TESPAM Hazar Raporu 05 2016

Türkiye Enerji Stratejileri & Politikaları Araştırma Merkezi
TESPAM AYLIK ÜLKE / BÖLGE RAPORLARI
MAYIS 2016
HAZAR COĞRAFYASI RAPORU
(İRAN – AZERBAYCAN – KAZAKİSTAN –
TÜRKMENİSTAN – ÖZBEKİSTAN)
OĞUZHAN AKYENER
www.tespam.org
Türkiye Enerji Stratejileri & Politikaları Araştırma Merkezi
GİRİŞ
Hazar Coğrafyasında düşen petrol fiyatları sektörü ve yeni yatırımları etkilese de, mevcut
üretimler ve planlanan (özellikle yabancı ortaklıklı olan projeler için) saha geliştirme
çalışmaları devam etmektedir. İlgili ülkelerin hepsi petrol fiyatlarının tekrar toparlanması ile
birlikte yabancı yatırımcıları ülkelerine çekerek, yeni keşif ve saha geliştirme çalışmalarını
hızlandırmak ve bu sayede ekonomilerini güçlendirmeyi hedeflemektedir.
İRAN

260 milyar m3/yıl’a ulaşan gaz işleme kapasitesini, İran 2018 yılında 330 milyar
m3/yıl seviyelerine çıkarmayı hedeflemektedir.

Yaptırımların kaldırılmasından sonra Mart ayında 3,3 milyon varil/gün seviyelerine
çıkan petrol üretim kapasitesinin ise yıl sonuna kadar günlük 0,5 milyon varil daha
arttırılabileceği öngörülmektedir. Bu kapsamda İran’ın yeniden uluslararası
piyasalarda payını arttırma konusundaki girişimleri hızla devam etmektedir.

Mevcut sahaların çoğunun (%80) rezervuar özellikleri ve olgun olmaları sebebi ile
yıllık ortalama yapılan 93 milyar m3’lük gaz enjeksiyonuna karşın, saha üretimleri
her yıl %10 civarında düşmektedir. Bu İran’ın petrol için olduğu gibi İran’ın gaz arz
kapasitesinin belirlenmesi hususunda da değerlendirilmesi gereken önemli bir
noktadır.

Firuzan Petrol Sahasında kullanılmadığı için yakılan 5,7 milyon m3/günlük gazın
LNG’ye dönüştürülerek piyasalara sürülmesi için bir kontrat imzalandı. Bu yakılan
gaz hacmi sektörün yatırıma ne kadar ihtiyaç duyduğunun ve mevcut imkanların ne
kadar kısıtlı olduğunun çok önemli bir göstergesidir.

İran Hindistan ile birlikte, 350 milyar m3 gaz ve 212 milyon varil kondensat ihtiva
ettiği tahmin edilen Farzad – B isimli gaz sahasını geliştirmek için çalışmalarını
sürdürmektedir.

İran yenilediği petrol ve gaz sahalarının kontrat sistemindeki hazırlıklarını
tamamlamak için son hazırlıklarını yapıyor. Bu kontrat sistemi kapsamında farklı
ruhsatlar için başvuracak şirketlerin de ön elemeden geçirileceği bir mevzuat
hazırlanıyor.

İran geçen yıl (Mart 2015 – 2016 arasında) 123,5 milyar m3’ü Güney Pars
Sahasından teşkil olmakla birlikte toplamda 178,1 milyar m3 gaz üretti.
www.tespam.org
Türkiye Enerji Stratejileri & Politikaları Araştırma Merkezi

İran Petrol Araştırma Enstitüsü Fransız IFP ile İran’daki sahalardaki petrol kurtarım
oranını arttırmak için ortak çalışmalar yapma konusunda anlaştı. Bu sayede Fransız
şirketlerinin de İran sahaları ve kaynakları hakkında detaylı bilgi alma ve etkili
olmaları konusunda önemli bir kapı açılmış oldu. Henüz zengin petrol ve gaz
kaynakları keşfi gerçekleştirememiş Yeni Türkiye’nin de, bu duruma benzer nitelikte,
eski hükümdar olduğu coğrafyalarda etkinliğini arttırabilecek kurumlara ihtiyacı
vardır.

İran’da son 12 ayda 188’den fazla petrol ve gaz kuyusu açıldı. Bu miktarın yeni
yatırımcılar ve servis şirketleri ile çok daha fazla artış göstereceği beklenmektedir.
AZERBAYCAN

Azerbaycan’ı Avrupa’ya bağlayacak olan ve Güney Gaz Koridoru Projesinin tek
somut adımı olan Şah Denizi Projesi’nin ikinci safhası kapsamında planlanan iş
programı başarılı bir şekilde devam ediyor. Program dahilinde inşaat faaliyetlerinin
%70’e yakın bir kısmının tamamlandığı ifade ediliyor.

Düşük petrol fiyatları ülke ekonomisini etkilediği gibi yeni sahaların da geliştirilmesini
olumsuz etkiliyor.

SOCAR yetkililerinden yapılan açılamaya göre: 2015 yılında Ceyhan ve
Novorossiysk limanlarından satılan Azerbaycan’a ait toplamda 35 milyon tonluk
petrolün %25’i İtalya’ya, %13’ü Almanya’ya, %10’u Endonezya’ya, %9’u İsrail’e ve
%8’i de Fransaya ihraç edilmiştir.

2015’in 1. Çeyreği ile karşılaştırıldığında bu yılın ilk çeyreğinde Azerbaycan’ın toplam
petrol üretimi %1,5 azalarak 10,52 milyon ton seviyelerine düşmüştür.

SOCAR Rusya’dan 3 ila 5 milyar m3/yıl arasında gaz ithal etmeyi planlıyor. Bu durum
da petrol fiyatlarının düşmesi sebebi ile azalan gelirler, bozulan yatırım programları
neticesinde değişiklik gösteren üretim beklentileri karşısında, iç tüketimi ithalat ile
dengeleyerek, Azerbaycan’ın gaz ihracat programını sürdürmesi stratejisi olarak
algılanmaktadır.
TÜRKMENİSTAN

Rusya’nın gaz alımlarını kesmesi, en büyük potansiyelli müşterisi olan Çin’in
içerisinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar neticesinde oluşan kaygı gibi etkenler
Türkmenistan’ın yeni ihraç güzergahları arayışına hız vermesine sebep oldu.
www.tespam.org
Türkiye Enerji Stratejileri & Politikaları Araştırma Merkezi

Bu kapsamda Türkiye ve Avrupa da, şu an ki koşullarda imkansız görülse de,
olasılıklar arasında değerlendirilmeye devam ediyor.

TAPI boru hattı ve Hindistan pazarına açılım, ayrıca Çin’deki ekonomik sıkıntıların
geçici olacağı beklentileri bu pazarlara yönelik eğilimi arttırıyor.

Hali hazırda Türkmenistan Afganistan, Gürcistan, İran, Tacikistan ve Pakistan’a yıllık
ortalama 250 000 ton LNG ihraç ediyor. Bu kapasiteyi de arttırmayı hedefliyor.

2020 yılında da Çin’e ihraç kapasitesini 60 milyar m3’ler seviyesine çıkartmayı
hedefliyor.
KAZAKİSTAN

Tengiz Sahasından gelecek petrol hacmi de dikkate alındığı için, CPC Boru Hattının
35 milyon ton/yıl olan kapasitesinin 67 milyon ton/yıl olacak şekilde arttırılma
işlemlerinin yıl sonunda tamamlanacağı beklenmektedir.

Kazakistan 2016 yılında toplamda 77 milyon ton petrol üretmeyi hedeflemektedir.

2015 yılında ise toplamda 79,4 milyon ton petrol ve 45,3 milyar m3 gaz üretmiştir.
Bu göstermektedir ki, petrol fiyatlarındaki düşüş üretim beklentilerini çok
etkilememiştir.

Üretilen bu petrolün 38 milyon tonu CPC boru hattı ile, 12,4 milyon tonu Atyrau –
Samara Boru Hattı ile dünya piyasalarına ve 4,8 milyon tonu ise Çin piyasalarına
ihraç edilmiştir.

Atyrau – Samara Boru Hattı kapasitesinin de 2017 yılında 30 milyar m3’ten 35 milyar
m3’e çıkartılması planlanmaktadır. Tabii ki tüm bu planların ana etkenlerinden biri
petrol fiyatları olacaktır.

Özellikle Kashagan Sahasının üretime alınması ile 2020 yılında petrol üretiminin 130
milyon ton civarına çıkacağı öngörülmektedir.
ÖZBEKİSTAN

Özbekistan özellikle Çin ve Rus ortaklıkları ile bazı gaz kondensat sahalarının
geliştirimesi için girişimlere devam etmektedir. Lakin düşük petrol fiyatları ve istenilen
yatırım ortamının henüz oluşmaması uzun dönemli ihracat planlarını olumsuz
etkilemektedir.

Alman ortaklığıyla Özbekistan 100 MW’lık güneş santralini hayata geçirmeye
çalışıyor.
www.tespam.org
Türkiye Enerji Stratejileri & Politikaları Araştırma Merkezi
* Not: Bu çalışma hazırlanırken, SOCAR, Gazprom, OPEC, EIA, IEA, EU Energy Commission, NIOC, NIGC, BP, KTO, KTG,
KMG, Turkmengaz, CNPC, Lukoil, Uzbekneftegaz, Dünya Bankası, Forex gibi kurumların web sitelerinden yada kurumlar ile ilgili
internete yansıyan haberlerden ve Mehr, Turan, Trend, Xinhua Haber gibi ajansların hazırlamış olduğu raporlardan
faydalanılmıştır. Yapılan incelemeler neticesinde farklı kaynaklar tutarlılıkları açısından değerlendirilmiş ve yorumlanarak bu
çalışmaya eklenmiştir.
www.tespam.org