A Preliminary Report On the Herpetofauna of

Tr. J. of Zoology
2 0 (1996) 161-176 EkSayr
0TL~BITAK
Kuzey Kibris Herpetofaunas~Hakkinda Bir ijn Cal~grnaRaporu
Bayram GOCMEN. C. Varol TOK, Ugur KAYA, Murat TOSUNO~LU
Ege Unrversrtesl. Fen Faiiultesi. Bryoioji Bolumu. Zooloji Anabilim Dalr. Bornova. Izmrr-TURKIYE
Geli~Tarihi: 10 I 1 I 1995
0zet: 1989-1994 y~llar~
aras~ndayaprlan aragt~rrnagezilerinde toplanmrg ve daha onceden ZDEU kolleksiyonunda k a y ~ t bulunan
l~
toplam 506 adet herpetolojik materyal degerlendirilmigtir. Tespit edilen turlerin 3'u kurbaga (Anura). 1'i kaplumbaga (Testudinata).
10'u kertenkele (Lacertilla) ve 7'si yrlanlar (Ophidia) grubundandrr. Bunlar Bufonidae. Hylidae. Ranidae. Emydidae, Gekkonidae.
Agarnidae, Charnaeleonidae, Lacertidae, Scincidae. Typhlopidae. Colubridae ve Viperidae olmak uzere toplarn 12 familya'ya dahildir.
Tiirler hakkrnda ekolojik ve biyolojik bilgiler verilrnig ve baz~turlerin (Rana ridibunda. Lacerta laevis, Ophisops elegans ve Ablepharus
kitaibelir) taksonomik statulerinin yeniden ele alrnrnasr gerektigine dikkat ~ekilrnigtir.Ayr~caBoulenger (1)'ln K~brls'dabulundugunu
belirttigi Coluber najadum uzun bir sureden sonra ikinci kez kaydedilrnigtir. Diger taraftan ZDEU kolleksiyonunda Krbrrs'a ait Eryx
jaculusve Elaphe situla ornegi rnevcut olrnakla birlikte soz konusu turlere ait orneklere aragtrrrnamrz suresince rastlanmamrg olrnasr,
eski alkol rnateryali olrnalar~ve daha onceden bu konuda hic bir kayrt bulunmamasr nedeni ile $upheli kargrlanrnaktad~r.Eumeces
schnelderi. Natrix natrix. Malpolon monspessulanus ve Telescopus fallax gibi onceden kayd~bulunan orneklere ~imdikiplr~mada
raslanmarnr$ olrnas~da bu siirungen turlerinin K~brrs'daciddi bir yok olma tehlikesi ile karq kargrya olduklarrn~du$undurmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kuzey Krbrrs, Herpetofauna.
A Preliminary Report on the Herpetofauna of Northern Cyprus
Abstract: A total of SO6 herpetological specimens coilected during the excursions in the period between 1989-1994 and some
previously collected samples present in the ZDEU collection are surveyed. Among the species determined are 3 amphibians (Anura).
1 turtle (Testudinata), 10 lizards (Lacertilia) and 7 snakes (Ophidia). These belong to a total of 12 families: Bufonidae. Hylidae.
Ranidae. Ernydidae. Gekkonidae. Agarnidae, Chamaeleonidae. Lacertidae. Scincidae. Typhopidae. Colubridae and Viperidae.
Ecological and biological data for the species are given and it is stressed that the taxonomical states of some species (Rana
ridibunda, Lacerta laevis, Ophisops elegans and Ablepharus kitaibelil) should be taken into consideration again. Also an old record of
a snake supposedly living in Cyprus ( I ) , i.e. Coluber najadum is confirmed after for a long time. On the other hand, the presence of
Eryxjaculus and Elaphe situla in Northem Cyprus was reported in the ZDEU collection. However. the occurrence of these species in
Cyprus is considered as doubtful since no specimens were encountered during the period of our surveying, the specimens in the
ZDEU collection are very old alcohol material and also no previous report is present. Eumeces schnelderi, Natrix natrix, Malpalon
monspessulanus and Telescopus fallax species which were previously reported t o be found in Cyprus. are not encounJered in the our
present study. This makes us consider that these reptile species face a serious threat of extinction in the island.
Key Words: Northern Cyprus. Herpetofauna
Giriq
Ktbns'in herpetofaunasl hakklnda son ylllarda yapllan qaligmalarda (2-8) daha ziyade adanln guney k ~ s~mlarlndanornekler incelenmigtir. Bu qal~gmalardaKlbrls iqin endemik olan yeni bir yllan turu. Coluber
cypriensis tanlmlanm~gtlr (5) ve ayrlca Telescopus fa/lax. Vipera lebetina, ile Natrix natrixin taksonomik durumunun problemli oldugu, Bufo viridis'in ise subspesifik durumunun belli olmad~g~belirtilmigtir. Ayrlca
K~bris'daki Rana ridibunda orneklerinin Israil'den tan~mlananyeni bir tiir, R. levantina oldugu belirtilmigtir
(7). Ba~oglu ve Baran (9) tarafindan K~bns'taki Chamaeleo chamaeleon populasyonlarln~n nominat altture
ait oldugu belirtilmig olmaslna ragmen, Bohme ve
Wiedl, (7) adadaki populasyonunun Dogu Akdeniz'li bir
form olan C.C. recticrista alt turu ile temsil edildigini
belirtmiglerdir. Aynl pllgmada Ktbns'daki Ophisops elegans populasyonunun Hatay (Akdeniz) populasyonuna
benzedigi vurgulanmlgt~r.
Budak ve Go~men (10) tarafindan Ktbra'daki Lacerta laevis populasyonunun duguk bir olasll~klada olsa
iki ayn populasyon halinde olabilecegi belirtilmigtir.
Ayn~aragtirlcilar Kuzey Kibrls L. laevis populasyonunun
Adana ve Mersin civar~ndaki nominat irk. L. laevis laevis orneklerinden (1 I ) bazl onemli morfolojik karakterler bak~mindanayrlld~glnlve Werner (12)'in ver-
Kuzey K~brlsHerpetofaunas~Hakk~ndaBlr On Cal~~rna
Raporu
mig oldugu diagnostik karakterler ile iki populasyonun
aylrt edilemiyecegini ortaya koymuglardrr. Boylelikle
Osenegg (2) ile Schatti ve Sigg (4)'in bu konudaki suphelerini dogrulam~glard~r.
Budak ve Goqmen (10) ayrlca
saptanan farkllllklarln tur duzeyinde olabilecegini ifade
etmigler ve belki de K ~ b r ~populasyonunun
s
L. troodica
geklinde tur duzeyine qlkartllabilecegini soylemiglerdir.
Diger taraftan Krbrrs'ta soyunun tiikenmig olduguna
inanrlan (8) su yrlan~Natrix natrix Guney K~br~s'da
ureyebilir bir populasyon halinde yeniden bulunmugtur (6).
Onceki qallgmalarln aksine, bu qallgmayla Kuzey Klbra'ln herpetofaunas~ degerlendirilerek turlerin Klbrrs'daki daglllmlna ve yakln kararlarda yagayan benzer
tiirlerle kargllagtlrmall olarak taksonomik durumlarlna
aq~kl~k
getirilmeye baglanmlgtrr.
tograf ve slaytlar~qekilmigtir. Daha sonra eter ile anestezi uygulanan veya %70'lik etanol'de bogularak oldurulen ornekler, Y070'lik etanol ile hazlrlanan %7'lik
formol-etanol enjeksiyonu ile 24 saat sureyle tespit
edilmiglerdir. Bunu takiben Yo70'lik alkol.de daimi muhafazaya allnmlglardlr. Cal~gmanrnqok fazla tur iqermesi nedeniyle turlere ait taksonomik aqrklamalar sozkonusu tur bagllklar~altlnda verilmigtir.
Bulgular ve Taksonomik Degerlendirme
a. Turler, Dag~llglar~
ve Yerel lsimleri
Aragtlrmada belirtilen turler, Kuzey K~brls'daki daglllglarl ve halk taraflndan yaygln gekilde kullanllan
yerel isimleri Tablo l'de ozetlenmigtir.
b. Turlerin Degerlendirilmesi
Materyal ve Metot
Familya: Bufonidae
Aragtlrmada incelenen materyal, 1989-1994 ylllar~
araslnda Kuzey Krbr~s'ayap~lan bilimsel gezilerde toplanm~gorneklerle, eskiden toplanmlg orneklerden olugmaktadlr. Ornekler ZDEU (13) kolleksiyonunda muhafaza edilmektedir. 506 ornekten olu~anmateryalin
topland~grve gozlendigi mahaller harita uzerinde (Sekil
1) belirtilrnigtir.
Bufo viridis Laurenti. 1768
Materyal: N:l, ZDEU 6711994, 1, GonyelilLefkoga
[8]. 17.08.1994, Le. B. Goqmen.
Her bir ture ait materyal listesi, o turun bagllgl altlnda, demirbag numarasl, ornek sayrsl, topland~glyer
tarih ve toplayan
ve harita uzerindeki no'su, topland~g~
~eklindeverilmigtir.
Juvenil olan tek ornek Gonyeli goleti klylslnda
(Sekil 18). gunduz saatlerinde tag altlndan nemli bir
ortamda ve deniz seviyesinden 110 m. yukseklikte bulunmugtur. Ornegin slrt taraflnln zemin rengi yegilimsi
gri renkte, bu zemin uzerinde koyu yegil lekeler birlegmig ve vucut gerisine dogru kuqulerek yuvarlaklagmlgtlr. Kirli beyaz renkteki ventralde birkaq
kuquk leke mevcuttur (Sekil 2).
Araziden elde edilen can11 orneklerin, gerekli renk,
desen ve biyotop ozellikleri not edildikten sonra fo-
Eldeki ornegin subspesifik durumu henuz aydlnlatllmam~golmakla birlikte, Schmidtler (8) K ~ b r ~pos
Seki 1 .
