Zarife Seçer, Nadir Çeliköz, Hakan Sarı, Şaban Çetin

Selçuk Üniversitesi
Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi
Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
OKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA ÇALIŞAN
ÖĞRETMENLERİN KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİNE
YÖNELİK TUTUMLARI
(KONYA İLİ ÖRNEĞİ)
Zarife SEÇER, Nadir ÇELİKÖZ, Hakan SARI,
Şaban ÇETİN, Sema BÜYÜKTAŞKAPU
Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi
[email protected]
ÖZET
Bu araştırmada, okul öncesi öğretmenlerin çalışma saati, aylık geliri, medeni
durumu ve sınıfında engelli öğrenci bulunma durumuna göre kaynaştırma
eğitimine ilişkin tutumlarının farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Araştırma
grubunu, Konya ilinde bulunan 36-72 aylık çocuklara eğitim veren okul öncesi
eğitim kurumlarında görev yapan 269 öğretmen oluşturmuştur. Araştırmada okul
öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine yönelik tutumlarını belirlemek
amacıyla Antonak ve Larrivee (1995) tarafından geliştirilen Kırcaali-İftar (1997)
tarafından geçerlik güvenirlik çalışması yapılarak Türkçe’ye uyarlanan
“Kaynaştırmaya İlişkin Görüşler Ölçeği” kullanılmıştır. Öğretmenlerin
kaynaştırma eğitimine yönelik tutumlarının çalışma saatleri, aylık geliri, medeni
durumu, sınıfında özel gereksinimli öğrenci bulunma durumuna göre farklılaşıp
farklılaşmadığını belirlemek için t testi kullanılmıştır. Araştırma sonuçları,
çalışma saati, aylık gelirinden memnun olma ve sınıfında engelli öğrenci
bulunma durumuna göre öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine yönelik
tutumlarının farklılaştığını bunun tersine medeni durumuna göre ise
farklılaşmadığını ortaya koymuştur.
Anahtar sözcükler: Kaynaştırma Eğitimi, Okul Öncesi Eğitim, Okul Öncesi
Öğretmen, Özel Gereksinimli Çocuklar.
Selçuk Üniversitesi
Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi
Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
PRESCHOOL TEACHERS’ ATTITUDES TOWARDS
INCLUSIVE EDUCATION
(KONYA CASE)
Zarife SEÇER, Nadir ÇELİKÖZ, Hakan SARI,
Şaban ÇETİN, Sema BÜYÜKTAŞKAPU
Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi
[email protected]
ABSTRACT
This study, examined that whether the teachers’ attitudes who work in
preschools differed in terms of working shift, monthly income, marital status,
having students with Special Educational Needs (SEN) in their classes. The
sample consisted of 269 preschool teachers working in preschools where the
ages between 36 and 72 months children are enrolled. As the research
instruments, the Scale of Perceptions towards Inclusion’ developed by Antonak
and Larrivee (1995) and then adapted by Kırcaali–İftar (1997) for Turkish case
was used. For the data analysis, t test was used due to the defining difference
existed in teachers in terms of some variables such as working shift, monthly
income, marital status and having special needs children in the class. The
findings indicated that teachers’ attitudes towards inclusion in terms of some
variables such as working shift, monthly income, having special needs students
in their classes did differ. However, regarding marital status, the teachers’
attitudes did not differ.
Key words: Inclusive Education, Preschool Education, Preschool Teachers,
Children with Special Educational Needs.
Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin
395
GİRİŞ
Özel gereksinimli çocukların normal gelişim gösteren akranları ile okul öncesi
eğitim kurumlarında kaynaştırılması erken çocukluk özel eğitiminde büyük
önem taşımaktadır. Özel gereksinimli çocuklara yönelik verilen okul öncesi
eğitim, özellikle çocuğun gelişimini hızlandırmak, özrün engele dönüşmesini
önlemek ve ailenin sorunlarının azaltmak açısından gereklidir (Sarı, 2003). Özel
gereksinimli çocuğun engelinin daha sonraki eğitim kademelerinde tespit
edilmesi okul öncesi eğitimden mahrum kalması anlamına gelmektedir. Diğer bir
deyişle, özel gereksinimli çocuklar eğer erken dönemde eğitim fırsatlarından
yararlanmazlarsa okul çağına ulaştıklarında öğrenme yaşantıları için önemli bir
kritik dönemi geçirmiş olmaktadır. Bu nedenle, ülkemizde 573 sayılı Özel
Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile okul öncesi eğitim, özel
eğitim gerektiren çocuklar için “zorunlu eğitim” kapsamına alınmıştır (Kırcaaliİftar, 1998a; Avcı ve Ersoy, 1999; Milli Eğitim Bakanlığı, 2000; Odom, 2000;
Sarı, Çeliköz ve Seçer, 2009).
Yapılan çalışmalarda (Metin, 1992) erken eğitim uygulamalarının, özel
gereksinimli çocukların toplumsal gelişimini, bilişsel gelişimini, temel iletişim
becerileri kazanmasını ve toplumsal uyumunu olumlu tarzda etkilediği ortaya
koyulmuştur. Kaynaştırma eğitiminin özellikle öğretmenler tarafından
desteklenmesi durumunda özel gereksinimli çocukların pek çok yönden
kazançları artmaktadır. Bu yüzden özel gereksinimli çocuklar erken tanılanır ve
erken eğitime alınırsa ileride karşılaşabileceği başarısızlıklar önlenmekte yada
bunun olumsuz etkileri en aza indirilmektedir.
Kaynaştırma uygulamalarının başarıya ulaşması bir çok faktöre bağlıdır
(Kırcaali-İftar, 1998b; Batu ve Kırcaali-İftar, 2005). Bunlardan bazıları;
1- Öğretmenlerin kaynaştırmayla ilgili bilgi düzeyi,
2- Normal gelişim gösteren öğrencilerin tutumları,
3- Kaynaştırma öğrencilerinin aldığı destek hizmetleri,
4- Okul yönetiminin kaynaştırmaya yönelik düşünceleri,
5- Kaynaştırma öğrencilerinin anne babalarının destek biçimleri,
6- Fiziksel ortamın uygunluğu,
7- Normal gelişim gösteren öğrencilerinin anne babalarının tutumları,
8- Bireyselleştirilmiş eğitim planlarının (BEP) uygulanabilme düzeyi,
9- Destek özel eğitim hizmetleri ve ek hizmetlerin sağlanabilirliği olarak
sıralanabilir.
Bu faktörler içerisinde en önemlisinin de öğretmen faktörü olduğu söylenebilir.
Çünkü, özel gereksinimli çocuğun ve normal gelişim gösteren çocukların
birbirlerine ve programa uyum sağlamaları ayrıca ortam düzenlemeleri ile
tutumların olumlu yöne kanalize edilmesi öncelikle öğretmenle ilgilidir. Okul
Öncesi öğretmenlerin kaynaştırma eğitimiyle ilgili bilgi, duygu ve becerileri,
kaynaştırma eğitimindeki özel görevleri ve özel gereksinimli çocukların ilk
kaynaştırma eğitimi alabilecek kurumların öncelikle okul öncesi eğitim
kurumları olması nedeniyle ayrı bir önem taşımaktadır (Artan ve Uyanık Balat,
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
396
Z. Seçer, N. Çeliköz, H. Sarı, Ş. Çetin, S. Büyüktaşkapu
2003). Bu yüzden okul öncesi eğitim öğretmenlerinin kaynaştırma eğitiminin
önemli bir değişkeni olarak görüldüğü öne sürülebilir.
Araştırmacılar (Kırcaali-İftar, 1998b) kaynaştırma eğitiminin özel gereksinimli
çocuğa yarar sağlamasının yanında öğretmene de katkıda bulunduğunu
bildirmektedir. Kaynaştırma uygulamaları öğretmenlerin,
1-Öğretmenlik bilgi ve becerilerini geliştirmelerine,
2-Diğer personelle iletişim ve işbirliğini artırmalarına katkıda bulunmaktadır.
Konu ile ilgili yaptığı çalışmasında Sucuoğlu (2004) 1980-2005 yılları arasında
ülkemizde kaynaştırma eğitimi ile ilgili yapılan araştırma sonuçlarını
değerlendirmiş ve kaynaştırma eğitiminin özellikle öğretmenler ve okul
yöneticileri tarafından benimsenmediğini ortaya koymuştur. Diğer yandan
Avramidis ve Norwich’de (2002) 1984-2000 yılları arasında konu ilgili yapılan
çalışmaları değerlendirdikleri araştırmalarında öğretmenlerin kaynaştırmaya
yönelik tutumlarının çoğunlukla olumlu olmasına rağmen kaynaştırmanın tam
kabulü veya tam olarak red edilmesi ile ilgili bir sonuca ulaşamamışlardır.
Öğretmen tutumları çoğunlukla çocukla ilgili değişkenler (engel türü ve
dereceleri), öğretmenle ilgili değişkenler (kaynaştırma eğitimi ile ilgili hizmet
öncesi ve hizmet içi eğitim) ve eğitim çevresi ile ilgili değişkenlerden (destek
hizmetler ve kaynaştırmaya hazırlık etkinlikleri) etkilenebilmektedir (Batu,
2000; Orel, Zerey ve Töret, 2004; Sarı, 2007).
Sonuç olarak, erken dönemden başlayarak özel gereksinimi olan öğrencilerin
kaynaştırma eğitimi almalarının yararları ve kaynaştırma eğitiminin başarıya
ulaşmasında en önemli bireyin öğretmen olduğu düşünüldüğünde, okul öncesi
öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine ilişkin tutumlarını olumsuz yönde
etkileyebilecek faktörlerin belirlenip gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir.
Problem cümlesi
Bu araştırmada, çalışma saatleri, aylık gelir düzeyi, medeni durumu ve sınıfında
özel gereksinimli öğrenci bulunma durumuna göre okul öncesi öğretmenlerin
kaynaştırmaya yönelik tutumları farklılaşmakta mıdır sorusuna yanıt aranmıştır.
Alt Problemler
Bu araştırmada aşağıda verilen alt problemlere yanıt aranmıştır.
1- Çalışma saatlerine göre okul öncesi öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine
ilişkin görüşleri farklılaşmakta mıdır?
2- Aylık gelirinden memnun olma durumuna göre okul öncesi öğretmenlerin
kaynaştırma eğitimine ilişkin görüşleri farklılaşmakta mıdır?
3- Medeni durumuna göre, okul öncesi öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine
ilişkin görüşleri arasında fark var mıdır?
4- Sınıfında özel gereksinimli öğrencisi bulunma durumuna göre okul öncesi
öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine ilişkin görüşleri arasında fark var mıdır?
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin
397
YÖNTEM
Araştırma Modeli
Araştırmada genel tarama yöntemi kullanılmıştır. Tarama yöntemi, geçmişte
veya halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle tanımlamayı amaçlayan bir
yaklaşımdır. Bu araştırmada da okul öncesi öğretmenlerin mevcut tutumları var
olduğu şekliyle ortaya konmaktadır. Bu yönüyle araştırma betimsel nitelik
taşımaktadır (Karasar, 1984).
Evren ve Örneklem
Araştırmanın çalışma evrenini Konya ilinde 36-72 aylık çocuklara eğitim veren
ve okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır.
Konya merkez ve merkez ilçelerinde görev yapan toplam 401 okul öncesi
öğretmen bulunmaktadır. Çalışma evrenin tamamına ulaşılmaya çalışılmakla
birlikte, ulaşılabilen, ölçeği doldurmaya istekli olan ve eksiksiz dolduran toplam
269 okul öncesi öğretmeni araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin %99’u bayan öğretmendir ve yaş ortalaması
33.4’tür. Örneklemin üçte ikisi 35 yaşın altındadır ve 10 yıldan daha az mesleki
deneyime sahiptir. Bunun yanında öğretmenlerin % 91.1’i üniversite mezunudur.
Veri Toplama Araçları
Araştırmada verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından oluşturulan
“Kişisel Bilgi Formu” ve “Kaynaştırmaya İlişkin Tutum Ölçeği” kullanılmıştır.
Bu ölçek Antonak ve Larrivee (1995) tarafından normal sınıflarda engelli
öğrencilerin kaynaştırılmasına yönelik öğretmen tutumlarını belirlemek amacıyla
geliştirilmiş bir ölçektir ve Kırcaali-İftar (1997) tarafından Türkçe’ye uyarlanıp,
geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır. Bu araştırmada ayrıca geçerlilik,
güvenirlik çalışması yapılmamıştır. Kırcaali-İftar (1997) raporunda yapı geçerliği
faktör analizi ile iç tutarlık ise madde analizi ile incelediğini belirtmiş ve yapı
geçerliliğinde Varimax Rotasyonu ile yapılan Faktör Analizi ve Scree testi
sonucunda 25 maddeden 20’si 5 faktörde toplandığını vurgulamıştır.
Güvenirliğin göstergesi olarak da, Cronbach Alpha İç tutarlık katsayısı 0.80
olarak rapor edilmektedir.
Verilerin Analizi
Araştırmada veriler analiz edilirken örnekleme giren tüm öğretmenlerin
kaynaştırmaya yönelik tutum puanları hesaplanmıştır. Kaynaştırmaya ilişkin
tutum ölçeği puanlanırken olumlu ve olumsuz cümleler göz önünde
bulundurularak cevap kategorileri olumludan olumsuza doğru 5, 4, 3, 2, 1
şeklinde puanlanırken, olumsuz cümlelerde 1, 2, 3, 4, 5 şeklinde puanlanmıştır.
Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 100, en düşük puan ise 20 olarak
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
398
Z. Seçer, N. Çeliköz, H. Sarı, Ş. Çetin, S. Büyüktaşkapu
belirlenmiştir. Öğretmenlerin kaynaştırmaya ilişkin görüşlerinin çalışma saatleri,
aylık geliri, medeni durumu ve sınıfında özel gereksinimli öğrenci bulunma
durumuna göre farklılaşıp farklılaşmadığını hesaplamak için t testi kullanılmıştır.
Levene testi ile grupların homojenliği incelenmiştir. Homojen olmayan bazı
değişkenler araştırmanın alt probleminden çıkartılmıştır. Verilerin analizinde
0.05 anlamlılık düzeyi belirlenmiştir.
BULGULAR
Bu bölümde bulgular ve bulgulara dayalı olarak yapılan yorumlar yer almaktadır.
Elde edilen bulgular ve yorumlar, alt problemler doğrultusunda sunulmuştur.
Okul Öncesi öğretmenlerin çalışma saatlerine göre kaynaştırmaya ilişkin
görüşleri
Araştırmanın birinci alt probleminde “Çalışma saatlerine göre okul öncesi
öğretmenlerinin kaynaştırmaya ilişkin görüşleri farklılaşmakta mıdır?” sorusu
sorulmuştur. Bu soruya cevap aranırken öğretmenlere kaynaştırmaya ilişkin
görüşler ölçeği uygulanarak bu ölçekten elde ettikleri beş alt boyut ve genel
tutum puanları hesaplanmıştır. Tablo 1’de çalışma saatlerine göre öğretmenlerin
kaynaştırma eğitimine ilişkin görüşlerinin karşılaştırılmasına yönelik “t-testi”
sonuçları verilmektedir.
Tablo 1: Çalışma Saatlerine Göre Okul Öncesi Öğretmenlerin Kaynaştırma Eğitimine Yönelik
Tutumlarının Karşılaştırılması
Tutum Öğesi
Çalışma Saatleri
N
Χ
ss
Sınıf Kontrolü ve Kaynaştırmaya
Karşı Görüşler
Okul öncesi Öğretmeninin
Yeterliliği
Kaynaştırmanın
Yararları
Engelli Öğrencinin Yeterliliği ve
Kaynaştırmanın Faydası
Kaynaştırmanın
Olumsuz Etkisi
Yarım Gün
Tam Gün
Yarım Gün
Tam Gün
Yarım Gün
Tam Gün
Yarım Gün
Tam Gün
Yarım Gün
Tam Gün
Yarım Gün
Tam Gün
186
76
186
76
186
76
186
76
186
76
186
76
20,85
20,49
7,22
7,47
17,51
17,11
6,24
6,62
5,83
5,75
57,66
57,43
4,78
4,93
2,23
2,5
2,48
2,61
1,48
1,69
1,22
1,28
7,34
7,19
Genel Tutum
t
p
0,552
0,581
0,805
0,422
1,182
0,238
1,989
0,044*
0,495
0,621
0,223
0,824
Tablo 1’in incelenmesinden anlaşılabileceği gibi, çalışma saatlerine göre engelli
öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası alt boyutunda okul öncesi
öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine yönelik puanları arasında farklılık
gözlenirken diğer alt boyutlarda ve toplam tutum puanlarında ise farklılık
olmadığı ortaya çıkmıştır. Yarım gün çalışan öğretmenlerle tam gün çalışan
öğretmenlerin engelli öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası alt
boyutunda gözlenen bu farklığın anlamlı olup olmadığını belirlemek amacıyla
yapılan t-testi sonucuna göre (t=1,989) fark 0.05 düzeyinde anlamlı
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
399
Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin
bulunmuştur. Diğer bir deyişle yarım gün çalışan öğretmenlerin engelli
öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası başlıklı alt boyut puanları
(  =6,24) tam gün çalışan öğretmenlerden daha düşüktür (  =6,62).
Okul Öncesi öğretmenlerin aylık gelirinden memnun olma durumuna göre
kaynaştırmaya ilişkin görüşleri
Araştırmanın ikinci alt probleminde “Aylık gelirinden memnun olma durumuna
göre okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırmaya ilişkin görüşleri farklılaşmakta
mıdır?” sorusu sorulmuştur. Bu soruya cevap aranırken öğretmenlere
kaynaştırmaya ilişkin görüşler ölçeği uygulanarak bu ölçekten elde ettikleri beş
alt boyut ve genel tutum puanları hesaplanmıştır. Tablo 2’de aylık gelirinden
memnun olma durumuna göre öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine ilişkin
görüşlerinin karşılaştırılmasına yönelik t-testi sonuçları verilmektedir.
Tablo 2: Aylık Gelirlerinden Memnun Olma Durumlarına Göre Okul Öncesi Öğretmenlerin
Kaynaştırma Eğitimine Yönelik Tutumlarının Karşılaştırılması
Tutum Öğesi
Aylık Gelir
N
Χ
ss
Sınıf Kontrolü ve Kaynaştırmaya Karşı
Görüşler
Okul öncesi Öğretmeninin
Yeterliliği
Kaynaştırmanın
Yararları
Engelli Öğrencinin Yeterliliği ve
Kaynaştırmanın Faydası
Kaynaştırmanın Olumsuz
Etkisi
Memnun
Memnun Değil
Memnun
Memnun Değil
Memnun
Memnun Değil
Memnun
Memnun Değil
Memnun
Memnun Değil
Memnun
Memnun Değil
131
136
131
136
131
136
131
136
131
136
131
136
21,07
20,49
7,60
7,04
17,66
17,12
6,53
6,21
5,82
5,79
58,68
56,65
4,57
5,03
2,42
2,19
2,54
2,45
1,55
1,52
1,18
1,32
6,82
7,66
Genel Tutum
t
p
0,991
0,322
1,991
0,042*
1,915
0,049*
1,910
0,048*
0,195
0,845
2,228
0,024*
Tablo 2 okul öncesi öğretmenlerin aylık gelirinden memnun olma durumlarına
göre okul öncesi öğretmenin yeterliği, kaynaştırmanın yararları, engelli
öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası ve genel tutum puanları arasında
farklılık olduğunu göstermektedir. Aylık gelirinden memnun olan öğretmenlerin
yeterliği (  =7,60), kaynaştırmanın yararları (  =17,66), engelli öğrencinin
yeterliği ve kaynaştırmanın faydası (  =6,53), genel tutum puanları (  =58,82)
iken aylık gelirinden memnun olmayan öğretmenlerin öğretmenin yeterliği
(  =7,04), kaynaştırmanın yararları (  =17,12), engelli öğrencinin yeterliği ve
kaynaştırmanın faydası (  =6,21) ve genel tutum puanları (  =56,65) olarak
bulunmuştur. Başka bir ifade ile Aylık gelirinden memnun olan öğretmenlerin
olmayanlara göre öğretmenin yeterliği (t=1,991, p<0.05), kaynaştırmanın
yararları (t=1,915, p<0.05), engelli öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın
faydası (t=1,910, p<0.05) ve genel tutumları olumludur (t=2,228, p<0.05).
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
400
Z. Seçer, N. Çeliköz, H. Sarı, Ş. Çetin, S. Büyüktaşkapu
Okul öncesi öğretmenlerin medeni durumuna göre kaynaştırmaya ilişkin
görüşleri
Araştırmanın üçüncü alt probleminde “Medeni durumuna göre okul öncesi
öğretmenlerinin kaynaştırmaya ilişkin görüşleri farklılaşmakta mıdır?” sorusu
sorulmuştur. Bu soruya cevap aranırken öğretmenlere kaynaştırmaya ilişkin
görüşler ölçeği uygulanarak bu ölçekten elde ettikleri beş alt boyut ve genel
tutum puanları hesaplanmıştır. Tablo 3’de medeni durumuna göre öğretmenlerin
kaynaştırma eğitimine ilişkin görüşlerinin karşılaştırılmasına yönelik t-testi
sonuçları verilmektedir.
Tablo 3: Medeni Durumlarına Göre Okul Öncesi Öğretmenlerin Kaynaştırma Eğitimine Yönelik
Tutumlarının Karşılaştırılması
Tutum Öğesi
Medeni Durum
N
Χ
ss
Sınıf Kontrolü ve
Kaynaştırmaya Karşı Görüşler
Okul öncesi
Öğretmeninin
Yeterliliği
Kaynaştırmanın
Yararları
Engelli Öğrencinin
Yeterliliği ve
Kaynaştırmanın
Faydası
Kaynaştırmanın
Olumsuz
Etkisi
Evli
Bekar
Evli
196
71
196
71
20,88
20,37
7,38
7,10
4,74
5,05
2,26
2,48
196
71
196
71
17,21
17,69
6,33
6,42
2,46
2,75
1,52
1,6
196
71
5,73
6,00
1,21
1,37
196
71
57,55
57,58
7,16
7,71
Genel Tutum
Bekar
Evli
Bekar
Evli
Bekar
Evli
Bekar
Evli
Bekar
t
p
0,773
0,440
0,884
0,378
1,352
0,178
0,425
0,671
1,528
0,128
0,031
0,978
Tablo 3 okul öncesi öğretmenlerin medeni durumlarına göre kaynaştırmaya
ilişkin görüşler ölçeği, sınıf kontrolü ve kaynaştırmaya karşı görüşler, okul
öncesi öğretmenin yeterliği, kaynaştırmanın yararları, engelli öğrencinin
yeterliği ve kaynaştırmanın faydası, kaynaştırmanın olumsuz etkisi ve genel
tutum puanları arasında farklılık olmadığını göstermektedir.
Okul öncesi öğretmenlerin sınıfında özel gereksinimli öğrenci bulunma
durumuna göre kaynaştırmaya ilişkin görüşleri
Araştırmanın dördüncü alt probleminde “Sınıfında özel gereksinimli öğrenci
bulunma göre okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırmaya ilişkin görüşleri
farklılaşmakta mıdır?” sorusu sorulmuştur. Tablo 4’de sınıfında özel
gereksinimli öğrenci bulunma durumuna göre öğretmenlerin kaynaştırma
eğitimine ilişkin görüşlerinin karşılaştırılmasına yönelik t-testi sonuçları
verilmektedir.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
401
Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin
Tablo 4: Sınıfında Özel Gereksinimli Öğrencisi Bulunma Durumuna Göre Okul Öncesi
Öğretmenlerin Kaynaştırma Eğitimine Yönelik Tutumlarının Karşılaştırılması
Tutum Öğesi
Özel Gereksinimli
Öğrenci
N
Χ
ss
Sınıf Kontrolü ve Kaynaştırmaya
Karşı Görüşler
Okul öncesi Öğretmeninin
Yeterliliği
Kaynaştırmanın
Yararları
Engelli Öğrencinin Yeterliliği ve
Kaynaştırmanın Faydası
Kaynaştırmanın Olumsuz
Etkisi
Yok
Var
Yok
Var
Yok
Var
Yok
Var
Yok
Var
Yok
Var
204
56
204
56
204
56
204
56
204
56
204
56
21,00
19,61
7,53
6,57
17,42
17
6,39
6,36
5,78
5,88
58,12
55,41
4,53
5,73
2,36
2,11
2,57
2,57
1,52
1,69
1,26
1,32
6,91
8,63
Genel Tutum
t
1,961
2,761
p
0,046
*
0,006
*
1,077
0,283
0,149
0,882
0,498
0,619
2,458
0,015
*
Tablo 4’de görüldüğü gibi, okul öncesi öğretmenlerin sınıfında özel
gereksinimli öğrencisi bulunma durumuna göre kaynaştırmaya ilişkin görüşler
ölçeği, sınıf kontrolü ve kaynaştırmaya karşı görüşler (t=1,961, p<0.05), okul
öncesi öğretmenin yeterliği (t=2,761, p<0.05) ve genel tutum puanları (t=2,458,
p<0.05) arasında farklılık varken kaynaştırmanın yararları (t=1,077, p>0.05),
engelli öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası (t=0,149, p>0.05),
kaynaştırmanın olumsuz etkisi (t=0,498 p>0.05) alt boyutları puanları arasında
farklılık yoktur. Diğer bir anlatımla sınıfında özel gereksinimli öğrencisi
bulunan öğretmenlerin; sınıf kontrolü ve kaynaştırmaya karşı görüşler
(  =19,61) okul öncesi öğretmenin yeterliği (  =6,57) ve genel tutum puanları
(  =55,41) bulunmayan öğretmenlerin, sınıf kontrolü ve kaynaştırmaya karşı
görüşler (  =21,00) okul öncesi öğretmenin yeterliği (  =7,53) ve genel tutum
puanlarından (  =58,12) daha düşük olduğu gözlenmektedir.
TARTIŞMA VE YORUM
Araştırmanın ilk sonucu incelendiğinde, okul öncesi öğretmenlerin çalışma
saatlerine göre engelli öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası alt
boyutunda kaynaştırma eğitimine yönelik puanları arasında farklılık gözlenirken
diğer alt boyutlarda ve toplam tutum puanlarında farklılık olmadığı tespit
edilmiştir. Diğer bir deyişle, yarım gün çalışan öğretmenlerin engelli öğrencinin
yeterliği ve kaynaştırmanın faydası ile ilgili düşünceleri tam gün çalışan
öğretmenlere göre olumsuzdur. Eripek’e (2004) göre okulların pek çoğunda
sabahçı öğlenci uygulaması olması, sınıfların çok kalabalık olması ve yardımcı
öğretmen uygulamasının yokluğu gibi nedenlerden dolayı kaynaştırma
uygulamalarında zorluklar yaşanmaktadır. Buna göre, tam gün çalışan
öğretmenlerin özellikle bağımsız anaokullarında çalıştıkları göz önüne alınınca
bu okulların ilköğretim okullarının anasınıflarındaki fiziksel koşullardan
oldukça farklı koşullara sahip oldukları görülmektedir. Tam gün çalışan
öğretmenin çalıştığı ortamın fiziksel koşulları, program içeriğinin uygulanışı,
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
402
Z. Seçer, N. Çeliköz, H. Sarı, Ş. Çetin, S. Büyüktaşkapu
sınıfındaki öğrenci sayısı, okul yöneticilerinin aynı alandan mezun olmaları,
yardım alabilecek alanda çalışan diğer arkadaşlarının aynı anda okulda
bulunuşu, işe başlama ve bitiş saatleri, elde ettikleri gelir, bu okullara devam
eden çocukların velilerinin çoğunlukla daha eğitimli ve çalışan kesim olması
gibi faktörler tam gün çalışan öğretmenleri yarım gün çalışan arkadaşlarına
göre daha avantajlı konuma getirdiği ve kaynaştırma eğitimi içinde yer alan
engelli öğrenciyi yeterli ve kaynaştırma eğitiminin faydalı olduğunu
düşünmelerine neden olduğu söylenebilir.
Araştırmanın bir başka sonucu da okul öncesi öğretmenlerin aylık gelirinden
memnun olma durumlarına göre kaynaştırmaya ilişkin görüşler ölçeği okul
öncesi öğretmenin yeterliği, kaynaştırmanın yararları, engelli öğrencinin yeterliği
ve kaynaştırmanın faydası ve genel tutum puanları arasında farklılık varken diğer
alt boyutlarda farklılık olmadığıdır. Diğer bir deyişle, aylık gelirinden memnun
olan öğretmenlerin olmayanlara göre öğretmen yeterliği, kaynaştırmanın
yararları, engelli öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası ve genel
tutumları olumludur. Odom, Peck, Hanson, Beckman, Kaiser, Lieber, Brown,
Horn ve Schwartz’a (1996) göre kaynaştırma eğitimi veren okullarda
öğretmenler arasındaki maaş farklarının öğretmenler arasındaki kaynaştırma
eğitimi ile ilgili işbirliğini engellemektedir. Diğer yandan araştırmacılar
(Sönmez, 1989) ülkemizdeki öğretmenlerin düşük ücret karşılığında çalışmakta
olduklarını belirmektedir. Özellikle eğitim düzeyi ilkokuldan okul öncesi ve özel
eğitim kurumlarına doğru indikçe, öğretmenin görevi ve sorumluluğunun daha
çok arttığını bu yüzden yüksek ücretin özel eğitim, okul öncesi ve ilkokul
öğretmenlerine verilmesini gerektiğini fakat ülkemizdeki durumun bunun tersini
yansıttığını vurgulamaktadırlar. Diğer bir deyişle, öğretmenlere ödenen aylık
ortalama net ücretin, onun insanca yaşaması için gerekli olanın çok altında
olduğunu ortaya koymaktadırlar. Bu açıklamalardan yola çıkarak, okul öncesi
öğretmenlerinin hizmet ettikleri yaş grubunun özellikleri göz önüne alındığında
bir de bu dönemde yer alan özel gereksinimli çocuklara kaynaştırma eğitimi
vermesi beklentisi içine girilmesi durumunda maddi anlamda daha fazla doyum
sağlamalarının gerektiği öne sürülebilir. Nitekim bu araştırmaya göre aylık
gelirinden memnun olan öğretmenlerin kaynaştırma eğitimi için kendilerini
yeterli gördükleri, kaynaştırmanın yararlı olduğunu kabul ettikleri, engelli
öğrenciyi yeterli gördükleri ve kaynaştırma eğitimine ilişkin olumlu tutumlara
sahip oldukları söylenebilir.
Araştırmanın diğer bir sonucu ise okul öncesi öğretmenlerin medeni durumlarına
göre kaynaştırmaya ilişkin görüşler ölçeği; sınıf kontrolü ve kaynaştırmaya karşı
görüşler, okul öncesi öğretmenin yeterliği, kaynaştırmanın yararları, engelli
öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası, kaynaştırmanın olumsuz etkisi ve
genel tutum puanları arasında farklılık olmadığını göstermesidir. Evli okul
öncesi öğretmenlerin özellikle okul öncesi öğretmenlerinin çoğunluğunun bayan
olduğu düşünüldüğünde kaynaştırmaya yönelik tutumlarının bekarlara göre
sorumluluklarının fazlalığından dolayı daha olumsuz olması beklenmesine
rağmen araştırmada böyle bir sonuç elde edilmemiştir. Bunun nedeni olarak da
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin
403
araştırmaya katılan öğretmenlerin çoğunluğunun 10 yıldan az hizmet süresine
sahip, yaş ortalamasının 33 ve çoğunluğunun üniversite mezunu olması medeni
durumun tutumlar üzerindeki etkisini ortadan kaldırmış olabileceği söylenebilir.
Diğer bir deyişle, okul öncesi öğretmenlerin üniversiteden mezun, daha
mesleğinin başında, hevesli, genç olması kaynaştırmaya yönelik tutumları
üzerinde medeni durumun etkisini ortadan kaldırdığı ileri sürülebilir. Yapılan
çalışmalarda da (Artan ve Uyanık Balat, 2003) üniversite mezunu okul öncesi
öğretmenlerin %78 oranında kaynaştırmaya olumlu baktıkları bildirilmektedir.
Araştırmanın en son bulgusuna göre, okul öncesi öğretmenlerinin sınıfında özel
gereksinimli öğrencisi bulunma durumuna göre kaynaştırmaya ilişkin görüşler
ölçeği; sınıf kontrolü ve kaynaştırmaya karşı görüşler, okul öncesi öğretmenin
yeterliği ve genel tutum puanları arasında farklılık varken kaynaştırmanın
yararları, engelli öğrencinin yeterliği ve kaynaştırmanın faydası, kaynaştırmanın
olumsuz etkisi alt boyutları puanları arasında farklılık yoktur. Diğer bir ifadeyle,
sınıfında özel gereksinimli öğrencisi bulunan öğretmenlerin özel gereksinimli
öğrencisi bulunmayan öğretmenlere göre kaynaştırmaya yönelik sınıf kontrolü
ve kaynaştırmaya karşı görüşleri, okul öncesi öğretmenin yeterliği ve genel
tutumları olumsuzdur. Kargın’a (2004) göre Türkiye’de kaynaştırma eğitimi alan
öğrenci sayısı artmakla birlikte özel gereksinimli öğrenciler ve öğretmenler genel
eğitim sınıflarında sınıf içi ve sınıf dışı diye ikiye ayrılan kaynaştırma destek
hizmetlerinin hiçbirinden faydalanamamaktadır. Bu yüzden sınıf öğretmeni özel
gereksinimli öğrenci ile tek başına kalmakta ve yaşanan sorunları tek başına
aşamamaktadır. Diğer yandan genel eğitim okullarında sınıf öğretmenine, özel
gereksinimli öğrencinin belirlenmesinde, değerlenmesinde, gerektiğinde
bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlanmasında, öğretimin planlamasında ve
uygulamasında yardım edecek destek servisler bulunmamaktadır. Bu durum
kaynaştırma uygulamalarını olumsuz yönde etkilerken özellikle sınıfında özel
gereksinimli öğrenci bulunan öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine yönelik
olumsuz tutum takınmalarına neden olduğu söylenebilir. Diğer yandan sınıfında
özel gereksinimli öğrenci bulunan öğretmenin bu deneyimi yaşarken okul
yönetiminden destek almaması, bu konudaki bilgi eksikliği, okulun fiziksel
şartlarının bu eğitim için uygunsuzluğu öğretmenlerin kaynaştırma eğitimine
olumsuz yaklaşmalarına neden olduğu ileri sürülebilir. Konu ile ilgili yapılan
çalışmalarda (Özbaba, 2000; Temel, 2000; Artan ve Uyanık Balat, 2003; Gomez
ve Diken, 2003) öğretmenlerin kaynaştırmaya karşı olumsuz tutuma sahip
olmadıkları, öğrenimleri sırasında yeterli ders almadıkları için kaynaştırma
konusunda kendilerini yetersiz gördükleri ve bu konuda bilgi sahibi olmak
istedikleri vurgulanmaktadır. Diğer bir deyişle, öğretmenlerin ders alma
durumları ile kaynaştırmaya yönelik tutumları arasında ilişki vardır. Bu yüzden
okul öncesi öğretmenleri bu konuda desteklenmesi gerektiği söylenebilir.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
404
Z. Seçer, N. Çeliköz, H. Sarı, Ş. Çetin, S. Büyüktaşkapu
Sonuçlar
Araştırmada varılan sonuçlar şunlardır:
1- Tam gün çalışan öğretmenler yarım gün çalışanlara göre özel
gereksinimli öğrenciyi kaynaştırma eğitimi içinde yeterli görürken
kaynaştırmanın faydalı olduğunu belirtmektedirler.
2- Aylık gelirinden memnun öğretmenler memnun olmayanlara göre
kaynaştırma eğitimi ile ilgili kendilerini yeterli görmekte, kaynaştırmanın
yararlı, engelli öğrenciyi yeterli ve kaynaştırmanın faydalı ve kaynaştırmaya
ilişkin genel olarak daha olumlu tutuma sahiptirler.
3- Öğretmenin evli veya bekar olması kaynaştırma eğitimine ilişkin
görüşleri üzerinde etkiye sahip değildir.
4- Sınıfında özel gereksinimli öğrencisi bulunan öğretmenlerin
bulunmayan öğretmenlere göre sınıf kontrolü ve kaynaştırmaya karşı görüşler,
öğretmen yeterliği ve genel tutumları olumsuzdur.
Öneriler
Araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir.
1- Üniversitelerin Okul Öncesi Öğretmenliği Bölümlerinin programları
yeniden gözden geçirilmeli kaynaştırma eğitimi ile ilgili dersler konulmalıdır.
2- Milli Eğitim Bakanlığı tarafından kaynaştırma eğitimi ile ilgili hizmet
içi eğitim kurslarından tüm öğretmenlerin yararlanması sağlanılarak süresi
artırılmalı, içeriğinin sunumunda değişiklikler yapılmalı ve özellikle sınıfında
özel gereksinimli öğrenci bulunan öğretmenlerin bu kurslardan faydalanması
zorunlu kılınmalıdır.
3- Kaynaştırma eğitimi ile ilgili politikalar oluşturulurken öğretmenlerin
bu konuda görüşleri değerlendirilmelidir.
4- Kaynaştırma eğitimi yapılacak olan sınıf ortamı fiziksel yönden eğitim
ve öğretim başlamadan önce düzenlenmelidir.
5- Sınıfında kaynaştırma eğitimi yapan öğretmenlere okul idaresi
tarafından gerekli destek verilmelidir.
6- Sınıfında kaynaştırma eğitimi veren okul öncesi öğretmenlerin çalışma
saatleri ve elde ettikleri gelir yeniden gözden geçirilip düzenlenmelidir.
KAYNAKLAR
Antonak, R. F. & Larrivee, B. (1995). Psychometric Analysis and Revision of
The Opinions Relative to Mainstream Scale. Exceptional Children, 62 (2):139149.
Artan, İ. & Uyanık B. G. (2003). Okul Öncesi Eğitimcilerinin Entegrasyona
İlişkin Bilgi ve Düşüncelerinin İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 11 (1):
65-80.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin
405
Avcı, N. & Ersoy, Ö. (1999). Okul Öncesi Dönemde Entegrasyonun Önemi ve
Uygulamalarda Dikkat Edilecek Noktalar. Milli Eğitim Dergisi, 144: 68-70.
Avramidis, E. & Norwich, B. (2002). Teachers’ Attitudes towards
Integration/Inclusion: A Review of The Literature Europen Journal of Special
Needs Education, 17 (2): 129–147.
Batu, S. (2000). Kaynaştırma, Destek Hizmetler ve Kaynaştırmaya Hazırlık
Etkinlikleri. Özel Eğitim Dergisi, 2(4):35-45.
Batu, S. & Kırcaali-İftar, G. (2005). Kaynaştırma. Ankara: Kök Yayıncılık.
Eripek, S. (2004). Türkiye’de Zihin Engelli Çocukların Kaynaştırılmalarına
İlişkin Olarak Yapılan Araştırmaların Gözden Geçirilmesi. Ankara Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2):25-32.
Gomez, R. & Diken, İ. (2003). Early Childhood Education and Special
Education: Establishing and Strengthening Common Bonds for Inclusion.
Boğaziçi University Journal of Education, 20(1):1-10.
Karasar, N. (1984). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: 3A Araştırma Eğitim
Danışmanlık.
Kargın, T. (2004). Kaynaştırma: Tanımı, Gelişimi ve İlkeleri. Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2):1-13.
Kırcaali-İftar, G. (1997). Kaynaştırmaya İlişkin Görüşler Ölçeği’nin Geçerlik ve
Güvenirlik Çalışması. Unpublished Research Report, Eskişehir: Anadolu
Üniversitesi.
Kırcaali-İftar, G. (1998a). Erken Çocukluk ve Okul Öncesi Dönemlerinde Özel
Eğitim. S. Eripek (Ed.), Özel Eğitim. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık
Öğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programı, 29-35.
www.aof.anadolu.edu.tr/kitap/IOLTP/1267/unite02.pdf adresinden 1 Ocak 2010
tarihinde alınmıştır.
Kırcaali-İftar, G. (1998b). Kaynaştırma ve Destek Özel Eğitim Hizmetleri. S.
Eripek (Ed.), Özel Eğitim. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim
Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programı, 17-26.
www.aof.anadolu.edu.tr/kitap/IOLTP/1267/unite02.pdf 1 Ocak 2010 tarihinde
alınmıştır.
Metin, N. (1992). Okul Öncesi Dönemde Özürlü Çocuklar İçin Kaynaştırma
Programları. Özel Eğitim Dergisi, 1(2):34-36.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010
406
Z. Seçer, N. Çeliköz, H. Sarı, Ş. Çetin, S. Büyüktaşkapu
Millî Eğitim Bakanlığı (2000). Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname ve Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara: Milli Eğitim
Basımevi.
Odom, S. L., Peck, C. A., Hanson, M., Beckman, P., Kaiser, A., Lieber, J.,
Brown, W. H., Horn, E. M., & Schwartz, I. S. (1996). Inclusion at the preschool
level: An ecological systems analysis. SRCD Social Policy Report, 10, 18-30.
Odom, S. L. (2000). Preschool Inclusion: What We Know and Where We Go
from Here. TECSE, 20 (1): 20-27.
Orel, A., Zerey, Z. & Töret, G. (2004). Sınıf Öğretmeni Adaylarının
Kaynaştırmaya Yönelik Tutumlarının İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5 (1): 23-33.
Özbaba, N. (2000). Okul Öncesi Eğitimcilerinin ve Ailelerin Özel Eğitime
Muhtaç Çocuklar ile Normal Çocukların Entegrasyonuna (Kaynaştırılmasına)
Karşı Tutumları. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü.
Sarı, H. (2003). Özel Eğitime Muhtaç Öğrencilerin Eğitimleriyle İlgili Çağdaş
Öneriler. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Sarı, H. (2007). The Influence An In-Service Teacher Training (INSET)
Programme on Attitudes Towards Inclusion by Regular Classroom Teachers who
Teach Deaf Students in Primary Schools in Turkey. Deafness and Education
International, 9 (3): 131-146.
Sarı, H., Çeliköz, N. & Seçer, Z. (2009). Attitudes of Teachers and Student
Teachers to Inclusive Education and their Self-efficacy Perceptions in Turkish
preschools, International Journal of Special Education , 24 (3): 29-44.
Sönmez, V. (1989). Türkiye’de Öğretmenin Ekonomik Durumu. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 4,77-84.
Sucuoğlu,
B.
(2004).
Türkiye’de
Kaynaştırma
Uygulamaları:
Yayınlar/Araştırmalar (1980-2005). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2):15-23.
Temel, F. (2000). Okul Öncesi Eğitimcilerinin Engellilerin Kaynaştırılmasına
İlişkin Görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 18: 148 -155.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 29, Sayfa 393-406, 2010