tarih dergisi sayı 21

38
M. MONIR AKTEPE
iş l eri, s iya sı mes'eleler i üzerinde dunnağa başlamıştır. Bu sebeble
ona, ka leme ba ğh b ir me'm ur olmaklan ziyade, devlet işl e rin d e
faal, söz sahibi olmayı arzu eden bir insandı diyebiliriz. Devrin
meşhur yaza rlarından A hmed Midh al Elendi'ye g önderd igoi rnek tub d a göz önün de tutulursa, Sala hi Bey'i n ha reketli bir hayal
yaşa mak isted i ğ i da ha iyi o rtaya çık ar.
Di ğer l a ra ldan öyl e an laş ılıyo r ki, d evrin padiş ahı II. A b d ülbamid dah i, ha neda ndan ge len bu a damı , kendi ne d a ha yak ın
bul d u ğu için, d evl eti n bazı ma hrem ve siyası işlerinde k ull a nm ay ı
ihmal etmemiş ve S ala hi Be y' i ilerid e gö recegoimiz üzre Selan ik ile
Girid iş l erinde tahk ika ta mem ur et m i şt i r,
CEVDET
PAŞA'NIN
IŞKODRA'Y A ME' MUR! YETINE A l D VEsIKALAR
M. Caold
Bal/.oıın
12
Gusinye mev ki' i kumandam izzet l ü Ali Bey'e
Muk ad Jema varid olup ceva b ı dahi y azılrmş olan tahrtrat-ı
beh iyyelerinin siya k · ı ifade s ind en Ve di ğe r i sr i h ba ra t -ı da' iyanemden mevcüd iki taburu n ol larafda m eşta-niştn o lm asın d a m uı a·
ya ka ve sı kın tı çe kilece ği an laş ılm ış ise d e ne çare ki K a r ad a ğ ' h­
la rı n Bosna l ar afı nda asaki r-i şahan e ile rnuha re be üze re o l d ukl a rı
m evad d - ı ma' lümeden olmasiyle e ğer Gus inye'de k i ta burlar ol ta ralda n ka l dırılaca k olsa Va sev ik cş kıyası Kol aş iri ve G açk a la ra fla rın a tes allu t ed ecekler i d er-kar o ldu ğu nda n bu k ış ın mezkür
t abu rl ar ın Gusi rıye havallsi nd cn k a l dmlmam as ı I cab - ı hal d en gö'
r ünm ü ş t ür. Asker de isko r p it (scorb ut) zuhür ey led i ğ i is tihba r
o lun rn a ğla b una te'ess ül ol u nmuş tu r, Ma'IOm-. va l a l arı oldu ğu üzer e
bu illetin a d em-i zuhüru için askere bir i ş bul up ca-be-ca har eket
ettirilme k laz. m g elirdi . Ne hfıl ise madamk i zuh ür ey le m iş d el ' i
ça re. ine ba kı l m a k l a zı m g elip bu d ahi as kere turş u veyahud sirkeli çorba yed irme kle ~fıb il o lamaz ise b u ta rald an gönde ril mek
üzere keyfiyetin iş'arme int iza r üzereyim. S erdar - ı ek rem hazretleri öte ta ra ld an eşk.ya üzer ine bir ha reke t edip g er e k usartan
ve gere k Karada ğ 'Iıl a rd an mürekkeb b ir ord uy u münhezim ve p erişan ey lem iş ve meydan-ı ba rbde düşen kü lliye tli t e l ef a tın ek seri
Ka ra d a ğ ' I ı o ldu ğu so nrada n ı ebeyy ün ey l e miş ve Pi va nah iyesi ne
asakir-i şahin"!! girip zabt et m iş ol ma sına nazaran beri tarardan
dahi Vasovik nah iyesinin zab tı hususuna t e ş e b b ü s olanmak muvaf ı k - ı vak t ü ha l ola b ilir ; ve bu maksa dın hus ülü için bu hava ltd eri
ol ta rala bi r ta bu r şeşh a nec i daha gönde rilmek ve b ir mikdar
d a ğh askeri tedar ük o lunmak ~ abil olur ise d e mevsi m-i şi la
40
~l.
CEVDET PAŞA 'YA AlD vEsİKALAR
CA VID BA YSUN
pek te ka rr üb eyledi ğ-inden böyl e b ir ha re ket-i m ühirnme-i ask er iyy e teşebb ü s o lunma k mü nasib o lup ol m ıyaca ğ ı d a hi cay· i muhi l,i'adı r j ve ası l cay -i mutoala'a d a ğ lıl ard an ve Gus inye .ihalisin"
den nahiye-i merk üme üzerine hareket et tirilecek kesin ya ğ ma­
ge rlill'e ibli da r ile po litikaca müşk i l. t çıkarmala rı ihtimalidi r. Bina.
en· aıa·zalik Bosna taralında Pi va nahiyesinin zabt o l und u ğ u gibi bir
&"Üne ya~m a ırerli k vukü'a ge lme rnek şartiyle Vas ov ik üze rine ha reket olunmasına dahi me'z üniyet vere bilirim. Zaman m üsa 'id olsa
kendim da hi o raya kada r gi d erd im. Hal buki bu ta rafda ha valar
boruldu ğuna nazara n elbette ol ta rald a a laim-i ş i ta beli rm iş olma k
ge re kti r ; ve bu sene o lmaz ise de ııelecek yazın bcher-hal Vasovik
üzerine ha re ket o lun ma k lca b-ı mas ıah attan görünmekle ve Gusinye
müdrri nas b u irsa l olun muş o lan A bd ulla h Bey'i n o l ha va ltce vu I,üf ve m a'ümatı old u ğ u n dan b u husüsa dai r amnla d a hi lakırdı
ederek Vasovik üzerine hareket
o l unmasının
mün.isib mevsimi ne
zamandır
ve ne yolda harek et o lunmak lazı m d ır, bu babda olan
ma 'l üma t ve tahl,ı l, a t· ı sa'adetl er inin taraf-ı aciz iye ber-tafs tl iş 'ar
buyrulmasına mu nta zmm, Ba ~i ern e ü irade efendim hazretlerinindir.
Fi 25 re b l' ü-l-ahir 78 .
13
Gusinye mevk i'inde bulu na n Kumand a" izzetlü A li Beye
28 re bl ' ü' f-ah ir se ne 278 ta rih iyle müverra han varid ol a n bir k ıt'a
ta hrtrat-ı behiyyelerini alıp Vasov ik hadisesin e kesb-i ittila' ey led im. Ma'I ü m-ı va la ları ol d u ğu üzere kom isyon ma 'r ilet iy le Ka rad a ğ 'm hatt-ı imt i ya zı ta'yin ü tah dtd o lund uk ta Vasovik'i bala ö te
ta ralda ve Vaso vik- i ılr beri tarafda bırakı l mı ş tı r, Ha dis e-i merküme k angı Vasevik'de vuku' bul muş ol d uğ u c ğ er çi tasrlh buyrulmamış ise de slyak-ı iıade·i aliyycler ind en anl a şrldı ğma gö re hat t-ı
i mt iyazın beri tarafınd a y a'ni Vase vik -I zlr'de val, i' ol muş t u r, Şi m .
d iki halde bizce h att- ı imtiyazı tecavüz e tmek ka t'a caiz olama dı.
~ından b u ba bd a her n ası l olu rsa o lsu n ah aliyi hu vec hile teca yüzden men'a himmer huyrumalan mc'müriyyct-i aliy yelerine müte.
ferri' m evaddandır. Vasovik- j zir bahsine ge lince bu ras ı h atı-ı imtiyazın ber i tarafında o ldull'undan bütün büt ün zabtına hakk u sa·
lahiy yetimiz o lup bunun için muk addema haz' · ı led ,rükat a da hi
teşebbüs ol unmuş iken her nası lsa iktiuy, i hal ile ma dde kes b·i
41
teahhu r eyl em iştir . Bu es nada Serd ar' i ekrem hazret ler inin Bosna
ta ra fından a sa kir-i şah ane se vk ile Piva na hiyesi ni urup za bt ey ledi ll'i gi b i bi zim da hi beri tarafd an Vasevik-i zIr na hines ini zabt
etrn ekl i ğim iz egoerç i mu vafı k- ı ha l ü m a sıah at olabilir ve bunun
için burad a n o l tarafa bir ta bur şeşhaneci daha gönde rilir idi.
Çi-faide k i ema rat· ı ş ita b elird i. Za nn-l aci7Aineme gö re bunda n
sonr a ol ta rafl a rda h are k at -ı askeriyye müşkil o lur, Kald i ki na hiye-i merkü rneye as ke r sev k olunu p da za b tına tesadd i ol un d o ğu
g ib i k üll iye ıl i Karad a ğh 'I ar ı n imd ada ge lece kle ri b t- i ş t i bah o lm a ğ ­
la kuv vetli bulunma k laz' m gel ir ; Ve da' i1eri e ğerç i as ke rlik etmem iş ve Vaso vik rıab iyes ine git memiş ise m de bu havaliyi misal
ittihaz edi p anl adı ğr ma ;:öre böyle sa rp d a ğl ık ye rlerde vu l,ü'
bul acak eşkıya muharebe lerlnd e m a lisarıardan d ah i bi r mik da r asker b uluna ra k ileriye sev k olun mak ica b ede r. Ba ş ı - bozu k asa kir
ise dai ma ka rye le ri ya ll'ma vü g.a ret ede' geldik lerinden Ica b- ı
vakt ü ha ıc g ö re baş larında sö z anla r ve zabt urabla mu kt edir
rüesa ve 7a b itan o l ma dıkça bunları i'm a l ü is tihda m etmek cai z
ol amaz; ve bir de nahiye-i merk ürenin süt et-i za btından ise keyIiyyet-i muhafa zası da ha ziyade mutal a'aya şa ya nd ir. Zir a bu rası
cle a lı n d ıll'ı g ibi ha tt-ı i rn t i yaaı n sa re t· i muhafa za sı ne vec hile
o labilece ğin i bilm ek ol maha lleri ll'örm e~e rnev kufdu r : ve zan n-i
da'iya neme göre müte'addid kule ve ta byalar yapı lm a k ve bir
ha yli as ak ir -i muvaıza la terU b olunmak ica b eder, Vas evik' in iler i
gCıen k oca - başıl an Ka rada ğl ı 'Iara haviyyen tarafdar ve merbü t
iseler de e ks er -i re ' ayasının ber i ta raf a ce/b ü ima lesi d a hi I,abil
ol aca ğ ından içlerind en el pey da ederek ibtid a ver g i ve ilavelerinin
s intn-i s.abıka be l$ayası a fvolun rna k ve üzerlerine a~ ır verg i tarh
o lunmama k g ibi ba'z-ı müs a'adat ile ce/ h ü istimaletlerine yo l
bulunup da anın üzerine nahiye-i merkürne üzerine va rılsa pek de
büyük hir rnuha rebe vUl$ü'a gelmeksiz in ah a ll- i merk ürneyi dai re- i
inkıyad a g et irmek ve bu havalinin sair m a l i sorl arı gi bi kendi yerlerini yine ke ndile ri ne muhafaza e Uirme k I,a bil olabi lece ğ i me'mül
oldu ğund a n bıı tar rka d .• teşeb büs o l un m ası m üna sib görünür. Ancak
tah kik üt -ı aci zaneme göre Gusinye aha llsi nühiye -i mer kümenin
karie~i arazisi nde tasarruf id d i 'a sı edip nahiye-i m er ~ü me rc'aya sın ın bu mertcbe zin 'c-j is yan ii şc~avet e u rücla rı dahi toprak
k avga sından ve Gusinye aha1tsiyle miyanelerinde müstemirr o lan
kin ü adav eUe n neş'et etme bir şey ol mas i y l e bu ras, ele geç irild ilti
42
~i .
CEVDET PAŞA'YA AlD VEsIKALAR
CAVID BAYSU.
halde G u inye' liler ile Vas ovik'liler miya nele rind e teha dd üs edecek
arazi m ünA zeat ım bahi düşünm ek ik tiıA eder. Gusinye'lilerin Vaso~
vik arAzisinde ha k k - ı tasarrufl arı nc i m i ş ve şimdi t a S3\'VUr ve
ümitl eri nedir , ileride ne o la bili r, buralara dAir m A ıüına l·1 küfiyem
yoktur. Müd ir vek ili Abdull a h Bey'in ol hava li ah va line vul;üf ve
m a llü mitı ol duğ u nda n rnünasib olur ise anın la dahi bu hususata
dair
m ü ş ü v ere
ve müzak ere
buy rulması rnuvaf ık-ı masıahat
olur.
Çend rü z mu kaddem Vasovik' e d Air taraf- ı valAl arına b i ı kıt 'a
tahr lr At ya zın ış idi m. Henüz vas,l ola m a d ı ğ ı iş bu tahr tra t -ı beh iyyelerinden ma' lüm o ldu. Gerek anın ve gerek bu tahririt -ı senaveranemin c e va b ın a mu nt azırım.
Fi' Lasl G usinye ha neda mndan ol up el-haletü ha zihi Akova müdiri bulun an A li Bey'i n G us inye müd ir lijiin e tayini husüsu nezd-i
vAla larında tas vtb ü tenslb buyuru lın uı olup a ncak he r taralda
yerl i müdirlerden ı ür lü rn üşk i la t zuhü r ed e-ge l d iği ci hetl e ma 'Aşlı
o larak yerli müd ir istihdam o lunm aması ha · İrade- j seniyye nizama
reb t o l u n ınuş idÜjiinden müma- ileyh Ali Bey 'in Gu sinye nı ü dirlill'ine
la'yini niza m-ı me vzü'una muhalif dü şer. Burası her vechile müstes nA o ldu ğu c inet le t u ta lı m ki böyle bi r ten g vakitte müstesna
ol arak mlr- i müma-ileyhin G usinye müd irl ijiin e IA'yini husüsun a
musd' ed e..j seniyye is ti hsa l olunabiIsin i fakat müma -Ileyhin hu tarafda ba' ztlard an halini sordum . 110 dahi ssiir Gusi ngd'Uler gi bi
çenddn rcihat durmak' isteıııez bir edttır" diyorlar. Kor ka rı m sonra
d a ha büyük had isel ere ba' is olmasın . Ha l-i hAzir üzerine a kd eınce
G usinye'ye bir liya ka t li mü d irin la ' y ln ü irsAli ıazı m gel mek le
Kay makam Ahıned Paşa Meclis-i livA A zas ı ile i s l iş a re ol undu kt a
hu i şe rnüma-ileyh A bdu llah Bey 'd e n ense b k irnesne bu lunanu yaca ğını ifade vii ihbar etmeleri üzerine kend isi her ne kadar ba ' z-ı
a'za r irad iyle ka bülden imtina' saded ind e b u l u n dıysa da Meclis'in bl 'liltiha d ibr ümiyle halı ü nA-hah G u si rı ye' y e gö nderilmiş id i. Tah - trat -ı
beh iyyeler ind en da hi kend is inin dirayeti anlaşılıyor. Lakin Ali Bey
g ib i unl ü ş idd et sahibi bi rinin müdir lijie la 'yini rıe zd-i vA IA ların da
ın ü nas ib g örül üyor. Da'i1er inec ik isinin d a hi hAli ve ol havAIi ah·
vAli meehül o ld uj:runda n bu habd a bir şe}' d iyernem . Faka l G us inye'·
Iile r lütl ile kull aııılaın adıkl arı misi Jlü pe k d e unl ile mu'amele o lun·
duil' u ta kdirce bütün hülü n çi zgiden çık ma l. rı iht imali vArid·; halır
olm.z ın' . G us inye' ye IAbi Arjan iça ka ryesi ahAlisi eh l·i islAm ik en
geçen s ene Vasoviklilere p ey 're" ol a ra k Karadajilu'ya IAbi' olduk·
43
la rı ma'I üm-ı vA la l a rı d ır. Bura lar: p ek g üze l muvazene ol unmak ve
gaaye ı hakimane ha rek et edilmek IAzı ın ge lir aann-ederim . Ma 'ama-nh b üsn -i idare husülü her neye mev~üf ise icras: feri iz-i hali-
yedendir. Ancak Dersa ad e t'e avdet-i d a'iyAnem zamAnı tekarrü b
edip Mulasarnl Paşa haa retler l d a hi lşkodra'ya ge lme k Üzere ol dull'undan ve hln-i vusüJler inde kendisine d evr ü te slim' i ma'I ümat
olunacağından ol vakit verilecek kararın i crası mu vank-ı hal u
maslaha l görünür. Ş i md i li k muk teza y- i d irAyet " e Iet an et-l htr;)"
yele ri üze re icab-ı hal u rnevki'e R'öre mütey akk izan e har ek et ve
bir tarafdan hatt-ı imtiyazln ötesine tecavüz olun ma m ası ve bir
d e akvarn -ı vah ş iyyenin adeli o la n yajima ııerlik hA l atının vuk ü'a
gel irilmeınes i husüslanna sarf-ı vüs'<i makd eret buyru lması babın­
da emr ü irade efendimindir.
Fi 3 cumade' f- üla sen e 278.
14
G us inye mevk i' inde bulunan Mira lay i zıetlü A li Bey 'e
Va sovik hakk ı nda ına h -ı halin ik isi tari hiyle müv e rrahan bir
k ı t 'a l a h r irAı · , behiyyelerini a ldım. Mu!AIA 'a ·i vAIAl a rı n a bir d iye'
ce k o l mayı p ya l nı z onbeş- yirmi günde lah rlr olunan esbabın tedarük ve tehy iesi müşkild i r deniliyor. Binaen -a leyh key fiye ti ba -te lgraf
Serdar.., ek rem hazı-et leri ne dahi ya zd ı m . Ce va bına muntaz m m: Ve
b ir d e geçen gün Vaso vik hakkında b ir mutaIA'a · na me yazı p zAI·,
Alilerine gönde ril ın iş id i. Ş i m d i ye kadar vası ! olmuştu r . O nun cevabın a da lıi int iza r e lme k lAzı m g el iyo r. Muk addemü Va so vik'lileri
dai re -i i nk ıyad a a lınak içi n gönde rilm iş o lan ilAn' nanıele ri n bi r lA·
idesi o l ma dı ğ ı ira d huy rulmuş olup bu rası rna' l ümdu r. A ncak ta hki~AI '1 vAkl'a}'a g öre bu ilanAtın te' s lr i olma masına bir sebeb dalı i
Gusiny e kasabası ahallsiyle Va sovik'Ii ler beyninde müstemirr olan
k ın ü adave t ka ziyyes i ol d uğunda n ş u n l a rı n mA-beyni t e'lil ve ma dAm ki Vaso vik'liIer ha tt - ı intiyazm be ri tarafında bu lunmuşla rdır,
he r ne va k it olsa ku vve-i c ebriyye i' ma liyle d a ire-i inkıyada geti rile·
cekleri iladesiyle ba' z·ı mer le be d a hi t.hvil o lunsa la r IAides i o lma z
mı, şurasında zihnim i l i şdi~ind en t ara f - ı va l a larından isli "lam-1 hale
mecbü r olmuş idi m. Ba~ i e mr ü irAde ha zrel·i men ·l ehü' l·emrindir.
Fi 3 cumAd e' l· üIA sene 278 .
44
M aı,am- ı
M. CA v rıı BA YSUN
CEVDET PAŞA' YA AlD vEsiKALAR
15
Müd ir vek ili A bd ull a h Bey ile Mecl is-i ida re " ıa S I P la va 'da bulunk irnesnenin haberi ol m a ks ı z ın Gusinye k a saba s ı ile
Vusa y karyesi ahalisinden ba 'zıl a rı ge c ele yin mahall-i merkürne
azirnet e tme k üzere: tece mmü' edip Va sovi k'Iiler ise evvelce key li yeli İ s t i h bar eyle miŞ oldukl arın d an h ay vanl arını g eri çekip ke ndil er i pusuya yatmış olmalariyle Gusinye'l iler geldi goi g ib i üzerlerine hücüm ett iklerinde b ir-ik i saal kadar mümledd olan mu harebede beri larald an beş kişi şeh t d ve üç -dö rt kişi mee rüh olup
a nca k islihb;, r edildi ği ne gö re V a sovık 'liI erin makt ül ve rnecrühu
daha ziyade o l duğu muharrer olup ma zba ta -i merkume işbu artaa-i
acizanemi lemlıir ettikten sonra \'a s ıl~ı dest-i ubeyda nem olm asiyle
ve posta kapanmak üz ere bulunmasi yle he men be y a n- ı hal ile tahş tye- I metn-i ubüd iyyele musara'at kılındı. Her halde em r ü lerman
harret-I men-l eh ü'J-ernrindir.
Fi 3 cumade'l-ü ta se ne 278.
va la y-i S ada re t-l uema 'ya
G usinye'l ile rd en üç yüz k i çet e lari kıyle ya 'n i ba ' z- ı hayvanat gas b u ya~ma e tme k e me liy le Vas e vik nahiyesin e gi ı me k üzere beyinleri nd e ba ha ne -i itt ila ı, ede re k na hiye- I mer kürneye vard ık .
larınd a Va sovik' liler çı k ı p beğ t c ten üze rlerine hücüm ile içle rin d en
beşin i id am eylern iş ve be şin i da hi yaralamış ol d uk l arı n da n vukü '«
hali beyarı zıınnında Gus iny e me vki'Inde ku mandan bu luna n ~i i ra.
lay iııellü Ali Bey bendeler ind en d ünk ü p az arles i g ünü taral-ı acizan erne va rid ol an bir kıt'a la hrira t lellen ta kdim-i piş l[ah·. hakayık ik tina h-, vek alet-pen ahll eri kıh ndı. Mul ala' a sından muhat- ı il';'. ;
all-i " sdAnele ri buyrulac a ğı vechi le Vasovik 'l ilerden a hz-i intikam
da'iycsiy le b unda n sonra nahi Gus inye'liI er in ndhiye-i mekı,ılme
durmıya cakl arı melh üz bulundu ğu nda n bu babd a ne vech ile ha reke t olunmak ıazı m gelir is e
ana gör e bi r kıt 'a la'Ilma t i stemiş t ir. Böy le b ir ta 'Iima t ilAsı mu tlaı,a re'y-i rnünir-i ali ve aihn- I d errak- i müte lalt -i hidlvllerinden
i k ti bas- ı eri va r- ı hikmet ve haklkat et me ğc rnenüt mevad dan o lup
üzerine hareket ve tecavüzden geri
ha lbuki ınaslahat nazik ve zaman len g ü tct ik oldu ğundan mir -i
md ma-i leyhi uzun u..d iye ce va bs ı z ola rak ha l-i ha yret ve inli zarda
buakmağ r d ahi tecvlz edernediğim e ihelle vuk üf ve ma' l ümd t-ı
ubeyda nemi n muhi t oldu ğu me rte b e bir k ı t'a ı . hrirat ka le rne a lı na­
rak hemen bu kerre kend isine gönde r il m i şt i r. Ta hr irat ~ ı mer k ümenin b ir süre ti dahi Ieffen t a kd ı m- i p l şga h· ı h a ~ iiyık·ik linah ·ı ~'ekA­
let-pena hlleri k ı h n m a ğ l a hatt' üt - ı kemterarıem hame -i .1 ü safh- ı
cemil ve midad-ı merham et-I bl-ad tl-I a li·i a sa la ne leriyle l a shih
buyr ula ra k rnlr-i mümaileyhe t a' I lm üt - ı la zime ihs ün bu yr ulm aaı
babında e rnr Ii [ennan hazret-i rnen-Iehü' J-e mrind ir.
Zeyli
Had ise-i mer k örneye dair Gusinye meclisinin Mirliva iızetlu
A hme d Paşa'ya gel m iş olan hir k ı!'a m.z ha lasmda Gu s inye aha Iisinin ç iltl ika ! ve arazis i ka milen Vaso vik na hiyes i dahi lind e k. hp
nah iye 'i me rı,ümenin .;. ,; nam mah alde vaki ' birka ç pa rça çayır la.
rı nın ollarını zaht II iliM elmek ü1.ere buraya dahi hayvan sü rmüş
ol du k l a rı nı ah a li-i mer~üme islihha r e yled ikl eri esnad a Pla va ka saba sında k ışl aya rak asak ir-; şaha ne içi n kona k hazırlamak üzere
45
d u k l a rı n d an
16
Taraf-ı
va lay-i ha zre t-i S er d a r- i e krcmiye
A bd-i da'i1e ri aıa ·h ilMi'l·kıy", ola ra k İşkodra sanca ğ ını n umü r- ı
m ülkiy ye ve askeriyyesine nezar et et mek üzere bu ta rafa gelip
ha lb uki bir ddem ask er olmadı ğ ı halde a s ker işine neza ret e lmek
ve ale'l-hus üs unsü r-ı askeriyye yi mül k iye iş iyle beraber görm ek
ne ka dar m üş kil ve dü şvar o l du ğunu ne zd -i sami-i h i d tv tler l .ı d e
ıııii sla j!" n i· j beyan o ldu ğ undan b uraya geleliden be r i gö rü lüp geçiş­
t irir ken rnü şki l a t ı n ta 'dad u l a fs iline hacet g örmeyip y a l nız ba'z- ı
v u~ülat ' l rnühi mıncn in bey anı na mübaderet olunmuştur, Mukadd ema tertlb-i saml-i asaffll1eleri üzere Vasovik için Gusinye'de ba'z -ı
teheyyü ôte teş e b b üs o lunmuş ve Bosna taraf ına hareke t olunduğ u
işi t i lmiş iken b u la ra lca hasbe'l -hal ma ddenin kes b -l lea hhur elmesi
mücib-i
h a l eca n - ı
efkar olup bu esnada Gusinye mec lisi az.asiyle
Vusa y karyes; a halis; beyinle rinde bü rüdcı ve müMyene! vuı,iı '.
gelerek ka rye· i ın er~üme haklıida kuvve·i ce briyeye ima l o lu nm.sı
için mem leket mecl isin den Mira la y Ali Bey' e bir kı!'a maz bala
ve ri lmiş ise d e cesa re l ede miye rek bu larardan islizan e y le m i ş ve
hükümet·i mahalliyyen in bir şeye mukıed ir olmadıj!"ı ha ber veri lmiş olmasiyle bir ba di re· ; ba ride çık arılmamak iç in derhal Işkodra
vücühundan Po dgoriça 'h A bdulla h Bey Gusinye müdiri la'yin ol u·
46
M. CA VID DA YSUN
nar a k t enblha t-ı liizime ile oraya gönderilmiş ve Vasovik maddesi
iç in d a hi t ara l-ı zt-şeref-i iisalanelerine müraca' at ed ilmiş id i, İh­
siin b uyru lan ta' Itmat- ı asa laneleri Ica b eden ler ile Iede'f- müza ke re
bu sene Vasovik iç in ıa .ı m ol a n ledii rükii tın ye t i ş tir il em iyece ğ l
a nlaşı l mış ise de Ali Bey 'den d ahi isli'liim·, ha lolunmuş idü ğinden
cevabına intizar üzere iken Gusinye'liIerden üç yüz kadar kesa n
ıecemmü ' ederek Vasevik üzerine ha re ket eylemiş old ukla rına ve
bund an böyle ken d isince laz' m ııe len hiil ü ha reke t h a k kında bir
kıt'a ta 'lima! isti d 'asma da ir mtr-i müma-ileyhin bir k ıt 'a tah rlrat ı
g eld i. Ta h r lra t - ı mer k ümerıin bir sü reli lellen takd im kıh n m ı ştır.
Mtr-I müma·ileyhin istedi ği ta 'Ilmau ilaya kiilil ü kiili ma' lümiil
ve iktidar.. ı acizanem olm adığı misillü kendisini uzun uzad ıya hiil·j
ha yret ve inli za rda b ı ra k m a ğ ı d a hi müniisib gö rmedi goinden kend is ine mufa ss al bir kıt 'a mektüb lahrlr ü les yi r k ı lınmı ş tı. Bu.
nun d a bi bi r süreli lellen takd im-i plşgii h·, ha~ay , k· i klinah. , asa.
la neleri k rl ındı, lca b- ı hiilin hilM. ve re'yi reztn- I isa be t.k arnl. i
d üstüriinclcrine münar i bir şey görüldügoü gibi hiiliiy-i d a ' iyiinem in
tashlhiy le he men bu ta ra la em r ü ifiir buyrulması ıazi me·i halden
ve mel tür bu y ru ld ukları şime-i ke rime-i merAhim-perverileri icabınd a n bu lunm uşt ur. Bu h ahrtra t -ı acz·iiya t-ı ubeyd anem in irsali a klbinde Gu sinye meclisin in d a hi had ise-i m erk ürneye d air bir kıt'a
m a ab at a sı gel ip hulasa-i m ücd diisında Gusinye ah al isin in çiltlikat
ve a razisi kam ilen Vas evik nah iy es i d a hilinde k a lıp na hiy e·i merk üme usalı bu n l arı zab l etlik le rin e ka na 'a t el miyere k ahal i-I rnerk ümen in ..hı nam mah a ld e va k!' bir kaç pa rç a çayırl a rın ın atl an nı
zabt u iliM el mek ÜZere buraya dahi ha y van sürmüş oldu klarını
aMII· i merk üme isli hbii r ey led ikleri es nada Plava ka sabasm da
k ı şl ayac ak bi r la b ur asaki r-i şaM ne için kon ak h azırlamak üze re
Müd ir· i ka za Abdu llah Bey ile Meclis a zas ı Plav a 'ya git m iş b ulun.
d ukl arınd a n ki mse nin haberi o l maksızın Gu sinye kasa bası ile Yu·
s ay karyes i ahalıs i nden ba'lI la rı geceleyi n mahall·i merküme azlm el
elmek üzere lece mmü ' edip Vaso viklil er ise e vvel.. key liy eli isli hbiir eylemiş ol duk ların da n hay van la rını ge ri çe kip kendileri pusu.
ya ya tm ı ~ ol malari yle Gus inye'liIer vard ıkları gibi üzerlerine hüc üm
etli kle rinde b ir· ik i saa ı kadar mümtedd ol_n muhiire bede ber i ta .
ralda beş kişi şehid ve üç· dört kişi mecruh olu p an cak isı i hbiir
olundugouna gö re Vasov ik 'l iler in ma klül ve mecrühu d a ha ziy ade
o ld ugou münde ric bu lunm uş lu r. Işt e bunda n sonra mlr·i mümii· iley.
CEVDE T PAŞA'YA AlD vESIKA LA R
47
hin 'I a sovi k ' in z a btı ha kkında te dablr-i I" zimeyi h"vi o lan bi r
kı t'e tahrtra t ) gel ip hulasa tü 'l-hulavas) batelgraf pişgah·, sarni-l
se rda r- ı ekreml leri ne arzolunmuş idi. Mazrnünu Vasovi k'in za btı
mu rad olun du ğu ha ld e bir ta bu r ş eş hiineci ile beş bin başı -bozuk
a skerin ve icab eden kaffc· i levazımatımn derhal tedeirlik li irsa li
ve bu ha reketin onbeş -y irmi gü n za r fında icra sı lei z ı m idü~inden
ibarettlr. Ha lbuki bu müddet z a r l ınd a t edar ükat-ı laa imenin üçde
h iri Ii' le gel e mlyece ği müsellemattandu; ve da ğl ıla rdan cem' ü
sevk ol unac ak aske r r üesa s: ile e vvel- i e mirde ya gmeigerli~e sapmıyacak larına dair ka vi mu~aveleler o lunarak bu süretı c b u nla rı
ist eni len sür elte istihdam ede bilece ğ ini Mirliva izzetlü Ahmed Paşa.
hendeleri e ğerçi iladc et mi ş id i. Lakin ol aralık a nın dah i bu radan
inlikaki caiz de ği] id i. B a' z-ı e rba b-ı v u ~ ü lun ifad esi ne nazaran
Vasovik üzerine harek et in iki zamanı olup biri r ü z- ı k asım d a n
otuz' k ırk gü n mür ür una kad ar "c digoeri baha ra do ğru ka rlar erirn e ğe başl adt ğ: vakit tir. Zira na hiye-I merküme a halisi yazın çol uk
ve çoc uk la rını yaylalara çıkarıp üzerlerine hareket ol urıdu ğu gibi
Karade ğ ' d an d a h i külliydl i i mdad lar ı geli r; ve eyya rn- şi tada e ğe r
çi Ka rada ğ 'dan imdad ge lmez ise d e beri ta raf d an dahi ha reke t
m üşkil olur . A mma bu mev sinıde zahi relerini iddlhar ile hanelerine
ye rl eşi p b ir la ra la hareke t ede mlye cek lerine ve Karada ir'lı ların
mu' a vene ti d ahi su'übetli oldu ğundan tama m urulac ak me vs imd ir.
Kı ş son u d a hi ayn iyle böyle rnüs ü'Id dir d iyorlar. Ş i md i bir ay
za rfında esbab- ı lüaimenin ted ar ük ve tehyies i ~ a hil c la rm ye ca ğ r
d er- kardır. Bahar için liiZl m gelen ıeda r ü katı d ah i şi mdi de n dü ş ün ­
rne ğ e ba ş l am a k ıazı m dır za nne d e ri nı ; ve o l va k it da ğhl ard an h ir
mikdar as ker tertlb ye y a~ m a ge r li k etme me k üze re evvclc e r ü esa s ı
ile mu kav ele o lun a ra k i s t ihd a m ı a rı ~ abi l idült ini ba'zı ları id d i' ii
ede rle r, A bd -i da'i1eri bu vechile b ir bir kaç bin başı -bozu k aske r
tertib ve istihdam o l una bi lece ğini zihnimce mümkin o lur. d iyo r isem
d e kü lliyetli baş,·bozuk askeriıı i ma tlüb vechile za b l u ra b l lah·
t ınd a lul ma k mümki n o la maz za nned iyorum. A ncak ne ceng de bulu·
du m ve ne d e ş imd iy e ka dar böyle as ke r kullandım . ',u ı{' '':' 1 ..J
~a'idesince yalnız kagoıd üstünd e g örmek bö yle işlerde ~~'y Iıü'k:
me kari olamaz. Fakat bu ıaralda bu lundugoum müd detçe bir mas ·
lah at ·, mühimmenin le' hirine se beb ol ma kda n ha vf ederek ba 'z · ,
ma'rüzat·, tel lfraliyyc ile ef endimizi las d ra mec uür olmuş id im; ve
bu lalsiliiltan ga raz-ı as li d ahi bu l aralın a hvoi lin; efendi mize bil·
ii
M. CA VID BAYSUS
CEVDET PAŞA 'YA AlD VESIKALA R
d irmckd en ib arett ir. Yoksa Va sevik üze rine hareket o lunacak 01du ğu ıak dirce ne te d bir olunmak ve kumandanlı ğa kim ıa'yin k ı­
hnm ak la zım ge lir, buraları nı ihat a edecek mer te be ma' Iüma t -ı
k ôfiye el endimizden baş ka kimsede olma dı ğı mü sell ema ıı andır.
Kum a nd an Ali Bey be nde leri ik i k ı t'a t ah rlra tında dahi A ko va
müdiri Ali Bey'in sert'an Gusinye mü dirlikine t a'yhıini inh1 e t m i ş
o lup ancak rna'Iüm- t ali· i asalane leri oldu ğu üzere Gus inye ka zas ı
fi'l- asl Bosna'ya mül hak ve ahalis i boşnak oldu ğundan arazisi çif tikata merbü t olup Vasovik' liIe rin serkeşleri ne bir se beb dahi bu
maddedir. Zira yedi-sekizyüz haned en ibaret olan Vasevik-i zir
bütün Gusinye altalarının çiftlikah olup bunun Üç}'ÜZ hanesi Akova
müdiri müma-ileyh A li Bey'in ol d u ğ u c ümle-i tah~i ~at- ı acizanemd end ie. Bu halde cüm lede n ziyade Vasovik'in u rulmasına müma-ileyhin ha ris o l ması em r i tabi'id ir. Blnaen-aleyh müdir ol du ğu ta kdir d e b aba ra kad a r d a hi sa br edemiyere k bi r ha dise c ık arabi lmesi
ihtimali ıahdt ş - i zihn et mekle mlr-I müın5 . i leyh i n bu inhasmı icra y a
cesa ret edernedi m. Vasovik' liIer eva n- ı isyanda çiftlik ra' iy ycl iliind en çık ıp sahi b-i arazi o lm uş lar , Beri ta ra ld an zabt o l undukları
takdi rce y ine çif tl ik ra 'iyyesi olacakları mulala'asiylc Arnavu d luk
mal isorları ııi bi k ullanı lamay ıp d a imi b ir kuvve-i muhafıza t ah t ında
h u lunduru lına la rı laz ım gelec ek. Şurası dahi cay·i dikkat bir madd edi r. Buradaki redil ta hurlarının haline gelince nasılsa ge mile rden
k a r. ya çıkarı ld ıkları vak it d akı lamayıp p ek sefil ol muşlar; ve bu
cihell e zedelenip içleri ne hastalı k d üşm üş ve bu ta ralda müke mme l
hastahane le r ol mayı p hasta lık d a hi ziyade o l du ğu nda n lay ı kıyle
tedabi r-ı hbb iyye icra d ah i oluna mad ı ğı ci hetl e içle ride ha yli vele yal VU ~lı' bu l mu ş tu r : ve çünki bun ların e kseri esnanı tecavüz e tmiş
ulanlardan olmasiyle askcrlik etmemiş ve lü lenk t utına m ış ac emi
neferattan iba ret oldukları ha ld e bö yle hastalık mülab esesiyle b urad a dahi ta 'lim ettlrilememiş olduklarından işe ya ra yacak bir
hade bu lunmay ı p halta M irdi ıa 'hlar ile İ ş kod ra da ğ lıl an beyninde
mukadderna vuk ü' bulmuş o lan m übayene; üzerine bu esnada Mot
suyu k enarına inen da ğ l ar ı u rmak üze re Mirdita'hlar silahlanıp
berikiler d ah i müdM"a zımnında hazırlanmakta old ukları ve işi
alev lend irip d e bi r hadisc çı karmak üze re ba 'zı mülsi d lerin tah ribd en ha li ol m a dık la rı lah~i~ o lunmali la ta ra le yni teca vüz de n men'
iç in Leş ıa ra lına bir mı k dar aske rle A hmed Paş a'nın irsa li ıezek ­
kü r olund uk da bu üç ıa bu run se k iz yüz ka d a r a ya k üze ri nde eli
tü len g tu ta r neferau o l du ğ u zabitanı t arafından ihba r o l un muş ise d e
bir k aç d ela d a 'ileri dahi ırid i p şô y l ece b ir mu'ayene etm iş idürıim­
d en t a h ~ r ~ a l ve m eşh üda t-ı d a 'iya ne mc g öre üç ta burd a n nihayet
b e ş - a ltı y ü z nefer s evk olu na bi le c e ğ i nn l aşılıp Ahmed Pa ş a ise bu
as ke rle bi r ta ra la gid emi yece ği ni ve bu nla ra bcdc l ik i bö lök ş eşba­
neci ile me'müriyet ka bül ed e b i l ec e ği ni ka t' İyyen beyan e yle d i,
Halb uk i ıne z kür ıaburl a rı n ha v aı c ı e ri henüz ta hst l o l na mad ı ğ m d a n
em r-i idarele rinde ve h as t a l a rı n a ha ne teda ri kinde aciz kalmış id ik.
Bir ta ra fmd an dah i her 1 ün içlerind e ve/ eya! vu~ü ' a g elme kte 01d u ğ u nd an ne y ap a ca ğurı ızı ş aşı rdı k. Binaen-ala-zalik bunca mesail-i
milhimm e-i se rdar-ı ekremileri arasmda bunun için dahi ba 'z -ı ma"·
rüzal ile efendimizi tasdi"a mecbür o lmu ş I d i rtı . Mirdita mes'elesi
h a ' z- ı teda b ir ile b ir parç a yatıştm lıp Bib Pa şa dah i /şkod ra'ya
gelerek Ic a bı n a bak ı lmakdadır; ve çün ki Raşi d Pa ş a g<lerek iş e
müba d et et ed ip ıs m a il Paşa dahi gelrne k üzere oldu ğund an abd -i
d a' tlerind e d a hi Dersaad et'e a vd el eyl em ek üzereyim, Fa kat te cribesi zlig im ha sebiyle bu hava lice vuk ü' hula n h a t lat ı m m ta shihiyle
müc erred ikmal-i ma'lümal zımnınd a Idambarda olsun em ir-nameleriyle taraf-ı k emt era neme lütfen be yan u i ş" a r buyu r ulm a sı niya-
48
49
zındayım.
Bu taralda Ka ra d a ğ ' l ı l ar kayık la rla İ ş kodra gölüne çıkıp e!ra'
la sarkındılık ederek seva hilin eınn iyet ini sel b etlikl erine ka na'at
etmeyip g eçe nde Graman jor ad asının karşısındaki d alta b ir top
çıkarıp Gra ma njo r a d asını d ö ltmclte başlama lar iyle ve ol su la rda
gezerken Boyana vap uruna dahi top a t ıp ha tta kıç ta ral ına b ir
gü lle isabel c tti rmiş olmasiyle mezk ür ada ya ik i top gönderilmiş
id i. An cak d a ğlıla r ora da se ba t ed e rniye re k t op la rını dahi alıp
k açırdılar. A lek sarıd re karş ısınd aki d alt üzerind e d a h i iki to p tabya s i i n şa s ın ı m ü ba ş e re t orad an ka rakoll ara şeşhane kurşunu atm alta başlamal a riyle Al c ksandrc'de buluna n on se kizlik top is ti'mal
ile tabyaları hed m imha o l u nmu ş id i. B in aen-aıa·zii l ik vak itli vakitsiz va pu r ile o l sula rda ge zilerek Iıir la raldan emr-i ınuhaıazaya
ve b ir tara fdan d a hi G ra ma njo r ad asında iki lop ta byası inşasına
sa'y ü gay ret oluna ra k hi t ôma ka rib o lmuş ve b u su retl e o l la ra/d an Kar ad a ğ korsan l arı nın güzergah l arı rnesdü d ol ac a ğı d e r-kar
ü
b ul u nmuştur ,
Ka rada rı Baş-knezi pek çok ta rafl ar dan aske r t o p l a yıp P iva
üzerine sevk e y le m i ş oldultu hal d e hu s eva hili boş bırak m a mak
M. CAVIO BA YSU:O;
CEVOH PAŞA' YA ALD v ES1KALAR
için b u ta ra fın a ha lis ine doku arn a mı ş " c la kat l şp uai civarında
, aki' P ir o koç nah iyeler inden k üllr as ker göl ü rmüş ol d uğ u ve b iha mdi'I la hl te'a ia sad ema t- ı sa vlet- i salde ran elcriy le Piva 'dan a vd el ed en Pirok oç b a yrak da n d örd er oe ş er eşkıya ile köy leri ne gele'
b il m i ş o l d uk la rı is ıi hbar ile kesb- i rnesa r o l u nm u ş idi. Fa ka t muah ha ra n bir ke rr e d a hi o l ha va ilde n as ke r cem'ile Pi va üzerine
g idi p de y ine nail· i meram olam az ise b iT cü mle Kar a dair h al kını
t op lay ıp d ı Piva ü zerine sev k et mek niyeli nd e old u ğ u ba'z-ı cev asts va sı ta si y le İs t i hbar o lu nmasi yle ba- telg ra ! ta ra f- ı saml· i as ala·
nelerine yazılm ış id i. Cena b-ı Hakk he r ha lde efe ndi mizi muvaffak
bu yu rsu n. l n -ş a- Al lahü 'l - kert m himem-i se niyy deriy le g ere k ol ta ralm "e ge rek bu ta ra fın m ü şk i lat ı be r la ra lolur. Da ' Ilerin ce dahi
be~ ay & i hilsa-i nazar -i k imya -e ser -I asataneleri a has s - ı amal o l rna ğ ­
la ol bö bda emr ü ler ma n ha zre t-i me n-Iehü 'I-emrin d ed ir .
Fi 12 cumade' f-üla sene 27ô
M eşhud· ı acizii nem ola n ha l ü me vk i'e göre bi r ç a vuş ma' Iyefi y le
elli nefer daha ı ah rtr ü irsa l buyrulmasın a lüzüm görüyoı um. Lakin
",. J i"j ı ~)a3 1 Ieh vasınca şô y l ece bir görü şle re 'y-i kat' i bey a n
et mek d ahi ha taya ak re h o lmasiyle ar t ı k bunda n son ra istihs al
50
17
Ba r'd an [ş k od ra mu ı a sa rrıfı saad etl ü R a şi d Pa ş a Iıazrelle ri ne
ya zılan
tahrtrat s üretld ir.
Ispiç n ah i yes irı e gi di p Nehay ka lesi ni mu'a yene etti m. Hayli no kvar. S ür' a t-i it rna mı fariza-i halden bul un d uğunu ve kireç ve
tahta ol m ad ı ğ mdan bir hay li d ülge r işs iz d ur makt a o l d uğu halde
ka l' a- i mezkürenin rüzmerrc narı ve sa ir ta'yinah Bar'dan gönderil me k ted ir . Hal buk i bund a n s onra bur alarda d e na nma -y i hü mayun
b ulunarnayıp ve sair kay ı kl a r d a hi i şle mey i p şi mdi ki halde beşyüz
yahud b in kad ar Karada ğ 'lı ba' z - ı meva k i'e inec e k olsa yo lu ka l' .
edeb ilecekler ind en işhu kara yoluna d a hi çendan e mniyet u l u rı mı ­
yaca ğ ı cihetl e kal'a- i me r kü ren in h a t t - ı mu vasaleti m ün ka tı ' hükmünded lr. Bu hA ld e kuvve-i k a ribe ye ge l m i ş ola n lurun ve sıbric in i
se rt'a n itmamiy le b ir d e el de ğinn en i ce lb ü irsa l bu y r u l ması ve
kı şlık zah tres inin hem e n bir müsa' id hava da gönd erilmes i ve ba'deh ü
bir tarafdan dahi ikmal· j no ksa nma himmet olun mas ı vaci bit · ı umurda nd ı r ; ve kal'a· j tmozk ure nİ n noksa nı itrnarn olundukta muhMa·
za Sl iç in ikiyüz ş eşhaneci ki layet ed ehilir ; ve in'şa -A ll ah bir mü'
sa ' id va ~it ı.. b i' z· za ı mu' a yene b uyru lur ise pek g üze l olur. Ispiç
ba yrakd a rının ma 'iyyetine clli nefe r terll b u lah ri r o lun m uş id i.
sanı
i
Sı h ri e
= " ' O ı Ç'
51
buyru lacak ta hki : i t -ı devletlerine göre ikfiea srrnn lera s ı münasi b
g örünür. Bu havalinin ist i h kama t- ı I.a zirn es i il marn oluoup d a az
as ke rle muhaıaza oluna b ilecek d er ecey e ıret i r il me s i elrerçi ge lece k
bah a ra k a l mış b ir madd ed ir. Anca k o l vak te ka da r surel -i muvakka ted e emr-i muhafaza n ın ve Nehay kalesini muzayakaya d üşür­
mem enin çare-i s eri'i d ü ş ü n ülmek lc a b -ı hal d en g ö rül müşt ür . Bir
d e Nehay kala 'sind e hayl i şeyler yapılıp ba'zıla rı naklS ka l m ı ş 01d u ğ un dan bö yle bırak ı lı r ise e yyam ' l şi IAd a boz ulup alı nan masral
heba olur. Miş ik karyes ine kada r g it mek üzer e ça rı k h azırlamış iken
hava p ek le na o l du ğ u ndan Neha y kal es inden a vd e t o lund u ise d e
in-şa-Allah vapur ile Nemçe hud üduna kadar g id ip mu'ayene e ı ­
rnek niyy etin d eyi m.
M i ş i k ma d d esi için Mirlh'a izzell u A lı m ed Paşa ile Nemçe konsolos u Iıeyn i n de ba ' z-ı muha ber at ce reya n edip tlmariyan y ü z başısı
Hüse yin A g'a Lub a dalı i me' rnüren o l ta ra la gönd eril mekle İş kod­
ra'ya a vde tind e bi r k ı t' a mazb a ta sre t i rm i ş idi. Bu e vr üka nazar
bu yrulma sı ve ba'debü rnuhabera t Ve t a h ~ ;~a t· ı laz ime nin icr üsı
m enul-ı himmet-i d ev let ler id ir. Nemç e kon solasunun ba-tel gr af iş ' Ar
buy ru lm u ş ola n ce va bı na Ii' f-va ki' a hd en bir di yece k bu l unamı yar.
Lak in M i şi k 'lil eri n mü naz i 'ün·filı o lan arazide ş imd iye kad ar k a t' · ı
e~car ve ra' y-i agmlm ed e-gelir iken bu sene A vust urya' lı l a r men'e
tasad di ed iyorlar ; ve b u I d d i ' ü l a rım n seb eb-I hikme ti ned ir , bu ra sı
ta h klka ve M işi k ' lil erin bu a raz i için eller inde Venediklü vaktinden
ka lma sene d ieri o ldu ğu ndan mu'ayene ve ted ktk a rnuh tacd ı r. Isp iç
na hiyesinde b u l u .ıa n rumla r öl ed en be ri K a rad a ğ l u' y a mail olu p
Mi ş i k karyesi a hal ls ] ise he p runı mezhe b ind e oldu k ları cihelle ba
y a g'ı Ka ra d aif lı l a rd a n ma' d üd g ib i iken ş imdi lerde içleri nd en ba'zı­
l arı d ev let-i m et b ü ' a l annı t anı m a ğa ba şl amı ş l ar g ib i g örünür. A vus·
tu rya lı ise öleden ':>er i bun la rı k u ca k l a mağa s a'y ede- gel m işlir,
Şim d il ik t ah~i~5t- ı a ciziine m be merl ebed e ol up d aha ziyade ıstıt·
ıa'at· ı IAz ime bund an soara va k i' o lacak talı ~ i~a l- ı leta .ıeı-aya ı-;
d evl ell eri yle Ii'l e gelece lı'i umur- ı müsellem cd end ir,
I. p iç nah iyes inin Pa pan m alıailes inde Karad .lı' yo lu üze rinde
vak i' ba' z· ı ha nele rin a shab. Ka rad alrlu'ya la b i' o lup la k a ı ba' z· .
52
M. CAV/O BAYSUN
akra bal arı han.lerinde b ulun m alıla eks eriya gece ve gündüz Kara.
d alı' lı l a r ile beraber mezkür biinel.re gele rek Ve Nehay kalesindeki
askere sölıüp sayarak yine Karad a ğ'a giderler imiş. Beş -on günden beri gelip gitm.z olmuşlar. Sebebi ı .Bayrakdar'ın aslcerinin
aray a vÜTÜclumudur. y oksa B osna tara/iylt melRu/ bu/unma/arımıdır,
bilmem- deyu kal 'a-i mezk ürede bu luna n Kola ğas, beya n eyledi.
M. zkür han.ler. kal ed en ıop d.kil ş eşb ane kurşunu bil. y etişiyor:
ve üsl ıarafda ki yol bütün bütün top al tıd ır, Bu Mide gelip giderken niçin m~n' olon muşjar» d eyu 5ual etti ğind e: Tufeng atma ğa rulı ­
satımız y ok> deyu ceva b verdi, Böyle gider ise bu nahiye ahaıı.i
şırnarıp Karadalılu'ya m ülıeh i~ hükmüne girerler . Karadalı hüdü.
duna tecavüz olunmaması irade- i seniyye iktiıasından olup amma
onlar hüdüdun beri ta ra fına teca v üz ett ikl er inde urulmaması neden
ikı iza ed iyo r, bilmem. Karada ğ 'ın a bluka ta htında ol du ğu cümlenin ma'I ümudur. Mlaisoriar h a tt -ı imtiyazı geçi p Karadağ'lu'yu urmak is terler, Bizimkile r dah i Ka rada ğ lu yakal arına ası lsa müdala'a
elmek istemezler. l şk odra tarafında dahi ask eride bu hal müşahe­
d. ol unmuş id i. Maslahati n iki ucundan gid iliyor ve bu ifriil u
lefr il arası nda zah met çek ilip ziyan gö rülüyor. Her mevki'de bulunan me"mürin ve zab ita na ı a ' Itmat m ü cibirıce ita buyuru lması lazım gelir. zannederim B unla rııı cümlesi himem-I \'aIA-nchem-i kerimanelerine kalm ış şey ler olmasiyle ol ba bd a emr ü irad e hazret-i
men- Ieh ü' l-ern n nd ir.
Fi 16 cu ınade'ı ·üıa sene 278
AMERIKANıN TARIHINDE GÖÇMENLERIN YERI
S encer To n guç
Amerika Bi rleşik Devl etlerinin va rol u ş sebebi olan ı:öçle r bu
ülkenin gel i ş mesi nde en d evam lı ve en yaygm tes iri icra etmiş­
lerdir ve Amerika'ya olan gö çlerin larihini kaleme almak isteyen
bir kimsenin farkına v araca ğt ilk ş ey böyle bir letkikin birzat
Amerika larihini yazmak ıan farksı z olduğ u d u r, Göçmenlerin la rihi
ve Ame rika la rihi bi rb irinden ay rı la maz . Bu konuyu ele alan herhangi bir kimsenin gözüne çarpacak olan şey ler Amerikanın yeni
ı:öçmenleri nasıl karş ıladı ğ r, 1820 y ılından beri geçen zaman zarfında Amerika'ya gelen otuz beş milyo nu aşkın göçmenin ülkenin
pol itik, sosyal ve ekonom ik mües seselerine yaphk' tes irle rdi r '.
Ansızın büyüyen kasa ba lar ve bunların yaralllfr' problemler, politika hakkında d e ğ iş i k görüşlere sahip yeni seçmenlerin oylarıy la
o rtaya çıkan c e rey a n l a rı n A merikan cemiyetine ka tılan yen i ele manların iyi ve k ôlü ta raflarına dik kati çekmesi labil id i.
Bu ya zıd a konuy u ikinci bir aç ı d an, yani göçmen lerin a çı sın­
dan da ele almak istiyoruz. Göçler A m e r i k a' yı evvela meydana
getirdi, son ra da d e v am lı de ğiş i kliklere labi tuıtu. Bu herkesçe
bilinir ve geni ş ölçüde iş lenm işti r. Genellikle hesaba katılmıy an
bir no kta bu göç hareketinin g öçlere katılanları da çok d e ğ i ş t i r­
difridi r ' . Ahş ılrnış bir hayaı ta rzını t erked iş, lanı dık bir nı uhillen
i
Bu .I . ad. ODemli "erler ol.r.1e O. Handlia'in ··Bo, ton'. immilP'tlııt••
1790-1865" CambridX'., H. n . rd Uoiv . PreN 19U . M.reua L. Han.u'i. ·'Tn.
im mıra ıı l ;n Am.., k dll HI, to,y ··C . m b r i d i' e , H.rv.rd UQiw. Pre•• , HHO.• :
O. HndliCl'i. "Rau G ıı J Natiolltlli lg in A mrr lClln Lı/~ .. : B o. i o ii, LiIUI'.
Br owıı, 19.\j A. M. Scbl.. iDı.r'io "Ptlin, lo ılı .. Pr" ..nl ,. New.York. M.~millaD
19-i9. .., II.bitir.
t Bu problefDio ba zı , öDleriDe O. HaDdliD'in •. The UprOlJıed.• Bes t e e, liltle.
Browe , 19M i.imli ue riod. d..t ioilmi,tir .