iş güvenliği24

Transkript

iş güvenliği24

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ
ERSEM – SÜREKLİ EĞİTİM MERKEZİ
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIK EĞİTİM KURUMU
(DERS NOTLARI)
KALDIRMA ARAÇLARINDA ISG
İŞ GÜVENLİĞİ24
KONULAR
24.1 Kaldırma, taşıma, istifleme
24.2 Kaldırma araçlarının sınıflandırılması ve elemanları
24.3 Kaldırma araçlarının güvenli kullanımı
24.4 Kaldırma araçlarında periyodik kontroller
24.5 İlgili mevzuat
KALDIRMA ARAÇLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ
Yrd. Doç. Dr. Şükrü SU
24. KALDIRMA ARAÇLARINDA İŞ GÜVENLİĞİ
Bu konuda, işyerlerinde kullanılan kaldırma araçlarını ve bu araçlardan kaynaklanan risklerin,
risklerin bertaraf edilmesinin ve bu araçlar için gerekli olan periyodik kontrollerin öğrenilmesi
amaçlanmıştır.
Amaca yönelik olarak,
1. Kaldırma, taşıma, istifleme gibi işlerde kullanılan kaldırma araçlarının,
2. Kaldırma araçlarının kullanımı sırasında ortaya çıkabilecek risklerin,
3. Bu risklere göre alınması gereken önlemlerin, öğrenilmesi hedeflenmektedir.
Kaldırma Araçlarında İş Güvenliğinin Temel Konuları
1. Kaldırma, taşıma, istifleme
2. Kaldırma araçlarının sınıflandırılması ve elemanları
3. Kaldırma araçlarının güvenli kullanımı
4. Kaldırma araçlarında periyodik kontroller
5. İlgili mevzuat
24.1. GİRİŞ
İlk insanla başlayan üretim süreci boyunca üretim teknik ve biçimleri de değişmiştir. Taşın ve toprağın
işlenmesi, madencilik tekniklerinin geliştirilmesi, ateşin bulunması, giderek buhar gücünden
yararlanma olanakları, iş aletlerinin ve üretim araçlarının gelişiminde önemli etkileri olmuştur.
Çalışma yaşamındaki gelişmelerin getirdiği sorunların çözümü için yapılan çalışmalar işçi sağlığı ve iş
güvenliğinin gelişiminde de temel unsurlar olmuştur. Bu nedenle yapılan işle güvenlik arasında ilişki
kurmanın tarihçesi oldukça eski çağlara dayanmaktadır.
Yükleri ve malzemeleri yerlerinden kaldırıp bir yerden bir yere taşıyan mekanik, hidrolik, pnömatik ve
karma sistemli olabilirler. Kaldırma makineleri günümüzde oldukça önemli ve fonksiyoneldirler.
İnşaat, maden, yol yapımı, liman işleri ve fabrikalarda kaldırma işlerinde yaygın olarak
kullanılmaktadırlar ve vazgeçilmezdirler. Kaldırma makinelerinin çeşitleri çok fazladır. Bunlardan
bazıları şunlardır:
a) Vinçler
b) Platformlu kaldırma araçları (forkliftler)
c) Palangalar, Çıkrıklar
d) Asansörler
e) Araç Kaldırma Liftleri
24.2.1. Vinçler (Crane)
Malzemeleri ve yükleri kaldırmak, bunları, başka bir yöne dönerek veya hareket ederek aktarmak,
yerlerini değiştirmek, yüklemek, boşaltmak gibi işler de kullanılan makinelere vinç (crane) denir.
Vinçler düşey ve yatay hareketleri sayesinde genel anlamda her türlü yükün yerini değiştirebilen
makinelerdir. Çok değişik tip ve özellikte olanları mevcuttur.
a) Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler
Sabit Vinçler
Bu makineler fabrika, liman, garaj vs, gibi sabit tesislerde, kaldırma, taşıma, depolama işlerinde
kullanılan makinelerdir.
İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIK EĞİTİMİ
2/44
Şekil 3: Sabit vinç
Sabit vinçlerde ulaşım bumu, yatayla 20 ile 75 derecelik açı altında, düşey eksen etrafında her iki yöne
180 derece dönebilir. Sabit vinçlerde bum uzunluğu genel olarak 10-60 m arasındadır.
Lastik Tekerlekli Vinçler
Bu tip vinçler genellikle bir kamyon üzerine monte edildiklerinden, nakil kolaylığı nedeniyle çeşitli
işlerde kullanılma özelliğine sahiptirler. Bir işyerinden diğerine kolaylıkla nakledilmeleri, özel römork
ve çekiciye ihtiyaç duymamaları, çeşitli aparat kullanarak diğer iş makinelerini çekebilmeleri, hareket
halindeyken yürüdüğü yolu bozmamaları avantajlı özellikleridir. Yumuşak arazide çalışamamaları,
çok ağır ve devamlı işlerde kullanılamamaları, maliyetlerinin yüksek olması ise dezavantajlı
özellikleridir.
Şekil 4: Lastik tekerlekli vinç
Paletli Vinçler
Manevra ve yürüyüşleri, vincin güç kaynağından alan bir palet gurubu tarafından sağlanır. Çalışma
dönüşlerinin 360 derece oluşları, yumuşak arazilerde lastik tekerlekli vinçlere göre daha verimli
oluşları, çok ağır ve devamlı işlerde çalışabilmeleri yönünden tercih edilirler. Hızlarının az oluşları,
uzun mesafelere gitmeleri gerektiğinde başka bir araçla nakledilme zorunluluğu, hareket esnasında yol
kaplamasını bozmaları ise olumsuz yönleridir.
Şekil 5: Paletli vinç
3/44
Ray Üzerinde Hareketli (Köprü) Vinçler
Bu vinçlerin kullanılma yerleri genellikle açık fabrikalar, atölyeler, limanlar, maden ocakları gibi
çalışma alanlarıdır. Bu vinçlerin köprü altında çalışan tipleri de vardır. Kaldırma kapasiteleri 1–40 ton
arasında olup, bum uzunlukları 20 m civarındadır.
Şekil 6: Köprü üzerinde yürüyen vinç
Kule Vinçler
Bu vinçlerin çalışma sahaları özellikle yüksekliği fazla olan yerlerdir. Kule yükseklikleri 20-60m
arasındadır. Bum uzunlukları 6 m ile 30 m arasında olup, kaldırma kapasiteleri 0,3 ton ile 10 ton
arasındadır. Kule vinçlerin dengeli olarak çalışmalarını sağlamak için rüzgar, ivme ve çalışma
yükseklikleri göz önünde tutularak, kule bumunun boyu tayin edilir. Bum mümkün olduğunca dik
olarak çalıştırılmalıdır.
Şekil 7: Kule vinç
b) Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler
Hidrolik-Halatlı Vinçler
- Teleskopik Bumlu Vinçler
Bumları iç içe girip çıkararak uzayıp kısalan vinçlerdir. Yaklaşık 15–55 ton kapasiteleri vardır.
Şekil 8: Teleskopik bumlu vinçler
4/44
- Kurtarıcılar
Esas olarak lastik tekerlekli, dizel motorla çalışan ve bumu şasi ortasına monte edilmiş, taşıyıcı
özelliği olan bir vinç türüdür.
Şekil 9: Kurtarıcı
Halatlı Vinçler
Baraj, geniş nehir yatakları, bataklık ve çok yumuşak arazilerde, köprü inşaatlarında kullanılan
vinçlerdir. Kaldırma, taşıma, temizleme ve kurtarma işlemlerinde kullanılırlar. Çalışmaları kafes
kirişlerinden iki kule arasına gerilmiş halatlar üzerinde hareket eden palangalarla sağlanır.
Şekil 10: Halatlı vinç
- Fabrika Tipi Vinçler
Şekil 11: Fabrika tipi (köprülü, pergel) vinç
- Monoray – Zincirli Caraskal
Şekil 12: Monoray manuel-zincirli caraskal ve kumandalı-halatlı vinç
5/44
- Gırgır Vinç
Şekil 13: Gırgır vinç
24.2.2. Yükleyiciler
Satıhların kazılması, taş kum çakıl gibi malzemelerin yığılması, kazılmasında ve yüklenmesinde
kullanılan iş makineleridir. Yükleyiciler lastik tekerlekli veya paletli tip olup, önlerine ya da arkalarına
eklenen özel eklentilerin çeşitlerine göre de kendi aralarında da sınıflandırılırlar.
Yükleyicilerin önden kazıp önden yükleyen, önden kazıp yandan veya arkadan yükleyen tipleri
bulunmaktadır. Aslı traktör olan bu makineleri yükleyici yapan özellikleri eklentileridir. En çok
kullanılan eklentiler: Standart kepçe, çok maksatlı kepçe ve vinç kancasıdır. Küçük kapasiteli ve eski
model yükleyicilerin ön dingilleri sabit olup arka dingilleri hareketlidir. Yeni model yükleyiciler
belden kırmalıdır. Bu tür yükleyicilere mafsallı yükleyiciler de denir. Bazı yükleyicilerin hem ön hem
de arka dingilleri olabilir. Ön eklentilerin çalışmasını sağlayan ve dönüşlere yardımcı olan bir hidrolik
donanıma sahiptirler.
Şekil 14: Yükleyiciler ve eklentileri
Lastik Tekerlekli Yükleyicilerin Özellikleri
• Bir işyerinden diğerine başka bir araç gerektirmeksizin kendi imkânlarıyla gidebilirler.
• Lastikleri alçak taşıma basınçlı olması nedeniyle çok değişik görevler yapabilirler.
• Hızları ve güçleri bakımından paletli yükleyicilere göre daha üstün hareket yeteneğine
sahiptirler.
• Kaplamalı yolları bozmazlar.
• Yaklaşık %15 yan, %30 dik meyilli arazilerde çalışabilirler.
• Tüm tekerlekleri çekici olduğundan batma tehlikeleri yoktur.
•
Paletli Yükleyiciler
• Bir işyerinden diğerine gitmeleri başka bir araç olmadan mümkün değildir.
• Hızları düşük olup, manevra yetenekleri lastiklilere göre daha fazladır.
• Küçük çaplı kazı işlerinde dozerlerin görevlerini yapabilirler.
6/44
• Paletlerin zemine temas alanı lastik tekerleklerden daha fazla olduğundan, sulak ve bataklık
alanlarda çalışmaları kolaydır.
• Yaklaşık % 35 yan, % 60 dik meyilli arazilerde çalışabilirler.
Ekskavatörler
Değişik seviyedeki zemini sınırlı miktarda kazmak, gevşek malzemeyi ya da kazılmış toprağı bir yere
yığmak ya da yüklemek için kullanılan iş makinelerine ekskavatör denir. Hendek kazan küçük tipleri
olduğu gibi, bir defada 20 tonluk yükleri kaldıran tipleri de mevcuttur.
Traktör ekskavatör dışında kalan diğer makinelerde ekskavatör, sürücü kabini, motor ve öteki
donanımları döner bir platform üzerine yerleştirilmiştir. Bu platform 360O dönüş yapabilme özelliğine
sahiptir. Ekskavatörler yaptıkları işlere göre şöyle sınıflandırılırlar.
Şekil 15: Ekskavatör
24.2.3. Forkliftler
Her hangi bir yükü; çatal kolları vasıtası ile alıp kaldırarak, belirli bir mesafeye taşımaya veya taşıyıp
istif etmeye yarayan kaldırma ve iletme makinalarıdır.
Fabrikalarda, limanlarda, açık ve kapalı kaplama ve düz zeminli işletmelerde kullanılan hareket ve
manevra kabiliyeti yüksek iş makinelerdir.
Şekil 16: Forklift
Forkliftler çalışma şekillerine göre elektrik motorlu, dizel motorlu, benzin (aynı zamanda LPG li)
motorlu olarak sınıflandırılırlar. Kapalı alanlarda genellikle elektrikli forkliftler tercih edilirler. Çünkü
sessiz çalışırlar termik motorlar gibi egzoz gazı çıkarmazlar. Açık alanlarda ise çalışma sürelerinin
sınırsız olması bakımından dizel ve benzin motorlu forkliftler tercih edilirler. Elektrikli forkliftler
şarjlı akümülatörlerle çalıştıkları için çalışma süreleri akümülatörün boşalması ile sınırlıdır. Termik
motorlu forkliftler ise motora yakıt ikmali yapıldığı sürece çalışırlar. Termik motorlu forkliftlerin aşırı
7/44
gürültülü çalıştıklarından ve egzoz gazlarından dolayı kapalı ortamlarda uzun süre çalıştırılması
istenmez.
Forklift Kullanımında Güvenlik Önlemleri
1. Operatörlük eğitimi almış yetkili personel tarafından kullanılmalıdır. Kullanım sırasında baret ve
güvenli ayakkabı, bol kıyafetler yerine tek parça tulum giyilir.
2. Vardiya başlangıcında “Operasyon Öncesi Kontroller” yapılmalıdır: (Yük kaldırma sistemi, Yağ
seviyesi, Radyatör, Frenler, hidrolik ve Diferansiyel yağ seviyesi, Kontak anahtarı, ışıklar, ampermetre
göstergesi, aydınlatma ile ikaz devresi, Aynalar, lastikler, Korna, geri vites sinyali, Direksiyon
donanımı, Akü) Eğer işe başlamada sakıncalı bir durum varsa, ilgililere bilgi verilmelidir.
3. Kullanma kurallarına, güvenlik önlemlerine ve tüm uyarı işaretlerine uyulmalı, el ve ayaklar
forklift asansöründen uzak tutulmalıdır.
4. Kesinlikle ıslak ve yağlı el ve ayakkabılarla kullanılmamalıdır.
5. Yüksek hızlarda ani manevra duruş ve kalkışlar yapılmamalı, araç devrilebilir. Dönüşlerde, bina
giriş ve çıkışlarında ve insanların yanında korna kullanarak uyarıda bulunulmalı, hjız düşürülmelidir.
6. Çatallarda kimse taşımamalı, kaldırmamalıdır. Forkliftler sadece yük taşımak için dizayn edilmiştir.
7. Forklift operatör kabini ve yük korkuluğu olmadan kullanılmamalı,
8. Kaldırma ve Taşıma kapasitesi aşılmamalıdır.
9. Güvensiz/dengesiz yükler taşınmamalıdır.
10. Kimsenin forkliftin yük veya çatallarının altından geçmesine veya durmasına izin verilmemelidir.
11. Forklift devrilme konumunda dışarı atlanmamalı, koltukta oturulmalı, sıkıca tutunulmalıdır.
12: Rampalardan çıkarken daima ileri, inerken de geriye doğru hareket edilir. Eğimli yüzeylerde yük
kaldırılmamalı, manevra yapılmamalıdır.
13. Yükün görüş alanını sınırlandırması halinde, Forklift geri geri kullanılmalıdır.
14. Forklift başka forkliftlerin çalışma sahasında kullanılmamalıdır. Forklift başka bir forklifti çekmek
veya itmek amacıyla kullanılmamalıdır. Foklift çalısmıyorsa servise haber verilmelidir.
15: Forklift park alanına park edilmeli, çatalları aşağı indirilmeli, levyeleri boşa alınmalı, el freni
çekilmeli ve motor durdurulmalıdır.
16. En önemli emniyet donanımı forkliftin operatörüdür. İş öncesinde veya işyerinde alkol veya
uyuşturucu kullanılmamalıdır.
17. Korunaksız hava, su hortumu ve boruları ile elektrik kabloları üzerinden geçilmemelidir.
18. Forklift yük düzeltme, sürükleme, itme, devirme için kullanmamalı, Yükseğe kaldırılmış yükle
hareket etmemelidir. Rogar kapağı, ızgara vb. yerler dayanıklı olmalıdır.
19. Geçişlerde kapı boyutlarına dikkat edilmelidir. Yuvarlak malzeme, gaz tüpü vb. yatık olarak
taşınmalı, takozlamalı ya da bağlanmalıdır. Yükler daima dik kaldırılmalıdır.
20. Birden fazla forklift birlikte çalışacaksa, bir yetkili çalışmalara nezaret etmelidir. İnsanlar
emniyetli mesafeye uzaklaşmadan yük kaldırılmamalıdır.
21. Belirlenen azami hız sınırlarına (Azami hız, yüklü:10, Boş: 20km/h) uyulmalıdır.
22. Çatalları kapı açmak veya kapatmak için kullanmamalı, istifleme yaparken yangın hidrantları,
çıkış kapıları ve yolları kapatmamalıdır.
8/44
http://www.jorpor.com/AC/Accident09.htm
24.3. VİNÇ NEDİR?
Sözlük anlamı, sandık ve balya gibi yükleri kaldırmaya yarayan alet, araçtır. Kren’in eş anlamlısıdır.
Vinç insan gücü ile kaldırılamayan, nakledilemeyen yüklerin gerektiğinde 360° dönerek muhtelif
mesafe ve yüksekliklere (kaldırma-indirme), (yükleme-boşaltma) işlerini yapan makinalara verilen
genel ad olarak ifade edilebilir.
24.3.1. Vincin Tarihçesi
İlk vinçler MÖ. 5. yy. da vardı, ilk vinç resmi Romalı mimar Vitruvius'un MÖ. 10. yıllarında yazdığı
bir kitapta görülür. Bu vinç tepesinde makara bulunan ve halatlarla sabitlenen bir direkten oluşuyordu.
Makaradan geçen başka bir halat yüklere bağlanıyor ve kölelerin çevirdiği ayak değirmeniyle
kaldırılıyordu. Daha sonra 15. yüzyılda İtalya'da palangalı vinç adı verilen daha kullanışlı bir vinç tasarlandı.
Buhar gücüyle çalışan ilk vinci ise 19. yüzyılda İskoçyalı John Rennie (1761 - 1821) yapmıştır.
24.3.2. Sınıflandırması
Bu makinenin özelliklerinden biri elle, ya da motordan sağlanan güçle hareket eden bir tahrik sistemine
sahip olmasıdır. Bu tahrik sistemi ile bir tambura sarılan halat harekete geçirilir. Vinç, ağır sadece
cisimleri
kaldırmakta değil, aynı zamanda bir yerden alıp başka bir yere nakletmekte de kullanılır.
Çeşit ve türlerine göre sınıflandırma için TS 11063’den yaralanılabilir. Yaygın olarak endüstriyel
işlerde kullanılan vinçler aşağıda tasnif edilmiştir.
a) Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler:
1. Sabit Vinç
2. Lastik Tekerlekli Vinç
3. Paletli Vinç
4. Ray Üzerinde Hareketli Vinç
- Köprülü Vinçler
- Kule Vinçler
9/44
b) Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler
1. Hidrolik - Halatlı Vinçler
2. Halatlı Vinçler
c) Kumanda Sistemlerine Göre Vinçler
1. Mekanik Kumandalı Vinçler
2. Hidrolik Kumandalı Vinçler
3. Hava Kumandalı Vinçler
4. Elektrik Kumandalı Vinçler
24.3.3 Elektrikli Vinçler (Krenler)
a) Köprülü vinçler (krenler)
Bir vinç gabarisi üzerindeki raylarda hareket eden tek veya çift ana kirşiten ibarettir. Ana kirişler kutu
veya kafes tarzda (bazen de özel konstrüksiyon) yapılırlar. Ana kirişler üzerine döşeli raylarda bir vinç
arabası hareket eder. Yük kaldırma sistemi bu vinç arabasına monte edilmiştir. Kaldırma ve taşıma
amaçlıdır. x,y,z koordinatlarında yükü taşıyabilir. Kapalı mekanlarda bazen de açık alanlarda
kullanılan köprülü krenlerin kren açıklığı ve kapasitelerine göre iki farklı tipi tercih edilebilmektedir.
Monoray vinçler (krenler):
10 ton kapasite ve 20 m köprü açılığına kadar uygulamalarda düşük ölü ağırlıkları ve ekonomik olması
nedeniyle tercih edilmektedir.
10/44
Şekil 15: Bir monoray köprülü krenin genel görünüşü
Monoray viçlerin, çift kirişli vinçlere göre ölü kanca mesafelerinin fazla olması, kaldırma yüksekliğini
kısıtlamaktadır. Ancak değişik konstrüktif tedbirlerle bu dezavantaj yok edilebilmektedir.
Çift kirişli köprülü krenler
En çok kullanım alanına sahip krenlerdir. Üzerlerine farklı ekipmanlar monte edilerek, geniş bir
kullanım alanı sunmaktadırlar.
Şekil 16.Çift kirişli köprülü krenin genel görünüşü.
b) Portal Vinçler (krenler)
11/44
Yaygın kullanım alanına sahiptir. Üzerlerine farklı ekipmanlar monte edilerek, geniş bir kullanım alanı
sunmaktadırlar.
Şekil 17.Portal kren
Şekil 18.Yarı portal kren
c) Pergel Vinçler
Sabit bir merkez etrafında dönen yük koluna sahip krenlerdir. Atölyelerde boyama, montaj gibi işlerde
kullanılmaktadırlar.
12/44
Şekil 19. Bir pergel vincin genel görünüşü
24.3.4. Köprülü Kren Detayları
Şekil 20: Çift kiriş arabalı vinç
Şekil 21: Halatlı vinç; 1) Elektrik Kutusu, 2) Emniyet Limit Şalteri, 3) Yağ Banyosu İçinde Redüktör Dişlileri, 4) Merkezi
Tahrik Ünitesi, 5) Halat Baskı Yayı, 6) Sfero Dökümden Halat Kılavuzu, 7) Tambur Yatağı (yağlama gerektirmez), 8)
Kaldırma Motoru, 9) Elektromanyetik Disk Fren, 10) Aşırı Yük Sensörü
13/44
Şekil 22: Halatlı vinç
Zincirli Vinçler
Zincirli vinç ürünleri, 125 ile 6300 kg arasında 12 ayrı kaldırma kapasitesi, uzun kullanım ömrü ve az
enerji tüketimi ile maksimum performans sağlar.
zincirli vinçler kaldırma teknolojisinin en gelişmiş örneklerindendir. İşletme kullanımında minimum
bakım ihtiyacı ve elektrik tüketimi ile maksimum performans sağlar. Fan soğutmalı, IP55 çalışma
sınıfı, konik rotorlu kaldırma ve yürütme motorları sayesinde ağır yük şartlarında çalışma özelliğine
sahiptir. Redüktör dişlilerinin yağı özeldir, değişim gerektirmez ve vincin sessiz çalışmasını sağlar.
24V veya 48V kumanda enerjisi, kanca alt üst limit switch, aşırı yük limit switch özellikleri standart
olarak mevcuttur. Ayrıca 220V ve 440V motor gerilimi seçeneği opsiyonel olarak sunulmaktadır.
Kullanım alanına göre sabit askılı, şaryo arabalı veya elektrik motoru ile tahrikli yürütme grubu
seçenekleri uygulanabilir.
14/44
Şekil 23: Zincirli Vinç
Zincirli Vinç Parçaları
1. Askı
2. Motor
3. Fren
4. Elektrik Panosu
5. Kanca ve Kanca Bloğu
6. Aşınmaz Kaygan Kaplin
7. Redüktör
8. Zincir Kılavuzu
9. Zincir Göbeği
10. Zincir Kutusu
24.3.5. Rulo Sac Taşıma Aparatı
Şekil 24: Rulo Sac Taşıma Aparatı Güvenlik Sistemi
24.3.6. Uzaktan Kumanda Modülü
Uzaktan kumanda modülü, vincin her türlü hareketini sağlamak üzere tasarlanmış üzerinde butonlar
bulunan parçadır. Uzaktan kumanda modülü günümüzde kablolu ve kablosuz olmak üzere iki çeşittir.
Kablolu modül askı halatı ve elektrik kablosu ile panoya bağlanmıştır. Kablosuz modül ise elektronik
devre ile kumanda panosuna kumanda etmektedir. Tüm uzaktan kumanda modülü üzerinde herhangi
bir tehlike esnasında sistemin enerjisini kesmek için kilitli emniyet butonu bulunmaktadır. Bu modül
üzerinde vincin yapısına göre değişen miktarda buton bulunmaktadır. En basit vinçte ağırlığı
kaldırmaya ve indirmeye yarayan yukarı ve aşağı butonları bulunur. Köprü tipi bir vinçte ise köprünün
istenen yöne hareketini sağlayan iki buton, arabanın hareketini sağlayan iki buton ve yükü kaldırıp
indirmeye yarayan iki buton bulunmaktadır.
15/44
(a)
(b)
Resim 25: Uzaktan kumanda modülü; a) Kablolu, b) Kablosuz
24.3.7. Köprülü Vinçlerin (Krenlerin) Ana Kısımları
a) Köprü yürüyüş yolları (kolonlar, yürüyüş yolu konstrüksiyonu ve köprü rayları)
b) Köprü kirişi veya kirişleri (köprü konstrüksiyonu, yürüyüş başlık bağlantıları, araba rayları)
c) Kaldırma ünitesi (şase, kaldırma ve yürütme motorları, redüktörleri, tambur, tel halat, halat
makaraları, araba tekerlekleri ve kanca)
d) Köprü yürüyüş başlıkları (köprü hareket motorları, redüktörleri, köprü tekerlekleri, kiriş
bağlantıları)
e) Elektrik ve fren sistemi (enerji sistemi, kablo - korrniş sistemi, elektrik devreleri, vinç kumanda
devreleri, frekans konvertörleri, elektrik panoları ve vinç frenleri)
16/44
Şekil 15: Köprülü Vinç (kren) detayları
Şekil 16: Köprü, araba ve kaldırma mekanizması
24.4. KALDIRMA ARAÇLARINDA GÜVENLİK
Kaldırma işlemleri nedeniyle tehlike arz eden makinalar, temel sağlık ve güvenlik gereklerini
karşılamalıdır. Kaldırma ve taşıma makinelerinde kazalar, imalat, montaj, yetersiz bakım-kontrol ve
kullanım hatalarından meydana gelmektedir. Burada, bu makinelerde güvenlikli bir çalışma için nelere
dikkat edilmesi ve nasıl çalışılması gerektiğinin iş güvenliği mevzuatı yönünden incelenecektir.
4857 Sayılı İş Kanunu’na bağlı olarak yürürlüğe konulmuş olan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği
Tüzüğü'nün 373. – 437. Ara maddeleri kaldırma makinelerinde alınacak güvenlik önlemlerini
kapsamaktadır.
17/44
24.4.1 İş Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’ne Göre Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 373 – Normal vinçler ile oklu, raylı, köprülü, ayaklı köprülü, tek raylı, motorlu seyyar,
seyyar atelye vinçleri ve platformlu kaldırıcı arabalar, maçunalar, elektrikli, pnömatik, hidrolik zincirli
ve halatlı palangalar gibi kaldırmamakinaları ve araçların tamburları, kaldıracağı yüke ve kullanılacak
halatın çap, nitelik ve sargı sayısına uygun olarak yapılacak ve iki yanı gerekli yükseklikte faturalı
olacaktır.
Madde 374 – Kaldırma makinalarının çelik halat uçları, tambur içine sağlam bir şekilde
bağlanacak ve halat üzerindeki kaldırma kancaları en aşağı seviyedeo lduklarında, tambur üzerinde en
az iki tam devir yapacak boyda halat sarılı kalmış bulunacaktır.
Madde 375 – Elektrikle çalışan kaldırma makinalarında, belirtilen üst ve alt noktalar geçildiğinde,
elektrik akımını otomatik olarak kesecek ve tamburun hareketini otomatik şekilde frenleyecek bir
tertibat bulunacaktır.
Madde 376 – Kaldırma makinaları, kabul edilen en ağır yükün en az 1,5 katını, etkili ve güvenli bir
şekilde kaldıracak ve askıda tutabilecek güçte olacak ve bunların bu yüke dayanıklı ve yeterli yük
frenleri bulunacaktır.
Madde 377 – Elektrik veya basınçlı hava ile çalışan ve yerden kumanda edilen kaldırma
makinalarının manevra halatlarında, dolaşmaları önleyecek gerekli tedbirler alınacaktır.
Madde 378 – Kaldırma makinaları ve araçları her çalışmaya başlamadan önce, operatörleri
tarafından kontrol edilecek ve çelik halatlar, zincirler, kancalar, sapanlar, kasnaklar, frenler ve
otomatik durdurucular, yetkili teknik bir eleman tarafından üç ayda bir bütünüyle kontrol edilecek ve
bir kontrol belgesi düzenlenerek işyerindeki özel dosyasında saklanacaktır.
Madde 379 – Kaldırma makinalarında yüklerin kaldırılmaları, indirilmeleri veya taşınmaları,
yetiştirilmiş manevracılar tarafından verilecek el ve kol işaretlerine göre yapılacaktır.
Madde 380 – Bir kaldırma makinasında birden çok işçi görevli bulunduğu hallerde, kaldırma
makinası operatörü, bağlayıcı, sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birinden işaret alacak ve
işaretçi, operatör tarafından kolayca görülebilecek yerlerde duracaktır.
Operatör, her kim tarafından verilirse verilsin, her dur işaretini daima yerine getirecektir.
Madde 381 – Yükler dik olarak kaldırılacaktır. Bunların eğik olarak kaldırılması zorunlu olduğu
hallerde manevralar,sorumlu bir elemanın gözetiminde yapılacak ve yük sallanmalarına ve yükün kötü
durumuna,karşı, gerekli tedbirler alınacaktır.
Madde 382 – Kaldırma makinalarının operatörleri, özellikle eritilmiş maden potaları veya
elektrikli mıknatıslarla taşınan parçaları ve benzeri tehlikeli yükleri, çalışanlar üzerinden
geçirmeyeceklerdir. Bu gibi yükler taşınmadan önce, operatör tarafından sesli bir sinyal verilecek ve
işçiler tehlikeli bölgeden ayrılıncaya kadar, kaldırma ve taşıma işleri durdurulacaktır.
Madde 383 – İndirilen bir yükün altından sapan halatının çekilmesi içinkumanda vermeden önce
işaretçi,işçilerin güvenliğini sağlayacaktır.
18/44
Madde 384 – Kaldırma makinalarının yüksüz hareket ettirilmeleri gerektiğinde, istifçi veya
sapancılar, işaretçiye hareket işaretini vermeden önce, denk veya sapan halatlarını kancalara uygun bir
şekilde takacaklar ve operatörler de kancaları, yeter bir yükseklikte tutacaklardır.
Madde 385 – Operatörler, kaldırma makinalarında bir yük asılı bulunduğu sürece makinalarının
başından ayrılmayacaklardır.
Madde 386 – Elektrikli mıknatıslı vinç, dinlenme halinde iken, mıknatıslar vinç üzerinde asılı
olarak yüksekte bırakılmayacak, bunlar ya doğrudan doğruya yere değdirilecek veya bu iş için
yapılmış platformlar üzerine indirilecektir.
Mıknatıslar kullanılmadıklarında,vinç üzerinden çıkarılacaktır.
Madde 387 – Açık havada çalışan vinçlerin kabinleri kapalı olacak ve bunların operatöre en geniş
görüş alanını sağlayacak şekilde yukarı kaldırılabilen sürgülü pencereleri bulunacak ve soğuk
havalarda,uygun şekilde ısıtılacaktır.
Madde 388 – Hareket halindeki vinç kabinleri içinde veya vinç arabaları üzerinde, yalnız görevli
kimseler bulunacak ve vinç operatörleri,hiç bir kimsenin yük üzerine binmesine veya boş halat veya
kancalara asılmasına izin vermeyecektir.
Madde 389 – Kaldırma araçlarının kancalarının güvenlik kat sayısı (taşımagücü), taşıyacakları
yükün en az; el ile çalıştırılanlarda 3 katına, mekanik olarak çalışanlarda 4 katına ve erimiş maden
veya yakıcı veya aşındırıcı (korozif) maddeler gibi tehlikeli yükleri taşıyanlarda ise, 5 katına eşit
olacaktır.
Madde 390 – Açık havada ray üstünde çalışan vinçlerde,rüzgarın etkisi hesaplanacak ve bunlarda
takozlama,bağlama yapılacak ve sürgü güvenlikli fren tertibatı bulunacaktır.
Madde 391 – Tek raylı askılı vinçlerde askı milinin kopması halinde, yükü askıya alabilecek bir
veya birkaç güvenlik bağlantısı bulunacaktır.
Madde 392 – Ray üstünde çalışan vinçlerde,vincin ve vinç arabasının üzerinde gidip geldikleri
rayların her iki başında ve en az tekerleklerin yarı çapı yüksekliğinde takozlar bulunacak,köprülü ve
asma vinçlerin, köprü ve vinç arabası tekerleklerinde, uygun el, kol ve ayak koruyucuları bulunacaktır.
Madde 393 – Tek raylı vinçlerin geçtikleri yollar, serbest tutulacak ve bu yollar, çizgilerle açıkça
belirtilecektir.
Madde 394 – Ray üstünde çalışan vinçlerde, vinç kabinine ve vinç köprü geçitlerine çıkmayı
sağlayan sabit merdivenlerle vinç köprülerin her iki tarafındave köprü boyunca en az 45 santimetre
genişliğinde geçit veya sahanlıklar bulunacaktır.
Vinç kabin geçitlerinin köprü üzerinde güvenle geçmeleri sağlanamadığı hallerde, vinç köprüsünün
her iki başına ve köprü geçitlerine dikey vaziyette enaz 40 santimetre genişliğinde sağlam yapılı,
uygun şekilde korunmuş geçit veya sahanlıklar yapılacaktır.
19/44
Madde 395 – Vinç arabalarının geçit ve sahanlıkları ile bunların altına ve üstüne rastlayacak sabit
tesisler arasında 180 santimetreden az açıklık bırakılmayacaktır.
Madde 396 – Köprü ayaklı gezer vinçlerin geçtiği yol boyu ve rayların heriki tarafı sürekli olarak
serbest tutulacak ve buralar en az 75 santimetre eninde olacaktır.
Madde 397 – Raylı vinçlerde kumanda tertibatının ve operatörlerin bulunduğu kabinler, yanmaz
malzemeden ve açık havada çalışanlarınki de ayrıca dış etkilereda yanıklı malzemeden yapılmış
olacaktır.
Kabinler, operatörün bütün manevra alanını kolaylıkla görmesini sağlayacak ve manevra için
tehlikesizce dışarıya sarkabileceği şekilde yapılmış olacaktır.
Kabinlerde, operatörleri yakıcı ve korozif maddelerin sıçramasına karşı koruyacak tedbirler
alınacak ve bunlar, zararlı uçucu maddelerle, zehirli duman, gaz ve buharlardan en uygun ve etkili
şekilde korunacaktır.
Kabinler, titreşimleri önlemek için,iyi ve sağlam bir şekilde tespit edilmiş olacaktır.
Arıza halinde vinç operatörünün,kabini güvenlikle terk edebilmesi için; kabinde lüzumlu halat, ip
merdiven veya diğer uygun bir inme aracı bulundurulacaktır.
Madde 398 – Raylı vinçlerin kabin kapılarının sahanlık veya geçit seviyesinden 30 santimetreden
daha yüksekte bulunduğu hallerde, bu kapıların önüne uygun basamaklar yapılacak ve kabinlerde,kum
dolu bir kova veya elektrik akımı iletmeyen madde ile doldurulmuş bir yangın söndürme aleti
bulundurulacaktır.
Madde 399 – Raylı vinç kabinleri içinde bulunan ana şalterden başka,kabindamı üzerine ve
geçitten kolay erişilir bir yere veya işyeri tabanının uygun bir yerine, yalnız vinçi durduran ikinci bir
ana şalter konulacaktır.
Madde 400 – Raylı vinçlerin yükseltmeyi sınırlayıcı tertibatı, doğrudan doğruya vinçin kasnağı
veya kancası tarafından harekete geçirilecek uygun akım kesme tertibatlı ve yükün,beklenmedik bir
anda inmesini önleyebilecek şekildeyapılmış olacaktır. Bu tertibat, vincin, fren tesisatına bağlı olarak
çalışacak veraylı vinç operatörlerin çalışmaya başlamadan önce ve çalışmanın bitiminde,butertibatı
çalıştırarak kontrol edeceklerdir.
Madde 401 – 5 ton veya daha fazla yük kaldıran raylı vinçlerde,2 elektriklifren veya bir elektrikli
ve bir mekanik fren bulundurulacaktır.
Madde 402 – Açık havada çalışan raylı vinçlerde, yük kancasını sürekli olarak aydınlatabilecek ve
vinç üzerine bağlanmış lambalar bulunacaktır.
Madde 403 – Vinç köprülerinin hareketlerini kontrol için, bu köprülerde kollu el frenleri veya
pedallı ayak frenleri bulunacaktır.
Madde 404 – Asma vinç kaidelerinin tekerleklerinden, tekerlek koruyucularıve bunların yanında
vinci tespit için uygun tertibat bulunacaktır.
20/44
Madde 405 – Vincin veya kaldırılan yükün hareketi esnasında çalışanları uyarmak için operatör,
sesi açıkca işitilebilen zil, çan ve benzerleriyle işaret verecek ve bunlar hareket halinde devamlı olarak
çalacaktır.
Madde 406 – Raylı vinçlerde ana şalterleri açmadan önce operatörler, bütünkumanda kol ve
düğmelerinin stop durumunda olduğunu kontrol edecekler ve elektrik akımının kesildiği hallerde,
bütün kumanda sistemini stop durumuna getirecekler ve bu durumu, akım tekrar verilinceye kadar
değiştirmeyeceklerdir.
Kabinleri terk etmeden önce, raylı vinç operatörleri, bütün kumanda tertibatını stop durumuna ve
ana şalterleri de açık duruma getireceklerdir.
Madde 407 – Aynı yükü kaldırmak için,iki raylı vincin birlikte çalıştırılması halinde, her iki vinç
operatörüne, yalnız bir işaretci tarafından kumanda verilecek ve vinçlerin hareketlerinde ahengi
sağlayacak özel tedbirler alınacaktır.
Madde 408 – Yüklerin, vinçlerle asılı olarak taşınmasında görevlendirilen işaretçi veya işçiler,
yüklerinin önünde gidecek, ray makaslarını kontrol edecek ve yüklerin bir kimseye veya herhangi bir
engele çarpmayacak bir yükseklikte taşınmasını sağlayacaklardır.
Madde 409 – Raylı vinçlerin onarımında, bu vinçlerin altına döşemeli biriskele kurulacak veya bir
ağ çekilecek ve tekerlekleri içten ve dıştan uygun şekilde takozlanacaktır.
Madde 410 – Vince ait ağır parçaların indirilip kaldırılması için vinç üzerinde ceraskal veya
makaraların takılabileceği çelik kollar,halkalar veya benzerleri bulunacaktır.
Madde 411 – Raylı vinçler üzerinde herhangi bir onarıma başlamadan önce, bütün kumanda
tertibatı, stop durumuna getirilecek, iki ana şalter açılacak ve bunlardan biri, sıkıca bağlanacaktır.
Vinç üzerine ve uygun yerlere,onarım yapıldığına dair uyarma levhaları konulacaktır.
Aynı ray şebekesi üzerinde başka vinçler çalıştığında,bunları uygun uzaklıkta durduracak takozlar
konulacak veya aynı işi görecek başka tedbirler alınacaktır.
Madde 412 – Halat tamburlarının ve millerinin veya motor bobinlerinin sökülmesinden evvel
kaldırma halatları, tamburlar üzerinden çıkarılacaktır. Ancak, bunun sağlanamadığı hallerde, tamburun
ani olarak dönmesi önlenecektir.
Madde 413 – Raylı vinçlerde yapılan onarımın bitiminde, bütün koruyucuları yerlerine takılacak
ve vinç harekete geçirilmeden önce, onarımda kullanılan bütün araç, gereç ve malzeme kaldırılmış
olacaktır.
Madde 414 – Motorlu seyyar vinçlerin kaldıracakları en ağır yükler, kabinlerin içinde veya dışında
yazılı olarak belirtilecek ve kollu vinçlerde ayrıca yatıklık ve ok mesafelerine göre kaldırılmasına izin
verilen en ağır yükler, aynı şekilde gösterilecek ve bunlardan en ağır yükten fazlası kaldırıldığında,
durumu bildiren sesli ve ışıklı otomatik bir uyarma tertibatı bulundurulacaktır.
Madde 415 – Vinç operatörlerinin kaymasını önlemek için, motorlu seyyar vinçlerin platformları,
tahtadan veya damarlı metal plakadan yapılmış olacak ve buharla çalışan motorlu seyyar vinç
kabinlerinin içinde, bir yandan diğerine rahatça gitmeyi sağlayacak bir geçit bulunacaktır.
21/44
Madde 416 – Motorlu vinçlerle yük kaldırılırken veya vinç yer değiştirirken sesli ve ışıklı uyarma
yapılacak ve bunların gece çalışmalarında farları ve arkalarında stop lambaları yakılacak ve kabinler
uygun şekilde aydınlatılacaktır.
Madde 417 – Motorlu vinçler ray üzerinde hareket ettiklerinde, makaslar görevliler tarafından
idare edilecek ve operatörler,vinç şasesini veya vinç okunu herhangi bir yere değmeyecek şekilde
ayarlayacak, çalışmaların bitimindeveya geçici duraklamalarda vinci frenleyecek, okları uygun
mesnetler üzerineyatıracak ve makinaları durduracaklardır.
Madde 418 – Oklu vinçlerde okların yatıklıklarına ve vinç arabasının durumuna göre,
taşınabilecek en ağır yükler,vinç arabasının veya okun uygun bir yerinde gösterilecek ve bunlardaen
ağır yükten fazlası kaldırıldığında, durumu bildiren sesli ve otomatik bir uyarma tertibatı
bulundurulacaktır.
Madde 419 – Seyyar vinçlerin, platformlu kaldırıcı arabaların ve benzerlerinin tekerlekleri
korunacak, bunlarda el ile çalışan sesli uyarma tertibatı bulunacak ve bunların elektrikle çalışanları,
uygun ve yeterli şekilde topraklanacaktır.
Madde 420 – Geçme (teleskopik) platform tipli kaldırıcı arabalarda, yükselen üst kısmın
birdenbire inmesini engelleyecek otomatik sürgülü veya benzeri uygun tertibat bulunacak ve bunlar
elektrikle çalıştıklarında, platformun yükselmesini ve inmesini sınırlayacak bir tertibat yüklerin
indirilmesini ayarlayan elektrikli veya mekanik bir fren bulunacaktır.
Bunlar yüklü olarak yer değiştirdiklerinde, devrilmelerini önlemek için, platformlar yere yakın
tutulacaktır.
Madde 421 – Kaldırma araç ve makinalarında meydana gelen herhangi bir aksaklık halinde,yükleri
bulundukları durumda tutabilecek güçte frenler bulunacaktır.
Madde 422 – Maçuna tamburlarının boy ve çapları, yük halatını tek kat halinde sarabilecek
durumda olacak ve maçunların kumanda kolları, uygun kavrama tertibatlı bulunacaktır.
Madde 423 – Buharla çalışan maçunalarda, işçiler sıcak su veya buharla yanmaya karşı korunacak
ve eksoz borularından çıkan buharlar, operatörlerin görüşünü azaltmayacaktır.
Madde 424 – Elektrikli maçunların durması halinde, yükü askıda tutabilecek frenleri olacak ve
bunların kumanda kol başlıkları, elektrik akımı geçirmeyen maddelerden yapılmış bulunacaktır.
Madde 425 – (Pnömatik) basınçlı hava ile çalışan maçunların kumanda
kolları,bırakıldığında otomatik olarak kendiliğinden ölü noktaya gelecek tertibatlı olacaktır.
kutusu
Madde 426 – El maçunları, kaldırılacak en ağır yüke göre, kaldıraç kolu veya kolları üzerinde
yapılacak baskı, adam başına 10 kiloğramı geçmeyecek şekilde yapılmış olacak, bunlarda kaldıraç
kolu bırakıldığında, yükü askıda tutabilmek için, tambur mili üzerine güvenlik mandalının oturacağı
dişli bir kasnak veya aynı işi görebilecek otomatik sonsuz bir vida konulacak ve yüklerinin
indirilmesini ayar ve kontrol etmek için, bir fren tertibatı bulundurulacaktır.
22/44
Madde 427 – En ağır yük için,kaldırma ve bağlama (sapan) zincirlerinin ve kancalarının güvenlik
kat sayısı en az 5 olacaktır.
Zincirler bu özelliklerini yitirdiklerinde ve boyları % 5 den fazla uzadıklarında ve bakla veya halka
kalınlıklarının dörtte birini geçen bir aşınma meydana geldiğinde, bunlar kullanılmayacaklardır.
Madde 428 – Tamburlara sarılan veya kasnaklar üzerinden geçen zincirler, belirli devrelerde
yağlanacaktır. Ancak, dökümhanelerde veya yağ ve greslerin kuru veya benzeri maddeleri zincirler
üzerinde toplanabileceği yerlerde, kullanılan zincirler ve sapan zincirleri yağlanmayacaktır.
Madde 429 – Yüklerin kaldırılmasında kullanılan zincirlerde, düğüm ve büküm olmayacak, sert ve
kesici köşeli yükler kaldırılırken, köşelerle zincirler arası, uygun yastıklarla beslenecek ve kırılan bir
kaldırma veya bağlama zinciri, telle bağlanmayacak veya civatalarla tutturulmayacaktır.
Madde 430 – Kaldırma ve bağlama zincirleri, kullanılmadıkları zaman, uygun kancalara asılacak
ve bunların paslanması önlenecek, ezilmelere ve korozif maddelerin etkilerine karşı korunacaktır.
Madde 431 – Çelik halatların güvenlik kat sayısı 6 dan aşağı olmayacak vehalatların ek
yerleri,halkaları,başlık ve bağlantıları halatların kaldıracağı en ağır yüke dayanıklı olacaktır.
Madde 432 – 6 bükümlü çelik halatların 50 santimetre veya özel çelik halatların 1 metre boyunca
dayanımlarını,aşağıda gösterilen miktarlarda kaybetmiş olanları kullanılmayacaktır.
7 telli çelik halatlarda % 12,
Seal özel çelik halatlarda % 12,
Üçgen bükümlü özel çelik halatlarda % 15,
Nuflese özel çelik halatlarda % 20.
Madde 433 – Çelik halatların bağlantı kısımlarında tellerin aşınması, kopması ve bağlantının
gevşemesi gibi hallerde, halatın 1-3 metresi, uygun şekilde kesilecek ve halatın başları, yeniden uygun
şekilde bağlanacaktır.
Madde 434 – Kaldırma veya çekme işlerinde kullanılan ip halatlar, iyi cins kenevirden veya
benzeri elyaftan yapılacak ve bunların kopmaya karşı, güvenlik kat sayıları en az 3 olacaktır.
İp halatlar, asitlerin veya bunların buharlarının yahut yıpratıcı diğer kimyasal maddelerin
bulunduğu yerlerde kullanılmayacak ve saklanmayacaktır.
İp halatlar, ıslak olduklarında kurutulacak, kirli olduklarında yıkanacak ve kuru olarak
saklanacaktır.
Madde 435 – Kaldırma araç ve makinalarının alt kısmında bulunan makaraların uygun
koruyucuları olacak ve bu makaraların kaymaları önlenecektir.
Madde 436 – Kaldırma araç ve makinalarının yük kancaları; demir, dövme, çelik veya benzeri
uygun malzemeden yapılmış olacak, yüklerin kurtulup düşmelerini önlemek için, bunlardan güvenlik
mandalı veya uygun güvenlik tertibatı bulunacaktır.
23/44
Madde 437 – Eşit kollu sapanlarla uygun şekilde taşınamayacak yükler için, kolları eşit boyda
olmayan sapanlar kullanılacaktır.
Birden fazla kollu sapanlar kullanıldığında, sapan kollarının başları, aynı halkaya bağlanacak ve
sapan kolları uygun açıklıkta olacaktır.
Taşıyıcılarda (Transportör) Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 438 – Merdaneli, ağırlıklı zincirli ve havai zincirli transportörlerle tomruk transportörü,
sonsuz vidalı, pnömatik ve bantlı transportörler ve benzeri taşıyıcıların üzerinden geçmek zorunluluğu
bulunan hallerde, güvenliği sağlayan geçitler yapılacak ve hareket halindeki transportörlerin üstüne
çıkmalar önlenecektir.
Madde 439 – Transportörlerin çukurda veya yer seviyesinde bulunduğu hallerde, bunlar ve
boşluklar,uygun korkuluk ve eteklerle korunacaktır.
Madde 440 – Çalışanların üstünden geçen transportörlerin altlarına saç levha veya tel kafesten
koruyucular konulacaktır.
Madde 441 – Transportörlerin yükleme ve boşaltma yerleriyle hareket ve germe tertibatının
bulunduğu uygun yerlere durdurucu tertibat konulacaktır.
Madde 442 – Yükleri eğik olarak yükselten transportörlerde hareketin durması halinde, yüklerin
kaymasını ve transportörün geriye doğru boşa çalışmasını önleyecek mekanik bir tertibat
bulundurulacaktır.
Madde 443 – Transportörlerin eriştikleri yerler, operatörün kumanda görüş sahası dışında
bulunduğu hallerde, transportör boyunca tehlikeli noktalarda bulunabilecek işçilere, operatörün,
transportörün harekete geçeceğini bildirmesini sağlıyacak sesli veya ışıklı bir tertibat kurulacaktır.
Madde 444 – Merdaneli, ağırlıklı transportörlerin dirsekli kısımları ileyerden 150 santimetreden
fazla yüksekte bulunan taşıma yollarının yanları,parçadüşmelerine karşı uygun şekilde korunacaktır.
Madde 445 – Bantlı transportörlerden bantların kopmalarına karşı, uygun koruyucular yapılacak
ve bunlar,silindirin iki başından en az 1 metre uzatılacaktır.
Madde 446 – Bantlı transportörler ile taşınan malzeme, bir boşaltma tertibatı ile alınarak yer
altında olan ve ağızları, geçilen yerlerde bulunan silolaraboşaltıldığı hallerde, bu silo ağızlarına
malzemeyi geçirecek aralıklı ızgaralar konacak veya uygun korkuluk ve eteklikler yapılacaktır.
Madde 447 – Bantlı transportörlerin baştaki silindir veya tamburlarına yapışan maddeler el ile
temizlenmeyecek,bunlar uygun bıçaklar veya döner fırçalarla temizlenecektir.
Madde 448– Şişe,kavanoz ve benzerlerinin devrilme veya düşmelerini önlemek için, tablalı
transportörlerin taşıma yüzeylerinin her iki tarafına,uygun yükseklikte koruyucular yapılacaktır.
Madde 449 – Kovalı yatık transportörlerin en az 215 santimetre yüksekliğinde ve transportörü
tamamen kapatabilen ve kontrolü, temizlenmesi ve onarımı için, üzerinde kırılmaz camlı pencereleri
veya takma kapakları bulunan ve bina içinde geçtikleri her katta, kovaların boşalmasını sağlayan
koruyucuları bulunacak vetesisatın kumanda kolları, güvenli ve kolay erişilir bir yerde bulunacaktır.
Madde 450 – Merdaneli transportörlerin merdaneleri arasında 15 santimetreden fazla bir açıklık
bulunduğunda, bunlar metal, ağaç veya diğer bir maddeden yapılmış uygun ve dayanıklı kaplarla
kapatılacak ve miller ve dirsek dişlileri, uygunşekilde korunacaktır.
24/44
Madde 451 – Seyyar transportörlerin eğimleri, kriko, sonsuz vida gibi mekanik veya otomatik bir
tertibatla ayar edilecek ve seyyar transportörlere elektrik akımı, uygun kablolarla verilecek,gerilim
altındaki bütün kısımlar izole edilecek ve metal kısımlar topraklanacaktır.
Madde 452 – Sonsuz vidalı transportörler,çelik veya levhalarla döşenmiş oluklar içine
konulacak,bu oluklar en az 3 milimetre kalınlığında ve kaldırılıp açılabilen aynı malzemeden yapılmış
kapaklarla kapatılacaktır.Bu kapakların altına metal ızgaralar yerleştirilecektir.
Kapaklar açılınca transportör otomatik olarak duracaktır. Bunun sağlanamadığı hallerde,transportör
durdurulmadan ve kumanda tertibatı kilitlenmeden, tıkanıklıklar gidirilmeyecek veya onarım
yapılmayacak ve bunların motorları, fazla yüklemede otomatik olarak duracaktır.
Madde 453 – Pnömatik transportörlerin verici veya emici ağızları, sağlamkafeslerde korunacak ve
vantilatörlerinin yatakları, tozlara karşı tecrit edilmiş olacak ve bunların otomatik yağlama
tertibatı,uygun yerlere konmuş bulunacaktır.
Madde 454 – Pnömatik transportörlerin kanalları,bu kanalların çapına uygun kalınlıkta çelik veya
aynı dayanıklılıkta saçtan yapılacaktır.
Bu kanalların temizlenmesine yarayan menfezlerde,menteşeli veya kızaklı ve sağlam sürgülü
kapaklar bulunacak,buralarda statik elektriğe karşı, topraklamayapılacak veya benzeri tedbirler
alınacaktır.
Madde 455 – Pnömatik transportörlere,taşıyacakları,malzemeler el ile verildiği ve besleme ağzının
çapı 30 santimetre veya daha büyük olduğu hallerde, bua ğızlara, kanallardan en az 1 metre uzakta
uygun huniler yapılacaktır.
Malzemenin Kaldırılma, Taşınma, İstiflenme ve Depolanmasında Alınacak Güvenlik
Tedbirleri
Madde 486 – Malzemenin kaldırılması, taşınması, istiflenmesi ve depolanmasında genellikle
mekanik araçlar kullanılması esastır.
Ağır parçaların ekip halinde kaldırıldığı veya taşındığı hallerde, önceden belirtilen kumanda
hareket ve işaretleri kullanılacaktır.
Madde 487 – Fıçı, varil ve benzeri büyük yuvarlak kaplar, eğik düzlemlerden indirilirken takozlar,
kaldıraçlar, halat ve ipler kullanılacak ve işçiler, eğik düzlemin alt başında ve indirilen kapların
önünde durmayacaklardır.
Madde 488 – Ağır parçaların boru veya çubuk ve benzeri yuvarlak parçalar üzerinde yürütülerek
taşındığı hallerde,bunlar el ile itilmeyecek, kaldıraçlarla veya benzerleri ile hareket ettirilecektir.
Madde 489 – İşyerlerinde malzemeler,aydınlatmayı engellemeyecek, makina ve tesisatın
çalışmasını güçleştirmeyecek, geçitlerde gidiş ve gelişi aksatmayacak ve yangın söndürme tesisatının
kullanılma ve çalışmasını engellemeyecek ve devrilmeyecek şekilde ve ağırlıklarına dayanacak taban
üzerine ve ancak 3 metre yükseklikte istiflenecektir.
Madde 490 – Ağır çuval ve torbalar,dört köşesi çaprazlama olarak ve en çok 5 sırada bir,1 torba
eksik konularak istif edilecektir.
25/44
Madde 491 – Kızışmayı önlemek ve dengeyi sağlamak için, kesilmiş keresteler,yerden yüksekte
yapılan raflar üzerine yatay olarak veya az eğik sıralar halinde istiflenecek ve her sıra arasına,uçları
geçitleri kapamayan latalar atılacaktır.
Madde 492 – Çubuk ve borular, uygun raf veya sehpalar üzerine veya bunların sağlanamadığı
hallerde, kalaslardan yapılacak bir taban üzerine istiflenecek ve istifin her iki tarafı, dayanıklı
kazıklarla desteklenecektir.
Madde 493 – Kuru maddelerin döküm halinde bulunduğu ve alttaki boşaltma ağzından, bu
maddelerin mekanik vasıtalar veya el ile alındığı üstü açık siloların üst ağızları, uygun ızgaralarla
kapatılacaktır.
Madde 494 – Kuru maddelerin döküm halinde bulunduğu silolara işçilerin girmesi gerektiğinde,
her işçiye, ucu sağlam bir yere bağlanmış uygun emniyet kemeri verilecek ve silo ağzında sürekli
olarak görevli bir işçi bulundurulacaktır.
Madde 495 – Döküm halinde kuru maddelerin depolandığı siloların sahanlık vesabit dik veya yatık
merdivenleri bulunacak ve bunlar uygun korkuluklarla korunacaktır.
Madde 496 – Yanabilen kuru maddelerin döküm halinde depolandığı silolar ateşe dayanıklı
maddelerden yapılmış olacak ve bunlarda uygun havalandırma tertibatı bulunacaktır.
Madde 497 – Kuru maddelerin yığın halinde depolandığı ve bunların el aletleri ile alındığı
hallerde, yığınların dip tarafında, bunların dengesini bozabilecek nitelikte boşluklar meydana
getirilmeyecektir.
Madde 498 – Depoların kuru maddeler, patlayıcı veya zehirleyici karışımlar meydana getirebilecek
nitelikte olduğu hallerde, yükleme, boşaltma ve depolama işlerinde ayrıca gerekli özel tedbirler
alınacaktır.
24.4.1 KRENLERDE EMNİYET BAKIMINDAN GEREKLİ EKİPMANLAR
- Yakıt tankında otomatik kapanan kapak ve alev önleyici sistem bulunmalıdır.
- Tamir bakım ekipmanları makina üzerinde metal bir kutuya yerleştirilmiş olmalıdır.
- Gece operasyonları için uygun ışıklandırma sistemi olmalıdır.
- Kolay kullanılabilen bir yangın söndürücüsü olmalıdır.
- Bütün makinalarda düşey düzlemde bomların hareket kabiliyetini gösterir bom açı göstergesi
olmalıdır. Bu açı göstergesi temiz, okunaklı ve işlemler sırasında operatörün 100 ‘lik değişimleri
görebilmesini mümkün kılar tarzda olmalıdır.
- Bütün makinalarda teleskobik bomlarda bom boyu göstergesi olmalıdır.
- Kabin dışında etkili bir şekilde işitilebilir ikaz sinyali bulunmalıdır. Operatör tarafından kolayca
kullanılacak şekilde yerleştirilmiş olmalıdır.
- Bom duruşları şok absorbsiyonlu olmalıdır. Bom kaldırma sistemi emniyetli durma tertibatları ile
donatılmalı (boru patlama valfleri vs.)
- Üzerinde operasyon özelliklerini detaylı bir şekilde gösteren kapasite kartları bulunmalıdır. Kapasite
kartları aşağıda belirtilmekte olan özellikleri sağlamalıdır.
- Her mobil krende dayanıklı ve temiz olacak şekilde okunulabilir kağıt veya resimli kapasite kartı
olmalıdır.
26/44
- Bu kart kabine operator koltuğundan kontrol esnasında kolayca görülebilecek şekilde sımsıkı
bozulmayacak ve düşmeyecek şekilde takılmış olmalıdır.
- Operatör kolayca kren kapasitesini görebilmeli ve hesaplayabilmelidir.
- Kren modeli numarası,seri numarası ve imalat tarihi kapasite kartlarında belirtilmelidir.
- Bütün operasyon radyuslarında ana bom için yükleme oranları, bom açıları, bom uzunlukları ve bom
tipleri kapasite kartlarında belirtilmelidir.
- Bom-jib kombinasyonunda hesaplama metodu kapasite kartlarında belirtilmelidir.
- Jib bom oranları kapasite kartlarında belirtilmelidir.
- Çalışma alanı (kartta listelenen kapasiteler için). İmalatçı opsiyonları bir veya daha çok çalışma
alanları için kapasite listeleri veya çalışma alanının her kombinasyonu için kapasite listeleri. Bu
alanların veya alan kombinasyonlarının kapasite kartındaki eşdeğerleri kapasite kartlarında
belirtilmelidir..
- Müsade edilen kullanımlarda alternatif yükleme oranları, krende opsiyonel ve değişken geometri
ekipmanları (mesnetler,ekstra karşı ağırlık ve oranlara etkileri gibi) kapasite kartlarında belirtilmelidir.
- Sadece mesnetler tam açık olduğunda ve tekerler üzerinde iken uygulanan mesnet açıklığı yükleme
oranları temiz bir şekilde olmalıdır.
- Burada yükleme oranları stabiliteden başka yapısal gerilmelerle sınırlıdır.Bu oranlar uygun olmalıdır
(stabilite ve gerilme oranları) ve kapasite kartlarında belirtilmelidir.
- Simetrik olmayan şekilde monte edilmiş olan bir kren için spesifikasyonlar her doğrultuda
gösterilmelidir.
- Yükün dönmesinin (yatay düzlemde) etkileri, devrilme ağırlıkları, rüzgar, makina eğimi, zemin
şartları, çalışma hızları veya tekerleklerin iflası etkileri gibi faktörler için açık uyarılar olmalıdır.
- Palanga sistemini tavsiye edilen parçaları, değiken kren yükleri için boyut ve halat tipleri kapasite
kartlarında belirtilmelidir.
- Tambur verileri, izin verilen halat çeki kuvveti, halat hızı ve halat makara kapasiteleri kapasite
kartlarında belirtilmelidir.
- Tekerlek basınçları kapasite kartlarında belirtilmelidir.
- Operasyonda rüzgar hızı sınırları kapasite kartlarında belirtilmelidir.
- Operasyonlarda alçak sıcaklık limitleri kapasite kartlarında belirtilmelidir. Ayrıca teleskobik bom
bilgileri de operator el kitabında veya bir tabloda olmalı ve aşağıdakileri kapsamalıdır.
- Her bom bölümünün maksimum teleskoplama boyu
- Her bom bölümün nasıl teleskoplandığı (mekanik vs.)
- Bom bölümlerinin açılma ve kapanmasındaki sıralama ve prosedür
- Bom teleskoplama operasyonlarında maksimum izin verilen yükler ve sınırlama şartları veya ön
uyarılar
24.5. VİNÇ TAŞIMA HALATLARI
Vinçlerde yükleri bağlamak, tutmak ve kaldırarak taşınmasını sağlamak amacıyla halatlar kullanılır.
Vinçlerde kullanılan halatlarda, yük için gerekli halat taşıma kapasitesi, aşınma dayanımı, yorulma
dayanımı, dönmeye karşı dayanım ve korozyona karşı dayanım çok önemlidir. Kaldırma
makinelerinde elyaf halat ve tel halat olmak üzere iki tip halat kullanılır.
24.5.1. Elyaf Halatlar
Elyaf halat bağları, bükülebilme özelliklerinden dolayı düğümlenmeye elverişlidir, ayrıca sarıldıkları
yükleri zedelemezler. Fakat kopma mukavemetleri düşük olduğundan hafif yükler için elverişlidir.
Zamanla eskiyerek çekme mukavemetinden kaybederler. Elyaf halatlar; bitkisel elyaflı halatlar ve
sentetik elyaflı halatlar olmak üzere iki gruba ayrılır.
a) Bitkisel elyaflı halatlar
Kendir, sisal, manila bitkisinden elde edilen elyaflarla yapılırlar. Rutubete karşı fazla duyarlı
olduklarından pamuk esaslı elyaf halatlar nadiren kullanılır. Bu halatlar düğüm atmaya, el ile
27/44
çalışmaya uygunluk gösterdiklerinden genellikle yüklerin tespiti, bağlanması gibi amaçlar için
kullanılır.
b) Sentetik Elyaflı Halatlar
Naylon ve perlon gibi suni elyaflardan yapılan halatlardır. Mukavemet bakımından diğer elyaflı
halatlardan üstündür. Çürümemeleri ve daha yüksek dayanım göstermeleri en önemli avantajlarıdır.
Ayrıca bu tip halatlar donmazlar ve ıslak halde kolayca eğilebilir.
24.5.2. Tel halatlar
Tel halat yüksek mukavemetli çapları 0.4 – 2.4 mm arasında değişen ince çelik tellerden yapılır. Çelik
teller, çapına göre haddelenerek veyağuk
so çekilerek TS normunda verilen
şartlara uygun olarak yap
ılır.
Bu halatlar genellikle konstrüksiyon stillerine, yük kaldırma kapasitelerine ve halat özü malzemesinin
çelik veya fiber oluşuna göre sınıflandırılırlar. Bugün esas olarak, 30'dan fazla değişik tipteki çelik tel
halatlar madencilik, orman ürünleri, yağ endüstrisi, asansörler imalat firmaları, tramvay, marina,
balıkçılık, gemi ve yat tesisleri gibi alanlarındaki değişik endüstri uygulamaları için tavsiye edilmektedir.
Standart çelik halatlar, genellikle 4 sınıfta 160, 180, 200, 220 kgf/mm2 ve özel olarak 250 kgf/mm2 ve
160 kgf/mm2 (1570 N/mm2) 'den 220 kgf/mm2 (2160 N/mm2) 'ye kadarki yükleme kapasitelerinde
düzenlenirler. Vinç endüstrisinde tasarımın başlangıç noktalarından biri çelik halatlar olduğundan çok önemlidir.
Tel Halat Yapısı
Tel halatı meydana getiren teller TS normunda verilen şartlara sahip çelik tellerdir. Halat yapımında
ana tel, dolgu teli, çıplak tel ve kaplı teller kullanılmaktadır. İnce çelik teller bir çekirdek tel etrafına
bir veya birkaç katlı olarak sarılarak kordonlar oluşturulmaktadır. Oluşturulan bu kordonlar bir öz (öz;
halatın merkezinde, demetlere destek görevi yapan elyaf veya çelik tel) etrafına sarılması ile de
halatlar meydana getirilir.
Halatlar kordonların sarılış yönlerine göre isim alırlar. Kordonların sarımı sağa doğru ise “Z” sola
doğru ise “S” harfleri ile gösterilirler. Bunun haricinde kordonların sarımı ile kordonu meydana
getiren tellerin sarımı aynı yönde ise “düz sarımlı” farklı yönde ise “çapraz sarımlı” halat olarak
adlandırılırlar.
Çapraz Sarımlı Tel Halatlar
Düz Sarımlı Tel Halatlar
Halat yönü ile demet yönü birbirinin tersi yönde sarılmış
Halat yönü ile demetlerin aynı yönde sarıldığı halatlardır. Bu
halatlardır. Bu halatlar iki tiptir. "Sağ çapraz" halatlar ve "sol
halatlar iki tiptir. "Sağ çapraz" halatlar ve "sol çapraz"
çapraz" halatlar.
halatlar.
Demeti meydana getiren teller sağa sarılışlı ise küçük " z ", sola sarılışlı ise küçük " s " harfleri ile gösterilir.
• Demetlerin halat özü etrafına sarılışı sağa doğru ise büyük " Z ", sola doğru ise büyük " S " harfleri ile gösterilir.
28/44
Sağ sarımlı halat
çapraz
(s/Z)
Sol sarımlı halat
çapraz
(z/S)
Sağ sarımlı halat
düz
(z/Z)
Sol sarımlı halat
düz
(s/S)
Tel halat kompozisyonları
Temel demet örüm şekilleri
(a)
(b)
(c)
Çelik halat ve bağlantı parçaları; a) Kilit, b) Halat bağlantı parçaları, c) Gerdirme
44.5.3 VİNÇ HALATININ KONTROLÜ
29/44
Halatın çapı kumpasla ölçülerek yapılır. Halat çapı DIN ölçülerine göre kontrol edilir ve
kaldırabileceği azami ağırlığa uygun olup olmadığına bakılır. Yük kancası en aşağı seviyede iken
tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak kadar halatın sarılı olduğu ve halat uçları tambura sağlam
bir şekilde bağlanmış olup olmadığı kontrol edilir.
Bu kontrol halatın özellikle sarılan kısmı veya makarayla (eğer makaralı ise) temas eden kısmında
yapılır. Yapılan bu kontrolde halatta kırılmaların olup olmadığına bakılır. Gereğinden fazla incelmiş
veya kırılmalar bulunan halatlar İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’ne göre kullanımları iptal edilir.
Şekil : Kumpasla halat çapı kontrolü ve hasarlı halat
Kılavuz kontrolü
Halatın tambura düzenli bir şekilde sarılmasını sağlayan kılavuzun görevini yapıp yapmadığı, vinç
kaldırma motoru harekete geçirilerek kontrol edilir.
Ağırlık Kontrolü
Vincin kaldırabileceği azami ağırlığının 1.5 katı yük kaldırılarak denemeye tabi tutulur. Vinç güvenli
bir şekilde bu yükü kaldırarak askıda tutabilmelidir. Vinç frenlerinin bu yüke dayanıklı olması
gerekmektedir. Yük en az 30 dakika kadar askıda tutularak frenlerde kayma olup olmadığı kontrol
edilmelidir.
Vinç Tertibatının kontrolü
Vincin asılı bulunduğu mesnetler ve bu mesnetlerin bağlantıları güvenilir olmalıdır. Eğer raylı vinç isi
rayların her iki başına en az tekerleklerin yarıçapı yüksekliğinde takozlar bulunmalıdır. Tek raylı askılı
vinç ise askı milinin kopması halinde yükü askıya alabilecek bir veya birkaç güvenlik bağlantısı
bulunmalıdır.
Vinç Halatlarının test ve kontrollerinde dikkat edilecek genel faktörler
Vinç halat tamburlarının kaldıracağı yüke ve kullanılacak halatın çap, nitelik ve sargı sayısına uygun,
iki yanının gerektiği kadar faturalı olduğu kontrol edilir. Çelik halat uçları, tambur içine çift klemensle
ya da başka bir elemanla sağlam bir şekilde bağlanmalı ve halat üzerindeki kaldırma kancaları en aşağı
seviyede olduklarında, tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak boyda halat sarılı kalmış
olmalıdır.
Vinçler için yükün kaldırılacağı en alt ve üst seviyeler geçildiğinde elektrik akımını otomatik olarak
kesecek ve tamburun hareketini otomatik şekilde frenleyecek swiçler konularak daha aşağı inmesi
veya yükün yukarı çıkması önlenmiş olmalıdır.
Şekil : Aşırı yük limit şalteri
30/44
Vinçler, kabul edilen en ağır yükün en az 1,5 katını, etkili ve güvenli bir şekilde kaldıracak ve askıda
tutabilecek güçte olacak ve bunların bu yüke dayanıklı ve yeterli yük frenleri bulunmalıdır.
Halatın tambura düzenli bir şekilde sarılmasını sağlayan klavuzun görevini yapıp yapmadığı vinç
kaldırma motoru harekete geçirilerek kontrol edilmelidir.
Çelik halatların bağlantı kısımlarında tellerin aşınması kopması ve bağlantının gevşemesi gibi
hallerde, halatın 1–3 metresi, uygun şekilde kesilmeli ve halatın başları yeniden uygun şekilde
bağlanmalıdır.
Çelik halatların güvenlik katsayısı en az 6 olmalıdır.
6 bükümlü çelik halatların 50 cm veya özel çelik halatların l metre boyunca dayanımlarını tabloda
gösterilen miktarlarda kaybetmiş olanlar kullanılmamalıdır.
Tablo : Çelik halat incelme oranları
24.5.4. Halatların Yağlanması
Yük altında eğilme ve düzelme esnasında halat telleri arasında bağıl bir hareket oluşur. Benzer bir
hareket halattaki kordon ile öz arasında ve halat ile kasnak arasında da görülür. Halat telleri arasındaki
sürtünmeyi ve tel paslanmasını azaltmak üzere çelik teller, kordonlar ve halatlar sık sık yağlanmalıdır.
Halatın iyi bir tarzda yağlanmasının halat ömrü üzerinde de büyük bir etkisi vardır.
Halatın iç yağlaması halat ömrünü özellikle etkilemektedir. Bu nedenle yapım sırasında elyaf özün
yağlama yağı veya vazelin ile emdirilmiş olması gerekir. Zira işletme sırasında halatın içinin
yağlanması zordur. Aynı nedenle kordon telleri de yapım sırasında gresle iyice yağlanmalıdır. Böylece
işletme esnasında kordonlar basınç altında halat yüzeyine doğru yağ verirler. Elyaf öz asla yağsız
bırakılmamalıdır. Uzun süre yağsız bırakıldığında öz özelliğini kaybeder ve kordonları daha fazla
31/44
destekleyemez. İç yağlayıcının halatın işletme ömrü boyunca halatı pasa ve aşınmaya karşı koruması
nadirdir. Bu nedenle zaman zaman halatın yağlanması önerilir. Eğer halat yüzeyinde ince gres filmi
varsa, yağlamaya gerek yoktur.
Yeterli miktarda yağlamayı sağlamak zordur, bu miktar tahrik kabiliyetine ve halat düzenine göre
değişir. Bu nedenle asansör halatı imalatçısı en kötü hali göz önüne alarak, az seviyede yağlayıcı
uygulamalıdır. Sonradan fazla yağlayıcı uzaklaştırmak kolay bir işlem değildir. Yeni alınan halatlara
imalat sırasında yapılan yağlama, depolama ve çalışmanın ilk zamanlarında yeterli olabilir ancak daha
sonraki zamanlar için halat imalatçısı, halat ve özü yeterli miktarda ve kaliteli biçimde yağlamalıdır.
Devamlı ve yeterli bir yağlamayı sağlamak için uygun yağ ve gres periyodik olarak uygulanması
gerekir. Yetersiz yağlama halatta korozyona neden olabilir. Yağlama halat tellerinin birbiri üzerinde
muntazam hareketini sağlayacağından yorulma dayanımı da artar. Aşınma bölgeleri de etkili bir
yağlama ile azaltılabilir. Düzenli ve devamlı kullanılmayan halatlar havanın tesiriyle yağlama kendini
özelliğini yitirirler ve nemlenme ile elyaf öz ile teller bozulur.
Yetersiz yağlamanın halatta sebep olduğu sorunlar :
Malzeme kaybına sebep olan korozyon ve pitting teşekkülü
Tellerin aşırı korozyondan gevşemesi ve mukavemetinin azalması
Kasnak sürtünmesinden oluşan halat dış katlarındaki tellerin aşınması
Halat eğilmesi sırasında halat tellerinin birbirine sürtünmesinden oluşan halat iç kat tellerinin aşınması
Pitting oluşmasıyla iç tellerde çentik oluşumu
Halat Yağları
Halatlarının yağlanmasında kullanılan halat yağları, kimyasal bakımdan nötr yağlardır. Yağlama yağı
ve vazelin elyaf özün katranlanmasına oranla daha iyi sonuçlar verir. İşletmedeki halat, asitsiz ve iyi
tutan gresle yağlanmalıdır. Adi Stauffer gresi ve kullanılmış karter yağı yağlamada kullanılmamalıdır.
Bu yağlarda halatı aşındırıcı parçacıklar ve asit mevcuttur. Yağlayıcı içinde molibden sülfür gibi katı
maddeler de bulunmamalıdır. Halat içi yağlamanın yenilenmesi gerektiğinde kolloid grafitli ince sıvı
yağlar tercih edilmelidir. Yağlarda bitumen ve hidrokarbon bulunmalıdır. Sık kullanılan halat
yağlarından başlıcaları şunlardır :
Gargoyle Viscolite Nr. 5
Shell Gres F12
Gazolin Sinit 1
Brilube 40 (kayma önleyici)
Etkili yağlama sadece çıplak metal temas halinde olacağından, yağlayıcı uygulanmadan önce halat
kuru ve temiz olmalıdır. Nemli halat yağlanmasından kaçınılmalıdır. Aksi durumlarda yağlayıcı akar
ve nem içeri sızarak korozyona sebep olunur. Halat yüzeyinde sert gres veya pislikler fırçalanmalı ve
viskozitesi az ılık bir yağ ile yıkanmalı, yağın halat içine sızmasına imkan tanınmamalıdır.
Çelik tel halatlara periyodik uygulanan dıştan yağlama, asansör tesisine bağlıdır ve değişik
yöntemlerle yağlama sağlanır. Uygun yöntem yağın viskozitesine, kullanılan halat boyuna ve diğer
etkenlere göre seçilir. Bu yöntemlerden bazıları ise şunlardır :
Hafif yağlar, fırçalama yöntemiyle, halatın yağ banyosundan geçirilmesiyle, kısa halatlarda ise spreyle
püskürtülerek uygulanır. Yağın halat içine iyice nüfus edebilmesi için bir kasnak üzerinden geçtiği
yerde yağlama yapılmalıdır.
Orta ağır ve ağır yoğunluktaki yağlayıcılar, bir fırça ile sıcak uygulanmalı veya yağlayıcı bulunan deri
eldivenden halat geçirilmelidir. Ayrıca hava basıncı uygulayarak da yağlama yapılabilir. Ancak
kullanılan havanın korozyona sebep olmaması için kuru olması gerekir.
32/44
ABD'de keçe tamponlu fitilli yağlama teçhizatı kullanılmaktadır. Bu yöntemde çok fazla yağın halat
üstünde kalması ve yetersiz tahrik sorunu çözülmüştür.
Halatların aşırı yağlanmasını gidermek için Avrupa'da uygulanan en yaygın yöntem: çok ince kuartz
kumu (pudra) ele takılan aşınma eldiveni ile huniden halata yukarıdan dökülür ve el ile yayılır. Pudra
yağı emdiğinde kurur ve halat üstünden dökülür. Geride kalan yağlanmış pudra ise tel fırça ile alınır.
Tahrik kasnağı da istenirse solvent ile temizlenebilir.
24.5.5 Çelik Halatları İş Sağlığı Ve Güvenliği İle İlişkilendirme
Çelik halatların güvenlik kat sayısı 6’dan aşağı olmayacak ve halatların ek yerleri, halkaları, başlık ve
bağlantıları halatların kaldıracağı en ağır yüke dayanıklı olacaktır.
(İSG Tüzüğü m.431)
Halat Dayanım Miktarı
6 bükümlü çelik halatların 50 santimetre veya özel çelik halatların 1 metre boyunca dayanımlarını,
aşağıda gösterilen miktarlarda kaybetmiş olanları kullanılmayacaktır.
Seal özel çelik halatlarda % 12,
Üçgen bükümlü özel çelik halatlarda % 15,
Özel çelik halatlarda % 20.
Halat Başı
Çelik halatların bağlantı kısımlarında tellerin aşınması, kopması ve bağlantının gevşemesi gibi
hallerde, halatın 1-3 metresi, uygun şekilde kesilecek ve halatın başları, yeniden uygun şekilde
bağlanacaktır.
İp Halatlar
Kaldırma veya çekme işlerinde kullanılan ip halatlar,iyi cins kenevirden veya benzeri elyaftan
yapılacak ve bunların kopmaya karşı, güvenlik kat sayıları en az 3 olacaktır.
İp halatlar, asitlerin veya bunların buharlarının yahut yıpratıcı diğer kimyasal maddelerin bulunduğu
yerlerde kullanılmayacak ve saklanmayacaktır.
İp halatlar, ıslak olduklarında kurutulacak, kirli olduklarında yıkanacak ve kuru olarak saklanacaktır.
Makaraya Koruyucu
Kaldırma araç ve makinalarının alt kısmında bulunan makaraların uygun koruyucuları olacak ve bu
makaraların kaymaları önlenecektir.
Kancaya Emniyet Mandalı
Kaldırma araç ve makinalarının yük kancaları; demir, dövme, çelik veya benzeri uygun malzemeden
yapılmış olacak, yüklerin kurtulup düşmelerini önlemek için, bunlardan güvenlik mandalı veya uygun
güvenlik tertibatı bulunacaktır.
33/44
Kollu Sapanlar
Eşit kollu sapanlarla uygun şekilde taşınamayacak yükler için, kolları eşit boyda olmayan sapanlar
kullanılacaktır. Birden fazla kollu sapanlar kullanıldığında, sapan kollarının başları,aynı halkaya
bağlanacak ve sapan kolları uygun açıklıkta olacaktır.
24.5.6 Halatların Bakımı
Uygulanan bakımın amacı, sistemin performansını ve güvenirliğini sağlamaktır. Ayrıca sistemin
düzenliliği ve verimliliğini sağlamak, arızayı önleyecek düzeyde emniyetli çalıştırmak ve işletme
kayıplarını en aza indirmek de bakımın amacı içinde yer alır. Bu amaçla tesislerinde şu bakım
yöntemleri uygulanır;
a) Donanım ve elemanlarının yeterli ve uygun bir şekilde sürdürülmesi için düzenlenen koruyucu
ve planlı bakım,
b) Donanım ve elemanlarının yeniden eski çalışma koşullarına dönmesini sağlayan arızadan
kaynaklanan bakım,
c) Donanım ve elemanlar aşındığında veya güvenli ve uygun çalışma kabiliyetini yitirdiğinde
uygulanan değiştirme türü bakım,
d) Donanımın uzaktan izleme yöntemiyle bilgisayar tarafından sürekli kontrol altında tutulduğu
dinamik bakım.
Halatların bakımı ise özellikle koruyucu ve planlı bakım kapsamında yer almakta, halatların servisten
alınmaları ise değiştirme türü bakım kapsamına girmektedir.
Koruyucu ve planlı bakım kapsamında bakım ekibince, muayene ve servis hizmetleri uygulanır.
Muayene genellikle yakın gelecekte hangi elemanların tamir veya bakıma ihtiyaç duyacağını
belirlemek için düzenli aralıklarla gözle ve elle yapılan bakım işlemidir. Her ne kadar muayeneler
asansörün kısa süreli olarak hizmet dışı kalması gibi zararlara neden olsa da, uzun vadede bakıldığında
arıza nedeniyle oluşacak daha büyük kayıpları minimuma indirir. Bu nedenle muayene işlemleri
sırasında halatlarda kopuk tellerin olup olmadığı ve tellerin aşınıp aşınmadıkları kontrol edilmelidir.
Servis hizmetleri de, rutin temizleme, yağlama ve ayar işlemleri olup arızaları önler veya geciktirir.
Standartlar asansörün yağlanması gereken kısım ve parçalarını, yapımcı firma tarafından sistemin
yönergesinde belirtildiği şekilde ve belirtilen koruyucu yağ çeşidi ile göstermektedir.
Halatların bakımında dikkat edilmesi gereken bazı pratik hususlar da söyle sıralanabilir; halatlarda
tellenme, deformasyon, parlama olmamalıdır. Halat gerginliği konusunda halat boylarının uygun, eşit
uzunlukta olup olmadığına, gerginliklerinin ayarlı olmasına, dengeli yüklenmiş olmasına dikkat
edilmelidir. Aynı zamanda halatların uzunluklarını ayarlamada kullanılan tertibat, ayardan sonra
kendiliğinden gevşemeyecek bir yapıda olmalıdır. Yine yağlama konusunda da halatların aşırı yağlı ya
da tümüyle yağsız olmamasına dikkat edilmelidir.
Halat kullanıcılarının, standartlara uygun seçilmiş ve imal edilmiş halatlara; ambalajlama, iletim,
montaj, kullanım ve bakım safhalarında gerekli itina ve titizliği göstermeleri gerekmektedir. Uygun
halat seçiminin yapılamaması, hatalı sarım, düğümlenme, uygun olmayan yağlama, depolama,
tozlanma, korozyon veya aşınma, yüksek ısıya maruz kalma, ezilme, yanlış makara veya tambur çapı
seçimi, elektrik akımına maruz kalma gibi durumlar halatın aşınmasına neden olan etmenlerdir [9].
Halatlarda oluşan bozulmalar taşınma, montaj veya kullanım sırasında oluşabilen arızalardır.
Kullanımdan dolayı veya eskime sonucunda bağlantı yerinde kopuk teller oluşabilir. Kordonlarda
uzamalar, ani burulma sonucunda veya aşırı yükün ani kalması sonucunda “kus kafesi” denilen
bozulma türü görülebilir. Kullanım sırasında bölgesel ezilmeler, ani yükleme, ani yükün kalkması,
kasnaktaki binmeler sonucu ezilmeler; ağır, hafif yük dengesizliği nedeniyle kordonlardaki sarılma
34/44
bozukluğu; halatların üst üste binmesi nedeniyle halat yassılaşması gibi deformasyonlar oluşabilir.
Anlatılan tüm bu halat arızaları Tablo 2’de görülmektedir.
(a)
Aşırı
aşınma
derecede
Bağlantılarda düzensizlik, yivlere sıkışma,
makaraların
düzgün
ayarlanmaması,
aşındırıcı maddeler vb...
Yüzey aşınması, aşırı yüklemeye karsı
özde bozulma, küçük makara çapı, aşırı
titreşim, makara veya tamburlarda kırılma,
aşırı halat hızı vb…
(b) Kopuk teller
Asırı yükün aniden kalkması vb…
(c) Kus kafesi
(d) Kordonların kayması
(e) Bağlantı
kopuk teller
yerinde
(f) Çapta azalma
Aşırı aşınma, içte veya dışta korozyon,
aşırı yükleme vb…
(g) Tellerde kopma veya
liflenme
(h)
Halat
aşınma
(ı) Asırı gerilme
yanında
Gevsek halata ani yük uygulanması, ani
hareket, yükün ani olarak durdurulması
vb…
Tablo: Çelik halatların kullanımında oluşan arıza örnekleri.
24.5.7. Kaldırma Araçlarının Periyodik Kontrolleri
4857 sayılı İş Kanunu kapsamında 11 Ocak 1974 tarihli ve 14765 Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü'nce kaldırma makinalarının periyodik kontrolleri zorunlu
kılınmıştır.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün, 376 ve 378’nci maddeleri her türlü kaldırma makinalarının
(gezer vinç, köprülü vinç, monoray vinç, caraskal, forklift, asansör vb.) periyodik olarak 3 ayda bir
kontrollerini zorunlu kılmıştır.
35/44
Periyodik kontroller Türk Standartları TS 10116 Kaldırma ve Taşıma Makinaları - Vinçler Muayene
ve Deney Metotları’na göre yapılır.
1- Genel Kontrol:
Dış kontroldür. Periyodik kontrolü yapılacak vincin genel görünüşü kontrol edilir. Vincin yapısal
eksikliği olup olmadığı, yapısal mekanizması, bağlantıları, platformlar, merdivenler bunların
muhafaza ve korkulukları, kabin ve ulaşım yolları, dışarıyı ikaz eden ikaz işaretleri kontrol edilir.
2- Elle ve Gözle Kontrol:
Bu kontroller hem vinç hem de taşıyıcı araç için yapılır.
3- Elektrik Ekipmanının Kontrolü:
Akü, aydınlatma, sinyal sistemleri, korna, akü bağlantısı, elektrikli kumandalar ve sistemlerinin
kontrolü yapılır.
4- Fren Sistemlerinin Kontrolü:
Mekanik ve elektrikli frenler ile bu frenlerin çalışma mekanizmalarının kontrolü yapılır.
5- Emniyet Cihazlarının Kontrolü:
Elektrikli emniyet cihazları ve sınırlama (limit) sistemlerinin kontrolü yapılır.
6- Vinç Mekanizmalarının Kontrolü:
Bum, palanga, kanca bloğu, kanca, halat, tambur makarası, pim, burç gibi yük kaldırma ekipmanları
ve bağlantıları detaylarının elle ve gözle kontrolü yapılır.
7- Emniyet ve Fren Kontrolü:
Bu kontroller vinç mekanizmalarının, kavramaların ve frenlerin emniyetli is birliğini kontrol için
yapılır. Yüksüz ve yüklü vincin tüm fonksiyonlarının çalışması kontrol edilir. Yük havada asılı iken
kontrol edilir. (Kaldırma – Durdurma) ve (indirme – durdurma) fren kontrolleri yapılır. Bu işlem
yaklaşık 30 dakika yapilir Frenlerde, kavramalarda kayma, kaçırma olup olmadığı kontrol edilir.
Kontrol sonucunda vincin diğer kontrollerde olduğu gibi yapi elemanlarında hasar, bağlantılarında
gevşeme olmamalıdır. Bu kontrol Türk Standartlarına göre 1.1 x YÜK olmalıdır.
8- Yüksüz Kontrol:
Vinçlerin ve taşıyıcıların yüksüz durumda iken her hareket mekanizmasının hareket alanlarında vinci
çalıştırarak kontrolü yapılır. Bütün araç ve vinç fonksiyonları yüksüz kontrol edilir. Bu kontroller
uygun zemin seçilerek yapılır. Bilhassa lastik tekerli vinçler destek ayakları üzerinde kendi ağırlığı ile
36/44
kontrol edilir. Destek ayakları işaretlenerek herhangi bir iç ve diş kaçak olup olmadığı kontrol edilir.
Bu ilsem yüklü kontrolde de aynen uygulanır.
9- Yüklü Kontrol:
Uygun zeminde vinçlerin yapı elemanlarının ve kapasitelerinin yeterliliğini kontrol etmek amacıyla
yapılır.
5.1.2 Kontrol yükü
İsçi sağlığı ve Is Güvenliği Tüzüğü madde 376’ da maksimum (1.5xYÜK) değerinde olmalıdır. Türk
Standartlarında ise (1.25xYÜK) olarak belirtilmiştir.
Seçilecek yüke göre; uygun bum uzunluğu, uygun halat sarımı, uygun yük mesafesi, uygun kaldırma
yüksekliği, uygun bum açısı seçilerek yapılmalıdır.
Deney yükü yerden 100-200 mm kaldırılır ve en az 10 dakika asılı tutulur. Bu sırada bilhassa denge
ayakları olan vinçlerde ayaklar açık, basılı ve seçilen yükte 360 0 dönerek ayak liftlerinde iç ve diş
kaçak olup olmadığı tekrar kontrol edilir. Bu kontrol çok önemlidir. Denge ayakları eşit düzleme sahip
olacak ve lastikleri yerden kesecek şekilde kaldırılır.
Sonuçta; vinç yapısında çatlak, kalıcı sekil değişikliği, bağlantı elemanlarında gevşeme, hasar, hidrolik
kaçak ve sızıntı olmamalıdır.
5.1.3. Tanı Eksikliği Olan Vinçlerin Kontrolü:
Özelliklerini, kaldırma kapasitesini bilmiyorsak, gerekli doküman ve bilgilere ulaşamamışsak;
genellikle paletli vinçlerde uygulanacak çözüm şudur:
Kontrol yapılacak vincin tüm ataşmanları üzerindeyken kendi ağırlığı kadar yükü (Vincin bum
ucundan kancaya kadar gelen donanım ağırlığı, kanca ağırlığı, kullanılan aparatlar, sapan ve kilitlerin
ağırlığı ilave edilmelidir) yaklaşık 3 metre mesafeden kaldırıldığını farz ederek test yapılabilir.
Örnek:
Toplam ağırlığı: 20 Ton
Bum: En kısa bumla
Halat sarımı: tam sarım
Yüke olan mesafe: 3 metre
Sonuçta; maksimum 20 ton yükü en kısa bumla, tam halat sarımında, en yakin mesafeden
kaldırabiliriz.
24.5.8. Vinç Periyodik Kontrolünde Dikkat Edilecek Unsurlar
Vinçlerin testleri, periyodik kontrolleri ve kaldırma makinelerinde alınacak güvenlik tedbirleri İsçi
Sağlığı ve Is Güvenliği Tüzüğünde belirtilmiştir. Bunlara ilave olarak aşağıda görülen hususlara dikkat
edilmelidir.
1- Vinçlerin teknik özellikleri ve etiket kontrolü yapılmalıdır. Vinç çeşitlerine göre, vinçlerin ve
taşıyıcılarının tüm teknik özellikleri belirlenmelidir.
2- Bir vincin güvenli olarak kaldırabileceği yük miktarını gösterir bilgilerin vincin üzerinde sabit bir
plaka üzerinde, vinç operatörünün her an görebileceği bir yerde asılı olup olmadığı kontrol edilmelidir.
3- Vincin genel güvenliğine ait yazılı bir talimatın vincin uygun bir yerinde okunur şekilde asılı olup
olmadığı kontrol edilmelidir.
4- Vinç halatı kontrolü:
37/44
Her ne kadar vinç halatı yükü kaldırsa da, vinç çeşidine göre üzerinde bulunan diğer halatlar ve
bağlantıları da dolaylı olarak yük kaldırma ile ilgilidir. Bum halatı, bum taşıyıcı halat ve vinç halatı
çap ölçüleri, makara veya tambura sarılı kısımdan ayrı ayrı ölçülerek yazılmalıdır.
5- Kullanılan halatların çaplarının, vincin kapasite cetvelindeki maksimum ağırlığı kaldırabilecek
ölçülerde olup, olmadığı kontrol edilmelidir.
6- Aşağıdaki durumlarda:
a) Çalışan halatta bir halat hatvesi boyunca altı veya daha fazla kopuk tel varsa,
b) Askı halatlarında bir hatmede, boyunca bir kordonda üç veya daha fazla kopuk tel varsa,
c) Halat bağlantı kenarında birden çok kopuk tel varsa,
d) Halat kordonlarının iç yüzeylerinde bir haşve boyunca birden fazla kopuk tel varsa,
Makara ve tamburlardaki aşınma nedeniyle;
- 18 mm halat çapına kadar, çaptaki azalma miktarı 1.18 mm veya büyükse,
- 22-28 mm halat çapına kadar, çaptaki azalma miktarı 1.6 mm veya büyükse,
- 32-38 mm halat çapına kadar, çaptaki azalma miktarı 2.3 mm veya büyükse ve halatta ezilme,
yassılaşma ve uzama meydana geldiğinde,
a) Halat iç kısmında meydana gelen korozyon aşırı miktarda ise,
b) Hatvenin bozulması ve kordonun uzaması durumunda.
c) Kordon arasında açılma veya sıkışma olduğunda,
d) Kus kafesi ve düğümlerin oluşması durumunda,
e) Halat özünün dışarı çıkması durumunda,
f) İsi zararları, yanmalar, elektrik ark kaynağı zararları oluşması durumunda, halatın değişmesi
gerektiğini yazınız.
7- Halatta korozyona karşı önlem alınmış olduğunu kontrol ediniz. (yağlama)
8- Halat uçlarının tambur üzerine uygun yöntemle bağlanmış olduğunu kontrol ediniz.
9- Halat tambur üzerine düzenli sarılmasını sağlayan halat kılavuzunun ve düzenli halat sariminin
olduğunu kontrol ediniz.
10- Bum taşıma halatı yapısı ve bağlantılarını kontrol ediniz.
11- Kaldırma makinelerinde kullanılan sabit makara, serbest makara, denge makarası ve tamburların
kullanılan halat çap, nitelik ve sargı sayısına uygun olarak yapılmış olduğunu ve her iki yanlarının
halatın atlamasına izin vermeyecek yükseklikte faturalı olduğunu kontrol ediniz.
12- Tambur ve makaraların yapılarının kaldırılacak yüke uygun olduğunu ve bunların üzerinde halat
yivlerinde aşınma, yıpranma, çatlak v.b olmadığını, sabit, serbest, denge makaralarının dönüşlerini
kontrol ediniz.
13- Kanca kontrolü, kullanılan kancanın:
a) Tipi,
b) Kanca sapı,
c) Kanca ağız açıklığı,
d) Kanca iç çapını yazınız. Kullanılan kancanın maksimum yüke uygunluğunu kontrol ediniz.
14- Kanca üzerinde hiçbir şekilde kaynak işleminin yapılmamış olduğunu kontrol ediniz.
15- Ağırlık kaldırma deney sonrası kanca ölçülerini, kirik ve çatlak olup olmadığını kontrol ediniz.
16- Kancanın yüzeylerinin düzgün, pürüzsüz, karıncasız olduğunu, katmer ve benzeri kusurların
olmadığını kontrol ediniz.
17- Kanca aksına tespit edilen kanca sapının ve kanca aksının dönüşlerini kontrol ediniz.
18- Kanca ağız açıklığı normal açıklığın % 15’inden fazla açılmış ise kancanın kullanılmaması
sağlanmalı ve rapora islenmelidir.
19- Bir önceki kontrol raporunda belirtilen kanca ölçü değeri ile kontrol sırasında ölçülen değerleri
karsılaştırarak aradaki farkı kontrol ediniz.
38/44
20- Hidrolik veya mekanik destek ayaklarını ve bağlantılarını kontrol ediniz.
21- Elektrikli vinçlerde topraklama var mı? Kontrol ediniz.
22- Uzaktan kumanda edilen vinçlerin, kumanda bağlantılarını kontrol ediniz.
23- Vinç periyodik kontrolünde zemin ve hava şartlarına dikkat edilmelidir. Zemin, vinçlerin çalıştığı
yerler ve destek ayaklarını bastığı yerler için emniyetli olmalıdır.
24- Bilhassa kule vinçlerde ve çok yükseğe kaldırılacak yüklerde hava şartlarına, özellikle rüzgara
dikkat edilmelidir.
25- Vincin yüklü veya yüksüz hareketlerinde, yavaş hareket ettirilmelidir, yüksüz vincin devrilme
olasılığı düşünülmelidir.
26- Kule vinçlerde vinci periyodik kontrol sonrası terk etmeden kule frenini gevşetip vincin rüzgar
yönünde dönüp dönmediğini kontrol ediniz.
a) Kule freni çalışıyor mu, kontrol ediniz.
b) Vinç denge emniyet limit eviçleri testi yapıldı mı, kontrol ediniz. Aşırı yük testi yapıldı mı?
c) Ani elektrik kesilmelerinde yük fren testi yapıldı mı, kontrol ediniz.
d) Kule vinçlerde kule kilidinin seyir halinde kullanmasına dikkat edilmelidir. Çalışırken kilit
daima açık mı, kontrol ediniz.
27- Araba, köprü raylarında ve bağlantılarında çatlama, kırılma olup olmadığı kontrol edilmelidir.
28- Tekerleklerin eskime, sıkıştırma, kaydırma ve aşınma dolayısıyla atlama yapıp yapmadığı kontrol
edilmelidir.
29- Mekanik parçalarda gevşeme, kırılma ve çatlama, kasılma olup olmadığı kontrol edilmelidir.
30- Yük bir vinç ile daima akülünde (dikey) kaldırılmalıdır. Yük kaldırılırken halatın ekseni yatay
eksene dik doğrultuda olmalıdır. Aksi takdirde vinç bir kişim kuvvetlerin etkisi altında kalır.Vinçler
bu yabancı kuvvetleri karşılayacak şekilde tasarlanmamıştır. Ayni zamanda yük salınıma geçer ve
aşağıdaki ciddi kazalara neden olabilir.
a) Vinç devrilebilir.
b) Yük salınıma geçtiği anda vinç devrilebilir.
c) Yük insana ve ekipmanlara çarpabilir.
d) Bum parçalanır, kopabilir ve kabin üzerine düşebilir.
31- Bir vincin periyodik olarak tüm mekanik, elektrik ve hidrolik aksamı kontrol edilmeli tespit edilen
eksiklikler, arizalar ve tehlikeli durumlar periyodik kontrol listesi ve raporuna yazılmalıdır.
32- Destek ayak liftlerinde kaçak tespit edilmiş ise ayakları sabitleyerek (besleyerek) vinç yük testini
yapabiliriz. Periyodik kontrol listesine ve raporuna ayak liftleri kaçakları yazılır.
33- Vinç periyodik kontrol listesi ve raporu eksiksiz doldurulmalı, bulunan eksikler ayrıca
belirtilmelidir.
24.5.9. Vinç Operatörünün Seçimi Ve Eğitimi
Aşağıdaki şartlara haiz olan kişiler vinç operatörü veya bakımcı olarak görevlendirilebilirler.
a) 18 yaşını bitirmiş olmak
b) Bedensel ve ruhsal yönden uygun olmak
c) Vinç operatörü veya bakımcı vincin kullanılışı hakkında eğitilmiş ve vincin ait olduğu tesis
yetkililerine bilgisini göstermiş olmak,
d) Kendisini verilen görevi emin şeklinde yerine getirmek.
24.5.9.1. Vinç Operatörünün Görevleri
39/44
1) Vinç operatörünün işe başlarken frenlerin ve emniyet tertibatlarının çalışır halde olmasını kontrol
etmelidir. Vincin açıkça görünen noksanlıklarına dikkat etmelidir.
2) Vinç operatörü işletme emniyetini tehlikeye sokacak eksikliklerin mevcudiyetinde vinci
çalıştırmamalıdır.
3) Vinç operatörü vinçteki bütün eksiklikleri yetkili amirlerine, vinç operatörlerinin nöbet değiştirmesi
halinde nöbeti devralana haber vermelidir. Yer değiştirerek çalışan ve her defasında sökülüp monte
edilen vinçlerdeki eksiklikler vinç kontrol defterine kaydedilmelidir.
4) Kumanda elemanları ancak kumanda mahallinden kullanılır.