1. YaylaIGuzelyurt
2. Bostanc~IGuzelyurt
3. Tepeba~~IGirne
4. Ge~itkOylGirne
I 5. KaryyakalGirne
6. LapWGirne
7. St.Hilarion1Girne
8. GonyeliILefko~e
9. Dikmen/Letko$e
10.MerkezlGirne
11. CatalkWGirne
16. BogazlGazi Magosa
12. Aslankoy ILetko$e 17. KumlucaIGazi Magosa (Karpaz)
13. EsentepeIGirne
18. Yeni ErenkoylGazi Magosa(Karpaz)
14.Tatl1suIGirne
19. DikarpazIGazi Magosa (Karpaz)
15.SalamisfGazi Magosa
Kuzey
Kibi~s'ta Aragtrma
Yap~lan Lokal~teler ( Y ~ l d ~ z
Igareti ile Gosterilen yerler. Eski
Materyallerin
Ternin
Tarihli
Edildigi Yerleri l~aretEder)
[*I
B. G K M E N . C. V. TOK. U. KAYA. M. TOSUNOc1.U
pulasyonunun B. v. arabicus formuna benzedigini belirtmigtir.
Tablo 1 .
Cal~ynada Belirlenen Turler. Yakaland~klar~ veya
Gozlendikleri cokaliteler (Alti Cizgili) ve Bu Turlerin K ~ b r ~ s l ~
Halk Tarafindan Verilen Yerel Isimleri.
Familya: Hylidae
Hyla savignyi (Audouin) 1 8 2 7
Materyal: N:26.ZDEU 8711 993. 1-26, Geqitkoyl
Girne [4], 29.07.1993, Leg. B. Goqmen.
Yirmialtl jiivenil ornek Geqitkoy goletine dokiilen
dere yatag~nda, su birikintisine yakin nemli, mersin
Lokalite
Yerel lsmi
- ~-
1. Bufo viridis
2. Hyla savignyi
3. Rana ridibunda
4. Mauremys wspica
5. Cyrtopodion kotschyi
6. Hemidactylus turcicus
7. Agama stellio
Ygil Kurbaga
Kuquk Kurbaga
Go1 Kurbagas~
8
4
4.8
Kaplumbaga
K.Kaymakll/Lefkoy*
M~garo
Gurkuda
2.6.ELB
6.8.E
6.2.18.1 5 ve di(ler lo-
8. Chamaeleo chamaeleon
9. Awnthodactylus schreiberi
10. Lacerta laevis
1 1. O p h i ~ p elegans
s
Hamolyo. Burnukapan
Iri Alizavra
Kertenkele
Alizavra
3.6
1.4.8.15.18.12
4.5.6.7.10.1 1,L.LM
2.6.8.15.19 ve
12. Ablepharus kitaibelli
13. Chalcides ocellatus
14. Mabuta vittata
15. Typhlops vermicularis
16. Coluberjugularis
"Guneg Yllanc~g~"
Bizaska
17. Coluber najadum
Ok Y ~ l a n ~
18. Coluber nummifer
Batsalli
19. Natrix natrix
20. Telescopus fallax
21 . Vipera lebetina
Su Y~lan~
Migaro
-
lokaliteler.
--
~
~
-
-
Demir Yllan~
Kara Yllan
1.2.6J.11.18
1.2.6.8.12*.15
1.2.6.7.8.15 . U
6
2.3.4.6.8
K. Kaymakll/Lefkoga*
K.
Kaymakl~l
Lefkoga*.G
3.6.11
Magosa*.
K.Kaymakl/Lefkoga*
8'
8*
13*.11
-
e r
e . , h-
Kuzey Kibrls Herpetofaunasl Hakklnda Bir On Call~rnaRaporu
Kuzey K ~ b r ~Herpetofaunasl
s
Hakklnda Bir On Cal~gmaRaporu
B. GOCMEN. C. V. TOK. IJ. KAYA. Id. TOSUNOGLU
Sekil 2.
Kuzcy K~br~s'ln
Arrilil)~vp R ~ p tTurler~nc
~l
Alt Genel Gonunu5 ve B~otopFotoQ-aflar~. 2. Uiifo viriilis (Ustten): 3. H ~ T ~ridibunda
IR
Ergin (a) ve
Juven~l(b) Forrriliir~(Usltcri). 4. Cyi?opo(lion kotsch~//Alttan (Sol'da) ve ustten (Sao'da): 5. H?rnidzclyiii.s ti~icicii! (Ustten): 6. ngama
sIPI~~o:
7. Cl?dinael~~?
~ h c ~ i n a o I ~8.
o nAcanthodac~lus
:
schreiberiye Ait Juven~l(Ustte) ve Erq~n(Altta) Fornida S ~ r Desenlerr:
t
9.Lace&
Icievis: 10. Ophi.so~~.s
~ l ~ g a n 1s 1: . Abiepharus kitaibeiiiye Ait Juvenil (Altta). Subadult (Ortada) ve Adult (Ustte) Forrnlar: 12. Chalcides
oceil~?tiis:13. i\/l,ahiiy:i viffat;aila S ~ r Desen
t
Varyasyonu (a ve b): 14. Typhiops i~~rn?icc~bris.
15. Co/iibcr~ugc!/ariS'ir~
Ergin (a) ve G e n ~(b)
B~rey~ride
Siit Dcirn D~rruniu: 16. C, nummifer; 17. Ge~itkoyGoleti (Girne): 18. R ridibunda. A, schreiberi ve 0.eleqans Biotopu
(Gonyi>lri i o l r t ~ .Lrkos?): 19. H. turcicus. A. stt'liio ve L, laevis B~otopu(Lapta. Girne): 20. /(via savignyi. R. ridibunda. L. kevis ve 0.
c/caa!is biotoou [tic:<~tko\/Deresi. G~me):21. C~narA g a ~ l a rile
~ Kapl~A, kitai&/i/ve M. viltata B~otopu(Lapta Adatepe Ark'). G~rne):2%.A.
s c i ! r ~ l b ~ nC.. o c ~ l l ~ t ive
i q (7.el~gansBiotopu (Gonyel~,Lefko~a):23. 0.ciegar~s.C. kotschyi ve H turcicus B~otopu(lapta. Girrir): 24.
Yen) yakalanm5 bir I' ccrl1a;usve Biotopu (Gonyel~.Lefko~a).
Kuzey K ~ b r ~Herpetofaunas~
s
Hakk~ndaBlr On Gallsma Raporu
(Myrtus communis) ve zakkum (Nerium oleander) bitkileri ile kapll ortamda bulunmugtur (Sekil 1 7 ve 20).
Aynl ortamda Rana ridibunda, Acanthodactylus schreiberi, Lacerta laevis, Ophisops elegans ve Coluber jugularis orneklerine de rastlanmqtlr.
Toplanan orneklerde slrt tarafln zemin rengi ye~il
veya gri tonlanndadlr. Ventral taraf kirli beyaz, arka
ekstremitelerin alt kisminda sarll~kmevcuttur.
Yakalanan orneklerde, Hyla'n~nsubspesfik ayrlmlnda
onemli olan vucudun yan taraflarlndaki geride ait kaslk
g~klntls~
bulunmaz. Schmidtler (8)'in yaphgl morfolojik
ve Schneider ve Nevo (14)'nun yaptlklarl vokalizasyon
gallgmalanyla tur duzeyinde ele allnan H. arborea savignyiye benzemesi nedeniyle adadaki populasyon da
H. arborea savignyi yerine H.savigny1 geklinde tur duzeyinde ele al~nrn~gtlr.
Familya: Ranidae
Rana ridibunda Pallas, 1771
Materyal: N: 16. ZDEU 8611 993, 1-10. Gegitkoyl
Girne, [4], 29.07.1993. Leg. B. Gogrnen; ZDEU 661
1994, 6. GegitkoyIGirne, [4]. 1.08.1 994, Leg. B. Gogmen. U. Kaya.
OrneWer Gegitkoy goletinin dereyatagl agzlndaki
sazl~k(Phragmites australis) ortarn~ndasu iginde ve klylslnda gunduz ve aearn saatlerinde yakalanm~gtlr
(Sekil 1 7 ve 20).
Slrt taraln zemin rengi yegil, yegilirnsi gri veya gegitli kahverengi tonlanndadlr. Bu zemin uzerinde gekil
ve buyuklugu degigken, daha koyu kahverengi lekeler
mevcuttur (Sekil 3a). Bu lekeler Anadolu'da gozlenen
orneklere nazaran bilhassa juvenillerde daha belirgin
olmak uzere gok sayldadir (Sekil 3b). Klbrls orneklerinin hig birisinde vertebral gerit bulunmadlgl bildirilmekle birlikte (8). Gegitkoy goletinden elde edilen
1 juvenil ornekte oldukga bariz ag~k renkli bir vertebral gerit mevcuttur. Dorsolateral deri klvrlntllarl
Schmidtler (8)'in gozledigi gibi qok az belirgin veya belirsizdir.
Ayrlca ozellikle juvenil orneklerde gok daha bariz
olmak uzere rostrum ucu ile gozun on kenar~araslnda
ve gozun gerisinde kulak zarlarlnln ust klsmlna kadar
ulagan koyu yegilimsi kahve geritler mevcuttur. Ventral
taraf ozellikle juvenillerde lekesiz ve kirli beyaz renktedir. Erginlerde ise tamamen lekesiz olabildigi gibi,
silik ve bacaklar d~glnda ventrali kaplayan lekelere de
sahip olabilir.
Adadaki Rana populasyonu Bohme ve Wiedl (7) taraf~ndan Schmidtler (8) ile Schneider ve ark. (15) ga-
llgmalarl gozonunde tutularak Rana levantina turune
dahil edilmigtir. Schneider ve ark. (15) yaptiklarl vokalizasyon, morfolojik ve biyokimyasal gallgmalarla Israil, Mlsir ve Guney Bat1 Turkiye (Izmir ve Dalaman
dahil)'yi de igine alacak gekilde bu bolgelerdeki Rana ridibunda poputasyonlannl Rana levantina ad1 alt~nda
yeni bir ture taglmqlardlr. Bu tur igin arka bacaklar
uzerinde genig koyu lekeler veya enine bantlarln ve
slrtta aglk renkli vertebral geritin bulunu~u ile, femurun uzun olugu karakteristiktir (15). Bacaklarda
rastlanan ve en bariz karakter olarak verilen bu ozellik
Turkiye orneklerinin gogunda gorulebildigi gibi Dogu
Anadolu'daki Hazar Golu (Elaz1g)'nden fotograf~ gekilen
orneklerde de (Haziran 1992, B. Gogrnen) gorulmektedir. Bohme ve Wiedl (7), Arlkan (16) tarafindan Bey~ehircivarlnda daglllg gosterdigi belirlenen
ve daha sonra daglllg sahasl genigletilen (17) Rana ridibunda caralitana'n~n. R. levantina'nln bir sinonimi olarak allnmas~gerektigini belirtmigtir. Bununla birlikte bu
formun ventral renk ve desen baklmlndan Klbr~s ve
Turkiye'nin diger bolgelerindeki orneklerden gok bariz
farkllllklar gosterdigi, elimizdeki Klbr~s ve diger bolgelere ait materyal (18) ile kargllagtlrlldlglnda ortaya
glkmaktadlr. Bu gibi nedenlerle R.levantinah~n Klbrls
Adasl'ndaki ve Bat1 Turkiye'deki mevcudiyeti taraflmlzdan gupheli gorulmektedir.
Konunun gok daha etrafll bir ~ekilde,vokalizasyon
analizi ve serolojik incelemelerle kargllagtlrmall olarak
incelenmesi gerektigi kan~s~nday~z.
Farnilya: Emydidae
Mauremys caspica (Gmelin, 1774)
Materyal: N:O. Bu ture ait gok say~daki ornek
Kuguk Kayrnakll-Haspolat (Lefkoga) araslndaki Kanll
Dere k~srn~nda,
askeri alanda bol sazl~kl~,
kirli sularda
ve dere kenarlnda gozlenmigtir. Bununla birlikte materyal temini, bu bolgenin Guney K ~ b r ~Rum
s Kesirni ile
Kuzey Klbrls Turk Cumhuriyeti'ni aylran hudut olmasl
nedeni ile mumkun olmarn~gt~r.
Aram~zdan birinin (B.
Gogrnen) askerlik hizmetini bu bolgede yapmq olmasl
nedeni ile turun varl~g~
tesbit edilmigtir.
Schmidtler (8) aynl bolgeden turu gozledigini belirtrnig ve M.c.rivulata olarak kabul etrnigtir. Bagoglu
ve Baran (9) da verilen daglllg sahasl da dikkate allnarak, K~brlsornekleri M.c.rivulata olarak a l ~ n m ~ g t ~ r .
Familya: Gekkonidae
Cyrtopodion kotschyi (Steindachner), 1 8 7 0
Materyal: N: 24, ZDEU 9411991. 1-12, Laptal
Girne, [6], 24.06.1991, Leg. B. Gogrnen; ZDEU 851
1993, 1-7, LaptaIGirne, [6], 29.07.1993, Leg. B. Gog-
0. GOCMEN. C. V. TOK. U KAYA. M. TOSUNOCLU
men; ZDEU 6311 994, 1-5. Bostancl-GuzelyurVLefkoga,
[2]. 24.08.1994, Leg. B. Goqmen.
Bu ture ait orneklere deniz klylslndan, Lapta civarlnda yaklaglk 9 0 0 - 1 0 0 0 m.'lik yuksekliklere kadar
genelde tag altlarlnda, ahgap yapllar uzerinde, qam ve
zeytin agaqlarl ile kapll alanlarda rastlanm~gt~r(Sekil
1 9 ve 23).
Toplanan orneklerde zemin renk aqlk veya kahverengi ve gridir. Bu zemin uzerinde kuyruga kadar dizilen slnlrlarl fazla belirgin olmayan 6 - 7 enine bant bulunur (Sekil 4). Ventral tarafta bag ve govde altl kirli
beyaz, arka bacaklar ve kuyruk alt klslmlarl ise ya kirli
beyaz veya hut sanmsldlr.
Orneklerimizin Baran ve Gruber (19)'in belirttikleri
gibi C.k.fiizingeri olarak allnmasl uygundur.
Hemidactylus turcicus (Linnaeus), 1 7 5 8
Materyal: N: 5, ZDEU 6411994, 1-3, LaptalGirne,
[6], 20.08.1994, Leg. B. Goqmen; ZDEU 6511994, 12. GonyelilLefkoga. [8]. 17.08.1994, Leg. B. Goqmen.
Ornekler Lapta civarlnda deniz klylslnda toprak zeminli tag altlndan (Sekil 23) Cyrtopodion kotschyi ile
birlikte, geceleri ev duvarlarlndan ve bahqede tag altlarlndan toplanmlgtlr. Evden yakalananlarln genelde
aqlk renkli, dlgarlda tag altlar~ndan yakalananlarln ise
koyu renkli oldugu gozlenmigtir. Slrtln zemini aqlk
kahverengi veya ten rengindedir. Vucudun ust taraflnda
yer alan lekeler aqlk veya koyu kahverengi veya siyahlmsldlr. Vucut yanlarlndakiler ise sarlmsldlr. Kuyruk
uzerinde siyahlmsl enine bantlar mevcuttur (Sekil 5).
Bu bantlar kuyruk ucuna dogru alt tarafta da belirginlegir. Tlrnak dipleri zemine gore daha koyu renktedir.
Bulgularlm~z Bagoglu ve Baran (9) ile Baran ve
Gruber (1 9) taraflndan H. t.turcicus altturu iqin verilen
tanlmlamalara uymaktadlr.
Familya: Agamidae
Laudakla stelllo (Linnaeus), 1 7 5 8
Materyal: N: 26, ZDEU 4411975, 1 , Aslankoyl
Lefkoga, [12*], 03.02.1975. Leg. G. Mustafa; ZDEU
3811 989. 1-4, LapWGirne. [6], 23.07.1989, Leg. B.
Goqmen; ZDEU 9511991, 1 , LaptalGirne, [6],
25.06.1991, Leg. B. Goqmen; ZDEU 9611991, 1-3,
LaptalGirne, [6]. 26.6.1991. Leg. B. Goqmen; ZDEU
7811993. 1. LapWGirne. [6]. 29.07.1993, Leg. B.
Goqmen; ZDEU 3811994, 1-8, LaptalGirne, 161,
21.08.1994. Leg. B. Goqmen, 0. Saglam, ZDEU 391
1994.
1-2.
Bostancl-CuzelyurtLefkoga, [2],
24.08.1994, Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU 401
1 9 9 4 , 1 , Yeni ErenkoylKarpaz. [18]. 26.08.1 994.
Leg. B. Goqmen, U. Kaya.
Adada yakalanan orneklere ozellikle Keqi boynuzu
(Ceratonia siliqua), zeytin (Olea europaea), badem
(Amygdalus communis) , servi (Cupressus sempervirens)
gibi agaqlar ve evlerin tag duvarlarl uzerinde ve deniz
klylslnda kayallklarda rastlanmlgtlr. Orneklerin bulundugu mahallerde Ophisops elegans, Lacerta laevis,
slqan (Rattus rattus). Etrusk faresi (Suncus etruscus),
K~brlssivriburunlu faresi (Crocidura cypria) gibi reptil
ve memeli orneklerine rastlanmlqtlr.
Slrt zemin rengi siyahlmsl gri renktedir. Bag, ekstremiteler ve kuyrukta renk hafif zeytuni yegil, ozellikle ense bolgesi ve govdenin on yarlslndaki koyu
siyah lekelenmeler genellikle vucudun gerisine dogru
gittikqe kiiqulerek arka ekstremite hizas~nda son bulurlar (Sekil 6). Ventral tarafln zemin rengi genelde
aqlk yegilimsi sari renkte olmakla birlikte gular bolgede
ve arka bacaklarda sarlllk daha fazladlr. Bazl orneklerde ventral t a r a f ~ nzemin rengi uzerinde daglnlk
kuquk siyah lekeler belirlenmigtir. Bununla birlikte qogunlukla bu bolge lekesizdir. Yagll orneklerde bag~n
yan taraflarl, ozellikle kulak bolgesi ve bagln ust tarafl
ile kuyruk kaidesine yakln k ~ s ~ m l a r d klzll~msl
a
kahve
renk hakimdir.
Anadolu orneklerinde rastlanan (18. 20) vertebral
bolgede bag gerisinden arka bacaga kadar uzanan genellikle dort adet grimsi s a r ~ renkteki lekelere orneklerimizde rastlanmamlgtlr. Ancak bir juvenil alkol
materyalinde vertebral bolgede bag gerisinden kuyruga
kadar uzanan yer yer kesilmig aqlk bir zerit mevcuttur.
Gozlenen renk desen ozellikleri Daan (21) taraflnda
L.s.cyprlaca altturu iqin verilen tanlma uymaktadlr.
Familya: Chamaeleonidae
Chamaeleo chamaeleon (Linnaeus), 1 7 5 8
Materyal: N: 2, ZDEU 3911989, 1 , LapWGirne,
161, 08.08.1 989, Leg. B. Goqmen; ZDEU 4211994, 1 ,
Tepebag~lGirne.[3], 21.08.1994, Leg. B. Goqmen.
Yakalanan orneklerden birisi Tepebagl'nda badem
agaclnln uzerinden, digeri Lapta'daki meskun evin teraslndaki ltalyan Yasemini (Jasminum grandifl0rum)'nin
dallarl araslndadlr (Sekil 7).
Genel morfolojik karakterler Baran ve Bagoglu
(9)'na uymakla birlikte, slrttaki krista uzunlugu boyunca hemen hemen aynl yukseklikte olup, ventral medianda qeneden kuyruga dogru uzanan beyaz renkli bir
qizgi kuyrugun baglanglclnda veya ortalarlna yakln belirginligini kaybeder. Orneklerimiz genel olarak
C.c.chamaeleon altturu iqin verilen tariflere uymaktadlr.
Kuzey K~brlsHerpetofaunasl Hakklnda Bir On Cal15maRaporu
Ancak Klbrls formu iqin son zamanlarda C.c.recticrista
altturunden alinmas~gerektigi (7). daha buyuk boyuta
ve ayrlca desen
sahip olugu, biraz hemipenis farklll~g~
renklenmesine dayanllarak onerilmektedir. Klbrls orneklerinde govde yanlarlnda 3-4 slra koyu lekeler bulunmakla birlikte, Werner (22) C.c.chamaeleon altturu
iqin bu saylnln genelde 2-3 slra halinde ve lekelerin
aqlk
renkli
oldugunu
belirtmigtir.
