Panel veri çözümlemesi tekniğiyle ÖĞRENCİ

612
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
PANEL VERI ÇÖZÜMLEMESĠ TEKNIĞIYLE
GELECEK KAYGISI VERILERININ DEĞERLENDIRILMESI
Günseli Kurt, T.C. Eskişehir Osmangazi Üniv. Fen-Ed. Fak. İstatistik Bölümü, [email protected]
Özet:
Yeryüzünde tüm toplumlarda, her insan, her yaşta, her dönemde, çeşitli nedenlerle
değişik düzeylerde gelecek kaygısı taşımaktadır. İş, eğitim, sosyal, kültürel ve
ekonomik olanaklarının kısıtlı olduğu gerçeğinin bilincinde olan gençler, eğitimlerini
sürdürebilme, iş bulabilme, geleceklerini planlayabilme gibi çok çeşitli kaygılar
taşımaktadır. Özellikle üniversite öğrencilerinde, gelecek kaygısını azaltmak, rakipleri
arasından sıyrılabilmek, kendi üstünlüklerini gösterebilmek, kolaylıkla iş bulabilmek v.b.
için, daha donanımlı olma güdüsü ağır basmaktadır.
Sosyal bilim araştırmalarında bireylerin çeşitli konulardaki davranış, tutum, düşünce
v.b.lerinin zaman içindeki değişiminin araştırılması, istatistiksel olarak incelenmesi ve
ulaşılan sonuçların değerlendirilmesi büyük önem arz etmektedir.
Bu çalışmada T.C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi İstatistik
Bölümü öğrencilerine, dönem başlarında, kayıt yenileme işlemleri esnasında uygulanan
anketler panel veri çözümlemesi tekniğiyle değerlendirilmiştir. Bölüm öğrencilerinin
kişisel gelişim programlarına (kurslara) katılma, bilgisayar bilgisi/kullanma becerisini ve
yabancı dil bilgisini geliştirme çabaları, okul başarıları dikkate alınarak gelecek kaygısı
taşıma düzeylerinin zaman içindeki değişimi izlenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre,
kişisel gelişimleri için uğraşı veren, başarılı olmak için çalışan, daha fazla eğitim alan
öğrencilerin geleceğe daha umutla baktığı gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Üniversite öğrencisi, Gelecek kaygısı, Panel veri çözümlemesi, Ridit çözümlemesi
GiriĢ
İnsanoğlunun tüm yaşamı boyunca taşıdığı kaygılardan, en büyüğü gelecek kaygısıdır. Gelecek
kaygısını azaltmanın en iyi yolu, maddi ve manevi anlamda en yüksek tatmini sağlayan bir mesleğe
sahip olmaktır. Lise sonrası geriye kalan tüm hayatı etkileyecek olan meslek, dolayısıyla
üniversite/bölüm seçimi, içinde bulunulan toplumun ve koşulların etkisiyle verilen, hayati kararların en
önemlilerinden biridir. Öğrencilerin üniversite eğitimine başlandığı günden itibaren gün be gün
gelecekle ilgili kaygılarının arttığı bilinmektedir. Üniversite eğitimi almış olmanın, gerçek yaşamda tek
başına yeterli olmadığının bilincinde olan pek çok üniversite öğrencisi derslerde başarılı olma, kişisel
gelişimi arttırıcı programlara katılarak donanımlı insan olma çabası içine girmektedir. Bu ve benzeri
çabalar öğrencinin geleceğe daha umutla bakmasını, iş bulma aşamasında rakip olarak
isimlendirilebilecek tüm meslektaşları arasından sıyrılıp farklı olduğunu göstermesini sağlayacağı
düşüncesiyle yapılmaktadır.
Üniversite öğrencilerinin gelecek kaygısı ve bağlı konulardaki davranış, tutum, düşünce v.b.lerinin
zaman içindeki değişiminin araştırılması amacıyla yapılan bu çalışmada öncelikle panel olarak
isimlendirilen bir grup öğrenci belirlenmiş ve üç yıl boyunca güz ve bahar dönemlerinin başında aynı
öğrencilere aynı anket uygulanmış panel verileri elde edilmiştir. Verilerin derlenmesi için hazırlanan
anketteki ifadelere katılma ya da onay derecesini belirlemede, evet/hayır, katılıyorum/katılmıyorum
gibi iki şıklı seçenekler yerine, daha ayrıntılı bilgilere ulaşılabilen, R. Likert tarafından 1920‟li yıllarda
geliştirilen Likert ölçeğine göre, Hiç Katılmıyorum‟ dan Tamamen Katılıyorum‟ a doğru beş seçenek
üzerinden değerlemeler yapılması istenmiştir.
Likert ölçekli soruların yer aldığı çoğu çalışmada, seçeneklerdeki sıklıkların bazılarının çok küçük
olmasından, olumlu/olumsuz yargılar içeren ifadelerin seçeneklerinin sıra düzeninden kaynaklanan, veri
sayısının azlığından, dağılıma uygunluğun sağlanamaması v.b. sorunlardan dolayı çözümlemelerde
istatistiksel tekniklerden bazılarının kullanımı sakıncalı bulunmakta, bazen koşulları sağlamadaki
eksikliğe rağmen elde edilen sonuçlar kabul edilmektedir. Bu çalışmada, benzer sorunlar nedeniyle,
Likert ölçekli anket verilerinin çözümlemesinde kolaylıkla uygulanabilen, anlamlı sonuçlara ulaşılabilen
yöntemlerden, I.Bross tarafından geliştirilerek 1958 yılında istatistik literatürüne kazandırılan „„Ridit
Çözümlemesi‟‟ yöntemiyle panel verilerinin çözümlemesi ve karşılaştırılması yapılmıştır.
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
613
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
Çözümleme Yöntemleri.
Panel Veri Çözümlemesi
Sosyal bilimler ve davranış bilimleri alanında çeşitli araştırma konularında tutum, algı, değer yargısı,
beklenti, bilgi ve davranış değişikliklerine ilişkin verilerin derlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla yapılan
pek çok anket çalışmasında istatistik teknikleri kullanılarak seçilmiş bir grubun her üyesi ile yapılan
sadece bir mülakata dayanan veriler değerlendirilir. Örneğin, bir seçimden bir kaç ay önce seçilen
gruba siyasi konulardaki düşünceleri, seçenekleri sorulabilir, elde edilen bilgiler ve veriler
yorumlanabilir. Ancak aynı gruba seçimden bir ay önce ve seçime bir kaç gün kala tekrar anket
uygulanırsa, kişilerin tercihlerindeki değişim izlenmiş, böylelikle üç anket verisinin değerlemesine dayalı
daha isabetli/güvenli bilgiler elde edilebilecek ve yorumlar yapılabilecektir.
Aynı grup bireylerle iki ya da daha çok mülakat yapıldığında/anket uygulandığında, kendilerine
başvurulan gruba panel, değişik zamanlarda aynı yanıt verenlerden toplanan verilere de panel verisi
denmektedir(Gujarati,2003). Belirli bir süre içerisindeki davranış şekilleri veya alışkanlıklar ve
bunlardaki değişim incelenmek isteniyorsa panel verilerinin çözümlemesinin daha sağlıklı olacağı,
yukarıda verilen örnek dikkate alındığında, görülebilecektir. Üstelik tek anket çalışmayla yapılan tahmin
ile seçim sonuçlarının farklı olması durumu araştırma şirketine ya da araştırmacıya karşı güvensizlik
doğurduğu yaşanan deneyimlere göre söylenebilir.
Çoğu çalışmada birden çok kez anket uygulanmasının yararı bulunmaktadır. Genellikle yeni bir yanıt
verenler grubu ile yapılan, tekrarlı örneklemeye dayanan bu tür çalışmalarda yanıtlardaki net değişim
ortaya çıkarılamamaktadır. Oysa aynı yanıt verenlere ulaşılabilseydi yanıtlardaki kaymaların yönü ve
net değişim büyüklüğünü kapsayan daha ayrıntılı bilgilere ulaşılabilirdi. Aynı zamanda gözlenen
değişmelerin nedenleri, seçim örneğinde propagandaların etkisi, tutumların değişim yönü ve sayıları
saptanabilmektedir. Panel tekniğinin tekrarlı örnekleme yöntemine göre bir diğer üstünlüğü toplanan
bilgi miktarıdır. Tekrarlı örneklemede araştırmadan araştırmaya yanıt verenler değiştiği için her yanıt
veren hakkında bir çalışmada toplanabilecek bilgiden daha çok bilgi toplamak mümkün değildir. Panel
tekniğinde ise aynı yanıt verenlerle ard arda mülakatlar daima artan bilgi miktarı sağlamaktadır.
Devrelere ilişkin verilerde de tek mülakatlı araştırmalarda, sorular zamanla ilgili ise yanıt verenin
belleğine, uzun dönem öncesindeki olayları hatırlamasına güvenilmek zorundadır. Uzun bir zaman
dilimine ait veriler panel tekniğiyle elde ediliyorsa belleğe güvenilmekten kaçınılan sorularla daha
gerçekçi verilerin sağlandığı görülebilir.
Tekrarlı örnekleme tekniğinde elde edilen sonuçlardaki değişmeler, istatistiksel açıdan araştırmadan
araştırmaya seçilmiş olan temsili örneğin büyüklüğü ve yapısına bağlı olmaktadır. Sonuçların
güvenilirliği panel tekniğinde daha yüksektir. Çünkü değişik zamanlarda aynı büyüklük ve yapıdaki
örneklem, diğer bir deyişle panel, kullanılarak elde edilen sonuçlar istatistiksel açıdan daha anlamlı ve
güvenilir olmakta karşılaştırmalarda güvenle kullanılabilmektedir.
Ancak tekrarlı örneklemeye olan üstünlüğüne karşın, panel veri çözümleme tekniğinin kullanımında
karşılaşılan uygulama sorunları bulunmaktadır. İlgilenilen olay veya düşünce kolay hatırlanabilir cinsten
olduğu ya da aradan geçen zaman oldukça kısa olduğu takdirde uygulanması tavsiye edilmediği gibi,
gelecek için yapılacak tahminlere güvenilemez. Aynı kişiyi iki veya daha çok kez bulamamaktan ya da
panel üyelerinden bazılarının devamlı olarak yanıt vermeye yardımcı olmayı, birlikte çalışmayı
reddetmesi yüzünden panel üyelerinin kaybedilmesi, üye ölümü olarak ifade edilen, durumlarıyla da
karşılaşılabilmektedir. Panel çözümlemesinin değişik zamanlarında kayıp sayısı/oranları değişik
olduğundan örneklemden elde edilen bilgilerin/istatistiklerin örneklem büyüklüğünün etkisi altında
kalması gibi bir tehlike ortaya çıkarmaktadır. Üye ölümü fazla değilse çok büyük bir sorun teşkil
etmemektedir. Ayrıca tekrar tekrar mülakat vermenin/anket yanıtlamanın, konuya aşinalık yaratması
durumu nedeniyle, araştırma konusuyla ilgili tutum, davranış, fikir v.b. alışkanlıklarda değişiklikler
yaratabilmektedir.