5) Vinç operatörü aşağıdaki maddeleri yerine getirmekle yükümlüdür. Şöyle ki;
a) Enerjinin kesilmesinden önce tahrik ve kumanda gruplarını stop veya boşta çalışma pozisyonuna
getirmelidir.
b) Kumanda mahallini terk etmeden önce kumanda elemanlarını stop veya boşta çalışma haline
getirilmeli ve enerji kesilmelidir.
6) Açık havada çalışan vinç operatörleri aşağıdaki maddeleri yerine getirmekle yükümlüdür.
a) Firmalı havalarda ve paydosta rüzgar emniyet tedbirleri alınmalı,
b) Kule vinçlerinde kumanda mahallini terk etmeden önce, kanca yukarıya çekmeli, kule döndürme
sisteminin frenini serbest bırakmalı, mobil vinçlerde bomu ilk pozisyona, kule vinçlerinde bomu en
uzak konumuna getirilmelidir. Bomun rüzgardan iskele ve inşaatlara çarpma tehlikesi var ise,
işverenin tespit ettiği tedbirleri almalıdır.
7) Vinç operatörü vincin bütün hareketlerinde yüke ve boşta yük asma elemanlarına dikkat
edemiyorsa, başka birinin işaretleri ile vinci kullanabilir.
8) Vinç operatörü gerektiğinde ikaz işaretleri vermelidir.
9) Elektromagnet, emme ve sürtünme kuvvetleri ile yükü tutup başka ilave emniyeti olmayan yük
asma elemanlarını kullanan, kaldırma ve bomu sabitleme frenleri otomatik çalışan vinçlerin yükü
insanların üzerinden götürmemelidirler. Bu yükü yüksekten boşaltan aşağı salan veya yükün bir
kısmını indiren diğer bütün vinçler için geçerlidir.
10) Elle bağlanan yüklerde yükü bağlayan veya işveren tarafından görevlendirilen sorumlu işaret
vermedikçe vinç operatörü vinci hareket ettirmemelidir. Vinç operatörü ile işaret veren kişi verilecek
işaretler konusunda önceden anlaşmış olmalıdır.
11) Yük vinçte asılı olduğu sürece operatör kumanda ekipmanlarını elinin altıda bulundurmalıdır.
12) Kaldırma ve bomu hareket ettiren vites kutusunu boşa alarak mekanik vites değiştirme yük altında
iken yapılmamalıdır.
13) Emniyet sistemleri işletme gereği olarak kullanılmamalıdır.
14) Yük momenti sınırını aşacak aşın yükleri bomu geriye çekerek kaldırılmamalıdır.
15) İnşaat malzemesi taşıyan araçlar vincin kaldırma, arabanın hareketi ve yürüme istikametinde
cereyan besleme kablolarının hareketine mani olmamalıdır.
24.5.9.2. Vinç Operatörünün Kişisel Koruyucu Malzemeleri
a) Emniyet ayakkabısı (ucu demirli, altı lastik)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
Emniyet bareti
İş elbisesi (rahat hareket edilebilen)
Toz gözlüğü (iş durumuna göre)
Işık ve ateş gözlüğü (iş durumuna göre)
Toz maskesi (iş durumuna göre)
Kulak tıkacı (iş durumuna göre)
Ayrıca vinç operatörleri, köprülü krenin aşağıda tabloda verilen elemanlarının periyodik kontrollerini
yapmalıdır.
40/44
ELEMAN
Yataklar
Frenler
Köprü
Yürüme yolu tamponu
Yürüme yolu
Dişli çarklar
Kılavuzlar
Kaldırma halatı
Kanca bloku
Kancalar
Aydınlatma
Sınır kesiciler
Yağlama
Mekanik parçalar
Aşırı yük göstermesi
Raylar
Tekerlekler
Kontrol ünitesi
Kavrama
Tambur
AKSAKLIK VE KONTROLLER
Boşluk, aşınma
Fren pabucu aşınması
Yürüme yolunun doğrusallığı
Boşluk, eksikliği, uygun olmayan yerleşim
Durumu
Yağlama eksikliği, yabancı maddeler
Eğilme, kırılma, eksikliği
Kopmuş teller
Makara aşınması
Doğrusallığı
Ampullerin yanık olması
Fonksiyonunu gerçeklememesi
Raylarda aşırı yağlama, kirlilik
Boşluklar
Sık sık gücün düşmesi
Kopma, aşınma
Aşınma
Mekanik / elektrik hasardan oluşan hata
Boşluk, aşınma
Yivlerin aşınması
24.5.10. Vinç Çalıştırmada El İşaretleri
KALDIRMA
Sağ el yukarı ve işaret parmağı yukarı,
el küçük yatay daireler çizer.
İNDİRME
Sağ kol aşağıya doğru genişletilmiş
şekildedir. İşaret parmağı aşağı
yönlü ve küçük yatay daireler çizer.
ANA KALDIRMA KULLNIMI
Kafaya sağ el yumrukla dokun;
Daha sonra düzenli sinyaller
kullanın.
VİNÇ KANCA KULLAN
Sağ el yumruk ve dirsekten yukarı
bükük, sol el avuç içi dirsekte; sonra
BUM YÜKSELT
Sağ kol yana aç, parmaklar kapalı,
başparmak
BUM AŞAĞI
Sağ kol yana açık, parmaklar kapalı,
başparmak aşağı işaret.
41/44
düzenli işaret kullanın.
yukarı işaret.
YAVAŞÇA HAREKET ET
Bir elle hareket işareti ver, diğer el
işaret hareketini veren elin önünde
hareketsiz.
BUMU YÜKSELT VE YÜK
AŞAĞI
Sağ kol yana açık el açık,
başparmak yukarı.
BUM AŞAĞI VE YÜK YUKARI
Sağ kol yana açık el açık, başparmak
aşağı.
YÖN DEĞİŞTİR
Sağ kol sağa açık, yön yönünde
parmak işareti
DUR DUR
Sol kol sola açık, parmaklar açık.
ACİL DURDUR
Sol kol sola açık,
el hızla sağ ve sol.
İLERLE
Sağ kol ileri, avuç içi karşıya açık, el
ilerleme yönünde hareket eder.
GENİŞLEMEK
Iki yumruğunu da
başparmak işaret ile vücudun
önünde dışa doğru.
İŞARETİ GERİ ALMAK
Iki yumruğunu da
başparmak işaret ile vücudun önünde
birbirlerine doğru
24.6. KULE VİNÇ KULLANIMINDA GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
1. Kule vinçleri yetkili operatör dışında başkası kullanmamalı.
2. Bütün vinçlerin görülecek bir yerinde yük çizelgesi asılı olmalıdır. Bu çizelgede belirlenmiş yük
kapasitesi dışında yük kaldırılmamalı
3. Vinçle kaldırılan yükler kesinlikle çalışanlar üzerinden geçirilmemeli. Zorunlu olmadıkça yük bir
araç ya da makine üzerinden geçirilmemeli. Aynı zamanda vinçle kaldırılan ya da indirilen bir yükün
altında kimse bulunmamalı.
4. Operatör vinçle çalışmaya başlamadan önce vincin kumandalarını, frenlerini ve kolları kontrol
etmeli,
42/44
5.Yüksek gerilim hatları yakınında vinç ile çalışmak gerekiyorsa gerilim hattı ile en az 5 mt. uzaklık
olmalı, bu mümkün olmuyorsa havai enerji tamamen sıfıra getirilmeli.
6. Vinçlerin üzerindeki limit şalter kesinlikle iptal edilmemeli.
7. Frenlere yavaş basılmalı ve vinç ani olarak durdurulmamalı.
8. Operatör kabininde tam dolu ve kontrolü yapılmış yangın söndürme cihazı bulundurulmalı.
9. Ağır yükler kaldırılmadan önce vinç halatları kontrol edilmeli, deformasyon ve kopukluk varsa
halat değiştirilmeli.
10. Çalışmalar sırasında operatör, işaretçiden başka kimseden gelen komutları uygulamamalı, yalnızca
işaretçiden gelen komutlara uyulmalı, Ancak her kim olursa olsun DUR komutunu uygulamalı,
11. Vincin her demontajından sonra tekrar kurulduğunda yetkili servis tarafından kontrol edilip
kullanılabilir raporu alındıktan sonra çalıştırılacaktır. Yetkili servis tarafından tutulan formun bir
nüshası iş güvenliği departmanında bir nüshası makine grubunda şantiye süresince saklanmalı.
12. Vincin montajı ve demontajı çalışmasına başlanılmadan önce vinç sahası etrafı emniyet şeridiyle
çevrelenecek ve saha içinde işçi çalışması olmamalı. Bu önlemler alındıktan sonra çalışmaya
başlanılmalı.
13. Vinçlerin halatları, kancaları, frenleri ve otomatik durdurucuları (swiçhleri) yetkili bir teknik
elman tarafından her üç ayda bir bütünüyle kontrol edilerek periyodik kontrol raporu düzenlenmeli.
14. Vinçlerde iş bitiminde ve mesai saatleri içersindeki vincin çalışmadığı zamanlarda vinç burnu
serbest salınıma müsait duruma getirilmeli ve yük kancası kabinden10 mt uzaklıkta olmalı.
15. Vinçle çalışmaya başlanılmadan önce fırtına ve rüzgâr hızı kontrol edilecektir. Rüzgâr ölçme
sisteminin çalışıp çalışmadığı kontrol edilecek ve eğer rüzgâr hızı türü vinçler için 45–50 km/saat ise
vinçle çalışma yapılmamalı.
16. Vince inip çıkma merdiveni günlük olarak kontrol edilecektir. Günlük kontrol formuna kayıtı
yapılmalı.
17. Vinç operatörlerinde bulunan telsizler devamlı şarjları dolu olmalı.
18. Operatör vinci mesai saatleri içinde bağlı bulunduğu kısım şefine haber vermeden terk etmemeli.
19.Vincin elektrik ve mekanik arızası durumunda yetkili birimlere haber verecek ve kesinlikle arızaya
operatör müdahale etmemeli.
20. Vincin malzeme sepetiyle insan taşınması yapılmamalı.
21. Vinç operatörü en küçük rahatsızlığını dahi doktora bildirmeli.
22. Vinç ile bir yük daima yatay doğrultuya dik olarak kaldırılmamalı.
23. Bağlantı olarak tünel kalıplarda kaldırma aparatları kullanılmalı. Sepetle malzeme alımlarında ve
hasır çelik taşınması sırasında kesinlikle dörtlü halatlarla sepete bağlanılması suretiyle çalışma
yapılmalı.
24. Tünel kalıpların yere yatırılması işleminde yatırma aparatları kullanılmalı.
25. Vinç yük kancasının emniyet mandalı daima çalışır durumda olmalı.
26. Vincin çalışma bölgesinde çalışmanın güvenli şekilde yapılmasını sağlayacak aydınlatmaların
yapılması sağlanmalı.
27. Operatör çalışmanın güvenli olduğunu bildiği takdirde çalışmasına devam etmeli, aksi takdirde
güvensiz ve tehlikeli bir çalışma yapmamalı. Çalışmalarda tehlike hissettiği anda ilk formen/amirine
haber etmeli, çalışmasını durdurmalı.
28. Çalışma sisteminde tespit ettiği tehlikeli durum ve davranışları ilk amirine bildirmeli, ilk amirde
ilgili bölüme yazılı olarak tebliğ etmelidir.
24.7. ASANSÖRLERDE İŞ GÜVENLİĞİ
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü; Madde 25 – İşyerlerinde kullanılacak insan ve yük
asansörlerinin, yürürlükteki mevzuatın ve tekniğin öngördüğü şekilde imal ve inşaa edilerek kurulması
ve bakımlarının yapılması şarttır.
Asansörlerin imali,inşası,kurulması, muayene ve bakımı, bu işlerin fenni, teknik ve kanuni
sorumluluğunu taşıyabilecek nitelik ve ehliyeti bulunduğu Hükümet veya belediyelerce kabul edilen
teşekkül veya şahıslara yaptırılacaktır. Her işveren,asansörlere ait kullanma iznini ve periyodik
43/44
muayene raporlarını, işyerinde bulundurmak ve denetlemeye yetkili makam ve memurların her
isteyişinde göstermek zorundadır.
Asansör boşluğundan,asansörün çalışmasına özgü tesis ve tertibattan başka, hiç bir şekilde halat,tel ve
boru gibi sair malzeme veya tesis geçirilmeyecektir.
Asansör makine dairesi veya boşlukları,geçit olarak kullanılmayacak ve buralara hiç bir şey depo
edilmeyecektir. Bu yerlere girilmesini sağlayacak kapılar, her zaman kilitli bulundurulacak ve ancak
sorumlu elemanlar tarafından açılacaktır.
Yük asansörlerinde, insan taşınmaması esastır. Bu yasağı belirten levhalar, her kat kapısına ve kabin
içine, görülür bir şekilde konulacaktır. Ancak, işin gereği olarak insan taşınması halinde, insan
asansörlerindeki güvenlik koşulları, bu asansörlerde de bulunacaktır.
Bütün asansör kabinlerinde,taşıyabilecekleri en çok yükü açıkça gösteren levhalar bulundurulacaktır.
Kat kontağı bulunmayan yük asansörlerinde asansörcü bulundurulacaktır.
Bina dışında kurulan yük asansörlerinin çerçevesi, tabandan en az 3 metre kadar sağlam bir şekilde
örtülecek ve ayrıca kapıların bulunduğu cephe, yüksekliği boyunca tamamen kapatılacaktır.
Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerde, kıvılcım tehlikesine karşı, asansörlerin kabin
kızakları ile kapıların çarpan kısımları, ağaç veya kıvılcım çıkarmayan metal veya alaşımlarından
yapılmış olacaktır.
24.8 ARAÇ KALDIRMA LİFTLERİ - HİDROLİK PLATFORMLAR
Lift ayakları araca uygun ve eşit yükseklikte ayarlanmalıdır.
Lift ayakları araca uygun kaldırma yerlerine yerleştirilmelidir.
Araç lifte kaldırılırken dengede olup olmadığına bakılmalıdır.
Araç lifte kaldırılırken çok yükseğe kaldırılmamalıdır.
Araç lifte kaldırılırken altında kimsenin bulunmamasına dikkat edilmelidir
44/44

iş güvenliği24

Transkript

Benzer belgeler

Halatlı Monoray ve Kulikar Vinçleri Kataloğunu

buraya tıklayarak bu dökümanı bilgisayarınıza

Vinç İş Güvenliği

PDF ( 2 )

Vinç Operatörü Elkitabı

MOTORLU ARAÇLARDA GÜVENLİK

Detaylý bilgi ve broþürümüze ulaþmak için lütfen