Klbrls'taki
C.chamaeleon populasyonunun alttur durumunun aqlkllk
kazanmasl iqin kanlmlzca daha ayrlntill qal~gmalaraihtiyaq vardlr.
Familya: Lacertidae
Acanthodactylus schreiberi Boulenger. 1918
Materyal: N: 59, ZDEU 7911993, 1-13, Gonyelil
Lefkoga, [8], 30.07.1993, Leg. B. Goqmen; ZDEU 441
1994, 1-9, GonyeliILefkoga, [8], 18.08.1 994, Leg. B.
Goqmen, 0. Saglam; ZDEU 4511994. 1-6, SalamisIGazi
Magosa, [IS], 27.08.1994, Leg. B. Goqmen, U. Kaya;
ZDEU 4611994, 1-5, Yeni Erenkoy-KarpazfGazi Magosa. [18], 26.08.1994. Leg. B. Goqmen, U. Kaya;
ZDEU 4711994, 1-22, Yayla (=Kum koy)-Guzelyurtl
Lefkoga, [ I ] , 24.08.1994, Leg. B. Goqmen. U. Kaya.
0. Saglam; ZDEU 4811994. 1-4, GeqitkoylGirne, [4],
21.08.1 994, Leg. B. Goqmen.
Ornekler Geqitkoy ve Gonyeli goletlerinin qevresinde
yumugak, kilsi ozellikli ve dikensi maki ortulu toprak
zeminde (Sekil 22); Salamis Harabeleri'nde kaldirlm
taglar~ ile kapl~zeminde; Yeni Erenkoy ve Yayla civarlnda ise deniz kenarlndaki az vegetasyonlu, Kebere
(Kappar) bitkisi (Capparis spinosa) ve degigik halofit
bitkilerin bulundugu kumsal sahilde yakalanm~glardlr.
Cok suratli kogan bu hayvanlar belli bir sure takip edildiklerinde hareketleri giderek yavaglar veya topraktaki
yuvalarlna veya dikensi maki iqerisine girerek gizlenmege qaligrlar. Bu esnada yakalanmalar~oldukqa kolaylaglr. Deniz sahilinde, kum uzerinde blrakm~g olduklarl izler oldukqa tipiktir. Bu yuzden hayvanln o
bolgede bulunup bulunmadlg~nl anlamak oldukqa kolaylaglr. Hatta izler takip edilerek hayvanlarln gizlenmig
olduklar~yerler ortaya qlkanlabilir. Bu hayvanlar hemen
daima dikensi makinin kokleri araslnda aqmlg olduklar~
yuvalarda bannlrlar. Bulunduklarl ortamlarda Mimoza
(Alt~n Top, Klbr~s Akasyasl) (Acacia cyanophylla) s ~ k
olarak rastlanan agaq tipidir.
Juvenillerde slrt taraf sarlmsl gri geritler ile siyah
boyuna bantlara aynlmqtlr. Siyah bantlar, sarlmsl gri
geritlere oranla daha genigtir ve yanlardaki aqik renkli
geritler de dahil olmak uzere ense bolgesinde genellikle
6-7, govde ortas~nda6 ve kuyruk kaidesinde 3 adet
sarlmsl gerit bulunur. Siyah bantlar qogunlukla sarlmsl
gri noktalldlrlar. Kuyruk ucuna dogru bu bantlar ve geritler giderek kaybolurlar. Ekstremiteler yine sarlmsl
gri beneklidir. Ergin orneklerde giderek belirginligini
kaybeder, juvenillerde gorulen bant yaplsl erginlerde giderek bozulmakta ve siyah bantlar enine bolunmelerle
kuquk siyah lekelere donugmektedir. Bu lekeler bazen
baglanglqtaki orjinal dizilimini nisbeten muhafaza ederken bazen de duzenli dizilim bozulup lekeler birbirlerinin araslna girmektedir (Sekil 8). Juvenillerdeki
sarlmsl gri geritler erginlerde giderek koyulagan bir
kahverengilige donugur. Ventral tarafi sirta oranla daha
aqlk sarlmsr beyaz olup, lekesizdir.
(23)'deki
Yakalanan
ornekler
Boulenger;
A.schreiberi iqin verilen tanlma uymakla birlikte, erkek
ve digiler aras~nda kuyruk ventral tarafindaki renklenmede farkl~11 klar tesbit edilmigtir. Erkeklerde kuyruk
a l t ~ventral taraf renginde, digilerde ise yegilimsi sarl
veya k ~ r m ~ z ~renktedir.
ms~
Lacerta laevis Gray, 1838
Materyal: N: 103, ZDEU 4011989, 1-4, Geqitkoyl
Girne, [4], 08, 25.07.1989, Leg. B. Goqmen; ZDEU
10411990, 1-18, LapWGirne, [6], 24.07.1990, Leg.
B. Goqmen; ZDEU 93/91, 1-22, CatalkoyIGirne, [ I I ] ,
23.06.1991, Leg. B. Goqmen; ZDEU 13611993, 1-5.
MerkeztGirne, [ I 01, 02.08.1993, Leg. B. Goqmen;
ZDEU
13711993,
1-8,
KarglyakaIGirne,
151,
04.08.1993. Leg. B. Goqmen; ZDEU 4311994. 1-12,
LapWGirne, [12], 21.08.1994, Leg. B. Goqmen, 0.
Saglam; ZDEU 7611994, 1-16, EsentepeIGirne, [ I 31,
28.08.1994, Leg. B. goqmen, 0. Saglam.
Orneklere yerlegim yerlerinin oldugu bolgelerde
veya bu bolgelere yakln dere yataklarl ile bahqelik yerlerde rastlanrnlgt~r. Cogunlukla ev ve bahqe duvarlannda. qegitli meyve agaqlarl altlnda ve deniz klylslnda Okaliptus (Eucalyptus sp.) agaqlan uzerinde
gorulurler. Genel olarak bu tur agaqlrkll, golgelik ve
nemli yerleri tercih eder, ve uygun biotop buldukqa
yuksek vertikal daglllg gosterirler.
Bagln ust tarafi, vertebral bant ve govdenin diger
ust klslmlar~nda zemin renk zeytuni yegildir, bu renk
bayn ust klsml ile bacaklarda daha koyu ve qogunlukla
kahve rengine yak~ndlr.Vertebral bant uzerinde bazen
kuquk siyah lekeler bulunur. Bu lekelenme aqis~ndan
degigik varyasyonlar gorulmekle birlikte (10) toplanan
erkeklerin buyuk bir klsmlnda ve digilerin hemen
hemen Oh50'sinde hiq leke bulunmaz, erkeklerde bu lekeler digilerinkine oranla oldukqa karmaglktlr. En fazla
dikkat qeken ozelliklerden birisi vucudun yan taraflar~ndabulunan koyu kahverengi temporal bantlar~n
8.GOCMEN, i.V.TOK, U. K4YA. M. I~OSUN~I~;LU
oldukga bariz bir gekilde olmasl ve kuyrukta da devam
etmesidir (Sekil 9). Bu bant~naltinda temporal banta
parelel seyreden, subocular plak hizaslndan vucudun
gerisinde, bilhassa digilerde daha belirgin olmak uzere
en azindan kuyrugun ortalarlna kadar bariz a y ~ r teden
ikinci bir kirli beyaz bant daha bulunur. Bu ag~krenkli
bant ile ventralia araslnda portakal k~rmizisirenkte bir
bolge daha ayirt edilir. Alt goz kapaklarinda bulunan
koyu renkli pencere pullarl gevredeki pullara oranla
daha buyuktur.
Ventral tarafln zemin rengi oldukga agik, grimsi
beyaz renkte veya ag~k gokmavisi renginde olabildigi
gibi. ureme mevsiminde ve bilhassa haziran ayinda yakalanan ozellikle erkek bireylerde bag, boyun ve ventralianin tamam~ koyu tugla kirmlzisldir. Ayrica hemen
butun ergin orneklerde ventralia'n~n marginal SIralarinda ve her bir ventralia boyuna slrasinln d ~ gkenarlarindaki, yarim plak buyuklugunden daha kuguk
olan dorsal pullarda, degigen araliklarda boyuna dizilmig koyu gok mavisi lekeler bulunur. Juvenil orneklerde ise sirtta lekelenme bulunmaz ve lateral desen
ergin orneklere oranla daha barizdir. Slrf hafif yegilimsi metalik parlakllk sergiler.
Lateral desende verilen tan~mlama dikkate alin~rsa
Kibris'tan toplanan ornekler Anadolu'nun L.laevis laevis
populasyonundan oldukga farklid~r. Bu durum onceden
Osenegg (2) ile Budak ve Gogmen (10) tarafindan
ifade edilmigtir. Budak ve Gogmen folidosis karekterlerini de gozonunde tutarak, saptanan farkliliklarin tur duzeyinde olabilecegini belirtmiglerdir.
Schatti ve Sigg (4) ise Kibr~s'takiformun desen aglslndan oldukga varyasyon gosterdigini belirtmigtir. Oysa
bizim elimizde olan orneklerde ve arazide yap~langozlemlerde vertebral bant harig, lateral desende hemen
hig bir varyasyon gozlenmemigtir. Son zamanlarda Suriye. Lijbnan ve Anti Lubnan'da yapilan galigmalarda
(24, 25) bu bolgelerde, lsrail ile Urdun'de (Hermon
dag~ve Petra) L.danfordinin bulunmadig~nintesbiti ile
(26-28). onceleri L.danfordi kulzeri olarak allnmig olan
(29). L.kulzeri (30) yeniden gundeme gelmigtir. Bischoff ve Schmidtler (25)'in galigmalarinda L.kulzeri igin
verilen gekiller (Levha 3, a, b, c, sayfa 19) Kibris
L.1aevis orneklerine gok fazla benzemektedir. Hatta bu
benzerlik Anadolu'dan (Adana ve Mersin civanndan)
toolanan L.l.laevis orneklerine oranla daha fazlad~r. Eiseit ve Schmidtler (24) s6z konusu formu
L.danfordiStlen L.laevisPe aktarmig olmalarina kargin,
Bischoff ve Schmidtler (25) bu formun L.l.laevis'ten
farkll oldugunu ve nominat Irktan gok daha farkll habitatlarl tercih ettigini bildirmiglerdir. Keza aynl aragtiricllar. L.l.laevis ve kulzeri formunun sympatrik 01-
duklar~nidugunduklerinden, bu formu L.(cf,)kulzeri olarak ele almiglard~r.
K ~ b r ~ornekleri
s
morfolojik olarak, bilhassa lateral
desen ve alt goz kapaglnda iri pullardan olugmug bariz
koyu renkli bir pencerenin bulunmasi ag~lar~ndanL.
(cf)kulzeriye gok benzemektedir. Ancak genel renklenmeden, ornegin ventral tarafta ureme zaman~nda
portakal k i r m ~ z ~rengin
s~
hakim olugundan dolayi daha
ziyade Anadolu L.l.laevis orneklerine uyar. Diger taraftan L.(cf.) kulzeriden de ventral tarafln renklenmesi
ve bazi folidosis karakterleri (ornegin massetericumun
kuguk veya hig bulunmayig~gibi) aglslndan da farkl~dir.
Kibns'tan 1936 y~linda Werner (12) taraflndan
L.l.troodica olarak isimlendirilen formun L.kulzeri
(30)'nin bir sinonimi olmasi mumkundur ve dolayisi ile
Werner (12) taraflndan yanllg tavsif edilmig olabilir.
Zaten Werner'in L.l.troodica igin v e r m i ~ oldugu diagnostik karakterlerin gegerli olmadigi onceden Budak
ve Gogmen (1 0) tarafindan belirtilmigti. Ancak L.
(cf.)kulzeri igin verilen habitatlar (25) ile Klbr~s'daki
populasyona iligkin verilen habitatlar (10) fazla benzerlik gostermez. L.(cf.)kulzeri kurakgll bir form 01makla birlikte, K~bris'dakiform daha ziyade nem seven
bir tabiata sahiptir ve L.l.laevis'inkine (1 1) benzer bir
durum arz eder. Yukarida ag~klanmaya gallgilan ne~l~
ve
denlerden dolay1 duruma, daha a y r ~ n t taksonomik
bilhassa kargllagtirmali serolojik gallgmalarla agiklik getirilmesi gerekmektedir. Bu yuzden Kibr~sformu gimdilik L.laevis olarak ele alinmigtir. Bu konudaki serolojik galigmalanmlz devam etmektedir.
Ophisops elegans Menetries, 1832
Materyal: N: 90. ZDEU, 4311975, 1-2. Aslankoyl
Lefkoga. [IZ*]. 13.02.1975. Leg. M. Kofali; ZDEU 371
1989, 1-2, LaptaIGirne, [6], 24.07.1989, Leg. B. Gagmen; ZDEU 9811991. 1-11, LaptaIGirne. [6],
25.06.1991, Leg. B. Gogmen; ZDEU 8311993, 1-20,
Bostanci-Guzelyurt/Lefkoga, [2], 27.07.1 993. Leg. B.
LaptaIGirne.
Gogmen;
ZDEU
8411993.
1-27.
29.07.1993, Leg. B. Gogmen; ZDEU 6011994. 1-8.
GonyeliILefkoga. [8], 16.08.1 994, Leg. B. Gogmen. U.
Kaya; ZDEU 6111994, 1-12. SalamisIGazi magosa,
[15], 27.08.1994, Leg. B. Gogmen, U. Kaya; ZDEU
6211994. 1-8, Dikkarpaz-KarpazIGazi Magosa. [ I 91,
25.08.1994, Leg. B. Gogmen. U. Kaya.
Ornekler toprak yo1 ve bahge kenarlarinda, fazla sik
olma~an~allllkortamlarda (Sekil 22, 23) ve se~rekdag l l m l ~zeytin agagll ~~anlarda
to~lanmlgtlr. Orneklere
deniz seviyesinden Kuzey Kibris'in en yuksek noktas~
0lan (1025 m.) Selvilik Tepesi (Lapta) zirvesine kadar
rastlanmlgtir.
Kuzey K ~ b r ~Herpetofaunasi
s
Hakklnda Bir On Callsrna Raporu
Sirt zemin rengi zeytuni yegilden, kahverenginin qegitli tonlarina kadar deggimektedir. Kirli beyaz renkle
baglayan supratemporal qizgiler, ozellikel digilerde
vucut sonlarina dogru giderek siliklegmektedir. Bu qizgiler arasinda kalan bolgede ve ozellikle bu qizgiler etemas eden koyu lekeler. kuyruk uzerinde de belli bir
mesafede qift sira halinde, aralardaki mesafe daralarak
devam etmekte ve daha sonra giderek kaybolmaktadir.
Temporal banttaki koyu siyah lekeler erkeklerde daha
fazla sayidadir. Ventral taraf ureme zamanlnda yakalanan ergin orneklerde gular bolge dahil anus yarigina kadar sari renktedir, aynl donemde yakalanan
digilerde bu sarl renge ancak gular bolgede rastlanmaktadir. Ozellikle arka ekstremitelerde, femurun
proksimal kislmlarlndan diz eklemine kadar olan bolgedeki aq~krenk benekler bazi orneklerde birlegerek
qizgi olugturmugtur.
Kuzey Kibr~sornekleri Boulenger (23)'de K ~ b r ~ves
Suriye'de yayilig gosterdigi bildirilen 0.e.schlueteri iqin
verilen tarife genel olarak uymaktadir. Ayni pl~gmada
(23) 0.e.ehrenbergi ile bu altturun bilhassa vucut uzerinde kuquk pullarin bulunuguna dayanilarak benzedigi
ifade edilmigtir. Daha sonra 0.e.ehrenbergi altturunun
dagillg sahasi, 0.e. basoglui (32) ve 0.e.macrodactylus
(33) altturlerinin bulunu~u ile daralmigtir, ancak Tur-.
kiye'nin guney dogusunda 0.e.ehrenbergi altturunun
dag~ldigi kabul edilmektedir (7, 32, 33). Schatti ve
Sigg (4) tarafindan K~bris populasyonunun yakln dogudaki irkla ayni oldugu sonucuna varilmig olmakla birlikte, Osenegg (2) tarafindan degerlendirilmig olan biometrik verilerin boyle bir sonucu ortaya koymadigi
Bohme ve Wieldl (7) tarafindan da ifade edilmektedir.
Bu yuzden Osenegg (2), Darewsky ve Beutler (34) taraflndan
ongorulen
subspesfik
statuyu
desteklemektedir. Bizim Kuzey Kibris'tan topladig~miz orneklerimiz ozellikle ventral tarafin renklenmesi
aqlsindan Guney Anadolu'da (Manavgat Cayi'ndan
Adana'ya kadar) dagilig gosteren 0.e.basoglui altturune
benzemektedir. Bu nedenlerle Kibris orneklerinin taksonomik statusunun kesin olarak ortaya qikartilmas~
iqin karg~lagtirmaliqaligmalara ihtiyaq vardir.
Familya: Scincidae
Aplepharus kitaibelii (Bibron e t Bory), 1 8 3 3
Materyal: N: 85, ZDEU, 4111989, 1, LaptalGirne,
[6], 28.06.1989; Leg. B. Goqmen: ZDEU 9711991, 15, LaptalGirne, [6], 25.06.1991, Leg. B. Gocmen;
ZDEU 8011 993, 1-35, LapalGirne, [6], 29.07.1993,
Leg. B. Goqmen; ZDEU 4911994. 1-16. Yeni ErenkoyKarpazEazi Magosa, [I 81, 26.08.1994, Leg. B. Goqmen, U. Kaya; ZDEU 5011994, 1-28, Yayla-GuzelyutV
LeRoga, [I], 24.08.1994, Leg. B. Goqmen, 0. Saglam.
Ornekler qogunlukla Keqiboynuzu (Ceratonia siliqua), Cinar (Platanus orientalis), Yeni dunya (Erlobotrya joponica) Badem (Amygdalus communis)
agaqlarinin altlnda ve qurumug yapraklar arasindan toplanm~glardir (Sekil 23). Deniz seviyesine yakin yerlerden Girne Siradaglarinin Lapta Kasabas~ hizasinda
yaklaglk 900 m. yukseklige kadar belirlenebilmiglerdir.
Ayni ortamlarda Lacerta laevis, Ophisops elegans ve
Mabuva vittata ornekleri de bulunabilmektedir.
.
Sirtin zemin rengi aqik kahve, koyu kahve veya
zeytuni yegil; vucut yanlari aqik kahverengimsi gri veya
sarirns~dir.Ozellikle juvenillerde kuyruk kaidesinden itibaren uca dogru giderek koyulagan koyu kirm~zirenk
mevcuttur (Sekil 10). Ventral tarafta ve anus yarlglndan itibaren kuyruk ucuna kadar homojen gekilde
koyu klrm~zil~k
mevcuttur. S~rttabirkaq ornek diginda.
butun orneklerde 2 ila 6, qogunlukla 4 slra halinde boyuna kesikli qizgiler mevcuttur. Ventral tarafta b a ~alti
kirmizlms~beyaz ve kuyruga dogru giderek koyulagan
klrmizilik hakimdir. Dorsalde ise sirtin zemin rengi
kuyruga kadar devam etmekte, kuyruk ucuna dogru
ise sarimsl kirmlzi renk gorulmektedir.
Bugune degin yapllan qalqmalarda Turkiye'de
A.k.kitaibelii ve A.k.chernovi olmak uzere iki altturun
bulundugu belirtilmigtir (31, 36, 37). Toplanan ornekler ventral taraf ve kuyruk kisimlarinln renklenmesinde gorulen ozellik nedeni ile adada dagilig gosterdigi kabul edilen (7, 35. 36) A.k.kitaibelii altturune
nazaran, A.k.chernovi altturune benzemektedir. Bununla birlikte Baran (37)'da A.k.chernovi altturu iqin
belirtilmig oldugu gibi, bu renklenme ozelliginin egeye
ozgu bir karakter olmadlg~ tesbit edilmigtir. Adadaki
bu ture ait subspesfik durumun karigik olmasi ayrintil~
bir qal~gmayigerektirmektedir.
Chalcides ocellatus (Forskal), 1 7 7 5
Materyal: N: 21. ZDEU 42/1975. 1-6, Aslankw
Lefkoge. [12*], 03.02.1975. Leg. G. Mustafa; ZDEU
82/1993, 1, GonyeliILefko~e,181, 28.07.1993. Leg. B.
Goqmen; ZDEU 51I1 994. 1-4, GonyeliLefkoge, [8].
17.07.1994, Leg. B. Goqmen, 0 . Saglam; ZDEU 52/
1994, 1-3, Yayla, Guzelyurt/Lefkoge. [I], 24.08.1994,
Leg. B. Goqmen, 0 . Satjlam; ZDEU 5311994. 1-3. SaIamisIGazi Magosa. [ I 51, 27.08.1994, Leg. B. Goqmen, U. Kaya; ZDEU 5411994, I-, LapWGirne, [6],
20.08.1994. Leg. B. Goqmen; ZDEU 5511994, 1-2,
Bostanci-GuzelyurVLefko~e, [2], 24.08.1994, Leg. B.
Goqmen. 0. Saglam.
Ornekler Lapta. Yayla ve Bostanci'da genellikle betonarme su yollari kenarlarlnda ve otlar araslnda, Mabuya vittata ve Ablepharus kitaibelii ile birlikte bu-
B. GOCMEN. C. V. TOK.U. KAYA, h4. TOSUNOCI-u
lunmugtur (Sekil 1 9 ve 23). Bu nemli ortamlar dlglnda
Gonyeli Goleti civarlnda (Sekil 22 ve 24), Salamis Harabeleri'nde ve Salamis ile Bogaz araslndaki genig kumsal alanda oldukqa kuru sayilabilecek ortamlarda Acanthodactylus schreiberi, Mabuya vittata, Laudakia stellio,
Ophisops elegans, Hemidactylus turcicus ve Coluber jugularis ile birlikte bulunmugtur. Gonyeli Goleti et-
raflndaki toprak yaplsl oldukqa farkll olup bu bolge
iqin tipiktir. Zemin kil ve kum karlg~mlndan olugan
yatay haldeki plakalardan olugmugtur. Halk araslnda
"Gonyeli Tagl" olarak isimlendirilen bu yatay plakalar.
toprak hafifqe kazlldlg~ takdirde hemen ortaya qkar.
Dolaylsl ile kaldlrllan bu tip taglarln alhnda yumugak
kilsi ve kumsu toprak iqersinde ornekler. sert zemin
nedeni ile kaqacak yer bulamadlklarl iqin kolayllkla yakalanabilirler.
Elde edilen orneklerde slrtta zemin rengi aqlk kahverengi uzerinde duzensiz halde dagllmlg veya enine dizilmig halde benek geklinde ve bir pulu tamamen kaplayan benekler bulunur. Siyah renkli bu beneklerin orta
klslmlarl daima beyazdlr. Siyah renkli ocellerin yan
yana dizilmesi ile duz veya dalgall bantlar slrt klsmlnl
kaplar. Bu lekeler kuyruk uzerinde enine bantlar olugturur. Bacaklarda ise daglnlk olarak bulunur (Sekil
12). Karln taraf lekesiz ve sarlmsl beyazd~r.
Orneklerimiz Baran (37). Pasteur (38) ve Mermer
(39) taraflndan C.ocellatus turu iqin verilen tanlmlara
uymaktadlr. Pasteur (38) taraflndan belirtildigi gibi
C.ocellatus bir subgrup olarak ele allndlg~taktirde Klbrls orneklerinin de C.ocellatus olarak ele allnmasl uygundur.
Mabuya vittata (Olivier). 1804
Materyal: N: 32, ZDEU 9211991, 1, LaptaIGirne,
[6]. 24.06.1991, Leg. B. Goqmen; ZDEU 8111993. 1.
St. HilarionIGirne. [7], 28.07.1993. Leg. B. Goqmen;
ZDEU 5611994. 1-20, Yayla-GuzelyutVLefkoSa, [I].
24.08.1994, Leg. B. Goqmen, 0 . Saglam; ZDEU 571
1994. 1-4. LaptaIGirne, [6], 20.08.1994. Leg. B. Goqmen. 0 . Saglam; ZDEU 5811994. 1-4. GonyeliILefkoga,
[8], 16.08.1994, Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU
5911 994. 1-2, SalmamisIGazi Magosa, 27.08.1994.
Leg. B. Goqmen, U. Kaya.
Yakalanan ornekler genellikle su yolu kenarlnda
otlar araslnda. Ablepharus kitaibelii ve Lacerta laevis ile
birlikte gorulmugtur (Sekil 21). St. Hilarion Kalesi civarlnda ve Salamis Harabeleri'nde toprak ve kayallkl~
zeminde tesbit edilmiglerdir.
Slrt taraf renk ve desen aqlslndan oldukp genig
varyas~Onlar
gosterir (Sekil 13a ve b). Zemin renk
zeytuni yegilden gri kahverengiye kadar degigir. Gogunlukla bu zemin uzerinde, kirli beyaz renkte uzunlamasma 3 qizgi bulunur. Ayrlca genG formlarda daha
belirgin olmak uzere vucut yanlarlnda da nispeten
genig birer boyuna qizgi aylrt edilmektedir. Bazl orneklerde ve bilhassa erginlerde vertebral bant belirginligini kaybeder ve zemin renk aglrllk kazanlr. Gogunlukla qizgilerin kenarlarlnda devamll veya nokta
halinde siyah lekeler mevcuttur. Yine bazl orneklerde
qizgiler araslnda daha buyuk siyah lekeler de bulunmaktadlr (Sekil 13a). lyice ergin orneklerdeki bu siyahllklar genelde pullarln sag ve sol kenarlarlnda vucut
boyunca devamll veya kesintili gekilde uzanarak zigzag
gorunumlu qizgilenmeler olugtururlar. Bazen slrttaki aqlk
renkli geritlerin saylslnda azalmalar olabildigi gibi, bazen
de tamamen zemin rengi ile kapll ornekler de mevcuttur
(Sekil 13b). Karln taraf sarlmsl beyaz renkte olup lekesizdir. Dikkati qeken bir ozellik bilhassa arka bacaklarda daha belirgin olmak uzere ayalarda ve parmak
iglerinde esmer kahverengimsi bir renk bulunugudur.
Orneklerimiz ayalarda gorulen koyu renklenme dlglnda Budak (40) ile Bagoglu ve Baran (9)'da bu tur
iqin verilen tan~mlarauymaktadlr.
Familya: Typhlopidae
Typhlops vermicularis Merrem, 1820
Materyal: N: 3, ZDEU 3611989, 1-2, LaptaIGirne,
[6], 23.07.1989, Leg. B. Goqmen; ZDEU 72,1994, 1,
LaptalGirne, [6], 18.08.1994, Leg. B. Goqmen.
Orneklerden ikisi a b a m saatlerinde zeytin agaqlarl
ile kapll ortamda yeni kazllmlg nemli toprak iqersinde
bulunmugtur. Bir diger ornek ise gece saat 23:OO sular~ndaasfalt yo1 uzerinde yakalanmlgtlr.
Slrtln zemin rengi aqlk veya koyu ten rengidir
(Sekil 14). Ventral taraf daha aqk renkte olup sarlmsl
beyazdlr. Elde edilen ornekler Baran (41) ile Bagoglu
ve Baran (42)'da T.vermicularis iqin verilen ozelliklere
uymaktad~r.
Familya: Colubridae
Coluber jugularis Linnaeus. 1758
Materyal: N: 4, ZDEU 2611992. 1. Kuquk Kaym a k l ~ l l e f k o ~[*],
, 01.09.1962, Leg. H. Cemal; ZDEU
Bostana-GuzelyutVLefkoga,
[2],
6911 994,
1
24.08.1994, Leg. B. Goqmen, 0. Saglam; ZDEU 701
1994. 1, LapWGirne, [6]. 20.08.1994. Leg. B. Goqmen; ZDEU 7111 994. 1, Tepebag~IGirne, [3],
21.08.1994. Leg. B. Goqmen.
.
Ornekler dereyataglndan. portakal bahqesi ve agll
r-evresinden yakalanmlgtlr. Tepebagl'ndan yakalanan or-
173
Kuzey Klbns Herpetofaunasl Hakklnda Bir On Cai12rna Raporu
negin kusmugunda az sindirilmig durumda Suncus etruscus belirlenmigtir. Bostancl'dan yakalanan jiivenil ornegin agzlndan henuz yakalanm~g ergin bir Chalcides
ocellatus ornegi allnmlgtlr. Eldeki orneklerin haricinde
bir ornek Geqitkoy Goleti, digeri ise Gonyeli Goleti klylslnda gorulmugtiir (Sekil 1 7 ve 18).
31611977, 1, Magosa, [*I, 10.08.1977, Leg. M. Bagoglu; ZDEU 3511 989, 1 , TepebagrIGirne, [3],
07.07.1989, Leg. B. Goqmen; ZDEU 8811983, 1 ,
LaptalGirne, [6], 27.07.1993, Leg. B. Goqmen; ZDEU
6811994, 1, LaptaIGirne, [6], 20.08.1994, Leg. B.
Goqmen, 0. Saglam.
Ergin ornekte slrt tarafln zemin rengi lekesiz mat
siyahtlr (Sekil 15a). Ventral tarafln zemin rengi bag alt~ndanbagl~yarakgovde sonlarlna kadar sarlmsl beyaz
renkte ve burun uzerinde qok yogun siyah lekelerle
kapl~dlr.Klrm~z~l~k
ancak govde sonu ve kuyruk alt~nda
barizdir. Ancak kuyruk uqlarlnda dorsalde de bu klrm ~ z ~ belirgindir.
l~k
Juvenil orneklerde ise ust taraf gri kahverengi, bu
zemin renk uzerinde esmer veya siyah lekeler mevcuttur (Sekil 15b). Karln taraf sarlmsr beyaz, daha qok
yanlarda olmak uzere yuvarlag~ms~
esmer lekelidir. Bu
lekeler govde onuna dogru giderek kiiqulur ve govde
sonu ile kuyrukta tamamen kaybolur.
Ergin ve juvenillerdeki bu renk desen durumu
Baran (41) taraf~ndan CJugularis iqin verilen tan~ma
uymakla birlikte, farkl~olarak jiivenillerin kuyruk ucunda da alt ve ustte klrm~zll~k
goriilmugtiir.
Coluber najadum (Eichwald), 1 8 31
Materyal: IN: 1, ZDEU 2711962, 1, Kuquk Kaymakl~llefkoga,[*], 01.09.1962, Leg. H.A. Cemal.
Tek can11 ornege Lapta [6]'da erik agac~ (Prunus
domestics) uzerinde rastlanmrgtlr. Ancak, bolgenin slk
agaqlr yaplsl nedeni ile tum qabalara ragmen yakalanamamlgtlr.
Juvenil alkol materyalinde boyun yanlar~nda kenarlar~ aq~k,koyu leke slralarl bulunur. Bu lekeler geriye dogru kiiqiilerek govde ortaslnln biraz gerisinde
ancak qok kiiqiik nokta halinde farkedilir. Boyundaki
ilk 2 leke a q ~ krenkli kenarlar~ile birbirleriyle temastadlr.
Koyu renkli freno-temporal gerit mevcut degildir. Gozlerin on ve arka kenarlar~a q ~ krenkli, belirsiz bir bant ile
slnlrlanlr. Alt taraf a q ~ krenkli ve lekesizdir.
Elimizdeki ornek Baran (41) ile Bagoglu ve Baran
(42)'ln bu tiir iqin vermig oldugu tanlmlara uymaktadlr. Boulenger (1)'ln bu tiiriin Klbra'daki varllg~
konusundaki kaydlna bu gune kadar, adadan ornek
temin edilmedigi ve gozlenemedigi iqin giiphe ile bak ~ l m q t ~ rAncak
.
bu qalqma, tiirun Krbns'daki varllg~
konusunda ortaya qlkan giipheleri ortadan kaldlrmqtlr.
Coluber nummifer Reus, 1834
Materyal: N: 5, ZDEU 2511962. 1, Kiiqiik Kaymakl~ILefkoga, [*], 01.09.1962, Leg. H. Cemal; ZDEU
Orneklerden birisi yaklag~k saat 24.00'de meskun
bir evin duvarlnln dibinde bulunmugtur. Digeri koyun
agrllnln flgklllg~ yanlnda, bir digeri ise asvalt yo1 kenarlnda yakalanmlgtlr.
Bagln ustu gri kahverengi, siyah nokta ve esmer
kahverengi lekelidir. Lekelerden bir qifti supraocular
plaklar uzerinde birlegmig bant veya yarlm a t nal~geklindedir. Parietaller uzerinde arkaya dogru birbirinden
uzaklagan bir qift leke mevcuttur. Ayr~ca gozun gerisinden uzanan birer bant bulunur. Slrt taraf gri kahverengi ve kuyruk baglanglclna kadar umumiyetle
esmer lekeli olup, lekeler qogunlukla aynktlr. Kuyruk
ustu koyu qizgilidir. Temporal gerit son labial plaga
kadar uzanlr. Ayr~cagozlerin altlnda birer leke yer a h .
Lateraldeki lekeler kuyruk kenarlarlndaki qizgileri meydana getirirler.
Renk ve desen ozellikleri Baran (41), Bagoglu ve
Baran (42) ile Leviton ve ark. (43) taraf~ndan
C.nummifer iqin verin tan~mlara uymaktadlr. Yakaladlg~m~z ornekler, yerli halk taraf~ndan goriildiigiinde, zehirli oldugu ifade edilmekte ve buyuk
bir olas~llklada Vipera lebetina'ya benzetilmektedir. Bu
nedenle de her iki yllan tiiru iqin "Batsalli' ismi 01dukqa yerlegik bir tarzda kullan~lmaktad~r
(Tablo 1).
Natrix natrix (Linneaus), 1 7 5 8
Materyal: N: 1, ZDEU 11711960, 1, Gonyelil
Lefkoga [8*]. 12.09.1960, Leg. O.K. Gulen. Alkol materyalinde slrttaki 2 adet uzunlamasrna aqlk renk qizgi
az belirgin gekilde kuyruga kadar uzanmakta ve kuyruk uzerinde son bulmaktadlr. Bu qizgiler araslnda bir
slra ve yanlarda da birer srra olmak uzere iri koyu lekeler kuyruga kadar dizilirler. Kuyruk uzerinde vertebral sahadaki lekeler kaybolmaktad~r. Vucut yanlarlndaki lekeler kuyruk ucuna kadar kiiqiilerek devam
eder. Bagrn gerisindeki a q ~ krenkli yarlm ay lekeleri belirgindir. Bag altl ve boyun k~smllekesizdir, geri kalan
ventral vucut klsmlnda ise koyu lekeler kuyruga kadar
dizilir. Fakat vucudun gerisinde bu lekeler daha yogun
ve hemen hemen zemini kaplayacak gekildedirler.
Bu tanlm Baran (41). Bagoglu ve Baran (42) ile
Tok (18) taraf~ndan Anadolu'da yaylldlg~ kabul edilen
N.n.persa altturu iqin verilen tan~mauygunluk gosterir.
Bununla beraber Wiedl ve Bohme (6) ile Bohme ve
B. GOCMEN. C. V. TOK. II.KAYA. M. TOSUNOCLU
Wiedl (7). Klbns'da yaylllg gosteren Natrix formunun
slrtta aq~k renk qizgilerin bulunmamasl ozelligini baz
alarak Klbrls'daki formun farkll olabilecegini belirtmektedir. Oysa aynl ozellige Anadolu orneklerinde
de diiguk oranda da olsa rastlanmaktad~r(41, 42). Bu
nedenlerle K~brlsformunun N.n.persa olara ele allnmasl
kanaatimizce uygundur.
Telescopus fallax (Fleischmann). 1831
Materyal: N: 1 ZDEU 11511960, 1, Gonyelil
Lefkoga. [8*]. 12.09.1960, Leg. 0. K. Gulen.
Alkol materyelinde desen goyledir: Bag ustu zemin
renginden daha koyu, govde ustunde genellikle ayrr
olan lekeler yer yer birlegmigtir. Kuyruk iizerinde bu
lekeler qogunlukla ayr~ktlr.Govde uzerindeki leke saylsl
42'dir. Yan taraflardaki lekeler slrt lekeleri ile birlegmektedir.
Baran (41)'da belirtildigi gibi
T.fcypriaca olarak allnmas~uygundur.
bu
ornegin
Familya: Viperidae
Vipera lebetina (Linnaeus), 1758
Materyal: IN: 1. ZDEU 18711984. 1, Mall~dagKoyuEsentepelGirne, [13*], 15.09.1984, Leg. M. Kofall.
Juvenil alkol materyeli ornegimizde slrt lekeleri 4
slra halinde olmakla birlikte, ortadaki 2 slra yer yer
birbirleriyle birlegmig ve bunlar birbiri ardlna gelen lekelerle qogunlukla ince bir gerit olugturmugtur. Kenardaki lekeler araslnda ventral plaklara yakln kuquk
boyda lekeler bulunmaktadlr. Ventral tarafin zemin
rengi koyu ve lekeli mermer gorumundedir.
Bu ture ait ergin bir ornek Yeni Erenkoy-Magosa
Yolu iizerindeki Kumyall [ I 71'da. saat 21 .OO civarlnda
gorulmug ancak yakalanamamlgtlr.
Bohme ve Wiedl (7) Guney K~br~s'dan
elde ettikleri
bir ornekte supraciliar plaklardan olugan kenarln, Pseudocerasta'te oldugu gibi q ~ k ~ nolugturdugunu
t~
belirtmelerine ragmen elimizdeki Kuzey K ~ b r ~orneginde
s
boyle bir ozellik gozlenmemigtir. K~bns'taki ornekler
Baran (41) ile Bagoglu ve Baran (42)'da oldugu gibi
nominat Irk, V.I. lebetina olarak kabul edilmigtir.
Yukarlda tesbit edilen turlere ilaveten Eryx jaculus,
(ZDEU 11611960) ve Elaphe situla (ZDEU 2811962)
turlerine ait birer ornek ZDEU kolleksiyonunda mevcuttur. Ancak gimdiye kadar Klbr~sile ilgili dogrudan
veya dolayll olarak yap~lanqal~malarda (2. 4. 7, 41,
42) bu turlerin K~bns'damevcudiyeti konusunda kaylt
bulunmamasl, keza orneklerin eski tarihli alkol materyali olmasl ve gimdiki qal~gmada da tesbit edi-
lememesi nedeni ile bu turlerin Adadaki yaylllg~gimdilik
gupheli karg~lanmaktad~r.
Genel Degerlendirme ve Sonuq
Callgmamlz suresince (1989-1994) toplanmig olan
orneklerden, daha onceden K ~ b r ~iqin
s
qegitli aragtlrlcllar taraflndan kaydedilmig olan ban turlerin (Eumecus schneideri, Natrix natrix, Malpalon monspessulanus ve Telescopus fallax) belirlenememig olmasl,
bunlarln soylarlnln ciddi bir tukenme tehlikesi ile kary
karg~ya oldugunu igaret etmektedir. Hatta v a r l ~ gta~
raflmlzdan yuphe ile karg~lanm~g
olmaslna ragmen Eryx
jaculus ve Elaphe situla'n~n da ortadan kalkm~g olabilecegi dugunulebilir.
Buna etken olarak artan nufusa parelel gekilde duzensiz yerlegim, betonlagma, kurakllk ve mevcut su
kaynaklarlnda azalma, savaglar ve en onemlisi yerel
halkln bu hayvanlara karg~olumsuz davran~glarlve bilgisizlik gibi nedenler sayllabilir. Bu nedenlerle bu konuda Klbrls'daki hukumetlerin yasal koruma onlemleri
almalarl ve halkln sahip olduklar~biyolojik degerleri koruma yonunde bilgilendirilmelerini saglamalarl gerekmektedir.
Tegekkiir
Aragtlrma esnas~ndaqegitli aq~lardanbizlere yard~mcl
olan Lapta (Girne. K.K.T.C.) kasabas~halklna, Goqmen
Ailesi'ne ve bilhassa arazi qallgmalarina aktif olarak kat~lankuquk dostumuz sevgili Orhan Saglam'a (Sekil 24)
tegekkuru bir borq biliriz.
Kaynaklar
1.
Boulenger. G.A., A list of the Reptiles and Batrachians of Cypr'ds,
Bull. Cypr. Na:. Hist. Soc., 1 : 1~3.
1910.
2. Osenegg, K..Die Amphibien und Reptilirn der lnsel Zfpern. Unii,.
of Bonn (The thessis ot M. Sc.). 1989.
3. Schatti. B. und Sigg, H.. Die herpetofauna der Insel Zypern. Tell
1 . Die herpetologische ErgorschungiAmphibien Herpetofauna. 1 1
(61): 9-18.1989.
4. Schatti. B. und Sigg. H.. D I herpetofauna
~
der Insel Zyern. Tei 2.
Sctiildkroten. Echsen und Schiangen, Herpetofauna 1 1 (62):
1526.1989.
5. Schatt~,6.. Eine nelje Zornnatter aus Zypern, Coluber cyprienss
n, sp. (Reptll~a.Serpentrs. Colubr~dae)Revue suisse Zool.. 92(2):
471-477.1985.
Wiederentdeckung der Ringelnatter
6. Wieldl. H. und Bohme. W..
(Natrix natr-ix ssp.) auf Zypern-:,orlaufigfr Beriiht. Herpetofauna.
14(80):
6-10. 1992.
Kuzey Klbrls Herpetofaunasl Hakklnda Bir On Cal~gmaRaporu
7.
Bohme, W. and Wiedl. H.. Status and Zoogeography of the Herpetofauna of Cyprus with Taxonomic and Natural History Notes
on Selected Species (Genera Rana. Coluber. Natrix. Vipera). Amphibia and Reptilia. Zool. Mid. East. 10: 31-52. 1994.
8.
Schmidtler. J. F.. Zur Bestandsituation der Amphibien und Hydrophilen Reptilien aus der lnsel Zypern. Saiamandra. 2 0 (1 ): 43-49.
1984.
9.
Bagoglu. M. ve Baran. I.. Turkiye Surungenleri Klslm 1. Kaplumbaga ve Kertenkeleler. E. U. Fen Fak. Kitaplar Ser. No: 76.
Bornova-lzmir. 1977.
10.
Budak. A. ve Go~men.B.. Kuzey Klbrls Lacerta laevis Gray. 1838
(Sauria: Lacertidae) Ornekleri Hakklnda. Doga Tr. J. of Zoology.
1 9 (3):1-15. 1995.
1 1.
Budak. A,. Anadolu'da Ya$ayan Lacerta laevis. Lacerta danfordi ve
Lacerta anatol~ca'nlnTaksonomik Durumlarl ve Cografik Yay11rglarr Uzerinde Aragt~rmalar. E. U. Fen Fak.llmi Rap. Ser. No.
21 4: 1-59. 1976.
12.
Werner. F.. Reptiles from Mount Troodos. Cyprus. Proc. Zool.
Soc. London. 3: 655-658. 1936.
13.
Leviton. A. E.. Gibbs. J. H., Heal. E. and Dawson. C. E..Standarts
in Herpetology and Ichthyology. Part 1. Standart Symbolic Codes
for lnstrtutional Resource Collection in Herpetology and Ichthyology. Copeia. 3 : 802-832. 1985.
Schneider. H. and Nevo. E..Bio-Acoustic Study of the Yellowlemon Treefrog. Hyla arborea savignyl Audoin. Zool. Jb. Physiol..
76: 497-506. 1972.
Schneider. H.. Srnch. U. and Nevo. E.. The Lake Frogs In lsrail
Represent a New Species. Zool. Anz.. 2 2 8 (112): 97-1 06. 1992.
Arrkan. H.. On a New Form of Rana ridibunda (Anura: Ranidae)
from Turkey. 1st. Univ. Fen Fak. Bio. Der.. 53: 81 -87. 1988.
Ar~kan.H.. Ozetr. N.. Cevik. I. E. ve Tosunoglu. M.. Rana ridibunda caralitana (Anura: Ranidae)'n~nGoller bolgesinde Daglll$~.
Tr.j. of Zool.. 18: 141-145. 1994.
Tok. V.. Resadiye (Dat~a)Yarlmadasr Herpetofaunasl Uzerinde
Taksonomik ve Biyolojik Aragt~rmalar.E. U. Fen. Bil. Enst.. Bornova-lzmir (Doktora Tezi). 1993.
Baran. I, und Gruber. U.. Taxonomische Untersuchungen an Turkischen Gekkoniden. Spixiana. 2: 109-1 3 8 Munchen. 1982.
Baran. I. ve Oz. M.. Anadolu Agama stelllo (Agamidae: Reptilra)
Populasyonlarl~nTaksonomik Aragtlrllrnasl. Doga Bil. Der.. Ser.
A. 9 : 161-169. 1985.
Daan. S.. Variation and taxonomy of the I lardun Agama stellio
(Linnaeus. 1738) (Reptilia. Aqamidae). Beaurfortia Zool. Mus.
Univ. Amsterdam. 1 7 2 (14): 109-1 34. 1967.
Werner. F.. Das Tierreich. Chamaeleontidae. Konigl Preub. Acad.
der Wissens zu Berlin. H. 27. s. 5 2 (Autorisierter Neudruck Weinheim Verlag Von J. Cramer. 1966). 191 1.
Boulenger. G. A.. monograph of the Lacertidae. Vol. 2. Johnson
Reprint Company Ltd.. London. 1921.
Eiselt. J. und Schmidtler. J. F.. Der Lacerta danfordi-Komplex.
Spixiana 9 (3): 289-328. 1986.
Bischoff. W. und Schmldtler. J . F.. Ergebnisse Zweier LacertidenExkursionen nach Syrien. die E~dechse,dg.5. 12: 4-22. 1994.
Hoofien. J. H.. Contributions to the Herpetofauna of Mount Hermon No. II on Some Lacertids and Colubrids. Israel J . Zool.. 17:
199-204. 1968.
Hoofien. J. H.. A Note on the LValI Lizard of Petra. Transjordan.
Israel J. Zool.. 18: 39-40. 1969.
Hoofien. J. H.. Sivan. N. and Werner. Y. L.. deietion of Lacerta
danfordi (Reptilia: Lacertidae) from the Herpetofaunal List of Petra
(Jordan) and Mt. Hermon, with Zoogeographical Imprcation. Israel J. Zool.. 37: 95-1 05. 1990.
Miiller. L. und Wettstein. 0..
Arnphibien und Reptilen vom Libanon. SB. Akad. Wiss. Wien, mathem.-naturw. KI.. Abt. 1. 142:
135-144. 1933.
Muller. L. und h'ettsteln. 0.. Uber eine neue Lacerta-Form aus
dem Libanon. Zool. Anz.. 98: 218-223. 1932.
Kumluta$. Y.. Anadolu'da Ablepharus kitalbelii (Sauria: Scinc1dae)'nin Bireyse: ve Cografi Variasyonu Uzerlnde Aragtrrmalar.
Doga-Tr. J. of Zoology 17: 103-1 1 5.1993.
Baran. I. ve Budak. A,. Anadolu'dan Yeni Blr Ophisops eleqans
(Lacertidae. Reptilia) Formu Hakklnda. E.U. Fen Fak. Der. Ser. B.
Z(2): 185-192. 1978.
Baran, I.. Bat1 ve Guney Anadolu'da Yagayan Ophisops elegans
Populasyonlar~n~n
Taksonomik Durumu. Doga Eil. Oer.. 6: 19-26.
1982.
Darewsky. I. S. und Beutler. A,. Ophisops elegans Menetries
1832-Schlangenauqe. I n : Bohme, W. (Ed.): Handbuch der Reptilien und Amphibien Europas. 1 (I): 461 -477. 1981.
Fuhn, I. E. .Uber die unterarten von Ablepharus kitalbelii (Bibron
and Bory de st. Vincent. 1933) (Sauria: Scincidae). Vesn~kCs.
Spol. Zool. (Acta Soc. Zool. Bohemoslov). 3 4 (1): 9-1 7 . 1970.
Eiselt. J.. Ergebnisse zoologishher Sammelreisen in der Turkie Bemerkenswerte Funde von Reptilien. ll. Ann. Naturhistor. Mus.
Wien.. 80: 803-814. 1976.
Baran. I.. Turkiye'de Scincidae Familyasl Turlerinin Taksonomisi.
Doga Bil. Der.. 1 : 21 7-223. 1977.
Pasteur. G.. A Survey of the Species Groups of the Old World
Scincid Genus Chalcides. J. Herpetol.. 15 (1 ): 1 16. 1981
Mermer. A,. Anadolu'da Yagayan Chaicides ocellatus (Saria: Scinc~dae)Uzerinde Taksonomik ve Biyolojik Ara$tlrmalar. Doga Tr. J.
of Zoology (BaskIda).
Budak. A. .Tijrkiye'de Mabuya v~ttata(Sclncidae: Lacertilia)'n~nBireysel ve Cografi Variasyonu Uzerinde Ara$t~rma!ar.E.U. Fen Fak.
llmi Rap. Ser.. No: 162: 1 2 4 . 1974.
Baran. I.. Turkiye Y~lanlarln~n
Taksonomik Revrzyonu ve Cografik
DagIr$lar~..TBTAK Yaylnlarl. No: 309. T.B.A.G. Seri No: 9, Ankara. 1976.
Ba$oglu. M, ve Baran. I.. Turkrye Surungenleri. Krsrm 2. Ylianlar.
E.U. Fen Fak. Kitapiar Ser. No: 8:. Bornova-lzmir. 1980.
Leviton. A. E.. Anderson. S. C..Adler. K. and Minton. S. A,. Handbook to Middle East Amphibians and Reptiles. Contr. Herpetol..
8. Oxford. Ohio. 1992.