüm kuşlara ya Ek 2’de ya da Ek 3’te yer
veren Bern Sözleşmesi ile hemen hemen tüm kuşlar koruma altına alınmıştır.
Çalışma alanında tespit edilen yırtıcılar en yüksek koruma statüsüne sahiptir ve hepsi
Bern Sözleşmesi’nin Ek 2’sinde ve aynı zamanda CITES’in Ek 2’sinde ve Merkez Av
Komisyonu’nun [MAK] Ek 1’inde yer almaktadır. Yine de sadece bir yırtıcı, Türkiye’de
yerli statüsündeki siyah akbaba (Aegypius monachus), IUCN’nin Kırmızı Listesi’nde
(1994 yılı kategorileri ve kriterine göre [ver 2.3]) “az riskli - tehlikeye yakın” (LR:nt)
olarak sınıflandırılmıştır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 52 / 63
Tablo E.3.5. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Kuşlar
Tür
sayısı1
IUCN2
BERN3
Ek 2: 11
tür
CITES4 H.R.5
Türkiye’
deki
Statüsü6
KUŞLAR
Seçegillerden
olmayan
Accipitridae
Doğanlar,
Kartallar,
Çaylaklar
11
LR(nt):
1 tür
Falconidae
Kartalgiller
3
–
Strigidae
Baykuşlar
2
–
Ciconiidae
Leylekler
1
–
Çullukgiller
Scolopacidae Bataklık
çullukları
1
–
Ek 2: 1tür
–
Meropidae
Arı yiyenler
1
–
Ek 2: 1 tür
–
Coraciidae
Kargalar
1
–
Ek 2: 1 tür
–
Upupidae
İbibikler
1
–
Ek 2: 1 tür
–
2
–
Ek 2: 2 tür
–
2
–
Ek 2: 1 tür
Ek 3: 1 tür
–
1
–
Ek 3: 1 tür
–
Ağaçkakan
lar
Kara
sağanlar
Guguk
kuşları
Picidae
Apodidae
Cuculidae
Ek 2: Ek 1: Y: 8 tür
11 tür 11 tür YG: 4 tür
Y: 1 tür
Ek 2: 3 Ek 1: 3
YG: 1 tür
tür
tür
G: 1 tür
Ek 2: 2 Ek 1: 2
Ek 2: 2 tür
Y: 2 tür
tür
tür
Ek 1: 1
Ek 2: 1 tür
–
YG: 1 tür
tür
Ek 2: 3 tür
Ardeidae
Balıkçıllar
1
–
Ek 3: 1 tür
–
Columbidae
Güvercinle
r, Kumrular
3
–
Ek 3: 3 tür
–
Phasianidae
Sülünler,
Keklikler
2
–
Ek 3: 2 tür
–
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
Ek 1: 1 Y:1 tür
tür KG: 1 tür
Ek 1: 1
tür
Ek 1: 1
tür
Ek 1: 1
tür
Ek 1: 2
tür
Ek 1: 2
tür
Ek 1: 1
tür
Ek 2: 1
tür
Ek 2: 1
tür
Ek 3: 2
tür
YG: 1 tür
YG: 1 tür
YG: 1 tür
Y: 2 tür
YG: 2 tür
YG: 1 tür
Y: 1 tür
Y: 2 tür
YG: 1 tür
Y: 1 tür
Ek 3: 2
YG: 1 tür
tür
G: 1 tür
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 53 / 63
Tablo E.3.5. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Kuşlar
(devamı)
Serçegiller
Hirundinidae
Kırlangıçlar
Peygambe
r kuşları,
Motacillidae
İncir
kuşları
Su
Cinclidae
karatavukl
arı
Troglodytidae Çalıkuşları
Çalıbülbüll
Sylviidae
eri
Baştankara
Paridae
lar
Sıvacıkuşl
Sittidae
arı
Sarı asma
Oriolidae
kuşları
Örümcek
Laniidae
kuşları
Tarlakuşlar
Alaudidae
ı
3
–
Ek 2: 3 tür
–
Ek 1: 3 tür YG: 3 tür
3
–
Ek 2: 3 tür
–
Y: 1 tür
G: 1 tür
1
–
Ek 2: 1 tür
–
Ek 1: 1 tür
1
–
Ek 2: 1 tür
–
Ek 1: 1 tür Y: 1 tür
1
–
Ek 2: 1 tür
–
3
–
Ek 2: 3 tür
–
2
–
Ek 2: 2 tür
–
1
–
Ek 2: 1 tür
–
2
–
Ek 2: 2 tür
–
2
–
Turdidae
Ardıçlar
10
–
