bağımsız yaşam ve sınırları

Transkript

BAöIMSIZ YAùAM VE
SINIRLARI
B AKIMA M UHTAÇ Y AùLILAR VE Y AùAM
O LANAKLARI
A NTALYA VE Ç EVRESøNDE Y AùAYAN B AKIMA M UHTAÇ
Y AùLILAR ÜZERøNE A MPøRøK ARAùTIRMA
PROF. DR. øSMAøL TUFAN
1
ÖNSÖZ
HastalÕk, engellilik veya zamanla ortaya çÕkan bedensel güçsüzlük nedeniyle günlük
yaúam etkinliklerinde kÕsÕtlÕ, bu yüzden baúka kimselerin yardÕmÕna veya bakÕmÕna
ihtiyaç duyan yaúlÕlarÕn durumuyla ilgili bilgiler ve onlarÕn durumunu açÕklayan uygun
bir teorik perspektif, yaúlÕlara ve onlarÕn bakÕmÕ yapan bireylere daha iyi yaúam
koúullarÕnÕn yaratÕlmasÕna katkÕ sa÷layacaktÕr.
BakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn sayÕsÕ, demografik geliúmelere ba÷lÕ olarak artmaktadÕr. Bu
yüzden nasÕl, hangi koúullarda ve kimler tarafÕndan bakÕmlarÕnÕn yapÕldÕ÷Õna bilimsel
cevaplar verilmeye çalÕúÕlmaktadÕr. “Ba÷ÕmsÕz Yaúam ve SÕnÕrlarÕ” adlÕ bu araútÕrma,
yaúlÕlarÕ odak noktaya koyarak bu sorularÕ, Antalya ve çevresinde yaúayan bakÕma
muhtaç yaúlÕlar arasÕndan seçilen bir denek grubuna yöneltilen sorulardan elde edilen
verilere dayanarak cevaplamaya çalÕúmaktadÕr.
Kurumsal bakÕm altÕndaki yaúlÕlarÕn sayÕsÕ azdÕr. Ço÷u, burada gayri resmi sosyal
destek a÷Õ olarak adlandÕrÕlan iliúkiler içinde bakÕlmaktadÕrlar. Bu yüzden sosyal destek
a÷ÕnÕn kapsamÕ ve sa÷lamlÕ÷Õ, yaúlÕlar açÕsÕndan büyük önem taúÕmaktadÕr. KapsamÕ,
yardÕmlarÕn türünü ve çeúitlili÷ini, sa÷lamlÕ÷Õ ise süreklili÷ini ifade etmektedir.
Di÷er taraftan yaúlÕlara yönelik profesyonel bakÕm hizmetlerinin, yaúlÕlarÕn
beklentilerine uygun úekillerde organize edilebilmeleri ve yürütülebilmeleri, bakÕm
kurumlarÕnÕn bu destek a÷Õyla yapaca÷Õ iúbirli÷ine ba÷lÕdÕr. Kurumsal bakÕm hizmetleri,
bu iúbirli÷i ile yaúlÕlarÕn ihtiyaçlarÕna daha iyi ve uygun úekilde tasarlanabilmektedir.
YaúlÕ bakÕm hizmetlerinde baúlÕca hedef, bir taraftan daha masraflÕ olan kurumsal
bakÕmlarÕ azaltmak, di÷er taraftan kurumsal bakÕm a÷ÕnÕ yaygÕnlaútÕrarak, gerekli olan
durumlarda devreye girebilmesini sa÷lamaktÕr.
Kurumsal bakÕmlarÕn ev dÕúÕnda ve evde olmak üzere iki boyuta sahip bir hizmet
anlayÕúÕyla tasarlanmalarÕ gerekti÷i alÕnmalÕdÕr ve yaúlÕlarÕn evde bakÕmÕnÕ destekleyici
nitelikte olmalarÕ sa÷lanmalÕdÕr. Böylece hem kamusal giderlerde tasarruf yaratÕlacaktÕr,
hem de yaúlÕlarÕn beklenti ve ihtiyaçlarÕna daha iyi cevap verebilen kurumsal bakÕm
hizmetleri ço÷alacaktÕr.
AraútÕrmalar, bu yaúlÕlarÕn, kendi evlerinde bakÕlmayÕ tercih ettiklerini göstermektedir.
Evdeki bakÕmÕn yetersiz kaldÕ÷Õ veya mümkün olmadÕ÷Õ durumlarda, bakÕm görevi
kurumlara aktarÕlmalÕdÕr. Bu açÕdan bakÕldÕ÷Õnda, araútÕrma kapsamÕnda ulaúÕlan
bulgularÕn, bakÕm kurumlarÕ açÕsÕndan da önem taúÕdÕ÷Õ anlaúÕlmaktadÕr.
Öte yandan yeni bulgular toplum açÕsÕndan da anlamlÕdÕr. Çünkü yaúlÕlÕkta bakÕma
muhtaçlÕk probleminden toplum çeúitli úekillerde etkilenmektedir. Sa÷lÕk, ekonomi,
sosyal güvenlik sistemlerinin yanÕ sÕra, kadÕn, aile, çocuk gibi farklÕ sosyal gruplara
2
olumsuz etkiler yaptÕ÷Õ kanÕtlanmÕútÕr. Bu yüzden toplumun üstesinden gelmek zorunda
oldu÷u, ça÷ÕmÕzÕn en önemli sosyal problemlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Bu araútÕrmanÕn nihai hedefi, bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn sosyal risklerini azaltmak ve
buna yönelik bütün giriúimleri desteklemektir. Böylece yaúlÕlÕkta bakÕma muhtaçlÕk
problemini mümkün olabildi÷ince “sosyal risk” çerçevesinin dÕúÕna çekmeye
çalÕúmaktadÕr. Tabii ki bir tek araútÕrma ile bu hedefe ulaúmak mümkün de÷ildir. Buna
ra÷men elde edilen yeni bilgiler, bu yöne do÷ru atÕlan ilk adÕmlardan biri olarak
görülmelidir. Bu araútÕrmanÕn oluúturdu÷u temel üzerine, di÷er araútÕrmacÕlar sa÷lam bir
teorik-pratik binanÕn inúasÕna baúlayabilirler.
Böyle bir araútÕrma, çeúitli organizasyon, kurum, kuruluú ve uzmanlarÕn katkÕsÕ olmadan
yapÕlamazdÕ. Bu yüzden araútÕrmaya çeúitli úekillerde katkÕ sa÷layan bütün kurumlara
ve bireylere teúekkür ederim. Öncelikle T.C.BaúbakanlÕk Devlet Planlama TeúkilatÕ’na
ve TÜBITAK’a sa÷ladÕklarÕ olanaklardan, Antalya ve çevresindeki sa÷lÕk ve sosyal
hizmet kurumlarÕnda görev yapan uzmanlarÕmÕza bakÕma muhtaç yaúlÕlara ulaúabilmede
yaptÕklarÕ yardÕmlardan ve Akdeniz Üniversitesi Hemúirelik Yüksekokulu
ö÷rencilerinden oluúan anketör ekibimize araútÕrmanÕn baúarÕyla sonuçlandÕrÕlmasÕna
katkÕsÕ olan çalÕúmalarÕndan dolayÕ teúekkür ederim. AraútÕrmada eme÷i geçen, burada
adlarÕyla sayamadÕ÷Õm herkese teúekkür ederken, özellikle zor durumlarÕna ra÷men bizi
evinde a÷Õrlayan, sorularÕmÕza sabÕr ve itinayla cevap veren, böylece araútÕrmanÕn
gerçekleúmesinde en büyük pay sahibi olan yaúlÕlarÕmÕza ve onlarÕn ailelerine teúekkür
eder, bu araútÕrmanÕn, onlarÕn hayatÕnda olumlu de÷iúimler yaratacak olan giriúimlere
yol açmasÕnÕ temenni ederim.
Doç. Dr. øsmail Tufan
3
Gçindekiler
ÖNSÖZ ........................................................................................................................................................ 2
øÇøNDEKøLER .................................................................. HATA! YER øùARETø TANIMLANMAMIù.
1
GøRøù ................................................................................................................................................. 7
1.1 BøLøMSEL ÇALIùMALAR................................................................................................................. 10
1.2 GAYRø RESMø SOSYAL DESTEK AöI .............................................................................................. 10
1.3 BøLøMLER ARASI ÇALIùMALARIN ÖNEMø ...................................................................................... 12
2
ARAùTIRMANIN TASARIMI ..................................................................................................... 12
2.1 KONU ............................................................................................................................................ 13
2.2 TANIMLAR .................................................................................................................................... 13
2.3 METOT .......................................................................................................................................... 14
2.3.1 Görüúme ............................................................................................................................. 14
2.3.2 Görüúmeciler ...................................................................................................................... 15
2.3.3 Denekler ............................................................................................................................. 15
2.4 TEORøK POZøSYON......................................................................................................................... 16
2.4.1 Engellilik ve BakÕma MuhtaçlÕk .......................................................................................... 16
2.4.2 Demografik Geliúmeler....................................................................................................... 18
2.5 BAöIMIZ YAùAM KONSEPTø .......................................................................................................... 18
2.5.1 Tipik Günlük TEMEL Yaúam ETKøNLøKLERø ................................................................... 20
2.5.2 AraútÕrma EnstrümanÕnÕn TasarÕmÕ .................................................................................... 20
3
ÇEVRE VE YAùAM ALANLARI ................................................................................................ 22
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
4
øNSAN-ÇEVRE-øLøùKøSø .................................................................................................................. 22
BAKIMA MUHTAÇLARIN YAùAM ALANI: EVø! .............................................................................. 24
KONUTLARIN YÜZÖLÇÜMÜ VE ODA SAYISI .................................................................................. 26
KAMET BøÇøMLERø ......................................................................................................................... 27
BAKIMA MUHTAÇLIK SÜRESø........................................................................................................ 28
KONUTTA øKAMET SÜRESø ............................................................................................................ 29
TOPLUMSAL BÜTÜNLEùME VE BOYUTLARI ................................................................................... 30
BAKIMA MUHTAÇ YAùLILARIN SOSYAL DURUMU ........................................................ 30
4.1 SOSYODEMOGRAFøK ÖZELLøKLERø ................................................................................................ 30
4.2 GELøR DURUMU ............................................................................................................................ 31
5
BAKIMA MUHTAÇLIK SEBEPLERø ........................................................................................ 32
5.1 BAKIMA MUHTAÇLIKTA RUHSAL HASTALIKLAR .......................................................................... 32
5.2 MEDENø DURUM VE RUHSAL SAöLIK............................................................................................ 33
5.3 YAù FAKTÖRÜNÜN BAKIMA MUHTAÇLIöA ETKøSø ....................................................................... 34
6
GÜNLÜK YAùAM ......................................................................................................................... 34
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
7
GENEL DURUM ............................................................................................................................. 34
CEVAP SAYISINA GÖRE DEöERLENDøRMELER .............................................................................. 35
EKONOMøK BAöIMSIZLIK .............................................................................................................. 37
GÜNLÜK YAùAMIN ÖZEL DURUMLARI ......................................................................................... 38
øKAMET BÖLGESøYLE øLGøLø GÖRÜùLER ........................................................................................ 38
SOSYAL DESTEK AöI ................................................................................................................. 41
7.1 YARDIMCI TøPLERø ........................................................................................................................ 41
7.2 YARDIM KANALLARI .................................................................................................................... 44
7.2.1 YaúlÕlarÕn Cinsiyeti ve YardÕmlar ....................................................................................... 46
7.2.2 yaúlÕlarÕn Medeni Durumu ve yardÕmlar ............................................................................ 47
4
7.2.3
7.2.4
7.2.5
8
TARTIùMA VE ÖNERøLER ........................................................................................................ 51
8.1
8.2
8.3
8.4
9
YardÕmlardan Memnuniyet ................................................................................................. 47
Komúu YardÕmlarÕ............................................................................................................... 48
YardÕmlaúma A÷Õ Türleri .................................................................................................... 50
PANEL ARAùTIRMASI .................................................................................................................... 53
SOSYAL BAKIM SøGORTASI ........................................................................................................... 53
GERONTOLOJø ............................................................................................................................... 53
SON SÖZ........................................................................................................................................ 53
KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 54
5
1
ùekil 1: AraútÕrma kapsamÕnda gayri resmi sosyal destek a÷ÕnÕn yapÕsÕ...........................9
ùekil 6: YaúlÕ ve emeklilik hakkÕ bulunmayan dul kadÕnlarÕn sosyal güvenlik durumu
(Kaynak: DøE 2002/Hesaplama: Tufan 2006).........................................................18
ùekil 11: Günlük tipik temel yaúam etkinliklerinde dikkate alÕnmasÕ gereken unsurlar. 19
ùekil 12: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕ-ba÷ÕmsÕz ayrÕmÕ yapÕlÕrken
dikkate alÕnmasÕ gereken önemli unsurlar (Schneekloth et.al. 1996, 37). ..............22
ùekil 13: BakÕma muhtaç yaúlÕ bireyin mikro sistemi (Hedderich’in 2003b aktardÕ÷Õ,
Bronfenbrenner’in mikro sistem tanÕmÕndan hareket edilerek çizilmiútir). ............24
ùekil 20: Denek grubunda ruhsal hasta yaúlÕlarÕn medeni durumu. ................................33
ùekil 25: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕlÕk durumlarÕ. .............................35
ùekil 26: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn cinsiyet faktörüyle iliúkisi. 36
ùekil 27: Deneklerin günlük temel yaúam etkinlikleriyle ilgili tüm cevaplarÕnÕn yaú
gruplarÕna göre da÷ÕlÕmÕ. .........................................................................................36
ùekil 28: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn yaú faktörüyle iliúkisi. .......36
ùekil 29: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn yaú faktörüyle iliúkisi. .......37
ùekil 30: Ekonomik ba÷ÕmsÕzlÕk ve e÷itim düzeyi arasÕndaki iliúki. ..............................38
ùekil 31: Mezo sisteme örnek (e÷itim sistemi) ve deneklerin güncel ekonomik durumu.
.................................................................................................................................38
ùekil 32: Deneklerin ikamet bölgesi ve ikamet biçimi arasÕndaki iliúki. ........................41
ùekil 33: BøRøNCø YARDIMCI tipi ile ilgili bulgular. ..................................................42
ùekil 34: øKøNCø YARDIMCI tipi ile ilgili bulgular. .....................................................42
ùekil 35: ÜÇÜNCÜ YARDIMCI tipi ile ilgili bulgular. ................................................43
ùekil 36: DÖRDÜNCÜ YARDIMCI tipi ile ilgili bulgular. ..........................................43
ùekil 37: YARDIMCI 1 ile ilgili de÷erlendirmeler. .......................................................48
ùekil 41: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn cinsiyeti. ..............48
ùekil 42: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn yaú gruplarÕ. .........49
ùekil 43: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn medeni durumu....49
ùekil 44: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn e÷itim durumu. ....49
ùekil 45: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn ikamet bölgesi. ....50
ùekil 46: Birincil yardÕmcÕlarÕn komúu yardÕmlarÕyla ilgili de÷erlendirmeleri. .............50
ùekil 47: YardÕm a÷Õ türleri. ............................................................................................51
2
6
GøRøù
Tablo 6: Akdeniz Bölgesinde günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕ yaúlÕ nüfusun
hanehalkÕ reisine göre konumu ve günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕ yaúlÕ
nüfustan seçilen örneklemin hane halkÕ reisine göre konumu (Akdeniz Bölgesi’nde
günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕ nüfus ile ilgili kaynak: DøE
2002/Hesaplama: Tufan 2007). ...............................................................................16
Tablo 10: Deneklerin evlerinin yüzölçümüne göre da÷ÕlÕmÕ. .........................................27
Tablo 11: Deneklerin ikamet etti÷i evlerin oda sayÕsÕ.....................................................27
Tablo 14: BakÕma muhtaç yaúlÕnÕn oturdu÷u evin sahibi. ...............................................27
Tablo 15: Denek grubunda bakÕma muhtaçlÕk süresi. .....................................................28
Tablo 16: Deneklerin yaú grubuna göre bakÕma muhtaçlÕk süresi. .................................28
Tablo 17: økamet süresi. ..................................................................................................29
Tablo 18: Engelli insanlarÕn yaúam alanlarÕnÕ kÕsÕtlayan faktörler (Kaynak: Bernard,
Hovorka 1992). ........................................................................................................30
Tablo 19: Deneklerin e÷itim durumu. .............................................................................30
Tablo 21: Türkiye’de bakÕma muhtaç yaúlÕ nüfusun e÷itim düzeyi ve yaú ortalamasÕ
(Kaynak: DøE 2002; Hesaplama: Tufan 2007)........................................................31
Tablo 22: Ruhsal hasta deneklerin cinsiyete göre da÷ÕlÕmÕ.............................................33
Tablo 23: Yaú grubuna göre engellilik durumlarÕ (aynÕ zamanda bakÕma muhtaçlÕ÷Õn
sebepleri). ................................................................................................................34
Tablo 24: Deneklerin günlük temel yaúam etkinliklerindeki ba÷ÕmlÕlÕk durumu. ..........35
Tablo 25: Günlük temel yaúam etkinliklerinin yerine getirilebilmesinde deneklerin
genel ba÷ÕmlÕlÕk durumu. ........................................................................................35
Tablo 26: Deneklerin e÷itim durumuna göre aylÕk ortalama gelirleri. ...........................38
Tablo 27: UlaúÕm olanaklarÕyla ilgili görüúler. ...............................................................39
Tablo 28: Sa÷lÕk hizmetleriyle ilgili görüúler. ................................................................39
Tablo 29: AlÕúveriú olanaklarÕyla ilgili görüúler. ............................................................39
Tablo 30: Resmi kurumlarla ilgili görüúler. ....................................................................40
Tablo 31: Fiziksel çevreyle ilgili görüúler. .....................................................................40
Tablo 32: Mimari yapÕlaúma ile ilgili görüúler................................................................40
Tablo 33: økamet bölgesiyle ilgili genel memnuniyet. ....................................................40
Tablo 34: Birincil yardÕmcÕlar. ........................................................................................44
Tablo 35: YardÕm kanallarÕ. ............................................................................................45
Tablo 36: ardÕm kanalarÕnda yaúlÕlara aktarÕlan yardÕmlarda bakÕma muhtaç yaúlÕnÕ yaúÕ
dikkate alÕnarak yapÕlan analizlerden elde edilen bulgular. ....................................45
Tablo 37: YardÕm kanallarÕndan yaúlÕlara aktarÕlan yardÕmlarÕn yaúlÕlarÕn cinsiyeti ve
yardÕmcÕlara göre da÷ÕlÕmÕ. .....................................................................................46
Tablo 38: YardÕmcÕ tipleriyle ilgili de÷erlendirmeler. ....................................................47
Tablo 39: YardÕmcÕlardan memnuniyet düzeyi ve soruyu cevaplan kiúi arasÕndaki iliúki.
.................................................................................................................................47
7
(…)
YaúlÕlarÕn sayÕsÕ demografik de÷iúimlere paralel úekilde ço÷alÕrken, bakÕma muhtaç
yaúlÕ sayÕsÕ aynÕ ölçüde artmamaktadÕr. BakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn sayÕsÕ, bakÕma muhtaç
olmayan yaúlÕlardan belirgin úekilde daha azdÕr. AraútÕrmalar, 80 yaú ve üzerindeki
nüfusun %85’in günlük temel yaúam etkinliklerini her türlü destek ve yardÕmdan
ba÷ÕmsÕz úekilde tek baúlarÕna yerine getirebildiklerini göstermektedir (Lehr
2000,121)1. Bu, öncelikle genel yaúam koúullarÕnda yaratÕlan olumlu de÷iúimlerin bir
sonucudur.
Buna ra÷men yaúlÕlÕkta bakÕma muhtaçlÕk riski, göz önüne alÕnmasÕ gereken ça÷ÕmÕzÕn
en önemli problemleri arasÕna girmiútir. BatÕ ülkelerinde, Türkiye’dekinin tersine, bu
probleme yönelik pek çok araútÕrma yapÕlmÕú ve bilimsel çalÕúma yayÕnlanmÕútÕr. BakÕm
risklerinin epidemiyolojisi ile ilgili olanlar, bireylerin yaúlanma biçimlerine ve sa÷lÕk
durumlarÕna ba÷lÕ olarak yaúlÕlÕkta bakÕma muhtaçlÕ÷Õn azalÕp ço÷aldÕ÷ÕnÕ ortaya
koymaktadÕrlar. Yaúam stillerinin hastalÕk ve bakÕma muhtaçlÕk yaratan etkileri, bugün
Gerontolojide sa÷lÕ÷Õ korumaya yarayan faktörler ve uzayan yaúam süreçlerinde
sa÷lÕ÷Õn mümkün olabilen en uzun süre korunmasÕna yardÕmcÕ olan koúullarÕn tespit
edilmesine yönelik bilimsel çalÕúmalarÕn a÷ÕrlÕk kazanmasÕna yol açmÕútÕr. Bu
giriúimlerin ardÕnda, yaúam kalitesinin yaúam boyunca yükseltilmesi hedefi yatmaktadÕr
(Kruse 20022, Meier-Baumgartner, Dapp, Anders 20043: Bkz. Schulz-Nieswandt 2006,
219).
(…)
AraútÕrmalar, bakÕma muhtaçlÕk riskinin “orta yaú” döneminin sonlarÕnda arttÕ÷ÕnÕ
göstermektedir. Bu yüzden aile politikalarÕnda bakÕma muhtaçlÕk riskini azaltan
faktörlerin dikkate alÕnmalarÕ gerekmektedir (Schulz-Nieswandt 20044, Gerlach 20045:
Bkz. Schulz-Nieswandt 2006, 219).
(…)
Türkiye’de de yaúlÕ insanlarÕn nüfustaki payÕ sürekli ço÷alÕyor. YaúÕ 60 ve üzerindeki
bireyler burada yaúlÕ olarak tanÕmlanmaktadÕrlar. BunlarÕn 1960 yÕlÕnda nüfustaki oranÕ
%3 civarÕndaydÕ. Bugün yaklaúÕk %9’a yükselmiútir. Türkiye’deki demografik
1
Lehr, U. 2000. Psychologie des Alterns, 9.Aufl. Quelle&Mayer: Wiebelsheim.
Kruse, A. 2002. Gesund altern. Nomos: Baden-Baden.
3
Meier-Baumgartner, H.P., Dapp, U., Anders, J. 2004. Aktive Gesundheitsförderung im Alter. Kohlhammer:
Stuttgart.
