Türkiye`de Okutulan Fen ve Teknoloji Kitap Setlerindeki Fen

510
International Conference on New Trends in Education and Their Implications
11-13 November, 2010 Antalya-Turkey
ISBN: 978 605 364 104 9
Türkiye’de Okutulan Fen ve Teknoloji Kitap Setlerindeki Fen-TeknolojiToplum-Çevre (FTTÇ) Konularının Değerlendirilmesi
Dr. Elif Bakar, MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü, [email protected]
Özet
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’ndaki yedi öğrenme alanından biri FenTeknoloji-Toplum-Çevre İlişkileri (FTTÇ)’dir. Öğretim programlarına uygun olarak
öğrenci ders, çalışma ve öğretmen kılavuz kitaplarından oluşan kitap setleri
hazırlanmıştır. Bu çalışmada ilköğretim 4-8. sınıf fen ve teknoloji kitap setlerinde
yer alan FTTÇ konuları incelenmiştir. Bunun için Türkiye’de ilköğretim 4, 5, 6, 7 ve
8. sınıflarda okutulan fen ve teknoloji öğrenci ders, çalışma ve öğretmen kılavuz
kitaplarından oluşan 15 kitap incelenmiş ve içerik analizi yapılmıştır. Konuların ele
alınış şekilleri ve içeriklerinin öğretim programlarında yer alan FTTÇ kazanımları ile
ilişkisi, fizik, kimya ya da biyoloji alanında verilen örneklerin toplumsal boyutu
değerlendirilmiştir. Araştırmanın sonunda incelenen kitap setlerinin bir parçası olan
ders kitaplarında FTTÇ için ayrılmış özel bir bölümün bulunduğu, bu bölümlerin
alana (fizik, kimya veya biyoloji alanına) özgü çeşitli problemleri ve bu problemlere
ilişkin orijinal soruları içerdiği görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: FTTÇ, ilköğretim, fen ve teknoloji kitap seti
GİRİŞ
Bugün, bilimsel ve teknolojik yeniliklerle yaşıyoruz. Bu yenilikler çalışma ve yaşama
koşullarımızı değiştirmektedir. Ayrıca karşılaştığımız problemleri bile değiştirmekte ve zorlaştırmaktadır
(Winther ve Volk, 1994). Modern yaşam bilimsel ve teknolojik boyutlara sahip sosyal sorunlarla
doludur. Sorunlar çoğunlukla, bilim ve teknolojideki aktivitelerin sonucu olarak bir risk olduğunda
ortaya çıkmaktadır (Ramsey, Hungerford ve Volk, 1990). Dolayısıyla bir teknobilimsel kültürde yetişen
öğrenciler, toplumun bu kültürüne uymak için pratik bilgi ve yeteneklerini geliştirirler (Aikenhead,
1988).
Bu nedenle bilim ve çağdaş toplumlar arasındaki ilişki, fen bilgisi eğitiminin ilgilendiği
alanlardan biri olmalıdır. Dolayısıyla fen eğitimcilerinin hem fenni anlatmak hem de fennin toplum
üzerindeki etkisini anlatmak gibi çift yönlü görevleri vardır (Finson ve Enochs, 1987). Fen bilgisi
öğretiminin asıl amacı, kendisini bilimsel sunumların ötesi kapsamına almak ve gelişimlerinin artırdığı
avantaj ve dezavantajlarla insanlığın problemini çözmenin bir metodu olarak fen ve teknolojinin rolünü
tanıtmak olmalıdır (Solbes ve Vilches, 1997). Bu şekilde gelecekte hem vatandaşların hem de bilim
adamlarının bilimsel ve teknolojik gelişmelere karşı duyarlı ve bilinçli olmaları sağlanmış olacaktır.
Halkın fen anlayışı, fennin günlük yaşam üzerindeki etkisi ile beraber değişmektedir. Fen ve
teknolojinin yenilikleri için her gün dersin birkaç dakikasını bu konulara ayırmak, öğrencileri
problemlere karşı duyarlı hâle getirecektir (Brinckerhoff, 1985).
Fen eğitimcileri öğrencilerin fenni öğrenmelerine yardım etmek için, öğretimin daha potansiyel
yollarını araştırmışlar ve fen bilgisi eğitiminin gelişimi için, fen bilgisi öğretimi daha gerçekçi içerikte
bilimsel bilgiyi sunmalıdır, gibi çeşitli öneriler ileri sürmüşlerdir (Tsai, 2001). Dolayısıyla 1980’ler
boyunca fen bilgisi eğitimi alanındaki en önemli gelişmelerden biri, fen-teknoloji-toplumun müfredat
gerekçesi olarak ortaya çıkışı olmuştur (Wraga ve Hlebowitsh, 1991).
Fen teknoloji toplum yaklaşımı ile fen bilgisi öğretimi, fen bilgisi eğitimindeki büyük reformların
özelliklerini bütünleştiren fen öğretiminin kapsamlı bir görünümünü sağlamaktadır. Bundan dolayı fen
teknoloji toplum yaklaşımı 1980’den bu yana fen bilgisi eğitimi uygulamasını geliştirmenin bir yolu
olarak amaçlanmıştır ve şimdiye kadar da fen bilgisi eğitimi araştırmasındaki büyük akımlardan biri
olarak görülmüştür (Tsai, 2001).
511
International Conference on New Trends in Education and Their Implications
11-13 November, 2010 Antalya-Turkey
ISBN: 978 605 364 104 9
Fen-teknoloji-toplum öğretiminin içeriği fen, teknoloji ve toplum arasındaki aktif etkileşime
hitap eder, bundan dolayı fen bir boşluktan gelmez. Bu şekilde öğrenciler için fennin daha doğru bir
imajı şekillenmiş olur. Üstelik fen-teknoloji-toplum öğretiminin araştırmaya yönelik aktiviteleri,
öğrencilerin problem çözme yeteneklerini geliştirebilir ve onların sosyal müzakere ve işbirlikçi
öğrenmelerini cesaretlendirebilir (Tsai, 2001).
Fen-teknoloji-toplum programlarının faydası özetle, bilimin doğasını anlama, sosyal karar
verme ve teknolojik problem çözme yeteneğini öğrencilere kazandırmaktır (McFadden, 1991).
Fen ve teknoloji eğitimindeki en önemli gelişmelerden biri, öğretim programında ortaya çıkan
gelişmedir. Çünkü bu gelişme, ülkedeki bütün öğrencilerin geleceğini doğrudan etkileyecektir.
Türkiye’de bu konuda yapılan önemli çalışmalardan biri Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programları’nın
yenilenmesidir. Bu programın vizyonu “bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve
teknoloji okuryazarı olarak yetişmesi” şeklinde ifade edilmiştir (MEB, 2005). Bu amaçla hazırlanan 2004
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’ndaki yedi öğrenme alanından biri Fen-Teknoloji-ToplumÇevre İlişkileri (FTTÇ)’dir. Bu öğrenme alanına ait kazanımlar, programdaki ünite kazanımlarıyla ilişkili
olarak yer almaktadır.
Ayrıca öğretim programlarına uygun olarak öğrenci ders, çalışma ve öğretmen kılavuz
kitaplarından oluşan kitap setleri hazırlanmıştır. Kitaplar derslerin işlenmesinde kullanılan en önemli ve
etkili araçlardan biridir. Dolayısıyla bu çalışmada öğrencilerin geleceği üzerinde önemli bir etkiye sahip
olan ilköğretim 4-8. sınıf fen ve teknoloji kitap setlerindeki FTTÇ konuları incelenmiştir.
YÖNTEM
Fen ve teknoloji dersi öğretim programlarında “Canlılar ve Hayat, Madde ve Değişim, Fiziksel
Olaylar, Dünya ve Evren, Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ), Bilimsel Süreç Becerileri (BSB), Tutum
ve Değerler (TD)” olmak üzere yedi öğrenme alanı yer almaktadır. Bunlardan FTTÇ, BSB ve TD
kazanımları, diğer öğrenme alanlarının kazanımları ile ilişkili olarak öğretim programlarının içinde yer
almaktadır.
Yenilenen fen ve teknoloji dersi öğretim programlarına uygun olarak öğrenci ders ve çalışma
ile öğretmen kılavuz kitaplarından oluşan kitap setleri hazırlanmıştır. Kitaplar derslerin işlenmesinde
kullanılan en önemli ve etkili araçlardan biridir. Dolayısıyla bu çalışmada öğrencilerin geleceği üzerinde
önemli bir etkiye sahip olan ilköğretim 4-8. sınıf öğrenci ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen
kılavuz kitabından oluşan fen ve teknoloji kitap setlerindeki FTTÇ konuları incelenmiştir. Bunun için
Türkiye’de ilköğretim 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflarda okutulan fen ve teknoloji öğrenci ders, çalışma ve
öğretmen kılavuz kitaplarından oluşan 15 kitap incelenmiştir. Araştırma için tarama modeli kullanılmış
ve kitap setlerinde yer alan FTTÇ konuları nitel analizle değerlendirilmiştir. Bu amaçla betimsel analiz
yapılmıştır. Bunun için kitap setleri incelenmiş ve kitap setlerinde FTTÇ konularına ne kadar yer
verildiği, bu konuların hangi alanlarda ve nasıl ele alındığı değerlendirilmiştir. İnceleme sırasında
kitaplarda yer alan üniteler fizik, kimya, biyoloji ve diğer (dünya ve evren öğrenme alanı için)
alanlarına ayrılmıştır. Her bir alanda fen, teknoloji, toplum ve çevre ile ilişkili konuların ele alındığı
sayfa sayısı belirlenmiş ve bu sayfaların o bölümdeki toplam sayfa sayısına oranı bulunarak yüzde
miktarı hesaplanmıştır. Daha sonra elde edilen veriler tablolaştırılarak yorumlanmıştır. Ayrıca kitaplarda
FTTÇ konularının ele alınış şekli de incelenmiş ve bununla ilgili bulgular değerlendirilerek
yorumlanmıştır.
BULGULAR VE YORUM
İlköğretim okullarında kullanılmakta olan 4-8. sınıf fen ve teknoloji öğrenci ders kitabı, öğrenci
çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitabından oluşan kitap setleri, öğretim programlarında yer alan
FTTÇ kazanımları bakımından incelenmiştir. Elde edilen veriler aşağıdaki Tablo ve Grafik’de yer
almaktadır.
512
International Conference on New Trends in Education and Their Implications
11-13 November, 2010 Antalya-Turkey
ISBN: 978 605 364 104 9
FFTÇ ile
İlişkili
Kazanım
Sayısı
Toplam
Kazanım
Sayısı
Sınıf
4.
sınıf
178
5.
sınıf
6.
sınıf
57
199
7.
sınıf
27
206
8.
sınıf
Ders Kitabı
Çalışma kitabı
Öğretmen Kılavuz
Kitabı
Ders Kitabı
Çalışma kitabı
Öğretmen Kılavuz
Kitabı
Ders Kitabı
Çalışma kitabı
Öğretmen Kılavuz
Kitabı
Ders Kitabı
Çalışma kitabı
Öğretmen Kılavuz
Kitabı
Ders Kitabı
Çalışma kitabı
Öğretmen Kılavuz
Kitabı
58
196
44
197
Sayfa Miktarı (Yüzde Olarak)
Kitap türü
42
Fizik
Kimya
Biyoloji
Diğer
61.54
29.27
25.86
10
28.78
17,5
61.54
50
46.42
21.2
28.57
57.14
31.43
54.54
25
53.57
41.25
80
13.64
50
2.56
3.23
18.18
11.54
11.54
5.7
10
13.64
17.1
11.76
24,14
25
16.7
23.1
28.95
55.2
16.8
5.8
15.6
2.8
46.5
30.95
45.8
57.14
18.2
15.4
53.2
51.85
41.89
8.1
26.25
10.42
38.71
26.32
53.12
37.5
40.26
15.47
33.33
48.48
Tablo: Fen ve teknoloji kitap setlerinde FFTÇ konularını ele alan sayfa miktarı
Yüzde miktarı
Fizik
90
Kimya
Biyoloji
Diğer
80
70
60
50
40
30
20
10
Ki
ta
bı
tm
en
Kı
la
vu
z
a
Kitap adı
Ö
ğr
e
Sı
nı
f
Ç
al
ış
m
er
s
Ki
kit
ab
ı
ta
bı
Ki
ta
bı
D
8.
Sı
nı
f
8.
ğr
e
tm
en
Kı
la
vu
z
a
Ki
s
al
ış
m
er
Ç
Sı
nı
f
Ö
nı
f
Sı
8.
7.
Sı
nı
f
nı
f
Sı
6.
kit
ab
ı
ta
bı
Ki
ta
bı
7.
7.
Sı
nı
f
D
vu
z
a
Kı
la
en
tm
Ö
ğr
e
Sı
nı
f
Ç
al
ış
m
s
Ki
kit
ab
ı
ta
bı
Ki
ta
bı
er
D
Sı
nı
f
6.
6.
Ö
ğr
e
tm
en
Kı
la
vu
z
a
Ki
s
al
ış
m
er
Ç
Sı
nı
f
5.
Sı
nı
f
nı
f
Sı
4.
kit
ab
ı
ta
bı
Ki
ta
bı
5.
5.
Sı
nı
f
D
vu
z
a
Ö
ğr
e
tm
en
Kı
la
al
ış
m
Ç
Sı
nı
f
4.
4.
Sı
nı
f
D
er
s
Ki
ta
bı
kit
ab
ı
0
Grafik: Fen ve teknoloji kitap setlerinde FFTÇ konularını ele alan sayfa miktarı
Tablo ve Grafik incelendiğinde 4. ve 8. sınıf için öğrenci ders kitabında FTTÇ konularının,
öğrenci çalışma ve öğretmen kılavuz kitaplarına göre daha çok ele alındığı görülmektedir. 5. sınıfta
öğrenci çalışma kitabında FFTÇ konularının, o sınıftaki diğer kitaplara göre daha çok ele alındığı
görülmektedir. 6. ve 7. sınıfta öğretmen kılavuz kitabında, o sınıflara ait diğer kitaplara göre FFTÇ
konularına daha çok yer verilmiştir. Bölümler bazında incelendiğinde ise FFTÇ konularının herhangi bir
513
International Conference on New Trends in Education and Their Implications
11-13 November, 2010 Antalya-Turkey
ISBN: 978 605 364 104 9
alanda yoğunlaşmadığı, fizik, kimya, biyoloji alanları ile diğer alanlarda çeşitli oranlarda bu konulara
yer verildiği görülmüştür.
Kitap setlerinde fen, teknoloji, toplum ve çevre konularının veriliş şekli incelendiğinde şu
tekniklerin kullanıldığı görülmüştür: Konuya ilişkin örnek verme, öğrencilere araştırma ödevi verme,
eleştirel düşünme metinleri, tartışma yaptırma, tarihsel alıntı yapma, sunum yaptırma, yaratıcı
düşünme metinleri, bilim adamlarından örnekler verme, etkinlik yaptırma, ziyaret yaptırma, fotoğraf
sergisi yaptırma, poster ve afiş hazırlatma.
Ayrıca 6-8. sınıf öğrenci ders kitaplarında her ünitenin sonunda “Hayatımızın Neresinde?” isimli
bir bölüm bulunmaktadır. Bu bölümde öğrencilerin fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki ilişkileri
anlamalarını, bunların birbirlerini nasıl etkilediğini ve insanların hayat şartlarını iyileştirmek için nasıl
kullanıldığını kavramalarını sağlamak amacıyla yapılabilecek çalışmalar yer almaktadır. Bunun için ünite
iler ilgili bir metin ve konuya ilişkin eleştirel düşünmeyi destekleyici nitelikte sorular yer almaktadır.
Öğretmen kılavuz kitabında da bu bölümün nasıl ele alınacağı konusunda öğretmenlere açıklamalar
yapılmıştır.
Fen ve teknoloji öğretim programlarında yer alan kazanımlardan FTTÇ ile ilişkili kazanımlar
karşılaştırıldığında en çok 4. sınıfta en az 6. sınıfta FFTÇ ile ilişkili kazanımların yer aldığı görülmektedir.
Bu kazanımların toplam kazanım sayısına oranları yaklaşık %10-30 arasında değişmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Günümüzdeki hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler yaşamımızın her alanını etkilemektedir.
Gelecekte önemli kararları verecek olan öğrencilerimizin bu gelişmelere duyarlı olmaları ve bilinçli
vatandaşlar olarak yetişebilmeleri gerekmektedir. Bunun için de öğrencilerden bilginin pasif alıcısı değil
bilgiyi kullanan ve üreten bireyler olmaları beklenmektedir. Öğrenciler bilimsel, eleştirel ve yaratıcı
düşünme, problem çözme ve teknolojiyi kullanma gibi becerilerini kullanarak karşılaştıkları sorunlar için
doğru ve etik kararlar verebileceklerdir. Dolayısıyla fen, teknoloji, toplum ve çevre konularının
öğrencilere küçük yaşlardan itibaren verilmesi gerekmektedir. Bu nedenle fen öğretiminin asıl amacı da
kendisini bilimsel sunumların ötesine taşıyarak insanlığın problemlerini çözmenin bir metodu olarak fen
ve teknolojinin rolünü tanıtmak olmalıdır.
Bilimsel keşifler ve teknolojik yeniliklerin toplum üzerindeki etkileri, fenin doğası, teknolojik
yenilikler, sosyal sorunlar ve çevresel konular (FTTÇ) arasındaki ilişkileri vurgulayan ve araştıran yeni
bir yaklaşımın fen derslerinde ele alınmasını zorunlu kılmıştır. Fen eğitiminde FTT yaklaşımının ele
alınmasının sebeplerinden biri “fen ve teknolojiye ilişkin sorunlar üzerinde ortaklaşa karar vermedeki
sosyal sorumluluğu” öğrencilerin kazanmalarını sağlamaktır.
Bu nedenle bu çalışmada eğitim sisteminde önemli bir yere sahip olan kitap setleri (öğrenci
ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitabı) FTTÇ konuları bakımından incelenmiştir.
Araştırmanın sonunda incelenen kitap setlerinin bir parçası olan ders kitaplarında FTTÇ için ayrılmış
özel bir bölümün bulunduğu, bu bölümlerin alana (fizik, kimya veya biyoloji alanına) özgü çeşitli
problemleri ve bu problemlere ilişkin orijinal soruları içerdiği görülmüştür. Ancak konuların kitaplarda
ele alınma oranları incelendiğinde %50 oranının üstüne çok fazla çıkılmadığı görülmektedir. Bu nedenle
kitap yazım çalışmaları ve öğretim programlarının güncellenmesi sırasında bu sonucun dikkate alınması
gerekir. Bundan sonra yapılacak çalışmalarda fen, teknoloji, toplum ve çevre konularının öğretilmesi
sırasında kullanılabilecek yöntem ve tekniklere ilişkin çalışmaların yapılması öğrencilerin toplumsal
konulara karşı daha duyarlı ve bilinçli yetişmelerini sağlayacaktır.
KAYNAKÇA
Aikenhead, G. S. (1988). An Analysis of Four Ways of Assessing Student Beliefs About STS Topics.
Journal of Research in Science Teaching, 25 (8), 607-629.
Brinckerhoff, R. F. (1985). A New Technique for Teaching Societal Issues. Journal of College Science
Teaching, 14, 475-479.
514
International Conference on New Trends in Education and Their Implications
11-13 November, 2010 Antalya-Turkey
ISBN: 978 605 364 104 9
Finson, K. D. & Enochs, L. G. (1987). Student Attitudes Toward Science-Technology-Society Resulting
from Visitation to a Science-Technology Museum. Journal of Research in Science Teaching, 24 (7),
593-609.
McFadden, C. P. (1991). Towards An STS School Curriculum. Science Education, 75 (4), 457-469.
MEB (Millî Eğitim Bakanlığı). (2005). İlköğretim fen ve teknoloji dersi öğretim programı ve kılavuzu (6-
7-8. Sınıflar).
Ramsey, J. M., Hungerford, H. R. & Volk, T. L. (1990). Analyzing the Issues of STS. Science Teacher,
57 (3), 60-63.
Solbes, J. & Vilches, A. (1997). STS Interactions and The Teaching of Physics and Chemistry. Science
Education, 81, 377-386.
Winther, A. A. & Volk, T. L. (1994). Comparing Achievement of Inner-City High School Students in
Traditional Versus STS-Based Chemistry Courses. Journal of Chemical Education, 71 (6), 501-505.
Wraga, G. W. & Hlebowitsh, P. S. (1991). STS Education and The Curriculum Field. School Science
and Mathematics, 91 (2), 54-59.
Tsai, C-C. (2001). A Science teacher’s reflections and knowledge growth about STS instruction after
actual implementation. Science Education. 86 (1). 23-41.