Fringillidae
İspinozlar
4
–
Emberizidae
Kiraz
kuşları
3
–
Corvidae
Kargalar,
Alakargalar
7
–
Ek 2: 1 tür
Ek 3: 1 tür
–
Passeridae
Serçeler
3
–
Ek 3: 2 tür
–
Sturnidae
Sığırcıklar
1
–
–
–
Ek 2: 1 tür
Ek 3: 1 tür
Ek 2: 9 tür
Ek 3: 1 tür
Ek 2: 3 tür
Ek 3: 1 tür
Ek 2: 2 tür
Ek 3: 1 tür
–
–
–
–
Ek 1: 1 tür
Ek 2: 1 tür
Ek 1: 9 tür
Ek 3: 1 tür
Ek 1: 3 tür
Ek 2: 1 tür
Ek 1: 2 tür
Ek 2: 1 tür
Ek 1: 1 tür
Ek 2: 1 tür
Ek 3: 5 tür
Ek 2: 2 tür
Ek 3: 1 tür
Ek 2: 1 tür
Y:1 tür
Y: 2 tür
Y: 6 tür
YG: 6 tür
Y: 4 tür
Y: 2 tür
YG: 1 tür
Y: 7 tür
Y: 3 tür
Y: 1 tür
1 Tür sayısı – Çalışma alanında tespit edilen familyaya ait toplam tür sayısı.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 54 / 63
6 Türkiye’deki Statüsü (N.Turan, 1990) – Y : Yerli türler, YG : Yazın gelen türler,
KG : Kışın gelen türler, G : Göçmen kuşlar, N : Nadir kuş türleri.
Sürüngenler ve Ikiyaşamlılar
Çalışma alanında direkt örnekleme ve gözlem ile toplam olarak sekiz sürüngen türü
(üç familyaya ait) ve toplam olarak iki ikiyaşamlı türü (iki familyaya ait) tespit
edilmiştir. Bu sürüngen türleri arasında dört tanesi kertenkele ve dört tanesi ise
yılandır. Yılanlardan sadece bir tanesi (Kör burunlu engerek, Vipera lebetina)
zehirlidir. Tespit edilen sürüngen ve ikiyaşamlılar Ek C’de sırasıyla Tablo C3 ve Tablo
C4’te listelenmiştir.
Çalışma alanında tespit edilen ikiyaşamlılar nehir yatakları çevresinde
gözlemlenmiştir. Sürüngenler ise tarla gibi düz alanların yanısıra kayalık ve taşlı
alanlarda ve aynı zamanda nehir ve akıntı kenarlarında bulunmuştur. Şunu da
belirtmek gerekir ki sürüngenler çalışma alanının çoğunu kaplayan az bitkili dik
eğimleri tercih etmemektedir.
Çalışma alanında tespit edilen sürüngen ve ikiyaşamlıların ulusal ve uluslararası
kritere göre koruma ve tehlike statüleri Türkiye içindeki dağılımları ve ekonomik
önemleri ile birlikte aşağıda Tablo E.3.6’da özetlenmiştir. Daha önce de belirtildiği
gibi, tüm sürüngen ve ikiyaşamlılar, Ek 2 veya Ek 3 içinde, Bern Sözleşmesi’nin
koruması altındadır. Yine de çalışma alanında tespit edilen hiçbir sürüngen veya
ikiyaşamlı IUCN’nin Kırmızı Listesi’ne dahil değildir. Tespit edilen tüm sürüngen ve
ikiyaşamlılar Türkiye’nin her yerinde veya doğu bölgelerinde yaygındır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 55 / 63
IUCN1
BERN2
CITES3
A.D.4
H.R.5
Sürüngen ve İkiyaşamlılar
–
Ek 2
–
nt
Ek 1
–
Ek 2
–
nt
Ek 1
Su yılanı
–
Ek 2
–
nt
Ek 1
Kırmızı yılan
–
Ek 2
–
nt
Ek 1
Kör kurunlu
engerek
–
Ek 2
–
nt
Ek 1
Karina kuyruklu
kaya
kertenkelesi
–
Ek 3
–
nt
Ek 1
Cüce yılan
–
Ek 3
–
nt
Ek 1
Kırmızı
kertenkele
–
Ek 3
–
–
Ek 1
–
Ek 2
–
nt
–
–
Ek 3
–
nt
–