4
Schulz-Nieswandt, F. 2004. Gesclechtsverhältnisse, die Rechte der Kinder und Familienolitik in der
Erwerbsarbeitsgesellschaft. Lit-Verlag: Münster.
5
Gerlach, I. 2004. Familienpolitik. VS Verlag für Sozialwissenschaften: Wiesbaden.
2
8
de÷iúimlerle ilgili analizler 2020’li yÕllarda yaúlÕ oranÕnÕn %15-20 arasÕnda yer
alaca÷Õna iúaret ediyor (Tufan 2006a)6.
(…)
"Ba÷ÕmsÕz Yaúam ve SÕnÕrlarÕ" baúlÕ÷Õ altÕnda yapÕlan araútÕrma, bakÕma muhtaç
yaúlÕlara yardÕm ve bakÕm alternatifleri ile ilgili, ilk defa kendi bilgilerimize dayanan bir
tartÕúma platformu yaratmaya çalÕúmaktadÕr. Bunu gerekli kÕlan baúlÕca üç sebep vardÕr:
Profesyonel bakÕm ve yardÕm hizmetlerinin yetersizli÷i, bakÕm hizmetlerinin büyük
kentlerde yo÷unlaúmÕú olmalarÕ ve profesyonel bakÕm hizmetlerini satÕn alacak
ekonomik güce sahip ailelerin azlÕ÷ÕdÕr. Bu yüzden araútÕrmanÕn çÕkÕú noktasÕnda úu
hipotezler yer almÕútÕr:
x
BakÕma muhtaç durumdaki yaúlÕlarÕn ço÷una gayri resmi sosyal destek a÷Õ
kapsamÕnda bakÕlmaktadÕr.
x
Bu a÷Õn içinde bakÕma muhtaç yaúlÕnÕn eúi, yetiúkin çocuklarÕ, gelinleri,
damatlarÕ, akrabalarÕ, komúularÕ, arkadaúlarÕ ve iliúkide oldu÷u di÷er úahÕslar yer
almaktadÕr.
x
BakÕmlarÕn türü ve kapsamÕ, sosyal destek a÷ÕnÕn olanaklarÕna ba÷lÕdÕr.
x
Destek a÷ÕnÕn bakÕma muhtaç yaúlÕya yardÕm olanaklarÕ, bakÕma muhtaç yaúlÕyla
arasÕndaki fiziksel mesafe uzadÕkça azalmaktadÕr.
Bu hipotezler, yaúlÕlÕkta bakÕma muhtaçlÕ÷Õ, bir taraftan yaúlÕlarÕn, di÷er taraftan gayri
resmi sosyal destek a÷Õnda yer alan bireylerin problemi olarak kabul etmektedir. Bu
yardÕm sisteminin en önemli elementi olarak kabul edilen “aileyi”, yaúlÕnÕn yaúamÕna
direkt etki eden bir faktör olarak görmektedir. BakÕma muhtaç yaúlÕlara ba÷ÕmsÕz bir
yaúamÕ mümkün kÕlacak olanaklarÕn, ailenin olanaklarÕyla ba÷lantÕlÕ oldu÷u görüúünden
hareket edilmektedir. Bu olanaklar ço÷aldÕkça ailenin ba÷ÕmsÕzlÕ÷ÕnÕn artaca÷Õ, bakÕma
muhtaç yaúlÕlar günlük yaúam etkinliklerinde ne kadar ba÷ÕmsÕz hale gelirlerse, ailelerin
bundan maddi-manevi çeúitli kazançlar elde edecekleri kabul edilmektedir.
ùekil 1: AraútÕrma kapsamÕnda gayri resmi sosyal destek a÷ÕnÕn yapÕsÕ.
6
Tufan, ø. 2006a. Birinci Türkiye YaúlÕlÕk Raporu. BasÕm hazÕrlÕklarÕ devam ediyor.
9
2.1 BøLøMSEL ÇALIùMALAR
(…)
YaúlÕlÕkta bakÕma muhtaçlÕ÷a sosyal politikalarÕn ilgisi de artmaktadÕr. Hükümetler, bu
problemi kontrol altÕna alabilmenin yollarÕnÕ ararken bilimsel araútÕrmalardan
yararlanmayÕ tercih etmektedirler. Böylece bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn ihtiyaçlarÕna
uygun hizmetlerin tasarÕmÕnda önemli avantajlar sa÷lanmaktadÕr. Özellikle evde bakÕlan
yaúlÕlar sosyal politikalarda odak noktaya konulmaktadÕr (Schneekloth et.al. 19967;
Blinkert, Klie 19998; Schulz-Nieswandt 20069). Çünkü daha pahalÕ olan kurumsal
bakÕmlar azaldÕkça, bundan toplumun da finansal kazançlarÕ olmaktadÕr.
Bütün bunlar úunu gösteriyor: BakÕma muhtaçlÕk artÕk bireysel problemlerden biri
olarak de÷il, aksine toplumsal bir problem olarak görülmektedir. Böylece yaúlanan
toplumlarÕn risklerinden biri olarak kabul edilmektedir ve uzun vadeli yaúlÕlÕk
politikalarÕ içinde de÷erlendirilmektedir. YaúlÕlÕk politikalarÕnÕn güncel temasÕ “yapÕsal
eksikliklerin giderilmesi ve yaúlÕ yardÕm sisteminin geliútirilmesi” (Niederfranke 2000,
391)10 olarak tanÕmlanmaktadÕr.
(…)
2.2 GAYRø RESMø SOSYAL DESTEK AöI
BakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn ço÷u gayri resmi sosyal destek ve yardÕmlaúma iliúkileri
kapsamÕnda bakÕlmaktadÕr. Aile, bu sosyal destek sisteminin en önemli parçasÕdÕr.
YaúlÕlar açÕsÕndan anlam ve önemi giderek artmaktadÕr. Aile yapÕsÕ endüstrileúme
sürecinde de÷iúmektedir. Bir taraftan “büyük aile” azalmakta, yerine “çekirdek aile”
geçmektedir. Di÷er taraftan ailenin co÷rafi alana yayÕlma e÷ilimi hÕzla artmaktadÕr
(örne÷in: göç). Bunun yanÕ sÕra endüstrileúme sürecinde ailesel ve kamusal alanlar
birbirinden ayrÕlmaktadÕr. Aile biçimlerinde ve yapÕsÕnda ortaya çÕkan de÷iúimler (Doer,
7
Schneekloth, U., Potthoff, P. Piekara, R., Rosenbladt, B.v. 1996. Hilfe- und Pflegebedürftige in privaten
Haushalten. Bericht zur Repräsentativerhebung im Forschungsprojekt "Moglichkeiten und Grenzen selbständiger
Lebensführung"- Endbericht. Schriftenreihe des Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend.
Band 111.2. Kohlhammer: Stuttgart, Berlin, Köln.
8
Blinkert, B., Klie, T. 1999. Pflege im sozialen Wandel. Eine Untersuchung von häuslich versorgten
Pflegebedürftigen nach Einführung der Pflegeversicherung. Unter Mitarb. von S. Herscher… Im Auftrag des
Sozialministeriums Baden-Württemberg. FIFAS, Freiburger Institut für Angewandte Sozialwissenschaft e.V.,
Vincentz: Hannover.
9
Schulz-Nieswandt, F. 2006. Sozialpolitik und Alter. Kohlhammer: Suttgart.
10
Niederfranke, A. 2000. “Altenpolitik” Pp. 386-392 in Angewandte Gerontologie in Schlüsselbegriffen edited by
H.-W. Wahl, C. Tesch-Römer. Kohlhammer: Stuttgart.
10
Schneider 1990, 88ff.)11, bakÕma muhtaç yaúlÕlar açÕsÕndan bir takÕm olumsuz sonuçlar
do÷urmaktadÕr.
(…)
“Çekirdek aile, sadece iki kuúaktan meydana gelmektedir; ebeveyn ve çocuklar” (Doer,
Schneider 1990, 91). Ders kitaplarÕnda da bu úekilde tanÕttÕ÷ÕmÕz ailenin yapÕsÕnda
yaúlÕlarÕn bulunmadÕ÷Õ görüúü gençler arasÕnda yayÕlÕr ve bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn
bakÕmÕndan gençlerin sorumlu tutulamayaca÷Õ söylenirse, bu görüúüyle gençler
tamamen haksÕz olmayacaktÕr. Ya ailenin bu tanÕmÕna uygun giriúimler yapÕlmalÕdÕr ya
da aileyi yeniden tanÕmlayÕp yeni giriúim alanlarÕ tasarlanmalÕdÕr. Her ikisinde de
sorumluluk, topluma ve toplumsal organlara düúmektedir. Çünkü Doer ve Schneider’in
(1990, 91) belirtti÷i gibi “artÕk günümüzde suni bir <aileizm> (Familismus) yoktur,
buna karúÕn özel ve kamusal alanlar birbirinden ayrÕlmÕúlardÕr.” BakÕma muhtaçlÕk,
kamusal bir problem olarak görülmektedir. Ama bunun anlamÕ, ailenin bu ba÷lamda
hiçbir fonksiyona sahip olmadÕ÷Õ demek de÷ildir. Daha ziyade sosyal kurumlardan biri
olarak ailenin kendisi, hala bu görevi üstlenebilir, ama bu iúlevini yerine getirebilmesi
için yaratÕlacak olanaklarda kamusallÕk özelli÷i bulunmalÕdÕr. Ailenin, özel ve kamusal
olmak üzere çift boyutlu niteliklerine bu ba÷lamda daha çok dikkat edilmesi
gerekmektedir.
(…)
YaúlÕlÕkta bakÕma muhtaçlÕk probleminin “kadÕn” açÕsÕndan do÷urdu÷u sonuçlarÕn da
önemi artmaktadÕr. Daha sonra görülece÷i gibi ailede bakÕm görevini öncelikle ailenin
kadÕn üyeleri üstlenmektedir. BakÕmlarda en büyük pay %21,6 oranÕyla yaúlÕlarÕn
kÕzlarÕndadÕr. BunlarÕ %20,2 ile yaúlÕ kadÕnlar (eúler) takip etmektedir. Üçüncü sÕrada
%15,3 ile akrabalardan veya tanÕdÕklardan oluúan yardÕmcÕlar yer almaktadÕr. Eúlerin
yanÕ sÕra, bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn “anneleri” sosyal destek a÷Õnda %11,8’lik payla
dördüncü sÕrada gelmektedir. BunlarÕ %10,7 ile yaúlÕ erkekler (eúler) izlemektedir.
Gelinleri tarafÕndan bakÕlan yaúlÕlarÕn oranÕ %7,6’dÕr. Erkek çocu÷u, bayan arkadaúÕ
veya kÕz kardeúi tarafÕndan bakÕlan yaúlÕlarÕn (her grup için) oranÕ %3’ün altÕndadÕr.
Kimlerden meydana geldi÷i detaylÕca incelenmeyen “di÷er” úahÕslarÕn gayri resmi
sosyal destek a÷Õndaki payÕ ise %4,6’dÕr (Schneekloth, Potthoff et.al. 1996,134).
(…)
Sosyal pozisyonlarÕ farklÕ bireylerden meydana gelen bu sosyal destek a÷ÕnÕn içinde
cinsiyete özgü görevlerin yürütüldü÷ü görülmektedir. Türkiye’de bulunmayan, ama
gerekli oldu÷unu gösteren sebeplerin ço÷aldÕ÷Õ “BakÕm SigortasÕ” (Tufan 2006b)12
11
Doer, H., Schneider, G.W. 1990. Soziologische Bausteine. Eine Einführung für Schüler und Studenten, 11.Aufl.
Univ. Verlag Dr. N. Brockmeyer: Bochum.
12
Tufan, ø. 2006b. YaúlÕlÕkta BakÕma MuhtaçlÕk ve Yeni Bir BakÕm Kültürü - Sosyal BakÕm SigortasÕ: Demografik
De÷iúimlerin YarattÕ÷Õ Bir Sorun ve TartÕúmaya AçÕk Bir Konsept.
11
kapsamÕnda, para yardÕmÕ alternatifinde karar kÕlan yardÕmcÕlarÕn, bu kararlarÕnda rol
oynayan sebepleri ve parasal yardÕmÕn hangi amaçla kullanÕldÕ÷Õ sorusunu inceleyen
Evers, Rauch (1996)13, destek a÷ÕnÕn içinde yer alan erkeklerin, bakÕmlara hem daha az
katÕldÕklarÕnÕ, hem de bakÕm görevini farklÕ koúullarda yürüttüklerini tespit etmiúlerdir.
“KadÕnlar, kendilerini bakÕmlarÕn yürütülmesinden sorumlu görürken; erkekler, daha
çok bakÕmlarÕn organizasyonu ile ilgilenmektedirler” (Bkz. Entzian 1999,25)14.
(…)
2.3 BøLøMLER ARASI ÇALIùMALARIN ÖNEMø
BatÕ ülkelerinde Geriatri (Zenneck, Ungerer, Liedtke 2002)15, Gerontopsikoloji (Howe
et.al. 1991)16 veya Sosyal Gerontoloji (Entzian, Giercke, Klie, Schmidt 2000)17,
yaúlÕlarÕn genel ve bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn özel sorunlarÕna kendi yöntemleriyle farklÕ
açÕlardan ortak yanÕtlar ararken, Türkiye’de bu olanaklarÕn yeterince algÕlanamadÕ÷Õ
dikkat çekmektedir.
(…)
Bilimler arasÕ ortak çalÕúmalar, sadece Gerontolojinin bir talebi de÷ildir. Bütün bilim
kollarÕnda disiplinler arasÕ çalÕúmalar giderek yaygÕnlaúmaktadÕr. Hekim-mühendis
iúbirli÷inden ortaya tÕbbi teknoloji çÕkmÕútÕr. Biyoloji ve Kimya iúbirli÷i Biyokimya
do÷muútur. Gerontolojide de Gerontopsikoloji, Gerontopsikiyatri, Gerontososyoloji,
UygulamalÕ Gerontoloji, øntervensiyon Gerontolojisi gibi çeúitli alt kollar ortaya
çÕkmÕútÕr. Türkiye’de ise bilimler arasÕ iúbirli÷i yaygÕn de÷ildir. Ortak çalÕúmalarla
çözülebilecek problemler çözümsüz hale gelmeden, bu yönde adÕmlar atÕlmalÕdÕr.
3
ARAùTIRMANIN TASARIMI
Sosyal problemlere bakÕú açÕsÕ, probleme yaklaúÕm tarzlarÕ ve problemin algÕlanÕúÕ,
araútÕrma sürecindeki giriúimleri do÷rudan etkilemektedir. “Özne-nesne ba÷ÕntÕsÕ” (Hug
13
Evers, A., Rauch, U. 1996. Geldleistungen in der Pflegeversicherung. Motive und Mittelverwendung bei Personen,
die im Rahmen des Pflegeversicherungsgesetzes die Geldleistungsalternative in Anspruch nehmen. Gießen.
14
Entzian, H. 1999. Altenpflege zeigt Profil. Ein berufskundliches Lehrbuch. Beltz: Weinheim, Basel.
15
Zenneck, H.-U., Ungerer, O., Liedtke, C. 2002. Altenpflege - Geriatrie, 4.Aufl. Büchner/Handwerk und Technik:
Hamburg.
16
Howe, J. et.al.1991. Lehrbuch der psychologischen und sozialen Alternswissenschaft, Band 3: Hilfe und
Unterstützung für ältere Menschen. Asanger: Heidelberg.
17
Entzian, H. Giercke, K. I., Klie, T., Schmidt, R. 2000. Soziale Gerontologie. Forschung und Praxisentwicklung im
Pflegewesen und in der Altenarbeit. Mabuse Verlag: Frankfurt am Main.
12
2001)18, bu giriúimlerde önemli rol oynamaktadÕr. Bunlar seçilen konulara ve konuyu
incelerken kullanÕlan kavramlara kadar yansÕyan etkilerle ba÷lantÕlÕdÕr. Bu açÕdan
bakÕldÕ÷Õnda Gibson’un (1979)19 “direkt algÕlama” dedi÷i, çevredeki nesnelerin ve
olgularÕn bedensel duyular veya algÕlama sistemleriyle bilincine varÕlmasÕ arasÕnda sÕkÕ
ba÷lantÕlarÕ dikkate almak gerekir (Bkz. Wandmacher 2002)20. Bunun, bu araútÕrma
açÕsÕndan anlamlarÕ “teorik pozisyon” ele alÕnÕrken anlaúÕlacaktÕr. Buna geçmeden önce,
araútÕrmanÕn tasarÕmÕ hakkÕnda bilgiler sunulacaktÕr.
3.1 KONU
(…)
3.2 TANIMLAR
Ba÷ÕmsÕzlÕk ve ba÷ÕmlÕlÕk: “VarlÕklarÕn belirli davranÕú düzenleri” (Reinhold 1997,
1)21, yani belirli durumlarda gösterdikleri tipik davranÕúlar ba÷ÕmlÕlÕk kavramÕyla
ilgilidir. Ancak “düzen” (disposition) kavramÕ, psikolojik ba÷ÕmlÕlÕklarda daha sÕk
kullanÕlmaktadÕr. Konumuzla olan ilgisi úöyle özetlenebilir: VarlÕklar (burada: bakÕma
muhtaç yaúlÕlar), sadece kendilerine bakan sosyal destek a÷Õ içindeki psikolojik
ba÷ÕmlÕlÕklara sahip de÷ildirler, aynÕ zamanda yaúadÕklarÕ semtle, evleriyle ve bunlarla
iliúkili birçok úeyle, duygusal ba÷ÕmlÕlÕklara girmiúlerdir.
(…)
Güçsüz veya YardÕma Muhtaç: Güçsüz, yardÕma muhtaç kavramÕndan daha geniú bir
anlam ifade etmektedir. YardÕma muhtaçlÕk, günlük etkinliklerin yerine getirilmesinde
arada sÕrada baúka kimselerin yardÕmÕna ihtiyaç duyan, ama bunun dÕúÕnda yaúamÕnÕ
kendi gücüyle sevk ve idare edebilecek durumda olan bireyleri kastetmektedir.
(…)
BakÕma ve yardÕma muhtaçlÕ÷Õn ayÕrt edilmesinde yaúanan zorluklarÕn ardÕnda, hem
objektif hem de sübjektif faktörler yatmaktadÕr. TutumlarÕn ve yaúam tecrübelerinin
bakÕma ve yardÕma muhtaçlÕkta oynadÕ÷Õ roller yüzünden "bazÕ kimselerin çaresizlik
18
Hug, T. 2001. “Erhebung und Auswertung empirischer Daten” Pp. 11-29 in Wie kommt Wissenschaft zum
Wissen? Einführung in die Forschungsmethodik und Forschungspraxis, Band 2, edited by T.Hug, Schneider
Verlag: Baltmannsweiler.
19
Gibson, J.J. 1979. The ecological approach to visual perception. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.,
Publishers.
20
Wandmacher, J. 2002. Einführung in die Methodenlehre. Spektrum Akademischer Verlag: Heidelberg, Berlin.
13
olarak yaúadÕ÷Õ durumlar, di÷erleri için yaúamÕnÕ devam ettirebilece÷i, sadece kendisini
buna göre ayarlamasÕ gereken bir engelliliktir" (Geuß 1990, 53-54)22.
(…).
Günlük Temel Yaúam Etkinlikleri: Sosyokültürel faktörlerden büyük ölçüde
ba÷ÕmsÕz, modern toplumlarÕn ço÷unda rastlanÕlan, genellikle her gün veya sÕkça
tekrarlanan, günlük yaúam ödevlerinin üstesinden gelmeye yarayan
"tipik"
davranÕúlara, günlük temel yaúam etkinlikleri (kÕsaca: etkinlik, aktivite, günlük
aktiviteler) denilecektir.
Gayri Resmi YardÕmlaúma ve DayanÕúma Sistemi: Kurumsal olmayan, yaúlÕnÕn
sosyal iliúki içinde oldu÷u bireylerden meydana gelen bir sosyal sistemdir. Bu sistem
tarafÕndan yapÕlan yardÕmlar ve bakÕmlarda öncelikle aile üyeleri önemli roller
üstlenmektedirler. Bunun yanÕ sÕra akraba, komúu, tanÕdÕk ve arkadaúlar, yardÕmlaúma
a÷Õna dahil olurlar. Aile üyeleri kavramÕ burada bakÕma muhtaç yaúlÕnÕn eúi, çocuklarÕ,
gelini, damatlarÕ ve torunlarÕdÕr. Di÷er akrabalar, aileye dahil edilmemektedirler. Bunlar
akraba olarak tanÕmlanmÕúlardÕr. “Di÷er úahÕslar” kavramÕ arkadaú, komúu ve akraba
dÕúÕnda kalan bireyleri ifade etmektedir.
3.3
METOT
(…)
AraútÕrma, 1996 ve 1999 yÕllarÕnda Almanya'da yapÕlan iki araútÕrmadan esinlenerek
tasarlanmÕútÕr. Bunlardan biri nüfusta bakÕma muhtaçlÕ÷Õ incelerken (Schneekloth et.al.
1996), di÷eri bakÕmÕ evde yapÕlan yaúlÕlarla ilgilidir (Blinkert, Klie 1999). økinci
araútÕrmanÕn hedef grubu, bu araútÕrmayla aynÕ oldu÷undan, Blinkert ve Klie'nin
kavramÕndan (konsept) daha çok yararlanÕlmÕútÕr. Ama di÷er araútÕrmanÕn da önemli
katkÕsÕ olmuútur. økisinin de çÕkÕú noktasÕnÕ günlük temel yaúam etkinlikleri meydana
getirmektedir.
3.3.1 GÖRÜùME
AraútÕrma öncesi 20 kiúiyle bir ön araútÕrma (odak grup araútÕrmasÕ) yapÕldÕ. Bu
görüúmeler sÕrasÕnda bakÕma muhtaç yaúlÕlardan ço÷unun sosyoekonomik statüsü düúük
bireylerden meydana geldi÷i görülmüútür. YaúlÕlarÕn "bakÕcÕlarÕyla" tanÕúmak ve onlarla
21
22
Reinhold, G. 1997. Soziologie-Lexikon, 3.Aufl., Oldenbourg: München, Wien.
Geuß, H. 1990. "Pflegebedürftigkeit im Alter" Pp. 53-65 in Lehrbuch der psychosozialen und sozialen
Alternswissenschaft, Band 2: Psychosoziale Probleme älterer Menschen edited by J.Howe et.al. Asanger Verlag:
Heidelberg.