Ridit Çözümlemesi
Başta sosyal bilimler olmak üzere çok çeşitli (biyometri, psikometri, ekonometri ve sosyometri v.b.)
alanlardaki sıralı ölçekle ölçülen değişkenlere (şiddet, tatmin, tercih, uyum, önem, kabul derecesi v.b.
ifadelere) ait seçeneklerin onaylanma düzeylerini ve tüm değişkenlerin onaylanma düzeylerinin
sıralamasını gözlemlemek ve ayrıca yanıtlayan grupların aynı değişkenleri onaylama derecelerini
karşılaştırmak amacıyla Ridit çözümlemesi kolaylıkla kullanılabilmektedir. I. Bross (1958) tarafından
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
614
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
istatistik literatürüne kazandırılan Ridit çözümlemesinde tek varsayım, yanıt sınıflarının sürekli
sıralamalı ölçek üzerinde ardıl aralıkları temsil etmesidir. Veri miktarının(örneklem hacminin) yeterliliği,
sıklıkların büyüklüğü, dağılımın normalliği, ifadelerin olumlu/olumsuz oluşuna dikkat edilmesi v.b.
varsayımların olmayışı, ayrıca basit ve sıradan işlem adımlarıyla hesaplamaların yapılabilmesi nedeniyle
kolaylıkla uygulanabilen çözümleme tekniğidir.
Ridit çözümlemesi, sıralı sınıflayıcı ölçekli değişkenler için ridit‟lerin hesaplanmasını gerektirir. Ridit‟ler,
yanıtlayan grupları karşılaştırma amacıyla kullanılıyorsa, herhangi bir referans grubuna (dağılımına)
göre bir olasılık ölçüsünü temsil etmektedir. Referans dağılımı araştırmanın amacına göre araştırmacı
tarafından belirlenir. Herhangi bir doğal referans grubu belirlenemediğinde toplam örneğin dağılımı, alt
grupları karşılaştırmak için referans dağılımı olarak kullanılabilmektedir(Kurt, 2008).
Araştırma konusu edilen değişkenler ve değişkenlere ait sıralı ölçeğin seçeneklerine (sınıflara,
kategorilere) karşı gelen sıklıklar çizelge şeklinde düzenlenerek, izleyen paragrafta verilen basit ve
anlaşılması kolay işlemlerle, ridit değerleri elde edilmektedir.
İlk sütuna değişkenler(i=1,…,m tane), 5‟li Likert ölçeği kullanılıyorsa 2.-6. sütuna sıralı ölçeğin
sınıflarına (hiç katılmıyorum,…,tamamen katılıyorum) karşı gelen yanıtlayan kişi sayıları (sıklıklar) ve
son sütuna değişkeni yanıtlayanların toplam sıklığı (ni‟lerin eşit sayıda olması, yanıtlanmayan soru
olmaması tercih edilmektedir) yazılır. İzleyen satırlarda sınıflara ait toplam sıklıklar(f s) ve değişkenlerin
m
n
i
N
her birini yanıtlayanların toplamı(
) yazılır. Bir sonraki satırda sınıflara ait toplam sıklığın
yarısı alınarak sınıfların orta noktası belirlenir. Birikimli sıklıklar için ilk sınıfın orta noktası ilk birikimli
sıklık olmak üzere 2.inci ve izleyen birikimli sıklıklar, ilgili sınıfın sıklığının orta noktasına önceki sınıfların
toplam sıklıkları ilave edilerek belirlenmektedir. Her bir sınıfa ait ridit değerleri(Rs), birikimli sıklıkların
her bir değişkeni yanıtlayan kişi sayılarının toplamına bölümü ile hesaplanmaktadır(bu ridit değerleri ile
tüm değişkenlerin onaylanmasına ilişkin sınıf sıklık dağılımı yorumlanabilmektedir). Değişkenlerin
ortalama ridit değerlerini(ri) hesaplamak için, değişkene ait sıklık(n i) ile sıklığın ridit değeri(Rs)
çarpılarak değişkeni yanıtlayan toplam kişi sayısına(N) bölümü sonucu bulunan değerlerin toplamı
alınır.
i 1
Her bir değişken için hesaplanan ortalama ridit değerlerinin(ri‟lerin) büyüklük sıralamasına göre
listelenmesiyle, en büyük/en küçük ridit değerlerine bakılarak ve 0,5 ile karşılaştırılarak, yanıtlayanlar
tarafından değişkenlerden hangisinin daha yüksek düzeyde onaylandığı (ya da onaylanmadığı)
belirlenmiş olmaktadır. Sıklıklar sınıflara düzgün şekilde ya da ortadaki sınıfa/lara göre simetrik
dağılırsa ortalama ridit 0,5‟e eşit, alt sınıflarda yığılma olursa 0,5‟ten küçük, üst sınıfların sıklığı yüksek
olursa 0,5‟ten büyük değer almaktadır.
Değişkenlerin ortalama ridit değerlerinin hangi değerler arasında olmasının beklendiğini belirlemede,
değişkeni yanıtlayan toplam kişi sayısının(n i) üç katının karekökünün tersi ortalama ridit değerine
eklenip çıkarılarak alt ve üst ridit değerleri bulunmaktadır. Bu sınırlar arasında 0,5 değerinin olması
değişkenin sıklık dağılımının simetrik ya da düzgün dağılmış olabileceğini ve 0,5‟in olmaması ilgili
değişkenin sınıflarının onaylanma sıklığının alt ya da üst sınıflarda yoğunlaştığını ve farklı sıklık
dağılımına sahip bir değişken olduğunu gösterecektir.
Ayrıca değişkenler için hesaplanan ortalama ridit değerleri ile 0,5 standart değeri arasındaki farkın
m
 n (r  0,5)
i
i
anlamlılığını belirlemede Kruskal-Wallis istatistiği, W=12 i 1
formulu yardımıyla hesaplanır.
Bulunan değer, m–1 serbestlik dereceli(değişken sayısının bir eksiği) Ki-Kare çizelge değeri ile
karşılaştırılarak, yanıtlayanlar tarafından değişkenlerin onaylanma düzeylerinin 0,5 ten farklı olup
olmadığına belirli bir güven düzeyi(%95) ile karar verilmektedir.
Bir karşılaştırma gurubuna ait ortalama ridit( r ), her bir sınıf için gözlemlenen sıklıkların, referans
grubu için hesaplanan ridit değerleri ile çarpılması ve bu çarpımların toplanarak karşılaştırma grubuna
ait toplam sıklığa(N1) bölünmesi ile hesaplanır.
İki grup arasında bir karşılaştırma yapmak amacıyla elde edilen bu ridit değeri bir olasılık gibi
yorumlanabilir. Karşılaştırma grubuna ait ortalama ridit, bu gruptan tesadüfen seçilecek bir bireyin
referans grubundan tesadüfen seçilecek bir bireyden daha yüksek/düşük bir sınıfa ait olması
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
615
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
olasılığıdır. Karşılaştırma grubu için bu olasılık 0,5 olursa, referans grubu ile aynı dağılıma sahip olduğu
söylenir. Sıralı ölçeğin her bir kategorisi için referans ve karşılaştırma grubunun sıklıkları aynıdır.
0,5‟ten büyük olursa, karşılaştırma grubundan seçilecek bireyin ait olduğu sınıfın, referans grubuna
göre daha üst bir sınıfa ait olduğu söylenir. Karşılaştırma grubunun ortalama riditi 0,5‟ten küçük ise
benzer şekilde, bu grubun bireylerinin, referans grubunun bireylerine göre daha alt sınıflara sahip olma
eğiliminde oldukları anlaşılır. Ortalama riditin standart hatası [1] nolu formülle hesaplanmaktadır.
s.h.(r1 ) 
1
2 3xN1
.......................................[1]
Ortalama ridit değeri ile 0,5 standart değeri arasındaki farkın önemini test etmede kullanılan z
istatistiği,
z
0,5  r1
s.h.(r1 )
ya da
r  0,5
z 1
s.h.(r1 )
................[2]
formülleriyle hesaplanmaktadır. Elde edilen z değeri, (0,05 anlam düzeyindeki)standart normal dağılım
çizelge değerinden (1,96) büyük ise referans grubu ile karşılaştırma grubu sıklıkları arasındaki farkın
önemli, dağılımların farklı olduğu söylenmektedir.
Referans grubu aynı olan iki farklı grubun birbiriyle karşılaştırılmasında, aralarındaki farkı test etmede
kullanılan ridit puanı [3], bu ortalama ridit'in standart hatası (ikinci karşılaştırma grubunun toplam
sıklığı N2) [4], test istatistiği değeri [5] formülleriyle hesaplanır.
r
=( r1 - r2 )+0,50 ..................................................[3]
s.h.(r2  r1 ) 
z
N1  N 2
2 3xN1 xN2
r  r2
s.h.(r2  r1 )
.........................................[4]
.......................................................[5]
z değeri standart normal dağılım çizelge değeri ile karşılaştırılarak, karşılaştırma gruplarının dağılımı
istatistiksel olarak yorumlanır.
Verilerin Elde Edilme Yöntemi, Çözümü ve Yorumlanması:
AraĢtırmanın konusu: Bu araştırmanın konusu, üniversite öğrencilerinin gelecek kaygısı ve bağlı
konulardaki çeşitli değişkenlere(ifadelere) katılım derecelerinin, panel veri çözümlemesi kullanılarak
araştırılması, karşılaştırılması ve incelenmesidir.
Verilerin Toplanması: Araştırmada kullanılan panel verileri, 2008 yılında Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi İstatistik bölümüne kayıt olan öğrencilerden tesadüfî olarak seçilen
36‟sına değişik zamanlarda, uygulanan anket yanıtlarının alınması yoluyla elde edilmiştir.
36 öğrenci araştırma örneklemini, bu çalışmadaki ismiyle paneli oluşturmaktadır. Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi İstatistik bölümünde eğitim alan ve daha sonraki dönemlerde de
alacak olan öğrencilerin tamamı araştırma evrenini oluşturmaktadır.
Soru formunun birinci bölümünde öğrencinin cinsiyeti, başarı derecesi, yabancı dil hazırlık eğitimi alıp
almadığı, yabancı dil bilgi düzeyi(iyi-orta-kötü), başka dil bilip bilmediği, bilgisayar kullanımı/eğitimi
bilgi düzeyi(iyi-orta-kötü) ve kişisel gelişim adına bir programa katılıp katılmadığı sorulmuştur. İkinci
bölümde ise gelecek kaygısı ve bağlı konulardaki ifadelere katılma dereceleri sorgulanmıştır.
Aşağıda liste halinde verilen, Hiç Katılmıyorum‟dan Tamamen Katılıyorum‟a doğru, 5‟li Likert ölçeğine
göre yanıtların istendiği, ifadeler ikinci bölümde yer almıştır.
Eğitimini almak istediğim bölümde okuyorum (S1)
Bölümümü değiştirmek isterdim (S2)
Mezun olunca kısa sürede iş bulabileceğime inanıyorum (S3)
Mezun olunca istediğim alanda iş bulabileceğime inanıyorum (S4)
Saygın bir mesleğim olacağına inanıyorum (S5)
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
616
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
Ekonomik koşullarım gelecekle ilgili kaygılarımı arttırıyor (S6)
Maddi imkânsızlıklar nedeniyle kendimi geliştiremiyorum (S7)
Geleceğimden kaygılanıyorum (S8)
Mezun olunca mesleğimi tam olarak kavramış olacağıma inanıyorum(S9)
Dönem başlarında, kayıt yenileme işlemleri sırasında, aynı öğrencilere aynı anketin altı kez
uygulanması yoluyla derlenen panel verilerine ait betimleyici istatistikler ve Ridit çözümlemesi
tekniğiyle elde edilen panel bilgileri izleyen bölümde yer almaktadır. Daha sonra her bir panel için
tekrarlanmış çözümlemelerle elde edilen panel bilgileri kullanılarak ifadelere katılım sıralamasının
zamana göre değişip/değişmediği, paneller arası veri çözümlemeleriyle anlamlı fark olup/olmadığı
değerlendirilmiştir.
Panel Veri Ġstatistikleri ve Ridit Puanları Hesaplama, Çözümleme ve Değerlendirmeler
Eylül2008, Şubat2009, Eylül2009, Şubat2010, Eylül2010 ve Şubat2011 dönemlerine ait panel
verilerinin başında, soru formunun birinci bölümünde yer alan kişisel bilgilere ilişkin istatistikler Çizelge
1‟de sırayla yazılmıştır.
Eyl.08
Şub.09
Eyl.09
Şub.10
Eyl.10
Şub.11
kız
17
14
14
14
14
14
Çizelge 1: Panellerdeki Kişisel Bilgilere Ait Sıklıklar
cinsiyet
hazırlık
dildüzey
başkadil
bilgisayar
kurs
erkek toplam evet hayır iyi orta kötü evet hayır iyi orta kötü evet hayır
19
36
18
18
1 20 15
3
33
9 20
7
3
33
19
33
15
18
7 17
9
11
22 11 16
6
6
27
19
33
15
18
6 17 10
7
26 12 20
1
8
25
19
33
15
18
8 20
5
6
27 10 19
4
14
19
19
33
15
18
8 20
5
8
25 12 20
1
9
24
19
33
15
18 12 15
6
5
28 11 17
5
13
20
Soru formunda yer alan gelecek kaygısı ve bağlı ifadelere katılımla ilgili sıklıklar, ridit çözümlemesinin
anlatıldığı bölümdeki gibi, çizelge biçiminde düzenlenerek ridit çözümlemesi işlemleri, ridit puanları,
karşılaştırma ve incelemeler öncelikle, ilk panel olan Eylül2008 paneli için, yapılmıştır.
Çizelge 2: Değişkenlere Ait Sıklıklar ve Sıralı Sınıfların Riditleri (Eylül2008 paneli için)
Eyl.08 hic katılmı katılmıyorum kararsızım katılıyorum tam katılı
ni
S1
2
5
1
20
8
36
S2
12
13
3
4
4
36
S3
1
5
4
13
13
36
S4
2
3
10
13
8
36
S5
0
3
4
17
12
36
S6
9
9
4
11
3
36
S7
24
8
3
1
0
36
S8
12
9
5
7
3
36
S9
0
3
9
20
4
36
fs
62
55
34
86
51
324
1/2fs
31
27,5
17
43
25,5
Fs
62
90
134
194
263
Rs
0,19
0,28
0,41
0,60
0,81
Ridit çözümlemesi, Eylül2008 paneli için yapılan çözümleme çizelgelerden de görülebileceği gibi basit
ve sıradan işlem adımlarından oluşmaktadır. İşlemler diğer panel çözümlemelerinde tekrar
anlatılmamıştır.
Çizelge 1.‟in son satırında Rs ile gösterilen yanıt sınıfı sıklıklarının ridit değerleri verilen yanıtların
tamamen katılıyorum seçeneğinde yoğunlaştığını göstermektedir. Çizelge 1.‟de verilen değişkenlere ait
sıklıklar ve yanıt sınıfı sıklıklarının ridit değerleri yardımıyla değişkenlere ait riditler hesaplanarak,
riditlerin 0,5‟ten farklı olup/olmadığının sınaması yapılmış, alt ve üst sınırlar belirlenmiş, aralığın 0,5‟i
içerip içermediği belirlenmiş, işlem sonuçları Çizelge 3.‟te verilmiştir.
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
617
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
S1
S2
S3
S4
S5
S6
S7
S8
S9
Çizelge 3: Değişkenlere Ait Riditler ve Güven Aralıkları (Eylül2008 paneli için)
hic
tamamen
katılmıyorum kararsızım katılıyorum
ri
alt
ust
katılmıyorum
katılıyorum
0,01
0,04
0,01
0,33
0,18
0,57 0,48
0,67
0,06
0,10
0,03
0,07
0,09
0,35 0,26
0,45
0,01
0,04
0,05
0,22
0,29
0,60 0,50
0,69
0,01
0,02
0,11
0,22
0,18
0,54 0,45
0,64
0,00
0,02
0,05
0,28
0,27
0,62 0,53
0,72
0,05
0,07
0,05
0,18
0,07
0,41 0,32
0,51
0,13
0,06
0,03
0,02
0,00
0,24 0,14
0,34
0,06
0,07
0,06
0,12
0,07
0,37 0,28
0,47
0,00
0,02
0,10
0,33
0,09
0,55 0,45
0,65
Kruskal-Wallis test istatistiği
W=57,28
Ki-Kare (9-1)=15,51
ridit aralığı 0,5‟i içermiyor ve sınırlar 0,5 ten büyük(*), sınırlar 0,5 ten küçük(**)
**
*
**
**
Çizelge 2‟deki ridit(ri) değerleri incelendiğinde; Bölümümü değiştirmek isterdim(S2), Maddi
imkânsızlıklar nedeniyle kendimi geliştiremiyorum(S7), Geleceğimden kaygılanıyorum(S8)
ifadeleri
için hesaplanan ridit aralığının 0,5‟i içermemesi nedeniyle sıklıkların sınıflara düzgün olarak dağılmadığı
söylenebilir. Öğrenciler tarafından Saygın bir mesleğim olacağına inanıyorum(S5) ifadesinin, diğer
ifadelerden farklı değerlendirildiği söylenebilir. Bulunan tüm riditlerin 0,5‟ten farklı olmadığı önsavının
sınanmasında kullanılan Kruskal-Wallis test istatistiği değeri de çok yüksek olup Ki-Kare çizelge değeri
ile karşılaştırıldığında, ridit değerleri, %95 güvenle, 0,5‟ ten farklıdır.
S5
0,62
saygın
1
Çizelge 4: Değişkenlere Ait Riditlerin Sıralaması (Eylül2008 paneli için)
S3
S1
S9
S4
S6
S8
S2
0,60
0,57
0,55
0,54
0,41
0,37
0,35
işbul
istediği
mezun
istealan ekonomi kaygı
değiştir
2
3
4
5
6
7
8
S7
0,24
maddi
9
Çizelge 3‟te verilen, olasılık olarak değerlendirilen ortalama ridit değerlerinin sıralaması incelendiğinde,
S5-S3-S1-S9-S4 ifadelerine tam katılım sıklığı, S6-S8-S2-S7 ifadelerine göre daha yüksektir.
Saygın bir mesleğim olacağına inanıyorum(S5), Mezun olunca kısa sürede iş bulabileceğime
inanıyorum(S3), Eğitimini almak istediğim bölümde okuyorum(S1), Mezun olunca mesleğimi tam
olarak kavramış olacağıma inanıyorum(S9), Mezun olunca istediğim alanda iş bulabileceğime
inanıyorum(S4) ifadelerine ait sıklıklar tamamen katılıyorum kategorisine doğru yoğunlaşmaktadır.
Ekonomik koşullarım gelecekle ilgili kaygılarımı arttırıyor(S6), Geleceğimden kaygılanıyorum(S8),
Bölümümü değiştirmek isterdim(S2), Maddi imkânsızlıklar nedeniyle kendimi geliştiremiyorum (S7)
ifadelerinde sıklığın hiç katılmıyorum sınıfının olduğu tarafta, alt sınıflarda yoğunlaştığı söylenebilir.
Panel Veri Çözümlemesi ve Değerlendirmeler
Eylül2008 paneli için yapılan ridit çözümlemesi işlemleri Şubat2009, Eylül2009, Şubat2010, Eylül2010
ve Şubat2011 dönemlerine ait panel verileri için yinelenerek ifadelerin onay sıralamasına ilişkin
sonuçlar Çizelge 5‟te sırasıyla yazılmıştır. Ancak Eylül2008 döneminde panel üyesi olan öğrencilerden
üçü izleyen dönemlerde bölüm değiştirdiği/kaydını sildiği için örneklem hacminde üç kişilik eksilme
olmuştur. Panel çözümlemesinde yanıtlayan sayısının eşitliğinin önemi nedeniyle Eylül2008 panelindeki
çözümleme üç öğrencinin yanıtları iptal edilerek yeniden yapılmış, tüm panellerde halen eğitimine
devam eden öğrenci verileri dikkate alınarak hesaplanan ridit puanları kullanılmıştır.
Çizelge 3‟ten de izlenebileceği gibi Maddi imkânsızlıklar nedeniyle kendimi geliştiremiyorum (S7) ifadesi
önem düzeyi onay sıralamasında altı panelin altısında da son sırada yer almaktadır. Ekonomik
koşullarım gelecekle ilgili kaygılarımı arttırıyor(S6) ifadesine katılım da düşük çıktığına göre öğrencilerin
kişisel gelişim adına uğraşı verip vermemelerinde hâlihazırdaki maddi durumları etkili olmamaktadır.
Yabancı dil, bilgisayar v.b. konulardaki gelişimlerini artırma ihtiyacı içine girme çabası ekonomik
durumdan bağımsızdır. Saygın bir mesleğim olacağına inanıyorum(S5), Mezun olunca mesleğimi tam
olarak kavramış olacağıma inanıyorum(S9), Eğitimini almak istediğim bölümde okuyorum(S1), Mezun
olunca istediğim alanda iş bulabileceğime inanıyorum(S4) Mezun olunca kısa sürede iş bulabileceğime
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
618
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
inanıyorum(S3) ifadelerine tam katılımın panel1 ile panel4 arasında, diğer bir deyişle öğrenciliğin ilk iki
yılında yüksek olduğu görülebilir. Mezun olunca mesleğimi tam olarak kavramış olacağıma
inanıyorum(S9) ifadesinin 3. sınıf 2.dönem başında(panel6) ilk sıraya yerleşmesini daha uzun süre
eğitim alma ve mesleki bilgi düzeyinin artmış olmasına bağlamak mümkündür. Mezuniyete yaklaşmış
öğrencilerin ayrıca istedikleri alanda iş bulabileceklerine inançlarının yüksek olduğu söylenebilir.
Bölümümü değiştirmek isterdim(S2) ifadesinin son sıralarda olması istenilen bölümde öğrenim
görüldüğünün göstergesi olarak düşünülebilir. Geleceğimden kaygılanıyorum(S8) ifadesine tamamen
katılım düzeyinin düşüklüğü öğrencilerin geleceğe umutla baktıklarını göstermektedir.
Çizelge 5: Değişkenlere ait Riditlerin Sıralaması (tüm paneller için)
onay sıra
no
panel1
Eyl.08
panel2
Şub.09
panel3
Eyl.09
panel4
Şub.10
panel5
Eyl.10
panel6
Şub.11
1
2
saygın
0,63
mezun
0,66
saygın
0,73
saygın
0,68
saygın
0,71
mezun
0,66
işbul
0,60
istediği
0,64
mezun
0,61
mezun
0,59
istediği
0,59
istediği
0,65
3
4
istediği mezun
0,56
0,54
saygın
işbul
0,63
0,56
istediği işbul
0,60
0,57
istediği işbul
0,54
0,53
işbul istealan
0,59
0,57
saygın
işbul
0,64
0,55
5
6
7
8
9
istealan ekonomik
kaygı
değiştir maddi
0,54
0,40
0,39
0,36
0,24
istealan
kaygı
ekonomik değiştir maddi
0,49
0,41
0,39
0,35
0,24
istealan
kaygı
değiştir ekonomik maddi
0,56
0,40
0,35
0,29
0,29
istealan değiştir
kaygı
ekonomik maddi
0,53
0,38
0,37
0,34
0,22
mezun
kaygı
ekonomik değiştir maddi
0,55
0,35
0,33
0,32
0,24
istealan
kaygı
ekonomik değiştir maddi
0,49
0,42
0,39
0,31
0,28
Ridit puanlarının büyüklükleri görsel olarak Çizge 1‟den izlenebilir. Çizge ile Saygın bir mesleğim
olacağına inanıyorum(S5) ifadesinin diğer ifadelerden daha yüksek ridit puanlarını aldığı görülebilir.
Bunu Mezun olunca mesleğimi tam olarak kavramış olacağıma inanıyorum(S9), Eğitimini almak
istediğim bölümde okuyorum(S1) ifadeleri izlemektedir. Maddi imkânsızlıklar nedeniyle kendimi
geliştiremiyorum (S7) ifadesinin en düşük puanlara sahip olduğu çizgeden rahatça izlenebilmektedir.
Çizge 1: DeğiĢkenlere ait Ridit Puanlarının Çubuk Diyagramı
0,80
0,70
0,60
ridit
0,50
0,40
0,30
0,20
0,10
0,00
istediği
değiştir
işbul
istealan
saygın
ekonomik
maddi
kaygı
mezun
Eyl.08
0,56
0,36
0,60
0,54
0,63
0,40
0,24
0,39
0,54
Şub.09
0,64
0,31
0,56
0,49
0,63
0,39
0,26
0,41
0,66
Eyl.09
0,60
0,35
0,57
0,56
0,73
0,29
0,29
0,40
0,61
Şub.10
0,54
0,38
0,53
0,53
0,68
0,34
0,22
0,37
0,59
Eyl.10
0,59
0,33
0,59
0,57
0,71
0,32
0,24
0,24
0,55
Şub.11
0,65
0,31
0,55
0,49
0,64
0,39
0,27
0,42
0,66
Mezun olunca mesleğimi tam olarak kavramış olacağıma inanıyorum(S9) ifadesinin panellere göre
karşılaştırılması işlem adımları Çizelge 6‟da verilmiştir.
Çizelge 6: Eylül2008 ile Şubat2009 Panelinin (S9) Değişkenine göre karşılaştırılması
mezun(S9)
panel1(referans grubu)
ridit
panel2 (karşılaştırma grubu)
katılma düzeyi
f
f/2 birik top
top/N
f
çarp
hic katılmıyor
0
0
0
0
0,000
0
0,000
r1
=0,668
kısmen katılmıyor
3
1,5 0
1,5
0,045
0
0,000
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
619
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
kararsızım
katılıyorum
tamamen katılıyor
9
4,5
17
8,5
4
2
N=33
3
12
29
7,5
20,5
31
0,227
5
1,136
0,621
17
10,561
0,939
11
10,333
r =0,367 N1=33
s.h.( r1 )
=0,050
z=3,335
Ho ret
Referans grubu olarak Eylül2008 paneli alınırsa ( r =0,367, katılma düzeyleri biraz yüksek), Şubat2009
paneli için ortalama ridit değeri r1 =0,668(>0,5) olup, öğrencilerin 1.sınıf 2.dönemde 1. döneme göre
daha fazla tamamen katılıyorum yönüne doğru eğilim gösterdikleri söylenebilir. Test istatistiği değeri
(z=3,335), panellere ait sıklıklar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu sonucunu
vermektedir. Şubat2009-Eylül2010 panelleri karşılaştırıldığında (z= -4,239) yaz dönemi ya da yaz tatili
dönüşü bu ifadeye katılma düzeyi yine anlamlı şekilde farklılaşmıştır. Başta geleceğimden
kaygılanıyorum ifadesi olmak üzere diğer ifadelerin panellere göre karşılaştırılmaları yapıldığında
yanıtlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark görülmemiştir.
İşlemler panel içi ve paneller arası karşılaştırmalarda, referans grubu olarak cinsiyet, hazırlık okuma,
kursa gitme, bilgisayar ve yabancı dil bilgi düzeyleri alınarak karşılaştırmalar yapıldığında benzer
yorumlamalarla değerlendirmeler yapılabilmektedir. Örneğin Eylül2008 panelinde bilgisayar bilgi düzeyi
iyi ( r =0,744) ve orta olan öğrencilerin ( r1 =0,739) gelecek kaygısı düzeyleri arasında (s.h.( r1 )= 0,065,
z=3,701) anlamlı bir fark bulunmuştur. Eylül2008 ile Şubat2009 panellerinde bilgisayar bilgi düzeyinin
iyi olduğunu belirten öğrencilerin gelecek kaygı düzeyleri anlamlı biçimde farklı( r =0,744, r1 =0,727,
s.h.( r1 )=0,087, z=2,611) bulunmuştur.
SONUÇ VE TARTIġMA
Bu çalışmada Panel Veri Çözümlemeleriyle Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi
İstatistik bölümünde okuyan öğrencilerden, Eğitimini almak istediğim bölümde okuyorum (S1),
Bölümümü değiştirmek isterdim (S2), Mezun olunca kısa sürede iş bulabileceğime inanıyorum (S3),
Mezun olunca istediğim alanda iş bulabileceğime inanıyorum (S4), Saygın bir mesleğim olacağına
inanıyorum (S5), Ekonomik koşullarım gelecekle ilgili kaygılarımı arttırıyor (S6), Maddi imkansızlıklar
nedeniyle kendimi geliştiremiyorum (S7), Geleceğimden kaygılanıyorum (S8), Mezun olunca mesleğimi
tam olarak kavramış olacağıma inanıyorum (S9) ifadelerini, „„Hiç Katılmıyorum‟‟dan „„Tamamen
Katılıyorum‟‟a doğru sınıfların yer aldığı 5‟li Likert ölçeğine göre değerlemesi sonucunda, elde edilen
verilerin çözümlemesi ve karşılaştırılması yapılmıştır.