Türkiye
İçindeki
Dağılımı
Ekonomik
Önemi
SÜRÜNGENLER
Balkan yeşil
kertenkelesi
Yılan gözlü
kertenkele
İKİ
YAŞAMLILAR
Yeşil
karakurbağası
Bataklık
kurbağası
Türkiye’nin her
yerinde
Türkiye’nin her
yerinde
Türkiye’nin her
yerinde
Özellikle D
Anadolu’da
Adana ili ve
çevresi, GD ve
D Anadolu
Karadeniz
kıyısı ve
çevresi
Erzurum ili
Türkiye’nin her
yerinde
Trabzon,
Artvin,
Erzurum, Ağrı,
Kars ve Van
illeri
Türkiye’nin her
yerinde
Türkiye’nin her
yerinde
Yok
Yok
Yok
Yok
Zehiri
kullanılab
ilir
Yok
Yok
Yok
Yok
Yok
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 56 / 63
4 A.D. (Ali Demirsoy’un tehlike statüsü, 2002). E : Tehlikede (Endangered); Ex :
Nesli tükenmiş (Extinct); I : Bilinmiyor (In determinate); K : Yetersiz bilinenler
(Insufficient known); nt : Yaygın bol olan, tehlikede olmayan (Widespread,
abundant); O : Tehlike dışı (Out of danger); R : Nadir (Rare); V : Tehdit
altında, zarar görebilir (Vulnerable).
Omurgasızlar
Çalışma alanında direkt örnekleme ve gözlem ile tespit edilen 55 familyaya ve 9
sınıfa ait toplam 161 omurgasız türü Tablo C5’te (Ek C) listelenmiştir. Tespit edilen
omurgasızlar aynı zamanda çalışma alanının dışında olan Çoruh Nehri Vadisi’nde de
bulunmaktadır. Çoğu Türkiye’de yaygındır. Çalışma alanının çoğunu kaplayan az
bitkili dik eğimlere ve nehir yataklarının yanındaki ekili tarlalara bağlı olarak çalışma
alanında özel öneme sahip bir omurgasız türü tespit edilmemiştir.
Sucul Fauna
Çoruh Nehri’nin ana kolu ve bunun en büyük kolu olan Oltu Nehri çalışma alanı
içindeki en önemli nehir yataklarıdır. Oltu Nehri birleşiminden sonra yıllık ortalama
akış yaklaşık iki katına çıkar ve Yusufeli Barajı da Çoruh ve Oltu nehirlerinin birleşim
noktasının yaklaşık 800 m akış aşağısına kurulacaktır. Dikkate değer diğer büyük
akarsular ise Barhal ve Tortum nehirleridir. Barhal Nehri, Yusufeli baraj sahasının
yaklaşık dokuz kilometre akış yukarısında Çoruh Nehri’nin sol kıyısı ile karşılaşır. Oltu
ve Çoruh nehirlerinin birleşme noktasının yaklaşık yedi kilometre akış yukarısında ise
Tortum Nehri Oltu Nehri’nin sol kıyısına bağlanır.
Su örneklemesi; Çoruh, Oltu, Tortum ve Barhal nehirleri ve aynı zamanda bu
nehirlere bağlanan daha küçük akarsular üzerindeki toplam 13 istasyonda (Bölüm
2’deki Şekil E.2.7’ye bakınız) yürütülmüştür. Çalışma alanında tespit edilen balık
türlerinin tam listesi Ek D’deki Tablo D1’de verilmiştir. Her istasyondaki toplam tutuş
ve balıkların morfometrik ölçümleri ise sırası ile Ek D’deki Tablo D2 ve Tablo D3’te
verilmiştir. Tespit edilen balık türlerinin Türkiye içindeki dağılımı Tablo D4’te
