YEŞİVALARIN YAHUDİ DİN EĞİTİMİNDEKİ ROLÜ* Özet İnsan

YEŞİVALARIN YAHUDİ DİN EĞİTİMİNDEKİ ROLÜ
Yrd. Doç. Dr. Hatice Doğan
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi
Özet
İnsan hayatına yön vermesi ve mensubu olduğu dinin bütün boyutları –inanç, ibadet,
ahlak, hukuk vs- ile insana kazandırılması açısından dini eğitim ve öğretim yapan
kurumların hayati önem taşıdığı açıktır. Bu fıtri ihtiyaca cevap verirken dini eğitim öğretim
kurumları, dinin temel kaynaklarını referans alarak mahiyetine uygun bir şekilde dini
öğretmek bireyin ve toplumun ihtiyaçlarını dikkate alarak bu süreci yönetmek
durumundadır. Zaman içinde bu kurumların da toplumsal gelişimlere paralel olarak bazı
değişimlere maruz kaldığı ve işlevlerinde yenilenmeye gidildiği görülmektedir.
Bu makalede Yahudiliğin dini miras ve geleneklerini inananlarına aktarma ve inananinandığı ile yaşayan bir toplum oluşturma gayesiyle hizmet veren “Yeşiva“ ların Yahudi dini
eğitim-öğretimi açısından önemini konu edindik. Yeşivaların özellikle modern dönemde
yaşanan sosyal gelişmeler karşısında din eğitimini bir nevi bariyer olarak algılaması ve son
yüzyıllarda yaşanan değişim ve gelişmelere uygun bir program geliştirme çabası ile geldiği
noktaya yer verdik.
Konu, Yeşivaların Yahudilik açısından önemini belirtmek kadar, bir dini eğitim-öğretim
kurumu olarak yaşadığı süreci gözden geçirmek yönüyle de önem arz etmektedir. Neticede
dini eğitim-öğretim süreci dini ve ahlaki bakımdan iyi yetişmiş, dinin temel hedeflerini
benimsemiş, kendi yaşadığı toplum ve “diğerleri“ ile ilişkilerini bu gayeler doğrultusunda
hayata geçiren “sağlıklı“ nesiller yetişmesinde birincil bir rol üstlenmektedir.
THE ROLE OF THE YESHIVAS IN JEWISH RELIGIOUS EDUCATION
Abstract
It is clear that institutes of religious learning are of vital importance in so far as they give
man’s life a direction and allow him to learn his religion with all its dimensions, doctrinal,
ritual, moral, and legal. In responding to this innate need, the institutes of religious
education ought to teach religion on the basis of and in keeping with the primary sources of
that religion involved, conducting this process by taking into account the individual and
social needs. One can observe that in parallel to social changes, these institutes have
undergone some changes and renewal in function.
This paper is intended to investigate the importance, with regard to the teaching of
Judaism, of the Yeshivas who effort to transmit the Jewish heritage and traditions to their
followers and edify a society of faith and practice. The focus will be put on the fact that the
Yeshivas take religion as a shelter particularly in face of the social developments taking
place in the modern age as well as on the point they arrived at in effort of developing a
program relevant to the changes and developments occurred in the recent centuries.

Bu makale geniş ölçüde 17-18 Mayıs 2013 tarihlerinde Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi tarafından
düzenlenen “Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış” Sempozyumunda sunulan tebliğe dayanmaktadır
ve özeti sempozyum kitapçığında yayınlanmıştır.
15
This subject is highly important, not only because it shows the importance of the
Yeshivas for the Jews but also displays the process the Yeshiva schools have passed through
as an institute of religious learning. In the final analysis, the process of religious education
plays a leading role in bringing up “healthy” generations, who are well-trained religiously
and morally, espousing the essential goals of religion and building his relations with his own
society as well as the others in line with these goals.
Yeşivanın Tanımı ve İşlevi:
Ortodoks Yahudilikte Talmud ve Tora öğreniminin yapıldığı merkezlere Yeşiva adı
verilmektedir. Kelime, İbranice “oturmak” anlamına gelen “laşevet” masdarından türemiştir.
Çoğulu “Yeşivot” tur. Bu kavramın ilk kullanımı ile ilgili doğrudan bir bilgi bulunmamakla
birlikte M.1. Yüzyılda kullanıma girdiği tahmin edilmektedir.1
II. Mabed döneminde (M.Ö. 6. yy –M.S. 70) Büyük Sanhedrin, din öğreniminin en önemli
merkezi olarak kabul edilmiştir. Öğrencilerin Yahudi Hukuku alanında donanımlı ve
deneyimli yetişmeleri için, görülen bir dava esnasında 71 Sanhedrin üyesi öğrencilerin
önünde oturarak yazılı ve sözlü kanunları incelerlerdi. Bundan dolayı daha sonra bu
merkezlere Yeşiva (Aramca Metivta) adı verildi. Mabed’in yıkılmasından sonra dini hayat,
Kudüs dışında yaşayan büyük hahamların etrafında merkezileşti. Bu dönemde büyük önem
taşıyan Yeşiva, Johannan ben Zakai tarafından kurulan akademi olmuştur.
Tarih boyunca Talmud Öğrenimi yapılan çeşitli kurumlar Yeşiva olarak adlandırılmıştır;
1.
İsrail topraklarında ve Babil’de Amoraim (Mişna alimleri) tarafından Mişna
çalışmalarının yapıldığı ve Kudüs ve Babil Talmudu’nun oluşturulduğu akademiler,
2.
Gaonlar2 dönemde dünya Yahudilerinin dini otorite merkezi olan Sura ve Pombedita
akademileri,
3.
Gaonlar döneminden sonra Talmud araştırmaları için geliştirilmiş olan bölgesel
akademiler.3
İslam Ülkelerinde, Batıda ve Orta Avrupa’da 15. Yüzyılda Yeşivalar
Babil ve İsrail toprakları dışında ilk Yeşivalar Gaonlar döneminde tesis edilmiştir.
Sekizinci yüzyılda Kuzey Afrika ve İspanya’da; onuncu yüzyılda Magreb ve Fez’de;
Mısır’da Fustat’ta reis bei-rabbanan (alimlerin reisi) ya da roş ha-seder (düzenin başı)
unvanlarını taşıyan Rabbiler tarafından Yeşivalara başkanlık yapılmıştır. Mısır’da Gaonluğu
yeniden canlandırmak için on ikinci yüzyılda bir girişim yapılarak Fustat’ta Yeşiva
başkanlarına Gaon unvanı verilmiştir. Fustat’ta halka vaazlar veren ve Yahudi cemaatine
başkanlık yapan Maimonides’in de bir Yeşivaya başkanlık yapmış olabileceği
düşünülmektedir. 16. Yüzyılda Mısır’da hala David b. Solomon ibn Abi Zimra, Bezalel
Aşkenazi gibi alimlerce yönetilen önemli Yeşivalar bulunmaktaydı. Haçlı Seferleri sonrası
1
“Yeshiva”, Encyclopedia of Judaism, Sara E. Karesh, & Mitchell M. Hurvitz,, New York 2006, s.561-562.
Gaonlar Dönemi: İsmini “Gaon” dan almaktadır. Yeşivaların başkanlarına bu unvan verilmiştir. Miladi 3.-13.
yüzyıllar arasında var olan bir sistemdir. Gaonlar hem Yeşivalarda en önemli pozisyonun sahipleri, hem
manevi liderler ve hem de hukuki konularda başvuru makamıdırlar.
3
“Yeshivot”, Encyclopedia Judaica, Michael Berenbaum&Fred Skolnik, Vol. 21. USA 2007, s317-321.
2
16
İsrail topraklarındaki Yeşivalar Şam’a taşınmış ve on ikinci yüzyıl sonuna kadar burada
kalmıştır. Önemli bir Talmud eğitim merkezi de Halep’te bulunmakta idi. Doğu
ülkelerindeki en büyük Yeşiva, Gaonların sonuncuları tarafından yönetilmiş olan,
Gabha’daki (Bangladeş) idi ki burada aynı zamanda dokuz küçük Yeşiva da bulunmakta idi.
İspanya’da sekizinci yüzyıl ortalarında Lucena ve Barselona’da Yeşivalar bulunduğuna
dair rivayetler olsa da varlıklarına dair kesin kanıtlar ancak onuncu yüzyıl ve sonrasına
dayanır. Onuncu yüzyılda Moses b. Hanokh Kordova’da büyük bir Yeşiva kurmuştur.
Granada’daki Yeşiva Samuel ha-Nagid tarafından yönetilmiştir. Lucena Yeşivası İspanya
dışından gelen öğrenciler için bir cazibe merkezi olmuş ve iki yüz elli yıl kadar varlığını
korumuştur. Öğrencileri arasında Judah Halevi; son dönem başkanları arasında İsak Alfasi
ve İbn Migaş gibi önemli isimler bulunmaktadır. Muvahhidlerin işgali güney İspanya’da
Yeşivaların yıkımına neden olmuş; Aragon ve Kastilya’da büyük Yeşivalar kurularak
yıkılan Yeşivalar yeniden ikame edilmiştir.
Yirminci Yüzyılda Yeşivalar
Yirminci yüzyılın başlarından itibaren Ortodoks Yahudilik için açık hale gelen bir şey
vardır; sadece düzenli ve organizeli bir din eğitimi, zamanın yeni sosyal hareketlerine ve
populer kültürel eğilimlerin yayılmasına karşılık koruyucu bir bariyer olarak hizmet
verebilirdi. Tora’nın gerek bireysel ve gerekse toplumsal hayatta etkisi azaldığında önceleri
yalnızca entelektüel dindar elit kesim için söz konusu olan Yeşiva eğitim ve öğretimi,
bütünüyle Ortodoks Yahudi gençlerinin (erkeklerin) hayatında kabul gören ve yaygın bir
özellik haline gelmiştir. Avrupa’da ve Amerika’da Yahudilerin ekonomik statülerinin
gelişmesi ile, iletişim araçlarının çoğalması ve gelişmesi ile rabbi ve öğrenciler için
kurumsal bir geçim kaynağı fonu oluşturulmuş, böylece Yeşivaların ve öğrencilerin
sayısında önemli bir artış meydana gelmiştir. Ekonomik statülerindeki gelişme ile ve
önemlerinin anlaşılması sonucunda Yeşivalar, büyük ölçüde toplum ve toplumun
kurumlarına olan bağımlılıktan kurtulmuş oldu. Yeşiva Başkanlarının önem ve etkisi artmış,
öğrenciler çok farklı yerlerdeki cemaatler arasına dağılarak Ortodoks topluluğun liderleri
haline gelmişler ve onların yaptığı etki cemaatin bağlı olduğu rabbilerinin etkisinden daha
fazla hissedilmiştir. Örneğin Hasidik Polonya’da yirminci yüzyıl başlarında Yeşivaların
sayısında ciddi bir artış gözlenmiştir. Bu dönemde – özellikle iki dünya savaşı arasındaLitvanya Yeşivaları, Tora Yahudiliğinde üstün bir pozisyon elde etmiştir.
Yirminci yüzyılda Yeşivaların büyük ölçüde artması ve sosyal statülerinin yükselmesi,
Yahudi dünyasında Yeşivaların yapısal ve içerik olarak değişikliklerini de beraberinde
getirmiştir. Ve bu değişimler tüm konseptin değişimine önayak olacaktır. Diğer yandan
Yeşivaların ve buradaki öğrenci sayılarının artması onun canlılığında bir zayıflamayı
beraberinde getirmiştir şöyle ki; Yeşiva öncesi hazırlık okullarının standart ortalama
seviyesi düşmüş ve buna bağlı olarak Yeşiva’nın kendi bünyesinde yapılan çalışmaların
standardı da gerilemiştir.
Bir yandan Ortodoks Yahudilikteki spirituel hareketler –Hasidim ve Musar’ın farklı
trendleri gibi- diğer yandan modern hayatın baskısı altında manevi değerlerin kazanımı ve
korunması ihtiyacının hissedilmesi ile Yeşivalarda temel eğitimin güçlendirilmesi
sağlanmıştır. Büyük Yeşivalar giderek Yahudilikte eğitimin karakteristik yeri olarak
algılanmıştır. Bu sürecin göze çarpan sonuçlarından bir tanesi de “Minor Yeşivalar”ın
kurulması olmuştur. Bu küçük Yeşivalar, öğrencilerine standart Yeşivaların derslerine
17
uygun bir düzeyde eğitim vermek üzere tasarlanmıştır. Bu Yeşivalar, ilk ve yüksek öğrenim
arasında bir orta seviye teşkil etmiştir. Öğrencilerin yaş ortalaması on üç-on sekiz
arasındadır. Büyük Yeşivalarda olduğu gibi çalışma prensipte kendi kendine ders (self
study) şeklindedir fakat rabbilerin sürekli gözetimi altında bu çalışmalar sürdürülmüştür.
Holokost, Doğu ve Orta Avrupa Yeşivalarının sonunu getirmiştir ancak Batı Avrupa’da
Yeşiva olmayan ya da olup da varlığını devam ettiremeyen yerlerde büyük Yeşivalar
kurulmuştur. Yirminci yüzyıl ortalarında İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri çok sayıda ve
önemli Yeşivalara merkez olmuştur. Fakat aynı zamanda Batı’da İngiltere, Fransa,
Avusturya gibi farklı ülkelerde de Yeşivalar kurulmuştur. Chabad4 hareketi bu anlamda
Fransa, Avusturya ve Kuzey Afrika’da özellikle aktif bir rol oynamıştır.
İsrail Topraklarında Yeşivalar
İsrail, Talmudik zamanlardan bu yana en çok sayıda Yeşiva ve öğrenci sayısıyla
Yeşivaların en önemli merkezi olmuştur. İsrail’de aynı zamanda çok çeşitli Yeşiva tipleri
bulunur ve her birinin kendine has özellikleri vardır. Öncelikle İsrail’de eğitim eğitimöğretimi 3 sınıfta toplamak mümkündür:
1Seküler Eğitim
2Ulusal Dini Eğitim
3Haredim
Bunlardan ilk ikisi (seküler ve ulusal) resmi devlet okullarıdır. Üçüncüsü (Haredim) ise
bağımsız olarak nitelendirilen dini gruplara ait eğitim kurumlarıdır. Seküler eğitim veren
okullarda aynı zamanda “dini unsurlar” da öğretilmekle beraber ağırlık din dışı ilimlerdedir.
Ulusal Dini okullarda yoğun bir din eğitimi verilmektedir. Burada öğrenim görenler şeriatı
öğrenir ve de uygularlar. Öğretmenlerin dindar olma zorunluluğu vardır. Bağımsız sistemde
ise: Bir çok dini grubun her birinin kendine ait cemaat organizasyonu, sinagog ve Yeşivaları
bulunmaktadır. Bu Yeşivalara kimin başkanlık edeceğine önceleri cemaat karar verirken
günümüzde hükümet kararıyla başkanları belirlenmektedir. Bu Yeşivalarda lise dengi
seviyesinde sadece Tora ve Talmud öğrenimi yapıldığı ve bunun dışında herhangi bir derse
yer verilmediği için ordu bunları bünyesinde istememekte ve herhangi bir işte de
çalışmamaktadırlar. Bundan dolayı Yeşivaya devam etmektedirler. Bağlı bulundukları yurt
dışı cemaatleri de onları finanse etmektedir. Cemaatler bu anlamda çok iyi organize olmuş
durumdadırlar. Bir de hükümetin her bir çocuk için yaptığı ciddi para yardımları göz önünde
bulundurulduğunda dindar ailelerin olabildiğince çok cocuk sahibi olduklarına şaşırmamak
gerekir. (Chabad cemaatinde dikkat çeken bir nokta kadınların oldukça aktif olmasıdır;
genellikle iş hayatında onlar var. Belki de paradoksal bir durum olarak Yeşivalara kabul
edilmeyen kadınlar gücü elinde bulunduran sınıf haline gelmiş durumundadırlar.5
Yeşivaların Sınıflandırılmasını yapacak olursak:
4
Ortodoks Yahudilikte ortaya çıkmış olan Hasidi bir hareket olarak on sekizinci yüzyıl sonlarında Rabbi Shneur
Zalman of Liadi tarafından kurulmuştur. Dünya çapında Yahudi cemaatlerine sosyal yardımlaşma ve Yahudi
dini eğitimini yaygınlaştırmak amacıyla sinagoglar, okullar ve merkezler aracılığıyla faaliyetlerini
sürdürmektedir. Bugün dünyanın en geniş çaplı Yahudi organizasyonu haline gelmiştir; iki yüz bini aşkın üyesi
ve yetmiş ülkede binlerce kuruluşu bulunmaktadır. Chabad cemaatinde dikkat çeken bir nokta kadınların
oldukça aktif olması; genellikle iş hayatında onlar var. Belki de paradoksal bir durum olarak Yeşivalara kabul
edilmeyen kadınlar gücü elinde bulunduran sınıf haline gelmiş durumundadırlar.
5
Pardo, Eldad, Dr., İbrani Üniversitesi Öğretim Üyesi; Elkayam, Shelley, Dr., 14 Mayıs 2013 tarihli röportaj.
18
1)
Eski Yerleşimlerin Yeşivaları: Ülkenin en eski Yeşivalarıdır. Bu Yeşivaların yapısı
bazı farklılıklar göstermekle birlikte Kolel ve Halukkah sistemi ile bağlantılıdır.
Öğrencilerin çoğu olgun yaşlardadır, çoğu evlidir ve bazıları hayat boyu bu dersleri
sürdürmektedir. Bu tür Yeşivaların çoğunda eğitim sistemi tanımı yapılmamıştır. Bu türün
daha büyük Yeşivalarında yüzlerce öğrenci öğrenim görmektedir; Kudüsteki Etz Hayim,
Hayey Olam Yeşivalarını bu gruba dahil edebiliriz. Sıradan büyük Yeşivalara benzer
karakterdedir. Bu türün Kabala çalışan bir dizi Yeşiva ile bağlantısı olabilmektedir.
2)
Sefarad Yeşivaları: Sefarad Yeşivalarının en büyük ve en eski olanı Kudüs’te
bulunan Porat Yosef’tir. Hala eski Sefarad öğretim metodunu devam ettirmektedir.
Dünyanın her yerinde Doğu kökenli topluluklar için dini hazırlık eğitimi konusunda çaba
sarfetmektedir. Maayan Hınuh: Sefaradların eğitim ve dini ihtiyaçlarını karşılamak üzere
kurulan önemli bir merkezdir.
3)
Doğu Avrupa’dan İsrail’e taşınmış olan merkezi Yeşivalar (Hebron’da Slobadka
Yeşivası gibi), ya da başkanları tarafından aynı kompozisyonla yeniden tesis edilen ve
isimlendirilen Yeşivalardır. Merkezi Polonya’da olan büyük Hasidi Yeşivaların transferi bu
grup içinde yer almaktadır.
4)
Yeshivot Hesder: İsrail savunma kuvvetleri bünyesinde daha çok dini siyonizmin
öğretileri doğrultusunda Tevrat eğitimi ve askerlik eğitiminin birlikte verildiği Yeşivalardır.
Anti-Siyonist dindar Yahudiler inançları gereği Mesih gelmeden İsrail Devleti’nin
kurulmasına ilk başta karşı çıkmış fakat daha sonra Savunma Bakanlığı ile Yeşiva
yöneticileri ve cemaat liderlerinin görüşmesi üzerine devletin kurulmasına karşı çıkmamaları
karşılığında devlete hizmet etmekten, vergi vermekten ve askere gitmekten muaf
tutulmuşlardır.6 1990 lı yıllarda bu programın üç binin üzerinde öğrencisi bulunmakta idi ve
aynı yıl öğrencilerinin üstün ders başarısı ve İsrail Savunma görevindeki gayretlerinin
sonucu olarak ödüllendirilmişlerdir. İsrail’in Yeşivaları desteklemesi konusu güncelliğini
koruyan bir problemdir. Son zamanlarda İsrail, öğrenci sayısı yirmi beş ten az olan
Yeşivaları desteklememe kararı almıştır. Bunun üzerine bazı Yeşivalar bir çatı altında
birleşme kararı almışlardır.
5)
Kolel: Yeşivalarda öğrenim gören gençlerin evlendikten sonra da öğrenime daha
yüksek seviyede devam ettikleri Yeşivalardır. Bu tür Yeşivalar daha büyük Yeşivalara
bağlıdır ve Yeşivada öğrenim seviyesinin yükselmesindeki en önemli faktörlerden birisidir.
Bu Kolellerde (eski Yişuvların aksine) öğretmenler 5-10 yıl sonra Rabbi olarak, dayyan
(şer’i hukuk üstadı) olarak ve ya Yeşivalarda üstad olarak görevlerinde
yükselebilmektedirler. Bazıları Rabbinik çalışmaların el yazmalarını yayına hazırlama
konusunda görev yapmıştır. Kudüs’te Markaz ha-Rav ve Kol Tora gibi bazı Yeşivalar,
eğitim-öğretimi İbranice olarak yapsalar da çoğunlukla dersler Yidişçe verilmeye devam
etmiştir.
Önemli bir değişiklik de seküler çalışmaların klasik Yeşivaların çatısı altında din eğitimöğretimi ile paralel doğrultuda birleştirilmesi girişimidir. Bu fikir ilk olarak Alman
Yahudileri arasında ortaya çıkmıştır.
6
İsrail Siyasetini Anlama Klavuzu, SETA Rapor, Ankara 2012, s.156
19
Yeşiva öğrencileri ve tercih sebeplerine geçmeden önce öğrenim metodları hakkında
bilgi vermemiz yerinde olacaktır: Havruta Tarzı adı verilen bir öğrenme metodu
uygulanmakta olup genellikle iki kişiden oluşan öğrenci grupları –nadiren üç
olabilmektedir- günlük ya da haftalık olarak belirlenen ve kendilerine verilen konuyu
aralarında tartışarak çözüme kavuşturmaya çalışmaktadırlar. Tartışmalar hocaların gözetimi
altında yapılmaktadır. Grup bireyleri partnerlerini değiştirerek tartışmalarını sürdürmekte ve
böylelikle birbirlerinin görüşlerini değerlendirme fırsatı bulabilmektedir. Haftanın bir veya
iki günü Yeşivaya davet eilen bir büyük Rabbi tarafından tartışılan konu hakkında genel bir
değerlendirme yapılarak konuya nokta konulmaktadır. Böylelikle dini meselelerin kaynaklar
baz alınarak, güncel boyutlarıyla da tartışılarak çözüme kavuşturulması için bir çeşit beyin
fırtınası yapılması söz konusudur.7
Yeşiva Öğrencileri Kimlerdir ve Neden Yeşivayı Tercih Ediyorlar?
Bu sorulara cevap aramak üzere beş yüze yakın Yeşiva mezunu ile yapılan görüşme ve
anket sonucunda ortaya çıkan tabloyu şöyle özetleyebiliriz8:
- Büyük çoğunluk Ortodoks bir aileden gelmektedir ve yüzde seksenden fazlası hem
ilkokul hem liseyi Yeşivalarda tamamlamıştır.
- Yarıdan fazlasının babaları da Yeşivalarda öğrenim görmüştür.
- Amerika doğumlu olanlar II. Dünya savaşı sonrası Avrupadan göç etmiş, orta ve
düşük gelirli ailelerden gelmektedir.
- Yüksek düzeyde Yeşivalara giden bir çok öğrenci tutucu ailelerden gelmektedir. Bet
David Yeşivasında öğrencilerden 4/3 ten fazlası, Şabat ve Koşer kurallarının katı bir
şekilde uygulandığı evlerde yetiştiklerini belirtmişlerdir.
- Son yıllarda Yeşiva geçmişi bulunmayan gençlerin de özel Yeşivalara olan
ilgisindeki artış konusunda çalışmalar mevcuttur. Bunlar başlangıç seviyesinde özel eğitim
kurumlarıdır.
- 10 yıl kadar önce Yahudilik hakkında az bilgisi olan ya da hiçbir bilgisi olmayan bir
grup öğrenci geleneksel yeşivalarda temel bilgiler verilen özel sınıflara kabul edildi.
Bazıları güçlükle derslere uyum sağlarken bir çoğu başarısız oldu. İşte bu nedenle
Ortodoksluğa ilginin artışı ve özel olarak bu bireylerin ihtiyaçlarının karşılanması için
okullar açıldı.
- Yeşiva gencinin nispeten münzevi hayatına bakarak onun hakkında Yeşivaya “ışığı
gördüğü” için geldiğini ve manevi tatmin için geldiğini kolaylıkla düşünürsünüz. Şüphesiz
en azından birkaçı kesinlikle bu nedenle gelmiştir ve çoğu birey bu tür bir huzuru bu
duvarlar arasında bulmuştur.
- Ortodokslukla önceden bağlantısı olmayan Yeşiva öğrencileri -Baal Teshuva
Yeşivaları gibi- kolej öğrencileri ya da daha yaşlı kişiler olup bu ihtiyacı kendilerinde
hissedenlerden oluşur.
7
Swissa, Albert , Yazar, Yeshivot Hesder mezunu, 15 Mayıs 2013 tarihinde yapılan röportaj.
Helmreich, William B., The World Of The Yeshiva, An Intimate Portrait of Orthodox Jewry Augmented
Edition, USA 2000, 126-135
8
20
- Geleneksel Yeşivalarda gençlerin Yeşivaya girişi, ailesinde veya alt seviyedeki
okullarda başlayan uzun bir eğitim sürecinin sonunda gerçekleşiyor. Manevi uyanış
genellikle lise yıllarında ortaya çıkıyor.
- Akrabaların tecrübeleri de etkin rol oynuyor. Genellikle büyük erkek kardeş bir
Yeşiva ya gidip pozitif deneyim yaşayınca diğer kardeşler ve ya yakınlar da aynı yerde
öğrenim görüyor.
- Arkadaşların etkisi oluyor. Örn: birçok arkadaşım Mirrer i seçtiği için ben de oraya
gittim diyor.
Bet David Yeşiva Alumni anketinden çıkan sonuç: Yeşiva yüksek öğrenimine karar
vermende en çok kimin etkisi oldu sorusuna: aile: yüzde 56; Öğretmenler: yüzde 18;
Kendim: yüzde 17; Arkadaşlarım: yüzde 9; Akrabalarım: yüzde 6.
II. dünya savaşından sonra aileleri göç edenlerin çoğu, babalarının Yeşivaya
gidemediğini ve kendisini mutlaka gitmesi konusunda yönlendirdiğini dile getirmiştir.
Amerika’daki Yeşiva Üniversitesini ziyaret eden Katolik bir başpiskoposun etkileyici
izlenimlerini aktararak incelememi sonlandırmak istiyorum9. Başpiskopos, Yahudi
alimlerle bir grup Katolik rahip arasındaki diyaloga katılmak üzere Yeşivaya gittiğini
söylüyor ve şöyle devam ediyor:
1- “İlk olarak beni etkileyen şey öğrencilerin Tora’ya olan tutkusu. Onlar sadece
çalışmıyorlar adeta tabiri caizse yalayıp yutuyorlar. Belki de şöyle söylemek daha doğru
olur: Allahın kelamı onları yalayıp yutuyor. Bir erkek ve kadın aşık olduğunda onların
sadece arasında değil etraflarında da hissedilen bir tür elektrik vardır. Allah ile yapılacak
her türlü doğru buluşma aynı şekildedir. Kutsal Metinler bir aşk macerasıdır. O, Allah’ın
insanoğluna aşkının hikayesidir. Kalbimizi bütünüyle Tanrı’nın sözünün zenginliği içinde
yine onu aramaya verebildiğimiz zaman biz de aynı türden bir elektriği keşif ve tecrübe
etmeye başlarız. İşte Yeşiva öğrencilerinde bunu gördüm.
2- Kutsal Metinlerin yeni bir hayat yaratma gücü olduğunu fark ettim. Allah’ın Kelamı
Allah ile insan arasında yaşayan bir diyalogdur. Öğrencilerin arasında diyaloğu geliştirmek
için İlahi diyaloğun kendisi bizzat ayna görevi yapmaktadır. Onlar yabancılar olarak
başlıyorlar okula ancak Metinler üzerindeki derin incelemeleri ve keşfettiklerini birbirleri
ile paylaşmaları aralarında arkadaşlık ve ondan da öte bir şey; Allah ile dostluk meydana
getirmektedir.
3- Bu Yahudi öğrencilerin yaşamında Tanrı’nın ahdine ve Kelamına sağlam bir
devamlılık gördüm. Yüzyıllarca yaşanan kıyımlara, sürülmelere, göçlere rağmen Allah ile
yaptıkları anlaşmanın canlılığı ve sürekliliğini koruyarak var olmayı sürdürüyorlar. Tanrı
Kelamı, onların varlıklarının temelidir. Ve onların birbirleriyle bağının, geçmiş ve
geleceklerinin birleştirici temeli ve kimliklerinin temel prensibidir. Ne kadar Allah’a bağlı
(inançlı) olurlarsa o kadar kesin olarak varlıkları devam eder”. Piskopos Yeşivada
gördüklerinin Hıristiyan inananlarına da özellikle din adamlarına da uygulanması
gerektiğini belirtiyor. Kardeşliğin ve arkadaşlığın kaynağının Allah’ın yaşayan Kelamı
olduğuna vurgu yapıyor.
9
Chaput, Charles J., “Yeshiva Lessons”, First Things, Issue Archive, Aug/Sept 2012
21
Bir dini eğitim öğretim kurumu olarak Yeşivaların varlıklarını ve önemini korumasında
şüphesiz Yeşivaların liderliğe önem vermesi ve Yeşiva başkanlarının bu görevi ciddiyetle
sürdürmeleri; dünyanın dört bir yanına dağılmış olan Yahudi cemaatlerinin değişen mekan
ve zamanın şartları içerisinde kendi dini-manevi kimliklerini koruma eğilimleri büyük
ölçüde etkili olmuştur.
KAYNAKÇA
Albarelli, Gerry, “Yeshiva”, Literary Review, Fall92, Vol. 36, Issue 1
Chaput, Charles J., “Yeshiva Lessons”, First Things, Issue Archive, Aug/Sept 2012
Cohen, Richard A., Rosenzweig's Rabbe Halevi: From the academy to the Yeshiva,
Judaism, Fall 95, Vol. 44, Issue 4
Helmreich,William B., The World Of The Yeshiva, An Intimate Portrait of Orthodox
Jewry Augmented Edition, USA 2000.
İsrail Siyasetini Anlama Klavuzu, SETA Rapor, Ankara 2012
Pardo, Dr. Eldad, İbrani Üniversitesi Ortadoğu Tarihi Öğretim Görevlisi, 16 Mayıs 2013
tarihli röportaj
Saks, Jeffrey, Vision And Practice In Orthodox Yeshiva Education, Journal of Jewish
Education, 66:3, 2006.
Shahak, Israel and Mezvinsky, Norton, Jewish Fundamentalism in Israel, Lodon, 1999
Swissa, Albert, Yazar, Yeshivot Hesder mezunu, 15 Mayıs 2013 tarihinde röportaj
Tannenbaum, Chana, “The Critical Role Of Teachers In Yeshiva High Schools”,
Religious Education: The Official Journal Of The Religious Education Association,
Volume: 106, Issue:5, 2011
“Yeshiva”, Encyclopedia of Judaism, Sara E. Karesh, & Mitchell M. Hurvitz,, New
York 2006.
“Yeshivot”, Encyclopedia Judaica, , Ed. Michael Berenbaum and Fred Skolnik, Vol. 21,
2nd. Ed., USA 2007
22