14
konuúma úansÕ da yakalanmÕútÕr. BunlarÕn ço÷unu yaúlÕlarÕn yetiúkin kÕz çocuklarÕ (12
kiúi) ve gelinleri (3 kiúi) meydana getirmekteydi. Geriye kalan 5 kiúi yaúlÕnÕn "eúi" (4
kadÕn, 1 erkek) idi. Böylece henüz ön görüúme safhasÕnda yaúlÕlara genellikle kÕz
çocuklarÕnÕn ve gelinlerin baktÕ÷Õ, ama bakÕmlara erkeklerin de katÕldÕ÷Õ anlaúÕlmÕútÕr.
AyrÕca bakÕmlara iútirak eden baúka bireylerin bulundu÷u da saptanmÕútÕr.
Görüútü÷ümüz "bakÕcÕlar", di÷er aile üyelerinin kendilerine destek olduklarÕnÕ
belirttiler. BakÕmlarÕn genellikle tek kiúi üzerinden yürütüldü÷ü, ama di÷er kiúilerin
çeúitli úekillerde bakÕmlarÕ veya bakÕcÕlarÕ destekleri anlaúÕldÕ.
(…)
3.3.2 GÖRÜùMECøLER
Akdeniz Üniversitesi Hemúirelik Yüksekokulu'nda ö÷renim gören ö÷rencilerden
seçti÷imiz görüúmecilerin hepsi bayandÕr. Görüúmeci ekibinin bunlarÕn arasÕndan
seçilmesinin sebebi, bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn durumlarÕnÕ daha iyi anlayan, duyarlÕ bir
anketör grubuyla çalÕúma iste÷inden kaynaklanmÕútÕr. AraútÕrma kapsamÕnda 25 anketör
görev yapmÕútÕr.
(…).
3.3.3 DENEKLER
AraútÕrmaya katÕlan deneklerin hepsini evde bakÕm altÕndaki yaúlÕlar meydana
getirmektedir. YaúlÕ kavramÕnÕn buradaki anlamÕ, yaúÕ 60 ve üzerindeki kiúilerdir.
AralarÕnda do÷uútan bakÕma muhtaç hiç kimse yoktur. Hepsi yaúamlarÕnÕn belli bir
döneminde bakÕma muhtaç hale gelen yaúlÕlardÕr. BakÕma muhtaçlÕ÷Õn sebepleri,
araútÕrma konusunun dÕúÕnda oldu÷undan incelenmemiútir.
(…)
Hane halkÕ reisine göre
konum
Akdeniz Bölgesi’nde Günlük
Temel Yaúam
Etkinliklerinde
“Ba÷ÕmlÕ” YaúlÕlarÕn Hane
halkÕ Reisine Göre Konumu
SayÕ (Kiúi)
Hane halkÕ reisi
Eúi
Çocu÷u
Oran (%)
10.380
4.233
141
53,3
21,7
0,7
15
Örneklemde Günlük
Temel Yaúam
Etkinliklerinde
“Ba÷ÕmlÕ” YaúlÕlarÕn
Hane halkÕ Reisine Göre
Konumu
SayÕ (Kiúi)
157
106
5
Oran (%)
43,3
29,2
1,4
Ebeveyni
KayÕnpeder/KayÕnvalide
Kardeúi
Di÷er akraba
Toplam (sütuna göre)
2.732
1.675
306
19.466
14,0
8,6
1,6
100,0
45
8
12
30
363
12,4
2,2
3,3
8,3
100,0
Tablo 1: Akdeniz Bölgesinde günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕ yaúlÕ nüfusun hanehalkÕ
reisine göre konumu ve günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕ yaúlÕ nüfustan seçilen
örneklemin hane halkÕ reisine göre konumu (Akdeniz Bölgesi’nde günlük temel yaúam
etkinliklerinde ba÷ÕmlÕ nüfus ile ilgili kaynak: DøE 2002/Hesaplama: Tufan 2007).
(…)
3.4 TEORøK POZøSYON
(…).
Her dönemde ve her toplumda engellilere ve bakÕma muhtaç insanlara rastlanmaktadÕr.
Türkiye’de bugün günlük teorilerden hareket edilerek, bu insanlarÕn toplumla
bütünleúmeleri sa÷lanmaya çalÕúÕlmaktadÕr. Fakat bu “pratik giriúimler” bu ba÷lamda
yeterli de÷illerdir. Albert Einstein’in dedi÷i gibi “sorular aynÕdÕr, ama verdi÷imiz
cevaplar de÷iúmektedir” (von Werder 1993, 30-35)23. Bu yüzden bizim de artÕk de÷iúen
nüfus yapÕsÕna ve buna ba÷lÕ olarak de÷iúen koúullara uygun ve engelli insanlarÕn
beklentileriyle uyumlu yeni cevaplar aramamÕz gerekir.
3.4.1 ENGELLøLøK VE BAKIMA MUHTAÇLIK
(…)
YaúlÕlÕ÷Õ, hastalÕk ve bakÕma muhtaçlÕkla ba÷daútÕrÕlmamayÕ gerektiren ampirik
bulgular, yaúlÕlara ve bunlar arasÕnda yer alan bakÕma muhtaçlara sosyal yetilerini
yitirmiú gözüyle bakÕlmasÕnÕn yanlÕú olaca÷ÕnÕ kanÕtlamaktadÕr. YaúlÕlarÕn ço÷u sa÷lÕklÕ
ve günlük yaúamÕnda yardÕma ihtiyaç duymamaktadÕr. Buna ra÷men engelli ve yaúlÕ
insanlarla ilgili önyargÕlarÕn silinmesi mümkün olamamÕútÕr. Palmore (1977)24 ABD’de
yaptÕ÷Õ bir araútÕrmayla toplumda yaúlÕlÕk ve yaúlÕlar hakkÕnda pek çok eksik ve yanlÕú
bilginin bulundu÷unu saptamÕútÕr (Bkz. Oerter, Montada 2002, 963)25.
23
Werder, L. von. 1993. Lehrbuch des wissenschaftlichen Schreibens. Schibri: Berlin.
24
Palmore, E. 1977. “Facts on aging: A short quiz” in The Gerontologist, 17, 315-320.
Oerter, R., Montada, L. 2002. Entwicklungspsychologie, 5. Aufl., Beltz: Weinheim, Basel, Berlin.
25
16
Di÷er taraftan ampirik verilerden hareket ederek, engellilik ve bakÕma muhtaçlÕ÷Õn,
öncelikle yaúlÕlÕkta ortaya çÕkan sorunlar olduklarÕ da kanÕtlanabilir. Bunun sebebi,
sadece “biyolojik yaúlÕlÕk” de÷ildir. Aksine biyografik süreçlerle ba÷lantÕlÕdÕr. YaúÕ 2059 arasÕnda olan 36 milyon Türk vatandaúÕnÕn e÷itim durumu, biyografileri hakkÕnda bir
fikir vermektedir. %50’si en fazla 5 yÕl e÷itim almÕútÕr. Sadece 1000’de 3’ü üniversite
mezunudur (Tufan 2006b, 148)26. Bu yüzden biyografilerinden kaynaklanan beklentileri
arasÕnda e÷itim düzeyine ba÷lÕ büyük bir uçurum vardÕr.
Yaúam ve çalÕúma koúullarÕnÕn a÷ÕrlÕ÷Õ öncelikle e÷itim düzeyi düúük olan kesimden
engelli ve bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn çÕkmasÕna yol açmaktadÕr. Bu yüzden gelecekte
bugünkünden daha fazla engelli ve bakÕma muhtaç yaúlÕ insanlarÕn yaúadÕ÷Õ bir
toplumun ortaya çÕkma olasÕlÕ÷Õ dikkate alÕnmalÕdÕr. BunlarÕn sadece bir öngörü
olmadÕ÷ÕnÕ, yaúlanmakta olan engelli ve bakÕma muhtaçlarÕn durumundan
anlaúÕlmaktadÕr. Ço÷u sosyoekonomik statüsü düúük olan sosyal kesimin
mensuplarÕdÕrlar (Tufan 2006a, Tufan 2006b). Bu sosyal gerçeklik, engellilik tanÕmÕnÕ
yeniden gözden geçirmeyi gerekli kÕlmaktadÕr.
(…)
Engellilikle ilgili görüúlerin de÷iúmesinde Dünya Sa÷lÕk Organizasyonu’nun (WHO,
199927 ve 198028) 1999 yÕlÕnda ortaya koydu÷u sÕnÕflandÕrma úemasÕ önemli rol
oynamÕútÕr (International Classification of Impairments, Activities and Participation,
ICIDH-2). Son úekli verilerek “International Classification of Functioning, Disability
and Health” (ICF) olarak adÕ de÷iútirilmiútir. 1980’deki ilk tasarÕmda “impairment”
(hasar), “disability” (bir yetene÷in hasardan dolayÕ kÕsÕtlanmasÕ) ve “handicap”
(engellilik) arasÕnda ayÕrÕm yapÕlÕyordu. Yeni tanÕmda, hasardan dolayÕ birey açÕsÕndan
ortaya çÕkan sosyal sonuçlar göz önüne alÕnmaktadÕr.
WHO’nun tanÕmdaki perspektif de÷iúiminin önemi “disability” yerine “activity” ve
“handicap” yerine “participation” kavramlarÕnÕn konulmasÕnda yatmaktadÕr. “Çok
eleútirilen, kayba yönelik bakÕú açÕsÕnÕn yerine, genel anlamÕyla pozitif bir paradigma
de÷iúimi ortaya çÕkmÕútÕr; bunda aktif ve sosyal yetilere sahip bireyler algÕlanmaktadÕr”
(Hedderich 2003a, 11ff.).
Buna karúÕn Türkiye’nin “özürlü insan” tanÕmÕ, engellili÷in birey açÕsÕndan de÷il, daha
ziyade toplum açÕsÕndan yarattÕ÷Õ sosyal sonuçlara daha çok ilgi duyuldu÷u izlenimini
yaratmaktadÕr. Bu tanÕma göre “özürlüler”, çeúitli sebeplerden ötürü çeúitli derecelerde
26
Tufan, Ý. 2006b. Türkiye’de Yaúlanmak ve YaúlÕlÕk. BasÕm hazÕrlÕklarÕ devam eden çalÕúma.
World Health Organization.1999. ICIDH-2 - International Classification of Functioning and Disability. Beta-2,
Full Version. Genf.
28
World Health Organization.1980. ICIDH-1 - International Classification of Impairments, Disabilitis and
Handicaps. Genf.
27
17
sosyal yetilerini yitirmiú insanlardÕr. DolayÕsÕyla uluslararasÕ tanÕm ile tam bir tezatlÕk
yaratmaktadÕr. Bu tanÕm, sosyal politikalarÕn güncel hedefleriyle, özellikle engelli ve
bakÕma muhtaç bireylerin toplumla bütünleúmesi hedefiyle uyumlu de÷ildir.
(…)
3.4.2 DEMOGRAFøK GELøùMELER
ùekil 2: YaúlÕ ve emeklilik hakkÕ bulunmayan dul kadÕnlarÕn sosyal güvenlik durumu (Kaynak:
DøE 2002/Hesaplama: Tufan 2006).
(…)
“Biz, grileúen bir toplumda yaúÕyoruz” (Hedderich 2003a, 13), yani yaúlÕlarÕn nüfustaki
oranÕ ve sayÕsÕ devamlÕ yükseliyor. Bunun sebeplerinden biri yaúam süresinin
uzamasÕdÕr, di÷eri ise do÷umlarÕn azalmasÕdÕr. Türkiye’de 1960’lÕ yÕllarÕn sonlarÕnda bir
kadÕn ortalama 6,1 çocuk dünyaya getiriyordu. Bugün ortalama 2,5 çocuk dünyaya
getirmektedirler (DøE 2005)29. BatÕ ülkelerinde “nüfus piramidi” yok olurken,
Türkiye’de klasik úeklini korumaktadÕr. Bu yüzden nüfusu artmaya devam edecektir.
Ama yaúlanma hÕzÕ da giderek yükselecektir. Çünkü “ölümler 60 ile 80 yaúlarÕ
arasÕnda yo÷unluk kazanmaktadÕr” (Hedderich 2003a, 15).
Nitekim analizler “ileri yaúlÕlÕk” olgusunun Türkiye’de de ortaya çÕktÕ÷ÕnÕ göstermiútir.
YaúÕ 60 ve üzerindeki bireyler dikkate alÕnarak yapÕlan analizler, geride kalan yarÕm
asÕrda, yaúÕ 80’in üzerindeki bireylerin %266’lÕk artÕú gösterdi÷ini ortaya koymuútur
(Tufan 2006a).
(…)
3.5 BAöIMIZ YAùAM KONSEPTø
BakÕma muhtaçlÕ÷Õn çok boyutlu bir problem oldu÷u, akla gelen bütün sorulara bir tek
araútÕrmayla cevap vermenin mümkün olamayaca÷Õ, buraya dek ortaya konulan
düúüncelerden de anlaúÕlmaktadÕr. Bu yüzden alan daraltmasÕ yapmak gerekiyor.
Günlük yaúamÕn “tipik” temel etkinlikleri ve bu ba÷lamda bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn
yaúadÕ÷Õ sorunlar, bu araútÕrmanÕn sÕnÕrlarÕnÕ çizmektedir. Metodik a÷ÕrlÕk noktasÕnÕ
tanÕmlanmÕú günlük temel yaúam etkinlikleri meydana getirmektedir. Bireylerde bunlar
açÕsÕndan ortaya çÕkan kÕsÕtlamalar, araútÕrmanÕn ilgi alanÕdÕr.
29
T.C. BaúbakanlÕk Devlet østatistik Enstitüsü. 2005.Ankara.
18
BakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn durumunu belirlemek üzere tasarlanan bu araútÕrmanÕn amacÕ,
hangi günlük temel yaúam etkinliklerinde yardÕma veya bakÕma ihtiyaç duyuldu÷unu
belirlemektedir. Bu ihtiyaçlarÕn karúÕlanmadÕ÷Õ durumlarda bireyler ba÷ÕmlÕ hale
gelmektedir.
(…)
Monika Krohwinkel, yaúamÕn temel tecrübelerine bütün etkinliklerin eúlik etti÷i
düúüncesinden hareket ederek "Etkinlikler Modeli ve YaúamÕn Temel Tecrübeleri"
(AEDL) adlÕ bir bakÕm modeli geliútirmiútir. Federal Almanya Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ'nÕn
verdi÷i görevle apopleksi hastalarÕ örne÷inden hareket ederek 1991'de bu modeli
tanÕtmÕútÕr. ønsanÕn, bir “bütün” olarak kavranmasÕnÕ; bilinç, beden ve fonksiyonlar
úeklinde parçalara ayrÕlamayaca÷ÕnÕ, her insanÕn karar verebilecek, giriúim yapabilecek,
sorumluluk üstlenebilecek, kendisini geliútirebilecek ve kendini yaratabilecek güce ve
(…)
Ba÷ÕmsÕz yaúam, herhangi bir kültürde, insanlarÕn "tipik ve normal günlük etkinlikleri"
(Schneekloth et.al. 1996, 35) göz önüne alÕnarak tanÕmlanabilir. Herhangi bir kültürde
tipik ve normal kabul edilen etkinlikler, bir baúka kültürde farklÕ olabilirler. BatÕ
ülkelerindeki bireylerin tipik ve normal günlük etkinlikleriyle, Türkiye'deki bireylerin
tipik ve normal günlük etkinlikleri arasÕnda benzerlikler bulundu÷u gibi farklÕlÕklar da
vardÕr. Örne÷in BatÕ ülkelerinde çalÕúan kadÕnlarÕn sayÕsÕ Türkiye’dekinden fazladÕr.
DolayÕsÕyla BatÕ ülkelerindeki kadÕnlarÕn Türk kadÕnlardan daha farklÕ bir tipik ve
normal günlük etkinlik repertuarÕna sahip olduklarÕnÕ göz önüne almak gerekir.
(…)
Günlük etkinliklerin bazÕlarÕna bütün toplumlarda rastlanmaktadÕr. BakÕma muhtaç
bireylere ba÷ÕmsÕz yaúam olanaklarÕ sunabilme açÕsÕndan, bunlarÕn üzerinde durmak
daha mantÕklÕdÕr. Böylece toplumdan bakÕm modellerini tanÕmlama olanaklarÕ da
artmaktadÕr. Günlük temel yaúam etkinlikleri arasÕndan seçim yaparken, úunlarÕn dikkat
alÕnmasÕ önerilmektedir (Schneekloth et.al. 1996,36): Biyolojik ve sosyal faktörlerden
ba÷ÕmsÕz, bunlarla ilgili saptanacak enformasyonlarÕn sosyal politik ve bilimsel açÕdan
önemli olmalarÕ gerekmektedir. Bu úartlara uygun olanlar günlük yaúam akÕúÕndaki basit
davranÕú biçimleridir. Bilimsel literatürde bunlara kÕsaca ADL ve iADL denilmektedir.
Bu harflerin ardÕnda “activities of daily living” cümlesi yatmaktadÕr “i” harfi
“instrumental” kavramÕnÕ ifade etmektedir.
ùekil 3: Günlük tipik temel yaúam etkinliklerinde dikkate alÕnmasÕ gereken unsurlar.
19
3.5.1 TøPøK GÜNLÜK TEMEL YAùAM ETKøNLøKLERø
Tipik günlük temel yaúam etkinlikleri (Wahl 198830:Schneekloth et.al. 1996; Pousset
2002), WHO’nun engellili÷i sÕnÕflandÕrma sisteminde de kullanÕlmaktadÕr. “Activities of
daily living” (ADL), bireylerin toplumsal yaúama katÕlmasÕnÕ sa÷layan, her gün veya
neredeyse her gün yerine getirilen basit davranÕú biçimleridir (Hesse - Schiller 1996)31 .
Bu tanÕma uyan ba÷ÕmsÕz yaúam konsepti, 1963 yÕlÕnda Katz, Ford, Moskowitz et.al
(1963)32 tarafÕndan tasarlanmÕútÕr. Bu araútÕrmacÕlarÕn asÕl amacÕ kronik hasta
yaúlÕlardan rehabilitasyona ihtiyacÕ olanlarÕ belirlemekti. Standart bir ölçekle bunu
belirlemek ve rehabilitasyonun gereklili÷ini objektif úekilde ortaya koymak
istemiúlerdir. Kronik hasta yaúlÕlarÕn iyileúme sürecini üç aúamaya dayandÕrmaktadÕrlar
(Kovar, Lawton 1994)33:
(1) Yeniden kendi baúlarÕna yemek yiyebilme ve idrar/ba÷Õrsak sistemleri üzerindeki
kontrolü kazanmalarÕ,
(2) Yeniden yürüyebilmeleri ve tek baúlarÕna tuvalete gidebilmeleri,
(3) Yeniden tek baúÕna giyinme soyunma, banyo yapabilme yeteneklerini kazanmalarÕ.
(…)
3.5.2 ARAùTIRMA ENSTRÜMANININ TASARIMI
Günlük temel yaúam etkinlikleri bireyle do÷rudan iliúkili (ADL) ve enstrümantal
etkinlikler (iADL) olmak üzere ikiye ayrÕlmaktadÕr (Lawton ve Brody 1969:
Schneekloth et.al.1996, 36).
Bireyle direkt ba÷lantÕlÕ etkinlikler arasÕnda en çok dikkate alÕnanlar úunlardÕr:
x
Tuvaleti kullanmak
x
Beslenmek
x
Giyinmek
x
Beden bakÕmÕ
x
Bedensel hareketlilik
30
Wahl, H.W. 1988. "Alltägliche Aktivitäten bei alten Menschen: Konzeptionelle und methodische Überlegungen"
in Zeitschrift für Gerontopsychologie und- pszchiatrie, 75-81.
31
Hesse - Schiller, W. 1996. "Das Pflegeversicherungsgesetz, Pflegebedürftige, Pflegekassen, Pflegeeinrichtungen"
Pp. 2 - 17 in Pflegeversicherung - Konsequenzen für die Reorganisation, Finanzierung und Qualitätsicherung
edited by G. Junkers, B. Moldenhauer, U. Reuter. Schattauer Verlag: Stuttgart, New York.
32
Katz, S.C., Ford, A.B., Moskowitz, R.W., Jackson, B. A., Jaffee, M.W. 1963. “A standardized measure of
biological and psychosocial function” in Journal of the American Medical Association 185,914-919.
20
x
Banyo, yÕkanmak
Enstrümantal etkinlikler (iADL):
x
Telefon etmek
x
AlÕú veriú yapmak
x
Besinlerin hazÕrlanmasÕ
x
Ev idaresi
x
ÇamaúÕr yÕkamak
x
TaúÕt araçlarÕnÕ kullanmak
x
Tek baúÕna ilaç alabilmek
x
Parasal iúleri tek baúÕna yapabilmek (Bkz. Schneekloth 1996).
BunlarÕn anlamlarÕ gayet açÕk ve net gibi görünseler de, günlük etkinliklerde
ba÷ÕmsÕzlÕk veya ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn, sadece iki sÕnÕftan meydana gelen durumlarla
açÕklanamayaca÷Õ bellidir. Daha ziyade bu listede yer alan etkinliklerin bazÕlarÕ yaúlÕ
birey tarafÕndan tek baúÕna yerine getirilebilirken, bazÕlarÕnda yardÕma ihtiyaç
duyulacaktÕr. Örne÷in bakÕma muhtaç yaúlÕ bir insan yeme÷ini tek baúÕna piúirebilir,
ama alÕú veriú yapacak durumda olmayabilir. Bu yaúlÕ, yemek piúirme etkinli÷inde
ba÷ÕmsÕzdÕr, ama alÕú veriú konusunda yardÕma ihtiyacÕ vardÕr. Ev iúlerini tek baúÕna
yapabilen, ama sa÷Õr oldu÷u için telefon edemeyen bir yaúlÕnÕn telefon edebilmede
ba÷ÕmsÕz olabilmesi için, örne÷in iúitme cihazÕna (enstrümana) ihtiyacÕ vardÕr.
Günlük yaúam etkinlikleri bu úekilde tespit edilebilseler de, ba÷ÕmlÕlÕk ve ba÷ÕmsÕzlÕk
"bütünsel" olarak kavranmalÕdÕr. BakÕma ve yardÕma muhtaçlÕkta günlük temel yaúam
etkinlikleri teker teker de÷il, bunlarÕn toplamÕndan ortaya çÕkan sonuçlarla ölçülmeye
çalÕúÕlmalÕdÕr. DolayÕsÕyla ba÷ÕmlÕ-ba÷ÕmsÕz ayrÕmÕnda úu sorulara yanÕt aranmalÕdÕr
(Schneekloth et.al. 1996,37):
33
x
Hangi giriúimler sayesinde bireyin ba÷ÕmsÕzlÕ÷Õ korunabilir?
x
Hangi yardÕmcÕ araç-gereç ba÷ÕmlÕlÕ÷Õ ortadan kaldÕrabilir?
x
Ba÷ÕmsÕz yaúamÕ mümkün kÕlan etkinliklerden ne kadarÕ kÕsÕtlanmÕútÕr?
x
KÕsÕtlÕlÕ÷Õ ortadan kaldÕrmak için hangi yardÕm ve bakÕm hizmetlerinin hangi
aralÕklarla sunulmalarÕ gerekir?
Kovar, M.G., Lawton, M.P. 1994. “Functional disability, activities and instrumental activities of daily living” in
Annual Review of Gerontology and Geriatrics 14, 57-75.
21
Ba÷ÕmsÕz yaúam kavramÕnÕ tanÕmlamak üzere yapÕlan bu incelemelerden, úu sonuçlar
ortaya çÕkmaktadÕr: Günlük yaúamÕn sevk ve idaresi, bireylerin tipik davranÕú
repertuarÕndan hareket edilerek tanÕmlanabilir. Bireyin tek baúÕna yapabilece÷i
etkinliklerin belirlenmesi ve baúkasÕnÕn yardÕmÕna gerek kalmadan bu etkinliklerini
yapabilmesi için gerek duydu÷u yardÕmcÕ aletlerin tespit edilmesi gerekir. Ba÷ÕmsÕzlÕ÷Õn
ne kadar kÕsÕtlandÕ÷Õna karar verilirken, etkinliklerin ne ölçüde kÕsÕtlandÕklarÕ ve hangi
zaman aralÕklarÕyla yardÕma ihtiyaç duyuldu÷u dikkate alÕnmalÕdÕr. Ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn
boyutlarÕ ve kapsamÕ ön plana çÕkarÕlmalÕ, ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn nedenleri (hasarlar) ikinci
planda kalmalÕdÕr.
ùekil 4: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕ-ba÷ÕmsÕz ayrÕmÕ yapÕlÕrken dikkate alÕnmasÕ
gereken önemli unsurlar (Schneekloth et.al. 1996, 37).
4
ÇEVRE VE YAùAM ALANLARI
4.1 øNSAN-ÇEVRE-øLøùKøSø
Ekoloji, çeúitli ba÷lamlarda sürekli kullanÕlan kelimelerden biri haline geldi. Herhalde
en güncel konulardan biri olan dünya ikliminin de÷iúmesi ve buna ba÷lÕ olarak ortaya
çÕkan problemlerle bunun bir iliúkisi vardÕr. Ekoloji, canlÕ varlÕklarÕn çevreyle olan
iliúkilerini inceleyen bilimdir. 1970’li yÕllardan bu yana çevre araútÕrmacÕlÕ÷Õ tarafÕndan
yeniden tartÕúmaya açÕlmÕútÕr ve insanÕn, do÷al çevresine ba÷ÕmlÕlÕ÷ÕnÕ ifade etmektedir.
Club of Rome endüstrileúme, nüfus artÕúÕ, çevrenin bozulmasÕ ve çevre kirlili÷i, do÷al
kaynaklarÕn bonkörce tüketilmesi, açlÕk, yoksulluk, sefalet ve dünya nüfusunun
sÕnÕrlarÕna devamlÕ dikkat çekmektedir (Reinhold 1997, 475).
“Hümanekoloji”, Ekolojinin özel bir alanÕdÕr. ønsanÕn çevreyle, toplumla ve do÷ayla
olan özel (úahsi anlamÕnda de÷il) iliúkilerini incelemektedir. Çok boyutludur ve
ekonomi, toplum, kültür ve Ekoloji ile ilgilenmeyi gerektirir (Reinhold 1997, 271).
AraútÕrma kapsamÕnda elde edilen bulgularÕn denek grubunun özelli÷i olarak kalmamasÕ
için “ønsan-Çevre-øliúkisini” (Hedderich 2003c, 37ff.) göz önüne alan bir perspektif
oluúturmaya ve U. Bronfenbrenner’in (1981)34 teorik çalÕúmalarÕndan yola çÕkarak,
bakÕma muhtaçlÕk gerçekli÷ini anlamak yerinde bir giriúim olacaktÕr.
(…)
34
Bronfenbrenner, U. 1981. Die Ökologie der menschlichen Entwicklung. Stuttgart.
22
Sosyoloji, Hedderech’in (2003c, 37) deyimiyle Ekoloji kavramÕnÕ Biyolojiden "ödünç"
almÕútÕr. Ekolojinin kurucusu Zoolog Ernst Haeckel oldu÷u kabul edilir. Ekoloji ö÷retisi
en genel tanÕmÕyla, organizmanÕn, çevresiyle karúÕlÕklÕ etkileúimlerini incelemektedir
(Höger 1985, 1095)35. Ekolojik sistemler ö÷retisi olarak da adlandÕrÕlmaktadÕr. “EkoSistem, biyotik ve abiyotik elementlerden meydana gelen alansal etki dokusu ve enerjik
açÕdan kendi kendini ayarlama yetene÷ine sahip bir sistemdir. Do÷al úartlar altÕnda, az
veya çok stabildir” (Kleber 1985, 1194)36.
(…)
Ekoloji kavramÕnÕn buradaki anlamlarÕ organizmalar ve çevreyle olan iliúkilerdir. Kurt
Lewin'in (1936)37 "yaúam alanÕ” ve “Setting" terimleri, bu ba÷lamda önemli kavramlar
arasÕnda yer almaktadÕr. Yaúam alanÕ, varlÕ÷Õn sübjektif perspektifinden çevreyi
yorumlayÕúÕdÕr. Çevrenin, insan yaúamÕndaki sübjektif anlamlarÕnÕn dikkate alÕnmasÕnÕ
gerektirir. Yaúam alanÕ sübjektif olgularÕ vurgularken, Setting, yaúam dünyasÕnÕn
objektif durumlarÕnÕ kastetmektedir.
Piaget'in (1974) fikirlerinden yararlanan Bronfenbrenner’in ilgilendi÷i asÕl nokta,
çevreden koparÕlan varlÕk de÷il, aksine çevreyle ba÷lantÕlÕ sübjektif realitenin
geliúmesidir. "ønsan geliúiminin Ekolojisi" ile ilgilenmektedir. Bu teoriye göre varlÕklar,
sosyal ve maddi koúullar zamanla birbirlerine uyum sa÷lamaktadÕrlar. Geliúim "tarz ve
biçimlerin süre÷en de÷iúimi" anlamÕna gelmektedir (Bronfenbrenner 1981, 19).
Çevre, dört sistemden meydana gelen, içi içe geçmiú bir yapÕya sahiptir: Mikro, Mezo,
Ekso ve Makro olmak üzere dört ayrÕ sistem tanÕmlanmaktadÕr (Hedderich 2003b, 38).
Mikro sistem, bir dizi aktiviteler ve giriúimlerden, rollerden ve insanlar arasÕ
iliúkilerden meydana gelmektedir. Geliúim halindeki varlÕk fiziksel ve maddi
özellikleriyle, mevcut yaúam alanÕyla ilgili yaúantÕlar elde etmektedir (Bronfenbrenner
1981, 38).
(…)
Roller, geliúmenin bir parçasÕdÕr. Terimlerle ifade edilirler ve belli bir kültürde
bireylerin sosyal pozisyonlarÕnÕ ifade etmek üzere kullanÕlÕrlar; herhangi bir bireyden
di÷er bireylerin beklentilerine dayanan çeúitli etkinliklerden ve iliúkilerden
oluúmaktadÕrlar. Rol de÷iúimi ve rol pazarlÕklarÕ sayesinde, rollerin terk edilmesinden
geliúme ve büyüme ortaya çÕkar. Buna karúÕn rollerin sabitleútirilmesi, geliúmeyi
frenler. Bu ba÷lamda geliúme, rol repertuarÕnÕn büyümesi anlamÕna gelmektedir.
35
Höger, D. 1985. "Ökopsychologische Aspekte schulischen Lernens" pp. 1095-110 in Handbuch Schule und
Unterricht, Bd. 7 edited by W. Twellmann. Duesseldorf.
36
Kleber, E.W. 1985. "Ökologische Erziehungswissenschaft - ein neues meta-thoeretisches Konzept?" pp. 11671194 in Handbuch Schule und Unterricht, Bd. 7 edited by W. Twellmann. Düsseldorf.
37
Lewin, K. 1936. Principals of topological psychology. New York.
23
ùekil 5: BakÕma muhtaç yaúlÕ bireyin mikro sistemi (Hedderich’in 2003b aktardÕ÷Õ,
Bronfenbrenner’in mikro sistem tanÕmÕndan hareket edilerek çizilmiútir).
(…).
4.2 BAKIMA MUHTAÇLARIN YAùAM ALANI: EVø!
“Yeni-paleolitik ça÷a ait evlerle ilgili ilk yayÕnlar ortaya konuldu÷unda, buzul ça÷
insanÕnÕn 30.000 yÕl önce mimari yönden iyi düúünülmüú konutlar inúa ettiklerine
nerdeyse inanmak mümkün de÷ildi” (Rust 1961, 200)38. Görüúülen bakÕma muhtaç
yaúlÕlardan bazÕlarÕnÕn evlerini gördükten sonra benzer bir duygu bu araútÕrmanÕn
yürütücüsü ve personelinde de ortaya çÕkmÕútÕr. BakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn en önemli
yaúam alanÕ olan evlerde, iyi düúünülmüú bir mimariye rastlanÕlmamÕútÕr. AraútÕrma
sÕrasÕnda yapÕlan gözlemlerden elde edilen sonuç úudur: BakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn
evleri kesinlikle onlarÕn durumlarÕna uygun de÷illerdir. Bunun önemli bir göstergesi
38
Rust, A.1961.”Der primitive Mensch” Pp. 155-226 in Weltgeschichte, Band 1: Vorgeschichte frühe Hochkulturen.
Propyläen Verlag: Berlin.
24
yÕlda ortalama 80.000 yaúlÕnÕn ev kazalarÕ sonucunda (DøE 2002 verilerinin analizi:
Tufan 2007) sakat kalmalarÕdÕr.
Evler, fiziksel özelliklerine ba÷lÕ olarak sakat insanlarÕ ya “içeri” alÕr, ya da “dÕúarÕda”
bÕrakÕr. Bu yüzden evlerin bakÕma muhtaç yaúlÕlar açÕsÕndan anlamlarÕna bakÕlmasÕ
gerekmektedir. "Ev fiziksel, sosyal ve psikolojik iúlemleri tanÕmlar. Bireyler, bunlar
sayesinde yaúam bulur, baúkalarÕnÕn yaúamÕnÕ paylaúÕr, yeni yaúamlar ve kategoriler
yaratÕr ve bu süreçlere bir anlam verirler. Bu úekilde bir kimlik duygusu ve dünyada
kendisine bir yer edindi÷i hissini kazanÕrlar" (Harloff 199539: Loer 2003, 5540).
ønsanlar kendilerini evleriyle ba÷daútÕrÕrlar. Ev, bir "yuva" duygusu yaratÕr ve bu
"vatan" duygusu ile ba÷lantÕlÕdÕr (Duden 198941, Mitscherlich 1980, 9042: Loer 2003).
ønsandaki bir yere ait olma duygusu, uzun süre aynÕ evde yaúayanlarda evini ve çevreyi
“vatan” olarak görme e÷iliminin ortaya çÕkmasÕna yol açmaktadÕr. Semt sakinleri
arasÕnda gözlemlenen dayanÕúmanÕn ortaya çÕkmasÕnda evlerin rolü vardÕr. Ama evler
sadece vatan duygusu aúÕlamakla kalmaz, aynÕ zamanda insana dünya ile köklü bir iliúki
içersinde oldu÷u hissini de verirler (Weinwurm-Krause 1999, 15)43.
Ortaça÷da bakÕma muhtaçlara dinsel inançlardan hareket edilerek bakÕlmaktaydÕ.
Avrupa’da manastÕrlar, kurumsal bakÕmlarÕ üstlenmekteydiler (Thesing 1998, 61)44. O
zamanlar engellilik “úeytanÕn gönderdi÷i bir kötülük” olarak kabul ediliyor ve
tanrÕsallÕ÷a karúÕ gelmenin sonuçlarÕndan biri oldu÷una inanÕlÕyordu. TÕbbÕn ilerlemesi
ile engellilikler bir hastalÕk gibi görülmeye baúlandÕ. O zamanlar hastanelerde engelli
insanlar, hastalar gibi tedavi edilmeye çalÕúÕlÕyorlardÕ. Dinsel ba÷lantÕlarÕn yanÕ sÕra,
büyü korkusu da, sakat insanlarla karúÕlaúmaktan korkan insanlarÕn ço÷almasÕna yol
açÕyordu. SakatlarÕn, engellilerin ve bakÕma muhtaçlarÕn toplumdan soyutlanmasÕ tÕbbi
kÕstaslara göre yapÕlÕyordu. Pedagojik gerekçelere dayanan kurumsallaúmalara ender de
olsa rastlanmaktaydÕ (Klee 1980)45.
(…)
Bunlar yaúam olanaklarÕnÕ kÕsÕtlayan ve zorlaútÕran önlemler, davranÕúlar,
geliútirilmemiú toplumsal yapÕlar úeklinde olursa, insanÕn geliúme olanaklarÕnÕ
39
Harloff, H.J. 1995. "Der Transaktionale Ansatz der Wohnpsychologie - Transaktion des Menschen in und mit
seinem Wohnmilieu" pp. 21-35 in Wohnen Behinderter - behindertes Wohnen edited by E.M.Weinwurm-Krause.
Aachen.
40
Loer, H. 2003. "Wohbedürfnisse und Wohformen" pp. 55-77 in Körperbehinderte Menschen im Alter, edited by I.
Hedderich, H. Loer. Klinkhardt: Badheilbrun/Obb.
41
Dudenredaktion. 1989. Etymologie. Herkunftswörterbuch der deutschen Sprache, Bd.7, 2.Aufl. Mannheim.
42
Mitscherlich, A. 1980. Die Unwirklichkeit unserer Städte. Anstiftung zum Unfrieden. Frankfurt/main.
43
Weinrum-Krause, E.M. 1999. Autonomie im Heim. Auswirkungen des Heimallltags auf die Selbstverwirklichung
von Menschen mit Behinderung. Heidelberg.
44
Thesing, T. 1988. Betreute Wohngruppen und Wohngemeinschaften für Menschen mit geistiger Behinderung.
Freiburg.
45
Klee, E. 1980. Behindert. Ein kritisches Handbuch. Fischer: Frankfurt/M.
25
kÕsÕtlayan özellikler kazanÕrlar. Engelli ve bakÕma muhtaç bireylerin yaúam alanlarÕ,
baúkalarÕ tarafÕndan daraltÕlan veya tümüyle elinden alÕnan durumlarÕn ortaya çÕkmasÕna
(…)
Endüstri öncesi dönemde yaúlÕlarÕn temel özelli÷i, geriden gelen kuúaklardan ba÷ÕmsÕz
olabilmekti. ÇokkuúaklÕ haneler demografik ve ekonomik sebeplerle oluúuyordu (miras,
geç evlenmek, do÷umlar arasÕnda büyük zaman aralÕklarÕ ve düúük bir yaúam süresi
beklentisi). YaúlÕ insanlar "ayÕrÕcÕ duvarlar" aramakla meúgul oluyor ve çocuklarÕndan
ayrÕ bir yerde yaúamayÕ tercih ediyorlardÕ. Evleri ayÕrmak, kuúaklarÕn birbiriyle
karúÕlÕklÕ iliúkiye girmesine engel olmamaktaydÕ (Rosenmayr 1996)46.
(…)
4.3 KONUTLARIN YÜZÖLÇÜMÜ VE ODA SAYISI
(…)
Denklerin %4,4’ü 40-50 metrekarelik evlerde ikamet etmektedir. En büyük grubu 71-80
metrekarelik evlerde oturanlar meydana getirmektedir (%29,5). økinci sÕrada %26,5
oranÕyla 81 ve daha büyük metrekarelik evlerde oturanlar yer almaktadÕr. BunlarÕ 61-70
metrekarelik evlerde oturanlar takip etmektedir (%23,7). %15,9’u 51-60 metrekare
yüzölçümüne sahip konutlarda ikamet etmektedir.
Evlerin oda sayÕsÕ 1 ile 5 arasÕnda de÷iúmektedir. Sadece 10 kiúi (%2,8) tek odalÕ evde
ikamet etmektedir. 135’i iki odalÕ evlerde oturmaktadÕr. Buna karúÕn 171 dene÷in 3
odalÕ evlerde oturduklarÕ belirlenmiútir.44’ü dört odalÕ ve 5’i beú odalÕ evde
oturmaktadÕr. Evin oda sayÕsÕ objektif bir kriterdir. Bu kriterden hareket edilerek, oda
sayÕsÕ azaldÕkça bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn konuttaki yaúam alanlarÕnÕn daraldÕ÷Õkabul
edilebilir.
Yüzölçümü (Metrekare)
SayÕ (Kiúi)
Oran (%)
40-50
16
4,4
51-60
58
15,9
61-70
86
23,7
71-80
107
29,5
46
Rosenmayr, L. 1996. Altern im Lebenslauf. Soziale Position, KOnflikt und Ziele in den spaeten Jahren. Göttingen.
26
81 ve daha büyük
Toplam
96
26,5
363
100,0
Tablo 2: Deneklerin evlerinin yüzölçümüne göre da÷ÕlÕmÕ.
Oda SayÕsÕ
1
2
3
4
5
SayÕ (Kiúi)
Oran (%)
10
135
171
44
3
363
2,8
37,2
47,1
12,1
0,8
100,0
Tablo 3: Deneklerin ikamet etti÷i evlerin oda sayÕsÕ.
AraútÕrma kapsamÕnda yapÕlan gözlemler, bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn evlerinin bakÕmlara
ve sosyal iliúkilerin geliúmesine uygun olmadÕklarÕnÕ göstermiútir. Ço÷u ziyaretçi kabul
etme olana÷Õ kÕsÕtlÕ konutlarda yaúamaktadÕr. Evlerin ortalama oda sayÕsÕ 2,7’dir.
Medeni durum ve konutun yüzölçümü arasÕndaki olasÕ iliúkilerin göz önüne alÕnmasÕ
gerekmektedir. Ancak denek grubunda bu ba÷lamda istatistiksel anlamlÕ farklara
rastlanÕlmamÕútÕr (p>0,05).
(…)
4.4 KAMET BøÇøMLERø
Deneklerin ikamet ettikleri evlerin mülkü kime ait? Çocuksuz 50 yaúlÕnÕn 28’i mülkü
kendine ait olan bir evde oturmaktadÕr. Geriye kalan 313 çocuk sahibi yaúlÕdan 167’si
çocuklarÕyla aynÕ evde oturmaktadÕr. BunlarÕn 61’inin evi kendi malÕdÕr. ÇocuklarÕndan
ayrÕ evde oturan 146 yaúlÕdan 54’ü yine mülkü kendisine ait olan bir evde ikamet
etmektedir.
Evin Sahibi
Çocuksuz
SayÕ (Kiúi)
Kendi malÕ de÷il
Kendi malÕ
28
22
50
Oran (%)
56,0
44,0
100,0
Tablo 4: BakÕma muhtaç yaúlÕnÕn oturdu÷u evin sahibi.
27
ÇocuklarÕyla
aynÕ evde
SayÕ (Kiúi)
106
61
167
Oran (%)
63,5
36,5
100,0
ÇocuklarÕndan
ayrÕ evde
SayÕ (Kiúi)
92
54
146
Oran (%)
63,0
37,0
100,0
(…)
4.5 BAKIMA MUHTAÇLIK SÜRESø
(…)
BakÕma muhtaçlÕk süresi ve bireyin yaúÕ arasÕnda istatistiksel anlamlÕ farklara
rastlanmadÕ (p>0,05).
BakÕma MuhtaçlÕk Süresi
1 yÕldan az
1 – 3 yÕl
3 yÕldan fazla
SayÕ (Kiúi)
Oran (%)
142
119
102
363
39,1
32,8
28,1
100,0
Tablo 5: Denek grubunda bakÕma muhtaçlÕk süresi.
Üç yÕldan daha uzun süredir bakÕma muhtaç durumdaki yaúlÕlarÕn %34’ü 60-69 yaúlarÕ
arasÕndaki bireylerden meydana gelmektedir. DolayÕsÕyla birço÷u 60 yaúÕna basmadan
önce bakÕma muhtaç hale gelmiútir. Üç yÕldan daha uzun süreden beri bakÕma muhtaç
durumdaki yaúlarÕn %25’i 80 yaúÕnda veya daha yaúlÕdÕr. Bu da bakÕma muhtaçlÕ÷Õn
ileri yaúlara eriúmeyi önleyemedi÷ine ve gelecekte bakÕma muhtaç yaúlÕlar arasÕnda
daha çok ileri yaúlÕ bireylerle karúÕlaúÕlaca÷Õna iúaret etmektedir.
Yaú Grubu
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85+
1 yÕldan az
N=142
28,2
14,8
14,1
16,2
15,5
11,2
100,0
Tablo 6: Deneklerin yaú grubuna göre bakÕma muhtaçlÕk süresi.
28
1 – 3 yÕl
N=119
24,4
17,6
21,0
18,5
10,1
8,4
100,0
3 yÕldan fazla
N=102
13,7
19,6
26,5
15,7
18,6
5,9
100,0
4.6 KONUTTA øKAMET SÜRESø
ønsan açsÕndan evin zamanla derinlik kazanan anlamlarÕna dikkat çekildi. BakÕma
muhtaç yaúlÕlarÕn kaç yÕldan beri aynÕ evde oturduklarÕ sorusu da bu açÕdan önemlidir.
AraútÕrma kapsamÕnda elde edilen bulgular, çocuksuz yaúlÕlardan %14’ün 1-5 yÕl,
%26’nÕn 6-10 yÕl, %36’nÕn 11-15 yÕl ve %24’ün 15 yÕldan daha uzun süreden beri aynÕ
evde ikamet ettiklerini ortaya koymaktadÕr. ÇocuklarÕyla birlikte yaúayanlarÕn %15’i 15 yÕl, %37’si 6-10 yÕl, %38’i 11-15 yÕl ve %10’u 15 yÕldan daha uzun süredir bugünkü
evinde oturmaktadÕr. ÇocuklarÕndan ayrÕ evde oturanlarÕn %15’i 1-5 yÕl, yaklaúÕk +42’si
6-10 yÕl, %36’sÕ 11-15 yÕl ve %6,8’i 15 yÕldan daha uzun süredir aynÕ evde ikamet
etmektedir.
Konutta økamet Süresi (YÕl)
Çocuksuz
SayÕ (Kiúi)
1…5
6…10
11…15
! 15
Oran (%)
ÇocuklarÕyla
aynÕ evde
SayÕ (Kiúi)
Oran (%)
ÇocuklarÕndan
ayrÕ evde
SayÕ (Kiúi)
Oran (%)
7
13
18
12
14,0
26,0
36,0
24,0
25
62
64
16
15,0
37,1
38,3
9,6
22
61
53
10
15,1
41,8
36,3
6,8
50
100,0
167
100,0
146
100,0
Tablo 7: økamet süresi.
(…)
Baúka ülkelerde yapÕlan araútÕrmalardan, engelli ve bakÕma muhtaç insanlar açÕsÕndan
konut ve mimari unsurlarÕn birçok yönden problem yarattÕ÷Õ bilinmektedir. Örne÷in
engelli insanlarÕn %80’inin ikamet biçimleri ve mimari bariyerler yüzünden yaúam
alanlarÕnÕn kÕsÕtlandÕ÷Õ bilinmektedir (Bernard, Hovorka 1992)47.
Yaúam AlanlarÕnÕ KÕsÕtlayan Faktörler
Mimari Bariyerler
Soyutlanmak
øú PiyasalarÕ
Resmi Kurumlar, Yasal Düzenlemeler
Toplumsal De÷erler
Kamuoyu
YardÕm Sistemleri, Uzmanlar
Bireysel ArÕzalar
47
Oran (%)
80,0
70,0
62,0
45,0
35,0
32,0
32,0
28,0
Bernard, J., Hovorka, H. 1992. Behinderung: ein gesellschaftliches Phänomen. Befunde, Strukturen, Probleme,
Wien.
29
Kendini Organize Edebilme Düzeyi
15,0
Tablo 8: Engelli insanlarÕn yaúam alanlarÕnÕ kÕsÕtlayan faktörler (Kaynak: Bernard, Hovorka
1992).
(…)
4.7 TOPLUMSAL BÜTÜNLEùME VE BOYUTLARI
(…)
5
BAKIMA MUHTAÇ YAùLILARIN SOSYAL
DURUMU
(…)
5.1 SOSYODEMOGRAFøK ÖZELLøKLERø
363 dene÷in %56,7'si erkek (206 kiúi), %43,3'ü kadÕndÕ (157 kiúi). BunlarÕn e÷itim
durumu ve medeni durumu karúÕlaútÕrÕlÕnca bazÕ gruplarÕn di÷erlerinden daha riskli
yaúam koúullarÕ altÕnda yaúadÕ÷Õ görülmektedir. Hiç evlenmemiú olan 7 dene÷in hepsi,
evlilerin %69’u ve dullarÕn %10’u okuma yazma bilmemektedir. Eúinden ayrÕ yaúayan
17 yaúlÕ arasÕnda ise okuma yazma bilmeyenlere hiç rastlanmamÕútÕr.
(…)
Denklerin %45'ini okuma yazma bilmeyenler meydana getirmektedir. Okuryazar, ama
okul bitirmemiú yaúlÕlarÕn oranÕ %18’dir. Beú yÕllÕk temel e÷itim almÕú yaúlÕlarÕn oranÕ
ise %31 civarÕndadÕr. Böylece %95'i “hiç” ve “5 yÕl” arasÕnda kalan bir süre okula
gitmiútir. Ortaokul, lise ve üniversite mezunlarÕnÕn oranlarÕ ise her birinde %2'yi
aúmamaktadÕr.
Tablo 9: Deneklerin e÷itim durumu.
(…)
30
BakÕma muhtaç yaúlÕlara daha çok e÷itim düzeyi düúük gruplarda rastlanmasÕ, Türk
yaúlÕsÕnÕn e÷itim düzeyinin düúük oluúundan ileri gelmektedir. Bu yüzden e÷itim düzeyi
yüksek bireylerde bu bulgularÕn bir rahatlÕk duygusu yaratmamasÕ özellikle önerilir.
Çünkü “yaúama úansÕ” daha fazla olan e÷itim düzeyi yüksek bireylerin ileri yaúlarda
bakÕma muhtaçlÕkla karúÕlaúma riskleri artmaktadÕr. Uluslar arasÕ bulgular 100 kiúiden
15’inin yaúamÕnÕn son safhasÕnÕ bakÕma muhtaç olarak geçirdi÷ini göstermektedir (Bzk.
Lehr 2000). E÷itim düzeyi sürekli yükselen Türk toplumunda, gelecekte bakÕma muhtaç
yaúlÕ nüfusun içinde e÷itim düzeyi yüksek olan bireyler ço÷alacaktÕr.
Bu tezi destekleyen durumlara denek grubunda da rastlanmÕútÕr. Okuryazar
olmayanlarÕn yaú ortalamasÕ 70, diplomasÕz okuryazarlarÕn 71,6, ilkokul mezunlarÕnÕn
77,5, ortaokul mezunlarÕnÕn 73,2, lise mezunlarÕnÕn 78,3 ve üniversite mezunlarÕnÕn
65’tir. Üniversite mezunlarÕnÕn ortalama yaúÕnÕn di÷erlerinden belirgin úekilde daha
düúük oluúu, denek grubunun bir özelli÷idir. Türkiye’nin genel istatistikleri üzerinde
gerçekleútirilen analizler, bakÕma muhtaç bireylerin e÷itim durumu göz önüne alÕnarak
hesaplanan yaú ortalamalarÕnÕn, e÷itim düzeyine paralel úekilde yükseldi÷ini
göstermiútir.
Tablo 10: Türkiye’de bakÕma muhtaç yaúlÕ nüfusun e÷itim düzeyi ve yaú ortalamasÕ (Kaynak: DøE
2002; Hesaplama: Tufan 2007).
Denek grubunda evlilerin yaú ortalamasÕ 69, hiç evlenmemiú ve eúinden ayrÕ
yaúayanlarÕn 75, dullarÕn 78’dir. Yaú yükseldikçe dullar ço÷almaktadÕr. Bu da bakÕma
muhtaçlÕkta medeni durumun önemini atmaktadÕr. Eúiyle yaúayanlarÕn daha avantajlÕ bir
konumda olduklarÕndan hareket edilmesi gerekir. Buna karúÕn evlenmemiú, eúinden ayrÕ
yaúayan ve dul statüsüne sahip bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn sosyal, psikolojik ve ekonomik
yönden büyük zorluklarla karúÕ karúÕya olduklarÕnÕn dikkate alÕnmasÕ gerekmektedir.
Özellik kadÕnlarda bunun çift yönlü dezavantajlar yarattÕ÷Õ gözden kaçÕrÕlmamalÕdÕr.
Bir taraftan cinsiyetinden, di÷er taraftan yalnÕzlÕ÷Õndan kaynaklanan problemler, bakÕma
muhtaç yaúlÕ kadÕnlarÕn yaúam alanlarÕnÕn daha da daralmasÕna yol açmaktadÕr.
5.2 GELøR DURUMU
BakÕma muhtaçlÕkta, bireyin gelir durumu büyük önem kazanmaktadÕr. øhtiyaç duyulan
hizmetler, gelir durumu iyi de÷ilse, soyutlanma mekanizmalarÕ hÕzla devreye
girmektedir. Sa÷lÕk denetimlerinden dinlenme olanaklarÕna kadar her yaúam alanÕndan
soyutlanma riski artmaktadÕr.
31
Denek grubunda yer alan yaúlÕlarÕn %41'i hiçbir yerden geliri olmadÕ÷ÕnÕ belirtmiútir.
BakÕma muhtaç hale gelmeden önce çalÕúÕp çalÕúmadÕklarÕ sorusuna yaklaúÕk %44'ü
“çalÕútÕm” cevabÕnÕ vermiútir. Erkeklerin %78'i kadÕnlarÕn sadece %27'si çalÕúmÕútÕr. Bu
tespitler bakÕma muhtaçlÕ÷Õ yoksullu÷un sebebi de÷il, daha ziyade yoksullu÷u bakÕma
muhtaçlÕ÷Õn sebebi olarak görmek gerekti÷ine iúaret etmektedir.
ÇalÕúmÕú olmanÕn, bakÕma muhtaç yaúlÕlar açÕsÕndan, yoksulluktan kurtuluú anlamÕna
gelmedi÷i de saptanmÕútÕr. Denklerden 204’ü 60 yaúÕndan önce çalÕútÕ÷ÕnÕ belirtmiútir.
ÇalÕúmÕú ve düzenli bir gelire sahip oldu÷unu belirtenlerin %55'i erkek, %45'i kadÕndÕr.
ÇalÕúmÕú olmalarÕna ra÷men yaklaúÕk %50’nin herhangi yerden geliri bulunmadÕ÷Õ
belirlenmiútir.
ÇalÕúmÕú ve gelir sahibi erkeklerin aylÕk ortalama geliri 131 TL, kadÕnlarÕn sadece 84
TL’dir. Fakat erkekler açÕsÕndan bunun büyük bir avantaj oldu÷u söylenemez, çünkü bu
gelir ile bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn kimseye ba÷ÕmlÕ olmadan geçimlerini sa÷lamalarÕ
mümkün de÷ildir. Ekonomik durumlarÕ kötü bir görünüm sunmaktadÕr. Bu yüzden
bakÕm sektörü açÕsÕndan piyasa de÷eri çok düúük olan bir sosyal grubun
mensuplarÕdÕrlar. Profesyonel bakÕm hizmetlerinin geliúebilmesi için bu sektörün
ilgisini uyandÕracak bir gelir düzeyine sahip olmalarÕ gerekir.
(…)
6
BAKIMA MUHTAÇLIK SEBEPLERø
(…)
6.1 BAKIMA MUHTAÇLIKTA RUHSAL
HASTALIKLAR
Ruhsal hasta oldu÷unu söyleyen 64 kiúiden 36’nÕ kadÕndÕr (%56,3). Ruhsal hatalÕk ve
cinsiyet arasÕnda istatistiksel anlamlÕ fark vardÕr. Ruhsal hasta olmadÕ÷ÕnÕ belirten 299
kiúiden yaklaúÕk %60’Õ erkektir. Di÷er kategorilerde cinsiyet ve bakÕma muhtaçlÕk
arasÕnda istatistiksel anlamlÕ farklara rastlanmamÕútÕr.
(…)
Erkek
32
KadÕn
SayÕ (Kiúi)
Ruhsal hasta
Ruhsal hasta de÷il
Oran (%)
28
178
206
43,8
59,5
56,7
SayÕ (Kiúi)
Oran (%)
36
121
157
56,3
40,5
43,3
Tablo 11: Ruhsal hasta deneklerin cinsiyete göre da÷ÕlÕmÕ.
(…)
6.2 MEDENø DURUM VE RUHSAL SAöLIK
(…)
Ruhsal hastalÕklara sahip bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn öncelikle dul ve hiç evlenmemiú
yaúlÕlarda yaygÕn oldu÷u, evli olup eúinden ayrÕ yaúayanlarÕn üçüncü sÕrada yer aldÕ÷Õ ve
ruhsal hastalÕklara en az rastlanÕlan grubu evlilerin meydana getirdi÷i saptandÕ (p<0,05).
(…)
YaúlandÕkça anatomik ve fizyolojik de÷iúimlere u÷rayan insanÕn bedeni çeúitli
yönlerden kayba u÷ramaktadÕr. Organ fonksiyonlarÕ, vücut ÕsÕ ayar sistemi, hücreler
arasÕ madde alÕú veriúi, ba÷ÕúÕklÕk sistemi, iúitme ve görme duyularÕ, sinir sistemi
reaksiyon hÕzÕ, eklemler, kemikler, kaslar eskisine göre daha kötü çalÕúmaya
baúlamaktadÕr (Zenneck, Ungerer, Liedtke 2002, 13-15). Ama sa÷lÕk, sadece bedenin
hastalÕktan arÕnmÕú hali de÷ildir. Bedensel, bilinçsel ve sosyal yönden "optimal durum"
varsa, ancak o zaman sa÷lÕktan söz edilir. Sa÷lÕk, sosyal ve ruhsal faktörlerden
etkilenmektedir ve yaúam sürecinde oluúan “dezavantajlarÕn birikimi” ile birlikte
düúünülmesi gerekir. TÕbbi hastalÕk ö÷retisinde "etki edilebilen" ve "etkilenemeyen"
faktörler arasÕnda ayÕrÕm yapÕlmadÕ÷Õna dikkat çeken Voges (1993,97)48 hastalÕklarÕn
oluúumunda rolü olan psikososyal faktörlerin önemsenmemelerini bir hata oldu÷una
dikkat çekmektedir. HastalÕklarÕn, sadece bedensel durumlarla açÕklanabilen, tesadüfen
oluúan durumlar olmadÕklarÕnÕ, ruhsal ve sosyal faktörlerin birlikte yarattÕklarÕ etkilerin,
sa÷lÕ÷Õn korunmasÕna veya bozulmasÕna yol açtÕ÷ÕnÕ, bu yüzden sa÷lÕk durumunu
"bütünsel hastalÕk modeli" ile de÷erlendirmek gerekti÷ini vurgulamaktadÕr.
(…)
ùekil 6: Denek grubunda ruhsal hasta yaúlÕlarÕn medeni durumu.
48
Voges, W. 1993. Soziologie des höheren Alters. Eine Einführung in die Alterssoziologie und Altenhilfe. Maro:
Augsburg.
33
6.3 YAù FAKTÖRÜNÜN BAKIMA MUHTAÇLIöA
ETKøSø
(…)
Yaú
Grubu
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
85+
Ruhsal
Hasta
Zihinsel
Engelli
Kronik
Hasta
Bedensel
Engelli
Görme
Engelli
øúitme
Engelli
Konuúma
Engelli
p<0,001
p<0,001
p<0,05
p<0,001
p<0,001
p<0,001
3,6
8,1
9,7
23,0
41,5
40,6
3,6
9,7
5,6
6,6
22,6
37,5
p<0,05
%
50,6
51,6
30,6
34,4
34,0
46,9
8,4
6,5
19,4
27,9
37,7
50,0
8,4
6,5
43,1
32,8
11,3
43,8
4,8
13,9
16,4
7,5
9,4
37,3
46,8
65,3
41,0
39,6
59,4
Tablo 12: Yaú grubuna göre engellilik durumlarÕ (aynÕ zamanda bakÕma muhtaçlÕ÷Õn sebepleri).
(…)
7
GÜNLÜK YAùAM
7.1 GENEL DURUM
BakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn günlük temel yaúam etkinliklerindeki ba÷ÕmlÕlÕ÷Õ belirlemek
üzere, ilgili aktiviteyi dikkate alarak üç cevap alternatifinden birinde karar kÕlmalarÕ
istenmiútir: (1) "Zorlanmadan yapÕyorum", (2) "Büyük zorluk çekerek yapÕyorum" ve
(3) "Yapmam mümkün de÷il". Schneekloth et.al. (1996) tarafÕndan kullanÕlan bu
sÕnÕflandÕrma biçimi her etkinlik için uygulanÕnca, ortaya ba÷ÕmlÕlÕk durumu hakkÕnda
algÕlanabilir bir durum çÕkmaktadÕr.
(…)
34
Günlük Temel Yaúam
Etkinlikleri
Giyinmek/Soyunmak
SaçlarÕ taramak
Banyo/Duú
Tuvalet
Oturmak/Kalkmak
Evin içinde dolaúmak
Merdivenleri inip çÕkmak
Yemek/içmek
Yemek piúirmek
ølacÕnÕ tek baúÕna alabilmek
Ev temizli÷i
AlÕúveriú
Sokakta yolunu úaúÕrmamak
Parasal iúler
Zorluk
çekmeden tek
baúÕna
yapabiliyor
51,8
68,4
56,0
53,7
59,8
53,2
45,2
46,5
39,4
55,9
22,0
19,6
17,6
53,7
Büyük zorluk
çekerek tek
baúÕna
yapabiliyor
38,5
26,0
35,2
39,3
32,7
37,1
37,7
45,4
36,4
26,4
45,2
41,6
50,4
25,3
Kendisinin
yapmasÕ
mümkün de÷il
9,7
5,5
8,9
6,9
7,5
9,7
17,2
8,0
24,2
17,6
32,8
38,8
32,0
20,9
Tablo 13: Deneklerin günlük temel yaúam etkinliklerindeki ba÷ÕmlÕlÕk durumu.
(…)
7.2 CEVAP SAYISINA GÖRE DEöERLENDøRMELER
363 denek, 14 adet günlük temel yaúam etkinli÷i hakkÕnda toplam 5082 tane cevap
vermiútir. 2 dene÷e ait verilerde eksiklik tespit edildi÷i için bu deneklerin cevaplarÕ
dikkate alÕnmamÕútÕr. Böylece üzerinde analiz yapÕlan toplam cevap sayÕsÕ 5066’ya
inmektedir. “Zorlanmadan” yerine getirildi÷i ifade edilen etkinliklere 2325, “Zorlukla”
yerine getirilen aktivitelere 1872 ve yerine getirilmesi “mümkün de÷il” úeklinde ifade
edilen aktivitelere düúen toplam cevap sayÕsÕ 869’dur. Buradaki analizlerin çÕkÕú
noktasÕnÕ, bu cevaplar meydana getirmektedir.
Tablo 14: Günlük temel yaúam etkinliklerinin yerine getirilebilmesinde deneklerin genel ba÷ÕmlÕlÕk
durumu.
ùekil 7: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕlÕk durumlarÕ.
35
Bu rakamlarÕ oranlara göre de÷erlendirince “zorlanmadan” kategorisinde erkeklerin
%28,1’lik kadÕnlarÕn %17,8’lik orana sahip olduklarÕ görülür. Günlük aktivitelerini
“zorlukla” yerine getirebildi÷i cevabÕnda erkekler %20,4’lük pay elde ederken, kadÕnlar
%16,5 oranÕnda kalmÕútÕr. Bu kategoriler birlikte de÷erlendirilirse, günlük aktivitelerin
kolay veya zor yerine getirebilme durumlarÕnÕn %48,5’i erkeklerin, %34,1’i kadÕnlarÕn
payÕna düúmektedir. Günlük aktivitelerin yerine getirilmesinde “tam ba÷ÕmlÕlÕk”, erkek
ve kadÕnlar arasÕnda eúit düzeydedir. Erkeklerin, bütün aktiviteler için bu kategoriye
verdikleri cevaplarÕn oranÕ %8,4 iken kadÕnlarda %8,7’dir. BakÕma muhtaç yaúlÕ
erkeklerin daha az ba÷ÕmlÕ bir yaúam sürdürdükleri hissini uyandÕran bu bulgulara
ra÷men günlük temel yaúam etkinlerinde “tam ba÷ÕmlÕlÕk” ve cinsiyet faktörü arasÕnda
istatistiksel anlamlÕ farklara rastlanmamÕútÕr (p>0,05).
ùekil 8: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn cinsiyet faktörüyle iliúkisi.
Cevap da÷ÕlÕmÕ ve yaú faktörü arasÕnda sÕkÕ bir iliúki bulundu÷u belirlenmiútir.
Deneklerin yaúÕ yükseldikçe günlük temel yaúam etkinliklerini “zorlanmadan” yerine
getirenler azalmaktadÕr. Buna karúÕn “mümkün de÷il” cevabÕ artmaktadÕr. 60-64 yaú
grubuna ait 1162 cevabÕn 814’ü (%70) ve 65-69 yaú grubuna ait 868 cevabÕn 608’i
(%70) “zorlanmadan” kategorisinde yer almaktadÕr. Yaú yükseldikçe bu kategoride yer
alan cevaplarÕn oranÕ monoton düúüú göstermektedir. 85+ kuúa÷Õna ait 432 cevabÕn
sadece %8’i bu cevap kategorinde yer almaktadÕr. Buna karúÕn bütün aktivitelere
“mümkün de÷il” cevabÕnÕ veren 60-64 yaú grubundakilerin oranÕ %5’ten azdÕr, ama 85+
kuúa÷Õnda toplam cevaplarÕn %60’tan fazlasÕ bu kategoride yer almaktadÕr. DolayÕsÕyla
bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn günlük yaúam etkinlikleri ve ba÷ÕmlÕlÕklarÕ arasÕnda yaú
faktörüne ba÷lÕ istatistiksel anlamlÕ fark tespit edilmiútir (p<0,05).
ùekil 9: Deneklerin günlük temel yaúam etkinlikleriyle ilgili tüm cevaplarÕnÕn yaú gruplarÕna göre
da÷ÕlÕmÕ.
ùekil 10: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn yaú faktörüyle iliúkisi.
Medeni durumun göz önüne alÕnmasÕndaki sebep, medeni durumun bakÕma muhtaçlÕ÷Õn
sebeplerinden biri oluúu olarak görülmesine dayanmamaktadÕr. Medeni durumla ilgili
daha önce dile getirilen yorumlar göz önüne alÕnÕnca, bu faktöre göre bir genel durum
de÷erlendirmesi yapmanÕn yararlÕ olaca÷Õ düúünülmektedir. Evlenmemiú bakÕma
muhtaç yaúlÕlara 5066 cevaptan 98 tanesi düúmektedir. Günlük temel yaúam
etkinliklerinin yerine getirilmesi sorularÕna bunlarÕn %11’i “mümkün de÷il”, %55’i
“zorlukla” ve yaklaúÕk %34’ü “zorlanmadan” cevabÕnÕ vermiútir. Evlilerin toplam cevap
sayÕsÕ 2912’dir. BunlarÕn %55’i “zorlanmadan”, %33’ü “zorlukla” ve %12’si “mümkün
de÷il” kategorinde yer almaktadÕr. Eúinden ayrÕ yaúayanlarÕn verdikleri toplam 230 ve
36
dullarÕn verdi÷i toplam 1826 cevabÕ aynÕ úekilde de÷erlendirilince ortaya aúa÷Õdaki
tablo çÕkmaktadÕr.
ùekil 11: Günlük temel yaúam etkinliklerinde ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn yaú faktörüyle iliúkisi.
Blinkert, Klie (1999), araútÕrmalarÕnda “bireyselleúme endeksi” geliútirmektedirler.
Bunu bireylerin medeni durumunu, ikamet biçimini, gelir durumunu veya e÷itim
düzeyini birlikte de÷erlendirerek yapmaktadÕrlar. E÷itim ve gelir düzeyi yükseldikçe,
eúinden boúanmak, ayrÕ yaúamak veya hiç evlenmemiú olmak ve tek kiúilik hanelerde
oturmak durumlarÕ arttÕkça “bireyselleúmenin” o kadar yüksek oldu÷undan hareket
etmektedirler. Böyle bir endeks bu araútÕrmada yaratÕlabilirdi ve bireyselleúmenin
etkilerine bakÕlabilirdi. Fakat bakÕma muhtaç nüfusta ve denek grubunda, bireyselleúme
olgusunun önemli bir etkisinden söz edilebilecek durumlara rastlanmamaktadÕr. BakÕma
muhtaç yaúlÕ nüfusta ve denek grubunda evliler ve dullar en büyük gruplarÕ meydana
getirmektedir. økisi de bireyselleúme olgusuyla ba÷daútÕrÕlmamaktadÕr. Aksine
bireyselleúmenin tersi bir durumun varlÕ÷Õndan hareket edilmesi gerekir. Çünkü yüksek
e÷itim düzeyi, yeterli bir gelir, çalÕúma gibi bireyselleúmenin göstergeleri kabul edilen
durumlara denek grubunda çok az rastlanmÕútÕr.
7.3 EKONOMøK BAöIMSIZLIK
Ekonomik ba÷ÕmsÕzlÕk, bireyselleúmenin göstergelerinden biri olarak kabul edilebilir.
Ekonomik durum düzeldikçe objektif yaúam koúullarÕnda düzelmelerin meydana
gelece÷i genel bilgi olarak kabul edilip burada özellikle kanÕtlanmasÕ gerekli
görülmemektedir.
Deneklerin 148’i düzenli bir gelire sahiptir. Hiçbir geliri olmayanlarÕn sayÕsÕ 215’tir.
Geliri olmayanlarÕn (%55’i erkek, %65’i kadÕndÕr. Bunlar ekonomik yönden mutlak
ba÷ÕmlÕ yaúlÕlarÕ meydana getirmektedirler ve buradaki analizlerin dÕúÕnda
bÕrakÕlacaklardÕr. Bu yaúlÕlarÕn hepsi e÷itim düzeyi düúük olan bireylerden
oluúmaktadÕr. Okuryazar olmayanlarÕn %81’i ve diplomasÕz okuryazarlarÕn %60’Õ gelir
sahibi de÷ildir. BunlarÕn oranÕ ilkokul mezunlarÕ arasÕnda %38’e gerilemektedir.
Gelir sahibi 148 kiúinin ortalama geliri ve e÷itim durumu arasÕndaki iliúkiler, e÷itim
faktörüne ba÷lÕ olarak bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕ farklÕ gruplara ayrÕrmanÕn mümkün
oldu÷unu göstermiútir. DiplomasÕz okuryazarlar herhangi bir okuldan mezun
olmadÕklarÕ halde burada “úekli e÷itimden yararlanmamÕú” bireyler olarak
tanÕmlanmÕútÕr. Bu grubun ortalama aylÕk gelirinin ilkokul mezunlarÕndan daha yüksek
oldu÷u dikkat çekmektedir. Bunun çeúitli sebepleri olabilir. Bulgular, e÷itim düzeyi
düúük olan gruplarda, e÷itimin gelir durumuna etki eden temel faktör olmadÕ÷Õna iúaret
37
etmektedir. Buna karúÕn ilkokul mezunlarÕndan baúlayarak bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn
aylÕk gelirleri karúÕlaútÕrÕlÕnca, e÷itim düzeyi yükseldikçe gelir durumunda belirgin bir
artÕú meydana geldi÷i görülmektedir. ølkokul mezunlarÕ 138,73 TL, ortaokul
mezunlarÕnda 338,33 TL, lise mezunlarÕnda 434,29 TL ve üniversite mezunlarÕ 674,29
TL aylÕk ortalama gelire sahiptir.
Tablo 15: Deneklerin e÷itim durumuna göre aylÕk ortalama gelirleri.
ùekil 12: Ekonomik ba÷ÕmsÕzlÕk ve e÷itim düzeyi arasÕndaki iliúki.
ùekil 13: Mezo sisteme örnek (e÷itim sistemi) ve deneklerin güncel ekonomik durumu.
(…)
7.4 GÜNLÜK YAùAMIN ÖZEL DURUMLARI
ùimdiye dek yapÕlan analizlerle bakÕma muhtaçlÕk probleminin ve bakÕma muhtaç
yaúlÕlarÕn genel durumunun algÕlamasÕna yardÕmcÕ olmaya çalÕúÕldÕ. Bu arada çeúitli
teorik bilgiler sunuldu ve genel tablo çizilmeye çalÕúÕldÕ. Bundan sonraki analizler,
denek grubunda yer alan bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn ve yardÕmcÕlarÕnÕn yaúamÕyla
ba÷lantÕlÕdÕr. Genelden özele do÷ru atÕlan bu adÕmla yaúlÕlarÕn ba÷ÕmlÕ olduklarÕ
aktivitelerde gayri resmi sosyal destek a÷ÕnÕn yardÕmlarÕ, yardÕmcÕlarÕn kimlikleri,
sunulan yardÕmlarÕn kapsamÕ, yaúlÕlarÕn yardÕmlardan memnununiyeti, ikamet bölgesi
ile ilgili dizi soruya, bulgulardan yola çÕkarak cevap verilmeye çalÕúÕlacaktÕr.
7.5 øKAMET BÖLGESøYLE øLGøLø GÖRÜùLER
(…)
Deneklerin %52,3’ü kÕrsal alanlarda, %47,7’si Antalya’nÕn içinde (kentsel alan) ikamet
etmektedir. økamet bölgesi, sosyal iliúkiler açÕsÕndan çeúitli olanaklar sunabilir veya
varlÕ÷Õ bunlardan mahrum bÕrakabilir. Antalya’da bu olanaklar, Türkiye’nin belki birkaç
ilinde rastlanabilecek düzeyde mevcuttur. Turizm merkezi oluúuyla ba÷lantÕlÕdÕr. Ama
analizler, bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn bunlardan yararlanma úansÕnÕn pek fazla olmadÕ÷ÕnÕ
göstermektedir. Antalya’nÕn finansal ve fiziksel koúullarÕndan bakÕma muhtaç yaúlÕlar
38
büyük ölçüde yararlanamamaktadÕr. Bunun sadece etik bir problem olmadÕ÷Õna, uzun
vadede yeni sosyal problemler yarataca÷Õna burada dikkat öekme gere÷i
duyulmaktadÕr.
(…)
UlaúÕm: KÕrsal bölgelerde ikamet eden yaúlÕlarÕn %62’si, kentsel bölgelerde
oturanlarÕn %50’si ulaúÕm olanaklarÕnÕn uygun olmadÕ÷ÕnÕ belirtmektedir. KÕrsal
alanda ikamet eden deneklerin %21!i ulaúÕm olanklarÕnÕ “kÕsmen uygun” olarak
tanÕmlamaktadÕr. AynÕ cevabÕ kentsel alanda oturanlarÕn %28’i vermektedir.
UlaúÕm olanaklarÕnÕn “uygun” oldu÷unu belirtenlerin oranÕ kÕrsal bölgelerde %18,
kentsel bölgelerde %22’dir. UlaúÕm olanaklarÕyla ilgili kentsel ve kÕrsal
bölgelerde ikamet eden bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn görüúleri arasÕnda istatistiksel
anlamlÕ fark yoktur. Bu da memnuniyetsizli÷in her ikisinde de yaygÕn bir görüú
oldu÷una iúaret etmektedir.
Tablo 16: UlaúÕm olanaklarÕyla ilgili görüúler.
Sa÷lÕk hizmetleri: økamet bölgesindeki sa÷lÕk hizmetleriyle ilgili deneklerin
düúüncelerinin kentsel ve kÕrsal alanda yaúayan yaúlÕlar arasÕnda istatistiksel
anlamlÕ bir farka rastlanmamÕútÕr. KÕrsal bölgelerde oturanlarÕn %48’i, kentsel
bölgelerde oturanlarÕn %43’ü ikamet ettikleri bölgenin sa÷lÕk hizmetlerinden
memnun de÷ildir. KÕsmen memnun olanlarÕn oranÕ kÕrsal bölgelerde %26, kentsel
bölgelerde %30’dur. Sadece 4 yaúlÕdan 1’i (kÕrsal alan: %26; kentsel alan: %28),
ikamet bölgesindeki sa÷lÕk hizmetlerinden memnun oldu÷unu belirtmektedir.
Tablo 17: Sa÷lÕk hizmetleriyle ilgili görüúler.
AlÕúveriú: AlÕúveriú olanaklarÕ ile ilgili görüúlerde kentsel ve kÕrsal alanda ikamet
eden yaúlÕlar arasÕnda istatistiksel anlamlÕ farklara rastlanmÕútÕr. AlÕúveriú
olanaklarÕndan memnuniyetsizli÷in kÕrsal bölgede yaúayan deneklerde daha
yaygÕn oldu÷u saptanmÕútÕr. KÕrsal alanda yaúayan deneklerin yaklaúÕk %52’si,
kentsel alanda yaúayanlarÕn %34’ü yakÕn çevredeki alÕú veriú olanaklarÕndan
memnun de÷ildir. KÕrsal alanda yaúayanlarÕn %31’i, kentsel alanda yaúayanlarÕn
%25’i alÕú veriú olanaklarÕndan “kÕsmen” memnundur. KÕrsal alanda ikamet eden
yaúlÕlar arasÕndan alÕú veriú olanaklarÕndan memnun oldu÷unu belirtenlerin oranÕ
%18’e, kentsel bölgelerde yaúayanlar arasÕnda ise %41’e ulaúmaktadÕr.
Tablo 18: AlÕúveriú olanaklarÕyla ilgili görüúler.
Remi kurumlar: økamet bölgesindeki resmi kurumlardan memnuniyetin kÕrsal
bölgelerde yaúayan denekler arasÕnda daha düúük oldu÷u belirlenmiútir. KÕrsal
39
alanda ikamet eden deneklerin %44’ü, kentsel alanda ikamet edenlerin %39’u
resmi kurumlardan memnun olmadÕ÷ÕnÕ ifade etmektedir. Buna karúÕn kÕrsal
alanda yaúayan yaúlÕlarÕn %44’ü ve kentsel alanda ikamet edenlerin %27’si
“kÕsmen” memnun oldu÷unu söylemektedir. Memnun olanlarÕn kÕrsal alandaki
oranÕ %13, kentsel alandakilerin oranÕ %34’tür. økamet bölgesine göre bu
ba÷lamda istatistiksel anlamlÕ farklara rastlanmÕútÕr.
Tablo 19: Resmi kurumlarla ilgili görüúler.
Fiziksel çevre: Fiziksel çevre özelliklerinden memnuniyetin kÕrsal alanda ikamet
debdenklerde daha fazla oldu÷u saptanmÕútÕr. Ama bunlarÕn %42’si fiziksel
çevreden memnun de÷ildir. Kentsel alanda ikamet edenlerin ise %56’sÕ memnun
olmadÕ÷ÕnÕ belirtmektedir. Fiziksel çevrenin “kÕsmen uygun” oldu÷unu kÕrsal
alanda ikamet edenlerin %27’si, kentsel alandakilerin %25’i ifade etmektedir.
Fiziksel çevreden memnun oldu÷unu söyleyenlerin kÕrsal alanda ikamet eden
yaúlÕlarda oranÕ %31, di÷er grupta %19’dur.
Tablo 20: Fiziksel çevreyle ilgili görüúler.
Mimari yapÕ: økamet çevresinin mimari yapÕlaúmasÕ ile ilgili görüúler arasÕnda
kÕrsal ve kentsel alanlarda ikamet eden denekler arasÕnda istatistiksel anlamlÕ
farka rastlanmamÕútÕr. Her iki kesimde memnuniyetsizlik yüksektir. Bu görüú
açÕsÕndan aralarÕnda istatistiksel anlamlÕ farklara rastlanmamÕútÕr. KÕrsal ve
kentsel alanlarda ikamet eden 2 yaúlÕdan 1’i (kÕrsal: %52; kentsel: %53) mimari
yapÕlarÕn özelliklerinden memnun olmadÕ÷ÕnÕ belirtmektedir. økisinde de 4 kiúiden
1’i mimari yapÕlardan kÕsmen memnundur. Buna karúÕn 2 kiúiden 1’i bu açÕdan
memnundur.
Tablo 21: Mimari yapÕlaúma ile ilgili görüúler.
økamet bölgesinden genel memnuniyet: økamet bölgesiyle ilgili genel memnuniyet
açÕsÕndan kÕrsal ve kentsel alanlarda yaúayan yaúlÕlarÕn görüúleri arasÕnda istatistiksel
anlamlaÕ fark yoktur. Genel olarak 10 yaúlÕdan 3’ü yaúadÕ÷Õ çevreden memnun, 4’ü
kÕsmen memnun ve 3’ü memnun olmadÕ÷ÕnÕ söylemektedir.
Tablo 22: økamet bölgesiyle ilgili genel memnuniyet.
40
8
SOSYAL DESTEK AöI
(…)
8.1 YARDIMCI TøPLERø
Deneklerden kendilerine yardÕm eden ve bakÕmlarÕnÕ yapan dört yardÕmcÕ belirtmeleri
istenmiútir. BøRøNCø YARDIMCI, yaúlÕyla aynÕ evde veya aynÕ binada oturmaktadÕr.
øKøNCø YARDIMCI, yaúlÕnÕn evine yakÕn oturan yardÕmcÕlarÕ, ÜÇÜNCÜ YARDIMCI
uzaktaki çocuklarÕnÕ ve akrabalarÕnÕ, DÖRDÜNCÜ YARDIMCI ise komúularÕnÕ veya
arkadaúlarÕnÕ ifade etmektedir. Üçüncü ve dördüncü yardÕmcÕ "tiplerinde" istatistiksel
anlamlÕ farka rastlanmamÕútÕr (p>0,05). Buna karúÕn birinci ve ikinci tip yardÕmcÕlarda,
ikamet bölgesine ba÷lÕ istatistiksel anlamlÕ farklar tespit edilmiútir (p<0,05). Bu
yardÕmcÕ tiplerinin, bakÕma muhtaç yaúlÕlar açÕsÕndan birincil derecede önemli olduklarÕ
dikkate alÕnÕrsa, ikamet bölgesinin bakÕma muhtaçlÕkta rol oynayan faktörlerden biri
oldu÷undan hareket etmek gerekir.
ùekil 14: Deneklerin ikamet bölgesi ve ikamet biçimi arasÕndaki iliúki.
(…)
Kentsel alanlarda ikamet eden yaúlÕlara arkadaú ve akrabalarÕnÕn daha çok yardÕmcÕ
olduklarÕ belirlenmiútir. KÕrsal alanda ikamet eden bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn sadece
%3'ü kentsel alanda ikamet eden yaúlÕlarÕn %9'u arkadaúlarÕndan yardÕm aldÕ÷ÕnÕ
belirtmektedir. AkrabalarÕndan destek alan yaúlÕlara kentsel alanda yaúayanlarda daha
çok rastlanmÕútÕr. KÕrsal alanda ikamet eden yaúlÕlarÕn %2'si, kentsel alanda ikamet
edenlerin %7'si, kendisine yardÕmcÕ olan akrabalarÕnÕn bulundu÷unu söylemektedir.
41
ùekil 15: BøRøNCø YARDIMCI tipi ile ilgili bulgular.
(…)
ùekil 16: øKøNCø YARDIMCI tipi ile ilgili bulgular.
42
(…)
ùekil 17: ÜÇÜNCÜ YARDIMCI tipi ile ilgili bulgular.
ùekil 18: DÖRDÜNCÜ YARDIMCI tipi ile ilgili bulgular.
43
Tablo 23: Birincil yardÕmcÕlar.
(…)
8.2 YARDIM KANALLARI
BakÕma muhtaç yaúlÕlara yardÕm eden kiúiler üç kategoriye indirgendi: Aile, tanÕdÕklar
ve di÷er kiúiler. Bunun yanÕ sÕra KANAL 1, KANAL 2, KANAL 3 ve KANAL 4 olmak
üzere dört ayrÕ yardÕm kanalÕ tanÕmlandÕ. YardÕmcÕlar, bu yardÕm kanallarÕna katÕlÕmlarÕ
saptandÕ. Aúa÷Õdaki bulgularda úu tanÕmlar dikkate alÕnmalÕdÕr:
x
KANAL 1: YaúlÕlyla aynÕ evde veya binada oturan kiúiler.
x
KANAL 2: YaúlÕya yakÕn çevrede oturan kiúiler.
x
KANAL 3: YaúlÕya aynÕ kentte, ama yaúlÕya uzakta oturan kiúiler.
x
KANAL 4: Baúka kentte oturan kiúiler.
x
AøLE: Eúler ve çocuklar.
x
TANIDIK: Akraba, arkadaú, komúu.
x
DøöER KøùøLER: Aile tanÕmÕ dÕúÕnda kalan di÷er úahÕslar.
KANAL 1’e sadece aile üyelerinin ve tanÕdÕklarÕn katÕldÕ÷Õ belirlendi. Deneklerin hepsi
bu yardÕm kanalÕ üzerinde yardÕm almaktadÕr. YardÕmlarÕn %90’nÕ aile üyeleri
yapmaktadÕr.
KANAL 2’e aile üyeleri, tanÕdÕklar ve di÷er kiúiler iútirak etmektedir. Ancak bu yardÕm
kanalÕndan deneklerin %33’üne herhangi bir yardÕm yapÕlmamaktadÕr. YardÕmlarÕn
%34’ü aile üyelerinden, %30’u tanÕdÕklar tarafÕndan yapÕlmaktadÕr. YardÕmlara di÷er
kiúilerin katÕlÕm oranÕ %2,5’tir.
44
KANAL 3’e sadece ale üyeleri ve tanÕdÕklar katÕlmaktadÕr. Deneklerin %37’i bu kanal
üzerinden herhangi bir yardÕm almamaktadÕr. %50,7’sine aile üyeleri, %12’sine
tanÕdÕklarÕ yardÕm etmektedir.
KANAL 4’e yine sadece aile üyeleri ve tanÕdÕklar iútirak etmektedir. Bu yardÕm kanalÕ
üzerinde herhangi bir yardÕm almayan yaúlÕlarÕn oranÕ %48’dir. Ailesinden yardÕm
alanlarÕn oranÕ %34, tanÕdÕklarÕndan yardÕm alanlarÕn oranÕ %17’dir.
Tablo 24: YardÕm kanallarÕ.
(…)
Tablo 25: ardÕm kanalarÕnda yaúlÕlara aktarÕlan yardÕmlarda bakÕma muhtaç yaúlÕnÕ yaúÕ dikkate
alÕnarak yapÕlan analizlerden elde edilen bulgular.
45
8.2.1 YAùLILARIN CøNSøYETø VE YARDIMLAR
KANAL 1'den bakÕma muhtaç kadÕnlara "aile" daha çok yardÕm etmektedir. KadÕnlarÕn
%94’ü,erkelerin %85’i ailenin sundu÷u yardÕmlarla desteklenmektedir. Buna karúÕn
erkeklere tanÕdÕklarÕ daha çok destek olmaktadÕr. Erkeklerin %14’ü kadÕnlarÕn %6’sÕ
tanÕdÕklarÕnÕn yardÕmlarÕndan faydalanmaktadÕr.
KANAL 2'den ailenin ve tanÕdÕklarÕn erkeklere ve kadÕnlara yaptÕ÷Õ yardÕmlar
neredeyse eúit düzeydedir. Erkelerin %34’ü, kadÕnlarÕn %33’ü bu kanal üzerinden
yardÕm lamaktadÕr. Di÷er Buna karúÕn erkelerle di÷er kiúilerden meydana gelen
yardÕmcÕlar daha çok yardÕm etmektedir. Erkeklerin %4’ü, kadÕnlarÕn sadece %0,6’sÕ
di÷er kiúiler kategorisindeki bireyler tarafÕndan desteklenmektedir. Bu yardÕm
kanalÕndan hiçbir destek görmeyen erkeklerin oranÕ %31, kadÕnlarÕn %36’dÕr.
KANAL 3'te yaúlÕ kadÕnlar erkeklerden biraz daha çok yardÕm almaktadÕr. Bu kanal
üzerinden kadÕnlara tanÕdÕklarÕ daha fazla yardÕm yapmaktadÕr. Erkeklerin %48’i
kadÕnlarÕn %54’ü bu yardÕm kanalÕnda yer alan aile fertleri tarafÕndan
desteklenmektedir. TanÕdÕklarÕndan yardÕm alan erkelerin oranÕ %10, kadÕnlarÕn %15
civarÕndadÕr. Di÷er úahÕslar, bu yardÕm kanalÕna iútirak etmemektedir. Bu kanal
üzerinden hiçbir destek almayan erkeklerin oranÕ %41, kadÕnlarÕn oranÕ %32’dir.
KANAL 4’te ailesinden destek gören erkeklerin oranÕ %35, kadÕnlarÕn oranÕ %34’tü.r.
TanÕdÕklarÕndan yardÕm alan erkelerin oranÕ %21, kadÕnlarÕn oranÕ ise sadece %12’dir.
Bu kanaldan yardÕm almayan erkelerin oranÕ %54 iken, kadÕnlarÕn oranÕ %49’dur. Bu
kanalda ya di÷er kiúiler yer almamaktadÕr.
Tablo 26: YardÕm kanallarÕndan yaúlÕlara aktarÕlan yardÕmlarÕn yaúlÕlarÕn cinsiyeti ve
yardÕmcÕlara göre da÷ÕlÕmÕ.
46
8.2.2 YAùLILARIN MEDENø DURUMU VE YARDIMLAR
AraútÕrma öncesinde yürütülen tahminlerden biri bakÕma muhtaç yaúlÕlarÕn medeni
durumuyla yardÕm kanallarÕndan aldÕklarÕ yardÕmlar arasÕnda istatistiksel anlamlÕ
farklarÕn bulunabilece÷i yöndeydi. Böyle bir varsayÕmdan hareket etme gere÷i, bireyin
medeni durumu ve aile iliúkileri arasÕndaki farklÕlÕklardan dolayÕdÕr. Eúi ve çocuklarÕyla
beraber oturan yaúlÕlarÕn yardÕm kanallarÕndan yararlanabilme úansÕnÕn tek baúÕna
oturan dul yaúlÕlardan daha fazla olabilece÷i düúünülmüútür. Bulgular bu düúüncenin
kÕsmen do÷rulandÕ÷Õna iúaret etmektedir.
KANAL 1 üzerinden evlenmemiú yaúlÕlara ailesi tarafÕndan yardÕm yapÕlmamaktadÕr.
Bunun sebebi ailenin buradaki tanÕmlanÕú biçimidir. (…)
KANAL 2 üzerinden evlenmemiú ve dul yaúlÕlara en fazla yardÕmÕn tanÕdÕklar
tarafÕndan yapÕldÕ÷Õ belirlenmiútir. (…)
KANAL 3 üzerinden evlenmemiú yaúlÕlarÕn %86'na yardÕm yapÕlmamaktadÕr. (…)
KANAL 4 üzerinden evlenmemiú yaúlÕlarÕn %43'üne tanÕdÕklarÕ yardÕm etmektedir. (…)
8.2.3 YARDIMLARDAN MEMNUNøYET
(…)
YardÕmcÕ tipleri (…)
YARDIMCI 1 (…)
ço÷almaktadÕr. (…)
Deneklerin
yaúÕ
yükseldikçe
yardÕmlardan
memnuniyet
Tablo 27: YardÕmcÕ tipleriyle ilgili de÷erlendirmeler.
Tablo 28: YardÕmcÕlardan memnuniyet düzeyi ve soruyu cevaplan kiúi arasÕndaki iliúki.
YardÕmlarÕn yetersizli÷inden úikayetin ardÕnda, muhtemelen bakÕcÕlarÕn kendileriyle
ilgili úikayetleri yatmaktadÕr. Di÷er yardÕmcÕlar tarafÕndan “yalnÕz” bÕrakÕldÕ÷Õna
inanÕyor olabilirler. Özellikle sadece bakÕcÕlarÕn cevapladÕ÷Õ durumlarda, yaúlÕdan çok
bakÕcÕnÕn kendisiyle ilgili bir de÷erlendirme yaptÕ÷Õndan hareket etmek gerekir. Sosyal
Bilimlerin araútÕrma teknikleri arasÕnda “reflektif” soru denilen ve baúkasÕyla ilgili
yorum yapmasÕ beklenen kimselerin, aslÕnda kendileriyle ilgili bilgiler aktardÕklarÕndan
hareket edilmektedir. Sosyal destek a÷Õ içinde yaúlÕya sunulan yardÕmlarÕn, özellikle
“bakÕcÕ” konumundaki bireye olumlu veya olumsuz etkiler yaptÕ÷Õ dikkate alÕnÕrsa,
YARDIMCI 1 olarak tanÕmlanan, yaúlÕ açÕsÕndan birinci derece öneme sahip olan
bakÕcÕlarÕn verdi÷i cevaplarÕn ardÕnda, kendi durumlarÕyla ilgili mesajlar yattÕ÷Õndan
hareket edilmelidir.
47
YARDIMCI 4 hakkÕndaki görüúlerde de (…) belirtilen durumun dikkate alÕnmasÕnda
yarar oldu÷una iúaret etmektedir (N=187, Ort. De÷er=2,73 s=0,573 p>0,05).
ùekil 19: YARDIMCI 1 ile ilgili de÷erlendirmeler.
8.2.4 KOMùU YARDIMLARI
(…)
BakÕma muhtaç yaúlÕ kadÕnlarÕn yaklaúÕk %64'ü ve erkeklerin %59'u komúularÕn
kendilerine yardÕmcÕ olmadÕklarÕnÕ veya yardÕmlarÕn yetersiz kaldÕ÷ÕnÕ belirtmektedir.
YardÕmlarÕn daha iyi olabilece÷ine belirten kadÕnlarÕn oranÕ %25, erkeklerin %27'dir.
KomúularÕn yeterli düzeyde yardÕm etti÷ini belirten kadÕnlarÕn oranÕ %12, erkeklerin
%15'tir. Komúuluk iliúkileri kapsamÕnda yapÕlan yardÕmlarÕndan kadÕnlarÕn daha az
memnun olduklarÕ belirlenmiútir. Fakat cinsiyet faktörüne ba÷lÕ istatistiksel anlamlÕ
farklara rastlanmamÕútÕr (p>0,05). Bu yüzden cinsiyetinden ba÷ÕmsÕz olarak bakÕma
muhtaç yaúlÕlarÕn, komúu yardÕmlarÕnÕ yetersiz buldu÷u kabul edilmelidir.
(…)
ùekil 23: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn cinsiyeti.
Deneklerin yaúÕ dikkate alÕnarak incelenince, komúu yardÕmlarÕ ve yaú faktörü arasÕnda
istatistiksel anlamlÕ farklara rastlanmÕútÕr (p<0,05). Komúuluk iliúkileri kapsamÕnda
yaúlÕlara yapÕlan yardÕmlardan memnuniyet, yaú yükseldikçe artmaktadÕr. 60-64 yaú
grubundaki yaúlÕlarÕn yaklaúÕk %15'i komúu yardÕmlarÕnÕ yeterli bulmaktadÕr. Buna
karúÕn 85+ kuúa÷Õnda bu %28'e yükselmektedir. En düúük memnuniyete 65-69 yaú
grubunda rastlanmÕútÕr. BunlarÕn sadece %5’i komúu yardÕmlarÕnÕ yeterli bulmaktadÕr.
Komúu yardÕmlarÕnÕn yeterli, ama daha iyi olabilece÷ine inananlarda da benzer bir
görüú hakimdir. Sadece 80-84 yaúlarÕ arasÕndakiler, di÷erlerinden daha fazla bu görüúe
48
katÕlmaktadÕr (%41). 79 yaúÕnda kadar olan deneklerin ço÷u, komúu yardÕmlarÕnÕn
yetersiz kaldÕklarÕnÕ belirtmektedir.
(…)
ùekil 24: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn yaú gruplarÕ.
BakÕma muhtaç yaúlÕlar arasÕnda evliler, komúu yardÕmlarÕndan en az memnun olan
grubu meydana getirmektedir. BunlarÕn %67’si komúu yardÕmlarÕnÕn yetersizli÷inden
úikayet etmektedir. Komúu yardÕmlardan memnun olmayan “evlenmemiú” yaúlÕlarÕn
oranÕ da %43’tür. Evli olup eúinden ayrÕ yaúayanlarÕn yaklaúÕk %65'i komúu
yardÕmlarÕnÕn yetersiz oldu÷unu belirtmektedir. Bu ba÷lamda en olumlu de÷erlendirme
dul yaúlÕlar tarafÕndan yapÕlmÕútÕr. %19'u komúu yardÕmlarÕnÕ yeterli bulmaktadÕr.
Evlenmemiú yaúlÕlarÕn %14'ü ve eúinden ayrÕ yaúayanlarÕn %6'sÕ buna katÕlmaktadÕr.
Fakat medeni durum ve komúu yardÕmlarÕyla ilgili görüúler arasÕnda istatistiksel anlamlÕ
farklar yoktur (p>0,05).
(…)
ùekil 25: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn medeni durumu.
E÷itim durumu ve komúu yardÕmlardan memnuniyet arasÕnda istatistiksel anlamlÕ
farklara rastlanmÕútÕr (p<0,05). Ancak e÷itim düzeyi yüksek olan bireylerin denek
grubundaki payÕ çok düúük oldu÷u için Ki-Kare testinin koúullarÕ yerine gelmemiútir
(tablo hücrelerinin %50'inde sÕklÕk de÷eri 5'in altÕna düúmüútür). Bu yüzden belirlenen
istatistiksel anlamlÕ farkÕn ret edilmesi gerekmektedir. Elde edilecek sonucun
çalÕúmanÕn sonuçlarÕnda belirleyici bir etki yaratmayaca÷Õ için Ki-kare testinin koúullarÕ
yerine gelmeyen durumlarda baúvurulan di÷er test yöntemlerinden (örn. Monte-CarloTesti) vazgeçilmiútir.
ùekil 26: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn e÷itim durumu.
Komúu yardÕmlarÕnÕ okuryazar olmayanlarÕn %13'ü yeterli bulurken, ortaokul
mezunlarÕnÕn %33'ü ve lise mezunlarÕnÕn %29'u bu görüúe katÕlmaktadÕr. Üniversite
mezunlarÕnÕn %71'i komúu yardÕmlarÕnÕ yeterlin, ama daha iyi olabileceklerini ifade
etmektedir. En fazla memnuniyetsizli÷e, okuryazar olmayanlar arasÕnda rastlanmÕútÕr.
49
Neredeyse %70'i komúu yardÕmlarÕnÕn yetersizli÷inden úikayetçidir. BunlarÕn %60'Õ ve
ilkokul mezunlarÕnÕn %57'si komúu yardÕmlarÕnÕn yetersiz oldu÷una inanmaktadÕr.
(…)
ùekil 27: Komúu yardÕmlarÕ ile ilgili de÷erlendirmeler ve yaúlÕlarÕn ikamet bölgesi.
økamet bölgesinin komúu yardÕmlarÕ hakkÕndaki görüúlere etki yapmadÕ÷Õ belirlenmiútir.
Kentsel alanda ikamet edenlerin yaklaúÕk %62'si, kÕrsal alanda ikamet edenlerin %60'Õ
komúu yardÕmlarÕnÕ yetersiz bulmaktadÕr. Buna karúÕn kÕrsal alanda ikamet edenlerin
yaklaúÕk %15'i yardÕmlarÕn yeterli olduklarÕnÕ belirtmektedir. Bu görüúe kentsel alanda
yaúayanlarÕn %12'si katÕlmaktadÕr.
Kentsel ve kÕrsal alanda yaúayan 4 yaúlÕdan 1'i komúularÕn yeterince yardÕmcÕ
olduklarÕnÕ, ama yardÕmlarÕn daha iyi olabilece÷ini belirtmektedir. øki grup arasÕnda bu
açÕdan istatistiksel anlamlÕ farklara rastlanmadÕ÷Õndan, bölge faktörünün komúuluk
iliúkileri kapsamÕnda yapÕlan yardÕmlarla ilgili görüúlere etki yapmadÕ÷Õ kabul
edilmektedir.
Eúi tarafÕndan bakÕlan yaúlÕlarÕn %76'sÕ, kÕzÕ tarafÕndan bakÕlanlarÕn %63'ü ve o÷lu
tarafÕndan bakÕlanlarÕn %61'i komúularÕn yardÕmlarÕnÕ yetersiz bulmaktadÕrlar. Buna
karúÕn akrabasÕ tarafÕndan bakÕlan yaúlÕlarÕn %31'i ve arkadaúÕnÕ birincil yardÕmcÕ
gösterenlerin %41'i komúu yardÕmlardan memnun olduklarÕnÕ söylemektedir.
(…)
ùekil 28: Birincil yardÕmcÕlarÕn komúu yardÕmlarÕyla ilgili de÷erlendirmeleri.
8.2.5 YARDIMLAùMA AöI TÜRLERø
(…)
BakÕma muhtaç yaúlÕlara destek olan bireylerin, bakÕma muhtaç yaúlÕyla arasÕndaki
fiziksel mesafe küçüldükçe, destek a÷ÕnÕn elementlerinde artÕú meydana geldi÷i
belirlenmiútir. YaúlÕlarla aynÕ ev veya binada oturan yardÕmcÕlar beúgen, aynÕ úehirde
yaúlÕnÕn evine yakÕn ve uzak çevrede oturan yardÕmcÕlar dörtgen ve baúka úehirde
ikamet eden yardÕmcÕlar üçgen olarak adlandÕrÕlan yardÕm sistemlerinin içinde yer
almaktadÕrlar. Bu yardÕmlaúma sistemlerinin gerçekte daha karmaúÕk bir yapÕya sahip
olduklarÕndan hareket etmek gerekir. AyrÕca nasÕl iúledikleri de henüz bu lgulardan
50
hareket edilerek kesin olarak anlaúÕlmÕú de÷ildir. Örne÷in baúka kentte ikamet etti÷i
halde, bakÕmlara nasÕl destek olduklarÕ konusundan herhangi bir bilgi yoktur.
(…)
ùekil 29: YardÕm a÷Õ türleri.
9
TARTIùMA VE ÖNERøLER
YaúlÕlÕk ve yaúlanma çok-düzlemli-sistem ve uluslar arasÕ karúÕlaútÕrmalar
de÷erlendirilmelidir (Schulz-Nieswandt 2006, 19).
ile
Her insan ba÷ÕmsÕzlÕ÷ÕnÕ koruyabilmek için yaúamÕ boyunca, kendisi ve çevresi
arasÕndaki uyumu en uygun hale getirmeye çalÕúmaktadÕr. (…) (Martin, Kliegel 2005,
36)49.
(…) en azÕndan 12 ayrÕ düzlemin varlÕ÷Õndan hareket etmek gerekir (Wahl, Heyl 2004,
42)50.
(…)
YaúlÕ bakÕm hizmetlerinin önemi yaúam süresinin uzamasÕ ve demografik de÷iúimlerden
dolayÕ artmaktadÕr (Klie, Brandenburg 2003)51.
(…)
YaúlÕlÕkta bakÕma muhtaçlÕk bugün bilimsel, politik ve mesleki bir tema haline gelmiútir.
49
Martin,M., Kliegel, M. 2005. Psychologische Grundlagen der Gerontologie. Kohlhammer: Stuttgart.
Wahl, H.W., Heyl, V. 2004. Gerontologie. Einführung und Geschichte. Kohlhammer: Stuttgart.
51
Klie, T., Brandenburg, H. 2003. Gerontologie und Pflege. Vincentz: Hannover.
50
51
(…)
(…) bu yüzden gerontolojik perspektiflerin bakÕm modellerine entegre edilmesinin úart
oldu÷u ile ilgilidir (Klie 2003, 1)52 ve “böylece sa÷lÕk sisteminin tesislerindeki ço÷u
gayri-insani olan durumlarÕ, içten parçalamak mümkün olacaktÕr” (Höhmann 2003,
23)53.
Kurumsal bakÕmlarÕn kalitesi ve kalite güvencesi, (…) Alfred J. Gebert ve Hans-Ulrich
Kneubühler (2003)54
(…)
(…) Çünkü “riskli ve tehlikeli bakÕmlar”, evlerdeki ve bakÕmevlerindeki “tehdit edici
yaúam dünyalarÕ” ve yaúlÕsÕna bakan bireylerin ve profesyonel bakÕm personelinin
“dayanma gücünün erozyona u÷ramÕúlÕ÷Õ” (Petzold, Müller 2005, 33ff.)55 , bakÕma
muhtaç yaúlÕlarÕn yaúam kalitesini azaltmakta ve ba÷ÕmsÕz yaúam olanaklarÕnÕ
kÕsÕtlamaktadÕrlar.
(…)
Türkiye'de bakÕm sigortasÕnÕ tartÕúmaya (…)
(…) Türkiye’de itinayla korunmasÕ gereken ne bir bakÕm standardÕ, ne bir bakÕm
modeli, ne de kapsamlÕ bir sosyal yardÕm sistemi vardÕr. Aksine dÕúarÕdan bakÕlÕnca bu
alanlarda bir reform gerekli görünmektedir.
Sosyal bakÕm sigortasÕnÕn hedefi aileyi desteklemektir. (…) (Tufan 2006c)56 (…)
(…) sosyal güvenlikteki "adalet boúlu÷u", (…)
YaúlÕ kadÕnlarÕn daha çok yardÕma ihtiyaç duymalarÕnÕn (…) eúlerinin bakÕmÕnÕ
genellikle kadÕnlar üstlenmektedir" (Stracke-Mertes 2003,71).
(…)
52
Klie, T. 2003. “Altenpflege – quo vadis?” Pp. 1-9 in Gerontologie und Pflege edited by T. Klie, H. Brandenburg.
Vincentz: Hannover.
53
Höhmann, U. 2003. “Gerontologie und Pflege” Pp. 10-26 in Gerontologie und Pflege edited by T. Klie, H.
Brandenburg. Vincentz: Hannover.
54
Gebert, A., J., Kneubühler, H.-U. 2003. Qualitätsbeurteilung und Evaluation der Qualitätssicherung in den
Pflegeheimen, 2-Aufl., Huber: Bern, Göttingen, Toronto, Seattle.
55
Petzold, H.G., Müller, L. 2005. “Der permanente Skandal – gefährliche Pflege, sozialtoxische Kontexte, maligner
Burnout. Verletzte menschenwürde und dehumanisierende Heimsituationen – in Tirol und allüberall“ in Pp. 28129 Supervision in der Altenarbeit, Pflege und Gerontotherapie. Brisante Themen, Konzepte, Praxis intergrative
Perspektiven edited by H.G. Petzold, L. Müller. Junfernmann: Paderborn.
56
Tufan, ø. 2006c YaúlÕlÕkta BakÕma MuhtaçlÕk ve Yeni Bir BakÕm Kültürü - Sosyal BakÕm SigortasÕ: Demografik
52
9.1 PANEL ARAùTIRMASI
(…)
9.2 SOSYAL BAKIM SøGORTASI
(…)
9.3 GERONTOLOJø
(…)
9.4 SON SÖZ
(…)
YaúlÕlÕkta bakÕma muhtaçlÕ÷Õn, patolojik yaúlanma süreçlerinin ortaya çÕkardÕ÷Õ bir
sonuç de÷il, aksine ekonomik, sosyal ve ekolojik “patolojilerin” yarattÕ÷Õ bir sonuç
oldu÷unun kavranmasÕ gerekir. Yaúlanma sürecinde bedensel kayÕplarÕn verilmesi
önlenemez, ama bireylerin sosyoekonomik durumlarÕyla iliúkili yaúam koúullarÕ,
yaúlanma sürecindeki do÷al yÕpranmayÕ azaltabilir veya arttÕrabilir. Sosyal eúitsizliklerle
ölümler arasÕnda de÷il sadece (Labisch1992)57, aynÕ zamanda ölümden önce gelen
bakÕma muhtaçlÕk ve sosyal eúitsizlikler arasÕnda da çok sÕkÕ ba÷lantÕlar vardÕr.
Bu araútÕrma bunlardan bazÕlarÕnÕ ortaya koyarak, ba÷ÕmlÕlÕ÷Õn sÕnÕrlarÕnÕ belirlemeye ve
ba÷ÕmsÕz yaúam olanaklarÕnÕn bakÕma muhtaçlÕkta da mevut oldu÷unu göstermeye
çalÕúmÕútÕr.
57
Labisch, A. 1992. Homo Hygienicus. Campus: Frankfurt/Main.
53
10 KAYNAKÇA
Badelt, C., Österle, A. 2001. Grundzüge der Sozialpolitik. Sozialpolitik in Österreich. 2. Aufl., Manzsche
Verlags- und Universitätsbuchhandlung: Wien.
Baltes, P.B., Baltes, M.M. 1989. "Erfolgreiches Altern: meher Jahre und meher Leben" in Zeitschrift für
Gerontologie- und psychiatrie, 2, 5 - 10.
Barem Research International.2006. "YaúlÕlara Sunulan Hizmetlerin De÷erlendirmesi". T.C. BaúbakanlÕk
Sosyal YardÕmlaúma ve DayanÕúma Genel Müdürlü÷ü Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu
Sosyal Riski Azaltma Projesi Koordinasyon Birimi. økraz No: 4638 TU. Barem Research
International Liderli÷inde G&G Consulting katkÕlarÕ ile hazÕrlanmÕútÕr.
Bartholomeyczik, S. 1991. “Wer sind die Pflegenden? Veränderungen in den letzten 20 Jahren” in
Deutsche Krankenpflege-Zeitschrift 5/1991, 354-358.
Beck, U. 1986. Risikogesellschaft. Auf dem Weg in eine andere Moderne. Suhrkamp: Frankfurt/M.
Berger, P.L., Luckmann, T. 1969. Die gesellschaftliche Konstruktion der Wirklichkeit. Eine Theorie der
Wissenssoziologie. Fischer: Frankfurt/Main.
Bernard, J., Hovorka, H. 1992. Behinderung: ein gesellschaftliches Phänomen. Befunde, Strukturen,
Probleme, Wien.
Blinkert, B., Klie, T. 1999. Pflege im sozialen Wandel. Eine Untersuchung von häuslich versorgten
Pflegebedürftigen nach Einführung der Pflegeversicherung. Unter Mitarb. von S. Herscher… Im
Auftrag des Sozialministeriums Baden-Württemberg. FIFAS, Freiburger Institut für Angewandte
Sozialwissenschaft e.V., Vincentz: Hannover.
Blonski H, Stausberg S 2003. Prozessmanagement in Pflegeorganisationen. Grundlagen, Erfahrungen,
Perspektiven. Schlüterische Verlag, Hannover.
Borscheid, P. 1992. "Der alte Mensch in der Vergangenheit" pp. 36-61 in Zukunft des Alterns und
gesellschaftliche Entwicklung edited by P.B. Baltes, I.Mittelstrass. Akademie der Wissenschaften zu
Berlin. New York.
Böhmer, O. 2003. Sternstunden der Literatur. Von Danet bis Kafka, 2.Aufl. Beck Verlag: München.
Bronfenbrenner, U. 1981. Die Ökologie der menschlichen Entwicklung. Stuttgart.
Bröscher, P. 1999. Gewalt – Erfahrungen im Leben alternder Frauen. LIT Verlag: Münster.
Ciompi, L. 1999. Die emotionalen Grundlagen des Denkens. Entwurf einer fraktalen Affektlogik. 2.Aufl.
Göttingen.
Dawson, O., Hendershot, G., Fulton, J. 1987. Functional limitations of individuals age 65 years and over;
Advance Data, Vital and Health Statistics. US Public Health Service: Hyattsville, MD.
Doer, H., Schneider, G.W. 1990. Soziologische Bausteine. Eine Einführung für Schüler und Studenten,
11.Aufl. Univ. Verlag Dr. N. Brockmeyer: Bochum.
Dudenredaktion. 1989. Etymologie. Herkunftswörterbuch der deutschen Sprache, Bd.7, 2.Aufl.
Mannheim.
Eastman, M. 1985. Gewalt gegen alte Menschen. Lambertus: Freiburg.
Entzian, H. 1999. Altenpflege zeigt Profil. Ein berufskundliches Lehrbuch. Beltz: Weinheim, Basel.
Entzian, H. Giercke, K. I., Klie, T., Schmidt, R. 2000. Soziale Gerontologie. Forschung und
Praxisentwicklung im Pflegewesen und in der Altenarbeit. Mabuse Verlag: Frankfurt am Main.
Evers, A., Rauch, U. 1996. Geldleistungen in der Pflegeversicherung. Motive und Mittelverwendung bei
Personen, die im Rahmen des Pflegeversicherungsgesetzes die Geldleistungsalternative in Anspruch
nehmen. Gießen.
