docBaraj Emniyeti Rehberi
download 
Şikayet Transkript
Baraj Emniyeti Rehberi
T.C.. ORMANVE O ESUİŞLE ERİBAKA ANLIĞI DEVL LETSUİŞŞLERİGE ENELMÜD DÜRLÜĞÜ Ü BA ARA AJEM MNİY YETİ R REHB BERİ R REHBERNO:005 EKİM 2012 ANKAR RA 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 ÖNSÖ ÖZ Birço ok medeniyyetin kesişm me noktası olan Anad dolu'da yak klaşık 40000 yıldır sürren hidrolikk mühe endisliği ça alışmaları, bilhassa Se elçuklu ve Osmanlılarrın yaptıklaarı muhteşe em eserler,, Türkiye'yi tarihi su yapıları açısından en zengin ve en dikk kat çekici aççık hava müzelerinden n etirmiştir. Bugün B ise ülkemiz, in nşa halinde eki barajlarrın sayısı bakımından b n birisi haline ge er almaktad dır. Ülkemiz zde her tipteen barajlar inşa edilmişş Dünyya’daki sırallamada üst sıralarda ye ve ed dilmektedir. Ayrıca; bu barajlar dollgu hacmi, yükseklik, y re ezervuar kaapasitesi, kre et uzunluğu u gibi tteknik kara akteristikleri ile de dün nyadaki inşa a edilmiş barajlar arassında ön sııralarda yerr alma aktadır. Atattürk Barajı 84 8 milyon m 3 dolgu ha acmi ile dün nya sıralam masında beş şinci sırada a yer a almaktadır. Şuba at ayında su u tutma me erasimine b izzat katılm mış olduğum m Deriner B arajı 249 m yüksekliğii ile üllkemizin en n yüksek ba arajı, kendi sınıfında Dünya’nın D 6. 6 yüksek bbarajıdır. İnş şaat ihalesii safha asında bullunan Yusufeli Barajjı’nın yüks sekliği ise 270 metrredir. Yusu ufeli Barajıı tama amlandığınd da Türkiye’n nin en yükse ek barajı olm ma özelliğin ne sahip olaacaktır. Ülkemizin su ya apıları saha asında ulaşşmış olduğu u bu güzel seviye, bu sektörde çalışanların ç n aları ve me esleklerine olan saygının netices sinde oluşm muştur. Yıllardan berii fedakkar çalışma ülkem mizde ve yurt y dışında a barajlar ve su yap pıları alanın ndan sayısıız eserler kazandıran n mühe endislerimizzin ve müte eahhitlerimiizin çalışma alarını hepimizin maluumlarıdır. Ülkemizdeki Ü i barajj ve diğer su yapılarının projele ndirilmesi ve v inşası sürecine s oluumlu katkıs sı olacağınıı düşü ündüğüm; U Uluslararası Büyük B Barajlar Ko omisyonu (ICOLD) krriterlerini esas alarakk ülkem miz ihtiyaçları ve şartlları dikkate e alınarak uygulanmas u sı konusundda proje ve e uygulama a kriterrleri ile ilgili olarak Devlet D Su İİşleri Gene el Müdürlüğ ğü’nün (DS İ) Uluslararası Büyükk Bara ajlar Komisyyonu Türk Milli M Komitessi (TRCOLD D) ve Türk Müşavir M Müühendisler ve v Mimarlarr Birliğ ği (TMMMB B) ile baş şlatmış old duğu çalışm manın neticesinde hhazırlanan bu rehberr dokü ümanların bu sektörde çalışanlara büyük fayd da sağlayac cağı aşikarddır. Bu gayeye hizm met etmek iç çin komitele erde görev alan, a başta DSİ personneli olmak üzere ü bütün n mühe endislik ve müşavirlik firmaları f tem msilcilerine teşekkür ed derim. Su gibi aziz olun nuz. Prof. Dr. Veysel EROĞLU eri Bakanı Ormaan ve Su İşle BARA AJ EMNİYETİ i 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 GİRİŞ G Ülkemizin su ka aynaklarının n yönetimin den ve geliiştirilmesind den sorumluu olan Devllet Su İşlerii el Müdürlüğü geçmiş şinden gün ümüze kad dar üstlenm miş olduğuu görevleri başarı ile e Gene tama amlamış ve insanımızın n hizmetine e sunarak ka alkınmamıza ve refah ddüzeyimizin n artmasına a büyü ük katkı sağlamış ve sa ağlamaya de evam etmektedir. Bugü ün itibari ile e, Genel Müdürlüğüm M müz merkez zde 15 Dairre Başkanl ığı, taşrada a 26 Bölge e Müdü ürlüğü ve bünyesinde bulunan takriben 20200 perrsonel ile çalışmalarıına devam m etme ektedir. Muh htelif yüksekliklere ve değişik ma aksatlara hiz zmet eden 741 adet baraj b bugün n için işşletmede olup, yenileriinin inşası d da devam etmektedir. e Gene el Müdürlüğ ğümüzün vizyonu: Su kaynaklarıımızın geliş ştirilmesi, ko korunması ve v yönetimii konu ularında dün nya lideri olm maktadır. Bu konuma gelmek g için n yapacağ ımız çalışmaları; diğ ğer ilgili kkurum ve kuruluşlar,, eahhitlerimizz, mühend dislik ve m müşavirlik firmalarımız ve de akademisy yenlerimizle e müte koord dineli bir şe ekilde gerçekleştirmekte eyiz. 1. Ba arajlar Kong gresi’nin ha azırlanması ve çıktıları buna çok güzel g bir örrnek oluşturrmuştur. Bu u kong gremizin maksadı tak kriben 1 yııla yakın bir b süredir yapılan ççalışmalar neticesinde e ülkem mizdeki barrajların/su yapılarının y p projelendirilmesi ve uy ygulanması sırasında kullanılacak k k kriterrlerin, Ulusllararası Büy yük Barajla ar Komisyon nu (ICOLD)) kriterlerinii baz alarak ülkemizin n ihtiya açlarına görre uygulanm masında yo l gösterece ek rehber do okümanlar iile ilgili ilk çalışmaların ç n neticcelerinin sun nulmasıdır. Bu re ehber doküm manlar 8 an na başlık alttında toplan nmıştır. Bara aj ve su yap pıları ile ilg gili çalışmala arda büyük k fayda sağ ğlayacağınaa inandığım m bu rehberr dokü ümanların hazırlanmas h sında emeğ ği geçen tü üm ilgililere e içtenlikle teşekkür eder e bu ve e benzzer çalışmalların devam mını dilerim. Akif ÖZKALDI DSİ Gene el Müdürü BARA AJ EMNİYETİ iii 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 EHBER DOK KÜMAN OR RMAN VE SU S İŞLERİ BAKANLIĞ ĞI’NIN KATKILARI İLE E BU RE DEVLE ET SU İŞL LERİ GEN NEL MÜDÜ ÜRLÜĞÜ (D DSİ), ULU USLARARAS SI BÜYÜK K BARAJJLAR KOMİSYONU T TÜRK MİLL Lİ KOMİTES Sİ (TRCOLLD), TÜRK MÜŞAVİR R MÜHEN NDİSLER VE V MİMAR RLAR BİRLİİĞİ’NİN (TM MMMB) OR RTAK ÇALIŞMASI VE E ŞAAT SAN TÜRKİY YE MÜTEA AHHİTLER BİRLİĞİ (T TMB) VE TÜ ÜRKİYE İNŞ NAYİCİLERİİ İŞVEREN SENDİK KASI (İNTE ES)’NIN DES STEKLERİ SONCUND DA HAZIRLA ANMIŞTIR. BARA AJ EMNİYETİ iiii 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 AÇIKLA AMA Bu rehber doküma an, barajlarr, hidroelekttrik santrallar ve hidro lik yapıların n planlama,, tasarım m, proje hizmetlerini ve e inşaatını yapan y firma aların, bu kkonuda göre ev ifa eden n kamu kurum ve kuruluşların nın ve öze el sektör ya atırımcılarınnın çalışma alarına bazz u İşleri Gen nel Müdürlü üğü, Uluslaararası Büyük Barajlarr olması gayesi ile Devlet Su esi, Türk Müşavir M Mü ühendisler vve Mimarla ar Birliği ile e Komisyyonu Türk Milli Komite akadem misyenlerin bir yıla yakkın süre ile çalışmaları ç sonucunda s hazırlanmıştır. Bu doküman ülk kemizde bu u konuda yapılan ilk k çalışmalaardan biri olup, ilgilii taraflarrdan gelec cek görüşş ve öne eriler çerçevesinde revize dilecek ed ve e güncellleştirilecektir. Bu dokküman bu ko onuda çalışşan, hizmet üreten ve imalat yapaan kişi, firma a, kurum ve e kuruluşşlara rehber olması a macı ile ha azırlanmış olmakla birrlikte, tasarrım, imalat,, montaj, inşaat, su u tutma, işşletme ve baraj b emniy yeti ile ilgilii her türlü sorumlulukk m, imalat, montaj ve inşşaat işlerini yapan yükle enicilere aitttir. tasarım H ©Telif Hakkı Devlet Su İşleri Genel G Müdü ürlüğü’nün önceden iz zni alınmaddan bu yayının hiç birr ü mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt k veya başka yolla arla hiç birr bölümü surette çoğaltılama az, muhafa za edilemez z, basılama az. BARA AJ EMNİYETİ ivv 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 İÇİNDE EKİLER 1 1 GİRİŞ ............................. ....................................................................................... 1 2 2 TA ANIMLAR ..................... ....................................................................................... 2 2 3 3 AM MAÇ VE KA APSAM ....... ....................................................................................... 3 3 4 4 TE EKNİK ÇALIŞMALAR .. ....................................................................................... 5 5 4 4.1 Pla anlama ve Projelendirm P me Aşamas sı Çalışmala arı ................................................ 5 5 4 4.1.1 Hid droloji .......................... ....................................................................................... 5 5 4 4.1.2 Bo oyutlandırma a Kriterleri . ....................................................................................... 8 8 4 4.1.3 Pro oje Tasarım mı ............... ..................................................................................... 12 2 4 4.1.4 Jeo oteknik ........................ ..................................................................................... 19 9 4 4.1.5 Sissmik Analiz ................. ..................................................................................... 21 4 4.2 İnşşaat Aşama ası Çalışmalları ................................................................................ 25 5 4 4.2.1 İnşşaat İşleri Sözleşmesi . ..................................................................................... 25 5 4 4.2.2 Pro oje Değişikllikleri.......... ..................................................................................... 25 5 4 4.2.3 Ara azi Kontrol ve Denetim mleri ............................................................................... 26 6 4 4.2.4 Ba araj Ölçüm Aletleri A ve G Gözlem .......................................................................... 27 7 4 4.2.5 İnşşaat Sırası ................... ..................................................................................... 29 9 4 4.3 İşle etme ve Bakım Aşama ası Çalışmaları ............................................................. 31 4 4.3.1 Ba araj Rezervu uarı Gözlem mi ve Akım Gözlem G İsta asyonları ................................... 31 4 4.3.2 Ba araj Ölçüm m Sistemle erinin Mod dernizasyonu ve Proojelendirme e Verisinin n Gü üncelleştirilm mesi ........... ..................................................................................... 31 4 4.3.3 Re ezervuar Se edimantasyo onu................................................................................ 32 2 4 4.3.4 İşle etme Çalışm maları ........ ..................................................................................... 33 3 4 4.3.5 Ba akım ve Ona arım Çalışm maları ............................................................................. 36 6 4 4.3.6 Ara azi Denetim mleri ........... ..................................................................................... 36 6 4 4.3.7 De eğerlendirme ve Analiz lerin Yapılm ması ............................................................ 37 7 4 4.3.8 Taşkın Sırasın nda Yapılaccak Çalışma alar ............................................................. 39 9 4 4.3.9 Accil Eylem Pla anı ............. ..................................................................................... 39 9 4 4.3.10 Do okümantasy yon ............. ..................................................................................... 40 0 5 5 YÖ ÖNETİM OR RGANİZASY YONU ........................................................................... 42 2 5 5.1 Pla anlama Aşa aması Sorum mlulukları ...................................................................... 42 2 5 5.2 Pro ojelendirme e Aşaması S Sorumlulukları .............................................................. 43 3 5 5.3 İnşşaat Aşama ası Sorumlu lukları ........................................................................... 44 4 5 5.4 İşle etme ve Bakım Aşama ası Sorumlulukları ........................................................ 44 4 5 5.5 Eğ ğitim Programları ......... ..................................................................................... 44 4 5 5.6 Ya ararlanılan Kaynaklar K .. ..................................................................................... 44 4 BARA AJ EMNİYETİ v 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 1 GİRİŞ Barajla ar tarım ala anlarının su ulanması, iç çme-kullanm ma ve san ayi suyu sağlanması, s , enerji üretimi ve e taşkın za ararlarından korunma a amaçlarıyyla yapılm makta olan,, Bu güne ka adar, teknikk günümüz dünyasının vazgeççilemez mühendislik yapılarıdır. B ve eko onomik açıd dan uygun aks yerle erinde bulun nan barajlaarın yapımına öncelikk verilmişş olması bu undan sonra ra daha az tercih edile en aks yerleerinde bara aj yapılmasıı zorunlu uluğunu doğ ğurmakta vve bu durum m, baraj yapımında kaarşılaşılan mühendislik m k problem mlerinin artışına neden n olmaktadır. Bu neden nle, barajlarrda gereken n emniyetin n sağlanm ması ve sürdürülme esi konusu u her ge eçen gün daha büy yük önem m kazanm maktadır. Bir bara ajın yıkılma ası, önemli sayıda can ve mal kay ybına nedeen olabilecek büyük birr felaket olarak yoru umlanabilir. Böyle bir yıkım y sonuc cunda barajjın su tutma a özelliği ve e e güvenilirliğ ği tamamen n ortadan kalkar k ve önemli ö boyuutta can ve e mal kaybıı işletme oluşabiilir. İşletme ya da ya pım sırasın nda karşılaşılan tüm yyıkılma ola ayları, barajj sahiple erinin, işletm mecilerinin vve mühendiislerin barajj emniyeti kkonusuna büyük önem m vermele erine ve ba araj inşasın nda emniye eti vazgeçilm mez bir pa rametre ola arak ortaya a koymallarına neden olmuştur. Bir barrajın emniy yeti, barajın n inşası sırrasındaki gerçek g koşuullar ile pro ojelendirme e koşulla arı arasında aki farklılıkla ar ve hasa ar oluşumla arına nedenn olan parrametrelerin n ortaya konulması ile değerlen ndirilebilir. Bir B barajın emniyetli e ollarak tanımlanabilmesii arajın ekono omik ve fiziiki ömrü bo oyunca karş şılaşacağı vve dayanma ak zorunda a için, ba olduğu tüm düşü ünülebilir y ıkım senarryoları dikk kate alınaraak projelen ndirilmiş ve e işletilmekte olması gereklidir. Diğer ta araftan, hiç ç bir baraj ta amamen em mniyetli olarak nitelenddirilemez; çünkü ç doğall nedenle er (sel, dep prem), sabo otaj vb. yıkıc cı güçler ve e barajda kuullanılan ma alzemelerin n bu güççlerle etkile eşimi tamam men açıklığ ğa kavuşturulmuş bir konu değildir. Ayrıca a yapım sürecinin kontrolünde e de halen bazı belirsizlikler m mevcuttur. Yöneticilerr a karar ve erici kişiler,, bu belirs sizlikleri dengelemek için teknik k kararların n ve/veya çözüme e en uygun şekilde alın nmasını sağ ğlamak zoru undadırlar. BARA AJ EMNİYETİ 1 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 2 T TANIMLAR R Projeci: Baraj ve yardımcı ya apılarının tü ümünün pro ojelendirilmeesinden sorrumlu ünite,, kurum, kuruluş ya da firma. s Barraj ve yard ımcı yapıla arının yasal mülkiyetinee sahip kam mu, gerçekk Baraj sahibi: veya tü üzel kişi. Yüklen nici: Baraj ve yardım mcı yapılarının inşaatını üstlene n firma, kurum veya a kuruluşş. İdare: Baraj ve yardımcı yyapılarının projelendirm me ve inşaaat teknik kontrollüğü ü işlerini yapan/yapttıran ve işle tme-bakım hizmetlerini yürüten kuurum. vir: Baraj ve e yardımcı yapılarının her aşama asında, gerrek duyulması halinde e Müşav teknik bilgi b ve destteği talep ed mlu firma ve eya kuruluş.. dilen, sorum Kontro ol Mühendisi: İnşaattın kontrollü ük hizmetle erini, sözleeşmesindeki koşullarla a yerine getiren g firma, firmalar g grubu veya İdare teknik elemanlarrı BARA AJ EMNİYETİ 2 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 3 AMAÇ VE KAPSA AM Baraj Emniyet Rehberi a adıyla yay yımlanan bu b yayınınn amacı; planlama,, şaat ve işşletme-bakım aşamala arı için oluuşturulacak k bir Barajj projelendirme, inş et Çalışma Programı çerçevesin nde, potansiyel riskleerin tanımla anması, bu u Emniye unsurla arın kabul edilebilir seviyelere kadar aza altılması iççin alınmas sı gereken n önlemle erin belirle enmesi ve mevcut önlemlerin iyileştirilmes i sine ilişkin yapılacakk çalışma aların tespitt edilmesidirr. Diğer taraftan; t planlama, prrojelendirme e, yapım, işletme-bakkım ve acil durumlara a hazır olma o aşama alarında ha alen yürütüllmekte olan n işlem ve uygulamalara yüksekk standartlar getirilm mesi ve do olayısıyla baraj b emniy yeti ile ilgilii tüm birim mlerde etkilii e bilincinin artm masına katkıda bulunulm ması hedefl enmektedirr. olarak emniyet Bu reh hberin belirrtilen amac a yönelik stratejisi, kesinlik k kazzanmış beliirli yönetim m uygulam malarını tanımlayarakk, emniyet gereksinimleri hakkınnda karar yetkisi y olan n mercile erin dikkatin ni bu konu üzerine çek kmektir. Re ehberdeki taalimatları uy ygulamakla a yükümllü kişilerin, baraj emn niyetinin sa ağlanmasının sürekli ve dinamik k bir süreçç olduğunu ve bu sü üreç esnas ında rehberin içerdiği uygulama vve işlemlerin periyodikk esi ve günccelleştirilmesi gerektiğinin bilincindde olmalıdırlar. Teknikk olarak denetlenme uygulam malar teknolojik gelişşmelere uyg gun olarak değiştirilm meli ve yete ersiz kalan n uygulam malar, başa arılı uygula amalardan örnekler alınarak yenniden düzen nlenmelidir.. Projenin tüm aşam malarında, tteknik kararlar baraj emniyeti konnusuna gereken önem m ek alınmalıd dır. verilere Barajla arın tasarımına ilişkin m mühendislik disiplinleri, matematikk prensiplerrine ve fizikk kurallarrına dayan nan diğer mühendislik dallarınd dan farklı olarak, pro ojenin tüm m aşamalarında den neyime dayyalı kararların alındığı alanlardır.. Bu da ris sk yönetimii dır. Alınan kararların dayandığı olasılıklar yardımı ile e felsefessini ortaya koymaktad baraj emniyetini e sayısal ka avramlara dönüştürme e olayı rissk analizi çalışmalarıı şeklinde karşımız za çıkmakktadır. Bu prensip, yeni barrajların pla anlama ve e e ve ayrıca a mevcut barajların b ge eliştirilmesinnde özellikle daha da a projelendirmesinde dir. Eski barajlara b a it proje ta asarımları, yapımları denetim ra aporları ve e geçerlid geçmişşteki işletm me prosed ürleri hakkında pek k az doküüman bulu unmaktadır.. Dolayıssıyla, birçok k eski baraj detaylı şek kilde incelenmeli ve yıppranma belirtileri veya a olası risskler tespit edilmelidir. BARA AJ EMNİYETİ 3 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Mevcutt barajların gözlenmessi ve perforrmanslarının n yetersiz bbulunduğu durumlarda d a veya tehlike işa areti verdikklerinde hızlı tepki gösterilmessi baraj emniyetinin e n ğlanması aççısından büy yük önem arz a etmekteedir. Dikkatlii gözlem ve e devamlılığının sağ m ile, yürürlü ükteki mod dern projelendirme kkriterlerine göre inşa a hızlı müdahale edilmem miş eski ba arajlar da d dahil olmak üzere, barraj yıkılmassı sonucu oluşabilecek o k zararların en aza indirilebildiğ ği yaşanmış ş tecrübeler ile teyid eddilmiştir. araja ait planlama, p projelendirm me, inşaatt, işletme ve bakım m aşamasıı Bir ba aşamalarıyla ilgilii bilgiler il e barajın işletmesini kesintiye uğratan hasarlar h ve e uygulan nan onarım m çalışmala arına ait tüm m bilgilerin, baraj emnniyetine yön nelik olarakk dikkatli bir şekilde e gözlenme esi, kayıt altına a alınm ması, yorum mlanması ve v alınacakk erin belirlen nmesi şarttı r. Kayıt altıına alınacak bu bilgileer, söz konu usu barajın n tedbirle ileriye dönük prob blemlerinin önlenmesi ya da tanım mlanıp tedaavi edilmesi açısından n arşılaşılan problemler üzerinde yapılan bu u hayati önem taşımaktadır. Barajda ka çalışma alar, sonra aki dönem lerde bara aj davranış şı konularıında dünya adaki bilgii birikimine yeni ha alkalar ekle erken bir ya andan da projelendirm p me, inşaat, işletme ve e a ki gelişmele eri de teşvik k edecektir. bakım alanlarında Baraj Emniyet Rehberi R kritterlerine göre Baraj Emniyeti Çalışma Programına P a aşağıda aki özellikle eri taşıyan d depolama te esisleri dahil edilecektirr; T Temelden yü üksekliği 15 5 m ve daha a üzeri T Temelden yüksekliği 10 0-15m aras sındakiler iç çin, rezervuuar hacmi 1 milyon m3 v daha üze ve eri halinde bü Y Yıkılmaları üyük orand da can ve e mal kayybına yol açabilecekk p potansiyele sahip tüm d depolama te esisleri Bu rehberde belirrlenmiş olan n kriterlere,, barajların planlama, projelendirme, inşaat,, e ve bakım aşamaların nın her birin nde görev alan a ilgili tüm ce uyulmasıı m birimlerc işletme zorunlu udur. BARA AJ EMNİYETİ 4 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4 4.1 4.1.1 1 TEKNİK ÇALIŞMA ALAR Planlama a ve Projele endirme Aş şaması Çalışmaları Hidrolojji 4.1.1 1.1 Genel ar, akarsuyu un depolana arak ihtiyacıı karşılayacak şekilde kkullanıma sunulmasını s ı Barajla ve ayrıca çevre ve e insan yaşşamına vere ebileceği za ararların önnlenmesini veya v asgarii e indirilmesini sağlaya an önemli mühendislik m düzeye yapıları ollduklarından; hidroloji,, baraj a yapımında ve em mniyetin sağlanmasın s nda en önemli parametreyi p i oluşturmaktadır. Baraj projeleri geliştirilirken g n, yapıldık kları havza anın hidrollojik ve meteorolojik m k el olarak da a iklim şartla arının çok iy yi etüt edilm mesi gerekm mektedir. Bu u şartlarının ve gene mda, baraj yapılacak y ye erin memba aındaki bölg genin yağışş (yağmur ve kar) akış,, kapsam buharla aşma ve sıcaklık s değ ğerlerinin bilinmesi b gerekmekted g dir. Bu ça alışmalarda,, barajın beslenme havzasında a olabilecek k en büyük; yağ ğışlar ve bu u yağışların zamana gö öre dağılımları, karr rasatları ve v erime sürreleri özellikle e incelenme esi ve kayıtt altına alınm ması gerekm mektedir. 4.1.1 1.2 Proje Taşkın T Kriterleri Geliştirrilen baraj projeleri p taşkkın hesapları; 1. Noktasa al Frekans A Analizi, 2. Bölgese el Taşkın Frrekans Anallizi, 3. faydalanarrak hacim tekerrürlerii 1, 3, 5 günlük e en büyük debilerden d oluşturu ulması, 4. Sentetik k yöntem mler kullanıla arak hesapllanmalıdır. BARA AJ EMNİYETİ 5 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Bu yön ntemlerin uy ygulanmasın na ilişkin krriterler aşağ ğıda açıklannmıştır. Bu kriterler en n az 10 yıl y olmak ka aydıyla ölçü ülmüş, rasattlara dayalı yeterli güvvenirlikte Ak kım Gözlem m İstasyo onu (AGİ) de eğerlerine d dayandırılmalıdır. 1. Nokktasal Freka ans Analizi:: - Su yapısının yapılaccağı akarsu u üzerinde veya aynı kolda AGİ var ise bu u yöntem kullanılır 2. Bölgesel Taşkın Frekans Analizi: - apı ve bitk ki örtüsü gibi faktörrlerin fazla a İklim, topografya, jjeolojik ya diği havzala arda kullanılır değişmed 3. Yıllık Maksimu um Debi Yin nelemeleri: - Proje ye erinde veyya aynı akarsu a üze erinde bul unan Akım m Gözlem m İstasyonla arının en bü üyük debileri ile çalışılm maktadır. 4. Sen ntetik Yönte emm: i) DSİ Sente etik Yöntem mi: - Yağış alanı 1 000 0 km2’den küçük olan havzalarda h kullanılır (P Pike ulaşma a sı halinde gü üvenilir son uçlar verme emektedir.) süresi 2 saatin alttında olmas ii) Y Synder Yöntemi: - Yağış alanı 1000 km2’nin üzerindeki ala anlarda kullaanılır Y iii) Mockus Yöntemi: - Toplan nma zaman ı (Tc) 30 sa aatin altında a kullanılır iv) Lag-timeY Yöntemi: - Bu yön ntem Lg sürresi 6 saatin n altında olm ması halind e kullanılır v) MC Math Yöntemi: - Düz ve e kapalı havvzalarda, he er alan için kullanılır vi) Rasyonel Yöntem: BARA AJ EMNİYETİ 6 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 - Yağış alanı 1 km2 2’nin altında a olan tesisllerde kullannılır Bu çallışmalarda baraj yeri ndeki baz akımların ilavesi ilee, barajın beslenme e havzassında meyda ana gelebile ecek en büy yük; - yağışlar ve e bu yağışla arın zamana a göre değiş şimleri, ğışların süre esi, zamana a göre dağıllımı ve akış ş değerleri, - fırtına yağışlar, bu yağ - kar yağışla arı ve erime oranları, n havzadak ki nem, bitkii örtüsü, top pografya ve e - baraj membaında bara ajı besleyen toprak yapısı İncelen nmeli ve büttün veriler d dikkate alına arak taşkın değerleri beelirlenmelid dir. Bu veriiler temin ed dildikten so onra baraj emniyetinde e en önemli unsur olan “Muhtemell En Büyyük Taşkın Hidrografı”n H nın hesabın na esas olan n; - fırtına yağışları analizii, - Hersfield yöntemleri htemel en büyük ya ağış hidrografı ile kaar erime hidrografları h ı ile havvzada muh belirlen nmelidir. Süperpoze ed dilmiş bu iki hidrografa baraj yerinddeki baz ak kım da ilave e edilerek baraj rez zervuarına b h an gelebileccek en büy yük debi ve e beslenme havzasında b «baraj « yeri m muhtemel en büyük taş şkın hidrogrrafı» tespit edilmelidir. e hacmi belirleyen Bu çalışmalar yap pılırken bara aj beslenme e havzasına a başka birr havzadan derivasyon n olup olmadığı araştırılarak de erivasyon olması o halin nde maksim mum derivas syon debisii de taşkkın hesaplarrında baz a kıma ilave edilmelidir. e Barajın n sürekli em mniyeti için belirlenen “Muhtemel En Büyükk Taşkın Hiidrografı”na a ilaveten n, barajın yapımı sıra asında karş şılaşılabilecek daha küüçük tekerrürlü (5, 10,, 25, 50,, 100, 500 yıl) y taşkın h hidrografları da hazırla anarak baraaj inşaat sahasında ve e mansabında meyd dana gelebi lecek zararrların önüne e geçilmelid ir. er, genellik kle uzun ssüreli rasa adı bulunm mayan aka rsular üze erinde inşa a Göletle edildiklerinden, ta aşkın hesap pları çeşitli sentetik metotlara m gööre yapılma aktadır. Bu u arda taşkın değerini ettkileyen en önemli faktör, akış eğğri numaras sının seçimii hesapla olup bu unun için ya ağış alanı yyerinde görülerek, morrfolojik ve jeeolojik yapıya göre en n BARA AJ EMNİYETİ 7 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 uygun eğri numa arası seçil melidir. Bu u metotlarla hesaplannan taşkın n değerleri,, akarsuyyun rejimi ve havzada an daha ön nceleri mey ydana gelm miş tarihi taşkınlar gözz önüne alınarak hazırlanmış havza veriimi (m3/s/km m2), alan ( km2) grafiğ ğinden elde e drolojist tara afından buluunan değerrlerin tatmin n edilen sonuçlarla karşılaştırıl malı ve hid e edici olduğu teyit edilmelidir. nmakta olan baraj ve gölet yerle eri için yap pılacak taşkkın analizle erinde, kısa a Planlan zamand da daha sa ağlıklı sonuççlara ulaşılması amac cıyla konuyl a ilgili yeni yazılım ve e modern n teknikler izlenerek b bölge koşullarına en uygun olanı seçilmelidiir. Böylece,, taşkınla arın belirlen nmesinde, baraj veya a göletin membaında geliştirilen mevcut ve e mutasa avver projeller dikkate alınarak sa ağlıklı ve hızlı taşkın aanalizlerinin n yapılmasıı sağlanm malıdır. 4.1.2 2 Boyutlandırma Kriiterleri 4.1.2 2.1 Ölü Ha acim Tespitti Baraj ve v göletlerin planlama a ve projellendirme ça alışmalarındda rezervuarın 50 yıll olarak kabul edilen ekonom mik ömrü boyunca sediment s i le tamame en dolmasıı a a öngörülen kısmı, ölü hacim olarak ayrılmalıdır. Bunun için pplanlama aşamasında n sediment veriminin belirlenmesi gerekmekteedir. öncelikkle havzanın Depola ama tesisin nin drene ettiği havz zanın sediment verim minin tespitine ilişkin n kullanılma öncelikkle proje alanındaki mevcut sediment s gözlemleri g alı, gözlem m bulunm mayan yerlerde proje a alanını etkile eyen havzanın jeolojik,, morfolojik, topografikk ve hidrrometeorolo ojik karakterristikleri ve akarsu yata ağında ve m mansabında aki alüvyon n durumu u dikkate alınarak be zalardaki projelerden p ve işletmeye açılan n enzer havz barajların hidrogra afik ölçümle erinden de yararlanılarak rüsubaat konusund da tecrübelii bir mü ühendis tara afından se ediment verrimi (m3/yıl/km2) olaraak tahmin edilmelidir.. Yapılan n hesaplard da, memba adaki mevc cut depolama tesisleerinin sedim mantasyona a etkileri dikkate alın nmalıdır. e tespit edilen sedime ent verimi, depolama tesisinin t dre renaj alanı ve 50 yıllıkk Böylece ekonom mik ömrü dikkate alına arak ölü hac cmi belirlene ecektir. Ölüü hacim ve buna bağlıı olarak belirlenen minimum m su u seviyesi, dipsavak ve v diğer su alma yapıla arına ait su u eviyelerinin belirlenme si açısından n önem arz etmektedirr. alma se Çok russubi akarsu ular üzerinde e inşa edilm mesi öngörü ülen depolam e ma tesisleriinin fizibilite çalışma alarında, ha avzadan ge elecek olan n sediment miktarının azaltılmasına yönelikk BARA AJ EMNİYETİ 8 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 havza ıslah çalışm maları ve al ınabilecek diğer d tedbirrler hususunnda proje kapsamında k a önerilerde bulunulmalıdır. 4.1.2 2.2 Taşkın n Kontrol Hacminin Te espiti Barajla arda, taşkın n kontrolu amacını iç çerecek şe ekilde projeelendirilmes sine ihtiyaçç duyulm ması halinde e, baraj me embaındak ki havzadan n baraj rezzervuarına gelebilecekk taşkınla arın yıl içerrisindeki ge liş periyotla arı ve mikta arları dikkate te alınarak gelebilecekk taşkının n mansaba zararlı ola bilecek kısm mı depolanmak üzere söz konusu u dönemlerr için rezervuarda "taşkın ko ontrol hacm mi" olarak ifade edileen gerekli boş hacim m mak suretiylle taşkın za ararları önlenmektedir. bırakılm Bu çalıışma yapılırrken üzerin nde barajın inşa edildiğ ği akarsuyuun baraj ma ansabındakii kısmınd da yatak ka apasitesi be ağın mevcutt normal ku ullanımlarla a elirlenmeli ve bu yata birlikte emniyetle taşıyabilecceği taşkın debisi bara ajdan bırakkılarak, kala an kısmının n nmalıdır. depolanması prensibi uygulan y taşkın hesapları h yyapılırken ve e buna bağ ğlı olarak daa barajlar ve v yardımcıı Baraj yeri yapıları boyutlandırılırken havvzada yer alan a diğer depolama d teesisleri ince elenmeli ve e nın özelliğin ne (nüfus yyoğunluğu, ekonomik faaliyetler v.b.) göre e yapılacakk havzan teknik ve ekonomik değerllendirmelerr sonucund da baraj eemniyetini sağlayacakk arda depolama tesisler i tasarlanmalıdır. boyutla arda; Taşkın kontrolü am maçlı barajla Tarımsal alan nların veya bu amaçla geliştirilmiş ş projelerinn taşkından korunmasıı çallışmalarında a 50 yıl teke errürlü, Ba araj mansab bında tarımssal alanlar yanında y önemli tesisleerin olması durumunda d a 100 yıl tekerrü ürlü, Ba araj mansa abında taşkkına maruz z köy, kasaba, il vve ilçe vey ya benzerii yerrleşimlerin olması durrumunda 500 5 yıl teke errürlü taşkkınlar dikka ate alınarakk taşşkın hacmi ayrılmalı vve eğer varsa diğer am maçlar için ayrılan hacme taşkın n kontrol hacmi de ilave ed dilerek bulunan toplam hacme görre barajlar ve v yardımcıı yap pıları boyutlandırılmalı dır. BARA AJ EMNİYETİ 9 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.1.2 2.3 Dolusa avak ve Taş şkın Ötelem me (Flood Routing) Burada a verilen bilgiler özet vve genel an nlamda olup p daha detaaylı bilgiler ve tasarım m için “ Barajlar B Hidrroloji Komite esi “ tarafından hazırla anan Barajlaar Hidroloji Rehberi ne e müraca aat edilmelid dir. Baraj işletmeye açıldıktan a ssonra taşkın açısından gerekli eemniyetin sağlanması, s , özellikle taşkınların baraj göv e dolgu barajlarda b vdesi üzerrinden aşm masının ve e dolayıssıyla da ba araj yıkılma alarının önlenmesi için gelen taaşkınları ba araja zararr vermed den mansaba aktaraca ak dolusavak yapıların nın boyutlaandırmasınd da havzada a " Muhte emel en büy yük taşkın h hidrografı ve e hacmi" es sas alınmalııdır. Kontrollsüz (kapak ksız) dolusa avaklarda Muhtemel M en n büyük taşşkın hidrogra afı ve barajj rezervu uarı hacim-satıh eğrisii baz alınarak taşkın öteleme heesabı yapılır. Böylece,, öngörülen dolusa avak boyutu zervuara ggiren taşkın n debisinin n una bağlı olarak, rez amayan mikktarının rez zervuarda depolanmaasıyla elde edilen ve e mansaba bırakıla arında norm mal su seviy yesinin üzeerinde oluşa acak taşkın n taşkın anında barraj rezervua olusavaktan n su yükssekliği belirrlenmiş olurr. Taşkın öttelemesi sonucunda beelirlenen do bırakıla abilecek en büyük deb bi "proje taş şkın debisi" olarak tesppit edilir ve e dolusavakk yapıları buna göre e boyutlandıırılır. avak tesisi kapaklı k olara ak projelend dirildiğinde mansap em mniyeti açısıından; Dolusa Barajda a depolanm ması gerekl i bir hacim öngörülme emesi halin de baraj re ezervuarına a giren muhtemel m en n büyük taş kın piki, Mansap şartlarının barajdan bırakılacak debinin belirlenmesi b inde belirle eyici olmasıı e ise muhte emel en b büyük taşkın hacminin n mansabaa bırakılama ayan kısmıı halinde barajda a depolana arak bırakıllacak taşkın debisi, dolusavak boyutlandırılmasında a "dolusa avak proje debisi" d olara ak alınmalıd dır. Barajın n taşkın kontrol amacın na da bağlı olarak kapa ak işletme pprensipleri ve v programıı belirlen nmeli ve acil durumlard da bu progra am uygulanmalıdır. Dolusa avakların bo oyutlandırılm masında 200 06 yılında DSİ D Genel M Müdürlüğü, Barajlar ve e HES Dairesi Başkanlığı tarafıından yayın nlanan “Dolu usavak Gennelgesi” kulllanılır. BARA AJ EMNİYETİ 10 0 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.1.2 2.4 Hava Payının P Bellirlenmesi Barajın n üstünden suyun aşşmasına karşı korum ma için kreet kotu ile e rezervuarr maksim mum su sev viyesi arasın ndaki düşey y mesafe olarak tarifleenen hava payı; p suyun n kabarm ma miktarı, dalga yükssekliği, şev vdeki dalganın tırmanı şı ve maks simum don n derinliğ ği değerlerinin toplam mı şeklinde hesaplanm malıdır. Suyyun kabarm ma miktarı,, fetch mesafesi, m fettch boyunca a rüzgarın hızı h ve göl derinliğine d ggöre belirlen nmelidir. Hava payı p tespitin nde rezervu arda oluşm ması muhtem mel heyelannların dikkate alınmasıı gereklid dir. Rezervu uara gelece ek muhtemel heyelan kütlesinin hhacmi kada ar bir hacim m hava payı p miktarrına ilave e edilmeli, ay yrıca barajın mansabıında meskun yerlerin n durumu una göre ha ava payına iilaveler yap pılmalıdır. Burada a kullanılac cak yöntem m “Barajlar Hidrolik Komitesi K “ tarafından hazırlanan n Barajla ar Hidrolik Rehberinde R d miştir. detaylı olarak tarif edilm 4.1.2 2.5 Baraj/G Gölet Yüksekliğinin B Belirlenmes si Yağış alanından gelecek se ediment ile e dolması öngörülen ölü hacim ve bunun n üzerine e proje ama açlarına yön nelik su ihtiyaçlarının karşılanma sı için yapıılan işletme e çalışma aları ile hes saplanacak hacmin ve varsa taşkın hacmininn ilavesi ile rezervuarın n toplam hacmi belirrlenmelidir. k gele en normal ssu seviyesin nin üzerinde e Ölü haccim ve faydalı hacmin toplamına karşılık biriktirilebilecek taşkın su yükksekliği taşk kın öteleme hesabı ile tespit edilm meli; normall s bu u su seviyesine taşkın su yükssekliğinin ilave edilmesi ile makssimum su seviyesi, yının ilavesii ile de bara aj yüksekliğii veya kret kkotu belirlen nmelidir. seviyeyye hava pay Bu hussusta izlenecek hesap ttarzı için Hiidrolik Tekn nik Komitesii tarafından hazırlanan n Hidrolikk Tasarım Rehberinde R açıklanan kriterler k esa as alınmalıddır. 4.1.2 2.6 Batard do ve Derivasyon Tes isleri Bu hussusta izlenecek hesap ttarzı için Hiidrolik Tekn nik Komitesii tarafından hazırlanan n Hidrolikk Tasarım Rehberinde R açıklanan kriterler k esa as alınmalıddır 4.1.2 2.7 Dipsav vak oluşabileccek tehlike durumunda Baraj gövdesinde g a rezervua rda depola anan suyun n emniye etli bir süre ede boşalt ılabilmesine e imkan sağlayacak şekilde planlama ve e projelendirme aşamasında dipsavak kapasitesin nin su ihtiiyacının ka arşılanmasıı BARA AJ EMNİYETİ 11 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 yanında a varsa diğ ğer su alma a yapıları ve e rezervuarrın büyüklüğğü de dikka ate alınarakk ekonom mik sınırlar çerçevesin nde araştırılmalıdır. Bu hususun özellikle bu b rehberin n ekinde verilmekte e olan “Riisk Potans siyeli Sınıfla andırma T Tablosu”nda aki kriterlerr esinde risk derecesi en n yüksek ve e yüksek old duğu belirleenen barajla arda dikkate e çerçeve alınmassı daha büy yük önem a rz etmekted dir. Bu hussusta izlenecek hesap ttarzı için Hiidrolik Tekn nik Komitesii tarafından hazırlanan n Hidrolikk Tasarım Rehberinde R açıklanan kriterler k esa as alınmalıddır 4.1.2 2.8 Barajın n Risk Grub bunun Beliirlenmesi Planlan nmakta olan barajın e emniyet itib bariyle hang gi risk grubbunda olduğu Ek-2’de e verilen Risk Pota ansiyeli Sın nıflandırma Tablosund da verilen kriterler çe erçevesinde e nmeli, belirlen bara ajın manssap koşulla arı ile ba arajın olassı yıkılmas sı halinde e etkilene ebilecek ye erleşim yerlleri ile nüfu usa ilişkin bilgiler yakklaşık olarak verilecekk verilme eli ve bu kapsamda k m mansap şa artları itibarriyle çok yüüksek ve yüksek y riskk grubunda bulunan n barajlar iiçin ileride kapsamlı çalışma ç yaapılmalıdır. Sınır aşan n sular üzerindeki esisleri, en yüksek ris ü depolama d te sk potansiyyeli grubuna a (IV) dahill edilece ektir. Mansap şartları itiibariyle çokk yüksek ve e yüksek ris sk grubundaa bulunan barajlar b için n ayıda senaryoların an nalizinin kıs sa zamanda yapılabileeceği düny ya çapında a çok sa geliştirilmiş ve İdare tarafın ndan kabul görecek güncel g yazzılımların ku ullanımı ile e nacak yıkılm ma senaryo olarına bağ ğlı olarak yıkılma sonuucu oluşacak taşkının n uygulan mansaptaki seyri, derinliği, ca an kaybı, allt yapı ve ta arım alanı ggibi ekonom mik kayıplar,, emlerinin o oluşturulmasına yönelik kapsam mlı bir çalıışma barajj erken uyarı siste eye geçmed den önce ba arajın havz zadaki konu umu ve diğeer barajlara a olan etkisii işletme dikkate e alınarak ilg gili birimlercce tamamlanmalıdır. Bu çalıışmaların neticesine b bağlı olarak Risk Potan nsiyeli Sınııflandırma Tablosunda T a verilen kriterlere göre g gerekirrse söz kon nusu alanların 4373 saayılı taşkın, sulama ve e arşı koruma a kanunu veya v 7269 sayılı kanu n kapsamın na alınarakk su basskınlarına ka ilan ediilmesi sağla anacaktır. 4.1.3 3 Proje Ta asarımı Baraj projesinin p tasarımında a kullanılacak yöntem ve kriterleer günümüz z teknolojikk gelişme eleri ile uyu umlu, günce el Türk Standartları ve e ilgili Ulusllararası Sta andartlar ile e bağdaşşabilir olmallıdır. BARA AJ EMNİYETİ 12 2 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Projele endirme çalışmalarına başlamada an önce hidrolik ve yappısal projelendirmenin n dayand dığı kriterler tanımlanm malı ve birr rapor halinde (Projee Raporu) derlenerek,, Baraj Emniyeti E Ça alışma Dossyalarında bulundurulm b malıdır. Projjelendirme kriterlerinin n tanımla anmasında ve seçimind de şu husus slar göz önü ünde bulunddurulmalıdır: a) n veya korrelasyonlard dan bulunaan verilerin sayısı ve e Tarihsel kayıtlardan hassaslığ ğı, b) Hesap yö öntemlerinin n ve ekipma anlarının bulunabilirliği, c) Kullanılan n yazılımlarrın uluslararrası ölçekte e güvenilirliğği ve kullan ndığı hesap p yöntemlerinin doğrul uğu, d) Hesaplard da kullanıla an verilerin güncelliği g 4.1.3 3.1 Hidroliik Tasarım Hidrolikk projelend dirme ile b bağlantılı olarak her tipteki baraajın memba yüzünün n projelendirmesi ile e baraja verrilecek hava a payının be elirlenmesinnde rüzgar ve dinamikk n dalga oluş şturma etkilleri analizle belirlenmelidir. yüklerin Teorik analizlerden türetilen p projelendirm melerde, hid drolik anlam mda projede eki koşullarıı Yüksek ve En E Yüksek)) olan baraj/göletler ile e kontrol etmek için risk sınıfı III ve IV (Y de özellik a rz eden (ilk k defa uygulanan veya projelendiriilmesi daha a projelendirilmesind mpirik verilere dayana an) projele erde hidrolik model ddeneyleri yapılmalıdır. y . çok am Ampirikk formüllerle e bulunan h hava paylarıı, hidrolik model deneyyleri ile teyit edilmelidir. Hidrolikk boyutlan ndırmada, sulama alanındaki a artış, içm me suyu talebindekii değişikklikler ve baraja yüklene ecek ilave amaçlar a gibi konular gööz önüne alınarak yapıı boyutla arının optimizasyonu dü üşünülmelid dir. Dolusa avak yapıla arının proje elendirmesin nde dolusa avağın çal ışma debilleri altında a mansap koşulları değerlendirrilmeli ve an nalizlerle de esteklenmeelidir. (Mans sap anahtarr eğrileri) atardosu–de erivasyon tüneli t çapı optimizasyyonu yapılırken barajj Baraj memba ba ( ö ön batardo üzerinden su aşmaa olasılıklarrı ) ayrıca a inşaat emniyeti (batardo endirilmelidiir. değerle Bu hussusta izlene ecek detayllı hesap ta arzı için Hid drolik Tekniik Komitesi tarafından n hazırlanan Hidrolik k Tasarım R Rehberinde açıklanan kriterler k esaas alınmalıd dır BARA AJ EMNİYETİ 13 3 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.1.3 3.2 Yapısa al Tasarım Barajın n duraylılığıını tehlikeyye sokabile ecek ve sonucunda ggöçme ve hasara yoll açacakk her bir yap pısal elema an, baraj gövdesi ile ay ynı emniyet kriterlerini sağlayacakk şekilde e projelendirrilmelidir. Yapısa al projelend dirme yönttemleri, baraj emniye etini sağlam maya yöne elik olarak,, a katacak şekilde aşağıda aki gereklilikleri hesaba ş belirrlenmelidir: a) Ba araj ve yardımcı yap pılarının ya apısal projelendirmes i, baraj mühendisliği m i konusunda uz zmanlaşmışş bir inşaa at mühendis sinin doğruudan yönetiimi altında,, zmanlaşmışş yardımcı dallardan oluşan o kişileerin organiz zasyonunda a konusunda uz birr takım çalış şması şeklin nde yürütülm melidir. b) apısal kavrramlarda vve projelen ndirmede gereksiz g ddetaylar ve e karmaşıkk Ya sisstemlerden kaçınılmalıd dır. c) Pro ojelendirme enin, bugün ne kadar edinilen e bilg gi birikimi vve inşaat teknoloji ve e ekipmanları ile e çelişmem mesine özen gösterilmelidir. d) Ye eni projelen ndirme kavvramları ile e sıradan olmayan iinşaat yön ntemleri ve e ma alzemelerinin deneyse el ve teorik k çalışmala arı konusu nda yeterlii araştırma a yap pılmalıdır. e) Ba araj emniye etinin sürekkliliğini sağ ğlamaya yö önelik olarrak, ileride yapılmasıı mu uhtemel ona arım, bakım m ve iyileştirrme çalışma alarının gerrçekleştirileb bilmesi için,, baraj yapısal elemanla arı ile tüm m kritik bö ölgelere yeeterli ulaşım olanağıı ğlanmalıdır. sağ Baraj projelendirm mesinde ça alışacak kişilerin, k inş şaat ve işşletmede oluşabilecek o k arı projelen ndirme aşam masında ta anımlayabile ecek ve çözzüm önerile erini ortaya a zorlukla koyabilecek tecrüb be sahibi kişşiler olmasına özen gö österilmelidirr. v yardımcı yapılarınd da ileride ih htiyaç duyu ulabilecek yyükseltme ve v yeniden n Baraj ve boyutla andırma ko oşulları, pla anlama ve projelendirme aşamaalarında gö öz önünde e bulundurulmalıdır. Projele endirmedeki hesaplar, ttartışılan dü üşünceler, yapılan y araşştırmalar ve e sonuçları,, deneyle er ve sonuç çta alınan kkararlar düz zenli bir biç çimde çağınn gerektirdiğ ği detay ve e biçimde e arşivlenerrek (CD, fottoğraf, video o kamera ile e birlikte) B Baraj Emniy yeti Çalışma a BARA AJ EMNİYETİ 14 4 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Dosyallarında bulu undurulmalı dır. Buna ek e olarak, baraj inşaaatının her aşamasında a a karşılaşşılan zorluk klar ve bu zorlukların n nasıl aşılldığını göstterir her tü ürlü bilginin n derlend diği bir “Bara aj Kayıt Deffteri” de barraj yerinde sürekli s olaraak bulundurrulmalıdır. Projeci, mühendis slik yapısın nın inşaatın na yönelik tüm detayylarını tanım mlamak ve e nde gösterm mek zorund dadır. Kati projelerdeki p i ayrıntılar, uygulama paftalarının n projesin hazırlanması sıras sında herha angi bir yoru uma gerek kalmayacak k k açıklıkta olmalıdır. m ve e inşaat yyöntemleri inşaat i kalittesini sağlaayacak şek kilde teknikk Tüm malzeme şartnam melerde tan nımlanmalıd dır. Bu hussusta izlene ecek detayylı hesap ta arzı için Yapısal Tasaarım Tekniik Komitesii tarafınd dan hazırla anan Yapıısal Tasarrım Rehbe erinde açıkklanan kriterler esass alınmalıdır 4.1.3 3.3 Emniye et Katsayıları Barajın n yapısal elemanları ve e tüm deta ayları en olu umsuz statiik ve dinam mik yüklerin n kombin nasyonuna karşı yete erli emniye etle projele endirilmelid ir. Söz ko onusu yükk kombin nasyonlarına a bağlı olarak seçilen s em mniyet kaatsayıları ayrı ayrıı değerle endirilmelidiir. Projele endirmede yapılan kkabullerin işletme sırasındaki değişme olasılıklarıı projelendirmede dikkate alınm malıdır. Barajın n çeşitli yük kleme koşu ulları altında a ve inşaat sırasında ölü yükün artması ile e berabe er yapısal davranışının d n kontrol edilmesi e am macıyla anaalizler ve gerektiğinde g e yapısall model den neyleri yapı lmalıdır. Sö öz konusu analizler a baaraj davranışını kontroll eden baraj b ölçüm tesislerind den elde ed dilecek verilerin değerllendirilmesi için büyükk önem taşımaktadır. 4.1.3 3.4 Dolgu Barajlar Bu hussusta izlene ecek detayylı hesap ta arzı için Do olgu Barajlaar Komitesi tarafından n hazırlanan Dolgu Barajlar B Tassarım Rehb berinde açık klanan kriterrler esas alınmalıdır 4.1.3 3.5 Oturma a ve Deform masyonlarr Baraj gövdesi g ve temelinde değişik aş şamalarda oluşacak o tooplam oturm ma miktarı,, dünya standartlarında doğrruluğu kan nıtlanmış ik ki ve gereektiğinde üç ü boyutlu u BARA AJ EMNİYETİ 15 5 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 analizle erle belirlen nmelidir. O Oturma analizlerinden bulunan otturma miktarına bağlıı olarak baraja oturm ma fazlası vve kamber eğrisi e verilm melidir. t veya a yamaçlarrında oluşa abilecek herhangi bir deformasyonun barajj Baraj temeli gövdessi ve yardıımcı yapıla ar üzerinde eki muhtem mel etkileri, yapılacak analiz ve e ölçümle er ile araştırrılmalıdır. Dolgud daki farklı oturma, o ge erilme zonla arı ya da muhtemel hidrolik kırılmalardan n kaynakklanabilecek k enine çattlak oluşum mlarını önlem mek için; yyamaç, temel ve katoff hendeğ ği bölgelerin nin projelend dirmesinde uygun geometri kullannılmalıdır. Hangi sebepten s olursa o olsun n, özellikle enine e çatlak k oluşması muhtemel bölgelerde,, geçirim msiz dolgunu un memba ve mansab bında kullanılacak olan filtre zonlarının yeterlii ölçüde boyutlandırılmasına dikkat edilmeli ve bir b filtre taahkiki yapılarak Proje e m Kriterleri Raporuna e eklenmelidirr. Tasarım İnşaat sırasının belirlenmesi b nde farklı oturmalarda o an kaynaklaanabilecek problemlerr göz önünde bulundurulmalıdı r. Barajın n projelendiirilmesi ile ilgili doküm manlar, barrajın yapısaal elemanla arındaki ve e baraj gövdesini g oluşturan o m malzemelerd deki zamana bağlı özzellik kayıplarına karşıı alınaca ak koruma önlemlerini ö iiçermelidir. Baraj emniyetini e direkt olarakk etkileyen su s tutucularr ve drenler gibi eleman nlar ile özell yapı elemanların e ın projelen ndirmesinde e, ikincil bir b korumaa hattı ve eya önlemii düşünü ülmelidir. Doğal yapı gereç çleri önceli kli yapım malzemesi olarak ku llanılmaya çalışılmalı,, üyüklük ve tipine bağlı olarak ya apılan malzzeme araştırmalarında a ancak yapının bü a bağlı öze ellik kaybı p potansiyelin ne sahip ma alzeme olu p olmadığı deneylerle e zamana belirlen nmelidir. 4.1.3 3.6 Sızma Baraj gövdesini g oluşturan tüm m malzeme türlerinin ve v temelin ggeçirimliliği, yerinde ve e laboratuvarda yap pılacak dene eylerle belirrlenmeli, baraj su tuttukktan sonra baraj b ölçüm m tesislerrinde gözlen necek boşlu uk suyu bas sınçları, toplam su kayııpları ve sız zma debilerii gibi özzelliklerin belirlenmesi b nde iki ve eya üç boy yutlu analizzlerden yarrarlanılarak,, sonuçla ar bilimsel çözümlere ç d dayandırılm malıdır. BARA AJ EMNİYETİ 16 6 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Analizle erde yapılan kabuller, kullanılan yazılımların y olumlu ya da olumsuz z yanları ile e elde ed dilen sonuç çlar, projelen ndirme dok kümanları ile e birlikte Baaraj Emniye eti Çalışma a Dosyallarında bulu undurulmalıd dır. Baraj yardımcı y yapılarına ve gövde içerisine yerleş ştirilmek üzeere tasarlan nacak barajj ölçüm tesisleri t ile sızma s mikta arı ölçümlerrinin yapılması sağlanm malıdır. Gerek temelden gerekse b baraj gövdesinden olluşabilecek sızmanın (malzeme e ak baraj emniyetini tehlikeye düşürmesii durumu gibi) bara aj emniyetii taşıyara üzerind deki etkileri projelendirrme sırasında düşünülmeli ve proojelendirme e, sızmalarıı minimu um seviyede e tutacak ve e emniyetli bir şekilde su geçmessini sağlaya acak tarzda a yürütülmelidir. 4.1.3 3.6.1 Stabiilite Baraj gövdesi g ve batardo sttabilite hesaplarında; memba şevvi inşaat sonu ve anii boşalm ma, mansap p şevi inşa aat sonu ve e dolu haz zne ile bunnların depre emli hallerii altındaki davranış şları ile m memba şev vinde kritik olabileceğği düşünüle en ara birr seviyed de memba a şevinin d depremli yükler y altın nda stabilittesi yeterli emniyetle e sağlanm malıdır. Baraj stabilite s hes saplarında d dünya ölçeğ ğinde geçerrliliği ve doğğruluğu kan nıtlanmış ve e İdarece e onaylanmış yazılıımlar kulla anılmalıdır. Baraj ggövdesindek ki stabilite e hesapla arında krittik aşamala ardaki boş şluk suyu basıncı ggelişimleri ve kayma a dayanımları güve enilir labora atuvar ve analiz ve erilerine daayandırılmallıdır. Barajj oşluk suyu basıncı gellişimi sızma a analizi ilee bulunmalıdır. Freatikk gövdessi içinde bo hat tesspiti de bu analizlerle e yapılmalı ve daha sonraki s ölçüüm sonuçla arına ilişkin n veriler projelendirm me aşamas ında belirlenmelidir. Kritik re ezervuar ala anlarında s u tutma ve işletme aşa amalarında ortaya çıka abilecek anii boşalm ma durumunda, stabi litesini kay ybedebilece ek rezervuaar şevlerin nde gereklii araştırm malar yapılm malı ve sta bilite bozulmalarının baraj b ve yarrdımcı yapıllar ile barajj emniye eti üzerindek ki etkileri be elirtilmelidir.. Stabilite enin bozullma ihtima ali olan ye erlerde pro ojeci çözüm me yönelik k önlemlerii belirlem melidir. Eğer büyük bir kütle harek keti olasılığı varsa şev stabilitesi önlemleri ö ve e uygun bir izleme sistemi s kuru ulmalıdır. BARA AJ EMNİYETİ 17 7 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Gevşekk ince kum ve kumlu zonlar içeren temel zeminlerine oturtulacak k barajlarda a sıvılaşm ma riski incelenmeli ve e gerekmes si halinde sıvılaşma annalizi yapılm malıdır. Aynıı risk ince daneli filtre zonla arının proje elendirilmes sinde ve ssıkıştırma koşullarının k n nmesinde de e göz önüne e alınmalıdır. belirlen 4.1.3 3.7 Beton Barajlar ecek detayylı hesap ta arzı için Be eton Barajlaar Komitesi tarafından n Bu hussusta izlene hazırlanan Beton Barajlar B Tassarım Rehb berinde açık klanan kriterrler esas alınmalıdır 4.1.3 3.7.1 Teme el Şartları Temel jeolojik şartları ve m alzeme özellikleri, beton gövde ve rezervu uar yükünü ü taşımayya yetecek kapasitede e olmalıdır. 4.1.3 3.7.2 Gövd de Beton gövde, herr türlü yükle eme durum munda devriilme ve kayymaya karş şı emniyetlii ojelendirilme elidir. olacak şekilde pro bilmesi ve uygun gerilme dağılım mının elde edilebilmesi e i Gövde stabilitesinin sağlanab övde şekli ve eğriliğ ği, temel kontakt k hatttı ile uygun şekilde e için prrojedeki gö birleştirrilmelidir. Gövde derzleri; ıs sı etkisi, b üzülme etk kisi ve diğe er yapısal eetkenlerden n meydana a ecek çatlakların oluşum muna engel olacak şek kilde projeleendirilmelidir. gelebile Gövde betonu içe erisine açıla acak galeri, şaft, vana odası vs ggibi boşlukllar, yapının n önünde bulu undurularak projelendirrilmelidir. tümü üzerindeki ettkileri göz ö nde basitten n karmaşığa a doğru sıraalanan pek k çok analizz Beton baraj projellendirmesin mi arasında, değişen yyapı malze emeleri ve temel şarttlarına en uygun u olan n yöntem yöntem m belirlenme eli ve uygula anmalıdır. Projeci, barajın ya apım ve iş letme aşam malarında, projede önngörülen va arsayımların n e şartlarına bağlı değiişimlerini ko ontrol etme eli ve gerekkli olması durumunda d a şantiye projede e değişiklik yapılmasın ı teklif etme elidir. BARA AJ EMNİYETİ 18 8 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.1.3 3.8 Baraj Ölçüm Ö Alettleri Projele endirme sıra asında daha a hassas ve e güvenilir verilerin v eldde edilmesin ni sağlayan n ve DSİİ Baraj Ölçüm Tesisle eri Teknik Şartnamesin Ş nde belirtileen elektronik tip Barajj Ölçüm Aletleri kullanılmalıdır.. v yardımcı yapılarına yerleştirilmesi planlana an her bir öölçüm aletin nin; konuluşş Baraj ve amacı, beklenen değerler vve yerleştirilecek aletin bu değeerlere uygu unluğu açıkk e belirtilmelid dir. şekilde Yerleşttirilmesi planlanan elekktrikli ölçüm m aletlerinin n her birisi için katalog g, kullanma a kılavuzzu, ölçüm alma a ve de eğerlendirme metotları vs. gibi hhususlar pro ojelendirme e safhasıında mutlak ka temin ed ilmelidir. 4.1.4 4 Jeotekn nik 4.1.4 4.1 Ön İnc celeme Aşa aması 4.1.4 4.1.1 Büro Çalışmaları Büro ççalışmalarına başlamad dan önce inşaat, jeolo oji ve projee mühendis sinin birlikte e katılaca ağı ön ara azi gezisi yapılmalıdıır. Bu gez zi ile yapı yerlerinin uygunluğu u araştırılmalıdır. Büro B çalışm malarında proje p alanıının en küüçük 1/250 000 ölçeklii afik haritala arı ve me evcut diğer verileri (b bölgesel jeeolojik harittalar, hava a topoğra fotoğra afları, yeralttı suyu ara aştırmaları, daha önce e açılmış ssondaj verileri, sismikk veriler v.b.) v toparla anarak proje e alanı hakk kında ön billgi derlenmeelidir. 4.1.4 4.1.2 Arazii Çalışmala arı Yüzeyssel ve göz zleme dayyalı olarak yapılmalıd dır. Arazi çalışmaları sırasında a duraylılık, geçirimlilik ve doğ ğal yapı ma alzemeleri olmak o üzeree başlıca 3 ana konu u de durulmalıdır. Proje alanı ve çe evresinin genel jeoloji haritası ha azırlanmalı,, üzerind kaya birimleri b tan nımlanmalı, fiziksel ve e yapısal özellikler ö aaraştırılmalıd dır. Toprakk örtüsü, yamaç molozu m ve alüvyon kalınlığı, niteliği n ve sızdırmazlık durumu u nmelidir. Ya akın çevre edeki kuyulardan yarrarlanarak yeraltı suy yu durumu u belirlen saptanmalıdır. Kay ynakların kkotları ve ye erleri saptan narak haritaaya işlenme elidir. Doğall yapı malzemeleri öncelikle proje alanında ve ya m akın çevressinde araştırılmalı ve e haritala anmalıdır. Bu B çalışmala arın sonucu unda, jeotek knik yöndenn belirlenece ek sorunlarıı ve çözüm yolların nı açık ve g gerçekçi ola arak ortaya koyan bir rapor hazırlanmalıdır.. BARA AJ EMNİYETİ 19 9 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Ayrıca, raporda daha d ileri aşamalarda a yapılması gerekli ggörülen çalışmalar da a belirtilm melidir. 4.1.4 4.2 Planlam ma Aşaması 4.1.4 4.2.1 Büro Çalışmaları e projenin kesin yeri saptanmalı, s , proje kara akteristiklerii Büro çalışmalarında öncelikle belirlen nmeli ve yap pı yerlerinin n 1/1000, gö öl alanının ise 1/5000 ölçekli haritaları temin n edilmellidir. 4.1.4 4.2.2 Arazii Çalışmala arı Yapı ye erleri, gölala anı ve malzzeme alanla arı olmak üz zere birbirin i tamamlayan 3 bölüm m halinde e jeolojik ve e tektonik h haritalama yapılmalıdır. Gerek yaapı yerleri ve v gerekse e gölalan nı duraylılık ve geçirim mlilik yönünd den ayrıntılı olarak araaştırılmalıdır. Özellikle e göl alanından yan n vadilere kkaçak olup olmayacağının belirlennmesi amacı ile çevre e jeolojisi haritası hazırlanmal h lıdır. Teme el çalışmala arına esas olmak üze ere yapılan n ak, gerekli görülen yerlerde y jeoofizik araşttırmalar da a temel sondajlarına ek olara yaptırılmalıdır. Gerekli görülm mesi halinde e deneme enjeksiyonu e , galeri açım mı, kaya ve e v doğal yyapı malze emesi ile ilgili ayrıntıl ı çalışmala ar ile karstt zemin mekaniği ve a etütlerinin de bu aşamada yyaptırılması gerekmekttedir. Arazi çalışmalarrı sırasında en örneklerr üzerinde llaboratuvar deneyleri yaptırılarakk sonuçları irdelenmelii derlene ve projjeye ne tür etkileri ola acağı net ve e kesin bir biçimde orrtaya konulmalıdır. Bu u çalışma aların sonuc cunda, jeotteknik yönden ortaya çıkan ç sorunlları ve çözü üm yollarınıı açık ve e gerçekçi olarak o ortay a koyan birr rapor hazırlanmalıdır.. Ayrıca rap porda, daha a ileri aşşamalarda yapılması gerekli gö örülen çalışmalar veyya alınmas sı gereken n önlemle er de belirtilmelidir. Bu çalışmaların dışında d ayrrıca arazide en toplanan örnekler üzerinde laboratuvarr aları da yürütülmelidir. çalışma 4.1.4 4.3 Kati Prroje Aşama ası Kati prroje aşamasında, eğe r proje karrakteristiklerrinde herhaangi bir değişiklik sözz konusu u ise, yeni karakteristik k klere uygun n olacak şekilde çalışm ma program mı yapılarakk projecin nin gerek duyacağı verriler sağlanm malıdır. Su yap pılarında jeo oteknikle ilg ili, yapı yerleri, göl alanı, doğal yaapı malzemeleri, tünel,, kanal, jeofizik, kaya ve ze emin, karstt etütleri, sondaj ve enjeksiyon n işleri ve e BARA AJ EMNİYETİ 20 0 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 laboratuvar deney yleri çalışm maları, her aşamada a DSİ D Genel Müdürlüğü, Jeoteknikk Hizmettler ve YA AS Dairesi Başkanlığ ğı tarafında an yayınla nan “Jeote eknik Etüd d Şartnam mesi”nde be elirtilen esa aslar dahilinde yapılmalıdır. 4.1.5 5 Sismik Analiz A 4.1.5 5.1 Sismik k Analizin Gerekliliği G Deprem m kuvvetleriinin yapısal analizlere eklenebilme esi için deprremlerin ba arajda ve ekk yapılard da meydan na getirece eği muhtem mel etkiler mutlaka m değğerlendirilm melidir. Bu u değerle endirmede proje p aşama asındaki ha asar ve risk faktörleri, bbaraj ve baraj gölünün n büyüklü üğü, bölged deki potanssiyel yer ha areketleri, bölgenin b jeoolojisi ve yapının türü ü gibi fakktörler de gö öz önüne al ınmalıdır. 4.1.5 5.2 Yöntem m 4.1.5 5.2.1 Jeolo ojik ve Tekttonik Verin nin Değerle endirilmesi Baraj in nşaat yerini içine alan bölgenin, örneğin barraj yeri merrkez alınara ak çizilecekk 100 km m lik yarıçap plı daire ala anı içinde veya daha geniş g bir saahanın mevc cut jeolojik-tektonikk özelliklerri faylar, kkırık ve çizgisellik ç hatları, h binddirmeler vb v unsurlarr haritala anmalıdır. Bu B konuda diri fay dağılım d haritaları, neootektonik ha aritaları, üçç boyutlu u haritalar, uydu u görünttüleri ve hav va fotoğrafla arından yarrarlanılabilirr. 4.1.5 5.2.2 Sismolojik Verinin Derlenm mesi d ait bilgiler, örneğin 19 900 yılı önc cesi hasar yyapmış dep premlere aitt Tarihi depremlere bilgiler derlenmelidir. Bu biilgiler başlıca deprem min oluş yyeri, deprem min şiddetii olarak sapta anmalı ve varsa v isose ist (eşhasar) haritalarıı (intensity) ve yapttığı hasar o nmelidir. incelen Aletsel döneme ait (1900 yılıı sonrası) depremler d ulusal ve uluuslararası deprem d verii merkezzlerinden de erlenerek liistelenmelid dir. Bu bilgilere Kandillli, Deprem Araştırma,, USGS, NEIS, NEIC, CSEM g gibi veri merrkezlerinden n ulaşılabilirr. necek olan depremle erin magnittüdü (aletsel büyüklüüğü) M>= 4.0 olarakk İncelen seçilme elidir. Daha küçük mag gnitüdlü dep premlerin sa ayısındaki eeksiklikler ne edeniyle bu u seviyen nin altına inilmemelidir.. BARA AJ EMNİYETİ 21 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.1.5 5.2.3 Sismotektonik Haritanın H H Hazırlanma ası en sismolojjik verilerin alansal da ağılımını görüntülemekk için, episa antr dağılım m Derlene haritası hazırlanmalıdır. Episa antr dağılım m haritası ha azırlanırkenn uygun bir projeksiyon n alıdır. Epissantr dağılım haritasıı üzerinde yer alan depremlerr sistemi kullanılma magnitüdlerine ve ocak derin liklerine görre gruplandırılmalıdır. Aynı öllçekte hazırrlanan sism molojik (epis santr dağılım) haritası ve tektonik k harita üstt üste ça akıştırılarak baraj inşaa at sahasını içine alan yeteri y genişşliğe sahip bir b bölgenin n sismote ektonik hariitası hazırla anmalı ve bu harita üze erinde deprrem oluşum muna neden n olduğu kabul edilen deprem m kaynakla arı ve bunlların sınırlaarı belirlenmelidir. Bu u kaynakklar başlıca alansal de eprem kayn nağı, çizgis sel deprem m kaynağı ve v noktasall deprem m kaynağı olarak üçç gruba ayrılır. a Sism motektonik harita üz zerinde bu u kaynakklardan çok sayıda ola abileceği gib bi, bunlarda an yalnızca bazıları da a bulunabilirr veya üsst üste çakışan alan, ççizgi ve noktta kaynak modeli m de kuullanılabilir. Deprem m kaynaklarının boyu, alanı, orta alama derin nliği, bunlar üzerinde oluşmuş o ve e oluşma ası beklene en maksimu um deprem m magnitüd dleri hesapplanarak tablo şekline e getirilm meli ve kayn nakların de eprem oluş sayıları ile deprem m magnitüdleri arasındakii istatistiksel ilişki regresyon analizi yarrdımı ile saptanmalıddır. Log N= a – bM M kilerin a ve e b bölgese el katsayıla arı tablo haaline getirilmelidir. (N,, şeklindeki bu ilişk kümüla atif deprem sayısı ve M M, magnitüd d olacak şe ekilde). Gerrekli görülm mesi halinde e bu ilişkiler, kaynak boyu, kaynak alanı ve gö özlem süreesine göre normalize e edilmellidir. Bu şekkilde hazırla anan sismo otektonik ha arita esas alınarak a bölggenin deprremselliğine e ilişkin verilerin v mo odellemesi yapılmış olacaktır. o Hazırlanan H m modelin du uyarlılığı ve e güvenillirliği tamam mı ile tekto onik modelin n gerçekçiliğine, depre rem verilerinin gözlem m süresin ne ve doğruluğuna bağ ğlıdır. 4.1.5 5.2.4 Maks simum Mag gnitüdün Se eçimi Barajın n ekonomik ömrü içerrisinde deprem kaynaklarından ooluşması be eklenen en n şiddetli depremin maksimum m magnitüd dünü hesap plamak içinn geçmişte o bölgede e uş tarihi ve aletsel dönemlere ait şidde etli deprem mler esas alınmalıdır.. oluşmu Genellikle geçmiştte oluşmuş en şiddetli depremin magnitüd m deeğerine 1 derece d ilave e yrıca fay uzzunluğu, attım miktarı,, edilerek maksimum magnitü d tayin ediilmelidir. Ay g parame etrelere day yalı olarak da maksi mum magn nitüd tayinii sismik moment gibi alıdır. yapılma BARA AJ EMNİYETİ 22 2 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.1.5 5.2.5 Azalım İlişkileri m kaynakla arından olluşacak de epremlerin baraj inşşa yerinde meydana a Deprem getirece eği yer harreketinin ma aksimum iv vme değerin nin hesaplaanması için kaynaktan n doğaca ak enerjinin mesafe ile sönü ümlenmesin ni ifade eeden azalım ilişkilerii kullanılmalıdır. Azalım ilişkile ri; episantr mesafesine e ve magnittüde bağlı olarak o daha a önce alınmış a dep prem kayıtla arından çeşitli araştırm macılar tarrafından ge eliştirilmiştir.. Literatü ürde Estava a, Oliveira, Mc. Guire, Okamoto, Ambrasseyy, Campbell ve Joynerr gibi ara aştırmacılarrın önerdiğ i bir dizi azalım a ilişkileri mevcutttur. Bunlarrdan makull değer veren v bir ya a da bir kaçıı seçilerek hesaplamal h arda kullan ılmalıdır. Kullanılarrak Deprem P Probabilisti k ve Dete erministik Yöntemler Y m Riskinin n 4.1.5 5.2.6 D Değerlendir rilmesi Yukarıd da detaylarrı verilen ça alışmalar ya apılarak bölgeye ait siismotektoniik harita ve e deprem m kaynak modeli oluştu urulduktan sonra s Poiss son, Gumbeel ve Marko ov Modellerii gibi ola asılık yönte emlerinden biri ya da a birkaçı kullanılarak ve/veya de eterministikk yöntem mle hesapla amalar yap pılarak bara aj inşa yeri ana kayyasında be elirli zaman n periyotları içerisind de meydan na gelecek şiddetli dep premlerden doğacak yer y hareketii mum ivmeleri ve risk de eğerleri belirlenmelidir. maksim Ekonom mik ömürlerre bağlı olarrak bulunan n bu ivme-risk değerlerri; tablolar, grafikler ve e eş-ivme e haritaları şeklinde ilg gili baraj pro ojesi için haz zırlanmalıdıır. Baraj ta asarımında ve perform mans değerrlendirmesin nde göz önnüne alınma ası gereken n iki deprrem tehlike seviyesi me evcuttur: i. saslı Depre em (İED): Gerçekleşm mesi durum munda sebep olacağıı İşletme Es hasarların barajın norrmal işleyişini engellem meyecek seeviyede kalacağı veya a bu hasarla arın ekonom mik ve sürratli şekilde e giderilebi leceği yer hareketine e karşılık gelen deprem seviyesi ii. E Dep rem (EED)): Baraj emniyetinin değerlendirileceği ve e Emniyet Esaslı tasarımda göz önüne alınacak en n yıkıcı yer hareketine karşılık gele en deprem iii. İED depre em seviyessi (veya bu b seviyey ye karşılık gelen ye er hareketii parametres si) olasılıkssal yöntemle belirlenm melidir. Hessapta TR maliyetm riskk analizine göre veya do oğrudan TR R = 144 yıl olarak o seçiliir (ICOLD, 2010). 2 BARA AJ EMNİYETİ 23 3 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Tüm barajlar b için n sismik te ehlike hesa abı hem olasılıksal o hhem de de eterministikk yöntem mle yapılmalıdır. Farklı sismik risk k sınıfında yer y alan barrajlar için de eterministikk ve olassılık yöntem mde göz ön üne alınaca ak yüzdelikler ve teke rrür sürelerri aşağıdakii Tablo’d da verilmektedir. Ayrrıca Deterministik yö öntem içinn konulan koşullarda a sağlanm malıdır. De eterministik yöntem so onucu hesa aplanan sppektrum Türk Deprem m Yönetm meliğinde ön nerilen tasa arım spektrrumu ile karrşılaştırılmaalıdır. Bu ka arşılaştırma a sonucu unda daha büyük sp pektral ordinatlar dete erministik ddeğerler olarak kabull edilmellidir. Karşıla aştırmada, düşük ve önemli ö sism mik risk sınıffına giren barajlar b için n Türk Deprem D Yön netmeliği sp pektrumu olduğu o gibi alınmalı, yyüksek ve çok ç yüksekk sismik risk sınıfına a giren bara ajlarda ise yönetmelik y spektrumu s 11.5 ile çarpılmalıdır. a özel tasarım spekttrumu ordinatları olas sılık ve deeterministik yöntemlerr Sahaya sonucu unda hesap planan spekktral ordina atlardan düş şük olanınaa eşit kabu ul edilir. Bu u uygulam ma ve bir önceki parragrafta öze etlenen esa aslar ASCE E (2010) dö ökümanıyla a uyumlu udur. Tablo. EED belirle enmesinde kkullanılacak k değerler Olasılıksaal EED için S Risk Sınıfı Düşükk Önem mli Yükse ek Çok Yüksek Y Deterministtik EED için n yüzdelik Tekerrür süreleri %50 TR = 2244 yıl %50 TR = 4755 yıl %84 TR = 9755 yıl %84 TR = 24775 yıl 4.1.5 5.3 Yatay ve v Düşey İv vmeler Ara asındaki Orran Baraj yeri y ana kay yasında olu uşması bek klenen maks simum yataay yer ivme elerinin bellii bir yüzd desi oranında (Bkz. Siismik Tehlik ke Raporu) düşey ivmee değerleri bulunur ve e analizle ere dahil ed dilir. 4.1.5 5.4 Değerlendirme ve e Yapılacak k Analizlerr Ek-2’de e verilen baraj b risk potansiyeli sınıflandırrma tablosuuna göre düşük riskk grubuna giren barajlarda İşle etme Esaslı Deprem (İED), Makksimum Ola ası Deprem m BARA AJ EMNİYETİ 24 4 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 (MCE) ve Emniyett Esaslı De prem (EED D) belirlenme eli ve psödoo-statik ana aliz yöntemii ile stab bilite analizle eri yapılarakk gövde şev v stabilitesi kontrol edillmelidir. Risk po otansiyeli sınıflandırma a tablosund da orta risk grubuna gi ren barajlarrda; pik yerr hareketi değerlerin ne ilave ola arak barajın n deprem yükleri altındda mümkün n olabilecekk ns spektrum m grafikleri tespit edileerek 2 boyu utlu dinamikk göçme senaryolarrı ve respon analizle er yapılmalıdır. Risk po otansiyeli sınıflandırma a tablosunda a yüksek ris sk grubuna giren baraj yerlerinde;; spektru um grafiklerrine ek olara ak ivme zam man tarihçelerinin ortayya konulara ak 2 boyutlu u non-line eer dinamik k analizlerin nin yapılmas sı gereklidir. Tabloda en yüksek risk grubu undaki bara aj yerlerinde e ise kritik ttemel koşulları hesaba a ak, doğrultu u veya dep rem merkezinin baraj yerine yakkın olmasının etkilerinii katılara temsil eden ivme e zaman ta arihçeleri ku ullanılarak yapılmalıdı r. Bu analizlere ilave e d ana alizler idare enin isteği ve v koşullarınn gerektirm mesi halinde e olarak 3 boyutlu dinamik alıdır. yapılma 4.2 1 4.2.1 İnşaat Aş şaması Çalıışmaları İnşaat İş şleri Sözleş şmesi Bu rehb ber yürürlüğ ğe girdiği ta arihten itibarren İnşaat İşleri Sözleşşmesi’nin biir eki olarakk değerle endirilecektiir. 4.2.2 2 Proje De eğişikliklerri Arazide e karşılaşılan yeni d durumlara göre g kati projede p yaapılması ön nerilen tüm m değişikklikler, proje eci tarafınd dan değerllendirilmeli ve önerileen değişiklliğe ihtiyaçç duyulup p duyulmad dığına kararr verilmelidir. Yapılmas sına karar vverilen değiş şiklikler için n İdare’nin onayı mutlaka allınmalıdır. Bu tip de eğişiklikler orijinal ka ati projenin n projelendirme krite erlerine, kavvramlarına ve v prensiple erine aykırı olmamalıdır. Projele endirme esaslarını etkkileyen değ ğişikliklerin önerilmes i durumunda, projecii tarafınd dan teknik gerekçe ve e analizlerlle desteklenen çalışm malar olmad dan, bu tip p çalışma alar onaylan nmamalıdır . Projele endirme sıra asında yapı lan kabullerin doğrulan nması veyaa proje değişikliklerinin n gerekli görülmesi halinde, kkazının gellişimine pa aralel olarakk yapılacak jeoteknikk malarla ilav ve bilgi ve vveri sağlanmalıdır. Yapılması önggörülen değ ğişikliklerin,, araştırm BARA AJ EMNİYETİ 25 5 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 yüklenicinin kapas sitesi, ekipm manı ve diğ ğer koşulları göz önünne alındığın nda, yerine e getirileb bilir nitelikte e olmasına d dikkat edilm melidir. 4.2.3 3 Arazi Ko ontrol ve Denetimleri D İnşaatın kontrolü ve v denetim i için arazid de yeterli sa ayıda deneyyimli ve eğitimli teknikk Yüklenici ge erekli olan durumlarda d a İdare’nin onayı o ile ve e personel bulundurrulmalıdır. Y bedeli kendisi k tara afından karşşılanmak üz zere müşaviirin görüşlerrine başvurabilecektir. Projede e öngörüllen uyumsu uzluklardan n yüklenicinin tekn nik çözüm mlerle, inş şaat kaynakla anabilecek ekibi arasında pratiği risklerden n devamlı ve kkapasitesi kaçınmaak bir için, koorrdinasyon arasındakii projeci ile e bulunmasıı sağlanm malıdır. Şantiye e sahası, he em genel şşantiye konttrolü, hem inşaatın ile rlemesinin takibi, hem m de gere ekli inşaat kalitesinin k de enetimi amacıyla İdare e tarafındann düzenli ola arak ziyarett edilmellidir. İnşaatın yürütül mesinden sorumlu tü üm teknik elemanlara a, projenin n dayand dığı felsefe ve kriterlerr, projeci ta arafından an nlatılarak özzel çözüm önerilerinin n önemi ve proje de etaylarının a anlaşılması sağlanmalıdır. Buna kkarşılık araz zi personelii erhangi bir kritik durrumun oluş şması duru umunda (innşaat malz zemelerinin n de, he özellikle eri ve kalitesindeki d değişikliklerr, projeyle uyumsuz herhangi bir b imalatın n yapıldığ ğından şüphe edilen d urumlar vb)), proje ekib bini bilgilenddirmelidir. Kontroll mühendisi, projede yyapılan kab bullerin araz zi koşullarınna uygunluğ ğu da dahill olmak üzere, ü inşaa at kalitesini n şartname e ve proje do okümanları nda belirtile en kriterlere e uygun olup o olmadığını gözlem mlemelidir. Arazide e, projede kabul edile en şartlardan farklı bir durumla kkarşılaşıldığında ve bu u durumu un projeci tarafından değerlend dirmesinin yapıldığı y ssüre boyunca, kontroll mühendisi işin bir bölümünü yya da tümün nü durdurac cak yetkiye sahip olma alıdır. nı zamand da, olası kazalardan k at emniyett Kontroll ekibi ayn kaçınmak için inşaa düzenle emelerine uygun u harekket edildiğin ni de gözlem mlemeli ve ddenetlemelidir. Kontroll mühendisi, inşaat yö ntemleri ve e ekipmanla arın, şartnam mede belirttilen kaliteyii sağlam mak için yete erli ve uygun n olmasına dikkat etme elidir. Arazi ve kalite kontrolü sırasında yapılacak incelemeeler, Barajlar Teknikk mesinde be elirtilen esasslar çerçeve esinde yapılmalıdır. Şartnam BARA AJ EMNİYETİ 26 6 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Kalite kontrol sistteminin fon ksiyonları, sorumluluk ve işlem ssıralarını gösteren birr çalışma a şemasın nı içerecekk şekilde Kalite Kontrol Yönnetim Planı halinde e düzenle enmelidir. 4.2.4 4 em Baraj Öllçüm Aletle eri ve Gözle Baraj Ölçüm Ale etleri ve G Gözlem Sistemlerinin n Uygulanm masında, DSİ D Genell Müdürlüğü, Barajllar ve HES S Daire Ba aşkanlığı tarafından yaayınlanmış olan Barajj Ölçüm Aletleri Te eknik Şartn namesi esa as alınmalıd dır. Aşağıdaa sıralanan n maddelerr genel bilgi b mahiyetindedir. Kazı sırasında ba araj yeri je eolojik yapısı ve özellliklerinin haaritalanmasına devam m edilmelli ve bu dok kümanlar İd dare’nin görrüş ve onayına sunulm malıdır. Temel ve temell iyileştirrme çalışm maları, gö övde inşaa atına geçillmeden önnce İdare tarafından n onaylan nmalıdır. Ölü yü ükün artma asına bağllı olarak baraj b teme eli ve yam maçlarda oluşabilecek o k deformasyonlar, gerilme g ve b birim şekil değiştirmele d er devamlı olarak konttrol edilmelii ve proje e aşamasın nda öncede n belirlenen n değerlerle e karşılaştırıılmalıdır. İnşaat sırasında sızma mikta arları ile su basınçları ölçülmeli ö vee modern yö öntemler ile e a bulunan sızma m iktarları so onuçları ile e yapılaccak sızma analizleri sonucunda karşılaşştırılmalıdır. Sızan ssuyun kayn nağı ve te emizliği araaştırılmalı ve rapora a bağlanmalıdır. Perde enjekksiyonunun yeterli olmamasınd o dan dolayı malzeme e ma tehlikesi varsa taşın nan ve çözü ünmüş malz zemelerin iççeriğini belirlemek için n yıkanm petrogrrafik ve kimyasal k a analizler ya apılmalıdır. Sızma m miktarı ve temel tipii piyezom metrelerden n okunan s u basıncı değerleri d pe erde enjekssiyonunun yeterliliğinin y n değerle endirilmesi anlamında a izlenmelidirr. Baraja yerleştirilm mesi öngörü ülen ölçüm aletlerine ait her türrlü malzeme, araç ve e şaatına başşlamadan önce ö barajj gereç, uygulama projeleri iile birlikte gövde inş bulundurulm malıdır. Bu malzemeler m rin fiziki durrumları elle e mahalliinde hazır durumda b ve gözle kontrol edilmeli, ekssik veya yettersiz durum mda olanlarr en kısa sü ürede yenisii ile değiiştirilmeli ve e idareye ka alibrasyon sertifikaları s ile CE belgeeleri sunulm malıdır. Ölçüm aletlerinden alınan ne eticelerin sa ağlıklı biçimde yorumlaanabilmesi için i hatasızz enle yerleştiirilmeleri şa arttır. Elektrronik ölçüm m aletlerinin kalibrasyonu imalatçıı ve öze firma ye etkilileri tara afından yap pılmalıdır. BARA AJ EMNİYETİ 27 7 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Temele e yerleştirilm mesi gerekken ölçüm aletlerinden a n başlanmaak üzere, diğer d aletlerr gövde yüksekliğine y e paralel ola arak şartna amesine uyg gun şekilde yerleştirilm melidir. Yerine yerleştirilmesinin hem en ardından n (gövde yü ükseltilmedeen önce) he er bir ölçüm m n teknik kontrol ve testle eri uzman kişilerce k dikkatli bir şekkilde yapılmalıdır. aletinin Piyezometrelerin yerleştirilme y esi sırasınd da her uca bir numaraatör takılma alı ve uçlarr ölçüm odasına o ula aşana kadarr muhafaza edilmelidir. Ölçüm aletlerinin yerleştiril diği yerin özellikleri, ileride ssağlıklı değ ğerlendirme e bilmesi için önceden ttespit edilm meli (varsa sızma, otu rma vs tes spiti) ve bu u yapılab aletlerin n konulduğu u bölgeden numune alınıp etiketle enerek saklaanmalıdır. İnşaat aşamasınd da alınan ö ölçümler da aha sonra yapılacak değerlendirmeler için n dığından, bu u safhadaki ölçümler yetkili y ve eğğitimli kişile erce dikkatlii büyük önem taşıd alı şekilde alınmalıdırr. Ölçüm aletlerinin a yerleştirilme y esinden barrajın geçicii ve itina kabulün nün yapılm masına kad dar geçen sürede alınacak tüm m ölçümle er yüklenicii tarafınd dan yapılacaktır. Baraja yerleştirilen ölçüm a aletlerinin in nşaat sırasında tahripp olmaması ve teknikk de korunma ası için şa antiye şefi ve v kontrollüük teşkilatı tarafından n olarak çalışır hald ö gösterrilmeli ve bu unun için ge ereken tüm önlemler allınmalıdır. azami özen Fazla sayıda s karş şılaştırmalı veri sağlay yabilmek ve e gözlem sissteminin gü üvenilirliğinii ve işlerrliğini kontro ol edebilme ek için, ölçü üm aletlerin nin okunmassına mümk kün olan en n kısa sü ürede başlan nmalıdır. Yapı ciinsine bağlı olarak öze el teknik şa artnamelere e göre yerleeştirilen ölç çüm alet ve e sistemlerinden yerleştirme s ırasında ba az (sıfır) ölç çümleri, inşşaat süresin nce kontroll eri yapılmalı ve sonuççlar Baraj Emniyeti E Ça alışma Dosyyasında sak klanmalıdır.. ölçümle Bu do osyalar, ba araj yerind eki işletme e binasınd da emniyettli şekilde muhafaza a edilmellidir. Yerleştirilen ölçüm m alet ve sistemlerinin ölçüm periiyotları Ek-3 3’de verilen n tabloya a göre yapılmalıdır. BARA AJ EMNİYETİ 28 8 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.2.5 5 İnşaat Sırası S 4.2.5 5.1 Nehir Derivasyon D nu Nehir derivasyonu d u, taşkın ka arakteristiklerine ve ya ağış kayıtlaarına dayan nan verilere e göre en n uygun zam manda yapıılmalıdır. Yapılaccak olan iş sıralamasın nı gösteren nehir derivasyon şemaası projede e düşünülen n kriter ve temel kavramlara a dayandırılmalıdır. Taşkın deebilerinin tekrarlanma a syon proje debisine es sas taşkın hidrografı h vve bu çerçe evede kabull olasılıkkları, derivas edilebilir risklerin neler olab ileceği kon nusunda yüklenici ile tam bir ko oordinasyon n malıdır. sağlanm Daha önce ö tespitt edilmiş ollan derivas syon planı aşamaları, bir sonrak ki aşamaya a geçilme eden önce kontrol ed dilmeli ve derivasyon d zamanlam asındaki herhangi birr gecikm menin öng görülen risk fakttörü üzerindeki m muhtemel sonuçlarıı değerle endirilmelidiir. 4.2.5 5.2 Su Tuttma Su tutm ma işlemine İdare’nin izzni ve onayı olmadan başlanmama b alıdır. Su tutm ma işlemine e başlanma adan önce rezervuar r alanındaki a tüüm işlemler ilgili proje e ve şarttnamelerde belirtilen e emniyet kritterlerine uy ygun olarakk tamamlanmalı ve su u tutma öncesinde baraj ve yyardımcı ya apıları ile rezervuar r aalanı İdare tarafından n gezilere ek incelenm melidir. Su tutm ma süresin nce baraj g gövdesi, ya ardımcı yap pılar ve yaamaçların davranışları d ı ölçüm tesisleri arracılığıyla; baraj mans sabı ise gö özlemsel şeekilde deva amlı olarakk eli ve tüm yapıların hareketine e, sızma ya a da alttann kaldırma a kuvvetlerii izlenme sebebiyyle oluşabile ecek sıradışşı değerlere e dikkat edilmelidir. Su tutm ma işleminin tamamı, İdare taraffından oluştturulan bir Su Tutma Programınıı takip ed decek şekild de yürütülm melidir. 4.2.5 5.3 Doküm mantasyon Yapım sırasında kati k projede e yapılan tü üm revizyon nlar, ilgili prroje paftala arı üzerinde e mutlaka a gösterilm meli ve iş-sonu (as-built) projeleri p bbuna uygu un şekilde e hazırlanmalıdır. BARA AJ EMNİYETİ 29 9 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Uygula ama sırasın nda karşıla aşılan soru unlar, bu sorunlar s iççin düşünülen çözüm m önerileri ve öngörrülen iyileşttirme çalışm maları ile ile erleyen yıllaarda baraj emniyetine e debilecek muhtemel sonuçları konusunda a derlenece cek bilgiler;; problemlii etki ed bölgele ere ait fotoğ ğraf ya da d dijital video o kayıtları ile e birlikte Baaraj Emniye eti Çalışma a Dosyallarında saklanmalıdır. Arazi ve v kalite ko ontrol incele emeleri değ ğerlendirme sonuçları inşaat kayııtları olarakk Baraj Emniyeti Çalışma Ç D Dosyalarında a bulundurrulmalıdır. Bu kayıtla ara, inşaatt mleri ve ma alzeme kon usundaki bilgiler b ile kazının k jeollojik haritas sı ve temell yöntem iyileştirrme çalışma a raporları d da eklenmellidir. Yapım sırasındak ki enjeksiyyon çalışmaları dikka atli şekilde kontrol edilmeli e ve e arı kayıt altıına alınmalııdır. Sondajj logları, bas sınçlı su deeney sonuçları, yapılan n sonuçla işlem zamanları, sıcaklık, enjeksiyon n şerbeti, enjeksiyonn basınçla arı, alışlar,, njeksiyon şerbetinin ş geri g dönüşüü, deformas syon ya da a enjeksiyon yapım tekniği, en arın tespitin ne yönelik ö özel işlemle er konusun ndaki tüm bbilgiler, inşa aat kayıtlarıı çatlakla olarak Baraj B Emniy yeti Çalışm ma Dosyalarıında saklan nmalıdır. Yapım sırasında baraj yeri ve yakın çevresinde yaşanan ddeprem ya a da büyükk ar, yangın, batardo üzzerinden su u aşması, ölçüm ö aletleerinden alın nan sıradışıı taşkınla okumalar vb olağa an dışı olayylar kayıt alltına alınma alı ve bunlaarın sonuçla arı üzerinde e detaylı incelemeler yapılarak kapsamlı ra aporlar hazırlanmalıdırr. Su tutm ma işlemi sırasında b baraj gövde esi üzerine e yerleştirileen ölçüm aletlerinden a n alınaca ak okumalarr, inceleme formları, fo otoğraflar ve e video görüüntüleri düz zenli şekilde e dosyala anmalıdır. İnşaat sıralamasının önced den planlandığı şekillde yürütü lemediği durumlarda, d , (örneğin, enjeksiy yon perdessinin bitimin ni takiben perdenin yyakınlarında patlatma a yapılma ası zorunluluğunun do oğması gibi)), bu durumun mevcut sistem üze erine etkilerii değerle endirilmeli ve buna ait belgele er Baraj Emniyeti E Ç Çalışma Do osyalarında a saklanm malıdır. BARA AJ EMNİYETİ 30 0 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.3 4.3.1 1 İşletme ve Bakım Aş şaması Ça lışmaları Baraj Re ezervuarı Gözlemi G ve e Akım Göz zlem İstasyonları Baraj yeri y akımlarrının ve ola ası taşkınlarrın yersel ve zamansaal bakımdan n ölçümüne e yönelikk olarak barraj yerinde yyer alan ve barajın işle etmeye açıl ması ile işle evini yitiren n akım gö özlem istasyonu baraj membaında uygun bir yere yenid en tesis edilmelidir. İşletme eye açılan barajın b reze rvuar gözle em istasyonu inşaat aş amasında planlamada p a belirtile en yere kurulmalı, işlettme aşama asında bu is stasyonda okunacak değerler d ile e baraj sürekli gözle em altında b bulundurulm malıdır. 4.3.2 2 Baraj Ölçüm Sistemlerin S in Modernizasyonu ve Projeelendirme Verisinin n Günce elleştirilmes si Baraj emniyetinde e e önemli biir yeri olan n taşkınların n yersel vee zamansall bakımdan n gerçeğe yakın bir şekilde tah mini, sağlık klı ve yeterli sayıda hiddrolojik ve meteorolojik m k e mümkün olmaktadırr. Bu nede enle, hidrolojik ve m meteorolojik ölçümlerin n veri ile yapıldığ ğı mevcut ölçüm ale etlerinin, meteoroloji ile i akım ggözlem ista asyonlarının n modern nizasyonu ve v yeniden n projelendirilme çalış şmalarına hhız verilmeli, otomatikk ölçüm ile uydu imkanlarınd dan da fay ydalanılarak k anlık veeri temini için gereklii alar yapılmalıdır. Elde e edilen verrileri saklay yan, değerleendiren ve işleyen birr çalışma ekipma an ile bilgisa ayar sistemii kurulmalıd dır. İşletme edeki barajjların bulun nduğu hav vzanın memba deveelopmanı ile mansap p yerleşim m yerlerindeki gelişm meye bağlı olarak değişen kkoşullar gö öz önünde e bulundurularak, son s yıllard aki meteorolojik ve hidrolojik veri ışığın nda taşkın n arının en az z 30 yılda b ir yenilenmesi sağlanm malıdır. hesapla Eskiyen n barajlarıın 30 yıld da bir he esaplanacak taşkın a değerleri ile ayrıca sedima antasyon ne edeniyle de eğişime uğrrayan ve hidrografik ettütler sonuc cunda elde e edilen yeni hacım m-satıh değe erleri de dik kkate alınarak dolusavvak öteleme e hesaplarıı nmeli ve böylece d dolusavaklarrın hidrolo ojik açıdann emniyetle eri kontroll yenilen edilmellidir. Bu çalışmalar so onucunda dolusavak kapasitesinin yetersiiz bulunma ası halinde e v ekonomiik değerlen ndirmelere bağlı b olarakk barajın yü ükseltilmesii yapılaccak teknik ve ve/veya a dolusavak k kapasitesiinin arttırılm ması yoluna gidilmelidirr. BARA AJ EMNİYETİ 31 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Barajla arın gözlenm mesinde uzzaktan konttrollü otoma atik ölçüm yapılabilec cek modern n sistemlerin uygula anmasına yyönelik pilott projeler uygulanmalı ve buna bağlı b olarakk n teknikler yaygınlaştır y ılmalıdır. modern 4.3.3 3 Rezervu uar Sedima antasyonu İşletme edeki baraj rezervuarla arı zaman iç çinde akars sular tarafınndan taşınan sedimentt ile tam mamen dolarak fonksiyyonlarını ye erine getirem meyecek d uruma gelm mektedirler.. Rezervvuarın şekli, sedimen ntin karakte eristiği, rez zervuar işleetim tarzı, sediment-rezervu uar hacmi arasındaki a o oran, giriş akımı-rezerrvuar kapassitesi arasın ndaki oran,, sedime entin rezervuar iççindeki dağılımını d etkileyenn faktörle er olarakk sıralana abilmektediir. Buna ba ağlı olarak yalnızca y ölü ü hacimde değil aktif hacimlerde e zaman içinde ön nemli kayı plar meyd dana gelme ektedir. İşlletilmekte olan barajj uarlarında Devlet D Su İİşleri Genell Müdürlüğü ü faaliyetlerri kapsamın nda 5 veya a rezervu 6'şar yıllık y periyo otlarla hidrrografik etü ütler yapılm malı ve sööz konusu etütler ile e sedima antasyona bağlı b olarak zamanla değişime d uğrayan rezerrvuarın yen ni batimetrikk haritası çıkartılmalıdır. v mansap p şartları açısından rezervuar sedimanta asyonu ve e Baraj emniyeti ve denlerle perriyodik olaraak yapılmalı ve gereklii hidrogrrafik etütler aşağıda sırralanan ned tedbirle er alınmalıdır: Ba araj emniyettini tehdit e edecek olas sı bir durum mun oluşmaası halinde rezervuarın n boşaltılmasınd da önemli rolü olan dipsavak ve diğer su alma yapılarının n rezzervuarda biriken ssediment nedeniyle fonksiyonllarını yerine getirip p getiremediklerri takip edi lmeli, bir sorun s tespitt edildiğindee su alma yapılarının n seltilerek ye eni su alma yapılarının inşası iççin gerekli çalışmalarr sevviyesi yüks yap pılmalıdır. Akktif hacimde e ve dolay ısıyla varsa a barajda ayrılan taşşkın kontroll hacminde e sed dimantasyo on nedeniyl e oluşan azalmanın a barajın b öngöörülen taşk kın kontrolü ü fon nksiyonların nı ne dere ce azalttığ ğı ve mans sap koşullaarına etkisi izlenmeli,, gerektiğinde barajın b yüksseltilmesi ve eya mansap pta taşkın koontrolüne yönelik y ilave e pılmalı ve g gerekli tedbirler alınmalıdır. çallışmalar yap Se edimantasyo ondan dolayyı barajın normal n su se eviyesi ile m maksimum su seviyesii ara asındaki taşkın ötelem me hacmin ndeki azalm ma nedeniyyle projede öngörülen n ma aksimum su u seviyesin nin ve buna bağlı ola arak dolusaavak kapas sitesinin ne e BARA AJ EMNİYETİ 32 2 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 derece aşıldıığının bara aj emniyeti açısından takip edi lmesi ve memba m ve e ma ansap koşulllarının irde lenmesi sağ ğlanmalıdır. Ya aşlanan ba arajların arrkasında biriken su ve sedimeent hacmin nin gerçekk mikktarının be elirlenerek olası barajj yıkılma analizlerinin a n bu verile er ışığında a yap pılması sağ ğlanmalıdır. 4.3.4 4 İşletme Çalışmalarrı 4.3.4 4.1 Baraj Gölü G (Rezervuar) Su kaynaklarının sabit s kalmassına karşın, artan gere eksinimi karrşılayan değ ğişik amaçlıı depolama tesislerrinin işletme eye alınma ası hidrolojik k işletme ççalışmaların nın öneminii artırma aktadır. Hav vza bazında a rezervuarlların geniş açılımı, işleetme aşama asında yenii teknikle erin kullanım mını zorunlu u kılmaktad dır. Bu nede enle veri topplama, değerlendirme,, karar verme v ve simülasyon konularında a yeni tekn nolojilerin saağladığı yö öntemler ile e uzaktan n algılama (kar derinliiği, seviye, yağış, vb. ) ve Coğraafi Bilgi Sisttemi (CBS)) çalışma alarından yararlanıla arak taşkın debilerii ile oluuşum zam manları ve e büyüklü üklerinin re ezervuar ha a etkileri bbelirlenmeli ve taşkın n avzası ve rezervuara kontrolü, yerine göre g günlükk-saatlik zam man aralıklarıyla, merrkez ve taş şra ünitelerii e programlları hazırla anarak yürü ütülmelidir. Hazırlanac cak işletme e işbirliği ile işletme program mlarında ta aşkın kontro olü, planlan nmış sulam ma, içme suuyu, enerji üretimi vb.. gereksinimlere bağlı olarakk maksimu um enerji üretimi vve taşkın kontrolünü ü acak şekilde e olmalı ve suyun dolu usavaktan atılmamasın a nı veya en az a miktarda a sağlaya savakla anmasını sağlayacak s şekilde, çok ç amaçlıı barajlarınn işletme programları p ı İşletme e ve Bakım m Dairesi M Merkez Ünittelerince, sulama s amaaçlı barajla arın işletme e program mları ise Bölge B Ünite elerince haz zırlanmalıdır. İşletme programlarına yönelikk gerekli veriler ilgili Bölge Müd dürlüğü tarafından temin edilmelidiir. al olaylarda a merkez ve v taşra te eşkilatlarınınn işbirliğine e gidilmeli,, Taşkın gibi doğa e programla arı revize e edilebilmeli, mansapta gerekli uyyarı, ikaz ve v önlemlerr işletme alındıkttan sonra ilgili birim mlerin habe erdar edilm mesini takibben dolusavak veya a dipsava aktan su bırakılmalıd b dır. Kapaklı dolusavak klarda meyydana gele ebilecek ve e sonradan telafisi mümkün m olm mayacak ola aylarla karşılaşılmamassı için bir ad det batardo o unmak suretiyle dolusaavakta kulla anıma hazırr kapağı imal edilerrek dış etkillerden koru bulundurulmalıdır. BARA AJ EMNİYETİ 33 3 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.3.4 4.1.1 Su Alma Ağzı n oluşan su alma ağz zı devamlı açık tutulm malı ancak,, Yatay ve düşey ızgaralardan enle su alm ma ağzının kapatılmas sı gerektiğinnde tehlike e kapağının n herhangi bir nede k aşağıda be elirtildiği gibi yapılmalıd dır: açılıp kapatılması - A Ambardaki kapak, k vinççle alınarak daha önce e gölde hazzırlanan mo ontaj salına a v vasıtasıyla su alma a ağzına getirrilerek, kap pak yuvasınna dalgıç yardımı ile e y yerleştirilme lidir. - T Tehlike ve tamir kap pağı ile ka apatılmadan n önce, diipsavak çıkış vanasıı k kapatılarak, cebri boru, yukarıda ve erilen kurallara göre suu ile dolduru ulmalıdır. - T Tehlike ve ta amir kapağıını su alma yapısından n çıkartmak için, kapağın üzerinde e b bulunan su ve hava va anaları açıla arak tünel su s ile dolduurulmalı, he er iki tarafta a e basınç sağlandığın eşit nda, yine sal s üzerinde eki vinç ile tehlike kap pağı yukarıı a alınmalı ve sal ile kıyyıya, orada an da amb bara götürüülerek, bak kımı yapılıp p k koruma altın na alınmalıd dır. 4.3.4 4.1.2 Tehlike Vanasın nın (Kelebe ek Vana) Aç çma-Kapattılması Açma: Ayar ve dip psavak van ası kapatıla arak, hava ve v by-pass vvanası açıla acak; Cebrii olduktan ve e hava boru usundan (k kabarcıksız)) su çıktıktaan sonra hava vanasıı boru do kapatılm malı; Tehlike vanasın nın tam aç çma yönün ndeki butonnuna basıla arak, vana a gösterg gesinde bulunan “Tam m Açık” limiti çalıştırrılmalı ve vvananın tam m açılmasıı beklene erek by-pas ss vanası kkapatılmalıd dır. Tehlike (Kelebek) vanası açık olmadan,, ayar ve e dipsavak vanasından v n su alınmam malı ve boşaltma yapıl mamalıdır. Kapatm ma: Tehlike e Vanası ka patılmadan önce ayar vanası kappatılmalı; tün nel ve cebrii borunun by-pass ve havalan ndırma vana aları da kulllanılarak suu ile dolma ası ve vana a kapatm ma butonuna a basılarakk, tam kapalı konuma gelmesi beeklenmelidir. Vana tam m açık ve e kapalı du urumları dışşında çalıştırılmamalıdır. Tehlike vanasının kumandasıı mekanik ise elektrrik motoru i le ilişkiyi ke esen kolu “E El” konumuuna getirilm meli ve vana a e ile döndü ürülerek van nanın konu umu gösterg geden kontrrol edilmelid dir. Elektrikk simidi el motoru ile kumandada ise , kol “Ele ektrik” kon numuna geetirilmeli ve e kumanda a unda panosu bulunan a-kapama açma butonlarına a basılaraak vananın n hareketii sağlanm malı, tam aç çma-kapam ma konumlarında motorrun durmassı beklenme elidir. BARA AJ EMNİYETİ 34 4 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.3.4 4.2 Sulama a Ayar Van nasının Açıılması Tehlike e vanası yu ukarıda beliirtildiği gibi açıldıktan sonra sulaama suyu, gereksinme g e miktarına göre va ana üzerind deki gösterg gelerden ko ontrol edilerrek ve sula ama vanasıı ği kadar açılarak alınm malı ve sulam ma işlemi bittikten sonrra vana kap patılmalıdır. gerektiğ 4.3.4 4.3 Dipsav vak (Boşalttma) Vanas sının İşletilmesi Baraj gölünden su tahliye esi, tünel ve cebri borunun bboşaltılmas sı gerektiğii da istenilen n zamanlarda boşalltma vanassı, Ek-3’de belirtilen prensipler dooğrultusund da açılıp-ka apatılarak a ayarlanmalıdır. Sulama ayar ve boşaltma vanalarının n miktard kumand dası Elle/E Elektrikle isse yukarıda verilen tehlike vannasının Ellle/Elektrikle e kumand dasında belirtilen prensiplere e göre yapılmalıd ır. Cebri borunun n boşaltıllmasında ce ebri boru d deşarj vanas sı ile havalandırma vaanası berab ber açılarakk boşaltm ma yapılmallıdır. 4.3.4 4.4 Havala andırma Sis stemi Yeryüzzünde bulunan ve ge enellikle çe elik başta olmak üzeere, metalle er ve bazıı alaşımllar zamanla a korozyon na uğrarlar. Bu neden nle nemli orrtamda bulunan barajj daimi teçhizatların t nın korozyo ona karşı korunması önemlidir. Cebri boru u tünelinde e sızıntıla arın önlenm mesi, tünell içerisinde eki nispi ne em oranınıın %30-%4 40 civarına a düşürülmesi gerek kmektedir. Bu nedenle e, tünellere periyodik aaralıklarla ve v otomatikk olarak devreye d girrip çıkacak h havalandırm ma sistemle eri yerleştiril meli; havala andırmanın n doğal olarak o yapılmasını sağ ğlamak için maksadıyla a mümkün olması halinde tehlike e vanasın na yakın me esafede uyg gun çapta havalandırm h ma deliği (şaaftı) açılmalıdır. 4.3.4 4.5 Ölçüm Tesisleri Barajla arın yapım ve v işletme ssürecinde prrojelerinde öngörülen eemniyet sın nırları içinde e kalıp kalmadıkları k nın izlenme esi, gereklii önlemlerin n zamanındda alınması ve ileride e projelendirilecek barajlar b için bilgi birikim mi sağlanm ması açısınddan, ölçüm tesisleri ve e m sonuçları analiz ve e değerlend dirmeleri büyük önem m arz etme ektedir. Bu u gözlem nedenle e baraj tem meli, gövde ve çevresine yerleştirilen ölçüm m aletlerinde en alınacakk gözlem mlerin periyo otları (günlü ük, aylık, 3 aylık, 6 aylık a ve yıll ık olarak) barajın b riskk değerle endirmesine e bağlı olarrak uzman elemanlardan oluşacaak bir heyett tarafından n belirlen nmelidir. Buna bağlı olarak ba arajın işlettmeye alınnmasından sonra bu u ölçümle ere devam edilmeli ve e alınan so onuçlar derrlenerek Baaraj Emniye eti Çalışma a Dosyallarında muh hafaza edilm melidir. BARA AJ EMNİYETİ 35 5 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 4.3.5 5 Bakım ve v Onarım Çalışmalar Ç rı Tesisle erin en uygu un işletme d düzeyinde fo onksiyonunu sürdürebiilmesi amac cıyla tesiste e herhangi bir arız zanın mey dana gelm mesini beklemeden yyapılan çalışmalar ile e asar ve boozulmaların uygulama a tesislerrde çeşitli etkenlerin meydana getirdiği ha projelerine uygun olarak gide rilmesi ama acıyla yapıla an çalışmalaardır. 4.3.5 5.1 Baraj İşletme ve Bakım Taliimatlarının Hazırlanm ması Tek ve e çok ama açlı barajlarrın İşletme ve Bakım m Talimatı, barajın he er ünitesinii içerece ek şekilde yüklenici/yü y ükleniciler ta arafından, baraj işletm meye açılm madan önce e hazırlanmalı ve Ba araj Emniye eti Çalışma Dosyasında a muhafazaa edilmelidirr. Rezervvuar İşletme e Programl arı; barajın n çok amaç çlı olması ddurumunda Devlet Su u İşleri Merkez M Ünittelerince, ssulama ama açlı olması durumundaa ise Devle et Su İşlerii Genel Müdürlüğü M oğrultusunda a DSİ’nin Bölge Üniteleerince hazırrlanacaktır. önerileri do 4.3.5 5.1.1 Tesis slerin Muay yenesi Baraj üniteleri ü ve daimi teçh izatın durum mu İşletme ve Bakım personelince (İşletme e Teknisyyeni, Rasattçı ve Hidro olog Yardım mcısı ve İşletme Bakı m Mühendisi) günlük,, haftalıkk, aylık, altı aylık, yıllık periyodik muayeneler m le belirlenm melidir. Ayrıc ca, baraj ve e tesislerri, tesisin ne özelliklerin göre uzman elemanlardaan oluşan Muayene e Heyetle erince her yıl muayen ne edilmeli, bakım ona arım gerekssinimi olma ayanlar için n Tesis Muayene M Föyü, F bakım m onarım ge ereksinimi olanlar o için ise Muaye ene Raporu u hazırlanmalıdır. Baraj B ünitele eri ve daim mi teçhizatın muayennesi, İşletmeye Açılan n arın Genel Emniyet E Rap porunda belirtilen husu uslara göre yapılmalıdır. Barajla 4.3.6 6 Arazi De enetimleri Baraj Emniyeti E Ça alışma Prog gramının bir diğer bas samağı da envantere kayıtlı tüm m barajlarda yapılm ması gereke en arazi denetimleridir. Barajlarrın perform mansı statikk p, çevresel faktörler vve yükleme e koşullarının değişimiine bağlı olduğundan, o , olmayıp söz konusu denettimlerin perriyodik olara ak yapılmas sı gereklidirr. Bugün em mniyetli gibii en bir barajın ilerideki b bir tarihte de e emniyetli olacağı garranti edilemez. Esasen n görüne herhangi bir baraj için tam a anlamıyla em mniyetlidir denmesi d müümkün değ ğildir, çünkü ü n kaçan bazı aksaklık lar her zam man olasıdır. Barajın ssadece belirli emniyett gözden kriterlerini sağlayıp p sağlamad dığını kontro ol etmek mü ümkündür. A men hemen n Ayrıca, hem b projelendirilmesii sırasında dikkate d alın nan yüklemee durumlarının tümünü ü hiç bir baraj, BARA AJ EMNİYETİ 36 6 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 yaşama adığı sürec ce tam anla amıyla bara aj emniyeti açısından test edilmiş ş sayılmaz.. Yapım malzemele erinin zaman nla aşınmas sı ve ancak k uzun zamaan sonra gö özle görülürr elecek bazı içsel zayıflıık noktaların nın oluşmas sı muhtemeeldir. hale ge Arazi denetimleri d EK-3’de Ko ontrol Çizellgesinde be elirtilen birim mlerce, işaretli okuma a aralıkla arında yapılmalıdır. 4.3.6 6.1 Periyodik Denetim mler Baraj üniteleri ve e daimi te eçhizatlarla ilgili mua ayeneler B Bölge Müdü ürlüklerince e endirilecek işletme ve bakım perrsonelince günlük, g hafftalık, 3 ayllık, 6 aylık,, görevle periyotlarla yapılm malıdır. 4.3.6 6.2 Ara De enetimler Tesisin n özelliklerin ne göre, ko onusunda uz zman teknik elemanlaardan oluşan Muayene e Heyetle erince her yıl düzen nli olarak yapılmalıdır. Bu inccelemeler sonucunda a hazırlanacak olan n Muayene e Raporlarıında detayları verilenn işlerin yıllık Bakım-m Programın na alınması sağlanmalı ve yılı içerrisinde tamaamlanmalıd dır. Onarım 4.3.6 6.3 Özel Denetimler D Konusu unda uzma an, deneyim mli elemanlardan oluş şan komisyoonca, deprrem, taşkın n sabotajj gibi müdah halesi aciliyyet arz eden n olaylardan n sonra yappılmalıdır. 4.3.6 6.4 Uzman nlar Denetim mi En deta aylı ve en kapsamlı k ola an denetimllerdir. Gene el olarak inşşaat, makine, jeoloji ve e ilgili diğ ğer mühend dislik branşla arından gelen kişilerin katılımıyla oluşan bir uzman u ekip p tarafınd dan gerçek kleştirilmelid dir. Barajın projesi, ya apım aşam maları ve tü üm geçmişş kayıtlarrı incelenm meli ve gün ncel baraj mühendisliği teknoloj isiyle karşıılaştırılarak,, yapım yıllarındaki eski şart lardan kay ynaklanmış olabilecek mevcut ya da olasıı zayıflıkklar tespit edilmelidir. e Barajın tüm bölümlerrinde yapılaan detaylı incelemeler i r sırasınd da özellikle mekanik e kipmanın çalışabilirliği test edilmeeli ve bu türr denetimlerr her 5 yılda bir tekrrarlanacaktı r tekrarlanm malıdır. 4.3.7 7 Değerlendirme ve Analizlerin n Yapılmas sı E Ça alışma Prog gramının en önemli bas samaklarınddan biri de elde edilen n Baraj Emniyeti verilerin n değerlendirilmesidir . Değerlendirme işlem minin amaccı, barajın yapısal ve e BARA AJ EMNİYETİ 37 7 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 işlevsel emniyetin nin tespiti amacı ile, uzmanlar denetimini takiben yapılmalıdır. y . Bunun için öncelik kle; P Proje ve projje kriterleri gözden geç çirilmeli, Y Yapım teknik kleri ve mallzemeleri incelenmeli, İşşletme kayıttları değerle endirilmeli, B Barajın mevcut durumd daki davranıışları incelenmeli, G Gerekli görülen analizle er yapılmalıd dır. (Hidrolo ojik, hidrolik k, jeolojik, je eoteknik, sis smik ve yap pısal analizl er) Birinci faz analizle erde, deneti mler sonucunda elde edilmiş e olann mevcut ve eriler, çeşitlii erle analiz girdisi g olara k değerlend dirmeye alınmalı ve buu analizler neticesinde e kabulle aşağıda aki durumla ara karşılık g gelen tespittler B Barajın emniyetini tehdiit eden herh hangi bir unsur bulunm mamaktadır. P Problemler tanımlanmı ştır, kalıcı bir çözüm bulununcaaya kadar geçici bazıı te edbirler alın nmalıdır ( rezervuar su seviyes sine sınırla ma getirilm mesi ya da a m mevcut seviy yenin indiril mesi gibi), daha iyi tanımlaya P Problemleri abilmek için n ilave arraştırma ve v çalışma a y yapılmalıdır. Eğer birinci faz an naliz neticessinde alınan önlemler aksaklıklarrı çözümlem meye yeterlii z analiz yap pılacaktır. olmazssa, ikinci faz İkinci fa az analiz, çok ç daha tittiz ve detay ylı bir çalışm madan oluş maktadır ve e araştırma a ve tesstlerden alınan gerçe ek sonuçlar kullanılarrak gerçekkleştirilmelid dir. Barajın n yapıldığ ğı haliyle (a as-built) ilg gili tüm araz zi kayıtları, laboratuvaar deney so onuçları ve e kullanılmış olan yapı y malzem melerinin özellikleri ö ikinci faz annalizin teme el girdilerinii a neticcesinde herrhangi bir aksaklık teespit edilem mez ya da a oluşturur. Eğer analiz anamazsa, periyodik ölçümlere devam ed dilmeli, akssi takdirde aksaklığın n tanımla varlığı belirtilerek k önlem a alınması gerektiğine g işaret ediilmelidir. Alınabilecek A k önlemle ere ilişkin bütün alte ernatifler arraştırılmalı ve alternattiflerin yapısal ya da a yapısall olmayan önlemlerin ö ttümünü kap psamasına dikkat edil melidir. Bu çerçevede e BARA AJ EMNİYETİ 38 8 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 yapılaccak rehabilitasyon ça alışmaları aşağıda a be elirtilen hussuslardan bir ya da a birkaçın nı kapsama alıdır; D Dolusavak kapasitelerin k nin artırılma ası, Ü Üstten aşma a olasılığına a karşı barajın yükseltilmesi, İlave baraj ölçüm ö tesisle erinin yerleş ştirilmesi, B Barajda ve temelde çeşşitli iyileştirm me çalışmalarının yapıllması, P Paket bilgisayar prrogramlarınıın kullanımı ile uuygulanacak yıkılma a senaryoların na bağlı olarrak yıkılma sonucu olu uşacak taşkkının mansa aptaki seyri,, d derinliği, can n kaybı, altt yapı ile ta arım alanı ve v sanayi ttesisleri gib bi ekonomikk k kayıpların be elirlenmesi, Y Yıkılma senaryolarına göre Acil Eylem E Planlarının ortaaya konmas sı (uyarı ve e sistemlerin h haberleşme nin kurulma ası, bölge taşkın plannının hazırllanması ve e u uygulanmas ı) ve erken uyarı sistem mlerinin geliştirmesi. Ayrıca, alınmasına a karar veriilen iyileştirici önlemlerr uygulamayya konulara ak bir raporr e Baraj Emn niyeti Çalışm ma Dosyasıında muhafa aza edilmellidir. halinde 4.3.8 8 Taşkın Sırasında S Yapılacak Y Ç Çalışmalar Barajda a herhangi bir sebep pten dolayıı meydana gelmesi m muhtemel bir yıkılma a durumu unda oluşac cak taşkınd an korunma ak için DSİ Taşkından Korunma Talimatında T a belirtile en hususlara a uyulacakttır. 4.3.9 9 Acil Eyle em Planı İşletme e aşamasın nda izlene cek olan her bir ba araj için oolası yıkılm ma şekillerii belirlen nerek, her bir şekle işaret eden n belirtiler tanımlanm malı, olası yıkılmaların y n mansapta yaratac cağı etki de eğerlendirilm meli ve bunlara uygu n Acil Eyle em Planlarıı hazırlanmalıdır. eçmeden ön nce mansap p şartları itib barıyla çok yüksek ve yüksek riskk Baraj işşletmeye ge grubunda buluna an barajla rın paket bilgisayarr program larının kullanımı ile e nacak yıkılm ma senaryo olarına bağ ğlı olarak, yıkılma y sonuucu oluşacak taşkının n uygulan mansaptaki etkile eri dikkate alınarak, DSİ Taşkından Koruunma Talim matı ilkelerii ölge Taşkın n Planları hazırlanmal h ı, yasalara göre İmarr, İskan ve e doğrultusunda Bö BARA AJ EMNİYETİ 39 9 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 sabit tesislerin t yapılmasına izin verilm meyen, taş şkın sınırla rı belirlene en alanlara a müdahalelerin ön nlenmesi m maksadıyla gerekli girişimler yappılmalı, taşkın anında a arak) su a ltında kalac cak ve/veya önceliklee boşaltılaca ak meskun n (debilere bağlı ola er Bölge Ta aşkın Planla arında göste erilmelidir. Ayrıca, A sözz konusu ak karsu havza a mahalle ve yata aklarında ku urulan rasatt istasyonla arı ile barajların bağlı bbulunduğu şube ş ya da a işletme e merkezlerri arasında telli, telsiz z, etkili ve modern biir haberleşme sistemii kurulma alıdır Taşkın olayının ön nceden öğrrenilmesi ya a da kestirilmesi zorun lu görülen durumlarda d a erinde taşkının önemi ve havzanın özelliklerii akarsu havzalarında ya da akkarsular üze dikkate e alınarak Uzaktan U Al gılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleerinden yararlanılarakk Erken Uyarı Siste emi kurulma ası için teklifte bulunulmalı ve tekknolojik gellişmelerden n yararlanılmalıdır. 4.3.1 10 Doküma antasyon 4.3.1 10.1 Baraj Envanterle E rinin Hazır lanması Baraj Emniyeti E Ça alışma Pro ogramının uygulaması u sırasında yapılması gereken g ilkk işlem her bir baraja b ait temel tek knik bilgilerin kaydeddildiği bir envanterin n B için e ekte verilen n Baraj Emniyeti Bilgi Formları her bir barajj hazırlanmasıdır. Bunun mniyeti Ça alışma Dos osyalarında muhafaza a için ayyrı ayrı doldurularakk Baraj Em edilmellidir. Hazırla anacak en nvanter bi lgileri, hem programa dahil edilecek barajların n belirlen nmesine yardımcı olaccak ve hem m de yıkılm maları halindde mansap pta bulunan n yerleşim m yerlerinde e can ve m mal kaybına yol açacak k potansiyelle sahip her baraj için,, Potanssiyel Risk Sınıflandırm S masının yapılmasını sağlayacaktırr. Yanlış an nlaşılmalara a neden olmaması açısından burada ifad de edilmesi gereken öönemli husus; yapılan n ndırmanın, hiç bir zam man barajın n performa ansını ya dda emniyet durumunu u sınıflan yansıtm madığı, sad dece manssabındaki yerleşim y yerleri için ooluşturduğu potansiyell riskin bir b gösterges si olduğu ge erçeğidir. 4.3.1 10.2 Baraj Emniyeti E Çalışma Dos syalarının hazırlanma h ası Baraj envanterleri e nin hazırlan nmasını tak kiben, yine her baraja ait bir Barraj Emniyetii Çalışm ma Dosyasıı hazırlanm malı, ilgili baraja ait tüm envaanter bilgile eri, barajın n projelendirilmesi, yapımı y ve p u peformansına ilişkin her türlü do küman ve kayıtlar, bu arda toplan narak bir araya getirilmelidir. Böylece, B bbarajla ilgili yapılacakk dosyala BARA AJ EMNİYETİ 40 0 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 incelem me ve değe erlendirmele er sırasında a görev ala acak mühenndis ve uzmanlar için n önemli bir kaynak sağlanmış olacaktır. et dosyasınd da bulunaca dır; Emniye ak dokümanlar şunlard 1. Baraj Emniyeti Bilgi F Formu 2. Planlama a Raporu 3. Temel ara aştırma son nuçları 4. Kati proje e ve Raporla ar 5. İnşaat Ka ayıtları 6. Proje Rev vizyonları ve e Nedenleri 7. Her türlü laboratuvarr test sonuç çları 8. Sızma ve e drenaj ana alizleri 9. Malzeme bilgileri (To oprak, agreg ga, beton, riprap r vb.) 10. Temel ve gövde oturrma analizle eri 11. Baraj daim mi teçhizatı na ait doküman 12. İşletme ve e bakım taliimatları 13. Model deney raporla arı 14. İnşaat aşamasında ççekilen her türlü resim ve tutulan kkayıtlar 15. Bölgesel jeoloji j (Bara aj yeri ve civarı) 16. Projede öngörülen ö b baraj ölçüm aletlerine ait bilgiler 17. Sismik an nalizler 18. Yer altı su u seviyesiniin durumuna ait bilgilerr (Baraj dolm madan önce ve sonra)) 19. Bölge taş şkın planı 20. Önemli on narımlara a ait proje ve raporlar r BARA AJ EMNİYETİ 41 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 5 YÖNET TİM ORGAN NİZASYON NU Baraj emniyetini e tehdit t edece ki olayların meydana gelmesinin önlenmesii ek boyuttak veya bütün b önlem mlere rağm men oluşma ası halinde e olabilecekk zararların n minimum m seviyeyye indirilme esi amacıyl a; planlama, projelendirme, inşaaat, işletme e ve bakım m aşamalarında, baraj emniyyeti progra amlarının geliştirilmeesine yöne elik ihtiyaçç duyulaccak tüm çalışmalar ile bu rehberd de belirtilen n teknik konnuların uygu ulanmasına a ilişkin gerekli g koord dinasyonun n sağlanmas sı çalışmala arı; - DSİ Gene el Müdürlükk Teşkilatı bünyesinde; İlgili Genel G Müdü ür Yardımcıısı Barajjlar ve HES S Dairesi Ba aşkanı Barajjlar ve HES S Dairesi Ba aşkan Yardımcısı Barajj Emniyeti vve Ölçüm Te esisleri Şub be Müdürlüğğü a Teşkilatı b bünyesinde e; - DSİ Taşra İlgili Bölge B Müdü ürü İlgili Bölge B Müdü ür Yardımcısı Barajjlar ve HES S Şube Müdürü Barajj Emniyeti vve Ölçüm Te esisleri Baş ş Mühendislliği tarafınd dan yürütülecektir. Bu rehberde belirtilen te eknik konulaarın uygula anmasından n DSİ Ge enel Müdürlük ile Bölge e Müdürlüklerinin ilgili birimleri b sorrumlu olacaktır. 5.1 kları Planlama a Aşaması Sorumluluk S Baraj projelerinin p teknik ve e ekonomik yönden y yapılabilirliğininn belirlendiğ ği planlama a aşamassında, hid drolojik etü ütler ve mühendislik çalışmaaları DSİ tarafından n yürütülmekte ve/v veya DSİ ta arafından kontrol k edilmektedir. B Bu aşamad da hidroloji,, şkın ötelem me ve dolu usavak kapasitesi, rezzervuar taş şkın kontroll taşkın analizi, taş hacmi, dipsavak hesaplarına a ilişkin ya apılan çalış şmalar, meevcut uygulamalar ve e da yeni te eknik ve teknolojik gelişmelerr de takip edilerekk kriterlerin yanınd nmalıdır. Diğer taraftan a a izlenecek olan her bir baraj için n n, işletme aşamasında uygulan Acil Eylem Planı hazırlanmalı h ıdır. nması sıras sında DSİ ve/veya v özeel sektör ön inceleme e Büyük su yapılarının planlan aşamassında; yap pı yerinin ttopografik haritaları, bölgesel b jeeolojik harittalar, hava a fotoğra afları, yeraltı suyu araşştırmaları, sondaj s sism mik vb. veril erin derlenmesi, proje e alanı ve çevresinin genel jeoloji haritasının hazırlanmaası, kaya birimlerinin n BARA AJ EMNİYETİ 42 2 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 tanımla anarak, fizik ksel ve yap pısal özelliklerinin bellirlenmesi, toprak örtü üsü, yamaçç molozu u ve alüvyon kalınlığı, niteliği ve sızdırmazlık s k durumu ilee yeraltı su uyu durumu u ve debisi belirlene erek kaynakkların kotlarrı ve yerleri belirlenmelli, proje alanı ve yakın n a jeoteknikk çevresiinde doğal yapı malzzemeleri arraştırılarak, hazırlanaccak raporda yönden n sorun ve çözüm ç yolla arı belirtilme elidir. Planlam ma aşamas sında özellikkle göl alan nından yan vadilere kaaçak olup olmadığının o n belirlen nmesi amac cıyla temell jeoloji ha aritası, teme el sondajlaarı ve gere ekli görülen n yerlerde jeofizik arraştırmalar yapılmalı, arazi a çalışm maları sırasıında derlenen örneklerr de laboratuv var deneyle eri yapılarak k sonuçları ile birlikte pprojeye etkileri açık birr üzerind şekilde e tespit edilm melidir. Ayrrıca, jeoteknik yönden ortaya çıkaan sorunlarr ve çözüm m önerilerini belirte en raporu n nması, hazırlan ke esin proje aşamasında proje e eristiklerinde e değişiklik söz konus su ise buna uygun yenni verilerin sağlanması s ı karakte DSİ Je eoteknik Hizmetler ve YAS Dairresi Başkan nlığı üniteleerinin sorum mluluğunda a yürütüle ecektir. Su yap pılarında je eoteknikle ilgili çalışm malar; DSİ Jeoteknik Etüd Şarttnamesinde e belirtile en esaslar dahilinde d ya pılacaktır. 5.2 Projelend dirme Aşam ması Sorum mlulukları Projele endirme sırasında kullanılacak k yöntemler ile hhidrolik ve yapısall projelendirmenin dayandırıld d ığı kriterler, bu kriterle ere bağlı ollarak yapıla an analizlerr a, sızma, gerilme, g sta abilite ve dinamik ana aliz vb) projjeci tarafınd dan detaylıı (oturma şekilde e açıklanara ak bir Proje Tasarım Kriterleri K Raporu halindde derlenme elidir. Proje e Tasarım m Kriterleri Raporu ayyrıca, temel jeolojisi ve e malzeme araştırmala arına ilişkin n yukarıd da adı geçe en analizlerre veri teşk kil edecek tüm mühenddislik param metreleri ile e baraj ölçüm alettlerinden a alınacak so onuçların değerlendiri d rilmesi sıra asında bazz ak proje aşaması a kkriterlerini de d içermelidir. Diğerr taraftan; alınaca araziye e yerleştiirilecek ölç çüm aletleriinden elde edilecek verinin Prooje Tasarım m Kriterlerii Raporu unda belirle enmiş olan kriterler çe erçevesinde e değerlenddirme ve analizlerinin a n yapılma ası ile, ge erekmesi h halinde alınacak önlemlerin b elirlenmesin ne yönelikk çalışma alar da projjeci tarafınd dan yürütülmelidir. Prrojeci ayrıcaa; dinamik analizlerde e kullanılacak parametrelerin belirlendiği Sismik Risk R Değer erlendirme Raporunun n edeki muhttemel değişşikliklere ba ağlı olarak,, hazırlanmasından da sorum ludur. Proje ö planlama aşamassında hazırrlanmış olan n Acil Eyle m Planında a yapılmasıı daha önce gereken değişiklikler, işletm me aşamas sına geçilm meden öncce projeci tarafından n n değerlend dirilecek değ ğerlendirilm meli ve Acil Eylem E Plan ı revize edilmelidir. yeniden BARA AJ EMNİYETİ 43 3 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 5.3 İnşaat Aş şaması Sorrumluluklarrı Baraj inşaatının i proje p ve te eknik şartna amelere uy ygun olarakk yürütülme esi, kontroll mühendisinin soru umluluğunda adır. Yüklen nici firma, in nşaat sırasıında baraj ve v yardımcıı örülen ve b baraj emniy yetinin sürekliliği açısınnda çok bü üyük önem m yapıları için öngö n baraj ölçü üm aletlerin ni projesinde gösterilen n yerlere teekniğine uy ygun olarakk taşıyan yerleştiirmeli, ve in nşaat sonun nda çalışır şekilde ş kontrol mühenddisine teslim m etmelidir.. Yüklenici firma ay yrıca, söz konusu baraj ölçüm aletlerinin a i lk (sıfır) ok kumalarının n ası ve çalıştırılma yönttemlerine ilişkin uygula amalar konuusunda tekn nik bilgilerin n yapılma sağlanm ması vb işle emlerden d e sorumlu olup, o bu sorumluluğunn yerine getirilmesinde,, aletlerin n satın alınd dığı firmanı n yükümlü kılınması es sastır. İnşaat sırasında karşılaşılan n teknik prroblemlerin tespit ve ççözümüne ilişkin tüm m e uygulama a sonrası orrtaya çıkan yeni durum m kararların, çözüm yöntem ve analizleri ile endirmelerin nin, aylık iş ilerleme raporlarının bir parçaası olarak kayıt altına a değerle alınmassı yüklenici firmanın so orumluluğun ndadır. 5.4 İşletme ve Bakım Aş şaması So rumlulukla arı Baraj ve v tesislerinin inşaatıı tamamlan ndıktan son nra; planlam ma, projele endirme ve e inşaat safhalarında s a oluşturula an Baraj Em mniyeti Çalış şma Dosyassı ve ekleri,, DSİ Genell Müdürlüğünde İşle etme ve Ba akım Daires si Başkanlığ ğı, DSİ Bölgge Müdürlük klerinde ise e ilgili ün nitelerce her bir baraj yyerinde bulundurulacak şekilde ssaklanmalıdır. Barajlarıı Koruma a Yönetme eliği ilkeleri doğrultusu unda gerekli önlemler alınacak alınmalı a ve e tesis ünitelerinde ü en ne şekkilde yararrlanılacağı ve yasakklar ilgili DSİ D Bölge e Müdürlüğünce belirlenmelidir . 5.5 Eğitim Prrogramları Planlam ma, projelen ndirme, inşşa ve işletm me aşamalarında baraj emniyeti ille ilgili olan n her tü ürlü yazılım mın temini ve bu yazılımların y a a kullanımı ile bu aşamalarda yararlanılacak mo odern tekn niklerin uyg gulanmasına a yönelik eğitim prog gramlarının n enmesi ve e teknik d destek sağlanmasına ilişkin geerekli tüm çalışmalarr düzenle yapılma alıdır. 5.6 Yararlanılan Kaynak klar ICOLD Bulletin 21 1, 1969, Ge eneral Cos siderations Applicable A entation forr to Instrume a Rockfill Dams earth and BARA AJ EMNİYETİ 44 4 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 ICOLD-Bulletin : 59, 5 1987, Da am safety – Guidelines s ICOLD Bulletin No o: 60, Dam Monitoring – General Consideratio C ons ICOLD Bulletin No N : 72, 1 1989, Selec cting seism mic parametters for larrge dams - Guidelines m Break Flood Anaalysis – Review and d ICOLD Bulletin No: 111, 1998, Dam mmendations s Recom ICOLD Bulletin No o : 130, 200 05, Risk Ass sessment in n Dam Safetty Managem ment u of Reclamation, “ Dam m safety Ris sk Analysis Best Practtices Trainin ng Manual.”” Bureau Denverr, CO, April 2011 Bureau u of Reclam mation, “ In nterim Dam safetyPublic protectioon Guidelin nes, A Riskk Framew work to sup pport Dam safety Dec cision Makin ng,” Dam ssafety Office e, Denver,, CO, Au ugust 2011 Dam sa afety Act,( 494 4 / 2009 ) Ministry of Agriculture and Foorestry, Gov vernment off Finland d BARA AJ EMNİYETİ 45 5 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 EK - 1 BARAJLA AR VE HES S DAİRESİİ BA AŞKANLIĞ ĞI ………… GÖLETİ / BARAJI EMNİYE ET BİLGİ FORMU Haavza Koodu Böölge Koodu İl İ Ko odu Gölet Adıı Sıra S No N Dokküman No Yayı yın Tarihi Reviizyon No Reviizyon Tarihi Sayffa No Aşaması F 12 00 01 0 Temmuz 2006 00 -1 / 69 Riskk Sınıfı Form mun Dolduurulduğu Tarrih (Gün - A Ay - Yıl) GENEL BİLGİLER R Konnumu (Koordinnatları: Enlem m / Boylam) Ulaşşım Akarrsu Adı Amaacı İnşaaat Süresi (Başşlangıç - Bitiş Yılı) İşlettmeye Alındığğı Yıl Müteeahhidi İnşaaat Maliyeti (İnnşaatın tamam mlandığı yıl itiibariyle) İlk S Su Tutma Tariihi Kuruulu Güç (MW W) Türbbin Tipi ve Saayısı Yıllıık Enerji Üretimi (GWh) Drennaj Alanı (ha) Yıllıık Ortalama Akım A (hm3/yıl)) Regüülâsyon Oranıı (%) Sulaama Alanı (ha)) Yıllıık İçmesuyu Miktarı M (hm3/y yıl) BARA AJ EMNİYETİ Ekler-1 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 GÖL LETİ OLU UŞTURAN YAPILARA Y AİT BİL LGİLER REZ ZERVUAR Makksimum Su Seeviyesi (m) Norm mal Su Seviyeesi (m) Miniimum Su Seviyesi (m) Topllam Rezervuaar Hacmi (hm3) Rezeervuar İşletmee Kotlarında oluşan o Kuyrukk Suyuu Kotları Rezeervuar İşletmee Kotlarında oluşan o Rezeervuar Yüzey Alanı (km2) Ölü Hacim (hm3) Aktiif Hacim (hm3) Taşkkın Hacmi (hm m3) Taşkkın Alt Seviyeesi Taşkkın Üst Seviyeesi GÖV VDE Tipi Talvvegden Yüksekkliği (m) Tem melden Yüksekkliği (m) Hacm mi (hm3) Mem mba ve Mansaap Şevleri (Dü üşey / Yatay) Talvveg Kotu (m) Krett Kotu (m) Krett Uzunluğu (m m) Krett Genişliği (m)) DOL LUSAVAK Yerii Tipi Tasaarım Debisi (m m3/s) ve Tekerrrür Yılı Kapaak Tipi, Sayıssı ve Boyutlarıı Kapaasitesi (m3/s) Eşikk Kret Kotu (m m) Eşikk Kret Uzunluğğu (m) Deşaarj Kanalı Uzuunluğu (m) Deşaarj Kanalı Eğiimleri (%) Enerrji Kırıcı Yapıı Tipi ve Boyu utları (En*Boyy) BARA AJ EMNİYETİ Ekler-2 2 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 DER RİVASYON Yerii Tipi Tasaarım Debisi (m m3/s) ve Tekerrrür Yılı Kapaasitesi (m3/s) Akarrsuyun Derivaasyona Çevrilm me Tarihi SU A ALMA YAPIISI Yerii İç Çapı (m) Kesiit Tipi ve Et Kalınlığı K (m) Su aalma Kotu ( m ) DİPSAVAK Yerii Tipi Kapaasitesi (m3/s) (Varrsa) Cebri Borrunun (Varrsa) Branşmannın Yeri (Konu umu ve Km sii) VAN NALAR Tehllike Vanası Tipi : Yeri : Çapı : Eksen Kotu K : Kumand da Mekanizmaası : Ayarr Vanası Tipi : Yeri : Çapı : Eksen Kotu K : Kumand da Mekanizmaası : Sulaama Vanası BARA AJ EMNİYETİ Tipi : Yeri : Çapı : Eksen Kotu K : Kumand da Mekanizmaası : Ekler-3 3 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 ENE ERJİ TÜNEL Lİ Yeri Tipi İç Çaapı Kesitt Tipi ve Et Kalınlığı K SAN NTRAL BİNA ASI Yeri Tipi Boyuutları ( m ) Türbin Tipi ve Adedi Ünitee Gücü Toplaam Kurulu Güücü Yıllıkk Enerji Üretimi Jenerratörler (Gücüü ve Adedi) Şalt S Sahası ile ilgilli Bilgiler TAŞKIN DEĞER RLERİ Taşkkın Hacmi (hm m3) Taşkkın Koruma Allanı (ha) Taşkkın Hacmi ile Ötelenen Ö Taşk kın Tekerrür Y Yılı En B Büyük Olası Taaşkın Piki (m3/s) 10, 225, 50, 100, 5000, 1000 YIL TEKERRÜR RLÜ TAŞKIN N PİK DEĞE ERLERİ Q10 ((m3/s) Q25 ((m3/s) Q50 (m3/s) Q100 (m3/s) Q500 (m3/s) Q1 0000 (m3/s) Q10 0000 (m3/s) BARA AJ EMNİYETİ Ekler-4 4 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 PLA ANLAMA - KAT’İ K – UYG GULAMA VE E İŞ SONU (A As-Built) PRO OJELERİNE AİT BİLGİL LER Planllama Raporunnun Hazırlandığı Yıl ve Hazıırlayanı Hidrolojik Verilerrin En Son Gü üncellendiği Y Yıl Rezeervuar (tam doolu iken) Boşaaltım Süresi (ssaat) Rezeervuar Topoğrrafik Haritalam ma Yılı Rezeervuar Hidrogrrafik Etütleri Yapım Y Yılı Doluusavak Kapasiite Yetersizliğ ği (Var / Yok) Planllama Raporunnda Belirtilen Potansiyel Prooblemler: Temeel Kayacının Jeolojik J Yapıssı: Gronodiyoorit Kat’ i Projeyi Hazzırlayan Kurum m ve Tasdik T Tarihi Kat’ i Proje Aşam ması Revizyonlları, Tarihleri ve Nedenleri:: Uyguulama Projesi Aşamasında Gerçekleşen R Revizyonlar, Tarihleri, T Ned denleri ve Hazzırlayan Proje Firmasının Adı: İş Soonu Projelerinin Hazırlanıp Hazırlanmadıığı (Hazırland dıysa Tarihi vee Hazırlayan PProje Firmasın nın Adı): ÖLÇ ÇÜM ALETL LERİNE AİT T BİLGİLER Kati Projede Öngöörülen Ölçüm m Aletlerinin T Tipleri, Sayılarrı ve Konulmaa Nedenleri: H Harici çökme röperleri --- adet, a metre uçları ----- adet Rasaat kuyuları --- adet, Çapraz kollu çökme göstergesi --- kol, Piyozom Çalışşır Durumda Olan O Ölçüm Aletlerinin A Tippleri ve Sayıları: Devrre Dışı Kalmışş Olanların Çaalışmama Neddenleri: SİSM MİK BİLGİL LER Deprrem Bölgesi (1996 yılında güncellenen g haaritaya göre) : Aktiff Fay Hattına Uzaklığı (Km m) : Sism mik Risk Katsaayısı (k) (Tasaarımda kullanıılan gerçek deeğerler) : Tasaarımda Kullanıılan Yatay ve Düşey Depreem İvmeleri: İnşaaata başlama taarihinden bu yana y meydana gelen Deprem mlere ait Bilgiler: (Richhter Ölçeğine göre Aletsel Büyüklüğü, B E Episentırın Barraj Eksenine Uzaklığı U ve Kooordinatları) BARA AJ EMNİYETİ Ekler-5 5 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 ANA ALİZLER Deprrem Risk Analizi (Var / Yok k) (varsa tasarrımda kullanıllması önerilen n değerler) : Baraj ajı Oluşturan Yapıların Y Tasaarımında esas alınan (Yatay y / Düşey) Dep prem İvmesi D Değerleri: Stabiilite Analizlerri (Var / Yok) (varsa tasarım m değerleri) : Gövdde ve Temel Oturma O Analizzleri (Var / Yook) (varsa tasaarım değerlerii) : Sızm ma Analizi (Vaar / Yok) (varssa tasarım değğerleri) : Baraj aj Yıkılma Anaalizi (Var / Yo ok) (varsa gerrçekleştirildiğii tarih ve incelenen yıkılmaa senaryolarınaa ait detaylı bilgiller) : GÖL LETİ OLUŞT TURAN YAP PILARIN DU URUMUNA AİT A BİLGİLE ER Baraj aj / Gölet Mem mba ve Mansap p Şevlerinin D Durumu ve Deeğerlendirilmeenin Yapıldığıı Tarih (Gün/ Ay/ Yıl) : Beton Yapıların Durumu D ve Değerlendirilmen enin Yapıldığı Tarih (Gün/ Ay/ A Yıl) : Elekttromekanik Teçhizatın Durrumu ve Değerrlendirilmenin n Yapıldığı Taarih (Gün/ Ayy/ Yıl) : Baraj ajı Oluşturan Yapılarda Y Gerçekleştirilen O Onarım Çalışm malarının Yap pıldığı Tarih (G Gün/ Ay/ Yıl)), Nedenleri ve U Uygulanan Onaarımlar ile ilgiili Detaylı Billgiler: GÖL LETİN MAN NSABI VE MA ANSAP EMN NİYETİNİN SAĞLANMA ASI İLE İLG GİLİ BİLGİLE ER Gövdde Mansap Toopuğunun Durrumu Varssa Sızma miktaarı (l / s) Ölçüülen Sızma Miiktarlarının Taasarımda Öngöörülen Değeerlerle Karşılaaştırılarak Yorrumlanması vee Gerekmesi halinnde Önerilen Çözüüm Metotları Mansapta Islah Çaalışması Yapıllıp Yapılmadıığı (Yappıldıysa Tarihii ve Açıklamaası) Göleet Yerinin En Yakın Y Yerleşiim Yerine Uzaaklığı (Km) Mansapta Olası Kayıplar (İnsan n Kaybı, Endüüstri ve Doğal Kaynak Kayb bı, Tarımsal K Kayıplar vs): BARA AJ EMNİYETİ Ekler-6 6 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Baraj aj Mansabındaa Emniyetli Yaatak Kapasitessi Baraj aj Mansabı “Taaşkın Suları Kanunu” K Kapssamında mı? (E / H) Baraj aj Yıkılma Anaalizi doğrultussunda “DSİ T Taşkından Korrunma Talimattı” Esaslarına göre oluşturu ulan Taşkın Harittalarının Hazırlanıp Hazırlaanmadığı (Hazzırlandıysa Taarihi ve Muhaffaza Edildiği Y Yer / Birim) : Acil Eylem Planınnın Hazırlanıp Hazırlanmaddığı (Hazırland dıysa Tarihi vee Muhafaza E Edildiği Yer / Birim) B : Erkeen Uyarı Sistem minin Kurulup p Kurulmadığğı (Kurulduysaa Hizmete Alıınma Tarihi vee hakkında Deetaylı Bilgi ) : BARA AJ EMNİYETİ Ekler-7 7 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 EK-2 2 Havza a Kodu / Bö ölge Kodu / İl Kodu / Baraj B Adı / Sıra No / A Aşaması / Risk R Sınıfı …… ….. / ………. / …… / ……. / ….. / ……. / ……. BARAJI/GÖLETİ RİS MA TABLO SK POTANSİYELİ SIN NIFLANDIRM OSU Risk F Faktörü Barajın/ Göletin En Yüksek Yüksek Orta Düşük Reze ervuar Kapa asitesi(hm3) >120 (6) 120 - 1 (4) 1 – 0.1 (2) <0.1 (0) Barajjın Yüksekliği >60 m (6) 60 0-30 m (4) 29-15 m (2) <15 m (0) İnsan n Sayısı Olarak Boşa altma Gereksinimi >1000 (12) 1000-100 (8) 99-1 (4) 0 (0) Potan nsiyel Mansap Zararrı (*) Yüksek ( 12 ) Orta (8) Düşük (4) Yok (0) TOP PLAM RİSK PUANI: (*) Puanlama .................... Baraj yıkılm ma analizleri neticesinde elde ed dilecek sonuçlara göre yorumla anmalıdır. TOPLA AM RİSK PUANI P HES SAPLAMAS SINA ETKİ EDEN FA AKTÖRLER R= Kapasite e Risk Faktörü+ F Yü ükseklik Rissk Faktörü+ Mansapttaki İnsan Sayısı Risk Faktörü+ + Potanssiyel Mansap Zararı Rissk Faktörü TOPLA AM RİSK PUANI (0-6) ( 7- 18 ) ( 19 - 30 ) ( 31 - 36 ) Risk k Sınıfı (Risk Puanlamasıı) (Düş şük Risk Grub bu) II (O Orta Dereceli Risk Grubuu) III (Y Yüksek Risk Grubu) IV (E En Yüksek Risk R Grubu) Barajla arın Risk Pu uanlaması ta ablosu ICO OLD Bulletin 72’den alınnmıştır. Tab blonun ilk 2 satırı yapının y fiziiksel özellikklerini, ikin nci iki satırr ise yapınnın hasarı esnasında a oluşaca ak sosyo ekonomik etkileri dik kkate alma aktadır. İlk iki madde eyi barajın n geometrik ve barraj rezervua ar sahasınıın topograffik özelliklerri belirler. Üçüncü ve e erin belirlen nmesi ise çe eşitli faktörlerin dikkatee alınmasın nı gerektirir.. dördüncü maddele ksinimi” ile anlatılmak istenen bu barajıın işlev görememesii “Boşalttma Gerek neticessinde etkilenecek nüfu ustur. Bura ada doğal olarak o yapıının tehlike eye girmesii nedeniyyle mansap pta zorunlu boşaltmaya a tabi tutulacak nüfusa puan verilirken, enerjii alamayyacak, içme suyu s ağlanamay yacak nüfusun etkisi de düşünülmeli ve e yapılaccak baraj yıkılma y an nalizlerin ne eticesinde aşağıda vverilen Risk k Bölgelerii BARA AJ EMNİYETİ Ekler-8 8 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Değerle endirme Ta ablosu doğrrultusunda toplam t risk puanı idaree ve/veya yatırımcı y ile e birlikte kararlaştırılmalıdır. Aynı şekilde son maddede m belirlenecek mansap p h göre ecek yapıla arın değerlendirilmesiinin doğru yapılmasıı zararlarının ve hasar anmalıdır. Yapısal Y hassar görebile ecek ve de eprem duruumunda krittik önemde e amaçla olan yapılardan hastane, h h hastane ula aşım yolları, enerji ürretim tesislleri, arıtma a tesislerri ve su altında ka alması istenmeyen hastane uulaşım yolları, kaçışş güzergahları, afet toplanma m merkezleri gibi g alanlara a daha yükksek bir pua an verilmesii şaltma gere eksiniminde e olduğu gibi, g bu puuan da idare ve/veya a gerekirr. Aynı boş yatırımcının doğrrudan katkkısı ve yö önlendirmes si ile belirrlenir. Bahsedilen ikii maddenin de belirrlenmesinde e esas olan n tam göçme e durumundda etki altın nda kalacakk alanların kabul ed dilebilir mettotlarla hesa aplanması, oluşacak hhasarın ve bu hasarla a p ı ilgili riiskin tespittine gerekken önem verilmelidir. Barajlarrda risk puanlaması mühendislik düşün nce mantığ ı süzgecind den geçirilerek yapılmaalı, gereğind den yüksekk asından kaç çınılmalıdır. veya allçak puanlama yapılma Risk Bö ölgeleri Değ ğerlendirme e Tablosu Bölge Bölge Tan nımı Taşkın Eriş şim Pik Dalga Dinamiği Zamanı (Da akika)* 1 Yüksek Risskli t < 30 0 - 2 Orta Riskkli 30 < t < 120 u.h > 0.5 5 m2 / sn 3 Düşük Risskli t > 12 20 u.h < 0.5 5 m2 / sn *Uyarı za amanı, yıkılman nın başlangıcı, yıkılma ve taş şkın dalgasının belirlenen kessite ulaşmasını içeren sürenin n toplamıdırr. T:Uyarı za amanı h: Dalga Yüksekliği Y u: Dalga Hızı H BARA AJ EMNİYETİ Ekler-9 9 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 KONTROL ÇİZ ZELGESİ KONT TROL BİRİMİ VE BAK KIM ARALIĞI MUAYENE EDİLECEK ÜNİTEL LER İşletme Persone li Günlük 1 RE EZERVUAR 1.1. Gööl Su Seviyesi 1.2. Giiriş Akımları 1.3. Çııkiş Akımları 1.4. Gööl Alanında Vorteks 1.5. Gööl Alanında Heyelan 2 M emba Yüzü 2.2. M ansab Yüzü 2.3. Krret 2.4. Toopuk Dreni 2.5. Kaaçak ve Sızan Sular Doolusavak Gövdesi 3.2. Doolusavak Çıkışı 3.3. Doolusavak M ansabı 3.4. Yaaklaşım Kanalı 3.5. Kaapaklar 3.6. Kaaldırma Tertibatı 3.7. Jeeneratör 4 3 Ayllık 6 Aylık Yıllıık DO OLUS AVAK 3.1. 3.8. Aylık Uz manlar He yeti BA ARAJ GÖVDES İ 2.1. 3 Haftallık İşle tme ve Bakım mMakine ve İkmaal Ennerji Kırıcı Havuz S U ALMA AĞZI VE DİİPS AVAK 4.1. Giiriş Yapısı ve Izgaralar 4.2. Tüünel, Tıkaç Betonu (sızzıntı vb. farklılıklar) 4.3. M esnetler ve Cebri Boruu (paslanma, korozyonn) 4.4. Teehlike Ayar ve Dipsavaak By-Pass Vanaları 4.5. Teehlike Tamir Kapağı 4.6. Tüünel Havalandırma, Sıaacaklık ve Nem 4.7. Tüünel Aydınlatma 4.8. Taaban Drenleri 4.9. M anometreler 4.10. Ceebri Boru Boşaltma Vaanası BARA AJ EMNİYETİ Ekler-10 0 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 KON NTROL BİRİMİ VE BAKIM B ARALIĞI MUAYENE EDİL LECEK ÜNİTELER (DEVAMI) İşletme Personeli Günlük 5 5.1. 3 Aylık A 6 Aylık Y Yıllık Dolgu Baraj Ölçüm Aletleri A Piiyezometreler 5.1.2. Çapraz Kollu Çökme Ölçerler Ö 5.1.3. H Harici Çökme Ölçerler 5.1.4. G Gözlem Kuyuları 5.1.5. Sıızma Ölçümleri 5.1.6. Eşşeller 5.1.7. Eğğim Ölçerler 5.1.8. G Gerilim Ölçerler 5.1.9. Deprem Ölçerler A Beton Baraj Ölçüm Aletleri 5.2.1. Piiyezometreler 5.2.2. H Hidrostatik Kaldırma Kuvveti K Ölçüm Altleri 5.2.3. G Gözlem Kuyuları 5.2.4. Sttrainmetreler 5.2.5. T ermometreler 5.2.6. Joointmetreler 5.2.7. Sttreosmetreler 5.2.8. Deflektometreler 5.2.9. Sıızma Ölçümleri 5.2.10. İnnklorometreler 5.2.11. Deformasyon Ölçerler 5.2.12. Ekkstensometreler 5.2.13. Deprem Ölçerler 6 Aylık Uz manlaar Heyeti Ö ÖLÇÜM ALETLERİ 5.1.1. 5.2. Hafftalık İşletme ve Ba kım kmal Makine ve İk EL LEKTRİK KUMAND DA DONANIMI 6.1. K Kumanda Panosu 6.2. Ellektrik M otorları 6.3. Ellektrik M otorları Ölçüü Aletleri 6.4. V Vana Odaları 6.5. Jeeneratör 6.6. Büürülör 6.7. G Gösterge ve Lambalar BARA AJ EMNİYETİ Ekler-11 15 günde bir ÖBKKD15 günde BETON-KİL bir BARA AJ EMNİYETİ BETON Beton barajlarda bloklar arsındaki düşey hareketin ölçülmesi 9 11 Kaya ve gövde içindeki galerilerdeki akımın (debinin) ölçülmesi Gövde içerisindeki betonun birim 12 deformasyonlarının ve zonlarının ölçülmesi Baraj, j, temel ve enstrümen sıcaklığının ğ ölçülmesi (toplanan veri miktarının azaltılması, kesinliği arttırmak, ve 13 sıcaklığın veri toplanmasına etkisinin anlaşılması için)-sızıntı sıcaklığının ölçülmesi (sızıntı kaynağının belirlenmesi için) Barajın düşey deformasyonlarının (çökme, kabarma)ölçülmesi-Boruların 14 üzerine plate magnet veya spideer magnet monte edilerek yatay deplasmanlarında ölçülmesi Günlük SICAKLIK ÖLÇER MAGENTIC EXTENSOMETERÇİFT YÖNLÜ İNKLİNOMETER KİL SİSTEMİ Haftada bir Haftada bir BETON Haftada bir BETON - - - - STRAİNMETER (betonun içine BETON gömülürler yada yüzeye bağlanırlar) V-AĞIZLI DEBİ ÖLÇER Gövdedeki galerilerde ve projedeki CLİNOMETER (remote ve 10 gösterilen noktalarda anoların yatay ve manual ölçüm yapılan) düşey eğimlerinin ölçülmesi BETON ÖBKKD İNKLİNOMETRE-SERVO Yerleştirilen kesitte ve derinlikte düşey İNKLİNOMETRE-İNPLACE ve yatay deplasmanların ölçülmesi İNKLİNOMETRE 8 PENDULUM ÖBKKD 7 Haftada bir Günlük Haftada bir Haftada bir Günlük Günlük Günlük Günde 1 Haftada bir Haftada bir REZERVUAR SU SEVİYE İ ÖLÇER 6 5 ÖBKKDBETON Haftada bir DERZ ÖLÇER Haftada bir Haftada bir TOPLAM BASINÇ ÖLÇER ÖBKKD ÖBKKDHaftada bir BETON-KİL Hem dolgu ağırlığından oluşan basınçları ve kemerleşmeyi, hemde boşluk suyu basıncını Beton bloklar arasındaki derz açılma ve kapanmalarını ölçülmesi Baraj rezervuar su seviyesinin otomatik olarak izlenmesi HİDROLİK OTURMA ÖLÇER Dolgudaki deformasyonlar, oturmalar 15 günde bir Haftada bir Haftada bir Haftada bir Haftada bir 15 günde bir Haftada bir Günde 1 Haftada bir Haftada bir Haftada bir Ayda bir Ayda bir Ayda bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir 15 günde bir Günde 1 Ayda bir 15 günde bir 15 günde bir Ayda bir 4 15 günde bir 3 Haftada bir TEMEL TİPİ PİYEZOMETRE (gövde altı ve yamaçlarda temel delinip konur) GÖVDE TİPİ PİYEZOMETRE Farklı katmanlardaki veya y g gövde içerisindeki boşluk suyu basıncı, barajda temeldeki boşluk suyu basıncı, temeldeki veya gövdedeki sızma, su seviyesi kontrolü ÖBKKDHaftada bir BETON-KİL RASAT KUYUSU, SU ÖBKKD-KİL Haftada bir Haftada bir Haftada bir Ayda bir BASINÇ ÖLÇER(mansapta filtre zonunun tabanına konur) Yer altı su seviyesi, dolgudaki su seviyesi veya su basıncı Yılda 2 defa Ayda bir Ayda bir Ayda bir Ayda bir Ayda bir Ayda bir Ayda bir Günde 1 Ayda bir Ayda bir Ayda bir Ayda bir Ayda bir Yılda 2 defa DÜZENLİ OLARAK İKİNCİ ve İLK ÜÇ YILDAN ÜÇÜNCÜ YILLAR SONRA 2 15 günde bir SU TUTMA İLK YIL BARAJ TİPİ İNŞAAT HARİCİ ÇÖKME RÖPERLERİ Ölçüm Aletinin Adı Yüzey Deplasmanı Ölçüm Parametresi 1 # İLAVE DURUMLAR-2 İlk rezervuar yükünün baraj davranışına olan etkisini görmek için, su tutma işleminin hemen öncesinde bir okuma alınır. İlk rezervuar yükünün baraj Normal ve Max. Su davranışına olan etkisini görmek Seviyesinde 3. bir okuma için, su tutma işleminin hemen alınır öncesinde bir okuma alınır. İlk rezervuar y yükünün barajj Normal ve Max Max. Su davranışına olan etkisini görmek Seviyesinde 3. bir okuma için, su tutma işleminin hemen alınır öncesinde bir okuma alınır. İlk rezervuar yükünün baraj Normal ve Max. Su davranışına olan etkisini görmek Seviyesinde 3. bir okuma için, su tutma işleminin hemen alınır öncesinde bir okuma alınır. Normal ve Max. Su Seviyesinde 3. bir okuma alınır İlk rezervuar yükünün baraj davranışına olan etkisini görmek için, su tutma işleminin hemen öncesinde bir okuma alınır. İlk rezervuar yükünün baraj davranışına olan etkisini görmek için, su tutma işleminin hemen öncesinde bir okuma alınır. Normal ve Max. Su İlk rezervuar yükünün baraj Seviyesinde 3. bir okuma davranışına olan etkisini görmek İLAVE DURUMLAR-1 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 EK-3 3 Ekler-12 2 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 EK-4 4 ÖLÇÜM M SİSTEML LERİ Ön yüzzü beton kaplı barajlard da kullanılan ölçüm tes sislerinin geenel kullanım m yerleri ve e ölçüm özellikleri Tablo 1 – Ön Yüz zü Beton Kaplı Ba arajlar içiin Ölçüm m Cihazlları‘de verilmektedir. Tablo 1 – Ön Yüzü Beton Ka aplı Barajla ar için Ölççüm Cihaz zları Ö Ölçüm Öze elliği Doğ rultu Yerleşt irileceği Bö ölge Tipik Ölçüm C Cihazı Krrete yakın n noktalar ve mansap Harici çökm me röperi şe evi boyunca plağının Ön yyüz beton p Defo ormasyonu u ve Birim Defo ormasyon ö ölçer, Ön n yüz beton n kaplamassı,gövde gövd de dolgusu u inklinometre, oturma ölçer, do olgusu , barraj temeli içeriisindeki otu urma metre,elektrro level ekstensom ve to oplam basıınçlar Derzzlerdeki açılm ma,kapanm ma ve çatla ak Ön n Yüz Beton n kaplama ve çe evresel derzzler Derz ölçer, çatlak ölçer Su b basıncı Ba araj temeli ve sahillerr uyusu Piyezometrre, rasat ku Sızm ma miktarı Ga aleriler, baraj mansap p topuğu V ağızlı sız V ıntı ölçer Dep prem etkisi Krret, baraj to opuğu ve Doruk ivme e kaydedicii, kuvvetli y yer hareke ti ölçer, miikro sismik BARA AJ EMNİYETİ Ekler-13 3 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 EK-5 5 Baraj Yıkılma Analizleri, A A Acil Eylem m Planı ve e Erken U Uyarı Sistemi Teknik k Şartna amesi a) Barraj Yıkılma Analizleri A Baraj, Baraj emniyeti açısın dan incelen necek, olas sı yıkılma ssenaryoları ve her birr senaryo oya ait yıkıılma param metreleri tan nımlanarak nümerik Baaraj Yıkılma a Analizlerii yapılaccaktır. Bara ajın olası yıkılma durumunda a mansaptta yaratacağı etkilerr değerle endirilerek bunlara u uygun Acil Eylem Planı P ve E Erken Uya arı Sistemii hazırlanarak; (6) takım bassılı ve (6) takım da dijital orttamda İdarreye teslim m edilece ektir. DSİ Ba araj Emniyet kriterlerine e göre ince elenecek barajın, emniyyet itibariyle e hangi riskk grubuna dahil oldu uğu DSİ Ba araj Emniye et Risk Pota ansiyeli Sınııflandırma Tablosunda T a erçevesinde e belirlenece ektir. Buna göre; En yüüksek ve Yüksek Y Riskk verilen kriterler çe an barajlarr için düny ya çapında konunun uzmanları tarafından n grubuna dahil ola an kabul gö örecek günc cel yazılımlaar kullanılma ak suretiyle e geliştirilmiş ve İdare tarafında y sen naryoları ve e parametrelerine göre barajın hhavzadaki konumu k ve e çeşitli yıkılma diğer barajlara b ollan etkisi d de dikkate alınarak nümerik n Baaraj Yıkılma a Analizlerii yapılaccak ve her bir b senaryoyya işaret eden belirtiler tanımlanaccaktır. Yıkılma a Analizlerinde, taşkın n dalgasının mansap ptaki davrannışını tahm min etmeye e yönelikk hesapların n yapılabilm mesi için ön ncelikle; de ere yatağınıın farklı uzaklıklardakii enkesitt geometrileri, mannin ng pürüzsü üzlük katsa ayısı, bu eenkesitlerin bölgedekii yerleşim m yerlerine göre olan konumu ve e bu yerleşim yerlerinddeki nüfus gibi önemlii bilgilerin edinilmes si gerekmekktedir. Baraj Yıkılma Y Sen naryoları a ltında yapıllan hidrolik analizler ssonucunda,, mansapta a öncede en belirlenen ilgili dere e yatağı enk kesitlerindeki pik taşkınn debileri, pik p su yüzü ü kotları ve pik taşk kın dalgasıının ulaşacağı yerler ve v bu yerleere ulaşma a zamanlarıı tahmin edilecektir.. Baraj yıkılma y analiz ve senaryyolarında; 1. Normal akıım şartları e etkisinde rez zervuarın ta am dolu oldduğu durumundaki, ksimum ta aşkın akım şartları etkisinde e ooluşacak su s seviyesii 2. Olası mak durumunda aki, BARA AJ EMNİYETİ Ekler-14 4 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 yıkılma a parametreleri dikkate alınacaktır. Yukarıd da belirtilen n senaryolarr neticesind de mansaptta bulunan baraj ya da a barajlarda a domino o etkisi sebe ebiyle yıkılm ma olup olm mayacağı kontrol edilereek rapora iş şlenecektir. Baraj yıkılma y sen naryoları ve e analizi sırrasında, Ma ansap ve ççevre şartla arı itibariyle e önemli tahribat oluşturma po otansiyeli bulunan b barraj için yıkıılma sonucu oluşacakk taşkının n mansapta aki seyri, vvarış zaman nı ve derinliği de dikkkate alınaca aktır. Daha a sonra Baraj Yıkılm ma Analiz sonuçlarına a göre, herr bir yıkılm ma senaryos suna işarett b uy ygun müdah hale ve uyarı seviyelerini de içereen Acil Eylem Planı’nın n eden belirtilere oluşturulmasına yö önelik kaps amlı bir çalışma yapıla acaktır. Söz ko onusu sen naryolara g göre taşkın n altında kalma k olassılığı yükse ek bölgelerr belirlen nerek; bu bölgelerin haritaları çıkartılacak ç ktır. Bunun için değiş şik yıkılma a senaryo olarına görre yıkılma sonucu olu uşacak taşk kının manssaptaki etkileri dikkate e alınarak, DSİ taşkından korum ma Talimatıı ilkeleri doğ ğrultusundaa Bölge Taşkın Planlarıı aşkın anınd da (baraj yıkılma sena aryosuna ggöre oluşaca ak debilere e hazırlanacak ve ta bağlı olarak) o su altında ka lacak bölge eler ve öncelik sıras ına göre boşaltılacak b k meskun n mahaller,, tarım alan nları ve en ndüstriyel te esisler Bölgge Taşkın Planlarında a (1:25 000 0 veya uygun u ölçe ekli haritalar üzerinde)) gösterileccek ve gerrçekleşmesii beklene en tahmini can kaybıı ile alt ya apı, tarım alanı a ve enndüstriyel alanlar a gibii ekonom mik kayıplarr da belirtile ecektir. Hazırlanacak Planlar P manssapta bulun nan Barajın n Aksı ile e sınırlı olac caktır. Baraj Yıkılma Y Ana alizlerinin Y Yapılmasın nda Kullanılacak Yazıılımlar: Baraj Yıkılma Y Analizlerinde, dünya çap pında konu unun uzmannları tarafın ndan kabull görmüşş; İdarece uygun bu lunan ve aşağıda a be elirtilen özeelliklere sa ahip güncell yazılım mlar kullanıla acaktır: 1. Barajın ko onumu ve d diğer barajlara olan etkisi e de ddikkate alınarak çeşitlii senaryo ve v yıkılma parametre elerine göre, 1-D vve 2-D Hiidrodinamikk modelleme e ile Baraj Y Yıkılma Analizlerinin gerçekleştir g rilmesi. Bara aj ve gedikk geometrilerinin tanım mlanması, yıkılmanın oluşumu ve zama an içindekii eticesinde oluşacak o ta aşkın dalg asına ait hidrolik ve e değişimi, yıkılma ne p erin ve sedim ment taşınım mının tanım mlanması ve e aralardakii hidrolojik parametrele dinamik etk kileşimlerin gerçekçi biir şekilde modellenmessi) kın Haritala arının oluştu urulması; Barajın yıkılm ması sonuc cu oluşacakk 2. Dijital Taşk taşkın dalg gaları etkisiyyle mansapta su altında kalacak bbölgelere ait haritaların n BARA AJ EMNİYETİ Ekler-15 5 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 dijital ortam mda oluştu urulmasına imkân verrecek şekildde GIS (Coğrafi Bilgii Sistemleri) ile uyumlu olması 1. Tahliye Pla anının hazırrlanması, 2. Baraj Risk Analizi, 3. Taşkın Risk Analizi, ( Za manlı) Taşk kın Tahminii 4. Real-time (Gerçek dan kullanıılacak prog gram çoklu kullanıma izin verec cek şekilde e Mühendis tarafınd t edileccek ve en az a 4 kişi için 1 hafta eğiitimi de kap psayacaktır. lisans ile İdareye teslim anının Hazırrlanması: b) Acil Eylem Pla Taşkın Koruma ça alışmalarınd da en iyi so onucu almak k için yapıssal ve yapıs sal olmayan n çalışma aları birleştirecek bir uyygulama ge erekir. Acil Eylem E Planıı ve bu plan na ek olarakk kurulaccak acil uyarı sistemi ta aşkın etkilerrini azaltaca ak yapısal oolmayan ölç çümlerdir ve e baraj yıkılması y so onucu oluşa acak taşkın durumu ha alinde taşkıın yönetiminde önemlii rol oyna ar. Acil Eylem E Plan nı oluşturullurken, ola ası bir baraj yıkılmaası durumu unda barajj mansabında can kaybını k önle emek ve ma ansapta oluşabilecek hhasarı en az za indirmekk anmalıdır. amaçla Acil Eyylem Planı; tehlike an ında baraj mansabınd da öncedenn belirlenmiiş olan riskk altındaki insanların haberd dar edilme esi, uyarılm ması konuusundaki öncelik ö ve e dürün teknik k ve teknik olmayan personelden n sorumluluk talimattları için ge rekli prosed ak belirli kiş şiler tarafınd dan takip ed dilmesini kapsayan bir araçtır. oluşaca Acil Eyylem Planı; uygulamayya konma koşullarını (h hidrolojik veeya hidrolojjik olmayan n olaylarıı) kapsayan n, ortaya ko onacak acil tepki seviy yelerini ve her tepki seviyesi için n tehlike cinsine görre atılması g gereken adımları içerm melidir. Acil Eylem Planınd da, baraj da a alınacak önlemler ö 3 aşamada a inccelenmeli: 1. Acil durum öncesi, 2. Acil durum, 3. Acil durum sonrası a ted dbirleri göstterecek bir Tablo, Acil eylem plan ına dahil ed dilmelidir. olarak alınacak BARA AJ EMNİYETİ Ekler-16 6 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 Acil Eylem Planı aşağıdaki a ko onularda ya apılacak çalışmaları ve belgeleri iç çermelidir: 1. Acil Durum mun Tanımla anması ve Değerlendir D rilmesi 2. Önleyici Fa aaliyetler osedürü 3. Bildirim Pro kış Şeması 4. Bildirim Ak 5. İletişim Sis stemleri Plan nlaması asına Ulaşım m Planı 6. Baraj Saha yulacak Eki pmanın Kay ynağı 7. İhtiyaç Duy alzeme Tem mini 8. Stok ve Ma mlarda Kulla anılacak Güç Sistemleri 9. Acil Durum 10. Taşkın Harritaları 11. Erken Uyarı Sistemi Acil Eylem Planı ik ki ana kısım mdan oluşurr: Planı(DAEP)); acil durum anındaa barajın gözlemi g ve e 1. Dahili Acill Eylem P izlenmesi ile ilgili özzel teknik şartname ve v klavuzlaar, baraj emniyeti e ve e alınacak aşağıdaki çalıışmaları içeermelidir; işletmesi konusunda a ki su kontroll yapılarının n tanımlanm ması(Dipsavvak, Dolusavak.) Barajdak Baraj için n tehlike olu uşturabilece ek durumlarrın tanımlannması Barajın iş şletmesine temel oluştturacak emn niyet seviyeelerinin belirrlenmesi Risk Araştırması ve e karar verm me sürecinin n metodolojiisinin hazırlanması Baraj Em mniyeti ile ilg gili yerel yettkililerin belirlenmesi Sivil Sav vunma Teşkkilatının belirlenmesi ve e mobilizasyyonu 2. Harici Acil Eylem Pla anı(HAEP); baraj mans sabında alı nacak önle emlerle ilgilii olarak aşağ ğıdaki çalışşmaları içerm melidir; Baraj mansabında m aki güzergah hların, buluna an ekkipman ve e nüfus, ekonomikk sağlık sistemi, faaliyetle er, güvenlik altyapı,, sisteminin n tanımlan nması Emniyetlle ilgili kurum mların ve bu kurumların sorumluluuklarının be elirlenmesi Karar verme hiyerarrşisinin belirlenmesi İnsan ve malzeme kkaynaklarının kullanımı Sığınak yapılacak alanların ve ulaşım güzergahlar g rının(alterna atifler dahil)) mesi belirlenm BARA AJ EMNİYETİ Ulaşım sisteminin s b belirlenmesi Ekler-17 7 1. Barajlar Ko ongresi – Ekkim 2012 İletişim sistemlerin nin belirlen nmesi (iletişim kurulm ması gerek kli kişi ve e kuruluşla arın ad ve telefonlarının, telsiz frekanslarıının bulund duğu listeyii kapsama alıdır) Halkı uya arma ve bilg gilendirme sistemlerini s ması n oluşturulm c) Erkken Uyarı Siistemleri Erken uyarı u sistem mi; Barajın yıkılması halinde afete e maruz kaalan insanla arın, afetten n korunacak ya da a karsılaşaccakları risk kleri azaltacak şekildee hazırlıklı olmalarınıı acak bilgile erin, yetkilii kurumlar tarafından n, zamanınnda ve etkili şekilde e sağlaya duyurulması olarak tanımlanm maktadır arı sistemi d dört temel bileşenden oluşur; o Etkili biir erken uya 1. Gözlem, tespit, izle eme, analliz, tahmin n ve afett uyarı mesajlarının m n hazırlanma ası, 2. Potansiyel risklerin d değerlendirilmesi ve risk bilgileri nin uyarı mesajlarına m a onu, entegrasyo a, güvenilirr ve anlaşılabilir uyarı mesajlarınnın yetkili kurumlar k ve e 3. Zamanında risk altında aki insanlara a ulaştırılma ası, m üzerind eki potansiyel etkileri azaltıcı şşekilde uyarılara etkin n 4. Can ve mal müdahale sağlayaca k toplum tabanlı t acil durum pl anlaması, hazırlık ve e gramlarının uygulanma asıdır. eğitim prog Ayrıca, barajların bağlı bulun nduğu merk kezler(Bölge e md, Şubee md, ..) ile e mansapta a bulunan yerleşim ve işletmeller arasında a kurulacak k telli, telsizz, etkili ve modern birr haberle eşme sistemi ile taşkkın olayının n önceden öğrenilmeesi ya da kestirilmesii amacıyyla akarsu havzaların nda taşkının önemi ve havzannın özellikleri dikkate e alınarak Uzaktan Algılama A ve e Erken Uya arı Sistemi ile ilgili detaaylar belirtile ecektir. BARA AJ EMNİYETİ Ekler-18 8