Eylül2008, Şubat2009, Eylül2009, Şubat2010, Eylül2010 ve Şubat2011 dönemlerine ait panellerde aynı
öğrencilere aynı anket uygulanarak elde edilen yanıtlar „„Ridit Çözümlemesi‟‟ yöntemi kullanılarak,
panel verileri elde edilmiştir. Panellerde öğrencilerin ifadelere verdikleri yanıtların tamamen katılıyorum
yönüne doğru eğilimli olduğunu görülmüştür. Panellerdeki bilgiler karşılaştırıldığında daha fazla eğitim
aldıkça, yaş büyüdükçe ifadelere katılım düzeyi sıralamasının farklılaştığı görülmektedir.
Örneğin bölüme yeni kayıt yaptırmış öğrenciler (1. panel) için saygın bir meslek sahibi olma ve mezun
olunca kısa sürede iş bulma inancı ilk iki sırada, ardından sırasıyla, eğitimini almak istediği bölümü
seçmiş olma ve mesleğini tam olarak kavramaya olan inancı yer almaktadır. 3.sınıf Bahar dönemi (6.
panel) başında aynı öğrencilerin mezun olunca mesleğini tam olarak kavramış olacağına inancı ve
eğitimini almak istediğim bölümde okuyorum ifadesine katılımları öne çıkmıştır. Daha sonra saygın bir
mesleği olacağına, mezun olunca kısa sürede iş bulma inancının yüksekliği gelmektedir.
Çözümleme işlemleri ve yorumlaması oldukça kolay olan panel verilerinin değerleme ve çözümleme
yönteminin bu tür çalışmalarda istatistiksel olarak daha anlamlı bilgilere ulaşmada güvenle
kullanılabileceği söylenebilir. Örneklem hacminin küçük olması, seçeneklere karşı gelen sıklıkların
düşük olması ve dağılıma uygunluk araştırması yapılamadığında, hızlı çözümleme yapmak gerektiğinde
ya da gerçekten az veriyle çalışılması zorunluluğu ve karşılaştırmalar söz konusu ise iki yöntemin de
anlamlı sonuçlara ulaşılmasına yardımcı olduğu, değerlendirmelere dikkat edilmesi şartıyla, açıktır.
Bu çalışmada istatistik bölümü öğrencisi olmalarına rağmen 5 ay ve 8 ay arayla(her yıl şubat ve eylül
aylarında) aynı anket sorularını yanıtlama konusunda öğrencilerin bıkkınlık göstermesi, tepkili
davranması sorunuyla sıklıkla karşılaşılmıştır. Konuya aşinalık olmasına karşın daha önceki yanıt
seçeneklerini hatırlamadıkları mülakatlar sırasında gözlemlenmiştir. Tekrar tekrar mülakat yapılmasının
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7
620
2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications
27-29 April, 2011 Antalya-Turkey
www.iconte.org
panel incelemesine etkisinin çok fazla olmadığı ve üye ölümü (üç öğrencinin kaydını sildirmiş olması),
panel veri çözümlemesinin kullanılışında ciddi anlamda sorun çıkarmamaktadır.
Panel veri çözümlemesinin eğitim bilimleri araştırma alanlarında kolaylıkla kullanılabilecek güçlü bir
araç olduğu söylenebilir. Belirli zamanlarda, eğitim süreci içinde, değişik konularda öğrenci tutum/
davranış değişikliğini izlemede, yüksek öğretim/eğitim politikalarını oluşturmada/programlarını
düzenlemede, sosyolojik ve psikolojik çalışmalarda örneğin ekonomik yardım ihtiyacını karşılama
gerekliliğini araştırmada ya da çeşitli konulardaki son gelişmeleri vaktinde belirleyebilmede panel
verilerinin derlenmesinin, çözümlenmesinin yararlı olacağı açıktır.
Kaynaklar
Agresti, A. (1990), Categorical Data Analysis. New York: John Wily and Sons.
Bross, I.D.J. (1958), “How To Use Ridit Analysis”, Biometrics, 14: 18-38.
Brockett P.L., Levine A. (1977), „„On a Characterization of Ridits‟‟ The Annals of Statistics, vol.5, no.6,
1245-1248.
Donaldson, G.W. (1998), “Ridit Scores for Analysis and Interpretation of Ordinal Pain Data”, European
Journal of Pain; 2: 221-227.
Greene, William H. (1997), Econometric Analysis, Prentice Hall, Third Edition, New Jersey.
Gujarati, Damodar N. (2003), Basic Ecnometrics, McGraw Hill, Fourth Edition, , New York.
Kurt, G. (2008), “Gri İlişki Çözümlemesi ve Ridit Çözümlemesi Kullanılarak Üniversite Öğrencilerinin
Çeşitli Kaygılarının Değerlendirilmesi”, Akademik Bakış, sayı 14, Nisan 2008.
Hua Xu, Sock Hwan Lee, Tae Ho Eom,(2008) Introduction to Panel Data Analysis Concepts and
Practices
http://www.crcnetbase.com/doi/book/10.1201/9781420013276
Handbook
of
Research Methods in Public Administration, Second Edition Edited by Gerald J. Miller and
Kaifeng Yang CRC Press, erişim tarihi şubat2011.
Likert R. (1932), A Technique for the Measurement of Attitudes, NY: Archives of Psychology.
Siyasal Kitabevi, Ankara, Turkey, 2011 ISBN: 978-605-5782-62-7