TERM T NED R? ŞÇ LER Ç LER

TERMİTLERDE YUVA DÜZENİ
VE
SOSYAL YAŞANTI
Okan ÖZGÜL
TERMİT NEDİR?
Termitler tamamen karıncalara benzer olarak
işçiler, askerler ve üretken kanatlılar benzeri
kastlara sahiptirler. Zayıf abdominal
sertleşmelerinden dolayı, özellikle işçi kastında,
beyaz renkli görülürler ve sıklıkla dünyanın bazı
kısımlarında ‘beyaz karıncalar’ olarak
isimlendirilirler. Durum her ne kadar böyle olsa da
termitler ve karıncalar arasında çok büyük
farklılıklar mevcuttur.
Termitlerin yeryüzünde çiçek açan bitkilerden
daha önce varlığı söz konusudur. Taşlaşmış orman
fosilleri çalışmaları, Arizona’da, termitlerin 220
milyon yıl önce mevcut olduğunu göstermektedir,
ki bu diğer sosyal böceklerden yaklaşık 100 milyon
yıl öncedir.
Dominik kehribarı içinde
kanatlarını bırakmış olan
farklı bir tür termit.
Kehribar içinde görülen,
anal lobunu içine
kıvırmış bir Mastotermes
İŞÇİLER
İŞÇİLER
Termitler de diğer sosyal böcekler gibi farklı
kastlardan oluşur. Bunlar işçiler, askerler ve
üretkenlerdir.
İşçiler kanatsızdır. Cinsel olarak olgunlaşmamış ve
Hodotermitidae sayılmazsa kördürler.
İşçilerin Görevleri :
• Tünel kazma, yuva inşa etme ve yuva dağını oluşturma,
• Besin toplama
• Yumurtaların bakımı, yavruların bakımı ve beslenmesi,
• Kraliyet çifti ve askerlerin beslenmesi
• Diğer kastları tımar etme ve temizleme
Kolonide bulunan bireyler değişkendir. Örneğin yalancı
işçiler gerekli olduğu takdirde farklı kastlara dönüşebilir.
1
ASKERLER
Kraliçe ile işçi arasındaki
bilgi transferi
İşçi askeri beslerken
Askerlerin rolü savunmadır. Daha fazla kas
oluşturmak için veya frontal bez geliştirmek için
işçilerden daha geniş ve daha uzun, büyük bir başa
sahiptirler. Sıklıkla askerlerin başları, çeşitli şekillerde
ve büyüklüklerde gelişmiş mandibullara sahiptir ve
kahverengiden sarıya kadar renklenmiştir. Askerler
gelişmiş çenelere sahiptir ve ayrıca kendi kendilerine
beslenemezler ve bunun için işçilere mecburdurlar.
Askerlerin tüm hayatları boyunca beslenmesini işçiler
üstlenmiştir.
İşçi termitler
Askerlerin Düşmanlarını Etkisiz Hale Getirme Yöntemleri
• Zehir Sürme
Rhinotermitinae alt familyasının
gövdesine zehir sürerek öldürür
askerleri,
saldırganı,
ÜRETKENLER
saldırganın
• Tutkal ve Yapışkan Sıvı Püskürtme
Askerler tutkalı başlarının ön kısmında bulunan ve sadece onlara özgü olan
"nasus" denen hortumlarından fışkırtırlar. Termit, tutkalı bir sprey gibi
kullanarak düşmanının üzerine püskürtür. Spreyin etkisinde kalan
saldırgan da bayılarak bir süre için etkisiz hale gelir.
• Canlı bir bomba olup düşmanın üzerinde patlamak
Mücadele sırasında termit, bir karınca ya da saldırgan bir hayvan
tarafından sert bir şekilde sıkıştırılırsa, karın kaslarını şiddetli bir şekilde
kasarak salgı bezlerini yırtar ve saldırganı sarı renkli yoğun bir sıvıyla
boğar.
» Oğullar
» Kraliyet çiftleri
» Kraliçenin yerine geçen yeni üretken
• Etten duvar örme
Askerler düşmanın yuvaya girebileceği açıklara kendi vücutlarıyla barikat
kurarak onların özel odalara geçişini engeller.
Oğullar
Bunlar kraliçe ve yeni kralları üreten kanatlanmış
üretkenlerdir. Kral ve kraliçe adaylarının yuvadan
çıkışları, işçilerin yaptığı özel tüneller vasıtası ile
gerçekleşir. Bu terk ediş ilk yağmurların yağması ile
gerçekleşir. Çünkü yağmurlarla birlikte genç
adayların kanatları gelişir ve tünellerden geçerek bir
daha geri dönmemek üzere uçabilirler. Uçma
kabiliyetleri
zayıftır.
Bu
nedenle
rüzgarla
taşınmadıkları takdirde yuvadan 500 metre öteye dahi
gidemezler. Uçarlarken birçoğu kuşlar ve sürüngenler
tarafından öldürülür. Hayatta kalmayı başarabilenler
ise uçuştan sonra kanatlarını atarlar ve yeni bir koloni
oluşturmak için gizli bir yuva inşa ederler. Kral ve
kraliçe olarak olgunlaşırlar.
2
Kral Çiftler
Kral ve kraliçenin yaşadığı kraliyet odası 1517 cm. uzunluğundadır. Oda, yuvanın tam
merkezindedir. Çok sert bir şekilde inşa
edilir. Duvarlarda işçi ve asker termitlerin
girip çıkabilmesi için birkaç kapı vardır ama
bu kapılar diğer termitlere göre iri olan
kraliçe ve kral için küçüktür.
Tüm yaşamını bu odada geçiren kral ve kraliçe, işçi
termitler tarafından beslenir ve onların her türlü bakımları
bu odada yapılır. İşçi termitler kraliçenin yumurtladığı
yumurtaları en yakın larva odasına götürerek onların
bakımlarını üstlenirler. Kral ise her zaman kraliçenin
yanındadır, gerektiği dönemlerde döllenme işlemini yerine
getirir.
Yeni Üretkenler
Eğer bir kraliçe ölürse ya da yaşlanıp onun
yumurta üretimi azalırsa, yumurtaları, onun
yerine geçen kraliçe üretebilir.
Üretkenin yenilenmesi koloninin canlılığının
devam ettirilmesi için önemli olması yanında
ana koloniden ayrılmış yakın akraba uydu
kolonilerin formasyonuna da izin verebilir.
Yenileme süresi olası kraliçe adayının
yeteneğine, koloninin büyüklüğüne ve diğer
birçok faktöre bağlı olarak değişebilir.
Gözlerde olduğu gibi, er geç kraliçenin mandibular
kasları ve kanatları da dejenere olur. Kraliçenin
beslenmesi, yumurtalarının kaldırılması, çıkarılması
tamamen işçiler tarafından yapıldığı gibi bakımı da
işçi termitler tarafından yapılır. Vücudunun
temizlenmesi sırasında ve yumurtalar çıkarılacağı
zaman, işçiler, kraliçenin salgıladığı salgıları alırlar,
ki bunlar çekici olduğu kadar kimyasal mesajlar da
içerir.
Termitlerin sınıflandırılması
•Dış Morfoloji
Mandibulların tertibi ve şekli, Dişlerin sayısı ve pozisyonu, Abdomenin sonunda
bulunan cercus’ların segment sayısı, Antenlerin segment sayıları, Kanatlardaki
mikro oyuklar.
•İç Morfoloji
Bağırsaklar ve organlar
•Beslenme Tipleri
Odun yiyenler, döküntü yiyenler, mantarla beslenenler, humus ve toprakla
beslenenler.
•Yuva Tipleri
Kuru odun, canlı odun, toprak altı ve toprak üstü yuvalar
•Kimyasal Özellikleri
Vücut pH’ı, Hidrokarbon çalışmaları, DNA analizleri
•Davranışsal Özellikler
Uçuş zamanı farklılıkları
Termit Biyolojisi ve Davranış
• İletişim
Duyu Organları ile İletişim:
Kemoreseptörler; havaya difüzyon ile yayılan kokuları, vücut
duvarları üzerindeki pek çok delikler bulunan küçük kanca benzeri
sensilla’ları kullanarak alırlar. Ayrıca anten, ağız parçaları, labrum
ve diğer vücut bölgelerinde bulunan sensillalar üzerinde tat almaya
yarayan kemoreseptörler bulunur.
Mekanoreseptörler; tepki için, çok sıklıkla eklem yerleri gibi
hareket ve bağlantı yerlerindeki alanlarda çok yaygın olan,
kutikulanın şekil değiştirmesi ile oluşan mekanoreseptörler
bulunur.
Bunlara ilaveten yerçekimini ve hareketi algılayan
chordotonal sensilla, yer üzerindeki seslere tepki gösteren
subgenal organlar ve ayrıca basit ve bileşik gözler termitlerde
bulunan duyu organlarıdır.
3
Feromon kullanılmasıyla iletişim:
Feromonlar sıklıkla uçucu olan ve diğer bireylerde davranış ve
ya tepki olarak değişikliklere sebep olan kimyasallardır. Arayıp
toplama, savunma, yuva inşa etme ve alarm izlerinin tümü bu
feromonlar tarafından gerçekleştirilmektedir.
Tımar Etme Aracılığıyla iletişim:
Mandibul ve palplarle tımar etme bireyler arasında duyusal ve
kimyasal bağlantıyı sağlar. Kolonideki kraliçe sürekli tımar
edilir. Bu sırada koloninin yönetilmesiyle görevli kraliçeden
kimyasal mesajlar işçiler tarafından alınarak gerekli bireylere
yine aynı yolla iletilir.
Yuva inşası ve yuva tipleri
Yuvalar ağaç içlerinde bulundukları gibi çoğunlukla toprağın
üstünde ve altında yer alırlar. Tüm yuvalarda inşaat,
yeraltından başlar ve odacıklar yüzeye doğru genişler. Bir
termit yuvasının içi açıldığında süngerimsi bir görüntüyle
karşılaşılır. Yuva yaklaşık 2,5 cm. genişliğinde ya da daha dar
sayısız hücreden oluşur. Bu hücreleri birbirlerine, ancak
termitlerin geçebileceği büyüklükte dar delikler bağlar.
Toprak altı yuvalar:
Bunlar kentsel alanlarda yapılara zarar
verirler. Bazı termit yuvaları, toprak yüzeyinin
14 m. kadar aşağısına inebilirler.
Bazı yuvalar toprak altında veya benzer
lokalitede bulunabilir. Odontotermes feae
Hindistan’da
yer
altında
bulunurken,
Bangladeş’te toprak üstü yuvaları içinde
bulunabilmektedir.
• Kuluçka Bakımı:
Kraliçe yumurtladığı zaman bekleyen işçilerin içtiği çekici bir sıvı
ile kaplanır. Yumurtalar ağız parçalarıyla diğer odalara veya
kraliçe odasının bölünmüş bir kısmına taşınır. İşçilerin
salgıladıkları salya ile yumurtalar birbirlerine küme şeklinde
yapıştırılır. Ama temizlik için yerlerinden kaldırılabilirler. Eğer
ilk yumurtalar merkezdeyse işçiler açılan yumurtaları çıkarmak
için kümeye girerler.
Bazı termitlerde yumurtaları kırma yeteneğinde olan baş ve
thorax üzerinde yumurta kırma dikenleri bulunur. Larvalar
yumurtadan çıkarken işçiler onlara yardım eder. Arta kalan
kalıntılar atılır, larvalar temizlenir. Larvalar büyük setaya
sahiptir ve yarı şeffaftır.
Odunda bulunan termitler:
Odun içindeki küçük koloniler birkaç yüz
bireyden oluşur fakat büyük koloniler 9 milyona
kadar ulaşabilir. Toprak altı ve toprak üstü
termitlerden daha az rekabetçidirler. Odun
dokusunda büyük tahribatlara yol açarlar.
Toprak üstü yuvalar:
Genellikle zemin altında koloni geliştikten
sonra toprak üstü bölümü inşa edilir.
Cubitermes ve Procubitermes cinsine ait
yuvalar hızlı yağan yağmurların etkisinden
yuvayı kurtarmak için yiv biçimli uçlarıyla
mantar şeklindedir.
4
Havalandırma
Yuva içinde havanın daima sirkülasyonu gereklidir.
Yuvanın alt kısmından açılan deliklerden giren hava tüm
yuvayı dolaşarak merkez bir bacadan dışarı çıkar.
Bacanın havayı çekmesiyle hava döngüsü sağlanır. Yuva
içinde havalandırmaya yardım eden sayısız por veya
kanallar mevcuttur. Rüzgar da büyük yuvalarda havanın
temelden çekilmesinde rol oynayabilir.
Hava boşluğunun kapatılıp açılmasıyla hem hava
hem de sıcaklık ayarlanır.
Zararları
Termitler inşaatlara, mahsullere, otlaklara ve
ormanlara zarar verdiği gibi elektrik kabloları,
baraj hatları gibi selülozsuz maddelere de zarar
verebilir.
5