özetlenmiştir. Ek D’deki Tablolar D5, D6 ve D7’de ise sırası ile su örnekleme
istasyonlarındaki saha gözlemleri, örnekleme istasyonlarının özellikleri ve
istasyonlardaki su kalitesi ölçümleri sunulmaktadır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 57 / 63
Çalışma alanında çoğunlukla cyprinid balığı yakalanmıştır (yakalanan 11 balık
türünden 8’i). Bunlar; sazangiller (Cyprinidae) familyasından olan Alburnoides
bipunctatus fasciatus (schneider), Barbus tauricus escherichi (bıyıklı balık), Capoeta
capoeta sieboldi (saçaklı siraz), Capoeta tinca (siraz), Leuciscus cephalus orientalis
(Avrupa tatlısu kefalı), Chondrostoma colchicum (karaburun) ve Chalcalburnus
chalcoides (Tuna inci balığı) ve Cobitidae familyasından olan Orthrias sp
(Taşısıran)’dır. (Cobitidae familyasına ait türler Türkiye’de gözden geçirilmektedir, bu
nedenle bu çalışmada bundan Orthrias sp. gibi bahsedilmiştir.) Som balığı (Salmo
trutta labrax [Karadeniz som balığı], Salmo trutta macrostigma [kahverengi alabalık]
ve egzotik tür Oncorhyncus mykiss [gökkuşağı alabalığı]) sadece Barhal Nehri’nde
yakalanmıştır (Table D2). Som balığının sadece Barhal Nehri’nde bulunmasının
sebebi muhtemelen nehrin kollarının nispeten daha az kirli suyu sağlamasındandır
(Çoruh Nehri’nin anakoluyla karşılaştırıldığında). Kahverengi alabalık yavrulamak için
nehrin yukarılarına doğru yol alırken, Karadeniz som balığı yumurtlamak için
Karadeniz’e dökülen nehirlere – Çoruh gibi – göç eder. Dalyanlardan kaçan
gökkuşağı alabalığı – Türkiye için – egzotik bir türdür.
Çalışma alanında tespit edilen balık türlerinin ulusal ve uluslararası kritere göre
koruma ve tehlike statüleri Türkiye içindeki dağılımları ve ekonomik önemleri ile
birlikte aşağıda Tablo E.3.7’de özetlenmiştir. Tuna inci balığı ve schneider Bern
Sözleşmesi’nin Ek 3’ünde yer alırken, Tuna inci balığı aynı zamanda IUCN Kırmızı
Listesi’nde veri eksik (DD) olarak sınıflandırılmıştır. Sazanbalığı da IUCN Kırmızı
Listesi’nde veri eksik (DD) olarak sınıflandırılmıştır. Karadeniz som balığı (Salmo
trutta labrax) korunan bir türdür ve yakalanması tüm yıl boyunca yasaklanmıştır.
Dahası, Barhal Nehri ile birleşen akarsularda da balık avlamak yasaklanmıştır.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 58 / 63
Tablo E.3.7. Çalışma alanında Tespit Edilen Ulusal ve Uluslararası Nitelikteki Balık
Türleri
1
Tuna inci balığı
Schneider
Sazanbalığı
Avrupa tatlısu
kefalı
Karadeniz som
balığı
Kahverengi
alabalık
Gökkuşağı
alabalığı
Bıyıklı balık
Siraz
Siraz (Capoeta
capoeta
capoeta)
Karaburun
Taşısıran
2
3
Türkiye
İçindeki
Dağılımı
4
IUCN
BERN
CITES
F.R.
DD
Ek 3
–
*
LR/lc
Ek 3
–
*
DD
–
–
8
