docEkli Dosya - Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge
download 
Şikayet Transkript
Ekli Dosya - Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge
ANTRENMAN BĐLGĐSĐ KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEKOKULU ANTRENMAN BĐLGĐSĐ Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 1 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Spor Kamuoyunun Đlgisi 2 B.E. Temel amaçları (Beden ve Ruh Sağlığı) (Đrade- Kendine Güven) Üst Düzey Başarı HEDEF ( 1 Salise- 1 cm- subjektif ayrıntı ) BĐLGĐ VE TEKNOLOJĐDE MEYDANA GELEN PATLAMA VE GELĐŞMELER, ANTRENMAN YÖNTEM VE TEKNĐKLERĐNĐN DE GELĐŞMESĐNE YOL AÇMIŞTIR. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Spor Bilimcileri ve Araştırmacıları PERFORMANS 3 4 SON YILLARDA SPORCULARIN ORTAYA KOYDUKLARI PERFORMANS HEPĐMĐZĐ ŞAŞIRTMAKTADIR. AKLA GELEN SORULAR; PERFORMANS • YETENEK • MOTOR BECERĐLER • TEKNĐK-TAKTĐK YETERLĐLĐKLER • KONDĐSYONEL ÖZELLĐKLER • PSĐKOLOJĐK ÖZELLĐKLER Ve birbirleriyle • FĐZYOLOJĐK KAPASĐTELER ilişkileri • VÜCUT KOMPOZĐSYONU • ................................ • ................................ • ................................ARAŞTIRMALAR Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge • PERFORMANSIN VE REKORLARIN SINIRI VAR MIDIR? • SPORCU PERFORMANSI NE KADAR GELĐŞME GÖSTERECEKTĐR? • SPORCULAR YARIŞMALARA HAZIRLANMA YÖNTEMLERĐNĐ ĐYĐLEŞTĐRDĐKÇE VE TEKNOLOJĐYĐ DAHA ĐYĐ KULLANDIKÇA, KOŞUDA VEYA HERHANGĐ BĐR BAŞKA SPOR DALINDA SÜREKLĐ DÜNYA REKORLARI KIRILACAK MIDIR? 5 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 6 1 Performanstaki bu tür artışları, hiçbir • 20. YÜZYILIN BAŞLARINDAN ĐTĐBAREN ABD ATLETĐZM kuram tek başına açıklayamıyor. FEDERASYONUNCA TUTULAN YARIŞMA KAYITLARINDA, HER TÜRLÜ AĞIR NESNEYĐ FIRLATMA Ancak belki de en önemli etken genetik. Indiana Üniversitesi’nden Jesus Papena; MESAFELERĐNDE DÜZENLĐ BĐR ARTIŞ OLDUĞU GÖRÜLMÜŞTÜR ( 100 M KOŞU, UZUN ATLAMA GĐBĐ KISA SÜRELĐ ENERJĐ PATLAMASI GEREKTĐREN SPORLARDA % 10 ĐLE 20 ARASINDA ARTIŞ). DAYANIKLILIK GEREKTĐREN SPORLARDA ĐSE SONUÇLAR ÇOK DAHA “ 1920’li yıllarda Michael Johnson gibi bir kısa mesafe koşucusu eminim ki vardı, ama büyük olasılıkla marangozluk yapıyordu.” ÇARPICIDIR: 1908 OLĐMPĐYAT OYUNLARINDA ABD TAKIMINDAN JOHN HAYES, MARATON PARKURUNU 2.55.18’ DE KOŞARKEN, 2000 YILINDA FAS’LI SPORCU HALĐT HANNUÇĐ ĐSE HAYES’TEN NEREDE ĐSE % 30 DAHA HIZLI KOŞARAK BU SÜREYĐ 2.05.42 OLARAK GELĐŞTĐRMĐŞTĐR. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 7 •BEDEN •BEDENĐN EĞĐTĐLMESĐ •BEDEN ARACILIĞIYLA EĞĐTĐM •DĐSĐPLĐNE OLMUŞ FĐZĐKSEL AKTĐVĐTE •SPORTĐF AKTĐVĐTE Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 9 Socrates (469 MÖ – 399 MÖ) 8 “Bana söylersen unuturum, gösterirsen belki hatırlarım, ama yapmamı sağlarsan öğrenirim.“ Confucius MÖ 551-479 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 10 Aristoteles (384 MÖ – 322 MÖ) • "Hangi hareketlerin vücuda yararlı olduğunu, doğanın insan vücuduna ölçülü olarak bağışladığı niteliklere göre bunların hangilerinin iyi ve uygun düşeceğini araştıran bir bilim" • "Vücuda güzellik ve güç kazandırmak üzere yerine getirilmesi gereken ahlaki bir ödev" Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 11 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 12 2 Đsveçli Fizyolog Ostrand • Đnsan vücudunun belirli amaçlar için eğitilmesi düşüncesi, insanlığın dünya üzerindeki varlığı kadar eskidir. • “Şampiyon olmak istiyorsanız; annenizi, babanızı iyi seçin” Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge • Milyonlarca yıl önce insanoğlu, güçlü bir doğa ve hayvan alemi ile buna benzeyen güçler karşısında kendisini geliştirme ihtiyacını hissetmiştir. • Đnsan yaşantısında güç ve yeteneklerini geliştirirken alıştırmalara yer vermiştir. Bu alıştırmalar kimi zaman günlük yaşantısının bir parçası olurken, kimi zamanda planlı ve amaca yöneliş davranışlar olarak görülmüştür. • Đkinci Dünya Savaşı’ndan sonra spor bilimindeki beraber gelişmelerle antrenman bilimi de gelişmiştir. Özellikle ülkeler kendilerini spor yoluyla tanıtmak ve kendilerini kabul ettirmek düşüncesi önemli etken olmuştur. 13 ANTRENMAN BĐLGĐSĐ Sporun bilimsel olarak yapıldığı ülkelerde antrenman süreci çok yönlü alıştırmalara, gözlemlere ve uygulamalara konu olmuştur. Bütün bu çalışmaların değerlendirilmesi sonucu “Antrenman Bilgisi” doğmuştur. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 15 •TONI NETT "Antrenman, organizmanın en yüksek bireysel randımana tüm olarak uyumu için amaca hizmet eden bütün vasıtalarla planlı ve belirli bir hedefe yöneltilmiş hazırlığıdır." Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Antrenmanın Doğuşu Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 14 • Đnsandaki fizyolojik, psikolojik ve zihinsel verimlilik, günlük hayattaki etkinliklerin meydana getirdiği yük ile doğru orantılı olarak artar. Yükün artması, bu yükü karşılamak isteyen organizmanın olumlu anlamda fonksiyonlarını ve yapısını değiştirir (10). Organizmanın verimi maksimal sınırsal- değere vardırılmak istenirse, bu takdirde kişiye özel olarak hazırlanmış belirli hedefleri olan bir takım yüklerin uygulanması gerekir. Bütün bu faaliyetlere verilen isim ise “ANTRENMAN” dır (Orhun 1979). Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 16 •MATWEYEW "Antrenman, alıştırmalar yardımıyla sporcuların fiziksel, teknik, taktik, zihinsel, psikolojik ve motorsal hazırlığıdır." 17 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 18 3 • B0MPA "Antrenmanın asıl ilgilendiği husus organizmanın kendisine performans kazandıracak bilimsel yardımlarla beraber çalışma kapasitesini ve becerisini artırmaktır. Aslında antrenman düşünüldüğünden de karmaşıktır. Antrenör tarafından planlanır, dolayısıyla antrenörün de işi karmaşıktır. Çünkü planlanacak olan antrenman psikolojik, fizyolojik ve sosyolojik bilgileri de içerecektir. Antrenman yukarıda sayılan özellikleri içeren sistemli sportif aktivitelerdir" Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 19 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 20 Özellikle sportif oyunlar açısından YAŞAR SEVĐM’e göre antrenman; ANTRENMAN • “Bedensel ve moral gücün, teknik ve taktik becerilerin organik ve psikolojik yüklenmelerle düzeltilmesi ve en üst düzeye getirilmesi amaçlarına yönelik bir eğitim sürecidir.” Sporcunun sağlığına dikkat ederek, potansiyelini en üst düzeye çıkarabilmek için yaptığımız planlı ve programlı çalışmaların tümüdür. (F. Tuncel) Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge • HARRE "Spor antrenmanı, sporda gelişimi sağlamak için bilimsel: özellikle pedagojik ilkelere göre yönlendirilen süreçtir. Bu süreç, planlı ve sistemli bir biçimde etkilenerek sporcuların bir veya daha çok spor dalında üstün başarıya ulaşmasını sağlar." 21 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 22 Antrenman • Ferdin taşıdığı bütün özelliklerini dikkate alarak uğraştığı spor dalı gereği ihtiyaç duyduğu tüm davranışları en iyi şekilde yerine getirebilmesi için zihinsel, psikolojik, fiziki, teknik ve taktik yeterliliği kazanabilmesi amacıyla performansını yükseltme yolunda belli bir plan ve program doğrultusunda bir alan uzmanı nezaretinde gerçekleştirilen faaliyetlerin tamamıdır. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 23 • Antrenmanın bir başka tanımı ise, ruhi ve organik verim gücünde sporcunun en yüksek seviyeye ulaşıp devamlı neticeyi elde etmek ve onu ekonomik kullanmak amacıyla, belirli hedeflere yönelik. planlı ve sistematik olarak bir antrenör nezaretinde yaptığı çalışmaların tamamıdır. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 24 4 • Fizyologlara göre antrenman; Fonksiyonel ve morfolojiye uygunluk içinde vücuda yapılan tüm yüklenmeler sonucu organizmada bir değişikliğin meydana gelmesi ve sonuçta verim artışına neden olma. "Sporcunun verimini artırmak amacıyla belirli zaman aralıkları ile uygulanan ve organizmada fonksiyonel ve morfolojik değişimler yaratmayı sağlayan uyaranlar zinciridir"(Dündar 1975). Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 25 • “Antrenman, organizmada fonksiyonel ve morfolojik değişmeler sağlayan ve sporcu da verimin yükseltilmesi amacıyla belirli zaman aralıkları ile uygulanan yüklenmelerin tümüdür.” (Holmann) • “Beceri ve yeteneklerin eylem planı ve eylem yapılarının optimalleşmesini sağlayan düzenli ve planlı bir süreç” olarak tanımlanmaktadr. Bu tanımlamaların birinde antrenmanın amacı, biyolojik yanı organik uyumlar sağlayan yüklenmeler vermek, diğerinde ise beceri ve yetenekleri optimalleştirmek amacıyla belirli yapılarda eylem biçimleri geliştirmek olmaktadır. (Ulich) • “Güç yeteneğinin yükseltilmesi ve spor dallarında başarıya ulaşılmasını sağlamak amacıyla sporcunun bedeni ve psikosmatik gelişiminde son derece etkin olan yöntem” şeklinde tanımlanır. (Mellerowics / Meller) 27 ANTRENMAN ÇEŞĐTLERĐ 26 Antrenmanlar değişik bakış açılarına göre sınıflandırılabilir. A) Uygulama biçimi açısından : 1-Bedensel – aktif antrenman 2-Gözlemsel (observatif) antrenman 3-Zihinsel (mental) antrenman 4-Otojen antrenman (zihinsel – ruhsal konsantrasyon antrenmanı) Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 28 ANTRENMAN ÇEŞĐTLERĐ B) Amaçlarına Göre: 1-Sportif verim (performans) antrenmanı 2-Koruyucu (prevantif) antrenman 3-Rehabilitatif (yeniden sağlık durumuna getiren) antrenman D) Antrenmanların yönetim biçimi açısından : 1-Otokratik antrenman 2-Demokratik antrenman 3-Serbest antrenman C) Yaş gruplarına göre : Çocuk, genç ve yetişkinlerin antrenmanları 1-Temel antrenman 2-Ön-yapı antrenmanı 3-Yüksek verim (performans) antrenmanı Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge ANTRENMAN ÇEŞĐTLERĐ ANTRENMAN TANIMLARI Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge • Tüm bu tanımlardan da anlaşılacağı gibi antrenman eylemiyle arzulanan sonuçlara ulaşabilmek ve antrenmanın doğru gerçekleştirilebilmesi için ferdin ve uğraştığı spor dalının tüm özelliklerinin dikkate alınması, belli bir plan ve program doğrultusunda ve alan uzmanı bir kişi nezaretinde gerçekleştirilmesi ana kriterleri oluşturmaktadır. 29 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 30 5 Antrenman Türleri Görsel Antrenman • Bir başkası tarafından icra edilen bir alıştırmanın planlı ve hedefli olarak gözlenmesi yoluyla yapılan antrenman türüdür (Đkizler 1993). • Kaleci adayı bir gencin tekniği uygulayan üst düzey bir kalecinin uygulama aşamasında neler yaptığını seyretmesine görsel antrenman denir, Psikolojik ve Zihinsel Antrenman Taktik Antrenmanı Teknik Antrenmanı Kondisyon Antrenmanı (Fiziksel Haz.) Şekil : Antrenman Türleri ve Hiyerarşisi (Bompa) Bompa kondisyon antrenmanının tüm antrenman türleri içerisinde en temel öge olduğunu söyler. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 31 Zihinsel antrenman • Bir sportif hareketin pratik uygulama olmadan yoğun bir şekilde tasavvur edilmesine (düşünülmesi) denir (Đkizler 1993). • Vücut bilinçli hareketlerde beynin verdiği emirler doğrultusunda işlevini sürdürür. Hareketin uygulamalı olarak yapıldığı zaman olduğu gibi zihinde canlandırıldığı durumlarda da ilgili kaslarda, elektrik akımlarının oluştuğu tespit edilmiştir. • Hareketi zihinde canlandırma, uygulamalı olarak yapmaktan çok daha kolaydır. • Bu yüzden sporcular kendi spor dallarında öğrenmek veya geliştirmek istedikleri becerilerini doğru şekliyle zihinde canlandırarak daha çok tekrar yapabilirler ve hareketin mükemmelliğini zihinde sağlandıktan sonra bunu pratiğe aktarmaları daha kolaylaşır. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 33 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 32 • Bu nedenle zihinsel antrenman koordinasyon gelişimde etkili bir yöntemdir. • Ayrıca zihinsel antrenman sporcunun yapacağı hareket yoğunlaşmasını engelleyen faktörleri ortadan kaldırarak konsantrasyonu sağlamaktır. • Bu nedenle zihinsel antrenman, fiziksel antrenman ile birlikte düşünülmeli ve antrenman programlarında kesinlikle yer almalıdır. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 34 Sporsal Uygulama Antrenman Bilgisi ANATOMĐ FĐZYOLOJĐ BĐYOMEKANĐK ĐSTATĐSTĐK TESTLER ve ÖLÇÜMLER SPOR TIBBI Antrenman Bilimi Spor Biomekaniği ANTRENMAN TEORĐ ve METODU Spor Psikolojisi Spor Tıbbı Spor Sosyolojisi Biomekanik-Psikoloji-Tıp-Sosyoloji-Kinesiyoloji Biyoloji – Kimya - Fizik PSĐKOLOJĐ MOTOR ÖĞRENME PEDAGOJĐ BESLENME TARĐH SOSYOLOJĐ Şekil. Antrenman biliminin konumu; bir bilim olarak, antrenman uygulamasıyla, seçilmiş temel bilimler arasında bütünleşik bir bilimdir (Hohmann 1999a). Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 35 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 36 6 Antrenman Bilgisi Sporsal Uygulama Antrenman Bilimi Uygulamayla ilişkisi olmayan Antrenman Bilimi bilgileri SPORCUNUN PERFORMANSI ANTRENÖRÜN BĐLGĐSĐ ve KĐŞĐLĐĞĐ BĐLĐM ALANINDAN DESTEK ALMA Antrenman Bilgisi dışında bilgiler ANTRENMAN KALĐTESĐ TESĐS VE MALZEME Bilimsel kabul edilen Antrenman Bilgisi bilgileri YARIŞMALAR Bilimsel kabul edilmeyen Antrenman Bilgisi bilgileri KALITIM Şekil : Spor uygulaması, antrenman bilgisi ve antrenman biliminin konumları (Hohmann/ Lames Letzelter 2003). Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 37 SPORCUNUN YETENEKLER Đ Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge MOTĐVASYON 38 Antrenör ANTRENÖR • Uzun vadeli olarak hazırladıkları antrenman taslaklarına hayatiyet kazandıran, sporcularının dayanıklılığını, çevikliğini, nefes gücünü artırarak mücadele yeteneğini güçlendiren ve onların kişiliklerinin gelişimini sağlarken toplumsal yapılarının mimarı olan eğitimcidir (Kasap 1991). SPORCU ANTRENMAN KALĐTESĐ ANTRENÖRÜN VASIFLARI BĐLGĐ KĐŞĐLĐK SPORCUNUN HAZIRLIĞI FĐZĐKSEL TEKNĐK TAKTĐK Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge PSĐKOLOJĐK 39 • Sporcunun beceri elde etmesinde hatalı hareketi oluşturan mekanizmanın ne olduğunu anlayıp, bunun doğru olan şeklini sporcusuna gösteren, doğru uygulamaları sergileyebilmesi için yapılacakları bilimsel olarak planlayan ve bu eksiklikleri giderebilecek bilgi geçmişine sahip, bu alanda özel eğitim almış kişidir (Öztabağ 1974). 41 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 40 • Bir başka tanıma göre ise; Sporcularına iyi ve doğru davranışları kazandırması yanında başarılı olabilmeleri için, müsabaka anında oluşan strese, rakibin baskılı oyununa, dar alandaki yüksek reaksiyon ve hareket çabukluğuna uyumunu sağlaması yanında antrenman formlarını uygulama anında, yeterli dinlenme molalarını da yerine koyan kişidir (Özmen 1977). Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 42 7 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 43 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Antrenman Đle Geliştirilmesi Hedeflenen Özellikler 44 Antrenman Đle Geliştirilmesi Hedeflenen Özellikler • Kuvvet, dayanıklılık, sürat, hareketlilik ve beceri gibi kondisyonel özelliklerin düzeltilmesi ve geliştirilmesi • Kişilik gelişimi ve eğitimi • Sosyal özelliklerin ve davranışların gelişimi • Teknik, taktik ve oyun anlayışı gibi özelliklerin düzeltilmesi ve geliştirilmesi • Psikolojik hazırlık ve zihinsel gelişim Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 45 Antrenmanın Organizmaya Etkisi Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge • 46 Antrenmanın Organizmaya Etkisi Kas Sistemine • Dolaşım Sistemine • Đskelet Sistemine • Solunum Sistemine • Enerji Sistemlerine • Sinir Sistemine • Vücut Kompozisyonuna Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 47 • Genel Sağlığa Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 48 8 Bu faaliyetleri gerçekleştirmek için organizmada 3 tip kas •Aktin ve miyozin dokusu vardır: KAS SĐSTEMATĐĞĐ • Kaslar vücudumuzda kimyasal enerjiyi mekanik bir işe çeviren bir tür makine görevi görürler. • Kas hücresi iğ şeklinde olup, lif olarak adlandırılır. Yapılarında yüzlerce, binlerce miyofibril bulunur. Yaklaşık 1050 kas lifi bir araya gelerek kas lif demetini oluştururlar. • Đnsan vücudunun erkeklerde yaklaşık %40, bayanlarda ise %25-30’u kaslardan oluşmuştur. • Kasların kasılması ile iskelet sisteminin hareketleri, kanın kalpten pompalanması, solunum ve sindirim gibi organik Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge faaliyetler gerçekleştirilir. flamentlerinin rastgele yerleşim gösterdiği kaslardır. Bu 3 kas dokusundan •Kan damarlarının ve iç organların yapısında bulunurlar. antrenman •Otonom sinir sistemi • Kalbin yapısını kontrol edilirler. bilimlerinintarafından ilgilendiği oluştururlar. •Đstemsiz çalışırlar. • Yapısalolarak açıdan iskelet özellikle kaslarına, fonksiyonel açıdan düz kaslara kalp kası ve iskelet benzerler. • Otonom sinir sitemi kaslarıdır tarafından kontrol 49 Antrenmanın Kas Sistemi Üzerine Hedefleri Antrenmanın Kaslar Üzerine Etkileri Roux ve Lange’e göre kasların 3 antrenman şekli vardır: 1. Kuvvet geliştirmeye yönelik antrenman 2. Sürat geliştirmeye yönelik antrenman 3. Dayanıklılık geliştirmeye yönelik antrenman Kasların hangi özelliğinin geliştirileceği, öngörülen şartlar çerçevesinde yüklenmenin çeşidine bağlıdır. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 51 Antrenmanın Dolaşım Sistemi Üzerine Etkileri • Kas hipertrofisi • Kas lifi çapının büyümesiyle kas Antrenmanla beraber kimyasal kas liflerindeki miyofibrillerin Enzimler vücuttaki tepkimeleri başlatan, Laktik asit enerji sistemine yönelik kas yapılan kuvvetinin artması ve hücre elemanlarının artmasıyla hacminde hızlandıran kimyasal uyaranlardır. Hipertrofi kas liflerinin enine kesit alanının çalışmalarlabüyüme kaslar asidik ortamda çalışmaya Düzenli yapılan antrenmanlarla meydana gelir. beraber kas içi ve kaslar arası • KasAntrenmanlarla içi oksijen depolarının alışırlar vekoordinasyon laktik artmasıdır. aside karşı dayanıklılıkartması gelişir. Yapılan antrenmanların özelliğinearttırılır. bağlı olarak kasAntrenmanla içi enerji kaynakları geliştirirler. beraber kas içindeki 2 aerobik ve veyakişilerde anaerobik enzim aktivitelerinde Antrenmansız her cmenzimlerin ’lik kas kesitiartış 3-4 • Aerobik anaerobik Tekrarlanan sportif beceriler otomatikleşir. görülür. Bu enzim aktivitelerinin artmasıyla oksijen deposu olan miyoglobinlerin kg’lık bir kuvvet oluşturabilirken, yapılan kuvvet Antrenmanla kaslarda %30-60 kadar Bu da yoğun yüklenmelerde çalışmanın daha uzun artması aerobik ve anaerobik daha9-10 çabuk ortaya çıkar. antrenmanlarıyla bugüç değer kg’a kadar sayısı ve hacmi artar. Kas içindeki ATP, CP, Glikojen ve süre devam ettirilebilmesini sağlar. hipertrofi görülebilir. çıkabilmektedir. • Kas Anaerobik içi enerji kaynaklarının artması Trigliserit (Yağ molekülleri) içerikli(sürat, kuvvet vb) antrenmanlar Yorgunluk geciktirilir. ile fosforilaz, fosfofruktoinaz, laktat dehidrogenaz depolarında artış görülür Antrenmanlarla kas hücre elemanları Hipertrofi ile birlikte, yapılan antrenmana bağlı • Kaslarda sinir sisteminin gelişmesi vb. anaerobik enzim ve içi kapasitelerinde artış olarak kasartması kuvvetinde % 25-35 artışgenişlemesi görülür. sayısının ve kas lifinin görülür. • Laktik asite karşı dayanıklılığın ve Aerobik içerikli antrenmanlar (dayanıklılık) ile sağlanır. Böylece kasın kuvvetinde artış aerobik enzim ve kapasiteleri arttırılır. yorgunluk eşiğinin artması Yrd. Doç. görülür. Dr. Murat Bilge 52 Antrenmanın Dolaşım Sistemi Üzerine Etkileri • Antrenmanın vücutta en etkili olduğu organ kalptir. Yüklenmelerin kalbi etkilemesi ile ilgili olarak genelde “karıncıkların büyümesinden” ( Ventriküler Hipertrofi) bahsedilir. • HERSCHEN, normale göre daha büyük olan ve daha önceleri patolojik bir durum şeklinde “Öküz KalbiCorius Bobinus” adı ile tanımlanmış bu kalbe “ SPORCU KALBĐ” adını vermiştir. • Antrene olmayan normal kişilerde kalbin ağırlığı 300-350 gram olmasına karşılık sporcularda bu ağırlık 500 gram civarında bulunmaktadır (Hollmann). • Kalbin dakikada pompaladığı maksimal kan hacmi artar • Antrenmanla nabızda daha az artma meydana gelir • Zamanla sinuzal bradikardi(dinlenik durumdayken nabzın normalin altında olması) meydana gelir, nabız 60’ın altına iner. • Dayanıklılık sporcularında dinlenme kalp frekansı 30-40 atım/dk’ya kadar düşmektedir. Mukavemet kayakçılarda bu değerler 28 atım/dk’ya kadar ölçülmüştür(Hollmann-Hettinger) . • Normal kalpte 5-7 mm olan sol karıncık duvar çeperi 7-15 mm arasında bir kalınlığa sahiptir Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge •Aktin ve miyozin flamentlerinin belirli bir düzen içinde yerleştiği,çizgili görünümdeki kaslardır. •Somatik sinir sistemi tarafından kontrol edilirler. •Đstemli olarak çalışırlar. • Vücudun hareket etmesini edilirler. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 50 sağlarlar 53 • Yüklenme sonrası nabzın normale dönüşü antrenmansızlara göre süratli olur Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 54 9 Antrenmanın Dolaşım Sistemi Üzerine Etkileri Antrenmanın Dolaşım Sistemi Üzerine Etkileri • Antrenman esnasında kanın aktif(kaslar)inaktif(iç organlar) organlara dağılımı daha mükemmeldir • Kaslarda kanlanma, kapillarizasyon(kılcal damarlanma) artar. • Spor yapmayan erkek ve kadınlarda her kas fibrili çevresinde ortalama 3 veya 4 kılcal damar bulunmasına karşılık bu sayı sporcularda 5 ile 7 arasında değişmektedir.Bu da dayanıklılık sporlarında daha fazla oksijen tedariki sağlar. • Kan hacmi ve hemoglobin miktarı artar. Dolayısıyla oksijen taşıma kapasitesi artar. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 55 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Antrenmanın Đskelet Sistemi Üzerine Etkileri Antrenmanın Solunum Sistemi Üzerine Etkileri • Antrenmanla derin nefes alma alışkanlığı oluşur • Vital kapasite ve dolayısıyla alınan oksijen miktarı artar • Akciğerlerde alveol ve kılcal damarlar arasındaki gaz geçirgenliği (difüzyon) artar • Antrenmanla yapılan spor branşına göre nefes alıp verme ritmi düzenli ve otomatik hale gelir. • Solunum kasları kuvvetlenir • Antrenmanla kemik enzim aktiviteleri artar. • Kemikler, eklemler ve tendonlar kuvvetlenir • Kemiğin kırılmalara karşı direnci artar • Kemik hipertrofisi (büyümesi) oluşur • Eklemlerdeki Yrd. kıkırdaklar Doç. Dr. Murat incelir Bilge 57 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 58 Antrenmanın Enerji Sistemleri Üzerine Etkileri • Yapılan antrenmanlar sigara vb maddelerin akciğerlerde bıraktığı zararlı maddelerin temizlenmesine yardımcı olur. Bu da akciğer kanserine karşı korunma yollarından birisidir. AEROBĐK SĐSTEM ÜZERĐNE ETKĐLERĐ • • • • KANSERLĐ AKCĐĞER SAĞLIKLI AKCĐĞER • • • • • Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 56 59 Miyoglobin sayısındaki artış Glikojen oksitlenmesinde(yakılmasında) artış Mitakondrilerin sayıca ve hacimce büyümesi Elektron taşıma sistemi ve krebs döngüsündeki enzimlerin etkinliğinin artması Kaslardaki glikojen depolarının artması Yağların oksitlenmesinde(yakılmasında) artış Kaslardaki trigliserit(yağ) depolarının artışı Yağların enerji olarak kullanımının artması Taşıma ve yağ asitlerinin parçalanmasında işlev gören enzimlerin etkinliğinin artışı Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 60 10 Antrenmanın Enerji Sistemleri Üzerine Etkileri ANAEROBĐK SĐSTEM ÜZERĐNE ETKĐLERĐ Enerji Enerji sistemleri stemleri ve antrenman tipi Zaman 0s 4s A T P • ATP-PC sisteminin kapasitesinin artışı • Kaslardaki ATP-PC depolarının ve ATP-PC sistemi enzimlerinin artması 10s Güç sporları Sürat koşuları, koşuları, hızlı hücumlar Anaerobik Anaerobi k-Güç Dayanıklılık 200--400m, 100m yüzme 200 ATP-PC & Laktik Asit • Glikoliz kapasitesinin artması (glikojenlerin oksijensiz ortamda yakılma kapasitesinin artışı) • Glikolatik enzim aktivitelerinin artışı Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 3 dk + Kuvvet--Güç Sporları Kuvvet Halter, disk, Halter, disk, yüksek atlama ATP-PC • ATP’nin enzimler yoluyla toparlanmasının hızlandırılması 1.5 dk Aerobik- Dayanıklılık >800m, maraton Aerobik sistem 61 Antrenmanın Sinir Sistemi Üzerine Etkileri Acil//kısaAcil kısa-süreliYrd. Anaerobik sistem Anaerobik Doç. Dr.Uzun UzunMurat -süreli BilgeAerobik Aerobik 62 sistem SĐNĐR HÜCRELERĐ • Antrenmanla reaksiyon süresi azaltılır. • Kas içi ve kaslar arası koordinasyon arttırılır • Denge artar • Tekrarlanan hareketlerin,sportif becerilerin otomatikleşmesi sağlanır ve sporcunun beceri özelliği artar. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 63 Antrenmanın Vücut Kompozisyonu Üzerine Etkileri Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 64 Antrenmanın Psikoloji Üzerine Etkileri • Gelişen zihinsel performans ve düşünme yeteneği • Toplam vücut yağının azalması • Pozitif bakış açısı • Vücudun zayıf bölgelerinin ağırlığında değişiklik olmaz veya hafif artış görülür • Daha fazla kendine saygı • Rahat ve kesintisiz uyku • Azalan endişe ve kuruntular • Vücut kaslarının tonusu (yoğunluğu) artar • Zeka gelişimi • Sosyal Đletişim • Vücut ağırlığında Yrd. Doç.azalma Dr. Murat Bilge 65 • Mücadele Yeteneği… Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 66 11 Antrenmanın Genel Sağlık Üzerine Etkileri FĐZĐKSEL HAZIRLIK • Sporcunun genel endurans (dayanıklılığı), genel kuvveti, sürati, genel esnekliği, koordinasyonu ve harmoni (uyum) içinde gelişmiş bir vücuda sahip olması çok yönlü fiziksel gelişim yaklaşımı ile genel hazırlık olarak yerine getirilmeli; • Bunun üzerine branşın ihtiyacı olan spesifik (özel) motor özellikler geliştirilmeli; (çabuk kuvvet, aerobik ve anaerobik güç; esneklik; reaksiyon zamanı). • Fiziksel aktiviteler kandaki trigliserit düzeyini düşürür. Trigliseritle beraber kolesterol azalır ve HDL/LDL oranı, HDL lehine yükselir. • Kan basıncında düşüş görülür • Damar sertliğinde azalma • Kan pıhtılaşma mekanizmaları üzerinde olumlu etki • Paffenbarger ve arkadaşlarının yapmış oldukları bir araştırmada da sportif faaliyetlere katılan bayan ve erkeklerin, kansere yakalanma riskinin daha az olduğu belirtilmiştir. • Yapılan son çalışmalar düzenli yapılan alıştırmaların kansere, dolaşım sistemi vb. hastalıklara karşı bağışıklık sistemini güçlendirdiğini savunmaktadır. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 67 • Đyi teknik = Yüksek verimlilik • Hareketin en az enerji ile ve en ekonomik şekilde, en etkili olarak yapılması mükemmelleştirilmelidir. • Stil = Kişisel uygulama ve farklılıklar 69 PSĐKOLOJĐK HAZIRLIK • • • • • Şu ana kadar bahsedilen hazırlıklar her iki takımda eşit olduğunda,hangi takım psikolojik hazırlığı tam olarak yaptı ise o kazanacaktır; Oyuncuların branşla ilgili teorik bilgileri geliştirilmeli; Yarışma ve antrenmanın güçlüklerini yenme isteği; Yeteneklerine güvenme ve farkında olma; Cesaret; Kazanma isteği ve gücü; sporcuya kazandırma. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 68 TAKTĐK HAZIRLIK TEKNĐK HAZIRLIK Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 71 Takım olarak taktik ve stratejiye sahip olma; • Oyun kurallarını sporculara öğret; • Sporcuların taktik yeteneklerini çalış; • Gelecekte rakip olacak takımın stratejisini incele; • Maç oynanacak ortamı incele; • Yapılacak maç için, oyuncuların kuvvetli ve zayıf yönlerini dikkate alarak strateji geliştir. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 70 Bütün bunlara ek olarak, sporcuya bir takımın üyesi olduğu bilincinin kazandırılması, ekip ruhunun aşılanması ve bencillik yaklaşımlarından arındırılmasına özen gösterilmelidir. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 72 12 BĐR ANTRENÖR ORGANĐZE OLABĐLDĐĞĐ ORANDA ETKĐLĐDĐR, BAŞARILIDIR. Hepsinin üstünde sporcunun sağlığına dikkat etmek ve gözetmek gerekir. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge • Planlama; karmaşık işlerin üstesinden gelebilmek ve başarılı olabilmek için antrenörün en önemli araçlarındandır. • Antrenör kendini ve sporcularını çok iyi yönlendirebilmelidir. Antrenör iyi bir lider olduğu kadar iyi bir eğitimcidir. 73 • Bilgili ve ilgili, yenilikleri takip eden; • Dürüst; • Örnek; • Olgun; • Uyum sağlayabilen, değişebilen; • Ayrıntıları görebilen ve değerlendirebilen kişi olmalıdır. Günlük Antrenman Mikro Sirkül ( Haftalık Antrenman ) Makro Sirkül ( Aylık Antrenman ) Yıllık Antrenman; gibi planlama türlerini etkili bir biçimde kullanabilmelidir. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 75 Bütün bu bilimlerin desteğinde multidisipliner bir BĐLĐM olarak kabul ettiğimiz ANTRENMAN' ın; bireyde gelişimi hedeflediği beş ana unsur vardır. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 76 • Antrenmanın amacı, sporcuları antrenman süreci içinde bilimsel verilerden ve pedagojik prensiplerden yararlanılarak herhangi bir spor dalında veya bir spor dalının herhangi bir disiplininde planlı ve sistemli olarak zirveye ve en yüksek verime götürmektir. 1. Kişilik gelişimi 2. Kondisyon gelişimi 3. Spor Tekniği ve koordinasyon gelişimi 4. Taktiksel gelişim 5. Zihinsel gelişim Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 74 ANTRENÖR; ANTRENÖR; • • • • Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 77 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 78 13 Bu noktada devreye giren başka bir parametre de sporun hedeflediği amaç ve buna karşı ihtiyaç duyulan özelliklerdir. ANTRENMAN ĐLKELERĐ Bütünün parçalarıdır, birbirinden ayrı düşünülmemelidir. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 79 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge TEMEL ĐLKELER Etkin Katılım Đlkesi • • • • • • Etkin Katılım Đlkesi • Çok Yönlü Gelişim Đlkesi • Özelleşme Đlkesi • Bireyselleşme Đlkesi • Çeşitlilik Đlkesi • Antrenmanda Aşamalı Artan Yüklenme Đlkesi • Eşitlik Đlkesi Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 80 81 Antrenör + sporcuları antrenman hedefleri Antrenör + sporcuları antrenman programları Belirli aralıklarla testler ve ölçümler Ekstra + Mental Antrenman Açık ve Başarılabilir Hedefler Motivasyon Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 82 ANTRENMANA ETKĐN KATILIM ĐLKESĐ Çok Yönlü Gelişim Đlkesi • Hedeflerin ortak belirlenmesi • Kısa ve /veya uzun planların ortak analizi • Verim ve gelişim düzeyini ilişkin standard ve testlerin seçilip uygulanması • Antrenör olmadan eksiklere yönelik alıştırmaların yapılması • Bilgilerin sporcu tarafından gerek sağlığına gerekse fiziksel gelişimine uygun olarak değerlendirilmesi. *Yüksek seviyede özelleştirilmiş fiziksel hazırlık ve tekniğe ulaşabilmek için gerekli şartlardan biride geniş ve çok yönlü temel bir fiziksel gelişimdir. *Spor için gerekli olan bütün kas grupları,eklem esnekliği,hareketlilik geliştirilmelidir. *Sporcu sprinter kadar hızlı,halterciler kadar güçlü uzun mesafeciler kadar dayanıklı ve akrobat kadar koordineli olmalıdır. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 83 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 84 14 Çok Yönlü Gelişim Đlkesi Çok Yönlü Gelişim Đlkesi • Bu ilke genelde çocuk ve gençlerin antrenmanları için gereklidir. • Avantajları; • Çok çeşitli egzersizlere katılım • Oyunlar sayesinde eğlenceli olması • Muhtemel sıkıcılığın azalması OLGUNLAŞMA YÜKSEK VERĐM GENÇ SPORCULAR ÇOCUKLUK EVRESĐ ÖZEL ANTRENMAN ÇOK YÖNLÜ GELĐŞĐM SPORSAL ANTRENMANIN ANA EVRELERĐ Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 85 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 86 87 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 88 ÇOK YÖNLÜ GELĐŞĐM ĐLKESĐ • Seçilen spora özgü çalışmanın verimliliği çok yönlü gelişmeye dayanır. • Tüm antrenman zamanı çok yönlü gelişim programlarına harcanması demek degildir. Yrd. Doç. Dr. Yüksek Verim Özel Antrenman Çok Yönlü Gelişim Murat Bilge Özelleşme Đlkesi ÖZELLEŞME ĐLKESĐ • Özel spor dalındaki alıştırmalar • Biyomotor yetileri geliştirmekte kullanılan alıştırmalar. Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 89 Alıştırmalar 1. Özel spor dalındaki alıştırmalar (Maraton %100, Yüksek atlama %40) 2. Biyomotor yetileri geliştirmekte kullanılan alıştırmalar %40 3. Spora başlama yaşı 4. Kişinin özel alıştırmalara başlama oranları Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 90 15 Bireyselleşme Đlkesi Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 91 BĐREYSELLĐK ĐLKESĐ (DO NOT COPY) 92 ÖZELLĐKLER (RITTER, 1981) • Başarılı sporcuların programlarının uygulanması • Biyolojik + Takvim yaşı • Gençler kapsam fazla olmalı şiddet bağ, kiriş yapısını yıpratır. • Yüklenme ve antrenmana dayanma özelliklerinin farklılığı • Antrenman ve sağlık durumu: sporcuların farklı kuvvet, hız, dayanıklılık gelişimi ve beceri düzeyine sahiptir. • Hastalık ve sakatlık geçirme durumu • Kişilerin özellikleri, deneyimleri ve yeteneklerinin göz ardı edilmesi Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge • Biyolojik ve kronolojik yaşı • Deneyim yada kişinin spora başlama yaşı • Yüklenme ve sporsal verim için bireysel nitelik düzeyi • Antrenman ve sağlık durumu • Antrenman yükü ve sporcunun yenilenme hızı • Vücut yapısı – Kişilik özellikleri • Cinsiyet özellikleri Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 93 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 94 Çeşitlilik Đlkesi Antrenman modelinin gelişimi • Antrenman dışı farklı yaşam stilleri: Öğrenci (ağır dersler) Yaşanan yer (uzaklık) Aile yaşamı (Stres) Model için geçerli sporsal sonuçlar Yarışmada sunum için model testler • Vücut yapısı ve kişisel özellikleri • Cinsiyet (Doğum öncesi, sonrası, Menstruae) Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge uygulama Son model Modelin niteliğinin yetkinleştirilmesi Modelin niceliğinin yetkinleştirilmesi Yeni niteliksel öğelerin çalışılması Yeni niceliksel öğelerin çalışılması UYARLAMA 95 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge DESTEK 96 16 ÇEŞĐTLĐLĐK ĐLKESĐ ANTRENMAN MODELLEME ĐLKESĐ • Simulasyon • Bireyin çevresel, iş, çalışma şartları, antrenman olanakları ve kişisel fizyolojik, psikolojik---) uygun antrenman sisteminin geliştirilmesi(kapsam, şiddet ve sıklık öğelerinin belirlenmesi) • Dereceli olarak antrenman yükünün artırılması (Aşamalı artan yükleme ilkesi) • Yüksek sporsal verim----1000 saat • Sıkılma önleyici • Psikolojik bıkkınlık alıştırma çeşitliliği • Kolaydan zora alıştırma seçimi Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 97 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 98 ANTRENMANDA AŞAMALI ARTAN YÜKLENME ĐLKESĐ ANTRENMAN MODELLEME ĐLKESĐ ANALİZ Yapılan antrenmanın yüküne adaptasyon dinlenme anında gerçekleşir. MODEL ANTRENMAN PROGRAM ÖĞELERİNİN NİTEL VE NİCEL BELİRLENMESİ Verimlilik = Antrenman Dinlenme Tüm döngülerde (günlük, haftalık, aylık, yıllık, olimpik)aşamalı artan yüklenme uygulanmalıdır. Yıllık sporun özelliğine göre %20 – 40 artırılmalıdır (Matueeu). Antrenmanda yer alan alıştırmanın şekli ne kadar karmaşık ve zor ise yükteki artış düşük olmalıdır (adaptasyona uyum sağlama) UYGULAMA VE TESTLER ALIŞTIRMA MODELİN UYGULANMASI DÜZELTMELER UYARLAMALAR MODELİN GELİŞTİRİLMESİ Model bireye ya da takıma özgü olmalıdır. SON MODEL UYGULAMA Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 99 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 100 101 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 102 ANTRENMANDA AŞAMALI ARTAN YÜKLENME ĐLKESĐ Antrenman yükü sporcunun fiziksel, psikolojik kapasitesi ve ihtiyacına uygun arttırılmalıdır. Đnsan organizması artan yüke morfolojik, fizyolojik ve psikolojik uyum sağlamaktadır. *Esneklik günden güne, *Kuvvet haftadan haftaya *Hız aydan aya *Dayanıklılık yıldan yıla değişmektedir. Antrenman yükündeki artış bir spor dalındaki Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge verimin gelişim hızına göre de karar verilmelidir. 17 KAZANIMLAR Eşitlik Đlkesi Sportif Performan Yaşam Boyu Spor s KATILIM Fiziksel Hazırbulunuş luk Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 103 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 104 Long Term Athlete Development Building Pathways in English Sport Source: NCTC, Ireland Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 105 Yrd. Doç. Dr. Murat Bilge 106 18
