Bölüm 4 Yazılım - Sistem Yazılımı

BILG101
BİLGİSAYARA GİRİŞ
Bölüm 4
Yazılım - Sistem Yazılımı
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 1
Neler öğreneceğiz?
9
9
9
9
9
9
9
Neden bilgisayarlar yazılım olmadan çalışamazlar?
Sistem yazılımının iki ana kategorisi
İşletim sistemlerinin türleri
İşletim sistemlerinin başlıca görevleri
Kullanıcı arabilimlerinin çeşitleri
Popüler işletim sistemleri
MICROSOFT Windows işletim sisteminin kullanıcı açısından
avantaj ve dezavantajları
9 En yaygın kullanılan yardımcı program türleri
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 2
Sistem Yazılımları (System Software)
9 Sistem yazılımları (system software), uygulama
yazılımları ile bilgisayar donanımı arasında aracılık eden
yani bilgisayar sisteminin pürüzsüz bir şekilde çalışmasını
sağlayan yazılımlardır.
9 Sistem yazılımları iki ana katagoriye ayrılır:
¾ İşletim Sistemi (Operating System)
¾ Hizmet Yazılımları (System utilities)
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 3
İşletim Sistemi (Operating System)
9 Bir işletim sistemi, bilgisayar
kaynaklarının yönetimini ve
kontrolünü sağlayan yani
bilgisayar sisteminin yapacağı
işleri yöneten programlar
bütünüdür.
9 İşletim sistemlerinin
bilgisayarlardaki görevleri:
ƒ Program işletimi
ƒ Hata denetimi
ƒ Giriş/Çıkış denetimi
ƒ Dosya yönetimi
ƒ Muhasebe
ƒ Paylaşım
ƒ Koruma
Slide 4
© 2006 Prentice-Hall, Inc
İşletim Sisteminin Türleri:
9 1- Çok Kullanıcılı İşletim
Sistemleri
9 2- Tek Kullanıcılı İşletim
Sistemleri
• Aynı anda birden fazla
kişinin bir ağ ortamında
kullandığı işletim sistemidir.
• Aynı anda sadece bir kişinin
kullanımına izin veren
işletim sistemidir.
• Linux, Unix, Novel,
Windows NT, Windows
2000 gibi işletim sistemleri
çok kullanıcılıdır.
• DOS, Windows 3.1, Win 95,
Win 98, Win Me, Win XP
Home Edition gibi işletim
sistemleri tek kullanıcılı
işletim sistemleridir.
• Genelde şirketlerde
kullanılır.
• Genel olarak ev
kullanıcılarının kullandığı
işletim sistemidir. Slide 5
© 2006 Prentice-Hall, Inc
İşletim sistemlerinin yerine getirdiği işlevler
9
Önyükleme (Booting): Önyükleme, işletim sisteminin
bilgisayarın ana belleğine yüklenmesi işlemidir.
Otomatik
açılış testleri
yapıldı
BIOS
yüklendi
İşletim
sistemi
yüklendi
Kullanıcılar
belgelendi
Sistem
Konfigürasyonları yapıldı
Hizmet
yazılımları
yüklendi
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 6
İşletim sistemlerinin yerine getirdiği işlevler
9 Kaynak yönetimi: İşletim sistemi, merkezi işlem birimi ve
bellek gibi donanım kaynaklarını programlar tarafından
paylaşımlı olarak kullanımını sağlar.
9 Dosya yönetimi: Kullanıcıya dosyaların ve klasörlerin
kopyalanması, yerinin değiştirilmesi, adının değiştirilmesi,
silinmesi gibi olanaklar sağlar.
9 Görev yönetimi: İşletim sisteminin görev yönetimi
özelliğine bağlı olarak, aynı anda birden fazla programın ayrı
bir pencere içinde görüntülenip çalışmasını ya da aynı anda
birden fazla kullanıcıya hizmet vermesini sağlar.
9 Güvenlik yönetimi: İşletim sistemleri, kullanıcılara
bilgisayara erişim denetleme olanağı sağlayarak aynı
bilgisayarda tanımlı her kullanıcı için ayrı bir çalışma ortamı
sunar, hatta dosya erişimlerini kısıtlayabilir.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 7
İşletim Sistemi Yöntemleri
¾ Çoklu görev (multitasking): İşletim sisteminin birden fazla işlemciyi
destekleyebildiğini belirtir
¾ Çoklu programlama (multiprogramming): İki ya da daha fazla
programın, tek merkezi işlemci bulunan bir bilgisayarda, tek veya çok
kullanıcı tarafından beraber çalıştırılabilmesidir
Arka plan
uygulaması
Ön plan
uygulaması
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 8
İşletim Sistemi Yöntemleri
¾ Çoklu işlemci (multiprocessing), birden fazla
işlemcinin veya bilgisayarın birlikte çalışarak
programları aynı anda yürütmesidir.
Çoklu işlemci destekleyen sistemlerde iki değişik
yaklaşım vardır:
1. Yardımcı işlemcilik (coprocessing): her biri belli bir
göreve odaklı çok sayıda işlemci bulunur
2. Paralel işlemcilik (parallel processing): çok sayıda
işlemci aynı program üzerinde birlikte çalışırlar
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 9
Kullanıcı Arabirimleri (User Interface)
9 Kullanıcı arabirimi bizim gördüğümüz ve birbirini
etkileyen ve kullanıcı ile programların birbiri ile
iletişimini sağlayan işletim sisteminin bir parçasıdır.
9 Kullanıcı arabirimlerinin fonksiyonları:
¾ Uygulama programlarını açılmak
¾ Diskleri ve dosyaları yönetmek
¾ Bilgisayarı kapatma prosedürünü sırası ile izleyerek
bilgisayarı kapatmak
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 10
Kullanıcı arabirimlerinin çeşitleri
1- Grafik Kullanıcı Arabirimi (Graphical User Interface, GUI):
Bilgisayar (yazılım) ile insan (kullanıcı) arasında iletişimi
sağlayan bir arabirimdir.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 11
Kullanıcı arabirimlerinin çeşitleri
2- Menülerle Yürütülen Kullanıcı Arabirimleri (MenuDriven User Interfaces): Anahtar sözcüklerin (keywords) ve
sözdizimlerin (syntax) (komutların doğru girişi)
ezberlenmesini ortadan kaldırmak için kullanılırlar
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 12
Kullanıcı arabirimlerinin çeşitleri
3- Komut Kullanıcı Arabirimi (Command-line User
Interfaces): Anahtar sözcükleri kullanarak gerekli
komutları yazıp işletim sisteminden yapılacak işin ne
olduğunu istemektir
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 13
Popüler İşletim Sistemleri
İşletim sistemleri üç temel gruba ayrılır:
a) Masaüstü ve dizüstü bilgisayarlarda kullanılan
bağımsız (stand-alone) veya masaüstü işletim
sistemleri,
b) Anabilgisayar ve sunucu bilgisayarlarda kullanılan
ağ işletim sistemleri.
c) El bilgisayarları ve PDA'larda (Kişisel Sayısal
Yardımcı, Personal Digital Assistants) kullanılan
gömülü (embedded) işletim sistemleri
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 14
Popüler isletim sistemlerinin yaygın olarak
kullanılan örnekleri:
MS-DOS
MAC OS X
WINDOWS XP
WINDOWS VISTA
Slide 15
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Popüler isletim sistemlerinin yaygın olarak
kullanılan örnekleri:
UNIX
WINDOWS NT
LINUX
WINDOWS CE
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 16
MS-DOS
(Disk İşletim Sistemi, Disk Operating System (DOS))
9 1980’de Intel 8088
mikroişlemcisi için gelişmiştir.
9 Komut kullanıcı arabirimini
kullanır.
9 Tek kullanıcılı ve tek görevli
bir işletim sistemidir.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 17
Microsoft Windows
WINDOWS çeşitlerini görmek için tıklayınız (1985-2006)
Windows
Windows
Windows
Windows
Windows
Windows
3.x2000
Vista
ME
NT
XP
95
98
2.0
(1990-1992)
1.0(1998)
(1995)
(2001)
(1993)
(1987)
(2000)
(2000)
(1985)
(2006)
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 18
Windows İşletim Sistemlerinden bazıları
9 Microsoft Windows NT
¾ 1993’de Microsoft tarafından
piyasaya sürüldü
¾ Sunduğu servisler bunlardır:
• Güvenlik
• Uzaktan Yönetim
• Web Server
• Rehber Servisleri
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 19
Windows İşletim Sistemlerinden bazıları
9 Microsoft Windows XP
¾ 2001’de Microsoft tarafından
piyasaya sürüldü.
¾ XP’den önce kullanılmış olan
tüm windows çeşitlerinin yerini
alır.
¾ Windows XP iki sürüm olarak
piyasada bulunabilir
• Windows XP Professional
• Windows XP Home Edition
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 20
Windows İşletim Sistemlerinden bazıları
9 Microsoft Windows Vista
¾ 2006’da Microsoft tarafından
Windows XP’den 5 yıl sonra
piyasaya sürüldü.
¾ Microsoft'un yeni nesil işletim
sistemidir (OS).
¾ Microsoft, yeni işletim sisteminin
bugüne kadar piyasaya sunulan en
güvenli ve en kaliteli Windows
sürümü olduğu konusunda iddialı.
¾ Seçtiğiniz OS versiyonu ve
donanıma bağlı olarak geliştirilmiş
güvenlik, kolay kullanımlı ve canlı
yeni arayüz gibi yeni ve gelişmiş
özellikler sunar. XP’den önce
kullanılmış olan tüm windows
çeşitlerinin yerini alır.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
¾Windows Vista çeşitli sürümlerde
piyasada bulunabilir:
• Windows Vista Business
•Windows Vista Home Basic
•Windows Vista Home Premium
•Windows Vista Ultimate Slide 21
Windows Vista avantajları nelerdir?
9 Heyecan verici görünüme sahip yeni bir arayüz Windows Vista,
kurulduğu bilgisayarın donanım özelliklerine göre etkin bir şekilde
ölçeklenebilen ilk Windows işletim sistemidir. Bu yeni işletim
sistemi, kullanıcının sahip olduğu donanımın yanı sıra kullandığı
Windows Vista sürümüne bağlı olarak Basic kullanıcı deneyimi
veya Windows AeroTM arayüzü gibi gelişmiş 3B kullanıcı deneyimi
sunar.
9 Artırılmış güven Windows Vista'da bulunan yeni sistem mimarisi
gelişmiş güvenlik özellikleri sunmak için tasarlanmıştır.
• Gelişmiş güvenlik özellikleri en yeni solucan, virüs ve casus yazılım
tehditlerinden korunmanıza yardımcı olur.
• Sistem uyarıları, kullanıcılara gizlilik ve güvenlik seçenekleriyle
ilgili bilgi verir böylece kullanıcılar gizliliklerinin korunduğundan
emin olurlar.
Slide 22
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Windows Vista avantajları nelerdir?
9 Kolay kullanım Windows Vista verimli olmanızı ve düzenlemeleri
kolaylaştırmak için tasarlanmıştır. Film, müzik, fotoğraf gibi verileri
ve diğer önemli dosyaları düzenlemeniz için kolay anlaşılır bir yöntem
sunar böylece onları kaydedebilir, yönetebilir ve ihtiyaç
duyduğunuzda bulabilirsiniz. Kullanımı oldukça kolay olan Windows
Vista’nin yardımcı olduğu konular:
• Dosyaları açmadan içeriğini görürsünüz
• Aradığınız dosya ve uygulamaları hızlı bir şekilde bulursunuz
• Açık pencereler arasında etkin bir şekilde dolaşırsınız
• Sihirbaz ve konuşma pencerelerini güvenle kullanabilirsiniz
9 Geliştirilmiş bağlanabilirlik Windows Vista, kullanıcılara PC ve ağ
sunucusunun yanı sıra cep telefonu ve PDA'larında dahil olduğu diğer
aygıtlar arasında senkronizasyon özelliği sunar. Windows Vista'da
taşınabilir bilgisayarlara yönelik gelişmeler vardır. Windows Vista,
Windows XP'ye kıyasla, gelişmiş güç yönetimi ve kolay kablosuz ağ
bağlantı işlevselliği sunar.
Slide 23
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Windows İşletim Sistemlerinden bazıları
9Microsoft Windows CE(gömülü (embedded) işletim sistemi)
¾ 1996’da Microsoft tarafından piyasaya sürüldü
¾ El bilgisayarları ve PDA'lar için tasarlanmıştır
¾ İşletim sistemlerinin küçültülmüş sürümü olarak
görülebilir
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 24
MICROSOFT Windows İşletim Sisteminin Kullanıcı
Açısından Avantaj ve Dezavantajları
¾ Avantajları:
• Görsel açıdan cazip ve kullanım kolaylığı olan bir çalışma
ortamı sağlaması
• Uzun dosya isimlerine izin vermesi (255 karaktere kadar)
• Program desteklerinin oldukça fazla olması
¾ Dezavantajları:
• Windows´un, çok sayıda kullanıcının devreye girip, yazılımı
geliştirmesine, açıklarını kapatmasına izin vermemesi
• Kilitlenme problemi ve zaman zaman yeniden yükleme
zorunda kalınması.
• Virüsler, bilgisayar korsanları ve Internet üzerinden
gelebilecek çok sayıda hatalı programa karşı güvenlik açıkları
barındıran korumasız bir sistem olması.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 25
Unix
9 Kenneth Thompson tarafından
1971 yılında geliştirildi
Özellikleri:
• Görüntü bellek
• Çok kullanıcılılık
• Zaman paylaşımı
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 26
Linux
9 1991’de Linus Torvalds'ın ve Internet üzerinde meraklı birçok
yazılımcının katkıları ile geliştirilmiştir
9 Linux gelişimi açık bir şekilde yapılmaktadır ve gelişimi evrenseldir.
9 Linux, serbestçe dağıtılabilen, çokgörevli, çok kullanıcılı UNIX
işletim sistemi türevidir.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 27
Linux
Özellikleri:
• Aynı anda birden fazla programı çalıştırabilir
• Çok kullanıcılı bir işletim sistemidir
• Linux, programcılar için dev bir veritabanıdır
• Linux altında Dosemu ile MSDOS uygulamaları, Wine ile
16/32 bitlik Windows uygulamaları çalıştırılabilir.
• Linux belleği diğer sistemlere göre çok daha etkin kullanır
• Ağ ve İnternet teknolojileri konusunda üstün performans
sağlar.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 28
MAC OS
9 Apple firması tarafından
üretilen Macintosh serisi
kişisel bilgisayarlarda
kullanılır
9 Tek kullanıcılı, çok
görevli ve görüntü bellek
kullanan bir sistemdir
9 Grafiksel uygulamalara
yatkındır
9 Yeni başlayanlar için
kolay kullanım sağlar
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 29
Hizmet Yazılımları
9 Hizmet (Utility: Yardımcı) yazılımlar (programlar),
bilgisayar kaynaklarının denetimi ve dağıtımıyla ilgili
görevleri yerine getiren programlardır.
9 Yardımcı program türleri:
¾Dosya bütünleştirme programı
¾Disk tarayıcı programı
¾Disk temizleme programı
¾Yedekleme programı
¾Veri sıkıştırma programı
¾Virüs koruma programı
¾Sistem Güncelleştirme
¾ Aksaklık giderici
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 30
Dosya Bütünleştirme Programı
(Disk Defragmentation Program)
Dosya bütünleştirme programı, parçalanan dosyaları
bularak ardışık kısımlara yerleştirerek disketi tekrar
düzenleyen hizmet programdır.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 31
Disk Tarayıcı Program
(Disk Scanning Program)
Disk tarayıcı programlar, disk ve disketlerde bulunan
sorunları bulmaya ve düzeltmeye yardımcı olan
programlardır.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 32
Disk Temizleme Programı
(Disk Cleanup Program)
Disk temizleme programı, geçici dosyalar veya çöp
kutusu klasöründeki dosyalar gibi gereksiz dosyaları
bulan ve diskten tamamen silen hizmet programlardır.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 33
Yedekleme Programı (Backup Software)
Yedekleme programı, dosyaları yedekleyerek veri
kaybını önleyen hizmet yazılımdır.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 34
Veri sıkıştırma programları
(File Compression Utilities)
Verideki gereksiz bilgileri çıkararak verinin boyutunu
azaltan hizmet programlardır.
• WinZip, WinRar ve Ziplt programları gibi
Slide 35
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Virüs koruma programı (Antivirus Software)
9 Virüs koruma programı, bilgisayarı virüslerden korur.
9 Bu programlar virüs bulduğu zaman virüsü temizleyebilir
veya virüslü dosyayı diskten silebilir.
9 Norton AntiVirüs ve McAfee Virüs Scan programları gibi
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 36
Sistem Güncelleştirme (Windows Update)
Sistem güncelleştirme, kullandığınız bilgisayarınızdaki
işletim sisteminizi güncelleştirir.
¾windowsupdate.microsoft.com adresinden işletim
sisteminin güncellemeleri kontrol edilebilir.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 37
Aksaklık Giderici (Troubleshooting)
9 Bilgisayarda çıkan problemlerin giderilebilmesi için
kullanılan yollardır.
9 Bunlardan bazıları:
• Bilgisayarın yeniden başlatılması (RESTART),
• Sistem disketi (boot yada emergency disk) ile bilgisayarın
açılması,
• Bilgisayarın kapatılıması
• Teknik yardım alınmasıdır.
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 38
Bilgisayarın Kalatılması
(Shutting Down Your System)
9 Önce Start, sonra Turn Off Computer’i tıkla
¾ Standby – yedek bekler
¾ Shut Down –bilgisayarı kapatır
¾ Restart – bilgisayarı yeniden başlatır
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 39
BÖLÜM 4 ÖZETLERİ
• Sistem Yazılımları; İşletim Sistemi ve Hizmet Yazılımları olarak
ikiye ayrılırlar
• İşletim sistemi bilgisayar donanımlarının fonksiyonlarını
koordine eder ve uygulama yazılımlarına destek sağlar
• İşletim sistemi programarı (yazılımları), belleği, giriş/çıkış
cihazlarını yönetir ve kullanıcı ile iletişimlerini sağlar
• Bilgisayar açılışındaki (önyükleme) 6 basamak sırası ile BIOS
yüklenmesi, otomatik açılış testlerinin yapılması, işletim
sisteminin yüklenmesi, sistem konfigürasyonlarının yüklenmesi,
hizmet yazılımlarının yüklenmesi ve kullanıcıların belgelenmesi
© 2006 Prentice-Hall, Inc
Slide 40
BÖLÜM 4 ÖZETLERİ
• Microsoft Windows ve Mac OS X kişisel bilgisayarlarda kullanılan
başlıca iki işletim sistemidir.
• Başlıca kullanılan kullanıcı arabirimleri (User Interface) grafik
kullanıcı arabirimi, menülerle yürütülen kullanıcı arabirimleri ve
komut kullanıcı arabirimi olmak üzere üç çeşittir
• Hizmet yazılımları bilgisayarın hızlı ve verimli çalışmasını saglar
• Yedekleme programı (backup software), dosyaları yedekleyerek
veri kaybını önleyen hizmet yazılımdır.
• Aksaklık giderici (troubleshooting) bilgisayardaki problemlerin
bulunup giderilmesini sağlar
Slide 41
© 2006 Prentice-Hall, Inc