kültürlerarası iletişim, çokkültürlülük

M e d y a
E l e ş t i r i l e r i
KIRILAN KALIPLAR-2:
KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM,
ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK
EDİTÖRLER:
ZEYNEP KARAHAN USLU • CAN BİLGİLİ
ARALIK 2010
1
DOÇ.DR. CAN B‹LG‹L‹, Yeditepe Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi Gazetecilik
Bölümü Ö¤retim Üyesi. 1968’de ‹zmir’de do¤du. ‹stanbul Üniversitesi Bas›n Yay›n Yüksekokulu Gazetecilik ve Halkla ‹liflkiler bölümünde lisans›n› tamamlayan
Bilgili, ayn› üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Bölümü’nde yüksek lisans ve doktora ö¤renimini gerçeklefltirdi.1994-2007 y›llar› aras›nda Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi’nde ö¤retim üyesi olarak çal›flt›. Bu üniversitedeyken Bas›n Ekonomisi ve ‹flletmecili¤i anabilim dal› baflkanl›¤› ve dekan yard›mc›l›¤› görevlerinde bulundu. 2007 y›l›nda doçent ünvan›n› alan Bilgili 2008 y›l›nda Yeditepe Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi’ne geçti. Radyo ve Televizyon Yay›nc›l›¤› Meslek Birli¤i (RATEM) ve Uluslar aras› Reklamc›lar Derne¤i (IAA) ad›na
sektör raporlar›n›n haz›rlanmas› çal›flmalar›n› yürüttü. Medya iflletmecili¤i, medyada çal›flma iliflkileri, medya eti¤i, medya ekonomisi, pazarlama iletiflimi ve rekabet
stratejileri alanlar›nda çal›flmalar› bulunan ve dersler veren Bilgili’nin “Görsel ‹letiflim ve Grafik Tasar›m›” adl› bir kitap yay›n› ile medya alan›nda farkl› tart›flma konular›n›n ele al›nd›¤› “Medya Elefltirileri” ad›yla yay›nlanan, editörlü¤ünü gerçeklefltirdi¤i kitap çal›flmalar› ve yaz›lar› bulunuyor.
DOÇ. DR. ZEYNEP KARAHAN USLU, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi’nde Görsel ‹letiflim Tasar›m› Bölüm Baflkan› olarak görev yapmakta ve Rektör Dan›flmanl›¤›n› üstlenmektedir. Akademik kariyerinin yan› s›ra AK Parti Halkla ‹liflkiler Baflkan Yard›mc›s› ve MKYK (Merkez Karar Yönetim Kurulu) üyesi
olarak aktif siyasetin içinde yer almaktad›r. 2010 y›l›nda Doçent unvan›n› alan Karahan Uslu, 22. Dönem’de ‹stanbul Milletvekilli¤i, ‹stanbul Ayd›n Üniversitesi ‹letiflim Fakültesinde ö¤retim üyeli¤i ve Türkiye Araflt›rmalar› Merkezi (TAM) Müdürlü¤ü, ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü ve ‹letiflim Fakültesinde ö¤retim üyeli¤i yapt›. A¤›rl›kl› çal›flma alanlar›; siyasal iletiflim, iletiflim
sosyolojisi, etnik gruplar aras› iletiflim ve kad›n çal›flmalar›d›r. Yazar, editör ve bölüm yazar› olarak katk› sundu¤u Televizyon ve Kad›n, Siyasetin ‹letiflimi, ‹stanbul
Rehberi, Bilinç Endüstrisinin ‹ktidar ve Siyaset Pratikleri kitaplar› ile yurt içi ve d›fl›nda çok say›da makalesi yay›nlanm›flt›r. International Communication Association (ICA), Sosyoloji Derne¤i, Avrasya Sosyologlar Derne¤i gibi akademik kurulufllar›n mensubu olup, ulusal ve uluslar aras› ölçekte çeflitli ödüllere sahiptir.
Yay›n No
: 2361
‹letiflim Dizisi :
77
1. Bask› - Aral›k 2010 - ‹STANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 384 - 9
Copyright© Bu kitab›n bu bas›s›n›n Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m
Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk› sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya
tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî
iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
Bask› - Cilt
Kapak Tasar›m
: B e t a B a s › m A . fi .
: Yaz›n Bas›n Yay›n Matbaac›l›k Trz.Tic.Ltd.fiti.
(Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe
Mh. Prestij ‹fl Merkezi No: 27/806 K:9
Zeytinburnu/‹STANBUL 0212 565 01 22 - 0212 565 02 55
: O¤uz Tunçeli
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50
www.betayayinciik.com
‹Ç‹NDEK‹LER
ÖNSÖZ – ZEYNEP KARAHAN USLU ......................................................5
TAR‹H‹N S‹YAM ‹K‹ZLER‹ TÜRKLER, KÜRTLER VE MEDYA –
ZEYNEP KARAHAN USLU ......................................................................11
KÜLTÜRLER ARASINDAK‹ D‹YALOG, D‹S‹PL‹NLER
ARASINDAK‹ D‹YALOGUN TEMEL‹ OLUNCA: ‹TALYA’DAK‹
B‹R FELSEFE-TEOLOJ‹ FAKÜLTES‹’NDEK‹ KÜLTÜRLER
ÖTES‹ D‹YALOG DENEY‹ - MAR‹A FLORA MANGANO ......................45
KÜLTÜRLERARASI ‹LET‹fi‹MDE H‹SS‹ YETK‹NL‹K TATYANA V.PERSHINA ..........................................................................77
ISTIRAP ÇEKEN ÖTEK‹LER‹N ALGILANMASI: ENDONEZYALI
‹ZLEY‹C‹LER‹N ‹NSAN HAKLARI BELGESELLER‹N‹
ALGILAMALARI ÜZER‹NE B‹R ÇALIfiMAa KURNIAWAN SAPUTRO ........................................................................91
KÜLTÜREL-KES‹fi‹ML‹ ETK‹LEfi‹M B‹Ç‹M‹ OLARAK POPÜLER
MÜZ‹K: HER KADININ KALB‹NE VE KALB‹NDEN KONUfiAN
B‹R SEZEN AKSU fiARKISI VARDIR - BERR‹N YANIKKAYA ............109
“SANDV‹Ç” NESL‹N‹N KADINLARI VE ÇOKLU ROLLER:
GÖÇMEN KADINLAR ÖRNEK OLAY ÇALIfiMASI SHEIDA SHIRVANI ................................................................................141
‹NTERNET SEYAHAT S‹TELER‹NDE TAY KÜLTÜRÜNÜN
TEMS‹L‹ - ANCHALEE NGAMPORNCHAI ..........................................163
3
ULUSAL VE ULUSLARARASI REKLAMLARIN KÜLTÜREL
DE⁄ERLER‹ KULLANIfi B‹Ç‹MLER‹: REKLAMLARDA
KULLANILAN KÜLTÜREL DE⁄ERLER B‹ZE DO⁄RULTULMUfi
B‹R S‹LAH MI YOKSA MARKALARIN KABULLEN‹fi‹N‹
SA⁄LAYAN S‹H‹RL‹ DE⁄NEK M‹? - ‹MRAN U⁄UR SEDAT fi‹MfiEK ......................................................................................189
KURUMSAL ‹LET‹fi‹M‹N fiEFFAFLI⁄A NE KADAR ‹HT‹YACI
VARDIR? - GÜVEN VE fiEFFAFLIK ÜZER‹NE ARAfiTIRMA NATASCHA ZOWISLO-GRUNEWALD - JURGEN SCHULZ ................211
TEKNOLOJ‹N‹N ARAP ‹LET‹fi‹M TARZINA ETK‹S‹MORRIS KALLINY - SALMA GHANEM ..............................................233
K‹fi‹SELLEfiT‹R‹LM‹fi CEMAAT MEDYASI OLARAK SOSYAL
A⁄LAR: TÜRK‹YE’DE FACEBOOK KULLANIMI ÜZER‹NE
B‹R DE⁄ERLEND‹RME - GÜLÜM fiENER ..........................................249
YEN‹ MEDYA, KÜLTÜREL DÖNÜfiÜM, TUR‹ZM VE YÖNEL‹M PETRA THEUNISSEN- GARY MERSHAM KHAIRIAH A.RAHMAN ..........................................................................279
FARMVILLE: KÜRESEL KÖYDE MUTLU ÇEVR‹M‹Ç‹ B‹R
CEMAAT M‹ YOKSA TAMAM‹YLE YEN‹ B‹R ÜRE(T)ÜKET‹M
fiEKL‹ M‹? - MELTEM ER‹NÇMEN KANO⁄LU ..................................311
KURUMSAL ‹MAJI ÇERÇEVELEME (FRAM‹NG): TAYLAND’DA
YEfi‹L REKLAMCILIK - SUDA ISHIDA..................................................331
GÜNÜMÜZDE TÜKET‹M ARAÇLARI KÜRESEL KÖY TEZ‹N‹
DESTEKLEYECEK YEN‹ B‹R ‘ESPERANTO’ MU: MCDONALD’S
ÖRNE⁄‹YLE FASTFOOD RESTORANLARI ÜZER‹NDEN
B‹R ‘TÜRDEfiLEfiME OKUMASI’ - U⁄UR BATI..................................359
4
ÖNSÖZ
ZEYNEP KARAHAN USLU
‹çinde yaflad›¤›m›z ça¤, pek çok adland›rman›n yan› s›ra, tüm
toplumsal gruplar›n, kendi kimlik ve kültür eksenlerini merkeze alarak, varl›k alanlar›n›n yeniden tanzimine yönelik beklentilerini büyük hoparlörlerle dillendirdi¤i bir ‘talepkarlar ça¤›? olarak da adland›r›labilir. Bu ça¤›n izlerini farkl› toplumlarda ve toplumsal katmanlarda takip edebilmek, ortaya ç›kard›¤› yeni iliflki ve iletiflim biçimlerini irdeleyebilmekse kitab›n ortaya ç›k›fl›n› tetikleyen ana itkidir.
Dünyan›n kitle iletiflim araçlar› ve iletiflim teknolojileri ile sarmaland›¤› bir dönemde kitap sosyal bilimlerinin ana ilgi alanlar› aras›nda
yer alan kültürel sorun ve temalar› anlama çal›flmalar›na iletiflim bilimin merceklerini kullanarak katk› vermeyi, konuyu genifl bir skala
üzerinden okurunun gündemine tafl›may› hedeflemektedir. Bu ba¤lamda kültürleraras› iletiflim ve çokkültürlülük çal›flmalar›n›n toplumsal ve toplumlar aras› uzlafl› köprülerinin inflas›na katk› sunma
potansiyeli kitab›n temel önkabulleri aras›nda yer almaktad›r.
Dünyan›n giderek küçüldü¤ü (Robertson: 1992), düzleflti¤i (Friedman: 2005), yo¤unlaflt›¤› (Robertson: 2009) tarihin bu diliminde
toplumlar›n›n kendi içindeki içiçelik durumu kadar, ülkelerin birbirleriyle kurdu¤u iliflki a¤lar› da de¤iflmekte ve karmafl›klaflmaktad›r.
Bu karmaflay› berraklaflt›rmak ad›na ortaya konan yeni aray›fllar›n
pek çok veçhesi ise çokkültürlülük, kültürleraras› iletiflim tart›flmalar›n›n alt bafll›klar›ndan ibarettir. Ancak çokkültürlülük bir yönüyle
ay›r›mc›l›¤a karfl› cinsel, etnik ve dinsel eflitlik ve adalet talebi, di¤er
yönüyle de belli bir kültürel biçimin merkezîli¤i çevresinde evrensellefltirilen eflitlikçili¤e karfl› farkl›l›¤›n› kabul ettirip tan›tma talebi
(Hall 2000: 225) olarak tan›mlan›rken, pek çok tart›flmaya konu olan
5
bir alan olarak da konumlanmaya devam etmektedir. Çokkültürlülük,
daha çok vatandafllar›n edinilmifl haklar› ve onlar›n kimli¤ine dair
kayg›lar›yla kolektif ba¤l›l›klar›na yeni bir özen göstermeyi uzlaflt›ran bir “orta yol” aray›fl› olarak (Doytcheva 2009:135) karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu ba¤lamda; farkl› kültürel ardyörelere sahip insanlar aras›ndaki, farkl› uluslar›n temsilcileri aras›ndaki, ›rklararas›ndaki ya da
say›ca hâkim kültür ile ayn› ulustaki ortak kültür üyeleri aras›ndaki,
etnik gruplar aras›ndaki etkileflimi ve z›tkültür iletiflimi kültür içi iletiflim ile ›rklararas› iletiflimi inceleyen (Rich: 1974) kültürleraras› iletiflimde çokkültürlü bir dünyan›n farkl› yönlerini ortaya koymaktad›r.
Türkiye ölçe¤inde kültürleraras› iletiflim ve çokkültürlülük konular›n›n ele al›n›fl› ise -ülkenin heterojen yap›s›n›n araflt›rmac›lar
için mümbit bir zemin olmas›na ra¤men- hayli k›sa bir geçmifle sahiptir. Sosyal bilimlerde disiplinler aras› bir çal›flma alan› olarak yar›m yüzy›l› aflk›n bir süredir çal›fl›lan bu alan ülkemizde ancak iki
binli y›llara yaklafl›l›rken keflfedilmifl, ilk yans›malar üniversitelerin
ders programlar›na dâhil edilmeyle bafllam›flt›r. Kitap, makale, lisansüstü tez vs. olarak ifade edebilece¤imiz özgün akademik çal›flmalar
baz›nda ise halen dar bir yelpaze söz konusudur. Bu gecikmeli bafllang›c›n etnik, dinsel ve kültürel çeflitlili¤imizin bir zenginlik oldu¤u
hakikatinin gecikmeli kabulü ile ba¤lant›l› oldu¤u ve ülkenin giderek
güçlenen uluslar aras› iliflkiler perspektifiyle paralel olarak konunun
yetkin çal›flmalarla zenginleflece¤i öngörülerimiz aras›ndad›r.
Bu ba¤lamda dünden yar›na uzanan bir bak›flla insanl›k tarihini
de¤erlendirdi¤imizde toplumlar›n her daim farkl› kültürel de¤erleri
de¤ifl tokufl ederek yaflad›¤›, çok kültürlülü¤ün ve kültürler aras› iletiflimin hep var oldu¤u da belirtilmelidir. Yeni olan bu durumun alt›n›n tarihin hiçbir döneminde bu denli büyük bir k›rm›z› kalemle çizilmedi¤idir. Tüm kültürler geçmiflte söz konusu olan düzeylerle karfl›laflt›r›lamayacak ölçüde kar›flmakta, kültürel bir melezlenme hâkimiyetini ilan etmektedir. Hiçbir dönemde ayn› bedende çoklu kültürel pratiklerin yaflanmas› durumu kendisini böylesine güçlü ve yayg›n bir biçimde göstermemifltir. Yaflan›lan deneyimi küresel ölçekte
geçerlilik arz eden bir örnek üzerinden somutlaflt›r›rsak; Noel süslerinden, çam a¤açlar›na, ren geyiklerinden, Noel baba figürlerine dek
6
pek çok simge üzerinden Noel ritüellerinin “yeni y›l” kutlamalar›yla
iç içe geçti¤i/geçirildi¤i, karma kültürel benimseyifllerin dinler, etnisiteler, ›rklar, gruplar ve toplumlar üstü hale gelmesini misal olarak
verebiliriz.
Refere edilen bu tekil örne¤in pek çok benzerinde de görülebilece¤i gibi kültür endüstrisini üretme, yayma olanaklar› daha geliflkin
kültürler, kültürleraras› iletiflimde yönlendirici ve bask›n roller üstlenmektedir. Bu üstleniflin yol ve yöntemleri insanl›¤›n tüketim ve
e¤lence güdülerini kamç›lamaktan bafllayarak pek çok biçimde gerçekleflebilmekte, ço¤unluk nezdinde sorgulanmayan/sorgulat›lmayan
kültürel hegemonya alanlar› oluflabilmektedir.
Hâkim kültür ve gruplara ait olmayanlar›n toplumsal arenadaki
temsil imkânlar› ise bir di¤er önemli tart›flma konusu olup, bu husustaki kritik unsurlar aras›nda medya ve iletiflim teknolojileri etkin bir
rol oynamaktad›r. Ötekilefltirme süreçleri zihnimizde oluflan resimlerle aktive olmakta, bu resimler çocukluk sürecinden itibaren e¤itim, aile, sosyal çevre taraf›ndan oldu¤u kadar medya eliyle de bireye temin edilmektedir. Toplumla medya temsillerindeki imgeleri arac›l›¤›yla buluflan alt gruplar›n, etnisitelerin, inançlar›n sunumundaki
basmakal›p kullan›mlar ve hâkim gruplar/toplumlar ile di¤erleri aras›ndaki farkl›l›klar› göstermek amac›yla kullan›lan ikili z›tl›klarsa
(beyaz ›rktan olan ve olmayanlar, Do¤ulular ve Bat›l›lar vs.) pek çok
sosyal bariyerin kolektif bilinçalt›ndaki temel tafllar›d›r.
Fakat çoklu alanlarda süregelen hegemonik süreçlere, toplumlar›n yekdi¤erleriyle oldu¤u kadar zaman zaman kendi içindeki farkl›l›klara karfl›da yürüttü¤ü hoyrat z›tlaflmalara ra¤men çok katmanl›
toplum dokular›n›n talepkar tutum al›fllar› güçlenmektedir. Zeldin’in
(2010) ifadesiyle insanlar bugüne kadar kendilerini anlama çabas›na
baflkalar›n› keflfetme çabas›ndan daha fazla zaman ay›rm›flt›r. Ancak
art›k yeryüzü akla gelebilecek bütün ölçütler ›fl›¤›nda birbirlerinden
farkl› olmalar›na karfl›n ortak özlemler tafl›d›klar›n› keflfetmifl olup,
insanl›k onlar› birbirine ba¤layan görünmez ipliklerle sarmalanman›n ilk aflamalar›ndan geçmektedir. Ve görünürdeki tüm çat›flmac›
yaklafl›mlara ra¤men, bu geçiflin idrakinde olan merkezi yönetimlerin, bu taleplere giderek daha hassas kavray›fllar sergileyebildi¤i kü7
resel bir dönemin yükseliflinin ayak sesleri giderek daha çok hissedilmektedir. Bu evirilifl demokrasi ve demokratikleflme düzeyinin gelifltirilmesine yönelik aray›fl ve çabalarda da kendini göstermekte, çok
kültürlü yaflam ve kültürler aras› iletiflim olgusu vazgeçilmez yaflam
tercihleri aras›na girmektedir.
Artan ve güçlenen toplumsal talepler kitab›n ad›na da ilham verdi¤i gibi kal›plar› k›rmakta, kültürleraras› iletiflim konusu araflt›rmac›lar için farkl› sosyo kültürel ba¤lamlarda yeni tespitler ve teorik
yaklafl›mlar ortaya koymak için zengin f›rsat alanlar› sunmaktad›r. Kitapta sosyolojik yap›lar› birbirinden hayli farkl› olan toplumlarda kültürel farkl›l›klar›n alg›lan›fl› ve kültürleraras› iletiflim temalar› üzerine
yo¤unlafl›lm›fl, yeni medyan›n kültürler aras› iliflkiler sürecindeki etkisinin de¤erlendirildi¤i makalelere de yer verilmifltir. Çal›flma ülkeleri kadar akademik bak›fl aç›lar› da farkl› akademisyenlerin, bu kitaba özel, orijinal katk›lar›yla ortaya ç›km›fl olup, kültürleraras› iletiflimin sadece düz merceklerdeki de¤il ›fl›k prizmalar›ndaki yans›malar›na da yer verilmek istenmifltir. Mamafih uluslar aras› ba¤lamda halen
bulgular› genellemek ve kapsay›c› teorik kavray›fllara ulaflmak kolay
görünmemektedir. Kültürlerin çoklu kesiflimleri devam ederken alan›n kuramsal altyap›s›n› sa¤lamlaflt›rma çabalar› devam etmektedir.
Dolay›s›yla kitap konuya yönelik daha fazla çal›flma yap›lmas› gereklili¤i ad›na bir ça¤r› mektubu olarak da okunabilir.
‹nsanl›¤›n alg› süzgeçlerinin kitle iletiflim araçlar›n›n ve yeni
iletiflim teknolojilerinin filtreleri üzerinden olufltu¤u bir dönemde çal›flman›n kültürleraras› iletiflimin medyada ve sosyal hayattaki yans›malar›n›n izlerinin sürülmesine katk› sunaca¤›na inan›yoruz. ‹nsanl›¤›m›z› kemiren tek boyutlu görüfl ve düflüncelerin ayr›mc›, üstenci
tonundan ba¤›ms›zlaflma ve çoklu gerçeklikler evreninde yolculuk
imkân› sunma gayretinden ibaret olan kitab›n zihinlerdeki ve ruhlardaki prangalar›n k›r›lmas› ad›na aç›lan bir pencere oldu¤unu belirtiyor, daha iyi bir dünyaya dair inanç ve umudumuzu koruyoruz.
Doç. Dr. Zeynep Karahan Uslu
Aral›k 2010
TOBB ETÜ Görsel ‹letiflim Tasar›m› Bölüm Baflkan›
8
KAYNAKÇA
Doytcheva, M. (2009). Çokkültürlülük. ‹stanbul: ‹letiflim.
Friedman, T. (2005). The world is flat: A Brief history of the twenty-first century.
USA: Farrar, Straus and Giroux.
Hall, S. (2000). The multi-cultural question. Barnor Hesse(Ed.). Un/settled mul ticulturalism: Diasporas, entalgelments, transruptions. London: Zed Books.
Robertson, R. (1992). Social theory and global culture. London: Sage.
Robertson, R. (2009). Globalization and the future of traditional religion. Max L.
Stackhouse ve Peter J. Paris (Ed.). God and globalization: Religion and the po wers of the common life v. 1. (53-68). Harrisburg, Pennsylvania: Trinity Press International.
Rich, A. L. (1973), Interracial communication. NewYork. Harper&Row.
Zeldin, T. (2010), ‹nsanl›¤›n mahrem tarihi, ‹stanbul: Ayr›nt›.
9