LR/lc
–
–
*
–
–
–
– **
–
–
–
3
–
–
–
10
–
–
–
–
–
–
*
*
–
–
–
*
–
–
–
–
–
–
*
*
K Ege, D
Karadeniz,
Marmara
Marmara, K
Ege, Karadeniz,
Orta
Anadolu’nun K,
D ve GD
Anadolu
Marmara, K
Ege, Karadeniz,
Orta
Anadolu’nun K
Türkiye’nin her
yerinde
D Karadeniz
G Marmara, D
Karadeniz, D
Anadolu,
Akdeniz
Egzotik tür
D Marmara,
Orta
Anadolu’nun K,
Karadeniz
Karadeniz, Orta
Anadolu’nun K
Ekonomik
Önemi
Bölgesel
Yok
Türkiye’nin
her yerinde
Bölgesel
Türkiye’nin
her yerinde
Türkiye’nin
her yerinde
Bölgesel
Bölgesel
Bölgesel
Bölgesel
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 59 / 63
4 F.R. (Balıkçılık Sınırlamaları, Amatör Balıkçılık Genelgesi’ne göre, 2004 –
2006). Belirli bir dönem süresince (Artvin İli için 15 Nisan – 15 Temmuz) bir günde
bir kişi tarafından tutulmasına izin verilen balık sayısını (belirli bir büyüklükte)
belirtir. *: Belirtilen dönem süresince bir kişi bir günde toplam olarak en fazla 10
balık tutabilir (bir türde ya da birkaç türde). ** : Karadeniz som balığı (Salmo trutta
labrax) koruma altındaki bir türdür ve tutulması yasaklanmıştır.
3.3. Alan Kullanımı
Daha önce de belirtildiği gibi, çalışma alanındaki alan kullanımını etkileyen en önemli
faktör dik topoğrafyadır. Çalışma alanı içindeki alan kullanımını gösteren harita Ek E3’te
sunulmuş ve aşağıdaki Tablo E.3.8’de özetlenmiştir. Tarım alanları, çoğunlukla sulu
tarım tarlaları, genellikle nehrin kenarında, ör. 710 m rakımın altında ve dolayısıyla
rezervuar alanı içinde bulunmaktadır. Daha yüksek rakımlarda sulu tarım tarlalarının
yerini meyve bahçeleri alır. Ormanlık alanlar ise genellikle 700 m rakımın üstünde
bulunur.
Tablo E.3.8’den de görülebileceği gibi, rezervuar alanının yaklaşık üçte biri kayalık
alandır ve yaklaşık dörtte biri ise çalı ve bozkır bitkileri ile kaplıdır. Tarım alanları
rezervuar alanının yaklaşık beşte birini kaplar. Sulu tarım arazileri yaklaşık %18 ile
rezervuar alanının baskın alan kullanım tipidir. Meyve bahçeleri sulu tarım arazilerinin
yaklaşık yarısını (594 ha’ın 285 ha’ı) kaplar ve sebze, mısır ve pirinç tarlaları diğer
yarısını oluşturur. Yağmur ile sulanan tarlalar rezervuar alanının yaklaşık %2’sini
oluşturur ve ormanlar %1’den daha az yer kaplar.
Mısır ve pirince ek olarak domates, salatalık, fasülye, yeşil biber ve lahana gibi sebzeler
sulu tarım arazilerinden elde edilen en önemli ürünlerdir. Sebzeler aynı zamanda sulu
tarım arazileri gibi nehrin kenarında bulunan seralarda da yetiştirilir. Meyve bahçelerinde
elma, armut, üzüm, kayısı, incir, dut ve kiraz gibi karışık meyve ağaçları vardır. Kılıçkaya
çevresinde elma ağaçları, Olur – Oltu – Tortum bölgesinde kayısı ağaçları ve Barhal –
Tekkale bölgesinde ise üzüm egemendir. Ayrıca sınırlı miktarda kuru tarım da
uygulanmaktadır ve buğday ve arpa en önemli ürünlerdir.
Şekil E.3.3’te tarımsal parsel ölçüleri, ürün tipine göre alanı bölerken belirlendiği gibi, m2
cinsinden verilmiştir. Bu nedenle parsel ölçüleri mülkiyeti göstermemektedir. Rezervuar
alanı içindeki tarımsal parsellerin (<710 m rakım) yaklaşık %55’ini oluşturan tarımsal
parsellerin büyüklükleri çoğunlukla 100 ila 500 m2 arasında değişmektedir.
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 60 / 63
Şekil E.3.4 ve E.3.5’te özel ve kamu arazilerinin parsel büyüklükleri verilmiştir. Parsel
büyüklükleri uydu görüntülerine göre belirlenmiştir ve bu nedenle özel araziler için
parsel büyüklükleri mülkiyeti göstermemektedir. Rezervuar alanı içindeki özel arazi
parsellerinin (<710 m rakım) yaklaşık %50’sini oluşturan özel arazilerin parsel
büyüklükleri çoğunlukla 25 ila 75 m2 arasındadır. Rezervuar alanı içindeki kamu
arazilerinin (<710 m rakım) yaklaşık %50’sini kaplayan kamu arazilerinin parsel
büyüklükleri ise çoğunlukla 100 ila 500 m2 arasındadır.
Tablo E.3.8. Çalışma Alanı İçindeki Alan Kullanımı
TARIM
Sulu
Bahçe
Sebze
Mısır
Pirinç
Yonca
Kuru
Buğday
Arpa
Nadas
Otlak
YERLEŞİM
Özel mülk
Kamu arazisi
DİĞER
Altyapı (yol, elektrik)
Devlet kurumu – askeri alanlar
Orman arazisi
Nehir vejetasyonu
Çalılar ve step
Kayalık alanlar
Su
Aluvyal
TOPLAM
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 61 / 63
Yüzde (%)
Tarımsal Parsel Büyüklüğü
A: Parsel alanı (m2)
Şekil E.3.3. Tarımsal Parsel Büyüklükleri (mülkiyeti göstermeyen)
Yüzde (%)
Özel Arazi Parsel Büyüklükleri
Şekil E.3.4. Özel Arazi Parsel Büyüklükleri (mülkiyeti göstermeyen)
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 62 / 63
Yüzde (%)
Kamu Arazisi Parsel Büyüklükleri
Şekil E.3.5. Kamu Arazisi Parsel Büyüklükleri
Doküman adı:
Doküman kodu:
Revizyon :
Tarih:
F
Temmuz 2006
Ek E
Sf 63 / 63

Yusufeli CED - Ek E - RevF - Temmuz 2006

Transkript

Benzer belgeler

yusufeli barajı ve hes projesi - Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü

Nihon Kohden Cardiolife-Defibrilatör Donanımı Kullanma Talimatı

Kaçkarlar (30 Ağustos 2005 Zafer Tırmanışı) 26 Ağustos

Bilgisayar Atölyesi Teknisyeni Görev Tanımı TEK/201/GR-001

Fumaria officinalis L. Diğer isimleri: Türkçe: Hakiki şahtere, Tıbbi

Katalog - agacsakal

Çoruh Nehri ve Yusufeli Barajı - Birey ve Toplum Sosyal Bilimler

Sustaining Development in

faaliyet raporu - Doğa Aktiviteleri Grubu (DAG)

Perine Bakım Talimatı - SDÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi