TÜRKİYE`DE HEMŞİRELİK :

Transkript

TÜRKİYE'DE HEMŞİRELİK :
TEMEL MESLEKİ EĞİTİM İLE İNSANGÜCÜ'NE
İLİŞKİN
SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Mayıs 2001
Ankara
1
TÜRKİYE'DE HEMŞİRELİK:
TEMEL MESLEKİ EĞİTİM İLE İNSANGÜCÜ'NE İLİŞKİN SORUNLAR
VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Raporun Hazırlanma Gerekçesi
Bu Rapor 09.11.2000 Tarih ve 26170 Sayılı YÖK Başkanlığı'nın İstek
Yazısı Üzerine YÖK Tarafından Oluşturulan Bir Komisyonca Hazırlanmıştır.
Raporun Sunulduğu Makam ve Tarih
Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı
24 Mayıs 2001
Raporu Hazırlayanlar
ÜLKER
BULDUKOĞLU
AKSAYAN
ATALAY
KOCAMAN
OKTAY
PEKTEKİN
Saadet
Kadriye
Seçil
Meliha
Gülseren
Sevgi
Çaylan
2
Prof.Dr.
Doç.Dr.
Prof.Dr.
Prof.Dr.
Prof.Dr.
Prof.Dr.
Prof.Dr.
(Komisyon Başkanı)
(Raportör)
Mayıs 2001
Ankara
İÇİNDEKİLER
III
KISALTMALAR
...................................................
VII
TABLOLAR
...................................................
VIII
ŞEKİLLER
...................................................
IX
....................................................
1
1.1. ÇALIŞMAYA YOL AÇAN SORUNLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sağlık Bakanlığı’nın İddiaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sağlık Bakanlığı’nın Hemşirelik Anlayışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
2
3
1.2. ÇELİŞİK DURUMLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temel Hemşirelik Eğitimiyle İlgili Olarak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hemşire Sayılarıyla İlgili Olarak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
5
5
1.3. ÇALIŞMANIN AMACI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
1. GİRİŞ
2. YÖNTEM
....................................................
2.1.Hemşire İnsangücü Durumunun Saptanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.Yüksekokulların Durumunun Saptanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
9
9
3. TÜRKİYE’DE
HEMŞİRE
/
SAĞLIK
MEMURU
VE
EBE
İNSANGÜCÜNÜN ARZ, İHTİYAÇ VE İSTİHDAM DURUMUNA
İLİŞKİN BULGULAR VE TARTIŞMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
3.1. Hemşire / Sağlık Memuru ve Ebe (H/SM-E) Arzı (Mevcut Sayısal
Durum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
3.2. Sağlık İnsangücü Planlama Yaklaşımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
3.2.1. Nüfusa Göre Gereken Hemşire/Sağlık Memuru ve Ebe Sayıları
3.2.2. Hekim Sayısına Göre Gereken Hemşire/Sağlık Memuru Sayısı
3.2.3. Sağlık Bakanlığı 1995 Kadro Kıstasları Yönetmeliği ve 1999
Yılı Kadro ve Fiili Yatak Sayılarına Göre Gereken
Hemşire/sağlık Memuru ve Ebe Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
15
3
17
3.3. Hemşire / Sağlık Memuru ve Ebe İstihdamı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
İÇİNDEKİLER
IV
4. SAĞLIK
YÜKSEKOKULLARI
VE
HEMŞİRELİK
YÜKSEKOKULLARININ DEĞERLENDİRİLMESİNE
İLİŞKİN
BULGULAR VE TARTIŞMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. SAĞLIK YÜKSEKOKULLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A. Fiziksel Alt Yapı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Binaların Mevcut Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Yerleşim Yeri, Eğitime Başlama Tarihi ve Bölüm Sayıları . . . . . . . . .
Bütçe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fizik ve Sosyal Olanaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Öğrenciler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Eğiticiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Eğitim Araçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Kütüphane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Bilgisayar Donanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Mesleksel Beceri Laboratuarı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Temel Tıp Laboratuarları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
32
32
32
33
33
34
34
34
34
35
35
35
35
B. Yönetici Profili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
Yüksekokul Müdürleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Müdür Yardımcıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
İdari Personel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
37
37
C. Eğitici Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
Eğitici Sayıları ve Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Toplam Eğitici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hemşire Eğitici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Protokolle Devredilen SML öğretmenlerinin Eğitime Katkısı . . . . . . .
Eğiticilerin Lisansüstü Eğitim Olanakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
37
37
39
39
D. Öğrenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
Öğrenci Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SYO. Öğrencilerinin Mezun Oldukları Lise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontenjan-Kayıt-Ayrılma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
İstenen Öğrenci Kontenjanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mezun Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Başarı Oranı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
40
40
40
40
41
4
V
İÇİNDEKİLER
E. Uygulama Alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
Hemşirelik / Sağlık Memurluğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ebelik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
41
F. Sağlık Yüksekokullarında Yaşanan Güçlükler ve Bu Okulların
Çözüm Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
G. Mevcut Sağlık Yüksekokullarının Türkiye Koşulları Dikkate
Alınarak Hazırlanan Minimum Ölçütlere Göre Sınıflandırılması
42
4.2 HEMŞİRELİK YÜKSEKOKULLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
44
A. Fiziksel Alt Yapı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
Eğitime Başlanan Yıl, Bina ve Bütçe Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fizik ve Sosyal Olanaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eğitim Araçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kütüphane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bilgisayar Donanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mesleksel Beceri Laboratuarı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temel Tıp Laboratuarları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
45
45
46
46
46
46
B. Yönetici Profili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
C. Eğitici Durumu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
Eğitici-Öğrenci Oranları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
D. Öğrenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
Öğrenci Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Öğrencilerin Mezun Oldukları Liseler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mezun Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontenjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48
48
48
49
E. HYO Yöneticilerinin Kısa Vadeli Planları . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
49
İÇİNDEKİLER
VI
5. SONUÇLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. Hemşire / Sağlık Memuru ve Ebe İnsangücü ile İlgili Sonuçlar . . . . . .
5.2. Sağlık Yüksekokulları ve Hemşirelik Yüksekokulları ile İlgili
Sonuçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
SAĞLIK YÜKSEKOKULLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
Genel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Yönetim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Öğretim Elemanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Öğrenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Uygulama Alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
51
51
52
52
HEMŞİRELİK YÜKSEKOKULLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
Genel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Yönetici-Eğitici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Öğrenci ve Mezun Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
52
53
6. ÖNERİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54
6.1. Sağlık Yüksekokullarındaki Eğitimin Yeniden Yapılandırılması ile İlgili
Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
54
6.2. Diğer İyileştirme Önerileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
56
7. KAYNAKLAR VE YARARLANILACAK DİĞER KAYNAKLAR. . . . . . . . .
59
EKLER
...............................................
EK I : Ek Tablolar (Hemşire/Sağlık Memuru-Ebe İnsangücü ve Sağlık
Yüksekokulları ile İlgili Tablolar) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
EK II : Sağlık Yüksekokullarında Yaşanan Güçlükler ve Bu Okulların
Çözüm Önerileri
.........................................
EK III: Sağlık Yüksekokulları Alt ve Üst Yapı Değerlendirme Soru Formu .
EK IV: Hemşirelik Yüksekokulları Alt ve Üst Yapı Değerlendirme Soru
6
50
51
X
Formu .
İÇİNDEKİLER
VII
KISALTMALAR
DPT
: Devlet Planlama Teşkilatı
FTR
: Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu
H/SM-E : Hemşire / Sağlık Memuru – Ebe
HYO
SB
: Hemşirelik Yüksekokulu
: Sağlık Bakanlığı
SHMYO : Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
SML
: Sağlık Meslek Lisesi
SYO
: Sağlık Yüksekokulu
YÖK
: Yükseköğretim Kurulu
YSŞ
: Yüksek Sağlık Şurası
7
İÇİNDEKİLER
VIII
TABLOLAR
Tablo 3.1: Türkiye Genelinde Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayılarının Yıllara
Göre Dağılımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
Tablo 3.2: Sağlık Bakanlığı Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayılarının Yıllara
Göre Dağılımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
Tablo 3.3: Türkiye Nüfus Projeksiyonuna Göre Hemşire / Sağlık Memuru – Ebe
Sayısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
Tablo 3.4: Nüfus Projeksiyonuna Göre 2001-2005 Yılları Arasında Yetiştirilmesi
Gereken Hemşire (Hemşire/Sağlık Memuru) Sayılarının
Yıllara Göre Dağılımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
Tablo 3.5: DPT Tahminlerine Göre Hesaplanan Hemşire (Hemşire /
Sağlık Memuru) Açığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
Tablo 3.6.a: S.B.1995 Kadro Kıstasları Yönetmeliği ve 1999 Yılı Fiili Yatak
Sayılarına Göre, Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Gereken Hemşire,
Sağlık Memuru ve Ebe Sayıları ile Mevcut Sayıların Karşılaştırılması .
19
Tablo 3.6.b: Kadro Kıstasları (1995) ve Fiili Yatak Sayısına Göre, Sağlık
Bakanlığı (1999) ve Türkiye Genelinde (1998) Hemşire - Sağlık
Memuru ve Ebe Açığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
Tablo 3.7:
Türkiye Genelinde Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayılarının
Yıllara Göre Dağılımı ve Yıllara Göre Personel Sayısındaki
Değişiklikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 3.8: Sağlık Bakanlığı Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayılarının Yıllara
Göre Dağılımı ve Personel Sayısındaki Değişiklikler
Dağılımı ve Yıllık Personel Değişimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
23
Tablo 3.9: Sağlık Bakanlığı Sağlık Meslek Liseleri Mezunları ve Diğer Kurumların
Sağlık Meslek Liseleri 4.sınıf öğrencilerinin Yıllara ve Bölümlere Göre
Dağılımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
Tablo 3.10: Türkiye Genelinde SML Mezunları ve Yıllık Çalışan Sayısı Arasındaki
Farkların Yıllara Göre Dağılımı (Kadroya Atanamadığı Düşünülen
Personel Sayıları). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
Tablo 3.11: Sağlık Bakanlığı Yıllık Çalışan Sayısı ile SML Mezunları Arasındaki
Farkların Yıllara Göre Dağılımı (Kadroya Atanamadığı Düşünülen
8
27
Personel Sayıları). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IX
İÇİNDEKİLER
Tablo 3.12: Türkiye Genelinde Çalışan Sayısı Artışı ile Mezun Sayısı
Karşılaştırmaları (Kadroya Atanamadığı Düşünülen Mezun Sayıları) . .
28
Tablo 3.13: Sağlık Bakanlığı’nda Çalışan Sayısı Artışı ile Mezun Sayısı
Karşılaştırmaları (Kadroya Atanamadığı Düşünülen Mezun Sayıları) . .
29
Tablo 3.14: Türkiye’de (1998) Hekim, Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen
Nüfusun Bölgelere Dağılımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
Tablo 3.15: Türkiye’de (1998) ve Sağlık Bakanlığı’nda (1999) Hekim, Hemşire,
Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen Nüfusun Üç Büyük İle Göre
Dağılımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen Nüfusun OHAL Kapsamındaki İllere
Göre Dağılımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen Nüfusun GAP İllerine Göre
Dağılımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen Nüfusun Kalkınmada Öncelikli İllere
Göre Dağılımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
ŞEKİLLER
Şekil 1
: Finansal Kısıtlılıklar Dikkate Alınarak Sağlık İnsangücü İhtiyacının
Belirlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
12
İÇİNDEKİLER
X
EKLER
EK I : Ek Tablolar
Ek Tablo 1: Sağlık Meslek Lisesi Sağlık Memurluğu ve Diğer Teknisyen Grubu
Mezunlarının Yıllara Göre Dağılımı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ek Tablo 2: Sağlık Bakanlığı Yataksız Sağlık Kuruluşları Hemşire, Sağlık
Memuru (Toplum Sağlığı ) ve Ebe Standart Kadroları . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.1. Sağlık Yüksekokulları Binalarının Mevcut Durumları . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.2. Sağlık Yüksekokulları Yerleşim Yeri, Eğitime Başlama Tarihleri ve
Bölüm Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.3. Sağlık Yüksekokulları Bütçe Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.4. Sağlık Yüksekokulu Öğrencileri İçin Fizik ve Sosyal Olanaklar . . . . . . .
Tablo 4.5. Sağlık Yüksekokulu Eğiticileri İçin Fizik ve Sosyal Olanaklar . . . . . . . .
Tablo 4.6. Sağlık Yüksekokulları Eğitim Araçları ve İletişim Olanakları Yeterlilik
Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.7. Sağlık Yüksekokulları Kütüphane Olanakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.8. Sağlık Yüksekokulları Bilgisayar Olanakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.9. Sağlık Yüksekokulları Mesleksel Beceri Dersliği Yeterlilik Durumu ve
Maket Sayısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.10. Sağlık Yüksekokulları Temel Tıp Laboratuarlarının Yeterlilik Durumu .
Tablo 4.11. Sağlık Yüksekokulları Müdürlerinin Unvan, Meslek, Kadro ve Görev
Süreleri . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.12. Sağlık Yüksekokulları Müdür Yardımcıları Unvan, Meslek, Kadro ve
Görev Süreleri .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.13. Sağlık Yüksekokulları İdari Personel Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.14. Sağlık Yüksekokulları Hemşire ve Diğer Eğiticilerin Unvanlarına Göre
Dağılımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.15. Sağlık Yüksekokulları Kadrolu Hemşire Eğiticilerin Eğitim
Düzeylerine Göre Dağılımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
İÇİNDEKİLER
XI
Tablo 4.16. Sağlık Yüksekokulları Toplam Öğrenci ve Bir Hemşire Eğiticiye Düşen
Öğrenci Sayıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.17. Sağlık Yüksekokulları Öğrenci Sayılarının Sınıflara Göre Dağılımı . . . .
Tablo 4.18 A. Sağlık Yüksekokulları Hemşirelik Bölümüne Kayıtlanan Sağlık
Meslek Lisesi Mezunu Öğrencilerin Oranı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.18 B. Sağlık Yüksekokulları Ebelik Bölümüne Kayıtlanan Sağlık Meslek
Lisesi Mezunu Öğrencilerin Oranı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.18 C. SYO Ebelik Bölümüne Kayıtlanan Sağlık Meslek Lisesi
Mezunlarının Oranı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.19. Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Yıllara Göre Kontenjan, Kayıt ve
Ayrılma Durumları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.20. Sağlık Yüksekokulları Bölümlerine Ayrılan YÖK Kontenjanı ve
Yüksekokulların İstediği Kontenjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.21. Sağlık Yüksekokulları 1997 – 2001 Dönemi Mezun/Mezun Olacakların
Sayısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.22. Sağlık Yüksekokulları Uygulama Alanlarının Durumu . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.23. Sağlık Yüksekokullarının Bazı Ölçütlere Göre Değerlendirilmesi . . . . .
Tablo 4.24. Hemşirelik Yüksekokulları Eğitime Başladıkları Yıl ve Binaların
Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.25 A. Hemşirelik Yüksekokullarının Eğitici İçin Fizik ve Sosyal Olanakları
Tablo 4.25 B. Hemşirelik Yüksekokullarının Öğrenci İçin Fizik ve Sosyal
Olanakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.26. Hemşirelik Yüksekokulları Eğitim ve İletişim Araçları Durumu . . . . . . .
Tablo 4.27. Hemşirelik Yüksekokulları Kütüphane Olanakları . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.28. Hemşirelik Yüksekokulları Bilgisayar Sayısı ve Yeterlilik Durumu . . . .
Tablo 4.29. Hemşirelik Yüksekokulları Mesleksel Beceri Laboratuar Olanakları . . .
Tablo 4.30. Hemşirelik Yüksekokulları Temel Tıp Laboratuar Olanakları . . . . . . . . .
11
İÇİNDEKİLER
XII
Tablo 4.31. Hemşirelik Yüksekokulları Yönetici Profili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.32. Hemşirelik Yüksekokulları Mevcut Öğretim Elemanı ve Gereksinim
Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.33. Hemşirelik Yüksekokulları Öğretim Üyelerinin Unvanları ve Uzmanlık
Alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.34. Hemşirelik Yüksekokulları Eğitici Sayıları ve Eğitici-Öğrenci Oranları .
Tablo 4.35. Hemşirelik Yüksekokulları Sınıflara Göre Öğrenci Sayıları . . . . . . . . . .
Tablo 4.36. Hemşirelik Yüksekokulları Öğrencilerinin Mezun Oldukları Okullar ve
SML Mezunlarının Yüzdesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.37. Hemşirelik Yüksekokulları Lisans, Yükseklisans ve Doktora Programı
Mezunu Sayıları (1990-2000). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.38. Hemşirelik Yüksekokulları Mevcut ve İstenen Kontenjanlar . . . . . . . . . .
Tablo 4.39. Hemşirelik Yüksekokulları Yöneticilerinin Fizik Olanaklar ve Eğitimle
İlgili Kısa Vadeli Planları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tablo 4.40. Sağlık Yüksekokulları YÖK Kontenjanları, Önerilen Yapılanma ve
Kontenjanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
1. GİRİŞ
“Türkiye’de Hemşirelik: Mesleki Eğitim ile İnsangücüne Yönelik Sorunlar ve
Çözüm Önerileri” adını taşıyan bu çalışma Yükseköğretim Kurulu
Başkanlığı’nın (YÖK) isteği üzerine yapılmıştır. 09.11.2000 tarih ve 26170
sayılı yazı ile görevlendirdiği Komisyon üyelerine yapılmasını istediği
çalışmayı YÖK şu ifade ile özetlemektedir: “...Sağlık Yüksek Okullarının alt
ve üst yapılarına ilişkin durumlarını ortaya çıkartmak ve Türkiye’nin ihtiyacı
olan hemşire insangücünün yıllara yönelik projeksiyonunu yapmak...”
İstenen çalışma özde insangücü geliştirme çalışması olup, Türkiye’de yalnız
hemşirelik için değil, tüm hizmet sektörlerinde çalışacak insangücü için
yapılması, her yapılanın da belli aralarla, belli ölçütler dahilinde sürekli
değerlendirmeye alınması gereken çalışmalardır. 1960’ların başından itibaren
girdiğimiz planlı kalkınma dönemlerinden ilk kez 6. Plan dönemine rastlayan
bu nitelikteki çalışmalar, geçen 30 yılı aşkın sürede, ne ilgili kurumlar, ne
meslek örgütleri, ne de çalışanları tarafından yapılmamıştır. 1. Ulusal Sağlık
Politikası (1992) hedefleri doğrultusunda Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi
Koordinatörlüğü tarafından 1994-95 yılları arasında hemşire, ebe ve hekimleri
de kapsayan iş yüküne dayalı bir çalışma, izlenen yöntem açısından bazı
sorunlar taşımakla beraber hemşirelik için önemli ve yararlanılması gereken,
nitekim bu çalışmada da yararlanılmış olan bir “ilk” çalışmadır. Ancak bu
çalışmada hemşireler yalnızca veri sağlayan insangücü olarak yer almış,
planlamanın teknik çalışmalarında bulunmamışlardır.
Sektörde bu bağlamda, proje dışında bilinen en kapsamlı çalışmalar son 11
yılda Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), YÖK ve Türk Tabipler Birliği
(TTB) tarafından “hekimler” için yapılanlarla sınırlı kalmıştır. Çalışmanın
hekimler için yapılmasının ardındaki temel neden ise, özellikle 1990’lı
yıllardan itibaren Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ile Sağlık Bakanlığı’nın,
Türkiye’nin çok sayıda doktora ihtiyacı olduğunu ileri sürmesi, mevcut tıp
fakültelerindeki kapasitenin yıllık ihtiyacı karşılamaya yetmeyeceği
gerekçesiyle, eğitim-öğretim yönünden alt ve üst yapı sorunları olan tıp
fakültelerinin birden çok sayıda açılması ve buralardan toplum sağlığının
güvenliği adına kaygı uyandıracak nitelikte insangücünün fazla sayıda
yetiştirilmesi ve bu nedenle hekim camiasının buna tepki olarak bu çalışmaları
başlatmasıdır.
YÖK’ün hemşirelik adına böylesi bir çalışma yapılmasını istemesinin ardında
da, Sağlık Bakanlığı’nın Eylül 2000’den itibaren hemşirelik eğitimine yaptığı
amansız müdahale vardır. Bu müdahale, YÖK, meslek mensupları,
uluslararası antlaşmalar, kararlar ve eğilimler bir anda hiçe sayılarak
yapılmıştır. Bu gelişmelerin ayrıntısına metnin takip eden bölümlerinde yer
yer değinilmiştir.
Çok geç kalınmış olmakla birlikte hemşirelik için bu nitelikte bir çalışmanın
ilk kez bizzat hemşireler tarafından yürütülmüş olması çok önemli bir
gelişmedir. Bu çalışma ile birlikte Türkiye’de hemşire insangücü geliştirme
alanında çalışabilecek, konunun öneminin, derinliğinin ve karmaşıklığının
13
farkında olan, nerelerde eksiklikleri olduğunu ve bunu hangi kaynaklarla
tamamlayabileceğini bilen bir kadro oluşmuştur denilebilir.
1.1. ÇALIŞMAYA YOL AÇAN SORUNLAR
•
Sağlık Bakanlığı’nın İddiaları:
20 Ekim 2000 gün ve 212 sayılı Yüksek Sağlık Şura’sında (YSŞ), Mayıs 1995
tarih ve 185/1 sayılı YSŞ kararlarının ve 22.11.1996 tarihli Sağlık Bakanlığı
ile YÖK arasındaki protokolün iptalini isteyen Sağlık Bakanlığı yetkililerinin
özetlenmiş gerekçeleri aşağıda bildirilmiştir:
a. “Hemşirelik, ebelik ve sağlık memurluğu eğitimi, uygulama ve daha ziyade
beceri gerektirir. Diğer taraftan temel eğitimden hemen sonra beceri eğitiminin
daha başarılı sonuç vereceği pedagojik bir gerçektir. Bir başka ifade ile insana
hizmet etme nosyonu belli yaşlarda kazandırılabilir. Bu açıdan bakıldığında
sağlık meslek lisesi uygulaması ülkemiz gerçekleri ile daha bağdaşır
durumdadır.”
b. YÖK, 10.10.1996 tarihli Bakanlar Kurulu kararına göre üniversitelere bağlı 79
binada Sağlık Yüksekokulu açma yetkisini gerektiği gibi kullanmamıştır.
•
Şöyle ki:
Binaların hepsi
kullanılmamıştır.
•
Okullarda yeterli öğretim elemanı yoktur.
•
Okullara ülkenin yıllık hemşire ihtiyacını karşılayacak sayıda öğrenci
alınmamıştır.
•
Ülkenin 100 bin hemşireye daha ihtiyacı vardır. Bebek ve çocukların hala
önlenebilir hastalıklardan ölmeleri, hemşire azlığına bağlıdır.
•
Milli Eğitim Bakanlığı orta öğretim düzeyinde hemşire yetiştirmeye devam
etmektedir. (46)
•
“Bu
durumda
YÖK,
istenilen
nitelik
ve
nicelikte
hemşire
yetiştiremeyeceğinden, bu işi Sağlık Bakanlığı 8+5 modeliyle, çok istenirse
8+6 modeliyle ve yatılı olarak yapmalıdır. Böylece Avrupa Birliği
direktiflerine uyulmuş olunur!! Eğer istenirse bunlara hemşire yardımcısı da
denilebilir!?” (29)
hemşirelik,
ebelik,
sağlık
memurluğu
eğitimi
için
20 Ekim 2000 gün ve 212 sayılı YSŞ’ de biri meslekten olmak üzere iki YÖK
temsilcisinin, TTB ve Türk Eczacılar Birliği Başkanlarının tüm açıklamalarına
rağmen, Mayıs 1995 tarih ve 185/1 sayılı YSŞ kararları, 1997 yılı sonlarına
doğru bu kararların YÖK tarafından uygulanmaya geçirilmeye başlanmasının
üzerinden 3 yıl geçmeden yukarıda bildirilen gerekçelerle iptal edilmiştir. (Bir
önceki Şura üyelerinin ¾’ünü doktor, ¼’ini kimi tıbbi teknolog olan Sağlık
Bakanlığı bürokratları temsil ediyordu. 2000 Şurasında da üyeler farklı
olmakla birlikte kompozisyon aynıydı.)
14
DPT, ihtiyaç duyulan hemşire sayısı yönünden sekizinci beş yıllık kalkınma
planında 100 bin hemşire açığı olduğunu ileri sürerek, iddiasını da, hekim
başına 1.7 hemşire hesabına dayandırarak, Sağlık Bakanlığı’nı
desteklemektedir. Oysa aynı DPT insangücü planlamalarının iş yüküne dayalı
olarak yapılması gereğine altıncı, yedinci plan dönemlerinde olduğu gibi
sekizinci plan döneminde de ısrarla değinmektedir.
•
Sağlık Bakanlığı’nın Hemşirelik Anlayışı:
Hemşirelikle ilgili olarak en son 2000 yılı Eylül ayında ifadesini bulan bu
anlayış üzerinde biraz durmak gerekmektedir. Çünkü bu anlayışa yol açan
temel dinamikler kavranmadan, ortaya çıkartılmadan ve halka ve ilgililere
anlatmadan yol almak pek olası görünmemektedir.
Temel eğitime giriş ve eğitim süresi bir anlamda siyasi dalgalanmalara
bırakılmış, eğitim farkına göre görev, yetki, sorumlulukları belirlenememiş,
mevzuatı değiştirilmemiş bir mesleğin mensupları olarak, bu alabildiğine dar,
darlığı ölçüsünde hem mensupları hem de toplum için olabildiğince tehditkar
ve yıpratıcı olan bu anlayışı kavrayıp doğru geçerli zeminlere oturtmak
doğrultusunda stratejiler geliştirmek, en önde gelen görevlerden birisi
olmalıdır. Çünkü Sağlık Bakanlığı, en üst kurum olarak hemşirelik alanında
yalnızca kendi toplumundaki ileriye yönelik dinamiklere/değişimlere yabancı
kaldığı gibi, bağlı olduğumuz Avrupa Bölgesindeki gelişmelere de takip
ediyor gibi görünmekle beraber bütünüyle yabancı kalmıştır denilebilir.
Örneğin, 2000 Haziranı’nda Münih’te yapılan toplantıya giden ve hemşirelik
adına çok önemli değişimlere işaret eden deklerasyonu bilen Sağlık Bakanlığı
üst düzey yetkilileri, Eylül 2000’de başlayan ve Kasım 2000’de gelişen
söylemleriyle bu düşünceyi bütünüyle doğrulamaktadırlar.
Sağlık Bakanlığı “...İnsana hizmet etme nosyonu belli yaşlarda
kazandırılabileceğinden, hemşirelik de daha ziyade beceriye dayalı bir
hizmet olduğundan, meslek lisesi düzeyi uygulama ülke için daha gerçekçi
olacaktır...” demektedir. Bu ifade, dönem dönem Sağlık Bakanlığı
yetkililerinin halı dokumacılığı, konfeksiyon işçiliği gibi, yararlı, önemli ve
ağırlıklı olarak el becerisi gerektiren işlerle, malzemesi doğrudan insan gibi
karmaşık bir varlık olan - çoğunlukla da sağlığını yitirmiş insan olan - bir
mesleği birbirinden ayırt etmekte zorlandığını göstermektedir. Bu düşünceyi
destekleyen çok uzak sayılamayacak geçmişe ait gelişmelere bakmak yeterli
olacaktır:
Sağlık Bakanlığı 1986 yılında tamamlama programı adı altında lise
mezunlarına meslek edindirme programı (LİMME) açıp önceleri 6 aylık
kurslarla hemşire yetiştirmeyi uygun bulmuştur. Yoğun itirazlarla sonraları
12 aya, daha sonra 18 aya çıkartılan bu programlar, hem mezunlarının
istihdam edilememesi, hem de programın çok kötü yönetilmesi nedeniyle
1990’lı yılların başında kapatılmıştır.
15
Bu tarihten kısa bir süre sonra yine Bakanlık 1989-92 yılları arasında sağlık
meslek liselerinin sayılarını önce 75 iken ve hepsi illerdeyken, 182’si
ilçelerde olmak üzere 281’e çıkarmıştır. Bu sayı 1995’te 326’ya ulaşmıştır.
(Yine bilindiği gibi bu programların en fazla öğrenci alan bölümleri başta
hemşirelik olmak üzere, hemşireliğe eşdeğer olan sağlık memurluğu ve
ebelik programlarıydı. Diğer bölümlere çok az sayıda öğrenci alınıyordu.
Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllıkları incelendiği takdirde bu gerçek
görülebilir. 1992 yılına kadar Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan giriş
sınavları 1992 yılından 2000 yılına kadar merkezi sınav sistemiyle yapılmış
ancak 2000 yılında bu sistem değiştirilmiş, 1992 öncesine dönülmüş, sınav
Sağlık Bakanlığı bünyesinde yapılmıştır. İlan edilen son sınav da Bakanlık
tarafından yapılacaktır. Bu fevkalade anlamlı bir gelişmedir.)
Ancak, bir dönem, hemşire insangücünü, insan sağlığının korunması ve
yükseltilmesi ile sağlığını yitirmiş bireyin sağlığına kavuşturulması yönündeki
eylemlerinde, ki bu eylemlerin adı bakımdır, özerkliğini koruyabilen ve bu
bağlamda yaptıklarının ve yapamadıklarının hesabını verebilecek düzeyde
sorumluluk yüklenebilen; kendi mesleki standartlarını, mesleki ahlak
kurallarını, belirleyebilen ve geliştirebilen; bir birey ve meslek mensubu
olarak kendini geliştirme ihtiyacını sürekli duyumsayan ve bu bağlamda
eleştirel düşünebilen; toplumun insan sağlığı ile ilgili tüm değişimlerini
kavrayabilen ve toplum adına, toplum yararı için bunları yönlendirebilen;
karar mekanizmalarına katılabilen ve kararların oluşumuna yön verebilen ve
araştırma yapabilen bir insangücü olarak gören ve kabul eden Sağlık
Bakanlığı’nın, 1992 yılından başlayarak Ulusal Sağlık Politikası hedefleri
doğrultusunda hemşirelerle birlikte yürüttüğü önemli çalışmaları ve bunları
Mayıs 1995’te 185/1 sayılı YSŞ’ de karara dönüştürerek ardı ardına
uygulamaya koymasını unutmamak, bu yolda nice tehdit ve baskıyı göze alan
değişime açık, çağdaş düşünceli bürokratları da saygıyla anmak gerekir.
ŞİMDİ HEMŞİRELİK, EYLÜL 2000’DEN İTİBAREN TÜM ULUSAL
VE ULUSLARARASI GELİŞMELER GÖZ ARDI EDİLEREK
GERİLEME DÖNEMİNE SOKULMAYA ÇALIŞILMAKTADIR.
Mayıs 1995, YSŞ 185/1 sayılı kararın, Kasım 1996 Bakanlar Kurulu kararının
ve yine Kasım 1996 YÖK ile Sağlık Bakanlığı arasında yapılan protokolü
takiben kararların uygulamaya geçirilmeye başlanmasının üzerinden ki
ağırlıklı olarak 1998 senesidir, henüz 3 yıl bile geçmeden, geriye dönüş
hakkında en ufak bir ipucu Sağlık Bakanı’nın ne Kasım 1999 TBMM Bütçe
Komisyonu konuşmasında, ne de Mayıs 2000 (Sayı 99, yıl 9), Ağustos 2000
(sayı 102, yıl 9) Sağlık Haber Dergisi’nde yayımlanan demeçlerinde vardır.
Bu irade hemşirelikte iki hemşire üniversite öğretim üyesinin de bulunduğu 27
Eylül 2000 Yalova toplantısında dile getirilmiş, hemşirelik camiası bu toplantı
ile ilk kez niyetlerden haberdar olmuş, konu 20 Ekim 2000 tarihli YSŞ’ ye
getirilmiş (bu Şurada Mayıs 1995, 185/1 Şura kararı iptal edilmiştir), ardından
konu 24-26 Kasım 2000 tarihleri arasında yapılan 1. Türk Sağlık Eğitim
Şurasına taşınmış, 03. 01. 2001 tarihli olup konusu “Protokolün İptali”
olarak bildirilen Bakan imzalı Genelge ile yaygınlaşmış, Sağlık Bakanlığı
Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü 2001-2002 eğitim öğretim yılı sağlık meslek
16
lisesi öğrenci seçme-yerleştirme sınav kılavuzunun yayınlanması ile hayata
geçirilmeye başlanmıştır.
1.2. ÇELİŞİK DURUMLAR
Temel hemşirelik eğitimiyle ilgili olarak:
•
Sağlık Bakanlığı, üyesi olduğumuz Avrupa Konseyi’nin hemşirelik
eğitimi ile ilgili antlaşmasına, 1967 yılından sağlık meslek liselerine
öğrenci alınmaması kararının verildiği 1995 yılına kadar hiç
uymamıştır. Yine Bakanlık, 1995 yılı Mayıs ayında toplanan YSŞ’de
hemşirelik, ebelik, sağlık memurluğu eğitimini YÖK’e devrederken,
bunu 3 temel gerekçeye dayandırmıştır:
1) Avrupa Birliği’ne giriş çalışmaları kapsamında hemşirelik
eğitiminin Birlik Direktifleri doğrultusunda düzenlenmesi
gereği. (Burada dikkatlerden kaçan husus, 1967 Avrupa
Konseyi, Hemşirelik Eğitiminde Avrupa Antlaşması’nda
belirtilen hususlarla 1977 tarihli Hemşirelik Eğitimiyle ilgili
Avrupa Birliği Direktiflerinin aynı olduğudur.)
2) Son 10 yılda bütçesi 4.71’den 2.26’ya (2000) düşen Sağlık
Bakanlığı’nın bu sınırlı bütçeyi adı geçen mesleklerin temel
eğitimi gibi işlerde harcamak yerine, asli görevleri için
harcaması gereği.
3) Sağlık meslek liselerinin siyasi hesaplar için kaynak, ideolojik
yuvalanmalar için zemin oluşturması.
•
Sağlık Bakanlığı üst düzey yetkililerinin en son 2000 yılı Haziran
ayında Münih’te yapılan II. Hemşirelik Konferansı’na katıldıkları
bilinmektedir. Bu konferanstan çıkan deklerasyon da ortadayken, aynı
yetkililerin Münih dahil olmak üzere geriye dönük olarak Dünya
Sağlık Asamblelerinde alınan kararları (en son, Mayıs 1996. Mayıs
2001 Dünya Sağlık Asamblesi gündeminde yine hemşirelik vardır.)
dikkate almadan sekiz yıllık temel eğitim üzerine beş yıllık!!! mesleki
eğitimi Bakanlık bünyesinde sürdürmek istemeleri dikkat çekici bir
anlayıştır. Bu anlayış, meslek adına tartışmaya değer bir anlayış
değildir. Ancak olsa olsa bu anlayışa sahip olan “Sağlık Bakanlığı”’nın
tartışmaya açılması yararlı olabilir.
Hemşire sayılarıyla ilgili olarak:
• Türkiye’de son 10 yılda mezun olan hemşire sayılarına bakıldığında,
Sağlık Bakanlığı istatistik yıllıklarında bildirilen hemşire sayılarında
anlamlı bir artış olmadığı, dahası bazı yıllarda azalma olduğu
görülmektedir.
17
•
Bölgeler arasında hemşire, insangücü ve diğer sağlık personeli
yönünden ciddi sayısal farklar vardır. Zorunlu hizmet, mali destek
Doğu ve Güneydoğu’da personel devir hızını düşürememiştir.
•
Farklı gelişme düzeyindeki illerde nüfus/sağlık personeli oranları 1994
yılı itibariyle dramatik farklılıklar göstermektedir. (71)
Gayri-safi yurtiçi hasıla (GSYİH) esas alındığında, daha yoksul
ülkelerde hemşire sayısının nüfusa oranla daha azaldığı görülmektedir.
Burada azlık hemşireye daha az ihtiyaç olmasından değil, mali kaynak
yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. (31)
•
•
Sağlık Bakanlığı Bütçesi, Sağlık Bakanı’nın 2000 yılı bütçe
konuşmasında ifade ettiği gibi personel bütçesi konumuna düşmüştür.
Bütçenin %78’i personel giderleri için harcanmaktadır.
•
Sağlık Bakanlığı’na son 10 yılda giderek azalan sayılarda kadro
ayrılmaktadır. Yaşanan son ekonomik krizle daha ne kadar
ayrılabileceği de belli değildir. Sağlık Bakanlığı kaynaklı bir belgeye
göre yıllar içerisinde kadro bekleyenlerin sayıları giderek
artmaktadır.(44)
•
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında iş bulamayan
hemşireler ya asgari ücretle çalışmakta, ya sözleşme yoluyla düşük
ücretle işe girmekte ve böylece ucuz iş gücüne dönüşerek istismar
edilmekte, ya da iş bulabildiği meslek dışı alanlara kaymaktadır.
•
Sağlık Bakanlığı, sağlık meslek liselerinin Sağlık Memurluğu
Bölümü’nden mezun olan erkekleri “erkek hemşire” olarak
nitelemektedir (48). Çünkü bunların eğitim programları hemşireliğe
eşdeğerdir. Ayrıca, sağlık meslek liselerinin toplum sağlığı yada sağlık
memurluğu bölümüne alınan öğrenci sayısı çevre sağlığı, röntgen,
laboratuar teknisyenliği bölümüne alınanlardan her zaman çok daha
fazla olmuştur.(%86) (Ek Tablo I )Diğer bir deyişle sağlık memuru
kadro unvanı altında yer alan personelin %86’sını toplum sağlığı
bölümü mezunları oluşturmaktadır. Bu, Sağlık Bakanlığı 1999
istatistiklerine göre 35000 erkek hemşire demektir. Ancak ne Sağlık
Bakanlığı ne de DPT bu sayıyı mevcut hemşire sayılarına
katmamaktadır.
•
Avrupa standartlarına göre 283 kişiye bir hemşire düşmesi
gerekmektedir. Ancak bu hesaplama, endüstrileşmiş ülkelerin
üstesinden geleceği bir hesaplamadır. Bu sayı esas alınırsa Türkiye’nin
kuşkusuz hemşire açığı vardır. Ancak, Türkiye varolanı istihdam
edememekte ya da ucuz işgücüne dönüştürmektedir.
Hemşire sayıları etrafında yapılan tüm bu tartışmalar Türkiye’de
hemşireye ihtiyaç olduğu düşüncesini çürütmek ya da geçersiz kılmak
amacıyla yapılmamaktadır. Amaç, her alanda olduğu gibi hemşirelikte de
insangücü yetiştirmenin ekonomiden politikaya kadar olan geniş bir
zeminde, tüm dinamikleri doğru kavramaktan, ülke koşullarını dikkate
18
almaktan ve mesleğin görev, yetki ve sorumluluklarını doğru tespit edip
doğru tanımlamaktan geçtiğine işaret etmektedir.
ÇALIŞMANIN AMACI
Bu çalışmanın ana amacı, beş yıl sonra nitelik ve nicelik yönünden
Türkiye’nin gereksinimlerini karşılayabilecek bir temel eğitim yapısının asgari
ölçülerde ne olması gerektiğine ışık tutmak üzere veri sağlamaktır. Bu nedenle
bu ana amaca hizmet etmek üzere çalışma, aşağıda bildirilen yan amaçlar
doğrultusunda yürütülmüştür:
1.a. Sağlık Yüksekokulları ve Hemşirelik Yüksekokullarının alt ve üst yapı yönünden durumlarını
belirlemek. Buradan elde edilen verilere göre:
b. Belirlenmiş ölçütler dahilinde, bu okulların ne kadarının faaliyetinin durdurulması gerektiğini, ne
kadarının beş yıllık sürede ne tür bir destekle nitelik ve nicelik yönünden ülkenin ihtiyacını
karşılamaya aday olduğunu ve ne kadarının da daha az bir müdahale ile niteliğini koruyabileceğini
ortaya çıkarmaktır.( Burada beş yıllık sürenin neye göre belirlendiğini açıklığa kavuşturmak
gerekmektedir. Yapılan hesaplara göre, bu süre okulların alt yapı sorunlarının çözümlenmesi ve
onun kadar önemli olan öğretim elemanı gereksiniminin karşılanması-en az bilim uzmanlığı
çalışması için-2005 yılına kadar zaman gerektirmektedir)
2.a. Hemşire iş gücünün mevcut durumuna göre, beş yıllık süre içerisinde
Türkiye’nin ihtiyacı olan hemşire sayısını ortaya çıkartmak. (Bu beş yıllık
sürede ihtiyaç karşılanırken, mevcut statü ancak korunabilecektir. Ancak,
kadrolar açılır, açıkta bekleyen yığınlar işe alınabilirse durum biraz daha
iyileşebilir. Büyük bir olasılıkla, hemşireye yine de çok ihtiyaç olabilir.
Ancak beş yıllık süre, okullar için, bu çalışmada bir toparlanma dönemi
olarak kabul edilmiştir.)
b. Elde edilen veriler ışığında, yüksekokulların alması gereken öğrenci
sayısını ortaya koymaktır.
Çalışma ile ilgili olarak çok önemli olduğu düşünülen ve bu nedenle
belirtilmesi gereken birkaç önemli hususa değinmek gerekmektedir:
1. Çalışmanın çok sınırlı bir zaman içinde tamamlanmak zorunda olması.
19
2. Konuyla ilgili veri eksikliğinin ciddi boyutlarda olması. Mevcut veriler
üzerinden yapılan çalışmalarla yeni veriler üretilmesinin çok zaman
alması. SYO ve HYO’ dan verilerin öngörülenden daha geç gelmesi ve
HYO dahil bazı SYO’ dan gelen cevapların kendi içlerinde bir tutarlılık
içermemesi.
3. Hemşire insangücü ihtiyacı belirlenirken, hesaplamaların Türkiye’de çok
kullanılan ve geçerliliği haylice tartışma götüren yaklaşımlar üzerinden
yapılmak zorunda kalınması. Bunlar nüfus/hemşire; hekim/hemşire;
yatak/hemşire oranlarıdır. Çalışmada Sağlık Bakanlığı’nın yatak başına ve
nüfus başına gerekli olan hemşire anlayışıyla oluşturduğu anlaşılan 1995
tarihli Standart Kadro Yönetmeliği’ne göre de, Sekizinci Beş Yıllık
Kalkınma Planı’nda belirtilen arz ve ihtiyaç rakamlarının ardındaki temel
mantık çözümlenmeye çalışılarak da hesaplamalar yapılmıştır. Bunlara
tartışma bölümünde ayrıntılı olarak değinilmiştir.
Bu konuda gerçeğe en yakın sonuçlar, hemşirelerin görev alanlarına giren
işlerin – ülke koşulları ve birey yararı gözetilerek - optimum standartların
belirlenmesi (bu standartlar da gelişme ve araştırmalara açık standartlardır)
ve belirlenen standarttaki işi hangi nitelikteki insangücünün, hangi birim
zamanda yerine getirilebileceğinin hesaplanmasıyla ortaya çıkabilir. Ancak
çok kapsamlı olan böylesi bir çalışma, uzun sürede, çok iyi yetişmiş
insangücü tarafından ve önemli finansal kaynak teminiyle yapılabilir.
Tüm bu nedenlerle yapılan bu çalışma bazı eksiklikler içeriyorsa da bir
başlangıç olarak büyük önem taşıyan ve bu alanda başka çalışmalara
kaynak olabilecek, geliştirilebilecek bir ilk çalışmadır.
Türkiye’de bugün genel çerçevede ülkesini çok iyi tanıyan, özelde ise, başta temel eğitim olmak üzere hemşire insangücü ile
ilgili sorunları ve kaynaklarını bilen, ve çözüm arayışları içerisinde olan bir insangücü vardır. Bu nedenle, bu meslek için
alınacak tüm kararlarda bu insangücünün varlığını kabul ederek ondan yararlanmayı bir ilke haline getirmek gerekmektedir.
20
2. YÖNTEM
Bu çalışmada konular birbiriyle bağlantılı olmakla birlikte, konuların farklılığı
nedeniyle izlenen yöntemler farklı olmuştur.
2.1 Hemşire İnsangücü Durumunun Saptanması
Hemşire insangücü başlığı altında yapılan çalışma, arz, ihtiyaç, istihdam yönünden
değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmelerde mevcut istatistiklerden yararlanılmış ve
izlenen yollar ayrıntılı olarak ilgili tabloların baş taraflarında sunulmuştur.
2.2. Yüksekokulların Durumunun Saptanması
Bu çalışmanın, Hemşirelik Yüksekokulları (HYO) ve Sağlık Yüksekokullarının
(SYO) alt ve üst yapılarını belirlemek üzere planlanan bölümünde, bu okulların
tümünün araştırma kapsamına alınması planlanmıştır. Toplam 72 SYO’nun 71’i
devlet üniversitesine bağlı ve Sağlık Bakanlığı ile yapılan protokolle açılan, biri (1)
vakıf üniversitesine bağlı yüksekokuldur. Toplam 13 HYO’nun 9’u devlet
üniversitesine, 4’ü vakıf üniversitesine bağlıdır. SYO’nın tümü (72), HYO’nın 11’i (9
devlet, 2 vakıf) araştırma kapsamına alınmıştır.
Araştırma verilerini toplamak için kullanılan 15 sayfalık anketin ana başlıkları şunlardır (Ek III, Ek
IV): Yüksekokul binalarının durumu ve yerleşim yerleri; eğitici ve öğrenciler için fiziksel ve sosyal
olanaklar; yönetici özellikleri; eğiticilerin sayıları ve eğitim durumları; öğrenci ve mezun sayıları,
ayrılma oranları, sağlık meslek lisesi çıkışlı öğrenci sayıları; uygulama alanlarının durumu ile HYO
için lisans üstü programlardan mezun olan öğrenci sayıları ve düşünülen kontenjanlar sorulmuştur.
Anketler, Tıp - Sağlık Bilimleri Eğitim Konseyi Başkanı ve Trakya Üniversitesi
Rektörü Prof.Dr.Osman İnci tarafından üniversite rektörlüklerine 15.01.2001 tarihinde
postalanmıştır. Anketlerin, 25.01.2001 tarihine kadar geri gönderilmesi belirtilmesine
karşın geri dönüşlerin tamamlanması 05.04.2001 tarihine kadar uzamıştır. Veri
toplama sürecini hızlandırmak amacıyla anketlerin elektronik posta ya da faks
aracılığıyla gidiş ve dönüşü sırasında bazı sayfalarda kayıplar olmuştur. Bazı
yüksekokulların tüm soruları yanıtlamaması, bazı verilerin üniversitelerin merkezi
bürolarında olması nedeniyle yanıtlanmayan sorular olmuştur. Bu nedenle, bazı
tablolar eksik verilerle hazırlanmıştır.
Araştırmanın takvimi aşağıda sunulmuştur:
Planlama ve anket formlarının hazırlanması : 12 Aralık 2000 - 12 Ocak
Anketlerin postalanması ve geri dönüşü
: 15 Ocak 2001 - 5 Nisan
Verilerin değerlendirilmesi
: 1 Şubat 2001 - 5 Nisan
Raporun hazırlanması
: 5 Nisan 2001 - 15 Mayıs
21
2001
2001
2001
2001
3. TÜRKİYE’DE HEMŞİRE/SAĞLIK MEMURU ve EBE İNSANGÜCÜNÜN
ARZ, İHTİYAÇ ve İSTİHDAM DURUMUNA İLİŞKİN
BULGULAR ve TARTIŞMA
3.1. Hemşire/Sağlık Memuru ve Ebe (H/SM-E) Arzı
(Mevcut Sayısal Durum)
Giriş bölümünde de sözedildiği gibi, Sağlık Bakanlığı DPT’nin tahminleri
doğrultusunda Türkiye’nin 2000 yılı itibariyle 100.000 hemşire açığı olduğunu ileri
sürmektedir. Bu iddianın doğru olup olmadığının anlaşılması ve konu ile ilgili
tartışmaların yapılabilmesi için, çalışmanın temel amacı doğrultusunda öncelikle
hemşire/sağlık memuru - ebe insangücünün (H/SM-E) mevcut durumunun ortaya
çıkarılması gerekmiştir.
Sağlık insangücü geliştirme çalışmalarının ilk aşamasını sağlık insangücünün mevcut
durumunun değerlendirilmesi, mevcut insangücünün sayı ve nitelik açısından
tanınması oluşturmaktadır (83). Bu görüşten hareketle ilerideki tartışmalara temel
oluşturmak üzere Türkiye’deki mevcut H/SM-E’nin sayısal durumu Tablo 3.1 ve
Tablo 3.2’de verilmiştir.
Tablo 3.1. Türkiye Genelinde Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı
Yıllar
Hemşire
1993
1994
1995
1996
1997
1998
54,268
56,250
64,243
64,256
67,265
69,246
Sağlık
Memuru
28,766
30,811
39,342
39,075
39,658
41,461
Ebe
36,263
35,604
39,551
38,945
40,230
41,059
Tablo 3.2. Sağlık Bakanlığı Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı
Yıllar
Hemşire
1993
1994
1995
1996
1997
1998
35,684
35,348
39,250
38,954
40,695
40,578
Sağlık
Memuru
20,032
22,675
26,351
29,852
29,665
30,285
Kaynak: Sağlık İstatistik Yıllıkları (1993-1999)
22
Ebe
32,501
33,038
36,621
36,152
37,361
38,020
3.2. Sağlık İnsangücü Planlama Yaklaşımları:
Sağlık insangücü geliştirmenin önemli ve öncelikli komponenti, insangücü planlamasıdır. Sağlık
insangücü planlamasında farklı yöntemler kullanılmaktadır.
İnsangücü ihtiyacının saptanması, Şekil 1.’de görüldüğü gibi çok karmaşıktır (69).
Ayrıca, Soyer’in ( 60 ) belirttiği gibi, sağlık personeli ihtiyacı yönünden ülkeler veya
toplumlar için verilebilecek standart bir sayı/oran yoktur ve olamaz. Çünkü, bir
toplumda olması gereken sağlık personeli sayısını belirleyen faktörlerin başlıcaları
olan nüfus kompozisyonu, hastalıklar kompozisyonu, toplumun sağlık kültürü ve
sektörün sağlık hizmeti sunma anlayışı gibi faktörler toplumdan topluma farklılık
gösterir. Bu farklılığın doğal sonucu olarak da her toplumun sağlık personeli sayısı
standardı farklı olmak zorundadır.
Bu gerçeklere karşın, bu çalışmada H/SM-E ihtiyacının belirlenmesi için
hesaplamalar Türkiye’de günümüze dek sık kullanılan;
¾ Nüfusa göre (bir H/SM-E’ye düşen nüfus),
¾ Hekim sayısına göre (bir hekime düşen H/SM-E sayısı),
¾ Yatak sayısına göre (belli sayıda kadro yatağı ya da fiili yatağa göre
gereken H/SM-E sayısı)
hesaplama yöntemlerine göre yapılmıştır.
Sözkonusu personelin ihtiyaç durumları ortaya çıkartılırken hemşire olarak hemşire ve
hemşireliğe eşdeğer sağlık memuru sayıları birlikte değerlendirilmiştir (Gerekçe için
bkz. Bölüm 1.2).
23
Mevcut Demograf.
Mevcut Sağlık İht.
Ve Epidem. Özel.
ve talebi
Mevcut sunulan sağlık
hizmetleri
Sağlık Hizm. GSMH
içindeki payı
Mevcut personelin
birbirine oranı
Mevcut personelin
maliyeti
Nüfusun mevcut
sosyo-eko.durumu
GSMH’
daki
değişiklik
Projekte edilmiş
demog. ve epidem.
Sağlığın
GSMH
içindeki
beklenen
payı
Gelecekteki sağlık
ihtiyacı ve talebi
Gelecekte önerilen
sağlık hizmetleri
Nüfusun gelecek
sosyo-eko.durumu
Personel için
ayrılan kaynak
Gelecekte personel.
birbirine oranı
Projekte edilen
personel arzı
Şekil 1. Finansal Kısıtlılıklar Dikkate Alınarak Sağlık İnsangücü İhtiyacının
Belirlenmesi
Kaynak: Türkay,F.,Özcan, S., Taranto, Y ve ark. (1996) İnsangücü Geliştirme (İGG). Sağlık Bakanlığı
Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Döküman no:TSH/İGG/I-05/001. sy.10.
24
3.2.1. Nüfusa Göre Gereken H/SM-E Sayıları
Türkiye’de sağlık insangücü planlaması ve istihdamı pek çok ülkede olduğu gibi,
nüfus oranlarına göre yapılmış (bin nüfusa düşen hekim, hemşire, ebe, vb sayısı gibi)
ve karşılaştırmalarda Avrupa ülkelerinin nüfus/personel oranları kullanılmıştır. Bu
yöntem toplam personel ihtiyacını ve eğitim kurumlarında yetiştirilmesi gereken
personel sayısını saptamak açısından ilk planlama dönemlerinde yararlı olmuşsa da,
tek tek sağlık kurumlarının kadro ihtiyacını belirlemek açısından yetersiz kalmıştır.
Nüfus oranlarına dayalı yöntemde kadro ihtiyacı, personelin uzmanlık dalları ve
hizmet alanları (tedavi hizmeti, temel sağlık hizmeti, vb.) ya da doğrudan tıbbi hizmet
verip vermediği (bazı hekimlerin yalnızca idari hizmetlerde çalışması gibi) gibi
faktörler gözönüne alınmaksızın, toplam personel sayısının nüfusa oranlanması ile
belirlenmektedir. Bu durum, aynı personel/nüfus oranına sahip iki bölgenin,
birbirinden farklı miktar ve çeşitte hizmet almasına yol açabilmektedir (10).
Yöntemin bu sınırlılıkları olmakla birlikte, aşağıda (Tablo 3.3.)Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik
Yıllığı 1999’da belirtilen 1999 yılı nüfusu (65.819.000) başlangıç noktası kabul edilerek , Sağlık
İstatistik Yıllığı 1999’da belirtilen yıllık nüfus artış hızı (%0 15) hesabı ile yapılan Türkiye nüfus
projeksiyonuna göre 2000-2005 yıllarında gereken H/SM-E tahminine ilişkin veriler sunulmaktadır.
Tablo 3.3. Türkiye Nüfus Projeksiyonuna Göre Gereken H/SM-E Sayısı
Hemşire ve Sağlık Nüfus/Hemşire+
Memuru Sayısı
Sağlık Memuru
104.902**
627
Ebe
Sayısı*****
-
Nüfus/
Ebe*****
-
626
-
-
107.632****
630
-
-
68.825.504
109.247****
630
-
-
2003
69.857.887
110.886****
630
-
-
2004
70.905.755
112.549****
630
-
-
2005
71.969.341
114.237****
630
-
-
Yıl
Nüfus*
1999
65.819.000
2000
66.806.285
106.656***
2001
67.808.375
2002
*
1999 yılı nüfusu temel alınarak %0 15 yıllık nüfus artış hızı hesabı ile projeksiyon yapılmıştır.
**
Türkiye genelinde 1999 yılına ait yayınlanan personel istatistikleri olmadığından, 1998 yılı
mevcut personel sayısı 1999 yılı için de aynen kabul edilmiştir. Ayrıca, bu yıla ait sağlık
memuru sayısının (41.461) %86’sı (35.656), hemşireliğe eşdeğer sağlık memuru sayısı olarak
kabul edilerek hesaplama yapılmıştır(Gerekçe için bkz. Bölüm 1.2.)
***
Yukarıda belirtilen sağlık memuru sayısı ile VIII.Beş Yıllık Kalkınma Planı Raporu’nda
belirtilen hemşire arzı (71.000) toplamıdır.
****
VIII.Beş Yıllık Kalkınma Planı Raporu’nda öngörüldüğü anlaşılan nüfus/ personel oranını
(yaklaşık630) korumak üzere hesaplanmıştır.
*****
VIII.Beş Yıllık Kalkınma Planı Raporu’nda ebelere ilişkin bilgi bulunmamaktadır.
25
Tablodan da anlaşıldığı üzere, Sağlık Bakanlığı’nın hemşire açığına ilişkin, DPT’nin
tahminleri doğrultusunda öne sürdüğü iddiaların tartışılması gerekir. Sağlık Bakanlığı
DPT tahminlerine göre 2000 yılında hemşire açığının 100.000 dolayında olduğunu,
2005 yılında açığın daha da artacağını öne sürmektedir. Burada, Sağlık Bakanlığı ve
DPT’nin hemşireliğe eşdeğer program mezunu sağlık memurlarını hemşire olarak
gözönüne almadan öngörüler ileri sürdüğü anlaşılmaktadır. Oysa, hemşire sayısı
olarak tek başına hemşire sayısının değil de, hemşireliğe eşdeğer program mezunu
sağlık memurlarının sayısı ile birlikte değerlendirilmesi gerekir (76).
Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü ve Sağlık Projesi Genel
Koordinatörlüğü raporlarında da bunun böyle olması gerektiğine işaret eden ifadeler
bulunmaktadır (48, 69). Ayrıca, Yüksek Öğretim Kurulu kararına göre, üniversiteler
bünyesindeki SYO’larının sağlık memurluğu bölümünün
müfredat programı,
hemşirelik programına eşdeğer olarak kabul edilmektedir (86)
Bu durumda, Tablo 3.3’de, nüfus projeksiyonuna göre hemşire açığının DPT ve
Sağlık Bakanlığı’nın 2000 yılı için belirttiği şekilde 100.000 olmadığı; 2005 yılı için
ise, hemşire ihtiyacının yine DPT tahminlerine göre belirtildiği üzere 212.800 değil,
114. 237 olacağı görülmektedir.
İnsangücü ihtiyacının hesaplamasında kullanılan bu yöntemin yukarıda belirtilen
sınırlılıkları gözardı edilerek, Tablo 3.3. doğrultusunda her yıl için yetiştirilmesi
gereken hemşire sayıları hesaplanmış ve buna göre Tablo 3.4. oluşturulmuştur.
Tablo 3.4. Nüfus Projeksiyonuna Göre 2001-2005 Yılları Arasında
Yetiştirilmesi Gereken Hemşire (Hemşire/Sağlık Memuru) Sayılarının
Yıllara Göre Dağılımı
Yıl
2001
2002
2003
2004
2005
Toplam
Gerekli Mezun Sayısı*
1054
1744
1770
1796
1823
8187
* Eğitim sırasında %8 kayıp olduğu gözönüne alınarak yapılan hesap sonucu
belirlenen sayıdır.
26
3.2.2. Hekim Sayısına Göre Gereken Hemşire/Sağlık Memuru Sayısı
Devlet Planlama Teşkilatı, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Sağlık İnsangücü
bölümünde belirtilen tahmini hemşire ihtiyacı, hekim sayısına göre gereken hemşire
sayısı gözönünde bulundurularak hesaplanmıştır. Bu nedenle bu çalışmada, ikinci
olarak, hemşire (hemşire ve eşdeğer eğitimden geçen sağlık memuru) sayısını
belirlemek üzere, DPT’nin Raporundaki tahminlerden yararlanılmıştır (VIII. Beş
Yıllık Kalkınma Planı Raporundaki “Sağlık ve Eğitim Alanındaki Personel Arzı ve
İhtiyacı Projeksiyonu”nu gösteren Tablo 18). Türkiye’de arz edilecek hemşire ve
hekim sayılarına bakılarak hemşire/hekim oranı bulunmuştur. İhtiyaç duyulan hekim
ve hemşire sayısına bakarak da istenen hemşire/hekim oranına ulaşmak için gereken
yeni hemşire insangücü (hemşire açığı) hesaplanmıştır.
Tablo 3.5. DPT Tahminlerine Göre Hesaplanan
Hemşire (Hemşire/Sağlık Memuru) Açığı
2000
(Nüfus=66.806.285) *
2005
(Nüfus=71.969.341) *
Arz
İhtiyaç
Arz
İhtiyaç
80.9
97.6
89
121.7
Hemşire
71
172.8
77.1
212.8
Hemşire/Hekim
0.9
1.77
0.86
1.74
Nüfus/Hemşire
940
387
933
338
Hekim
Sağlık M.
35.656**
Hemşire+Sağlık M.
106.656
Nüfus/Hemşire+Sağlık M.
626
Hemşire+Sağlık M./Hekim
1.3
1.77
32.360
39.040
Hemşire+Sağlık M. Açığı
*
**
1.74
Yıllık nüfus artış hızının %015 olduğu gözönüne alınarak yapılan projeksiyon
Tablo 3.3’ün dipnotunda belirtilen 1998 yılına ait sağlık memuru sayısı
VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Raporundaki “Sağlık ve Eğitim Alanındaki Personel Arzı ve İhtiyacı
Projeksiyonu”nu gösteren Tablo 18 doğrultusunda bu çalışmada oluşturulan Tablo 3.5. incelendiğinde;
¾ 2000 yılında arza göre hemşire/hekim oranı 0.9, ihtiyaca göre 1.77’dir. Arza göre
bir hemşireye düşen nüfus 940 kişi, ihtiyaca göre 387 kişi olacaktır.
27
¾ 2005 yılında arza göre hemşire/hekim oranı 0.86, ihtiyaca göre 1.74’dür. Arza
göre bir hemşireye düşecek nüfus 933 kişi, ihtiyaca göre 338 kişi olacaktır.
¾ Bu tahminlere hemşireliğe eşdeğer programdan yetişen mevcut sağlık memurları
dahil edilmemiştir. Hemşire ve eşdeğer eğitimi almış olan sağlık memuru sayısı
birarada değerlendirilerek, bakım verecek insangücünde gerçek sayısal
durum/yetersizlik hesaplanmıştır. Bu durumda 2000 yılında hemşire sayısı ile
sağlık memuru sayısı toplam 106,656 olup; hemşire ve sağlık memuru/hekim
oranı 1.3’e yükselmekte, bir hemşire/sağlık memuruna düşen nüfus ise 626 kişiye
inmektedir.
¾ DPT’nın öngördüğü hemşire/hekim oranı (1.7) ile, mevcut hemşire/hekim oranı
(1.3) arasındaki 0.4’lük fark, 2000 yılında 81,000 olarak belirtilen hekim arzı ile
çarpıldığında bakım verecek insangücü (hemşire ve sağlık memuru) açığının
32,360 olacağı anlaşılmaktadır.
¾ 2005 yılında 89,000 hekim arzı tahmin edildiğine göre, 2000-2005 yılları arasında
hekim sayısında 8000 artış olacaktır. Öngörülen hemşire/hekim oranı (1.7) ile bu
sayı çarpıldığında 2005 yılına kadar 13600 hemşire/sağlık memuru daha
yetiştirilmesi gerekecektir.
Oysa, Türk Tabipler Birliği’nce hazırlanan” Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi 2000”
raporunda belirtildiği üzere, 2000 yılında hekim gereksinimi 70.000 civarında
olacak ve bu durumda yaklaşık olarak 15.000 hekim işsiz kalacaktır. Raporda,
yılda yaklaşık 4500 hekim mezun olduğu, Tıp Fakültesi sayısında son on yıldaki
artışın, ülke gereksinimlerinden çok, siyasi ağırlıklı olduğu ve hekim insangücü
planlamasındaki yanlışlığın göstergesi olduğu belirtilmektedir. Ayrıca, raporun
eki olarak sunulan “TTB’nin 8. Beş Yıllık Kalkınma Raporu-İnsangücü Alt
Komisyonuna Verdiği Rapor” da DPT’nin yıllardır arzın talebi doğuracağı
görüşüyle hekim sayısındaki yetersizliği savunduğu, oysa 2000 yılı itibariyle
80.000’in üzerindeki hekim sayısının yeterli olduğu belirtilmektedir (58).
Türk Tabipler Birliği’nin bu görüşleri doğrultusunda Türkiye’de DPT’nin hekim
ihtiyacı tahminlerinin gerçekci olmayacağı gözönüne alındığında, hemşire-sağlık
memuru /hekim oranına göre yukarıda yapılan hesapların ülke gereksinimlerine
uygunluğu açısından tartışılması gerekmektedir.
Ayrıca, dikkatlerden kaçan diğer bir ilginç durum da şudur:
Taranto ve Özcan’ın (63) Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü bünyesinde ,
Ekim 1995’de rapor ettikleri “SML’lerinin Yüksekokula Dönüştürülmesi ve Bu Okullara Alınacak
Öğrenci Sayılarının Belirlenmesine Yönelik Projeksiyon Çalışmaları”nda 1993 yılı başlangıç
alınarak 20 yıllık projeksiyon yapılmıştır. Bu projeksiyonlar, DSÖ tarafından personel ihtiyacı ve
arzını belirlemek amacıyla geliştirilmiş bir makro modelin bilgisayar yazılımı kullanılarak
hazırlanmıştır. Raporda, 2013 yılında Türkiye’de 139.058 hemşire, 69.265 ebe ve 91.211 sağlık
teknisyeni ihtiyacı olacağı belirtilmiştir.
Buna göre DPT ve SB’nın iddiaları ile Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü çalışma sonuçları
arasında uyumsuzluk vardır.
3.2.3 Sağlık Bakanlığı 1995 Kadro Kıstasları Yönetmeliği ve 1999 Yılı Kadro
28
ve Fiili Yatak Sayılarına Göre Gereken H/SM-E Sayıları
Bu çalışmada üçüncü olarak,
¾
Sağlık Bakanlığı’nın 1995 yılında yayınladığı Kadro Kıstasları Yönetmeliği benimsenerek
tüm illerde SB, SSK, Üniversite ve diğer kamu ve özel kuruluşların kadro yatak sayılarına
göre gereken H/SM-E insangücü sayısı ve,
¾
SB Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı “Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik
Yıllığı- 1999” dan yararlanılarak, yukarıda sayılan kuruluşların yatak kapasitelerinin fiilen
kullanım durumuna göre gereken H/SM-E insangücü sayısı hesaplanmıştır.
¾
Türkiye’de mevcut hemşire/sağlık memuru-ebe insangücü sayısı ile “kadro yatak sayısına
göre gereken insangücü sayısı” ve “fiili yatak sayısına göre gereken insangücü sayısı”nın
karşılaştırılması yapılmıştır. (Tablo 3.6.a ve Tablo 3.6.b)
Çalışmada, sağlık memurlarına ilişkin veriler, Bölüm 1.2’de belirtilen gerekçelerden hareketle
oluşturulmuştur.
Tablo 3.6.a ve Tablo 3.6.b’nin oluşturulmasındaki hesaplamalarda izlenen yollar ve veri kaynakları
aşağıda açıklanmıştır:
¾ Sağlık Bakanlığı yataklı kuruluşlarındaki hemşire, hemşireliğe eşdeğer sağlık
memuru ve ebe insangücü ihtiyacını saptamak üzere; T.C. Sağlık Bakanlığı 1995
Kadro Kıstasları Yönetmeliği esas alınarak, Yataklı Tedavi Kurumları İstatistik
Yıllığı 1999 verilerine göre, devlet hastaneleri, özel dal hastaneleri, eğitim
hastaneleri ve sağlık merkezlerinin (toplam 734 kurum) kadro ve fiili yatak
sayılarına göre her ilde gereken hemşire/sağlık memuru ve ebe sayıları
hesaplanmıştır.
¾ SSK yataklı kuruluşlarındaki insangücüne ilişkin norm kadroların
belirlenmesinde halen T.C. Sağlık Bakanlığı 1995 Kadro Kıstasları
Yönetmeliği’nin esas alındığı belirtildiğinden, aynı şekilde Yataklı Tedavi
Kurumları İstatistik Yıllığı 1999 verileri doğrultusunda SSK hastanelerinin
(n=115) kadro ve fiili yatak sayılarına göre her ilde gereken hemşire, hemşireliğe
eşdeğer sağlık memuru ve ebe insangücü sayısı hesaplanmıştır.
Üniversite (1999 yılında n=42), özel (1999 yılında n=260) ve TCDD, PTT, MEB vb. diğer kamu
hastanelerinin (1999 yılında n=20) norm kadroları için ayrı bir düzenleme olmadığından, bu
kurumlardaki ihtiyacın saptanmasında aynı yönetmelik esas alınarak aynı yol izlenmiştir.
¾ Sağlık Bakanlığı yataksız sağlık kuruluşlarında hemşire, sağlık memuru
(toplum sağlığı) ve ebe insangücü ihtiyacını saptamak üzere (Ek Tablo 2)
aşağıdaki veri kaynaklarından yararlanılmıştır:
İl sağlık müdürlükleri (n=81) için 1995 Kadro Kıstasları Yönetmeliği,
Sağlık ocakları ve sağlık evleri için 1999 yılı itibariyle belirtilen sağlık ocağı,
sağlık evi sayıları ve personel standart kadroları( 42 )
29
Semt poliklinikleri için, 1995 kadro kıstasları yönetmeliği’nde il tipi
polikliniklerdeki standart kadrolar ve Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü
verileri doğrultusunda 2000 yılında faaliyet gösteren toplam 35 kurum,
AÇSAP merkezleri için, AÇSAP Genel Müdürlüğü 2000 yılı verilerine göre
faaliyet gösteren 285, faal olmayan 6 merkez olmakla birlikte, Sağlık
İstatistikleri 1999’a göre belirtilen sayı (288) üzerinden 1995 Kadro Kıstasları
Yönetmeliği’nde illerdeki merkezlerin kadroları ,
Verem savaş dispanserleri için, 1995 Kadro Kıstasları Yönetmeliği’nde
belirtilen tiplerine göre Sağlık İstatistikleri 1999
Sıtma savaş dispanserleri için, 1995 Kadro Kıstasları Yönetmeliği’nde
belirtilen tiplerine ve Sıtma Savaş Daire Başkanlığı 2000 yılı verilerine göre
toplam 38 kurum (10 A tipi, 26 B tipi, 2 Sıtma ve Tropikal Hastalıklar Eğitim
ve Araştırma Merkezi),
Deri-zührevi hastalıklar dispanserleri ile ruh sağlığı dispanserleri için,
1995 Kadro Kıstasları Yönetmeliği ve Sağlık İstatistikleri 1999.
Tablo 3.6.a ve 3.6.b Milli Savunma Bakanlığı’na ait kurumları kapsamamaktadır.
Ayrıca, gerekli verilere ulaşılamadığı için tüm tahminlerde, Özel (Tanı-tedavi merkezleri,
poliklinikler vb.) ve Diğer Kamu’ya ait yataksız sağlık kuruluşları (TCDD dispanserleri vb.) ,
hekim muayenehaneleri, sağlık kabinleri, huzur evleri, iş sağlığı ve okul sağlığı birimleri,
cezaevleri gibi kuruluşlarda çalıştırılması gereken ve mevcut çalışan sayıları hemşire, sağlık
memuru ve ebe insangücü hesabına katılamamıştır.
SSK Genel Müdürlüğü’nden, SSK’ya ait yataksız sağlık
kuruluşlarının
(dispanserler ve sağlık istasyonları) ancak 2001 yılı itibariyle sayılarına ulaşılmış ve bu sayı (473),
SB Kadro Kıstasları Yönetmeliği 1995’e göre bu kuruluşlarda gereken personeli hesaplamada
kullanılmıştır. 1998 yılında bu kuruluşlardaki mevcut personel sayısı elde edilememiştir.
30
Tablo 3.6.a. Sağlık Bakanlığı 1995 Kadro Kıstasları Yönetmeliği ve 1999 Yılı Fiili Yatak Sayılarına Göre, Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Gereken
Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayıları ile Mevcut Sayıların Karşılaştırılması
Kadro Kıstaslarına Göre
İhtiyaç (1995)
Fiili Yatağa Göre İhtiyaç
(1999)
Hem
SM
Ebe
Hem
SM
Ebe
Hem
SM**
Yataklı (n=734)
52,242
2,655
7,133
37,048
2,317
6,111
24,717
***
12,196 -27,525
Yataksız
19,582
15,842
45,244
19,582
15,842 45,244
15,500
***
25,832
Toplam
71,824
18,497
52,377
56,630
18,159 51,355
40,217
25,760
Yataklı (n=115)
16,468
710
1,205
16,108
1,183
8,964
***
1,684
Yatksz(n=473)#
1,139
222
1,139
222
***
***
***
Toplam
17,607
710
1,427
17,247
708
1,405
8,964
2,523
1,684
-8,643
13,589
366
429
13,582
372
422
10,766
2,653
125
-2,823
7,740
926
952
6,761
858
847
3,355
1,083
-4,385
***
***
***
***
***
***
***
***
***
Toplam
7,740
926
952
6,761
858
847
3,355
2,071
1,083
-4,385
Yataklı (n=20)
2,605
118
123
1,808
104
107
5,583
***
147
2,978
***
***
***
***
***
***
***
***
***
2,605
118
123
1,808
104
107
5,583
2,363
147
113,365
20,617
55,308
96,028
68,885
35,656
Kuruluş
Sağlık
Bakanlığı
SSK
Üniversite Yataklı (n=42)
Yataklı (n=260)
Özel
Yataksız***
Diğer
Kamu
Yataksız***
Toplam
TOPLAM
*
**
***
****
#
708
20,201 54,136
Mevcut *
Kadro-Mevcut Farkları
Ebe
Hem
SM
-4,082
38,028 -31,607
Ebe
Hem
5,063
-12,331
SM
7,263
-14,349 -16,413
-19,412
7,601
-13,327
479
-7,144
1,813
257
-8,283
1,815
279
2,287
-304
-2,816
2,281
-297
131
-3,406
131
-3,406
24
3,775
24
3,775
1,145
2,245
501
236
1,213
236
40
2,259
40
41,067 -44,480 15,039 -14,241 -27,143 15,455 -13,069
Mevcut personel sayıları, Sağlık Bakanlığı Personeli için 1999, diğer kurumlar için 1998 verileridir.
Sağlık İstatistiklerinde, her kurum için mevcut sağlık memuru sayılarına ilişkin (Hemşireliğe eşdeğer sağlık memurluğu mezunlarına ilişkin) ayrı veriler bulunmamaktadır.
Mevcut istatistiklerde veri bulunmamaktadır.
Toplam 41461 sağlık memurunun %86'sının hemşireliğe eşdeğer sağlık memurluğu programından mezunu olduğu varsayımı doğrultusunda yapılan hesap
2001 yılı verileri
31
Ebe
6,085
-19,412 -4,082
-7,504
2,978
Fiili-Mevcut Farkları
¾ Sağlık Bakanlığı yataklı tedavi kuruluşlarında kadro kıstaslarına göre; hemşire
sayısında 27.525 eksik, ebe sayısında ise 5.063 fazlalık görülmektedir. Hesaplama
fiili yatak sayısına göre yapıldığında hemşire sayısındaki eksikliğin 12.331’e
düştüğü, ebe sayısındaki fazlalığın ise 6.085’e yükseldiği görülmektedir. Her iki
durumda da yataklı tedavi kurumlarında istihdam edilen ebe fazlalığının dikkat
çeker boyutlarda olduğu görülmektedir.
Bu durum, ebelerin hemşirelikle ilgili görevlerde, hatta hemşirelik kadrolarında
yer aldıklarına ilişkin gerçek yaşamdaki gözlemleri desteklemektedir. Kadro
Kıstasları Yönetmeliği’ne aykırı olarak (örn; bir hastanede 30 ebe kadrosu var
iken, 100 ebenin, çoğunlukla da hemşire kadrosunda görevlendirilmesi vb.)
yapılan uygulamalar, hemşire insangücü mevcut ve ihtiyacının hesaplanmasında
da yanlışlıklara yol açmaktadır. Bu durumun aynı zamanda, ebelerin asıl görev
yapması öngörülen yerlerde rol almayıp, buralarda ebe açığına yol açtığı
görülmektedir. Yataksız kurumlarda görülen açığı buradaki fazlalıktan kapatmak
üzere ebe istihdamında yeni düzenlemelerin yapılması uygun olacaktır.
Sağlık Bakanlığı yataksız kuruluşlarında Kadro Kıstasları Yönetmeliği’ne göre
halen hemşire sayısında 4.082, ebe sayısında ise 19.412 eksik olduğu
saptanmıştır. Ancak ebe açığı olarak görülen bu sayının, yukarıda söz edildiği
üzere yataklı kurumlardaki fiili yatak sayısına göre 6.085 olan fazlalık ile farkı
hesaplanıp, ebe istihdamında gereken düzenlemeler yapıldığı taktirde gerçek ebe
ihtiyacının 13.327’ye düşeceği anlaşılmaktadır.
Kadro kıstaslarına göre Sağlık Bakanlığı’nda sağlık memurları dahil edilmeden
yapılan hesaba göre, hemşire açığı toplam 31.607; ebe açığı toplam 14.349’ dur.
Oysa, fiili yatak sayısına göre toplam 16.413 hemşire ve 13.327 ebe açığı olduğu
görülmektedir.
Bununla birlikte, Sağlık Bakanlığı personeli olarak çalışan 29.954 sağlık
memurunun %86’sının (25.760) hemşireliğe eşdeğer programlarla yetiştiği
verisinden hareketle yapılan hesaplamalara göre, Sağlık Bakanlığı’nda kadro
kıstaslarına göre 7263, fiili yatak sayısına göre ise 7601 sağlık memurunun
fazlalığından söz edilebilir.
Dolayısıyla, hemşire ve eşdeğeri eğitim gördüğü kabul edilen sağlık memuru
toplam mevcudu ile ( 65977) fiili yatak sayısına göre gereken hemşire ve sağlık
memuru toplam sayıları karşılaştırıldığında ( 16.413 hemşire eksiği-7601 sağlık
memuru fazlalığı) gerçek hemşire/sağlık memuru açığının 8812’ye düştüğü
anlaşılmaktadır.
32
¾ SSK’na bağlı yataklı tedavi kuruluşlarında kadro kıstaslarına göre 7.504 hemşire
açığı, 479 ebe fazlalığı olup; fiili yatak sayısına göre hesaplamalarda hemşire
açığının 7.144’e düştüğü, ebe sayısındaki fazlalığın ise 501’e yükseldiği
görülmektedir.
SSK sağlık personeli norm kadrolarına göre 2001 yılı verileri doğrultusunda
SSK’na bağlı yataksız sağlık kuruluşlarında (n=473) gereken hemşire ve ebe
sayıları hesaplandığında, 1139 hemşireye, 222 ebeye ihtiyaç olduğu
görülmektedir. Ancak bu kuruluşlarda 1998 yılında çalışan mevcut personele
ilişkin verilere ulaşılamadığından, SSK bünyesindeki hesaplar yataklı
kuruluşlardaki personel sayıları ile sınırlı kalmış, mevcut eksik ve fazlalıklar her
iki kuruluş (yataklı ve yataksız) açısından toplam olarak hesaplanamamıştır.
Yataksız kuruluşlardaki mevcut hemşire sayısı eklendiğinde SSK kuruluşlarındaki
personel açığı hemşireler için düşebilecektir.
Ayrıca, SSK bünyesinde gereken ve mevcut çalışan sağlık memurlarına ilişkin
herhangi bir veriye de ulaşılamadığından, bu personelin gerek yataklı, gerekse
yataksız SSK kuruluşlarında gereken ve mevcut hemşire sayıları ile birlikte
değerlendirilmesi mümkün olmamıştır.
¾ Üniversite bünyesindeki yataklı sağlık kuruluşlarında (n=42) 1999 yılı itibariyle,
kadro kıstaslarına göre 2823 hemşire, 304 ebe açığı var iken; fiili yatak sayısına
göre 2816 hemşire, 297 ebe açığı olduğu saptanmıştır. Ancak burada personel
gereksiniminin hesabında dikkate alınması gereken konu, üniversite
hastanelerinde gereken personel sayıları (gerek kadro yatak, gerekse fiili yatak
sayılarına göre) hesaplamalarında SB. Kadro Kıstasları Yönetmeliği 1995’in esas
alınmış olmasıdır. Bu nedenle saptanmış olan ebe açığı sayısı, gerçekte üniversite
hastanelerinde çok az sayıda ebe ve sağlık memuru istihdam edildiğinden, gerçek
ihtiyacı yansıtmıyor olabilir.
¾ Özel ve diğer kamuya ait yataksız kuruluşlarına ilişkin veri sınırlılığı ile birlikte;
1999 yılı itibariyle kadro kıstaslarına(1995) göre yapılan hesaplamalarda özel
kurumlarda 4385 hemşire açığı, 131 ebe fazlalığı, diğer kamu kuruluşlarında ise
2978 hemşire ve 24 ebe fazlalığı saptanmıştır. Fiili yatak sayısına göre
hesaplamalarda ise, özel yataklı sağlık kuruluşlarında 3406 hemşire açığı, 236 ebe
fazlalığı ilgi çekicidir. Diğer kamu kuruluşlarında fiili yatak sayısına göre
hesaplamalarda hemşire istihtamında gerekenden 3,775, ebe istihdamında ise
gerekenden 40 fazlalık göze çarpmaktadır.
33
Tablo 3.6.b. Kadro Kıstasları (1995) ve Fiili Yatak Sayısına Göre
Sağlık Bakanlığı (1999) ve Türkiye Genelinde (1998)
Hemşire-Sağlık Memuru ve Ebe Açığı
Hemşire
Sağlık
Memuru
Hemşire ve
Sağlık
Memuru
Toplamı
Ebe
a. Kadro Kıstaslarına Göre İhtiyaç
71,824
18,497
90,321
52,377
b. Fiili Yatak Sayısına Göre İhtiyaç
56,630
18,159
74,789
51,355
c. Mevcut Personel Sayıları
40217
25760
65977
38028
a-c
-31607
7263
-24324
-14349
b-c
-16413
7601
-8812
-13327
a. Kadro Kıstaslarına Göre İhtiyaç
113,365
20,617
133,982
55,308
b. Fiili Yatak Sayısına Göre İhtiyaç
96,028
20,201
116,229
54,136
c. Mevcut Personel Sayıları
68885
35656
104541
41067
a-c
-44,480
15039
-29,441
-14241
b-c
-27143
15455
-11,688
-13069
SAĞLIK BAKANLIĞI
TÜRKİYE GENELİ
Türkiye genelinde toplam sayılara bakıldığında (Tablo 3.6.b) , bazı veri
eksiklikleri olmakla birlikte, hemşire ve sağlık memuru toplam sayısının 104.541
olduğu; bu sayının kadro kıstaslarına göre yapılan hesaplamada 29,441 hemşire
( hemşire/eşdeğeri sağlık memuru) açığını göstermesine karşın, fiili yatak sayısına
göre hesaplamada açığın 11,688’e düştüğü anlaşılmaktadır. Ayrıca, bu hesaplama
yolu ile, Türkiye genelinde fiili yatak sayısına göre 13.069 ebe açığı olduğu
görülmektedir.
Tablo 3.6.a ve 3.6.b’deki veri eksiklikleri, genellikle Sağlık Bakanlığı dışındaki
yataksız kuruluşlarda gereken personel sayıları ve mevcut personel sayılarına
ilişkin olduğundan, hemşire/sağlık memuru ve ebe insangücü açığının, söz konusu
sayılarla birlikte değerlendirildiğinde olumlu yönde değişebileceği – azalabileceği
gözönüne alınmalıdır.
34
3.3. Hemşire / Sağlık Memuru – Ebe İstihdamı
Sağlık Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı’nın tahminlerine dayanarak ileri sürdüğü
sayılarla
tüm mezunların iş bulduğu ve çalışmakta olduğu izlenimini
uyandırmaktadır. Oysa ülkemizde sağlık insangücünü oluşturan diğer meslek
gruplarında olduğu gibi hemşire/sağlık memuru ve ebe istihdamında ciddi sorunlar
yaşanmaktadır. Sağlık Meslek Liselerinde yatılı burslu okuyanlar, 1995 yılına kadar
mezuniyet sonrasında öğrenim süreleri kadar zorunlu hizmetle yükümlüydüler. 1996
Ocak ayından geçerli olmak üzere bu yükümlülük kaldırılmıştır. 1996 yılında Sağlık
Projesi Genel Koordinatörlüğü’nün bir raporunda ( 69 ), bu faktörün de etkisiyle
1994-95 öğretim yılı Sağlık Meslek Lisesi mezunu toplam 7911 sağlık memuru ve
6315 hemşirenin, atamalarının yapılmasını bekledikleri belirtilmektedir.
Bu nedenle çalışmamızda ayrıca “sağlık insangücü geliştirilmesi”nin üçüncü unsuru
olan H/SM-E’ nin istihdam durumu incelenerek, yukarıda sözü edilen çelişki bir kez
daha ortaya konulmuştur.
Öncelikle, 1993-1998 yıllarına ait Sağlık İstatistiklerinden, yıllara göre Türkiye
genelinde ve Sağlık Bakanlığı’nda çalışmakta olan hemşire/sağlık memurları (bölüm
ayrımı olmaksızın) ve ebe sayıları ile yıllık personel sayısı değişiklikleri
hesaplanmıştır (Tablo 3.7 ve Tablo 3.8)
Tablo 3.7. Türkiye Genelinde Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı
ve Yıllara Göre Personel Sayısındaki Değişiklikler
Yıllar
Hemşire
1993
1994
1995
1996
1997
1998
54,268
56,280
64,243
64,526
67,265
69,246
Yıllık
Personel
Değişimi
2012
7963
283
2739
1981
Sağlık
Memuru
28,776
30,811
34,342
39,075
39,658
41,461
Yıllık
Personel
Değişimi
2035
3581
4733
583
1803
Ebe
36,263
35,604
39,551
38,945
40,230
41,059
Yıllık
Personel
Değişimi
-659
3947
-606
1285
829
Tablo 3.8. Sağlık Bakanlığı Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebe Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı ve
Personel Sayısındaki Değişiklikler
Yıllar
Hemşire
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
35,684
35,348
39,250
38,954
40,695
40,578
40,217
Yıllık
Personel
Değişimi
-336
3902
-296
1741
-117
-361
Sağlık
Memuru
22,856
22,678
26,351
29,852
29,665
30,285
29,954
Yıllık
Personel
Değişimi
-178
3673
3501
-187
620
-331
Ebe
32,501
33,038
36,621
36,152
37,361
38,020
38,028
Yıllık
Personel
Değişimi
-1404
3583
-469
1209
659
8
Sonra, 1993-1994 eğitim-öğretim yılından 1997-1998 eğitim-öğretim yılına kadar
Sağlık Meslek Liselerinden her yıl mezun olan hemşire, sağlık memuru ve ebe
insangücü sayıları saptanmıştır (Tablo 3.9). Bu tablo oluşturulurken Sağlık Bakanlığı
dışındaki kurumlara bağlı Sağlık Meslek Liselerinin son sınıf öğrencileri mezunlar
olarak değerlendirilmişlerdir.
35
Tablo 3.9. Sağlık Bakanlığı Sağlık Meslek Liseleri Mezunları ve Diğer Kurumların Sağlık Meslek Liseleri 4. Sınıf Öğrencilerinin
Yıllara ve Bölümlere Göre Dağılımı
SAĞLIK BAKANLIĞI SML. MEZUNLARI
DİĞER KURUMLAR SML 4. SINIF MEVCUTLARI
TOPLAM
Yıllar
Hemşire
S.Memuru
Ebe
Hemşire
S.Memuru
Ebe
Hemşire
S.Memuru
Ebe
993-94
6138
3894
2836
492
0
40
6630
3894
2876
6342
3895
3069
534
0
41
6876
3985
3110
995-96
6884
4518
2144
6884
4518
2144
1996-97
8580
5072
2778
191
0
47
8771
5072
2825
1997-98
5767
3159
1926
161
0
0
5928
3159
1926
TOPLAM
33711
20538
12753
1348
0
28
35059
20538
33419
1994-95
36
Daha sonra ise, yıldan yıla Türkiye’de (1994-1997) ve Sağlık Bakanlığı’nda
(1994 -1998) bu personelin sayısındaki değişiklikler hesaplanmıştır. (Örn; 1995
yılında çalışanların sayısı 1994 yılında çalışanların sayısından çıkartılıp, 1994 yılı
mezun sayıları ile karşılaştırılmıştır). Bu personelin sayısında mezunların sayısı kadar
artış olup olmadığına bakılmıştır. Artış olması, yeni mezunların kadroya atandığı, artış
olmaması ise, mezunların büyük olasılıkla kadroya atanamadığı şeklinde
yorumlanmıştır (Tablo 3.10 ve Tablo 3.11).
Tüm bu değerlendirmelerin kapsamına yalnızca Sağlık Meslek Lisesi mezunları
alınmıştır. Bu yıllar itibariyle Hemşirelik Yüksekokulları mezunları, Sağlık
Yüksekokulları mezunları ve Tamamlama Programı mezunları hesaplamalara katıldığı
takdirde kadroya atanamayan personel sayılarının daha da artacağı açıktır.
37
Tablo 3.10. Türkiye Genelinde SML Mezunları ve Yıllık Çalışan Sayısı Arasındaki Farkların Yıllara Göre Dağılımı
(Kadroya Atanamadığı Düşünülen Personel Sayıları)
Hemşire
Sağlık Memuru
Ebe
Mezun
Yıllık mevcut değişikliği
Fark
Mezun
Fark
Mezun
Fark
1994
6630
7963
1333
3894
3581
-313
2876
3947
1071
1995
6876
283
-6593
3895
4733
838
3110
-606
-3716
1996
6884
2739
-4145
4518
583
-3935
2144
1285
-859
1997
8771
1981
-6790
5072
1803
-3269
2825
829
-1996
TOPLAM
29161
12966
-16195
17379
10700
-6679
10955
5455
-5500
Yıllar
* 1995'de çalışan sayısı ile 1994'de çalışan sayısı arasındaki farkdan başlayarak izleyen yıllara göre çalışan sayıları arasındaki farklar yıllık mevcut değişikliği olarak
hesaplanmıştır.
**1993-94 yılı mezunları ile bir sonraki yılın yıllık mevcut personel değişiklikleri arasındaki farkdan başlayarak izleyen yıllara göre mezun ve yıllık mevcut değişiklikleri
birarada değerlendirilmiş ve yıllara ait kadroya atanamayan toplam personel sayıları hesaplanmıştır.
38
Tablo 3.11. Sağlık Bakanlığı Yıllık Çalışan Sayısı İle SML Mezunları Arasındaki Farkların Yıllara Göre Dağılımı
(Kadroya Atanamadığı Düşünülen Personel Sayıları)
Hemşire
Sağlık Memuru
Ebe
Yıllar
Mezun
Yıllık mevcut değişikliği*
Fark**
Mezun
Fark**
Mezun
Fark**
1994
6630
3902
-2728
3894
3673
-221
2876
3583
707
1995
6876
-296
-7172
3895
3501
-394
3110
-469
-3579
1996
6884
1741
-5143
4518
-187
-4705
2144
1209
-935
1997
8771
-117
-8888
5072
620
-4452
2825
659
-2166
1998
5928
-361
-6289
3159
-331
-3490
1926
8
-1918
TOPLAM
35089
4869
-30220
20538
7276
-13262
12881
4990
-7891
* 1995'de çalışan sayısı ile 1994'de çalışan sayısı arasındaki farkdan başlayarak izleyen yıllara göre çalışan sayıları arasındaki farklar yıllık mevcut değişikliği olarak hesaplanmıştır.
**1993-94 yılı mezunları ile bir sonraki yılın yıllık mevcut personel değişiklikleri arasındaki fakdan başlayarak izleyen yıllara göre mezun ve yıllık mevcut değişiklikleri birarada değerlendirilmiş
ve yıllara ait kadroya atanamayan toplam personel sayıları hesaplanmıştır.
39
Tablo 3.10 ve Tablo 3.11 incelendiğinde, mezun sayılarının çalışabilenler aleyhinde geliştiği
ve işsiz hemşire/sağlık memuru ve ebe sayılarının, daha önce açıklarla ilgili tablolarda
gösterilen toplam sayılara (Tablo 3.5., Tablo 3.6.a. ve Tablo 3.6.b) denk olacak kadar çok
olduğu görülmektedir. Örneğin, 1998 yılı sonu itibarıyla Sağlık Bakanlığı’nda 30.220
hemşire, 13.262 sağlık memuru ve 7.891 ebenin açıkta olduğu görülmektedir (Tablo 3.11).
Benzer kıyaslamalarla, Türkiye geneli ile ilgili Tablo 3.10’a bakıldığında benzer sonuçların
ortaya çıktığı görülmektedir. Bu durum ise, SB ve DPT’nin H/SM-E açığı ile ilgili
iddialarında istihdam sorununu gözardı eden yaklaşımlarını göstermektedir. Ülkemizde son
zamanda yaşanan ekonomik kriz nedeniyle işsizlik sorununun giderek artacağı da dikkate
alınmalıdır.
Ayrı bir değerlendirme yolu olarak da 1994-1998 yılları arasındaki (Tablo 3.7 ve Tablo 3.8
verileri doğrultusunda) 1993-1999 yıllarına ait sağlık istatistiklerinden çalışan sayısı toplam
artışları hesaplanmış ve aynı yıllardaki mezun sayıları ile karşılaştırılarak, Türkiye genelinde
ve SB bünyesinde istihdam edilemediği düşünülen personel sayıları belirlenmiştir. (Tablo
3.12 ve Tablo 3.13)
Tablo 3.12. Türkiye Genelinde Çalışan Sayısı Artışı İle Mezun Sayısı Karşılaştırmaları
(Kadroya Atanamadığı Düşünülen Mezun Sayıları)
Hemşire
Sağlık Memuru
Ebe
Çalışan Sayısı Artışı (1994-98)
12996
10650
5455
Mezun sayısı (1994-98)
Fark (Kadroya atanamadığı düşünülen
mezunlar)
35089
20538
12881
22093
9888
7426
* Türkiye genelindeki durumu yansıtan Tablo 3.10 ile Tablo 3.12 ‘deki farklılıklar, Tablo 3.12’nin 1998 yılını
da içermesinden kaynaklanmaktadır.
i
Tablo 3.13. Sağlık Bakanlığı'nda Çalışan Sayısı Artışı İle Mezun Sayısı Karşılaştırmaları
(Kadroya Atanamadığı Düşünülen Mezun Sayıları)
Hemşire
Sağlık M.
Ebe
Çalışan Sayısı Artışı (1994-98)
5230
7610
4982
Mezun sayısı (1994-98)
Fark (Kadroya atanamadığı düşünülen
mezunlar)
35089
20538
12881
29859
12928
7899
Tablolar incelendiğinde benzer sonuçlara ulaşıldığı açıkça görülmektedir. Bu doğrultuda
istihdam edilemeyenlerin yerleştirilmesi durumunda raporun önceki kısmında saptanan
personel açıklarının daha da düşeceği açıkça görülmektedir.
Türkiye’deki H/SM-E sayıları ile ilgili hesaplar yapılırken gözden kaçırılan önemli bir konu
da ülkemizdeki H/SM-E’nin dağılımındaki dengesizliktir. Çalışmamızda bu konu dikkate
alınmış ve bu insangücününe düşen nüfusların bölgelere ve illere göre dağılımı verilmiştir. Bu
konunun öneminin vurgulanması için ayrıca H/SM-E ile birlikte hekimlerin dağılımı da
verilmiştir. Aşağıdaki tablolar sırasıyla, istihdamla ilgili mevcut durumu göstermektedir
(Tablo 3.14, 3.15, 3.16, 3.
Tablo 3.14. Türkiye’de ( 1998)
Hekim, Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen Nüfusun Bölgelere Dağılımları
Bölge
Marmara
Ege
Akdeniz
İç anadolu
Karadeniz
D. Anadolu
Gd.Anadolu
Hekim
Hemşire
S. Memuru
Ebe
681
686
1016
587
1265
1197
2805
928
782
1051
766
940
853
2152
2178
1483
1602
1084
1303
1430
3313
1829
1176
1230
1559
1297
1435
3668
ii
Tablo 3.15. Türkiye'de (1998) ve Sağlık Bakanlığı'nda (1999)
Hekim, Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen Nüfusun Üç Büyük İle Göre Dağılımları
TÜRKİYE GENELİ (1998)
İl
Hekim
Hemşire Sağlık M.
Ankara
11588
7851
İstanbul
16708
İzmir
7278
SAĞLIK BAKANLIĞI (1999)
Ebe
Hekim
Ebe
4333
2426
4733
3334
2694
2203
9879
3122
3160
6212
3495
1667
2450
5015
2148
2135
3536
2579
1305
2002
Tablo 3.16. Türkiye'de (1998) ve Sağlık Bakanlığı'nda (1999)
Hekim, Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen Nüfusun
OHAL Kapsamındaki İllere Göre Dağılımları
İl
Hekim
Ebe
Hekim
Ebe
Diyarbakır
854
1270
630
550
492
672
512
567
Hakkari
60
141
88
74
80
120
76
78
Tunceli
88
191
146
195
107
154
105
186
Van
443
608
261
227
254
349
199
257
Şırnak
92
163
87
101
119
139
79
104
Tablo 3.17. Türkiye'de(1998) ve Sağlık Bakanlığı'nda (1999)
Hekim, Hemşire, Sağlık Memuru ve Ebelere Düşen Nüfusun GAP İllerine Göre Dağılımları
İl
Hekim
Ebe
Hekim
Ebe
Adıyaman
251
408
341
295
264
373
319
316
Diyarbakır
854
1270
630
550
492
672
512
567
Gaziantep
788
787
430
431
498
456
321
395
Mardin
228
390
216
194
269
335
200
226
Siirt
99
193
139
108
117
157
117
122
Ş.Urfa
506
607
390
284
415
406
307
303
Batman
136
202
199
158
141
148
170
156
Şırnak
92
163
87
101
119
139
79
104
Kilis
83
98
48
100
97
80
37
87
iii
Tablo 3.18. Türkiye'de (1998) ve Sağlık Bakanlığı'nda (1999) Hekim, Hemşire, Sağlık Memuru ve
Ebelere Düşen Nüfusun Kalkınmada Öncelikli İllere Göre Dağılımları
Hekim Hemşire Sağlık M.
Ebe
Hekim Hemşire Sağlık M.
Ebe
İl
Adıyaman
251
408
341
295
264
373
319
316
Ağrı
117
235
145
139
152
192
136
154
Amasya
198
440
344
340
207
376
325
324
Artvin
177
336
222
300
186
272
208
286
Bingöl
102
231
188
148
130
187
178
153
Bitlis
116
210
108
114
135
161
92
117
Çanakkale
365
660
319
568
316
577
291
552
Çankırı
158
203
260
139
165
200
248
122
Çorum
340
352
387
333
338
289
355
311
Diyarbakır
854
1270
630
550
492
672
512
567
Elazığ
691
704
393
436
392
462
313
427
Erzincan
185
271
227
157
197
222
185
170
Erzurum
887
968
714
363
425
492
576
378
Giresun
284
652
490
502
273
617
475
468
Gümüşhane
121
88
96
106
147
105
94
114
Hakkari
60
141
88
74
80
120
76
78
Kars
151
275
148
282
164
234
132
281
Kastamonu
321
369
339
234
319
318
306
216
Kırşehir
198
181
276
301
190
141
261
274
Malatya
712
970
597
793
412
652
526
728
K.Maraş
479
753
628
654
456
628
591
629
Mardin
228
390
216
194
269
335
200
226
Muş
115
230
137
151
151
193
123
175
Nevşehir
209
224
345
223
194
164
327
211
Niğde
215
244
252
298
199
211
227
283
Ordu
402
751
422
650
409
663
354
650
Rize
246
326
206
235
206
194
188
181
Samsun
1296
1309
966
794
683
819
783
787
Siirt
99
193
139
108
117
157
117
122
Sinop
158
231
251
206
140
202
230
188
Sivas
692
668
458
418
407
409
347
440
Tokat
348
641
557
542
348
559
528
503
Trabzon
1014
1183
867
672
535
770
747
614
Tunceli
88
191
146
195
107
154
105
186
Ş.Urfa
506
607
390
284
415
406
307
303
Van
443
608
261
227
254
349
199
257
Yozgat
304
323
429
312
339
358
420
337
Zonguldak
466
576
247
403
262
289
168
352
Aksaray
239
164
166
144
268
166
141
135
Bayburt
80
70
56
63
86
71
54
60
Karaman
163
150
144
147
175
140
122
136
Kırıkkale
246
282
453
194
210
204
426
175
Batman
136
202
199
158
141
148
170
156
Şırnak
92
163
87
101
119
139
79
104
Bartın
132
177
104
132
121
124
82
117
Ardahan
82
132
81
118
108
123
78
104
Iğdır
85
147
64
166
107
126
56
157
Karabük
192
228
151
183
159
154
118
158
Kilis
83
98
48
100
97
80
37
87
Osmaniye
183
238
299
392
201
237
296
394
iv
4. SAĞLIK YÜKSEKOKULLARI VE HEMŞİRELİK
YÜKSEKOKULLARININ DEĞERLENDİRİLMESİNE İLİŞKİN BULGULAR VE
TARTIŞMA
4.1.SAĞLIK YÜKSEKOKULLARI
Bu bölümde, 72 SYO’dan toplanan veriler “fiziksel alt yapı, yönetici ve eğitici durumu, öğrenci özellikleri,
uygulama alanları, yüksekokullarda yaşanan güçlükler ve öneriler ile SYO’nın bazı evrensel ölçütlere göre
sınıflandırılması” başlıkları altında sunulacaktır. Bölümle ilgili tabloların tümü “ EKLER ” başlığı altında Ek I
:Ek Tablolar’ da verilmiştir. Elde edilen sonuçlar, sağlık personeli eğitimi konusunda benimsenen uluslararası
normlar ışığında ancak ülkemiz gerçeklerini ve yapısal sorunlarını gözardı etmeden tartışılacaktır. Zamanlama
olarak ülkemizin, Avrupa Birliğine hazırlık ve uyum çalışmaları döneminde olması nedeniyle, sağlık personeli
eğitiminde Avrupa Birliği Direktiflerinin öngördüğü minimum standartlar esas alınmıştır ( 66 , 80 ).
Bu bölümün başında açıklama gereksinimi duyulan diğer bir konu sağlık memurluğu eğitimi ile ilgilidir. Tıp ve
Sağlık Bilimleri Eğitim Konseyinde alınan bir kararla hemşirelik ve sağlık memurluğu bölümlerinin eşdeğer
olduğu kabul edilmiştir ve halen bu bölümlerde hemşirelik müfredatı uygulanmaktadır. Eğitim olanakları
yetersiz olan yüksekokullarda bu iki bölümün sınıflarının birleştirilerek eğitim yapıldığı bilinmektedir. Sağlık
Bakanlığından devredilen okulların bir kısmında sağlık memurluğu bölümleri vardır ve bazı yüksekokullar
imzalanan protokole uymak için bu bölümleri açmışlardır. Sayılarının 15 ile sınırlı kalmasının nedeni, yaşanan
bu çelişkidir. Diğer bir anlatımla “sağlık memuru” diye anılan grup aslında “erkek hemşire”dir. Ülkemizde erkek
öğrenci alan Hemşirelik Yüksekokulları ve Sağlık Yüksekokulları olmasına karşın, erkeklerin hemşire olması
konusunda var olan kültürel engellerin bu yapılanmayı ortaya çıkardığı söylenebilir. Hemşirelikte cinsiyet ayrımı
yaparak Avrupa Birliği normlarına uyum sağlanamayacağı da unutulmamalıdır. Özetlenen bu gerekçelerle, bu
raporda hemşirelik ve sağlık memurluğu eşdeğerliği kabul edilmiş ve “hemşirelik” iki grubu birden tanımlamak
üzere kullanılmıştır.
A.Fiziksel Alt Yapı
Binaların Mevcut Durumu
Sağlık Bakanlığı’ndan protokolle devir alınan toplam 82 meslek lisesi binasının üçü
başlangıçta ve hiç eğitime başlamadan bakanlığa iade edilmiştir. Protokolle devredilen diğer
79 okulun ise 10’u faal durumda değildir. Bunlardan Ağrı, bina onarımını tamamlamış ve
2002 öğretim yılında öğrenci almayı planlamaktadır. Diğer dokuz okul, faal olmaması
nedeniyle araştırma kapsamına alınmamıştır. YÖK’den elde edilen bilgilere göre bu dokuz
okuldan Aydın Söke, Bingöl, Kafkas, Bilecik, Konya Alaşehir ve Ankara Etimesgut’da
meslek lisesi eğitimi devam etmektedir. Gümüşhane ve Rize meslek lisesi binaları ise teslim
alınmamıştır. Zonguldak Karabük binası halen üniversite tarafından kullanılmaktadır.
Bu araştırmada incelenen, devlet üniversitesine bağlı toplam 71 SYO’nun 11’i eğitimlerini
üniversitelerin kendi binalarında sürdürmektedir (Tablo 4.1). Bu okullardan, Sakarya ve Bolu
SYO binaları deprem hasarı nedeniyle Sağlık Bakanlığı’na (SB) iade edilmiştir; Kocaeli,
Eskişehir ve İzmir SYO binaları da halen SB tarafından kullanılmaktadır; Tokat SYO,
binasını Üniversite Hastanesi yapmak üzere, SB ile ikinci bir protokol imzalamıştır; İçel SYO
binası, Üniversite Hastanesi olarak kullanılmaktadır. Erzincan SYO, Valiliğe ait bir binada
v
eğitim yapmaktadır; inşaat halinde olan binayı Sağlık Bakanlığı yüksekokula vermek
istememektedir. Diyarbakır ve Ödemiş’e ait binalar ise, mülkiyetleri farklı olan belediye ve
milli eğitim müdürlüklerine iade edilmiştir.
Tablo 4.1’de sunulduğu gibi SYO’larının 12’si binaların tamamını onararak
kullanabilmişlerdir. Binaları onarım gerektirmeyecek şekilde teslim alan SYO sayısı 11; kısmi
onarım yaptıranlar ise 48’dir. Üniversiteler tarafından 20 yıl kullanılmak üzere devir alınan bu
okullara, ilgili üniversitelerin oldukça fazla yatırım yapmış oldukları anlaşılmaktadır. Örnek
olarak, Antalya SYO, 2001 yılı fiyatlarına göre toplam 257 milyarlık bir harcama yaparak,
binayı eğitim yapılabilir bir duruma getirmiştir.
Yerleşim Yeri, Eğitime Başlama Tarihi ve Bölüm Sayıları
SYO’nın 42’si üniversitelerin merkez kampuslarının bulunduğu illerde, 24’ü merkez
kampusun dışında bulunan çevre illerde, 5’i ise ilçelerde eğitimini sürdürmektedir (Tablo
4.2). Merkez kampusun dışındaki illerde eğitimini sürdüren yüksekokullar, Tıp Fakültesi ve
Üniversite Hastanesi bulunmaması nedeniyle, eğitim ve uygulama olanakları açısından daha
dikkatle değerlendirilmesi ve desteklenmesi gereken Sağlık Yüksekokulları olarak
düşünülmektedir. Sağlık personeli eğitimi için gerekli olan koşullar nedeniyle, ilçe okullarının
özel olarak düşünülmesi gerektiği açıktır.
Toplam 71 yüksekokulun 10’u, protokolün yapıldığı yıl olan 1996-97 öğretim yılında eğitime
başlamıştır. 1997-98 öğretim yılında öğretime başlayan Sağlık Yüksekokullarının sayısı
57’dir. Ağrı SYO’nun onarımı henüz bitmiş olup, eğitime 2001-2002 öğretim yılında
başlayacağı belirtilmiştir.
Sağlık Yüksekokullarında 66’sı hemşirelik, 30’u ebelik, 15’i sağlık memurluğu olmak üzere
toplam 111 bölümde eğitime devam edilmektedir. Eğitime başlamayan Ağrı ve kapanan bazı
bölümler bu sayılara dahil değildir.
Bütçe
SYO bütçelerinin yeterlilik düzeyi, anketi dolduranlar tarafından değerlendirilmiştir. Tablo
4.3’de gösterildiği gibi SYO’larının sadece 25’i (%34.7) bütçesini yeterli bulduğunu
belirtmiştir. Bütçelerinin yeterli olduğunu belirten 10 (%40) SYO, dernek ve vakıf gibi ek
kaynak desteklerine sahiptir. Yanıtlayıcıların yeterlilik algılarının subjektifliği unutulmadan,
bu yeterliliğin eğitim ortamına yansımaları, bu bölümün diğer verileriyle birlikte
tartışılacaktır. Beş yüksekokulun yanıtsız bıraktığı bu soruya “bütçe yok” diye yanıt veren
yüksekokul 1997’de eğitime başlayan Şanlıurfa’dır.
Fizik ve Sosyal Olanaklar
Öğrenciler: Öğrencilerin eğitim ortamları ile ilgili veriler Tablo 4.4’de sunulmuştur. Elde
edilen sonuçlar, teorik derslik açısından olumlu bir tablo olduğunu göstermektedir. Teorik
dersliği yetersiz olan SYO sayısı 5’dir. Bu SYO’lardan ikisi (İzmir Atatürk ve Erciyes
Atatürk) üniversitelerin tahsis ettiği binalarda eğitim yapmaktadır. Bu beş okulun ortak
özelliği ise bünyelerinde 2-3 bölüm bulunmasıdır. Sayıları az olmakla birlikte bu örnekler,
vi
yönetimlerin yeterli eğitim ortamı hazırlamadan yeni bölümler açma eğilimini göstermesi
açısından önemlidir.
SYO’larında, öğrencilerin uygulamaya çıkmak için üniformalarını giyebilecekleri alanlara
gereksinim vardır. Yüksekokulların 19’unda (26.3) giyinme odasının olmadığı ya da yetersiz
olduğu bildirilmiştir.
Yemekhanesi olmayan 4, kantini olmayan 10 okul vardır. Kampus dışı alanlar olmasına
karşın yemekhane sorununun büyük ölçüde çözümlendiği anlaşılmaktadır. Yurt olmadığını
belirten yüksekokul sayısı 9’dur (%12.5). Bu okulların üçü, yerleşim yeri ilçe olan Marmaris,
Çivril ve Ödemiş’tir. İlçe ortamında, barınma gibi temel bir gereksinimi karşılamak için bile
fırsatların sınırlı olduğu anlaşılmaktadır.
Sosyal tesisleri olmayan ya da yetersiz olan yüksekokul sayısı 30 (%41.7), spor tesisi için bu
sayı 15’dir (%20.8). Sosyal ve spor tesislerinden yoksunluk, kampus dışında olmanın getirdiği
beklenen bir durumdur.
Eğiticiler: Eğitici için çalışma odası, konferans salonu ve giyinme odası “yok/yetersiz” olarak
belirlenen yüksekokul sayıları sırasıyla 10 (%13.8), 25 (%34.7) ve 26 (%36.1) dır (Tablo 4.5).
Raporun bundan sonraki bölümlerinde de sunulacağı gibi bu okulların pek çoğunda eğitici
sayısı gereksinilenin çok altındadır. Kendilerinden beklenen görevlerin fazlalığı da gözönüne
alındığında çalışma ve kendi eğitimleri için gerekli olan koşulların sağlanamadığı
anlaşılmaktadır.
Yemekhane ve kantin için yetersizlik bildiren yüksekokul sayıları da sırasıyla 11 (%15.3) ve
17’dir (%23.6). Sosyal destek olanaklarından lojman 56 (%77.8), sosyal tesisler 39 (%54.2)
ve spor tesisleri 20 (%27.8) yüksekokul tarafından “yok/yetersiz” olarak bildirilmiştir. Bu
özellikler, eğitimi doğrudan etkilememekle birlikte, özellikle de gelişmemiş bölgelerde yer
alan yüksekokulların eğitici bulmaları ya da atanan eğiticilerin bu bölgelerde kalmaları
açısından önem taşımaktadır.
Eğitim Araçları
Tepegöz, slayt makinası ve tv-video gibi görsel-işitsel eğitim malzemelerinin yetersiz
olduğunu belirten okulların sayısı sırasıyla 6, 8 ve 7’dir (Tablo 4.6). Eğitim materyallerinin
çoğaltılması için gerekli olan teksir ve fotokopi makinası yetersizliği bildiren yüksekokul
sayısı sırasıyla 2 ve 7 olarak saptanmıştır. Bu yüksekokullar incelendiğinde çoğunun birden
fazla bölümü olduğu görülmektedir. Daha önce eğitim ortamında da belirtilmiş olduğu gibi bu
sonuç bölüm sayısını arttırmanın planlı yapılmadığını düşündürmektedir.
İletişim araçlarında telefon için 7, faks için 3 yüksekokul yetersizlik bildirmiştir.
Kütüphane: Anket formunda yüksekokul ve üniversite kütüphanesindeki Türkçe ve yabancı
süreli yayın ve kitapların sayısı sorulmuştur. Ancak Tablo 4.7’den de anlaşılacağı gibi bu
soruya birçok yüksekokul yanıt vermemiş ya da eksik yanıtlamıştır. Bu nedenle, tablo
oluşturulurken yüksekokul ve üniversite kütüphanelerinde bulunan kitap sayıları
birleştirilmiştir. Ancak birçok yüksekokulda, üniversite kütüphanelerinin kampus ya da il dışı
olduğu düşünüldüğünde, bu sayıların pratik değeri olmadığı anlaşılacaktır. Bu konuda,
gözlemlerimiz ve açık uçlu sorulardan aldığımız yanıtlar ışığında, bu bildirim eksikliğinin
vii
aslında kütüphane olanaklarının yetersizliğine işaret ettiğini söyleyebiliriz. Tabloda bazı
yüksekokulların çok sayıda dergi ve kitap bildirdikleri görülmektedir. Bu yüksekokullar
üniversitelerindeki tüm dergi ve kitapları yazmış olabilirler. Oysa saptanmak istenen mesleki
dergi ve kitapların sayısıdır. Elektronik literatür tarama olanağı yeterli diyen yüksekokul
sayısı da 11 olarak saptanmıştır. Sonuç olarak, bilgi çağı olarak anılan bir dönemde SYO’ların
büyük bölümünün, bilgi kaynaklarından yoksun bir ortamda eğitim vermeye çalıştıkları
anlaşılmaktadır.
Bilgisayar Donanımı: Bilgisayar donanımıyla ilgili soruyu Kırşehir SYO yanıtsız
bırakmıştır. Tablo 4.8 incelendiğinde tüm SYO’larında bilgisayar olduğu görülmektedir.
Toplam bilgisayar sayısı 2-54 arasında değişmektedir. Ancak, bilgisayar donanımını öğrenci
kullanımına sunamayan yüksekokul sayısı 20’dir (%27.8). Öğrencilerin kullanabildiği
bilgisayar sayısı ise 1-48 arasında değişmektedir. Eğitimcilerin kullanabileceği bilgisayarı
olmayan yüksekokul sayısı 15’dir (%27.8). Öte yandan, büroda bilgisayar bulunmayan tek bir
yüksekokul vardır. İnternete bağlı bilgisayar olamayan okul sayısı ise 25’dir (%34.7). YÖK
bilgisayara dayalı eğitim planları yapmaktadır ve örnekleri az da olsa uzaktan öğretim amaçlı
olarak ülkemizde uygulanmaya başlamıştır. Eğitici gereksinimi karşılanamayan bu okullarda,
hem eğitici eğitimi hem de öğrenciler için, bilgiye ulaşma yollarının kolaylaştırılmasının,
hatta bilgisayar destekli eğitim olanakları sunmanın yaşamsal bir önemi olduğu açıktır.
Mesleksel Beceri Laboratuarı: Sağlık Yüksekokullarının, mesleksel beceri laboratuarı
yeterlilik durumunu değerlendirmeleri ve bu laboratuarlardaki maket sayıları Tablo 4.9’da
gösterilmiştir. SYO’daki maket sayıları 1-24 arasında değişmektedir. Mesleksel beceri
dersliğini yeterli olarak değerlendiren yüksekokul sayısı 29 (%40.3), kısmen yeterli bulanlar
30 (%41.7) ve yetersiz bulanlar 13’dür (18.0). Öğrencilerin mesleki becerileri öğrendiği ve
geliştirdiği bu laboratuarlar, onların stajlara ve profesyonel yaşama hazırlanmaları açısından
çok önemlidir. Eğitim araç-gereçleri alanında hızla ilerleyen teknoloji mesleksel beceri
laboratuarına yansımıştır. Elde edilen sonuçlar, istenen düzeye ulaşılmasa da, SYO’larının
mesleki beceri öğretim ortamının zenginleştirilmesine önem verdiğini göstermektedir.
Temel Tıp Laboratuarları: Hemşirelik/Sağlık Memurluğu - Ebelik eğitim programlarının
birinci sınıfında yer alan, temel tıp dersleriyle ilgili laboratuar olanakları Tablo 4.10’da
sunulmuştur. Yüksekokulların yaklaşık 1/3’ü bu laboratuarların tümü için yeterlilik
bildirmişlerdir. Yeterlilik tanımlayan yüksekokullar büyük ölçüde tıp fakültelerinin
bulunduğu yerdedir.
B.Yönetici Profili
Yüksekokul Müdürleri: SYO müdürlerinin unvan, meslek ve kadro durumları ile müdürlük
süreleri Tablo 4.11’de gösterilmiştir. Yüksekokul müdürlerinin %27.8’i profesör (20) ,
%22.2’si doçent (16), %38.9’u yardımcı doçent (28) ve %11.1’i öğretim görevlisi (8)
kadrosundadır. Profesör unvanlıların tamama yakını üniversitelerinde tıp fakültesi ya da
hemşirelik yüksekokulu bulunan SYO’larıdır.
Müdürlerin meslek dağılımı ise %23.6’sı hemşire (17), %30.6’sı hekim (22), %45.8 diğer
meslekler (33) şeklindedir. Müdürlerin yarıya yakınını oluşturan diğer meslek grupları
“veteriner, eczacı, biyolog, iktisatçı, tarihçi, matematikçi” olmak üzere belli bir uzmanlık
alanı ile sınırlanmayan çeşitliliğe sahiptir.
viii
Tablo 4.14’de de gösterildiği gibi SYO’larının 27’sinde hemşire öğretim üyesi vardır.
Kadrolu hemşire öğretim üyesi bulunan 27 yüksekokulun sadece 11’inin müdürü hemşiredir.
Avrupa Birliği’nin hemşirelik eğitimi ile ilgili olarak öngördüğü ilkelerden birisi de eğitim
yöneticilerinin uzman hemşire olmasıdır (66).
Elde edilen sonuçlar, hemşire öğretim üyesi bulunan okullarda da bu standarda uyumlu
düzenlemenin %40.7 oranında (27 SYO’nun 11’inde) olduğunu göstermektedir. Dünyada ve
ülkemizde hemşirelik eğitiminin tarihçesi incelendiğinde, hemşireliğin okullaşmaya başladığı
1900’lü yılların başlarında tıp doktorlarının yönetici ve eğitici olarak görev aldıkları
görülmektedir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de uzman hemşire sayılarının artışına paralel
olarak hemşirelik okullarının yönetimini hemşire yöneticiler üstlenmişlerdir. Bu çalışmadan
ortaya çıkan, yönetici mesleklerindeki çeşitliliğin bir bölümü hızlı okullaşma ve hemşire
öğretim üyesinin yeterli olmaması ile ilgilidir. Ancak hemşire öğretim üyesi bulunan yerlerde
diğer meslek gruplarının bu görevi üstlenmelerini anlamak güçtür. Bu noktada Avrupa
Birliği’nin hemşirelik eğitimi yöneticilerinin, hemşire olması gerekliliğine ilişkin standardın,
hemşirelik eğitiminin kalitesini yükseltme amaçlı olduğunun bir kez daha altını çizme gereği
duyulmuştur.
Yüksekokul müdürlerinin ancak %37.6’sının (22) kadrosu SYO’dadır. Kadrosu SYO’nda
olan müdürlerin 12’si hemşiredir. 27 SYO’da hemşire öğretim üyesi bulunmasına karşın bu
okulların yarısında, kadrosu başka birimde olan öğretim üyeleri yönetici olarak atanmışlardır.
Kadrosu başka bir birimde olan SYO yöneticilerinin büyük bölümü SYO müdürlüğünü ikinci
bir görev olarak yerine getirmektedir. Bu tablo, eğitimin planlama ve yürütülmesi
sorumluluğunun yeterince önemsenmediğini düşündürmektedir.
Müdürlüğü vekaleten yürüten SYO yönetici sayısı 14 (%19.4) dür. Müdürlerin görev süresi,
verilerin toplandığı tarih itibariyle 1 ay ile 8 yıl arasında değişmektedir. Dört yılın üzerinde
yöneticilik süresi bildirenlerin, yöneticilik görevlerine Sağlık Hizmetleri Meslek
Yüksekokullarında başladıkları ve SYO müdürlüğüne devam ettikleri anlaşılmaktadır.
Müdür Yardımcıları: SYO’ları müdür yardımcısı profili Tablo 4.12’de gösterilmiştir. Bu
soru, 5 SYO tarafından yanıtsız bırakılmıştır. İki müdür yardımcısı olan SYO sayısı 34’dür
(%47.2). Birinci müdür yardımcısının 23’ü (%31.9), 4’ü profesör, 3’ü doçent ve 16’sı
yardımcı doçent şeklinde dağılım gösteren öğretim üyeleridir. Öğretim görevlisi ve okutman
olanların sayısı bu grupta 41’dir (%56.9). Birinci müdür yardımcısı hemşire olan SYO sayısı
50’dir (69.4).
İkinci müdür yardımcısı bulunan toplam 35 SYO’nun 8’i (22.9) öğretim üyesi
(1 Prof., 1 Doç., 6 Yard.Doç.), 27’si (%77.1) öğretim görevlisidir. Bu grupta, hemşire olan
müdür yardımcısı sayısı 23’dür (%65.7). Müdürlerle kıyaslandığında, müdür yardımcılarında
hemşire sayısında artış, öğretim üye sayısında azalma vardır. Müdür yardımcılarının tamama
yakını SYO kadrosundadır ve asaleten atanmışlardır. Görev süreleri 4 ay ile 6 yıl arasında
değişmektedir.
Müdürü hemşire olan SYO oranı %23.6 iken müdür yardımcılarında bu oran %70’lere
yaklaşmaktadır. Yönetici özellikleri konusunda elde edilen bu sonuçlar, hemşire kökenli
eğiticilerin daha çok yardımcı yönetici düzeyinde eğitim yönetimine katıldıklarını
göstermektedir.
ix
İdari Personel: Yüksekokul sekreterlerinin 50’sinin (%69.4) kadrosu SYO’dadır (Tablo
4.13). Yüksekokul sekreterliğine vekaleten görevlendirilenlerin sayısı 15’dir (%20.8).
SYO idari büroları için mevcut toplam memur sayısı 199, bildirilen gereksinim 408; toplam
hizmetli personel sayısı 126, belirtilen gereksinim ise 159’dur.
İdari personel konusunda elde edilen bu sonuçlar mevcut personelin gereksinilenden az olduğunu
göstermektedir. SYO’larının aynı anda ve kadro tahsisi yapılmadan açılması ve okulların kuruluş tarihinden
itibaren devam eden tasarruf önlemleri nedeniyle okulların destek personel gereksiniminin kısmen
karşılanabildiği anlaşılmaktadır.
C. Eğitici Durumu
Eğitici sayıları ve özellikleri
Toplam eğitici: SYO kadrosunda ve görevlendirme ile ders veren öğretim elemanlarının
akademik ünvanlarına göre dağılımı Tablo 4.14’de verilmiştir. Toplam 809 eğiticinin 524’ü
(%64.8) hemşire, 285’i (%35.2) diğer meslek gruplarındandır. Hemşire eğiticilerin 59’u
(%11.3) öğretim üyesi, 363’ü (%69.3) öğretim görevlisidir.
Hemşire eğitici: Hemşireliğin uygulamalı bir meslek olması nedeniyle hemşire eğiticilerin
sayısı ve lisansüstü eğitim durumlarının ayrıca değerlendirilmesine gereksinim duyulmuştur.
SYO’larında görev yapan kadrolu hemşire eğiticilerin eğitim düzeylerine göre dağılımı Tablo
4.15’de gösterilmiştir. SYO’larında kadrolu olarak görev yapan hemşire eğitici sayısı 511’dir.
Hemşire öğretim elemanlarının 44’ü (%8.9) öğretim üyesidir.
Öğretim üyesi dışındaki hemşire öğretim elemanlarının 180’i (%35.2) lisans mezunu, 216’sı
(%42.3) yüksek lisansa devam eden ya da tamamlayan, 72’si (%14.1) doktora çalışmasına
devam eden ya da tamamlayan eğiticilerdir. Bu sonuçlarda altı çizilmesi gereken durum,
hemşire eğiticilerin yaklaşık 1/3’ünün lisans mezunu olmasıdır. Bu bölümün sonunda tekrar
değinileceği gibi, SYO’larının önde gelen sorunu eğiticilerin eğitimidir.
Tüm eğiticileri lisans mezunu olan okulların sayısı 12’dir (%16.7) (Ağrı, Mardin, Siirt,
Kütahya, Yozgat, Çorum, Şanlıurfa, Kars, Giresun, Aksaray, Amasya, Bitlis). Bu
SYO’larından Ağrı, 2001-2002 öğretim yılında üç bölüm açarak eğitime başlamayı
planladığını belirtmiştir. Siirt, Giresun, Kars ve Aksaray SYO’larında ise birden fazla bölüm
vardır. Bu durum, hemşirelik eğitiminin, alanında uzmanlaşmış hemşire eğiticiler tarafından
verilmesi gerektiğine ilişkin Avrupa Birliği direktifleri ile de çelişmektedir (66,80).
Kadrolu hemşire eğitici sayıları yüksekokullara göre incelendiğinde bu sayının 2 ile 26
arasında değiştiği görülmektedir. Doçentlik alanlarına da esas olan 8 hemşirelik anabilim
dalını kriter olarak alıp, bu geçiş sürecinde 8 öğretim elemanının eğitici gereksinimini asgari
düzeyde karşıladığını varsayabiliriz. Bu durumda, SYO’larının 44’ünün (%61.1) gereksinilen
asgari öğretim elemanından yoksun olduğu anlaşılmaktadır.
İncelenen sağlık personeli grubunun uygulamalı öğretiminin bire bir yürütülmesi
gerekmektedir. Uygulamalarda bir hemşire eğiticiye 15 öğrenci oranı tüm dünyada
benimsenen bir standarttır. Konuyu bu yönüyle incelemek üzere, toplam öğrenci sayılarına
göre kadrolu hemşire eğitici başına düşen öğrenci sayıları hesaplanarak Tablo 4.16’da
gösterilmiştir. SYO’larının eğitici alt yapısını gözönüne alan, daha gerçekçi bir yaklaşım
kullanarak bu oran 1/20 olarak düşünülmüş ve ilgili tabloda bu oranın üzerinde olan okullara
x
dikkat çekilmiştir. Eğitici başına 20 ve daha az öğrenci düşen SYO sayısı 18’dir (%25).
Hemşirelik ve ebelik olmak üzere iki bölümü ve toplam 382 öğrencisi bulunan Konya
SYO’nun sadece iki (2) hemşire öğretim elemanı vardır. Malatya, Trabzon ve Kocaeli
SYO’larının eğitici sayıları 8’in üzerinde olmasına karşın bir hemşire eğiticiye 40’ın üzerinde
öğrenci düşmektedir.
Bu ve benzeri örneklerin ortaya çıkardığı sonuç, uygulamalarda usta-çırak yöntemiyle öğretim
yaklaşımının egemen olmasıdır. Uygulama alanlarının büyük bölümünde hizmetin bilgiden
çok geleneğe ve alışkanlıklara dayalı olarak yerine getirildiği bilinmektedir. Öğrencilerin bu
koşullarda uygulama ortamında yalnız bırakılmaları ancak, sistemi ve onun hatalarını
öğrenmelerini sağlayacaktır. Diğer bir deyişle, eğitimin uygulamalı bölümünde öğrencilerin,
zamanlarını eğitsel değeri olmayan uğraşlara harcadıkları söylenebilir.
Protokolle Devredilen Sağlık Meslek Lisesi Öğretmenlerinin Eğitime Katkısı
Devredilen Sağlık Meslek Liselerinin bazı öğretmenleri Sağlık Yüksekokulları kadrolarına
geçiş yaparak ya da görevlendirme ile bu okulların eğitimine katkıda bulunmuşlardır.
Bakanlık bu liselerdeki meslek dersi öğretmeni sayısını 2000 olarak bildirmektedir. Eğitici alt
yapısı hazırlanmadan açılan SYO’ları için bu grup başlangıçta hazır bir eğitici kaynağı olarak
değerlendirilmiştir. Ancak, öğretmenlerin büyük bölümünün üç yıllık sağlık eğitim enstitüsü
mezunu olmaları nedeniyle yüksekokullara geçişleri mümkün olmamıştır. Toplam 65 sağlık
yüksekokulunda, görevlendirme ya da atama yapılarak sağlık yüksekokulu eğitimine katkı
sağlayan sağlık meslek lisesi öğretmeni sayısı 99’dur.
Eğiticilerin Lisansüstü Eğitim Olanakları
SYO’larının önde gelen sorununun eğitici eğitimi olduğu anlaşılmaktadır. Aynı ilde
hemşirelikte lisansüstü yapma olanağı olan pek az yüksekokul vardır. Bunlar aynı ilde
Hemşirelik Yüksekokulu bulunan Sivas, İzmir Atatürk, Şişli, Bakırköy, Zeynep Kamil,
Cebeci ve Erzurum Sağlık Yüksekokullarıdır. Araştırma Görevlisi kadrolarının sınırlı sayıda
olması nedeniyle, elemanlarına başka kurumlarda eğitim olanağı sağlayamayan bazı sağlık
yüksekokulları, bu sorunun çözümü için kendi üniversitelerinde yüksek lisans programları
açmışlardır. Kadrolarında hemşire öğretim üyesi bulunan bu yüksekokullar “Antalya, Adana,
Kocaeli, İçel, Bolu ve Denizli”dir. Karaman’da ise, hemşire öğretim üyesi olmaması
nedeniyle, Hemşirelik Yüksekokullarıyla desteklenen bir yüksek lisans program açılmıştır.
Tıp Fakültesi bulunan üniversitelerde, bazı hemşire öğretim elemanları temel tıp ve halk
sağlığı alanlarında yüksek lisans programlarında eğitimlerini sürdürmektedirler. Yüksek lisans
eğitimi için kısmi çözümler üreten Sağlık Yüksekokulları, elemanlarının doktora eğitimi
konusunda çaresizlik yaşamaktadır. Doktoraya giriş barajlarının yükseltilmesi, bu
programlardan yararlanabileceklerin önünü kapayan yeni bir engel olarak ifade edilmektedir.
D. Öğrenci
Öğrenci Sayıları: SYO’larının tüm bölümlerindeki öğrenci sayıları Tablo 4.17’de
sunulmuştur. 66 SYO’da bölümü olan hemşirelik öğrencilerinin toplam sayısı 10.228’dir.
1998 girişli öğrencilerin sayısı 2124 iken, 2000-2001 öğretim yılında eğitime başlayan
öğrenci sayısı hazırlıkla birlikte 3047 olmuştur. Diğer bir anlatımla, son dört yıl içinde
kontenjan ve kayıtlarda 923 öğrencilik bir artış olmuştur.
xi
Ebelik bölümü öğrencilerinin toplam sayısı 3626’dır. 1998 yılında kayıtlanan öğrenci 822
iken, 2000-2001 öğretim yılında bu sayı 1228’dir. Dört yıllık süreçte öğrenci sayısında artış
406’dır. Halen öğrenimine devam eden ebelik bölümü 36 olup, bu okulların tümü tabloda
gösterilmiştir. Afyon, Uşak, Siirt, Gaziantep, Kilis ve Bursa’da ebelik bölümüne yeni öğrenci
alınmayacaktır.
Sağlık Memurluğu eğitimine devam eden 15 SYO’da toplam öğrenci sayısı 1489’dur. Son
dört yıl içinde öğrenci sayısı 212’den 553’e çıkarak 341 kontenjan artışı olmuştur.
Elde edilen sonuçlar, en fazla artışın hemşirelik öğrenci sayısında olduğunu göstermektedir.
Sağlık Memurluğu bölümlerinde hemşireliğe eşdeğer müfredat uygulanmaktadır. Bu nedenle
bu iki bölümün hemşirelik olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Ebelik bölüm ve öğrenci
sayılarında artışın sınırlı olmasının nedeni uygulama alanları (doğum evi) ve eğitici
sayılarının yetersizliği ile ilgilidir.
SYO Öğrencilerinin Mezun Oldukları Lise: Tablo 4.18, A, B ve C’de üç bölüme alınan
öğrenciler içinde sağlık meslek lisesi çıkışlı olanların oranları verilmiştir. Meslek Lisesi
çıkışlı öğrenci oranları hemşirelik için %11.80, ebelik için %15.2, sağlık memurluğu için
%35.7’dir. Tüm öğrencilerin %14.8’i sağlık meslek lisesi çıkışlıdır.
Ülkemizdeki yasal düzenlemelerin yetersizliği nedeniyle lise ve yüksekokul çıkışlı
hemşire/ebe/sağlık memurları aynı unvanı taşımaktadırlar. Bu nedenle SYO’larına giren ve
mezun olan öğrencilerin mesleki eğitim süresi 8 yıl olmaktadır. Lise düzeyinde eğitim almış
bir grubun ileri eğitimlerinin özendirilmesi istenen bir durum olmakla birlikte, arzın yetersiz
ve talebin karşılanamadığı iddia edilen bir ortamda, sınırlı kontenjanların aynı unvanlarla
mezun edilen gruplara ayrılması, üzerinde düşünülmesi gereken bir durumdur.
Kontenjan-Kayıt-Ayrılma: 1997-2000 öğretim yıllarında hemşire/ebe/sağlık memurluğu
bölümlerine ayrılan kontenjan, kayıt olan öğrenci sayıları ile ayrılma oranları Tablo 4.19’da
verilmiştir. Kayıtlanan öğrenci sayısının kontenjanların üzerinde olduğu görülmektedir. Bu
farkın nedeni, bazı SYO’larına kontenjan yazmayıp sadece kayıt olan öğrencileri yazmalarıyla
ilgilidir. Bu veriyle dikkat çekilmek istenen konu açılan kontenjanların doluluğunu
göstermektir. Verilerin güvenilir olmaması nedeniyle okullara göre dağılım tablosu
sunulmamıştır. Elde edilen sonuçlar incelendiğinde, açılan kontenjanların boş kalmadığı
anlaşılmıştır.
Kayıtlanan öğrencilerden dört yıllık ayrılma oranı ortalaması ise hemşirelik için %8.59, ebelik
için %6.88, sağlık memuru için %12.75 olarak saptanmıştır. Bu oranlar, personel arzı
hesaplamalarında kullanılmak üzere belirlenmiştir.
İstenen Öğrenci Kontenjanı: SYO bölümlerine alınabilecek en fazla öğrenci sayısı
konusunda ilgili okulların benimsediği kontenjanlarla ilgili sonuçlar Tablo 4.20’de
gösterilmiştir. Tabloda koyu renkle işaretlenen bölümler 2001-2002 öğretim yılında açılması
planlanan okullar ve kontenjan durumlarıdır. Ağrı’da hemşirelik; Düzce, Ağrı, Kastamonu,
Kırşehir’de ebelik; Düzce, Ağrı, Kütahya, İzmir Atatürk, Kastamonu ve Isparta’da sağlık
memurluğu bölümlerinin açılması planlanmaktadır. Yüksekokulların belirttiği kontenjanlar,
mevcut YÖK kontenjanları ile kıyaslandığında hemşirelik bölümlerinde kontenjan azaltma
eğiliminin daha fazla olduğu görülmektedir. Bu veriler toplam olarak değerlendirildiğinde,
mevcut kontenjanlara göre, hemşirelik için -90, ebelik için +70 ve sağlık memuru için +220
xii
kontenjan öngörüldüğü belirlenmiştir. Açık uçlu sorulardan alınan yanıtlar, kontenjan azaltma
eğiliminin eğitici sayısının yetersizliğine bağlı olduğunu göstermektedir.
Mezun Sayıları: 1997 yılı itibariyle mezun olan/olacakların bölümlere göre dağılımı Tablo
4.21’de sunulmuştur. Bu veriler, bu araştırmada arz projeksiyonu çalışmasında kullanılmak
üzere elde edilmiştir.
Başarı Oranı: Arz tahminlerinde kullanılacak diğer bir veri grubu öğrencilerin başarı
oranlarıdır. Veri eksiklikleri nedeniyle tablo olarak sunulmamıştır. 2000 yılı sonuçları
incelendiğinde hemşireler için başarı sınırları %71-100, ebeler için %57-98, sağlık memurları
için %80-96 olarak saptanmıştır.
E. Uygulama Alanları
Hemşirelik / Sağlık Memurluğu – Ebelik eğitiminin temel unsurlarından birisi de uygulama
alanlarıdır. Uygulama alanlarının yeterliliğini belirlemek üzere her bölümde uygulamaya
çıkılan sağlık kuruluşları ve bunların yeterlilik durumları sorulmuştur. Yanıtlayıcıların
yeterlilik algılarının subjektifliği gözönüne alınarak, sağlık yüksekokulu bulunan illerdeki fiili
yatak sayıları da uygulama alanlarını tanımlamada kullanılmıştır. Tablo 4.22’de
hemşire/sağlık memuru ve ebelik uygulama alanları ile ilgili durum ayrı ayrı sunulmuştur.
Üniversite hastanesi ile aynı ilde bulunan sağlık yüksekokul sayısı 33’dür (%46.5). Bu
hastanelerin de bir kısmı yeni kurulmakta olduğu için sağlık yüksekokullarının eğitim
gereksinimi karşılanmaya hazır değildir.
Hemşirelik / Sağlık Memurluğu: Uygulama yapılan tek alan hastane olmamakla birlikte,
uygulamaların önemli bölümü hastanelerde gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle, toplam fiili
yatak sayılarına göre öğrenci başına düşen yatak sayıları hesaplanmıştır. Toplam fiili yatak
kapsamına, 1999 Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığında yer alan, il merkezlerinde bulunan
devlet hastaneleri, göğüs hastaneleri, rehabilitasyon merkezleri, doğum evleri,
akıl
hastalıkları hastaneleri ve SSK hastaneleri alınmıştır. Üniversite hastanelerinin bulunduğu
illerde, yatak sayısına bu hastanelerin yatakları da ilave edilmiştir. Ankara, İstanbul ve
İzmir’de birden fazla üniversite hastanesi ve sağlık yüksekokulu bulunması nedeniyle
(tabloda bazıları bilgi olarak sunulmakla birlikte) burada tartışılmamıştır. Bu bölgelerde yer
alan okulların uygulama alanı olanakları daha fazla olduğu için yeterli olduğu varsayılmıştır.
Hemşire ve sağlık memuru öğrencileri için öğrenci başına düşen yatak sayıları 0.4 ile 12.2
arasında değişmektedir. Öğrenci başına bir (1) yataktan da az düşen yüksekokullar “Akseki,
Ödemiş, Kilis, Siirt, Kars, Marmaris, Çivril ve Bitlis”tir. Bu SYO’larının dördü (4) ilçe
okuludur. Öğrenciye düşen yatak sayısı ikiden az olan yüksekokul sayısı ise 14’dür. Öğrenci
başına yatak sayısı 1-2’nin altında olan 24 okulun 9’u uygulama alanlarını yeterli olarak
değerlendirmişlerdir. Değerlendirmelerin subjektifliğine işaret eden bu ipucu nedeniyle,
üçüncü sütunda yer alan yeterlilik tanımlaması tartışma kapsamına alınmamıştır. Elde edilen
sonuçlar, sağlık yüksekokullarının yaklaşık 1/3’ünün hemşire/sağlık memuru eğitimi için
yeterli uygulama alanına sahip olmadığını ve bu yüksekokulların ilçelerde ve üniversite
hastanesi olmayan illerde olduğunu göstermektedir.
xiii
Ebelik: Ebelik bölümü bulunan 30 sağlık yüksekokulunun dokuzunun (9) bulunduğu ilde
doğumevi yoktur (Antalya, Ağrı, Çanakkale, Elazığ, Malatya, Kahramanmaraş, Kocaeli, İçel,
Edirne). Bu illerin yedi (7) tanesinde üniversite hastanesi vardır. Ancak üniversite
hastanelerinin doğum sayısı tıp fakültesi asistanlarının eğitimi için bile yeterli olamamaktadır.
Bu durumda öğrenciler devlet ve SSK hastanelerinin doğum kliniklerinde yığılmak
durumundadırlar.
Doğumevleri olan illerde bir öğrenciye düşen fiili yatak sayıları incelendiğinde 10 okulda
oranın birin altında olduğu görülmektedir. İstanbul ve İzmir dışarıda tutulursa öğrenci başına
yatak sayısının 2 civarında olduğu anlaşılmaktadır.
Uygulama alanları ile ilgili olarak elde edilen sonuçlar, öğrenci kontenjanlarının
belirlenmesinde uygulama olanaklarının gözardı edildiğini düşündürtmektedir. Ayrıca burada
hesaplamaya esas alınan fiili yatak sayısıdır. Büyük il merkezleri dışında yatak doluluk
oranlarının ortalama %50 olduğu düşünülürse, kimi bölgelerde bir hastaya 2-3 belki de daha
fazla öğrenci düşebileceği de unutulmamalıdır. Özellikle de ilçe okullarının eğitime devamları
konusu sorgulanırken eğitim ortamının bu boyutu üzerinde durulmalıdır.
F. Sağlık Yüksekokullarında Yaşanan Güçlükler ve Bu Okulların Çözüm
Önerileri
Hazırlanan anket formunda “lisansüstü eğitim konusunda yaşanan güçlükler ve öneriler” ile
“önümüzdeki bir yıl için öncelikli planları” açık uçlu olarak sorulmuştur. Her iki soruya
yüksekokulların verdiği ve Ek II’de ayrıntılı olarak sunulan yanıtlar aşağıda özetlenmiştir:

Fizik koşullarla ilgili olarak eğitim alt yapısı bölümünde ortaya konan eksiklikler
vurgulanmış ve bunların giderilmesine duyulan gereksinim belirtilmiştir.
Eğitici sayısının yetersizliği ve eğitici eğitimi en çok üzerinde durulan konulardır. Sağlık
yüksekokullarına araştırma görevlisi kadrosunun çok az sayıda verilmesi, elemanların
başka üniversitede eğitim yapma olanağını ortadan kaldırmaktadır. Ya da eğitici sayısı az
olduğu için 2 ya da 4 yıl süre ile başka bir üniversiteye eleman gönderme zorluğu
yaşanmaktadır. Bu nedenle yoğunlaştırılmış programlara ya da yaz okullarına gereksinim
duymaktadırlar. 35. madde ile görevlendirilen elemanların tez dönemlerinde kendi
üniversitelerine dönebilmesi bu süreyi kısaltıcı bir öneri olarak yer almaktadır.
G. Mevcut Sağlık Yüksekokullarının Türkiye Koşulları Dikkate Alınarak
Hazırlanan Minimum Ölçütlere Göre Sınıflandırılması
Bu bölümde, eğitim olanaklarının özetlenerek sunumu ve yüksekokulların sınıflandırılması
için bazı ölçütler kullanılmıştır.
Bu ölçütler:
*Öncelikli olarak, destek gerektiren okulların ortaya çıkarılmasına ve durumlarını düzeltmeye
yönelik önerilerin oluşturulmasına kaynaklık teşkil edecektir.
*Sağlık yüksekokullarına alınacak öğrenci sayılarının belirlenmesinde yol gösterici olacaktır.
xiv
ÖLÇÜT 1 ve 2: Hemşire Öğretim Elemanı Sayısı
Türkiye’de, hemşirelik eğitimi programlarında dokuz temel meslek dersi yer almaktadır.
Klinik ve alan uygulaması da olan bu major hemşirelik dersleri şunlardır: hemşirelik esasları,
iç hastalıkları hemşireliği, cerrahi hastalıkları hemşireliği, doğum-kadın sağlığı ve hastalıkları
hemşireliği, çocuk sağlığı ve hastalıkları hemşireliği, psikiyatri hemşireliği, halk sağlığı
hemşireliği, hemşirelikte yönetim ve hemşirelikte öğretim. Bu çalışmada minimum hemşire
eğitici sayısını belirlemek için bu hemşirelik konu alanlarından, doçentlik alanlarına da esas
olan, sekiz (8) konu alanı esas alınmış ve her yüksekokulda en az 8 hemşire eğitici olması
öngörülmüştür. Hemşire eğitici sayısı sekizden fazla olan yüksekokullara 3 puan, 5-7 arasında
olanlara 2 puan, 4 ve daha az olanlara 1 puan verilmiştir.
Belirlenen minimum 8 hemşire eğitici sayısı teorik öğretimle ilgilidir. Hemşirelik
uygulamaları için dünyada ve ülkemizde benimsenen ideal oran 1/15 dir. Yüksekokulların
kadro ve olanaklarının sınırlılığı nedeniyle bu oran için ölçütün 1/20 olarak benimsenmesi
uygun görülmüştür. Bir eğiticiye düşen öğrenci sayısı 20 ve daha az olan yüksekokullara 3
puan, 21-40 olanlara 2 puan, 41 ve üzerinde olanlara 1 puan verilmiştir.
Sonuç olarak, hemşire öğretim elemanı sayısı belirlenmesinde her yüksekokulda en az 8
eğitici olmak üzere, öğrenci sayısına paralel olarak her 20 öğrenciye bir öğretim elemanının
minimum standart olarak benimsenmesi uygun görülmüştür.
ÖLÇÜT 3: Hemşire Öğretim Elemanlarının Eğitim Düzeyleri
Dünyada, tıp eğitiminde olduğu gibi hemşirelik eğitiminde de uluslar arası ölçüt, eğitimin
konusunda uzmanlaşmış hemşireler tarafından verilmesidir. Bu nedenle, hemşire öğretim
elemanlarının sayısal durumu yanı sıra niteliklerinin de değerlendirilmesine gereksinim
vardır. Eğitimi yetersiz bir eğitici kadrosu ile yetiştirilen ya da yetiştirilmekte olan hemşire
insangücünün yeterliliğini tartışmak bile boşa zaman kaybı olacaktır. Bu ölçütle ilgili olarak
karşılanması gereken minimum standart her ders için en az yüksek lisans diploması almış bir
eğiticinin bulunmasıdır. Ancak yüksekokulların bugünkü gerçekleri unutulmadan, gelişme
potansiyelleri konusunda fikir verebileceği düşünülen bir puanlamaya başvurulmuştur.
Doktora dereceli eğiticisi olan yüksekokullara 3 puan, yüksek lisans eğitimi almış eğiticisi
olanlara 2 puan, eğiticilerinin tümü lisans diplomalı olanlara da 1 puan verilerek
değerlendirilmiştir.
ÖLÇÜT 4: SYO’nun Bulunduğu Üniversite ve Kampusta Tıp Fakültesi ve
Üniversite
Hastanesi Bulunması
Tıp Fakülteleri, hem temel tıp bilimleri hem de klinik bilimler yönünden hemşirelik eğitimine
alt yapısı ve insangücü açısından kaynak oluşturacak eğitim kurumlarıdır.
Hemşirelik eğitimi dahil, tıp ve diğer sağlık meslekleri adaylarının eğitimlerinin
multidisipliner bir anlayışla planlanmış bir program dahilinde, zaman zaman birlikte ve ortak
mekanlarda yürütülmesi 1990’lı yıllardan beri uluslararası deklerasyonlarda yer alan bir
husustur. Yüksekokulları bu yönüyle değerlendirmek üzere aynı ilde tıp fakültesi ve
üniversite hastanesi olanlara 2, olmayanlara 1 puan verilmiştir.
xv
ÖLÇÜT 5: Mesleksel Beceri Laboratuarı
Mesleksel beceri laboratuarları, her öğrencinin mesleki becerilerini geliştirmek üzere,
öncelikle klinik uygulamalara başlamadan, daha sonra gerek duyulduğunda kullanılabilecek
vazgeçilmez altyapılarından birisidir. Bu laboratuarların, temel mesleki becerileri
öğretebilecek yeterlilikte bir donanıma sahip olması gerekir. Mesleksel beceri
laboratuarlarının değerlendirilmesi, yüksekokulların yeterlik düzeyi tanımlamalarına göre şu
şekilde yapılmıştır: yeterli: 3 puan, kısmen yeterli: 2 puan, yetersiz: 1 puan.
ÖLÇÜT 6: Sağlık Yüksekokulunun Yeri
Üniversitelerin merkez kampuslarının bulunduğu iller, sosyal ve eğitsel olanaklar açısından da
öğrencilerin gelişimine ve eğitimine katkı sağlayıcı özelliklere sahiptir. Kampus dışı alanlarda
kalan illerin, üniversite olanaklarından yoksunluğun yanı sıra görece daha az gelişmiş iller
olmaları nedeniyle, uygulama alanlarının yetersiz olması gibi, eğitimi de doğrudan
etkileyecek eksiklikleri vardır. Ayrıca ilçelerin durumu, bulgularda da sunulduğu gibi, sağlık
personeli eğitimi için pek çok sınırlılığa sahiptir. Bu özellik açısından yapılan
değerlendirmede merkez kampusta bulunan yüksekokullara 3 puan, kampus dışındaki illerde
bulunanlara 2 puan, ilçelerde bulunanlara 1 puan verilmiştir.
Tanımlanan bu ölçütlere ve puanlama yaklaşımına göre SYO’larının aldıkları puanlar Tablo
4.23’ de verilmiştir. Bu puanlamaya göre alınabilecek puanlar 6-17 arasında değişmektedir. 69 puan alan yüksekokullar “yetersiz”, 10-13 puan alanlar “orta” ve 14-17 puan alanlar
“yeterli” olarak değerlendirilmiştir. Derecelendirme sonuçlarına göre yeterli olan 24, orta
yeterlilikte olan 36 ve yetersiz olan 12 yüksekokul olduğu saptanmıştır.
4.2. HEMŞİRELİK YÜKSEKOKULLARI
Bu bölümde Hemşirelik Yüksekokullarının (HYO) durum değerlendirmesi sonuçları
sunulacaktır. Çalışma kapsamına HYO’nın alınma nedeni kuruluş tarihleri, akademik alt
yapıları ve sağlık yüksekokullarını destekleme potansiyelleri ile ilgilidir. HYO’ları, 1992
yılında Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokullarının, 1996 yılında da Sağlık
Yüksekokullarının açılmasıyla birlikte bu yüksekokulların çözüm arayışlarında onlarla
birlikte olmuşlar, 9 Temmuz 1998 tarihinde hazırladıkları raporu o dönemin Tıp Sağlık
Bilimleri Eğitim Konseyi Başkanı Prof.Dr.Enver Hasanoğlu kanalıyla YÖK’e sunmuşlardır.
(73 ). Bugün SYO’da yaşanan sorunların çözümünde en önemli sorumluluğun Hemşirelik
Yüksekokullarına düşeceği açıktır. HYO’ları ile ilgili olarak elde edilen sonuçların, sağlık
yüksekokullarında saptanan sorunların çözümüne sağlayabilecekleri katkının ve bu
sorumluluğu yerine getirebilmeleri için gereksindikleri desteğin tanımlanmasına yardımcı
olacağı düşünülmüştür.
Bu bölümde, araştırma kapsamında incelenen 9 devlet, 2 vakıf üniversitesine bağlı
HYO’larına ilişkin veriler sunulacaktır.
A.Fiziksel Alt Yapı
Eğitime Başlanan Yıl, Bina ve Bütçe Durumu
xvi
Hemşirelik yüksekokullarının eğitime başladıkları yıl, bina ve kaynak durumları Tablo
4.24’de verilmiştir. Hemşirelikte yüksek öğrenim 1955 yılında Ege Üniversitesi’nde başlamış
ve 46 yıl içerisinde Hemşirelik Yüksekokullarının sayısı ancak 11’e ulaşmıştır.
Ülkemizde sağlık hizmeti sunan en büyük sektör Sağlık Bakanlığı’dır. Sağlık Bakanlığı 1996
yılına kadar kendi personelini yetiştirmiş ve Hemşirelik Yüksekokulu mezunlarına kadro
açmamıştır. Hizmet sektöründen talep gelmemesi, mezunların çoğunlukla üniversite
hastanelerinde ve eğitim kuruluşlarında görev almaları nedeniyle yüksek öğrenimli hemşire
arzını arttırma gereksinimi duyulmamıştır. Bu nedenle, yarım asırlık bu süreçte HYO
sayılarındaki artış son derece sınırlı olmuştur.
Yüksekokulların yerleşim yerleri çoğunlukla üniversite kampusları içindedir. Hastanelerin de
bu kampuslarda yer almaları, Tıp Fakültelerinden alınan eğitici ve laboratuar desteği gibi
nedenlerle bu beraberlik korunmuştur. Ancak İstanbul Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi
Hemşirelik Yüksekokulları halen kampus dışındadır.
Dokuz Eylül, Gazi ve Marmara gibi genç yüksekokulların bina sorunları çözümlenmemiştir.
Hacettepe Üniversitesi ise, sayısal büyümeye paralel bir bina donanımına sahip değildir.
İki vakıf okulu, bütçesini yeterli bulurken devlet okullarının tümünün bütçesi “kısıtlı” olarak
değerlendirilmiştir. Yaşanan ekonomik kriz nedeniyle bütçeye dayalı sorunların hemşirelik
eğitimini olumsuz yönde etkilememesi için gerekli önlemlerin ivedilikle düşünülmesi
gerekmektedir.
Fizik ve Sosyal Olanaklar
Eğiticiler için fizik ve sosyal olanakların durumu Tablo 4.25A’da verilmiştir. Atatürk, Gata ve
Başkent HYO’ların fizik ve sosyal olanaklar açısından yeterli koşullara sahip oldukları
anlaşılmaktadır. Diğer yüksekokulların, eğitim ve çalışma amaçlı alanlara ilişkin
yetersizlikleri, yeni kurulmalarına ya da büyümelerine paralel bir gelişme sağlayamamış
olmalarına bağlıdır. Büyük illerde ve gelişmiş üniversitelerde yaşanan bu sorunlar aynı
zamanda ilgili üniversitelerin kaynak sorunlarını da yansıtmaktadır.
Öğrencilerin fizik ve sosyal olanaklarının büyük ölçüde sağlanmış olduğu söylenebilir (Tablo
4.25B). Tanımlanan yetersizlikler daha çok mevcut kapasitenin öğrenci sayısındaki artışla
uyumlu olmamasına bağlıdır.
Eğitim Araçları
Eğitimde kullanılan araçlar yeni kurulan Gazi ve Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik
Yüksekokullarında önemli bir sorun olarak belirtilmiştir (Tablo 4.26). Yüksekokullarda
iletişim araçları açısından da memnun edici bir durum olduğu görülmektedir.
Kütüphane
Kitap ve dergi sayıları ile ilgili yanıtlar bir tahmin yapacak güvenilirlikte bulunmamıştır
(Tablo 4.27) . Genel bir değerlendirme yapıldığında kuruluş tarihlerine paralel bir artış olduğu
söylenebilir. Anketleri yanıtlayan yöneticilerin yeterlilik değerlendirmeleri incelendiğinde
çoğunluğun kütüphane alt yapısını yeterli bulmadığı anlaşılmaktadır. Bu durum,
xvii
kütüphanelere ayrılan kaynakların artan yayın sayısına paralel olmaması nedeniyle beklenen
bir sonuçtur.
Bilgisayar Donanımı
Hemşirelik Yüksekokullarının bilgisayar donanımları Tablo 4.28’de gösterilmiştir. Toplam bilgisayar sayıları 350 arasında değişmektedir. Atatürk, Cumhuriyet ve Gazi Hemşirelik Yüksekokullarının eğitim amaçlı bilgisayar
donanımları yoktur. Öğretim elemanları için kişisel bilgisayarı yetersiz olanlar “Gazi, Gata ve Kadir Has” tır.
Bütün yüksekokulların bürolarında bilgisayar vardır. İnternet bağlantısı olmayan tek yüksekokul ise Gazi’dir.
Akademik çalışmaların daha fazla yapıldığı, lisansüstü programları bulunan hemşirelik yüksekokullarında
bilgisayar alt yapısının öğrenci ve eğiticilerin gereksinimini karşılayamadığı anlaşılmaktadır.
Mesleksel Beceri Laboratuarı
Mesleksel beceri dersliği ve kullanılan maket sayıları Tablo 4.29’da verilmiştir. Gazi
Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’nun derslik ve maket konusunda sorunu vardır.
Hacettepe ve DEÜ Hemşirelik Yüksekokullarının derslik sorunu ise, uygulama derslik
kapasitelerinin öğrenci sayıları ile uyumsuzluğuna bağlıdır.
Temel Tıp Laboratuarları
Hemşirelik Yüksekokullarının tümü Tıp Fakültesi olan üniversitelerdedir. Yüksekokulların
beşi (5) temel tıp laboratuar olanaklarını “yeterli” olarak tanımlamışlardır (Tablo 4.30).
Yetersizlik tanımlayan devlet okullarının (Hacettepe, İstanbul, Gazi) bulundukları
üniversitelerin gelişimi gözönüne alındığında giderilme potansiyelinin olduğu söyleyebiliriz.
Sonuç olarak, bu bölümde yer alan eğitim ortamı ile ilgili özellikler, bazı sınırlılıklara işaret
etmekle birlikte giderilebilir eksikliklerdir. Ancak Gazi HYO’nun, SYO’larında olduğu gibi
hiçbir alt yapı desteği olmadan açılmasını anlamak güçtür.
B. Yönetici Profili
HYO’larının yönetici profili Tablo 4.31’de verilmiştir. HYO müdür ve müdür yardımcılarının
tümü hemşiredir. Yeni kurulan ve akademik personel açısından gelişmekte olan 2’si devlet, 4
yüksekokulun müdürleri doçent ve yardımcı doçent diğerleri profesördür. Müdürlük süreleri
ise 1-8 yıl arasında değişmektedir.
Hemşirelik Yüksekokullarının, eğitim yöneticilerinin meslekten olması ile ilgili standardı,
karşıladıkları anlaşılmaktadır.
C.Eğitici Durumu
Hemşirelik Yüksekokullarında çalışan öğretim elemanlarının üniversitelere göre dağılımı ve
her düzeyde gereksinim duyulan kadro sayıları Tablo 4.32’de sunulmuştur. Toplam 135
öğretim üyesinin 33’ü Profesör, 43’ü Doçent, 59’u Yardımcı Doçenttir. Öğretim üyeleri
toplam akademik kadronun %38.5’ini oluşturmaktadır.
xviii
Çoğunluğu genç HYO’larında olmak üzere öğretim görevlisi sayısı 35, uzman sayısı 3’tür.
Hemşirelik Yüksekokulların araştırma görevlisi sayısı 176’dır.
HYO akademik kadrolarında henüz önemli tıkanmalar yaşanmamakla birlikte Ege, Hacettepe
ve İstanbul Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokullarında öğretim üyesi kadroları dolmuştur. Bu
nedenle, bu okullarda araştırma görevlisi olan ve halen lisansüstü eğitime devam eden 97
araştırma görevlisinin önemli bir bölümünün, SYO’nın eğitici kaynağını oluşturacağı tahmin
edilmektedir.
Akademik kadro profili açısından olumlu bir tablo var gibi gözükse de lisans öğrenci
sayılarının artması ve lisans üstü eğitim yükleri nedeniyle hemşirelik yüksekokullarının
akademik kadroları gereksinimlerini karşılamamaktadır. Özellikle Cumhuriyet, Marmara,
Dokuz Eylül, Gazi ve Vakıf üniversiteleri akademik kadro açısından istenen noktaya
gelmemişlerdir. Tüm okulların belirttiği akademik kadro gereksinimi toplam 210’dur.
Son bir yıldır üniversitelerde uygulanmakta olan torba kadro düzenlemeleri yapılırken,
HYO’larının Sağlık Yüksekokullarında yürütülen eğitimin iyileştirilmesinde üstlenecekleri
sorumluluk unutulmamalı ve gereksindikleri destek sağlanmalıdır.
Öğretim üyelerinin uzmanlık alanlarına göre toplam sayıları Tablo 4.33’de verilmiştir.
Hemşirelikte yönetim ve öğretim dışındaki 7 alanda öğretim üyesi sayısı 14-20 arasında
değişmektedir. Yönetim ve eğitim ayrı bilim dalları olmakla birlikte hemşirelik görev alanları
açısından önemli konulardır. Son yıllarda Tıp Fakülteleri, bu gereksinimden yola çıkarak Tıp
Eğitimi Anabilim/Bilim dalları kurmaktadırlar. Şu anda hemşirelik eğitiminde yaşanan
sorunların çözümünde de, bu konu alanlarda uzmanlaşmanın katkı sağlayacağı
düşünülmektedir.
Eğitici-Öğrenci Oranları
Yüksekokulların toplam eğitici ve öğrenci sayılarına göre bir eğiticiye düşen öğrenci sayıları
Tablo 4.34’de sunulmuştur. Toplam eğitici sayısı üzerinden hesaplandığında bir eğiticiye
düşen öğrenci sayısı devlet üniversitelerinde 6-15 arasında değişmektedir. Öğretim üyesi ve
görevlisi başına düşen öğrenci sayısı ise 8-27 arasındadır. Ancak bu oranlar toplam eğitici
sayıları üzerinden alınmıştır. Her dönemde paralel yürütülen en az dört meslek dersi vardır.
Major hemşirelik derslerinde, ilgili öğretim elemanlarının kendi derslerinin öğretimini
yapması halinde bu sayılar ikiye katlanmaktadır.
Öte yandan hemşirelik yüksekokulları öğretim üyelerinin lisans üstü eğitim yükleri de bu
hesaplamaya dahil edilmemiştir. Bu nedenle HYO öğretim elemanı yeterliliğini eğiticiöğrenci oranları ile değerlendirmek doğru bulunmamıştır. Ayrıca HYO öğretim üyelerinden
hizmet alanlarında da beklenen görevler vardır. Hizmet alanlarında projeler yapmak,
meslektaşlarına danışmanlık yapmak, eğitim programlarına katılmak gibi yükleri arasında
gösterilmeyen, ama üretilen bilgiyi hizmet alanına taşımak gibi sorumlulukları olduğu da
unutulmamalıdır.
D. Öğrenci
Öğrenci Sayıları: HYO’larının 2000-2001 öğretim yılı itibariyle toplam öğrenci sayısı
hazırlık dahil 3089’dur (Tablo 4.35). Dokuz Eylül, Ege, Hacettepe, İstanbul, Marmara ve
Başkent HYO öğrencileri yabancı dil hazırlık eğitimi de almaktadırlar. Vakıf üniversitelerinin
xix
öğrenci sayıları toplamı 50’dir. Gazi HYO’nun 92 öğrencisi olması henüz iki sınıfı olmasıyla
ilgilidir. Diğer yüksekokulların öğrenci sayıları 234-493 arasında değişmektedir.
Öğrencilerin Mezun Oldukları Liseler: HYO öğrencilerinin mezun oldukları liselerin 19902001 yılı itibariyle dağılımı Tablo 4.36’da gösterilmiştir. SYO’larının ilgili bölümünde
belirtildiği gibi burada da hemşire diplomalı öğrencilerin oranının gösterilmesi amaçlanmıştır.
Sağlık meslek lisesi (SML) çıkışlı öğrencilerin oranı son 10 yıl için ortalama %14.7’dir. SML
çıkışlı öğrencilerin oranı yıllara göre değişiklik göstermektedir. 1993 yılında %6.1 olan oran
2001 yılında %33.49’a ulaşmıştır. Son iki dönemde HYO’lara kayıtlanan öğrencilerin 1/3’ü
halen hemşire ünvanına sahip olan öğrencilerdir. Bu dönemde meslek liseli mezunlara ek
puan verilmesi sayılarının artmasına neden olmuştur. SML'nin yeniden açılması durumunda
HYO'ları (ve SYO'ları) büyük ölçüde ikinci hemşire diploması veren eğitim kurumları
olacaktır. Bu sonucun, hemşire arz ve istihdamı ile hemşire eğitim maliyeti açısından
yapılacak planlamalarda gözönüne alınması gerekmektedir.
Mezun Sayıları: HYO’larının lisans, yükseklisans ve doktora programı mezun sayıları Tablo
4.37’de verilmiştir. 1990-2000 yıllarında HYO’larında lisans diploması ile mezun olanların
sayısı 5605’dir. 10 yıl içinde mezun sayısındaki yıllık artış sadece 200’dür. Okul sayılarındaki
artışın azlığı ve yeni açılan okulların düşük kontenjanları nedeniyle mezun sayılarında önemli
bir artış olmamıştır. Daha önce de belirtilen kısıtlılıklar nedeniyle lisansüstü eğitim veren
HYO’ları doğal olarak lisans kontenjanlarını azaltma eğiliminde olmuştur.
Son 10 yılda yüksek lisans mezunlarının toplam sayısı 461’dir. 1990 yılında 5 olan sayı 1996
yılından itibaren artış göstermiş, 1999 yılında 114’e ulaşmıştır. Son yıllardaki bu artış SYO
açılması ve bu okullardaki eğiticilerin lisans üstü eğitim talebi ile ilgilidir.
Doktora programının on yıllık toplam mezun sayısı ise 126’dır. Doktora mezunları az da olsa
son yıllarda artış göstermiştir. Ancak son iki yıldır LES ve dil barajları nedeniyle açılan
kontenjanlara öğrenci alınamamıştır. Bu nedenle önümüzdeki yıllarda mezun sayılarında
yeniden bir düşme olacaktır.
Kontenjan: HYO lisans programları için 2000-2001 öğretim yılında YÖK kontenjanları ve
Yüksekokulların almayı istedikleri öğrenci sayıları Tablo 4.38’de sunulmuştur. HYO’ları
öğrenci sayılarında %32.6’lık bir azaltma düşünmektedir. SYO’ları, HYO’larından lisans üstü
eğitimlerine destek beklemekte; HYO’ları da bu desteğin verilmesi gerektiğine inanmaktadır.
Aynı tabloda yüksek lisans ve doktora için önerilen kontenjanların sırasıyla 151 ve 91 olduğu
görülmektedir. Bu sonuçlar, sözü edilen beklentilerin ifadesi olarak değerlendirilebilir.
E. HYO Yöneticilerinin Kısa Vadeli Planları
Yöneticilere, önümüzdeki bir yıllık planları açık uçlu olarak sorulmuştur. Bu soruya
yüksekokulların verdiği yanıtlar (Tablo 4.39) aşağıda özetlenmiştir:
Fizik Koşullarla İlgili: Yöneticilerin bu konuda yapmayı düşündükleri iyileştirmeler, eğitim
alt yapısında ortaya konan eksikliklerin giderilmesine yöneliktir. Mesleksel beceri
laboratuarının geliştirilmesi en sık ifade edilen planlamadır.
xx
Eğitimle İlgili: Yöneticilerin eğitimle ilgili planları içinde en çok tekrarlanan istek, lisans
öğrencileri sayısını azaltmak ve mevcut eğitim programında değişiklik yapmaktır. Diğer
ifadelerden de, öğretim elemanı sayısının arttırılması, uluslararası işbirliği ve lisansüstü
programlara yönelik bir gündemleri olduğu anlaşılmaktadır.
5. SONUÇLAR
5.1. Hemşire /Sağlık Memuru - Ebe İnsangücü ile İlgili Sonuçlar
Nüfus projeksiyonuna göre yapılan hesaplamalarda, günümüzde hemşire açığının DPT ve
Sağlık Bakanlığı’nın 2000 yılı için belirttiği şekilde 100.000 olmadığı; 2005 yılı için ise,
hemşire ihtiyacının yine DPT tahminlerine göre belirtildiği üzere 212.800 değil, 114.237
olacağı tahmin edilmektedir.
DDPT’nın öngördüğü hemşire/hekim oranına (1.7) göre, 2000 yılında hemşire ve sağlık
memuru açığının 32.360 olacağı belirlenmiştir.
Kadro kıstaslarına göre Sağlık Bakanlığı’nda sağlık memurları dahil edilmeden yapılan
hesaba göre, hemşire açığı toplam 31.607’dir. Fiili yatak sayısına göre ise, toplam 16.413
hemşire açığı görülmektedir. Bununla birlikte, Sağlık Bakanlığı personeli olarak sağlık
memuru kadro ünvanı ile çalışan (29.954) insangücünün % 86’sını (25.760) oluşturan sağlık
memurlarının, hemşireliğe eşdeğer programlarla yetiştiği verisinden hareketle, yapılan
hesaplamalara göre, Sağlık Bakanlığı’nda kadro kıstaslarına göre 7263, fiili yatak sayısına
göre ise 7601 sağlık memurunun fazlalığı saptanmıştır.
Dolayısıyla hemşire ve eşdeğer eğitim gördüğü kabul edilen sağlık memuru toplam mevcudu
ile (65.977) fiili yatak sayısına göre gereken hemşire ve sağlık memuru toplam sayıları
karşılaştırıldığında ( 16.413 hemşire eksiği – 7601 sağlık memuru fazlalığı) gerçek
hemşire/sağlık memuru açığının 8812’ye düştüğü belirlenmiştir.
Türkiye genelinde, hemşire ve sağlık memuru toplam sayısının 104.541 olduğu; bu sayının
kadro kıstaslarına göre yapılan hesaplamada 29.441 hemşire (hemşire/eşdeğeri sağlık
memuru) açığını göstermesine karşın, fiili yatak sayısına göre hesaplamada açığın 11.688’e
düştüğü saptanmıştır.
İstihdam ile ilgili verilerden, mezun sayılarının çalışabilenler aleyhinde geliştiği ve işsiz
hemşire /sağlık memuru ve ebe sayılarının, açıklarla ilgili saptanan toplam sayılara denk
olacak kadar çok olduğu görülmektedir. Örneğin, 1998 yılı sonu itibariyle Sağlık
Bakanlığı’nda 30.220 hemşire, 13.262 sağlık memuru ve 7.891 ebenin açıkta olduğu
görülmektedir. Benzer kıyaslamalarla, Türkiye genelinde de benzer sonuçların ortaya çıktığı
görülmektedir. Bu durum ise, SB ve DPT’nın H/SM – E açığı ile ilgili iddialarında istihdam
sorununu gözardı eden yaklaşımlarını göstermektedir.
Hekim sayısına göre hemşire hesabı ile 2005 yılına kadar 13600 hemşire/sağlık memuru daha
yetiştirilmesi gerekecektir.
Çalışmada yapılan nüfus projeksiyonuna göre ise, 2001 – 2005 yılları itibariyle yetiştirilmesi
gereken hemşire (hemşire/sağlık memuru) sayısı toplam 8187’dir.
xxi
5.2. Sağlık Yüksekokulları ve Hemşirelik Yüksekokulları ile İlgili Sonuçlar
Sağlık Yüksekokulları ve Hemşirelik Yüksekokullarının alt ve üst yapılarıyla ilgi bazı
sonuçlar aşağıda özetlenmiştir.
SAĞLIK YÜKSEKOKULLARI
Genel

Sağlık Bakanlığı’nın YÖK’e devrettiği 71 binanın 8’i Sağlık Bakanlığı ya da ilgili
kuruluşlara geri verilmiştir.

Sağlık Yüksekokullarının 42’si üniversitelerin bulunduğu illerde, 24’ü merkez kampus
dışındaki illerde, 5’i ilçelerdedir.

Devlet üniversitelerine bağlı 71 SYO’nun 65’inde hemşirelik, 30’unda ebelik, ve 15’inde
sağlık memurluğu olmak üzere 110 bölümde eğitime devam edilmektedir.

Eğitici ve öğrenciler için fizik mekanlar ve eğitim araçları büyük ölçüde yeterlidir.

Kütüphane ve bilgisayar olanakları büyük ölçüde yetersizdir.
Yönetim

Müdürlerin sadece 17’si (%23.6) hemşire, 22’si hekim (%30.6), 33’ü (%45.8) farklı
meslek gruplarındandır. Yüksekokul müdürlerinin 22’sinin kadrosu Sağlık
Yüksekokullarındadır. Hemşire öğretim üyesi bulunan yüksekokullarda da diğer meslek
gruplarından müdürler vardır. Müdür yardımcılarının çoğunluğu hemşiredir.
Öğretim Elemanları

Toplam 511 kadrolu hemşire eğiticinin dağlımı şöyledir: öğretim üyesi 44 (%8.9), lisans
mezunu 180 (%35.2), yüksek lisans eğitimine devam eden ya da bitiren 216 (%42.3),
doktora eğitimine devam eden ya da bitiren 72 (%14.2).

Tüm eğiticileri lisans mezunu olan 12 okul şunlardır: Ağrı, Mardin, Siirt, Kütahya,
Yozgat, Çorum, Şanlıurfa, Kars, Giresun, Aksaray, Amasya, Bitlis.

Sağlık Yüksekokullarının 44’ünde (%61.1), hemşire öğretim elemanı sayısı 8’in
altındadır.

Bir eğiticiye 20’den fazla öğrenci düşen SYO sayısı 54’dür (%75).
xxii

Aynı il ya da üniversitede hemşirelikte lisansüstü eğitim olanağı bulunan Sağlık
Yüksekokulu sayısı 13’dür.
Öğrenci
Son 4 yılda öğrenci artışı bölümlere göre hemşire:923, ebe:406 ve sağlık memuru:341’dir.
2005 yılında mezun olması beklenen hemşire/sağlık memuru öğrenci sayısı 11.642, ebelik
bölümü öğrenci sayısı 3543’dür.
Sağlık Meslek Lisesi çıkışlı öğrenci oranı hemşirelikte %11.8, ebelikte %15.2, sağlık
memurluğunda %35.7’dir.
Öğrencilerin ayrılma oranları hemşirelik için %8.6, ebelik için %6.9 ve sağlık memurluğu
için %12.8’dir.
Uygulama Alanları
Aynı ilde üniversite hastanesi bulunan 33 SYO vardır.
Hemşire/sağlık memurluğu için öğrenci başına düşen yatak 0.4-12.2 arasında
değişmektedir. Bir (1) yataktan az düşen SYO’ları şunlardır: Akseki, Ödemiş, Kadir Has,
Siirt, Kars, Marmaris, Çivril, Bitlis. 2’den az yatak düşenlerin sayısı 14’dür.
Ebelik bölümünün bulunduğu 9 yüksekokulun bulunduğu yerde doğumevi yoktur. 30
ebelik programının 10’unda öğrenci başına düşen yatak birin (1) altındadır.
HEMŞİRELİK YÜKSEKOKULLARI
Genel
Hacettepe ve genç yüksekokulların bina sorunu vardır.
Fizik alt yapı ve eğitim araç-gereçleri açısından yetersizlikler öğrenci sayılarındaki
artış/fazlalıkla ilgilidir.
Bilgisayar donanımları yeterli değildir.
Yeni kurulan yüksekokullarda kitap ve süreli yayınlar yeterli değildir.
Gazi HYO, eğitim alt yapısı açısından ciddi yetersizlik içerisindedir.
Yönetici - Eğitici
HYO’larının tümünde yöneticiler hemşiredir.
Toplam 135 öğretim üyesinin dağılımı şöyledir: 33 Prof., 43 Doç., 59 Yard.Doç.
xxiii
1 öğretim üyesi/görevlisine düşen öğrenci sayısı 8-27 arasında değişmektedir.
Öğrenci ve Mezun Sayıları
Toplam öğrenci sayısı: 3089
2005 yılında mezun olması beklenen öğrenci sayısı 2775’dir.
SML mezunu çıkışlı öğrenci oranı : %33.49 (2001)
Son 10 yılda lisans mezunu toplam sayısı:5605
Son on yılda yüksek lisans programı mezunu:461
Son on yılda doktora programı mezunu toplam: 126
HYO’ları, lisans kontenjanlarında ortalama %32.6 oranında bir azaltma, lisans üstü
kontenjanlarda artış önermektedirler.
6. ÖNERİLER
Başta eğitici özellikleri olmak üzere, eğitimin ve onun ürünü olan mezunların kalitesini belirleyecek olan
ölçütlere göre yapılan sınıflandırmada bazı yüksekokulların, mevcut koşullarıyla eğitimlerini sürdüremeyecekleri
düşünülmektedir. Bu bölümde, insangücü ve yüksekokulların durumu konularında elde edilen verilere dayalı
olarak oluşturulan öneriler “yeniden yapılandırma” ve “diğer iyileştirme” önerileri olmak üzere iki başlık altında
sunulmuştur.
6.1. Sağlık Yüksekokullarındaki Eğitimin Yeniden Yapılandırılması İle İlgili
Öneriler
Sağlık Yüksekokullarının sınırlı olan mevcut kaynakları ile istenen kalitede eğitim sunmaları
olası değildir. Ülkemizin yaşamakta olduğu ekonomik kriz ve personel alımı konusunda
alınan önlemler gözönüne alındığında kısa vadede kaynak sorununun giderilmesi de mümkün
görülmemektedir. Eldeki kaynakların daha verimli bir şekilde kullanılması gerektiği açıktır.
Ülkemiz şu anda ve belki de çok kısa olmayan bir dönemde kaynaklarını akılcı kullanmak
durumundadır. Ekonomik sınırlılıklar, personelin de maliyet etkili hizmet sunmasını ve daha
verimli çalışmasını gerektirmektedir. Bunun eğitim açısından anlamı, mezunlarımızın bilgi ve
beceri donanımının eskisinden daha yeterli olmak üzere yetiştirilmesidir. Diğer bir anlatımla,
sağlık personeli eğitiminin kalitesi ülkemiz açısından daha da yaşamsal bir önem
taşımaktadır. Aşağıda sunulan birinci önerinin, yaşanan ekonomik kriz nedeniyle de, öncelikli
ve önemli olduğunun altını çizmekte yarar vardır.
ÖNERİ 1
Üniversitelerin merkez kampuslarının dışında yer alan yüksekokullar, ilgili bölümde de
gösterildiği gibi, eğitim koşulları açısından kabul edilebilir sınırın altındadır ve kısa vadede
eğitim için elverişli hale getirilmeleri çok zordur. Bu nedenle, birden fazla SYO bulunan
xxiv
üniversitelerde, üniversitelerin bulunduğu merkez kampusta eğitime devam eden
yüksekokullar korunarak; çevre il ve ilçelerde eğitimini sürdüren yüksekokulların
öğrenci ve eğiticileri, merkez kampustaki okullarda toplanabilir. Bu düzenleme eğitici
profilinde, hem sayısal hem de niteliksel bir iyileşme sağlayacaktır. Birleştirilmesi önerilen
sağlık yüksekokulları ve bu durumda ortaya çıkan eğitici dağılımları ile alınabilecek
maksimum öğrenci sayıları Tablo 4.40’da sunulmuştur. Böyle bir düzenleme ile Sağlık
Yüksekokullarının sayısı, devlet üniversiteleri için 71’den 41’e inmektedir. İptali önerilen
yüksekokul sayısı 30’dur. Merkez kampusta SYO olmayan tek üniversite Gazi Üniversitesidir
ve Çorum, Kastamonu ve Kırşehir olmak üzere üç SYO’na sahiptir. Bu yüksekokullardaki
eğitici sayısı sırasıyla 4,4 ve 3’dür. Merkez kampusta bulunan Hemşirelik Yüksekokulu ise
1999 yılında eğitime başlamıştır ve eğitim olanakları açısından pek çok sınırlılıkları vardır.
Bu üç SYO’nun Gazi Hemşirelik Yüksekokulu çatısı altında toplanması uygun bir çözüm
olabilir.
Sonuç olarak, SYO’ları için bu tür bir yeniden yapılanma, eğitimin ek kaynak ayırmadan
iyileştirilmesini sağlayacaktır. Bu nedenle, bu 30 okul binasının Sağlık Bakanlığı’na
iadesinin uygun olacağı düşünülmektedir.
Önerilen bu düzenleme eğitim araç-gereçleri, kütüphane ve laboratuar gibi eksiklerin yeni bir
kaynak gerekmeden yeterli hale gelmesini - en azından iyileşmesini - sağlayacaktır. Merkez
kampusun bulunduğu illerin 6’sında Tıp Fakültesi ve Üniversite Hastanesi yoktur. Eğitim
desteği ve uygulama alanı açısından önemli olduğu belirtilen bu eksikliğin giderilmesi için,
diğer iyileştirme önerilerinin bu illerde eğitim veren yüksekokullar için daha fazla önem
taşıyacağı unutulmamalıdır.
Bu tür bir düzenlemeyle bile yüksekokulların pek çoğunda eğitici sayı ve niteliği kabul
edilebilir standartların altındadır. Örneğin, Şişli, Kütahya ve Çanakkale’de üçer, Düzce
SYO’da dört hemşire eğitici vardır. Bu yüksekokulların eğitimlerine ancak destek
sağlanabildiği takdirde devam edilebilir. Sakarya, Kars, Hatay, Şanlıurfa ve Cebeci ise sınır
sayıda eğiticiye sahiptir. Bu yüksekokulların öğrenci sayıları, gerekli öğretim elemanı desteği
sağlanana dek minimuma indirilebilir.
Bu öneri, ülkemizin ihtiyacı olan hemşire insangücünün karşılanması açısından sorun
yaratacak mıdır?
DPT’nin arz ve ihtiyaç tahminleri esas alınarak yapılan hesaplamalara göre 2000-2005 yılları
arasında 13.600 hemşire/sağlık memuru daha yetiştirilmesi gerekmektedir. Nüfusa dayalı
olarak yapılan tahminlere göre ise 2005 yılına kadar yetiştirilmesi gereken hemşire/sağlık
memuru sayısı 8.187’dir (Bölüm 3.2). Türkiye’de 1994-1998 yılları arasında SML’lerinin
hemşire/sağlık memurluğu bölümlerinden mezun olmuş ve atanmamışların sayısı 31.981
olarak belirlenmiştir (Tablo 3.11). Ayrıca 2005 yılına dek, SYO’nın hemşirelik/sağlık
memurluğu bölümünden mezun olması beklenen öğrenci sayısı 11.642, HYO’dan mezun
olması beklenenlerin sayısı 2775’dir (Tablo 4.17, Tablo 4.35). Bu durumda, 2005 yılına dek
hemşire işgücüne katılacak yüksekokul mezunu hemşire sayısı toplam 14.417 dolayındadır.
Meslek lisesi ve yüksekokul mezunları birlikte düşünüldüğünde, olası kayıp ve ayrılmalara
karşın, 2005 yılına dek hemşire arzının yaklaşık 40.000 üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu
veriler, ülkemizde 2005 yılına dek hemşire/sağlık memuru arzı konusunda yeniden
yapılanmaya zaman kazandırmak için, en azından statü koruma açısından bir sorun olmadığı
şeklinde değerlendirilebilir.
xxv
Araştırmamızın, hemşire insangücü değerlendirilmesi bölümünde sunulan verilere göre
(mevcut nüfus/hemşire oranını korumak üzere), 2005 yılında ihtiyaç duyulan hemşire arzı
1823’dür (Tablo 3.4). Açık kalmasını önerdiğimiz 41 sağlık yüksekokulunda, eğitici sayısı
esas alınarak hesaplanan öğrenci kontenjanlarına göre ise, önümüzdeki ders yılında alınması
önerilen hemşire/sağlık memuru öğrenci sayısının toplamı 2070’dir. 2005 yılında mezun
olacak toplam öğrenci sayısı, HYO’larının planladığı 580 kontenjan ile birlikte 2650’ye
çıkmaktadır. Bu durumda, 2005 yılında mezun olacak hemşire/sağlık memuru sayısının,
ayrılma ve kayıplar hesaba katıldığında bile, ihtiyacı karşılayacağı anlaşılmaktadır (arz:2650,
ihtiyaç:1823).
Hemşire/sağlık memuru arz eksikliğinin olmadığı anlaşılan bu dönem,
ilgili
yüksekokulların reorganizasyonu ve iyileştirilmesi için iyi değerlendirilmesi gereken bir
süredir. 2001-2005 yıllarında SYO’na kadro desteği yapılmasına ve eğitici eğitimlerinin
desteklenmesine gereksinim vardır. Bu dört yıllık dönemde, halen lisans mezunu olarak görev
yapan öğretim elemanları, Hemşirelik Yüksekokullarında yüksek lisans programlarını
tamamlayabilirler. Eğitici sayısı az olan ve bu nedenle lisans üstü eğitim için izin verilemeyen
yüksekokullarda, elemanların dönüşümlü olarak eğitimlerini sürdürmeleri için gerekli
düzenlemeler yapılabilir.
Eğitim olanakları sınırlı olan yüksekokulların birleştirilmesi ile eğitici eğitimi, lisans
programında yürütülen eğitimin aksamadan yürütülmesini de sağlayacaktır. Bu tür bir
yapılanma ve düzenleme sonucunda,
eğitim alt ve üst yapısı güçlendirilen
yüksekokullar, ülkemizin ekonomik sorunları ve istihdam politikalarındaki iyileşmelere
göre, 2005-2006 öğretim yılında öğrenci kontenjanlarını ülkemiz gereksinimlerine göre
arttırma potansiyeline ulaşabileceklerdir.
ÖNERİ 2
SYO sayılarında azaltma düşünülmediği takdirde, mevcut 71 okulun önemli bir bölümünün çok ivedi bir şekilde
desteklenmesine gereksinim vardır. Bu desteklerden en yaşamsal olanı eğitici eksikliklerinin giderilmesi için
kadro verilmesidir. En az 8 öğretim elemanı ile sınırlı tutulsa bile hemen verilmesi gerekli kadro sayısı toplam
156’dır (Tablo 4.23). Eleman alımlarının yanı sıra eş durumu dışında nakillerin durdurulduğu günümüz
koşullarında bunun gerçekleştirilmesi mümkün görülmemektedir. Kısa vadede bu engelin kalkacağı varsayılsa
bile bu kadrolar için yetişmiş hazır eleman bulma ihtimali çok azdır. Müracaat edenler çoğunlukla lisans
mezunları olacaktır ve halen 180 olan lisans dereceli eğitici sayısı ikiye katlanacaktır.
Mevcut yüksekokulların aynen korunması halinde (71), diğer eğitim olanaklarının iyileştirilmesi için de
ilave kaynak ayrılmasına gereksinim olacaktır. Ancak bu bölgelerdeki yetersiz uygulama olanaklarını ve
elverişsiz eğitim ortamını düzeltme şansı hiç olmayacaktır.
6.2.Diğer İyileştirme Önerileri
Eğiticilerin Eğitimi:
Sağlık Yükeskokullarının çözüm bekleyen acil sorununun eğitici eğitimi olduğu ortaya
çıkmıştır. Hemşirelik Yüksekokullarının önümüzdeki ders yılı için yüksek lisans programına
alabileceklerini belirttikleri öğrenci sayısı 151, doktora için bu sayı 91’dir. Buna göre
HYO’larının SYO’da lisans dereceli eğitimcilerin tamama yakınını eğitme potansiyelleri
olduğu anlaşılmaktadır. Ancak bunun gerçekleştirilebilmesi için bu eğiticilerin araştırma
görevlisi kadrolarında olmaları gerekmektedir. Oysa Sağlık Yüksekokullarındaki eğiticilerin
büyük bölümü öğretim görevlisi kadrosundadır. Bu durum, eğitici eğitimini engelleyen
önemli bir sorundur. İlgili üniversitelerin bu elemanların kadro değişikliği sorununu çözmeleri
xxvi
gerekmektedir. Mevcut sayı zaten çok az olduğu için, bazı okullarda öğretim elemanlarının 2
ya da 4 yıllığına başka bir üniversiteye gönderilme olanağı yoktur. Bütün bu engeller göz
önüne alınarak yoğunlaştırılmış programlar, yaz okulları, uzaktan öğrenimle desteklenmiş
programlar gibi alternatif eğitim seçeneklerine ivedilikle yönelmek kaçınılmaz olmaktadır.
Hemşirelik Yüksekokullarının bu eğitim desteğini vermek için önerileri, lisans öğrenci
sayısının azaltılmasıdır. Hemşire İnsangücüne yönelik ihtiyaç ve arz tahminlerindeki denge
nedeniyle bu önerinin her iki okul grubu için de uygun çözümlere fırsat vereceği
anlaşılmaktadır. HYO’larının lisans üstü eğitim potansiyelleri, eğitici eğitimi sorununun
bugün ve gelecek için çözümünde fırsat olarak görülmeli ve değerlendirilmelidir. Bu
yönlendirme yapılmadığı takdirde, halen bir bölüm hemşire eğiticinin yaptığı gibi, hemşirelik
dışı alanlarda lisans üstü eğitime yönelim artacaktır. Eğitimli eğitici sayısı artmış gözükse de
meslekte uzmanlaşma olmaması nedeniyle bu ilerlemenin hemşirelik lisans eğitimine istendik
düzeyde bir yararı olmayacaktır.
Eğitici eğitimine, kısa vadeli bir çözüm önerisi ise eğitici eğitimi kurslarının açılması olabilir.
Tatil dönemlerinde yapılabilecek bu kurslar hemen planlanmalı ve hayata geçirilmelidir.
Eğiticilerin sayısal yetersizliği için kısa vadeli çözüm önerileri şunlar olabilir:
-
Kadro sorunu olan üniversitelerde, üniversite hastanelerinde çalışan ve lisans üstü eğitim
yapmış hemşirelerin SYO’da görevlendirilmesi.
-
Eğitici sayısının uygulama eğitimi için yetersiz olduğu SYO’da, lisans üstü eğitim yapmış
hemşirelerin eğitilerek uygulama eğitimine katkılarının sağlanması.
Özellikle doktora programı bulunan ve eğitici kadrosu yeterli olan HYO’larının lisans
programı öğrenci sayıları azaltılıp, lisans üstü öğrenci kontenjanları arttırılmalıdır.
SYO’nın kurulduğu ilk yıllardan itibaren, HYO tarafından YÖK’e bir çok kez
sunulan bu önerinin eğitim kalitesinin geleceği açısından yaşamsal bir önem taşıdığı
unutulmamalıdır.
Sağlık Meslek Lisesi mezunu öğrencilerine ek puan verilmemesi konusu yeniden
ele alınmalı ya da bu öğrencilerin kontenjanları sınırlandırılmalıdır.
Eşdeğer eğitim programı yürütülen hemşirelik ve sağlık memurluğu bölümleri
birleştirilmelidir.
Hemşire öğretim üyesi bulunan yüksekokullarda yüksekokul yönetimi meslek
mensuplarına devredilmelidir.
Ülkemizin gerçek hemşire ve ebe işgücü gereksinimini saptamak için işyüküne dayalı projeksiyon
çalışmaları yapılmalı ve öğrenci kontenjanları bu çalışma sonuçlarına göre belirlenmelidir. Bu tür çalışmalar
YÖK, DPT ve Sağlık Bakanlığı ile hemşire eğiticilerin oluşturacağı bir ekip tarafından yürütülmelidir.
YÖK’ün başlattığı akreditasyon çalışmalarına hemşirelik de dahil edilmeli ve hemşirelik
eğitiminin özelliklerini gözönüne alan kriterler belirlenmelidir. Eğitim kalitesini ve
ürünlerini izleme programları ivedilikle oluşturulmalı ve bunların sürekliliği
sağlanmalıdır.
xxvii
Ülkemizde
en fazla sağlık insangücü istihdam eden Sağlık Bakanlığı, yüksekokul
mezunu hemşire/sağlık memuru ve ebeler için de kadro ayırmalı, bu personelin
bölgelere ve kurumlara dengeli dağılımını sağlamalı, çalışma koşullarını özendirici hale
getirmeli ve bu insangücüyle ilgili olarak hazırlanmış olan yasa tasarısının (1997
versiyonu) acilen hayata geçirilmesine öncülük etmelidir.
KAYNAKLAR VE YARARLANILACAK DİĞER KAYNAKLAR
1. Avrupa Konseyi (1964) Hemşirelik Eğitiminin Standardizasyonu Konusuyla
Görevli Komisyonun Raporu. Hazırlayan ; Perihan Velioğlu.
2. Aycan S. ve ark. (2000) Sağlık 21: 21. Yüzyılda Herkes İçin Sağlık. Sağlık
Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
3. Bardak M (2000) Türkiye’de Sağlık İnsangücü Mevcut Durum, Sorunlar ve
Çözüm Önerileri, DPT ‘ Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (Hazırlık
Çalışmaları) Sağlık İnsangücü Alt Komisyonuna Sunulan Rapor.
4. Counsil of Europa (1995) The Role and Education of Nurses Health Society.
Counsil of Europa, Strasbourg.
5. Counsil of Europa (1992) Working Party on The Role and Training of Nurses (SPFI) Ist Meeting, Strasbourg.
6. Counsil of Europa (1993) Working Party on The Role and Training of Nurses. 3rd
Meeting, European Health Comittee CDSP 34th Meeting, Strasbourg.
7. Cox C (1980) İki Dünya Arasında : Hemşirelik ve Yüksek Öğretim. Türk
Hemşireler Dergisi. Çeviren Saadet Ülker, Sayı 1.
8. Devlet İstatistik Enstitüsü (1998) Türkiye İstatistik Yıllığı 1997. Ankara, T.C
Başbakanlık DİE Ankara.
9. Doğan F (2000) Sağlık İnsangücü Planlamasında Model Önerisi. 8.Beş Yıllık
Kalkınma Planı için Sağlık İnsangücü Çalışma Grubuna Sunulmuş Rapor. Ankara.
10. Erdoğan H (1997) Hemşirelikte İş Doyumu ile İşten Ayrılma Düşüncesi
Arasındaki İlişki. 5.Ulusal Hemşirelik Kongresi (Uluslar arası Katılımlı) Kongre
Kitabı. İzmir. ss:216-221.
11. Eren C (1982) Alma-Ata Bildirgesi ve Türkiye’deki Sağlık Hizmetleri. Hacettepe
Üniversitesi Toplum Hekimliği Bölümü Yayını. No:18. Ankara.
12. Ergin C (1996) Sağlık Personelinin İş Anlayışları ve Tutumları Araştırması. TC
Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü Yayını, Ankara.
xxviii
13. European Communities (1977) 77/452/EEC (Diploma, Sertifika ve Diğer Kanıtlar)
Official Journal of The European Communites. 20 (L 176).
14. European Communities (1977) 77/453/EEC (Yönetim İle İlgili Yasa ve
Yönetmelikler). Official Journal of The European Communities. 20 (L 176).
15. European Communities (1977) 77/454/EEC (Hemşirelik Eğitimi İle İlgili Öneriler)
Official Journal of The European Communities. 20 ( L 176).
16. European Communities (1977) 77/455/EEC (Toplum Sağlığı ile İlgili Öneriler)
Official Journal of The European Communities. 20 ( L 176).
17. Garrett M J (1999) Healthh Futures :A Handbook for Healthh Professionals.
World Healthh Organization, Malta.
18. Hemşirelik ve Türk Hemşireleri Birliği Kanun Tasarısı Genel Gerekçe,
07.02.1997.
19. Hemşirelik ve Türk Hemşireleri Birliği Kanun Tasarısı ve Sağlık, Aile, Çalışma ve
Sosyal İşler Komisyonu Raporu (1998) T.C Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar
Genel Müdürlüğü 22.10.1998 (1/834) Dönem:20 Yasama yılı:4.
20. Hemşirelik ve Türk Hemşireler Birliği Kanun Tasarısı ve Gerekçeleri (2000)
Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
21. Hemşirelik-Ebelik ve Sağlık Memurluğu Değerlendirme Toplantısı Raporu. 2
Kasım 2000. Antalya.
22. Hirschfeld MJ ve ark. (1993) Nursing Personel Resources Results of a Survey of
Perceptions ın Ministries of Healthh on Nursing Shortage . World Healthh
Organization (WHO/HRH/NUR/93.4).
23. .........(1995) İş Yüküne Dayalı Presonel İhtiyacı Saptama Yöntemi: Hemşirelik
Aktivite (Performans) Standartlarını Belirleme Workshop’u Raporu. T.C Sağlık
Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü 6-8 Aralık, Ankara.
24. ..........(1998) Lemon Paketine Giriş, editör Saadet Ülker, Sağlık Bakanlığı Yayını,
Yayın No:600.
25. ...........(1999) 2000 Mali Yılı Sağlı Bakanlığı Bütçesinin TBMM Plan ve Bütçe
Komisyonuna Sunuş Konuşması 17 Kasım 1999.
26. ............(2000) Meslek Lisesi Sonuçları Belirlendi. Sağlık. Yıl:9, Sayı:102, ss:34.
27. Ministry of Healthh (1996) Healthh Services Utilization Survey in Turkey Healthh
Projcet General Coordination Unıt, Ankara.
28. Münih Deklerasyonu, Hemşireler ve Ebeler: Sağlık İçin Bir Güç, 16 Haziran 2000.
xxix
29. Müsteşar Beyanı, Yüksek Sağlık Şurası . 20 Ekim 2000 (Şura banda
kaydedilmiştir)
30. Özbakır D. Koç Y. ve diğerleri (1993) Human Resources Development Section
(İGG-05/001).
31. Saltman RB. Figueras J. (1998) Avrupa Sağlık Reformu: Mevcut Stratejilerin
Analizi. Dünya Sağlık Örgütü Yayını Çev. T.C Sağlık Bakanlığı Projesi Genel
Koordinatörlüğü Ankara.
32. Salvage J. (1995) Hemşirelikte Etkinliğe Doğru Eylem. Editör Saadet Ülker,
Aydoğdu Ofset, Ankara.
33. ..........(1992) Sağlık İnsangücü Hemşireler Grubu Çalışma Raporu . 1.Ulusal
Sağlık Kongresi, 18-23 Mart 1992, Ankara.
34. .........(2000) Sağlık Meslek Liselerine El Konuldu. Sağlık, Yıl:9, sayı:99, ss:20.
35. ........(2000) Sağlık
Medimagazin, ss:13.
Meslek
Liselerinin
Yeniden
Açılmaları
Gündemde.
36. Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğünün Sağlık Eğitim Enstitülerinin
Faaliyetlerine Son Verildiğini Konu Alan "Sağlık Eğitim Fakülteleri ve Sağlık
Yüksekokulları" Konulu 23.02.1998 Tarih ve 828 Sayılı Yazısı.
37. Sağlık Bakanlığı (1994) Sağlık İstatistikleri 1993, Yayın No: 564, Kasım, Ankara.
38. Sağlık Bakanlığı (1995) Sağlık İstatistikleri 1994 Yayın No: 579, Aralık, Ankara.
39. Sağlık Bakanlığı (1997) Sağlık İstatistikleri 1996 Yayın No: 595, Kasım, Ankara.
40. Sağlık Bakanlığı (1998) Sağlık İstatistikleri 1997 Yayın No: 615 Kasım , Ankara.
41. Sağlık Bakanlığı (1999) Sağlık İstatistikleri 1998 Yayın No: 627, Aralık, Ankara.
42. Sağlık Bakanlığı (1999) Sağlık İstatistikleri 1999 Yayın No: 631, Ekim, Ankara.
43. Sağlık Bakanlığı'nın 12.09.1997 Tarih ve 3454 Sayılı Ebelik, Hemşirelik, Sağlık
Memurluğu Eğitimi ve Lise Düzeyinde Eğitim Alan Diğer Sağlık Meslekleri İle
İlgili Planlarını İçeren Basın Bildirisi.
44. Sağlık Bakanlığı Hemşirelik Daire Başkanlığı Verileri, 2000
45. Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü’nün "Yüksek Sağlık Şurası
Kararlarının Uygulanması" Konulu 31.05.1995 Tarih ve 3987 Sayılı Yazısı.
46. Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü’nün Yüksek Sağlık Şurası
Sunumu. 20 Ekim 2000, Ankara.
xxx
47. Özden M (2000) Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü (1995) Lise
Sonrası Ebelik ve Hemşirelik Eğitimi Hakkında Rapor. Ankara.
48. Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü’nün Mevcut Durumu (1992), Sağlık Bakanlığı
Yayınları, Ankara.
49. Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü’nün 03.01.2001/9 Tarihli ve 2
Sayılı "Protokolün İptali" Konulu Genelgesi.
50. Sağlık Bakanlığı 1995 Yılı Faaliyet Raporu, 1996 Yılı Çalışma Planı, Ankara.
51. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (1964) Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirildiği
Bölgelerde Hizmetin Yürütülmesi Hakkında Yönetmelik, Doğuş Ltd.Şti. Matbaası,
Ankara.
52. Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı Yatak ve Kadro Standartları Yönetmeliği ile Eki
Cetvelleri Değiştirilmesine Dair Yönetmelik. 12 Aralık 1995. Sayı:22491 Resmi
Gazete ss:2-112.
53. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Mesleki Hizmetlerin
Serbest Dolaşımı Konusundaki Çalışmalara Katkıda bulunmak Üzere Yapılan
Toplantıda Hemşirelerin Durumu ve Yapılması Gereken Değişikliklere İlişkin
Rapor. 26 Temmuz 1994.
54. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2000) Yataklı Tedavi
Kurumları İstatistik Yıllığı 1999, Ankara.
55. Sağlık Bakanlığı ile Yüksek Öğretim Kurulu Arasında 10 Eylül 1992 Tarihinde
İmzalanan “Ön-Lisans Eğitiminin Ebelik ve Hemşirelik için Yeterli Olmadığı” nı
Konu Alan Protokol.
56. ..........(Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2000) 2001 Yılı Programı, Resmi
Gazete, Sayı 24231, Sayfa 135-141.
57. Sayek İ. Kılıç B (Eds) (1997) TTB Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Raporu.
Ankara, TTB Yayını.
58. Sayek İ. Kılıç B (Eds) (2000) TTB Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Raporu. TTB
Yayınları, Ankara. Yayın No: 007/2000.
59. Shıpp PJ ( 2000 ) WISN ( İş Yüküne Dayalı Personel İhtiyacı Belirleme ) Yöntemi
Uygulama Klavuzu, Çev. Fikret Doğan, Türkan Oğuzhan.
60. Soyer A (1992) Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Personelinin Temel Sorunları, Türk
Tabipler Birliği Yayını
61. Storey M et all (1988) Guidelines for regulatory Changes in Nursing
xxxi
62. Taranto Y. Özcan S (1995) İş Yüküne Dayalı Personel İhtiyacı Saptama Yöntemi
Hemşirelik Performansı (Aktivite) Standartlarını Belirleme Workshopu Raporu.
Ankara.
63. Taranto Y. Özcan S. (1995) Sağlık Meslek Liselerinin Yüksekokula
Dönüştürülmesi ve Bu Okullara Alınacak Öğrenci Sayılarının Belirlenmesine
Yönelik Projeksiyon Çalışmaları. T.C Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel
Koordinatörlüğü Birinci Sağlık Projesi (TSH/İGG/1-05/001), Ankara.
64. T.C Başbakanlık Neşriyat ve Müdevvenat Umum Müdürlüğü (1961) Sağlık
Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun. Kanun No: 224, Resmi Gazete,
12 Ocak 1961, Sayı: 10705.
65. T.C Sağlık Bakanlığı (2000) Ön Çalışma Grupları Sonuç Dökümanları, Birinci
Türk Halk Eğitim Şurası, Ankara.
66. The Standing Committe of Nurses of the EU (PCN), PCN Position Paper on
Nursing Education, PCN, http://www.pcn.yucom.be/ Position Papers/ education
paper.html, Brussels, Belgium
67. TTB (2000) Türkiye Sağlık İstatistikleri. Türk Tabipler Birliği Yayını, Ankara.
Yayın No: 001/2000.
68. Toros A. (Eds) (1993) Türkiye’de Nüfus Konuları, Politika Öncelikleri, Hacettepe
Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü, Ankara
69. Türkay F. Özcan S. Taranto Y ve ark.(1996) İnsangücü Geliştirme (İGG) Sağlık
Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü (TSH/İGG/1-05/001)
70. Türkay F ve ark. (1997) Sağlık İnsangücü Mevcut Durum Raporu. Ankara TC.
Sağlık Bakanlığı Projesi Genel Koordinatörlüğü Yayını.
71. Türkay F. ve ark. (1999) Sağlık İnsangücü Mevcut Durum Raporu. TC. Sağlık
Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü (TSH/İGG/1-05/001)Ankara, 2.
Basım.
72. .......(1996) Türkiye’de Anne ve Çocukların Durum Analizi . TC. Hükümeti ve
Unicef İşbirliği Programı, Ankara, Pelin Ofset.
73. Sağlık Bilimleri Eğitim Konseyi Başkanlığı’na Sunulan Rapor, 9 Temmuz, Ankara
74. ........(1999) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998. Ankara Hacettepe
Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü.
75. Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık (2000-2001) Kalkınma Planının
Sunulduğuna Dair Başbakanlık Tezkeresi ve Planlama ve Bütçe Komisyonu
Raporu (3/600).
xxxii
76. Ülker S (2000) 1954 Tarih ve 6283 Sayılı Hemşirelik Kanunu TTB Dergisi MayısHaziran 2000. 15, (3) ss:166-170.
77. WHO (1996) Consultation of Europeon Nurse Leaders : Healthh Care Reforms.
Primary Healthh Care and Nursing.5th WHO Meeting of Government Chief Nurses
of The European Region Reykjavik, Iceland 11-13 April 1996, CopenhagenDenmark.
78. WHO (1996) Discussion Paper : The Generalist Nurse A Profile.
79. WHO Regional Office For Europe (1996) Healthh Care Reforms, The Nursing
Response ( Healthh Care Reforms, Primary Health Care and Nursing, 5th WHO
Meeting of Government Chief Nurses of The European Region, 11-13 April 1996),
Reykjavik.
80. WHO Regional Office for Europe. Nurses and Midwives for Health:A Who
European Strategy for Nursing and Midwifery Education. EUR/00/5019309/15.25
Jan 2000 Copenhagen.
81. WHO (1993) Nursing Personel Resources: Results of a Survey of Perceptions ın
Ministries of Healthh on Nursing Shortage; Nursing Education and Quality of Care
(WHO/HRH/NUR/93.4).
82. WHO Regional Office for Europe (1996) Portfolio of Innovative Practice in
Primary Healthh Care Nursing and Midwifery, Primary Care Nursing ın Europa:
Future Solutions Now.
83. Varlık M (1996) Sağlık İnsangücü Raporu. Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara.
84. Yıldırım D (2000) Hasta Sınıflandırma Skalası Oluşturma. Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
85. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı’nın , Sağlık Bakanlığının "Genelge" Başlıklı
Yazısına Karşın Üniversitelere Yolladığı "Protokol" Konulu 07.12.2000 Tarih ve
28080 Sayılı Yazısı.
86. Yükseköğretim Kurulu’nun Sağlık Memurluğu Eğitiminde Hemşirelik Müfredatı
Programının Uygulanacağına Dair 13.06.1997 Tarih ve 1342 Sayılı Yazısı.
87. Yüksek Sağlık Şurasının "Hemşirelik, Ebelik ve Sağlık Memurluğu Eğitiminin
Liseye Temellendirilmesi" İle İlgili 26.01.1995 Tarih ve 184/1 Sayılı Toplantı
Kararları.
88. Yüksek Sağlık Şurasının "Hemşirelik, Ebelik ve Sağlık Memurluğu Eğitiminin
Liseye Temellendirilmesi" İle İlgili 23.05.1995 Tarih ve 185/1 Sayılı Toplantı
Kararları.
xxxiii