Flick, U. 2007. “Konstruktivismus” pp. 150—164 in Qualitative Forschung, 5. Aufl. Edited by U. Flick,
E. Kardorff. v., I. Steinke. Rowohlt: Reibek bei Hamburg
Flick, U., Kardorff, E. v., Steinke, I. 2007. Qualitative Forschung, 5. Aufll., Rowohlt: Reibek bei
Hamburg.
Frederich, B. 1989. "Zuwendungsintensive Medizin: Familienberatung in der hausärztlichen Praxis" pp.
309-316 in Psychiatrie für die Praxis, Bd.9, edited by H.Helmchen, H.Hippius. MMV Medizinverlag:
München.
Gebert, A., J., Kneubühler, H.-U. 2003. Qualitätsbeurteilung und Evaluation der Qualitätssicherung in
den Pflegeheimen, 2-Aufl., Huber: Bern, Göttingen, Toronto, Seattle.
54
Geissler, R. 2000. "Struktur Entwicklung der Bevölkerung" in Informationen zur politischen Bildung, 4:
3- 8.
Gerlach, I. 2004. Familienpolitik. VS Verlag für Sozialwissenschaften: Wiesbaden.
Geuß, H. 1990. "Pflegebedürftigkeit im Alter" Pp. 53-65 in Lehrbuch der psychosozialen und sozialen
Alternswissenschaft, Band 2: Psychosoziale Probleme älterer Menschen edited by J.Howe et.al.
Asanger Verlag: Heidelberg.
Gibson, J.J. 1979. The ecological approach to visual perception. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum
Associates., Publishers.
Gillet, R.1988. Depressionen-Ein Ratgeber aus ganzheitlicher Sicht, Maier: Ravensburg.
Glaserfeld, E. von. 1987. Wissen. Sprache und Wirklichkeit. Arbeiten zum Konstruktivismus.
Braunschweig, Wiesbaden.
Grond, E. 1988. Praxis der psychischen Altenflege. Beteruung körperlich und seelisch Kranker, t. Aufl.
Werk Verlag: München-Gräfeling
Grunewald, K., Wallner, T. 1978. “Integrität und Betreuung geistig behinderter Erwachsener” in
Zeitschrift der Lebenshilfe für Behinderte, Österreich, 1/78, 15-19.
Habermas, M. 1991. Erläuterungen zur Diskursethik. Suhrkamp: Frankfurt/Main.
Harloff, H.J. 1995. "Der Transaktionale Ansatz der Wohnpsychologie - Transaktion des Menschen in und
mit seinem Wohnmilieu" pp. 21-35 in Wohnen Behinderter - behindertes Wohnen edited by
E.M.Weinwurm-Krause. Aachen.
Haske, H.E 1991. "Bildung im Alter" Pp. 21-43 in Lehrbuch der psychologischen und sozialen
Alternswissenschaft, Band 3: Hilfe und Unterstützung für ältere Menschen edited by J. Howe et.al.
Asanger: Heidelberg
Hedderich, I. 2003a. “Körperbehinderte Menschen im Alter - eine begriffliche wissenschaftliche
Grundlegung” Pp. 11-24) in Körperbehinderte Menschen im Alter. Lebenswelt und Lebensweg edited
by I.Hedderich, H.Loer. Klinkhardt: Bad Heilbrunn/Obb.
Hedderich, I. 2003b. “Der Mensch als Beobachter seiner Lebenswelt - Wirklichkeitskonstruktionen des
Konstruktivismus” Pp. 25-36 in Körperbehinderte Menschen im Alter. Lebenswelt und Lebensweg
edited by I.Hedderich, H.Loer. Klinkhardt: Bad Heilbrunn/Obb.
Hedderich, I. 2003c. “Der Mensch-Umwelt-Bezug: Lebenswelt in ökologisch-systemisch Kontext” Pp.
37-48 in Körperbehinderte Menschen im Alter. Lebenswelt und Lebensweg edited by I.Hedderich,
H.Loer. Klinkhardt: Bad Heilbrunn/Obb.
Hedderich, I., Loer, H. 2003. Körperbehinderte Menschen im Alter. Lebenswelt und Lebensweg.
Klinkhardt: Bad Heilbrunn/Obb.
Heiden, H.-G. 1996. "Niemand darf wegen seiner Behinderung benachteiligt werden" - Grundrecht und
Alltag: eine Bestandsaufnahme. Rowohlt: Reinbek bei Hamburg.
Hesse - Schiller, W. 1996. "Das Pflegeversicherungsgesetz, Pflegebedürftige, Pflegekassen,
Pflegeeinrichtungen" Pp. 2 - 17 in Pflegeversicherung - Konsequenzen für die Reorganisation,
Finanzierung und Qualitätsicherung edited by G. Junkers, B. Moldenhauer, U. Reuter. Schattauer
Verlag: Stuttgart, New York.
Hilmann, K.-H. 2007. Wörterbuch der Soziologie. Kröner: Stuttgart.
Howe, J. et.al.1991. Lehrbuch der psychologischen und sozialen Alternswissenschaft, Band 3: Hilfe und
Unterstützung für ältere Menschen. Asanger: Heidelberg.
Höger, D. 1985. "Ökopsychologische Aspekte schulischen Lernens" pp. 1095-110 in Handbuch Schule
und Unterricht, Bd. 7 edited by W. Twellmann. Duesseldorf.
Höhmann, U. 2003. “Gerontologie und Pflege” Pp. 10-26 in Gerontologie und Pflege edited by T. Klie,
H. Brandenburg. Vincentz: Hannover.
Hug, T. 2001. “Erhebung und Auswertung empirischer Daten” Pp. 11-29 in Wie kommt Wissenschaft
zum Wissen? Einführung in die Forschungsmethodik und Forschungspraxis, Band 2, edited by
T.Hug, Schneider Verlag: Baltmannsweiler.
Kardorff, E.v., Kondratowitz, H.-J.v. 2002. Personalbemessung in der Altenhilfe. Wissenschaftliche,
praxisbezogene und soszialpolitische Verständigungsversuche. Transfer Verlag: Regensburg.
Katz, S.C., Ford, A.B., Moskowitz, R.W., Jackson, B. A., Jaffee, M.W. 1963. “A standardized measure
of biological and psychosocial function” in Journal of the American Medical Association 185,914-919.
Keller, J.A., Novak, F. 1984. Kleines Paedagogisches Wörterbuch, 4.Auf. Freiburg.
Kleber, E.W. 1985. "Ökologische Erziehungswissenschaft - ein neues meta-thoeretisches Konzept?" pp.
1167-1194 in Handbuch Schule und Unterricht, Bd. 7 edited by W. Twellmann. Düsseldorf.
Klee, E. 1980. Behindert. Ein kritisches Handbuch. Fischer: Frankfurt/M.
55
Klie, T. 1994. “Rechtlicher Schutz vor und bei Gewalt – rechtliche Interventionen oder profesionelle
Selbstkontrolle Zur Gewaltpräventionen“ Pp. 236 – 250 in Forum 4: Pflege alter Menschen –
Abhängigkeit, die Gewalt herausfordert? In Gewalt – Folgerungen für die soziale Arbeit.
Dokumentation des 73. Deutschen Fürsorgetages 1993 in Mainz. Schriften des Deutschen Vereins für
Öffentliche und Private Fürsorge (Schrift 271), Frankfurt/Main.
Klie, T. 2003. “Altenpflege – quo vadis?” Pp. 1-9 in Gerontologie und Pflege edited by T. Klie, H.
Brandenburg. Vincentz: Hannover.
Klie, T., Brandenburg, H. 2003. Gerontologie und Pflege. Vincentz: Hannover.
Klie, T., Buhl, A., Entzian, H., Schmidt, R. 2003. Entwicklungslinien im Gesundheits- und Pflegewesen.
Die Pflege älterer Menschen aus system- und sektorenübergreifender Perspektive. Mabuse:
Frankfurt/Main.
Knorr-Cetina, K. 1984. Die Fabrikation von Erkenntniss. Suhrkamp: Frankfurt/Main.
Kovar, M.G., Lawton, M.P. 1994. “Functional disability, activities and instrumental activities of daily
living” in Annual Review of Gerontology and Geriatrics 14, 57-75.
Kruse, A. 2002. Gesund altern. Nomos: Baden-Baden.
Kruse, A. 2007. Das letzte Lebensjahr – Zur körperlichen, psychischen und sozialen Situaton des alten
Menschen am Ende seines Lebens, Kohhammer: Stuttgart.
Labisch, A. 1992. Homo Hygienicus. Campus: Frankfurt/Main.
Latour, B., Woolgar, S.1979. Laboratory Life. The social construction of Scientific Facts. Sage: Beverly
Hills.
Lawton, M.P., Brody, E. M. 1969. "Assessment of older people: Self-maintaining and instrumental
activities of daily living" in Gerontologist, 179-186.
Lehr, U. 1983. Altern - Tatsachen und Perspektiven. Bouvier: Bonn.
Lehr, U. 2000. Psychologie des Alterns, 9.Aufl. Quelle&Mayer: Wiebelsheim.
Levinas, E. 1989. Humanismus des anderen Menschen. Hamburg.
Lewin, K. 1936. Principals of topological psychology. New York.
Lindemann, H., Vossler, N. 1999. Die Behinderung liegt im Auge des Betrachters. Konstruktivistisches
Denken für die pädagogische Praxis. Neuwied.
Loer, H. 2003. "Wohbedürfnisse und Wohformen" pp. 55-77 in Körperbehinderte Menschen im Alter,
edited by I. Hedderich, H. Loer. Klinkhardt: Badheilbrun/Obb.
Luhmann, N. 1987. Soziale Systeme. Grundriss einer allgemeinen Theorie. Frankfurt/Main.
Luhmann, N. 1990. Soziologische Aufklärung 5, Konstruktivistische Perspektiven. Westdeutscher Verlag:
Opladen.
Luhmann, N. 1991. Soziologie des Risikos. De Gruyter: Berlin.
Martin,M., Kliegel, M. 2005. Psychologische Grundlagen der Gerontologie. Kohlhammer: Stuttgart.
Maturana, H.R., Varela, F.J. 1987. Der Baum der Erkenntnis. Die biologischen Wurzeln menschlichen
Erkennens. Bern, München.
Mayer, C. 2002. Das Berufsfeld Altenpflege: Professionalisierung, Berufliche Bildung, Berufliches
Handeln. Der Andere Verlag: Osnabrück.
Meehan, E. J.1995. Praxis des wissenschaftlichen Denkens. Ein Arbeitsbuch für Studierende. Rowohlt
Verlag: Reinbek bei München.
Meier-Baumgartner, H.P., Dapp, U., Anders, J. 2004. Aktive Gesundheitsförderung im Alter.
Kohlhammer: Stuttgart.
Meyer, C. 2002. Das Berufsfeld: Professionalisierung , berufliche Bildung, berufliches Handeln. Der
Andere Verlag: Osnabrück.
Miles-Paul, O., Windisch, M. 1991."Selbstbestimmung als Leitlinie in der Behindertenpolitik undarbeit" pp. 3-7 in Selbstbestimung Behinderter: Leitlinien für die Behindertenpolitik- und arbeit
edited by O.Miles-Paul, M.Windisch. Kassel.
Mitscherlich, A. 1980. Die Unwirklichkeit unserer Städte. Anstiftung zum Unfrieden. Frankfurt/main.
Mühlum, A., Oppl, H. 1992. Handbuch der Rehabilitation, Berlin.
Müller, H. 2001. Arbeitsorganisation in der Altenpflege. Ein Beitrag zur Qualitätsentwicklung und steuerung. Schlütersche: Hannover.
Müller, H. A. 1990. "Aggression und Gewalt gegen alte Menschen" Pp. 66-78 in Lehrbuch der psychosozialen und sozialen Alternswissenschaft, Band 2: Psychosoziale Probleme älterer Menschen edited
by J.Howe et.al. Asanger Verlag: Heidelberg.
56
Müller, H. A. 1990. “Aggression und Gewalt gegen alte Menschen” Pp. 66-78 in Lehrbuch der
psychosozialen und sozialen Alternswissenschaft, Band 2: Psychosoziale Probleme älterer Menschen
edited by J.Howe et.al. Asanger Verlag: Heidelberg.
Müller, H.-U., Müller-Stackebrandt, J. 1997. "Leere Kassen und Schuldenberge: Sozialpolitik vor dem
aus?" pp. 39-55 in Sozialpolitik-Aktuelle Fragen und Probleme edited by M. R. Textor,
Westdeutscher Verlag: Opladen, Wiesbaden.
Neumann, E.-M. 2000. “Intervention bei Professionellen und Laienhelfern” Pp. 329-334 in Angewandte
Gerontologie in Schlüsselbegriffen edited by H.-W. Wahl, C. Tesch-Römer. Kohlhammer: Stuttgart.
Niederfranke, A. 1999. "Das Alter ist weiblich. Frauen und Männer altern unterschiedlich" Pp. 7 - 51 in
Funkkolleg Altern 2- Lebenslagen und Lebenswelten, soziale Sicherung und Altenpolitik edited by
A. Niederfranke, G. Naegele, E. Frahm, Westdeutscher Verlag: Opladen, Wiesbaden.
Niederfranke, A. 2000. “Altenpolitik” Pp. 386-392 in Angewandte Gerontologie in Schlüsselbegriffen
edited by H.-W. Wahl, C. Tesch-Römer. Kohlhammer: Stuttgart.
Oerter, R., Montada, L. 2002. Entwicklungspsychologie, 5. Aufl., Beltz: Weinheim, Basel, Berlin.
Ostermann, B.M. 2002. “Gerontologie” Pp. 166-168 in Altenpflege kompakt. Schlüsselbegriffe der
Ausbildung und Praxis edited by R. Pousset. Beltz: Weinheim, Basel.
Palmore, E. 1977. “Facts on aging: A short quiz” in The Gerontologist, 17, 315-320.
Petzold, H.G., Müller, L. 2005. “Der permanente Skandal – gefährliche Pflege, sozialtoxische Kontexte,
maligner Burnout. Verletzte menschenwürde und dehumanisierende Heimsituationen – in Tirol und
allüberall“ in Pp. 28-129 Supervision in der Altenarbeit, Pflege und Gerontotherapie. Brisante
Themen, Konzepte, Praxis intergrative Perspektiven edited by H.G. Petzold, L. Müller. Junfernmann:
Paderborn.
Piaget, I. 1976, Die Equilibration der kognitiven Strukturen. Stuttgart.
Piaget, I. 1993. Einführung in die genetische Erkenntnistheorie. Frankfurt/Main.
Piaget, J. 1974. Biologie und Erkenntnis. Über die Beziehung zwischen organischen Regulationen und
kognitiven Prozessen. Frankfurt/Main.
Pospeschill, M. 2006. Statistische Methoden. Strukturen, Grundlagen, Anwendungen in Psychologie und
Sozialwissenschaften. Spektrum: Heidelberg.
Pousset, R. 2002. Altenpflege kompakt. Schlüsselbegriffe der Ausbildung und Praxis. Beltz: Weinheim,
Basel.
Raithel, J. 2004. Jugendliches Risikoverhalten. VS Verlag für Sozialwissenschaften: Wiesbaden.
Reinhold, G. 1997. Soziologie-Lexikon, 3.Aufl., Oldenbourg: München, Wien.
Ritter U.P., Hohmeier, J. 1999. Alterspolitik. Oldenbourg Verlag: München, Wien.
Rosenmayr, L. 1996. Altern im Lebenslauf. Soziale Position, Konflikt und Ziele in den spaeten Jahren.
Göttingen.
Rosenmayr, L., Rosenmayr, H. 1978. Rowohlt Verlag: Reinbek bei Hamburg.
Roth, G.1991. “Autopoiese und Kognition. Die Theorie H.R. Maturanas und die Notwendigkeit ihrer
Weiterentwicklung” Pp. 186-256.in Der Diskurs der radikalen Konstruktivismus, 4. Aufl., edited by
S.J.Schmidt. Frankfurt/Main.
Rust, A.1961.”Der primitive Mensch” Pp. 155-226 in Weltgeschichte, Band 1: Vorgeschichte frühe
Hochkulturen. Propyläen Verlag: Berlin.
Rückert, W. 1992. Bevölkerungsentwicklung und Altenhilfe. Folgen der Bevölkerungsentwicklung für
die Altenhilfe - von der Kaiserzeit über das Jahr 2000 hinaus. Schriftenreihe Forum des Kuratoriums
Deutsche Altenhilfe, Band 18, Kuratorium Deutsche Alte
Sander, A. 1990. "Behinderungsbegriff und ihre Konsequenzen für die Integration" pp. 72-82 in
Behinderte und Nichtbehinderte lernen gemeinsam. Handbuch der Integrationspädagogik, 2. Aufl.,
Weinheim.
Schmidt, R., Entzian, H., Giercke, K.-I., Klie, T. 1999. Die Versorgung pflegebedürftiger alter Menschen
in der Kommune. Daseinsvorsorge, Leistungserbringung und bürgerschaftliche Verantwortung in der
Modernisierung der Pflege. Mabuse: Frankfurt/Main.
Schmidt, S.J. 1987. Der Diskurs der Radikalen Konstruktivismus. Suhrkamp: Frankfurt/Main.
Schmidt, S.J. 1987. Der Diskurs der Radikalen Konstruktivismus. Suhrkamp: Frankfurt/Main.
Schneekloth, U., Potthoff, P. Piekara, R., Rosenbladt, B.v. 1996. Hilfe- und Pflegebedürftige in privaten
Haushalten. Bericht zur Repräsentativerhebung im Forschungsprojekt "Moglichkeiten und Grenzen
selbständiger Lebensführung"- Endbericht. Schriftenreihe des Bundesministerium für Familie,
Senioren, Frauen und Jugend. Band 111.2. Kohlhammer: Stuttgart, Berlin, Köln.
57
Schneider, H. – D. 1997. “Ursachen und Bedingungsfaktoren der Gewalt” Pp. 54 – 61 in Vortrag auf der
Fachtagung Gewalt gegen Ältere zu Hause, 11/12 Marz 1996. Veranstaltet vom Bundesministerium
für Familie, Senioren, Jugend und Frauen, Bonn 1997.
Schnell, R., Hill, P.B., Eser, E. 2005. Methoden der empirischen Sozialforschung, 7.Aufl., Oldenbourg:
München, Wien.
Schopmans, B. 1996. “Mit uns ist zu rechnen! Initiativen gegen die doppelte Diskriminierung behinderter
Frauen” in “Niemand darf wegen seiner Behinderung benachteiligt werden” edited by H.-G. Heiden.
Rowohlt: Reinbek bei Hamburg.
Schulz-Nieswandt, F. 1997 Altern in der Türkei: modernisierungstheoretische Perspektiven zum
Kontextwandel des Alterns in Übergangsgesellschaften, Eurotrans Verlag: Weiden, Regensburg.
Schulz-Nieswandt, F. 2000. “Ökonomische Bewertungsanalysen” Pp. 74-80 in Angewandte Gerontologie
in Schlüsselbegriffen edited by H.-W. Wahl, C. Tesch-Römer. Kohlhammer: Stuttgart.
Schulz-Nieswandt, F. 2004. Gesclechtsverhältnisse, die Rechte der Kinder und Familienolitik in der
Erwerbsarbeitsgesellschaft. Lit-Verlag: Münster.
Schulz-Nieswandt, F. 2006. Sozialpolitik und Alter. Kohlhammer: Stuttgart.
Schüssler, G. 1993. Bewältigung chronischer Krankheiten. Konzepte und Ergebnisse. Vandenhoeck &
Ruprecht Verlag: Göttingen.
Schütz, A. 1971. Gesammelte Aufsätze, Bd.1- Das Problem der sozialen Wirklichkeit. Nijhoff: Den Haag.
Schützendorf, E., Dannecker, W. 1999. Die liebe Last. Altenpflege in der Familie. Fischer:
Frankfurt/Main
Smith, J., Baltes, P.B. 1996. "Altern aus psychologischer Perspektive" pp. 221-250 in Die Berliner
Alterstudie K.U. Mayer, P.B. Baltes. Akademie Verlag: Berlin.
Speck, O. 1999. “Theoriewandel in der Heilpädagogik” Pp.11-30 in Theorien der
Körperbejindertenpädagogik. Bad Heillbrunn.
Summa, J.-D. 1987. "Krankheit und Alter beim Suizid älterer Menschen" pp. 370-375 in Psychiatrie für
die Praxis, Bd.5, edited by H.Helmchen, H.Hippius. MMV Medizinverlag: München.
ùenesen, Ü. 2004. østatistik-SayÕlarÕn ArkasÕnÕ Anlamak. Litartür: østanbul.
T.C. BaúbakanlÕk Devlet østatistik Enstitüsü. 2002. Türkiye Özürlüler AraútÕrmasÕ. YayÕn NumarasÕ 2913,
DøE MatbaasÕ: Ankara.
T.C. BaúbakanlÕk Devlet østatistik Enstitüsü. 2005.Ankara.
T.C.BaúbakanlÕk Devlet østatistik Enstitüsü, 2002, Ankara.
Teufel, J. 2001. Standards für Einrichtungen der Tagespflege. Betreuung ve Beschäftägung.
Schlütersche: Hannover.
Thesing, T. 1988. Betreute Wohngruppen und Wohngemeinschaften für Menschen mit geistiger
Behinderung. Freiburg.
Thimm, W. 1984. Das Normalisierungsprinzip. Bundesvereinigung Lebenshilfe: Marburg.
Thomae, H. 1998. "Probleme der Konzeptualisierung von Altersformen" Pp. 35 - 50 in Psychosoziale
Gerontologie, Bd.1 edited by A. Kruse. Hogrefe: Göttingen.
Tufan, ø. 2006; Birinci Türkiye Gerontoloji AtlasÕ AraútÕrmasÕ Geliúme Raporu
Tufan, ø. 2006a. Birinci Türkiye YaúlÕlÕk Raporu. BasÕm hazÕrlÕklarÕ devam ediyor.
Tufan, ø. 2006b. Türkiye’de Yaúlanmak ve YaúlÕlÕk. BasÕm hazÕrlÕklarÕ devam eden çalÕúma.
Tufan, ø. 2006c YaúlÕlÕkta BakÕma MuhtaçlÕk ve Yeni Bir BakÕm Kültürü - Sosyal BakÕm SigortasÕ:
Demografik De÷iúimlerin YarattÕ÷Õ Bir Sorun ve TartÕúmaya AçