Erken Ergenlik (Puberte ) [(Pubertas Praecox)]

Erken Ergenlik [(Pubertas Praecox)]
Uz.Dr.Özay Tiryakioğlu
Endokrinoloji, Metabolizma Hastalıkları ve Diyabet Uzmanı
Ergenlik (Puberte) nedir?
Kızlarda ortalama 10, erkeklerde 11 yaşında hipotalamus-hipofiz-gonad aksının aktivasyonu
ile artan seks steroidlerinin (erkekte: testosteron, kızlarda östrojen baskındır) etkisi ile
ergenlik (puberte) başlar. Pubertede kızlarda göğüs dokusunda büyüme (telarş), erkeklerde
testis volümünde artış ilk bulgulardandır. Kızlarda gögüs dokusundaki büyümeyi pubik ve
aksiler kıllanma (adrenarş) ve ilk adet kanaması (menarş ) izler. Erkek çocuklarda testis
volümündeki artış sonrası pubik , aksiler kıllanma ve penis büyümesi olur. Pubertede ayrıca,
artan seks steroıdlerin etkisi ile büyüme hormonu (Growth Hormon) salınımındaki artış
sonucu boy uzaması hızlanır. Kızlarda pubertenin başlangıç dönemlerinde daha fazla olmak
üzere büyüme hızı 8 cm/yıldır. Menarş sonrası yani puberte bulguları tamamen başlayıp ilk
adet kanaması geliştiğinde büyüme potansiyeli azalır (uzama yavaşlar) ve ortalama 5-6 cm (310 cm) boy uzar. Erkeklerde boy uzaması pubertenin daha geç dönemlerinde belirginleşir.
Büyüme hızı 9-10 cm/yıldır. Pubertal sürecin üç dört yılda tamamlanmasından sonra nihai
erişkin boy kazanılır.
Erken Puberte (Pubertas Praecox) nedir?
Ergenlik çağından evvel genital organlarda ve seks karakterlerinde erken bir gelişme meydana
gelirse ‘erken puberte’ veya ‘pubertas praecox’ olarak adlandırılır. Genel olarak bu terim
erkek çocuklarda 9, kız çocuklarında ise 8 yaşından önce ergenlik belirtileri başladığında
kullanılır.
Belirtiler nelerdir?
Erkek çocuklarda erken püberte, sakal çıkması, penis ve testislerin büyümesi, sesin
kalınlaşması şeklinde belirir. Gelişme önceleri hızlı olduğundan yaşıtlarından iri gösterirler.
Ancak kemiklerdeki büyüme kıkırdakları (epifiz) erken gelişip kapandığından,sonraları
gelişemeleri yavaşlar, boyları kısa kalabilir. Bu çocukların serumlarında bazı hormonların
(LH, FSH ve testosteron) zamanından önce artmış olduğu tesbit edilir. Kızlarda ise erken
pübertenin en tipik belirtisi göğüs gelişimi (telarş) ve âdetlerin erken başlamasıdır (menarş).
Bu kızlarda, gerek boy ve gerekse ağırlık bakımından belirgin bir gelişme görülür. Genital
organlar, çocuk karakterini kaybederler ve erişkin bir kadınınkine benzer duruma gelirler.
Memeler büyür, pubiste kıllanma olur. Ancak bütün bu cinsel gelişmeye rağmen psişik durum
yaşıtları ile aynı seviyededir. Boy uzaması erkenden sonlanabileceği için özelikle kız
çocuklarında adet kanaması başlamadan müdehale edilmesi çok önemlidir. Erken başlayan
adet kanamaları buna henüz hazır olmayan çocukta psişik sorunları da beraberinde
getirecektir.
Nedenler nelerdir?
Bu çocukların bir kısmında organik bozukluklar vardır.Beyin tümörleri-iltihapları,kafa
travmaları, çeşitli ilaçlar ve hormon preparatları (özellikle besinler (sebzeler, meyveler,
yumurta üretiminde ve besicilikte bilinçsizce kullanılmış olan preparatlar), yumurtalık tümörleri, böbreküstü bezi ve hipofiz tümörlerinde meydana gelen bu durum bazı vakalarda
sebebi bilinmeden ortaya çıkabilir (İdyopatik Pubertas Praecox).
Erken puberte şikayeti olan genç kızların %80’i bilinmeyen nedenlere (idyopatik) bağlıdır.
Burada ailevi bir faktör-eğilim söz konusu olabilir. Yavaş gelişen beyindeki bir lezyonu ayırt
edebilmek için bu genç kızlar uzun süre izlenmelidir.Yeni bir araştırmaya göre, fazla kilolu
veya obez kız çocukları yaşıtlarına nazaran daha erken adet görmektedirler. Araştırma ile,
çocukluk çağındaki obezitenin hem erken puberte, hem de ileride yaşanacak kilo sorunlarında
risk faktörü olduğu belirlenmiştir. Erişkin çağda obezite sorunu ise çok iyi bilindiği gibi şeker
hastalığı (diyabet) ve kardiyovasküler hastalıklar, bazı tümörler (gastrointestinal, meme,
rahim..) açısından riski artırmaktadır. Diğer bir konu ise obez olup buna bağlı olarak erken
puberteye giren kız çocuklarının erken menopoza girmesi , bunun sonucunda osteoporoz, kalp
damar ve beynin dejeneratif hastalıkları gibi hastalıklara yakalanma risklerinin arttığıdır.
Ayrıca erkek çocuklarında da benzer durumun geçerli olduğu, ancak onlarda cinsel
olgunluğun adet görme gibi belirgin bir göstergesi olmadığından araştırma yapmanın güç
olduğu vurgulanmıştır. Özetle; dengesiz beslenme ve hareketsizlik sonucu ideal kilo üzerinde
büyüme-gelişme çağında bulunuyor olmak, erken puberteyi davet edebilir.
Tanı nasıl konur?
Teşhisi oldukça kolaydır. Yaşla uygun olmayan cinsel gelişme akla derhal erken puberteyi
getirir. Teşhisde izlenmesi gereken tanısal basamaklar bireysel yaklaşım farkları gösterse de
şu şekilde olmalıdır:
Tanı basamakları:
-Öykü alınması (aile olgularının sorgulanması, geçmişte geçirilimiş hastalıklar ve beslenme
alışkanlıklarının öğrenilmesi özellikle önemlidir),
-Fizik muayene yapılması (özellikle genital organ, sekonder seks karakter gelişiminin, normal
büyümenin incelenmesi, gereğinde kemik yaşı tayini),
-Puberte hormonları ve seks hormonlarının ölçülmesi (FSH, LH, E2, Testosteron, gereğinde
LHRH Uyarı testi..)
-Pelvis+Adrenal bez Ultrasonografisi (erkek çocuklarda Testis USG).
-Hipofiz-Hipotalamus Manyetik Rezonans (MR) görüntülemesi
Tedavi:
Tamamen nedene yöneliktir. Ayrıca psişik yönden yardımcı olunması unutulmamalıdır.
Santral erken pubertede (hipotalamus-hipofiz hastalıkları-santral idyopatik erken puberte
olguları..) GnRH analogları normal puberte başlama yaşına kadar (Kızlarda kemik yaşı 1010.5, erkeklerde 11.5-12.5 yaş) uygulanıp puberte duraklatılabilmektedir. Periferal erken
pubertede tedavi nedene yöneliktir, GnRH analoglarının tedavide yeri yoktur. Böylece seks
steroidlerinin azalması ve büyümenin normale dönmesi ve devamlılığı sağlanır. Aromatoz
inhibitörleride bazı olgularda östrojen sentezini inhibe etmek için kullanılır. Medroksi
progesteron da tedavide bazı olgularda kullanılabilir. Santral puberteye dönüşenlerde GnRH
analogları tedaviye eklenebilir.
Bu konuda özellikle bir çocuk endokrinoloğunun yardımını almak en doğru seçenektir.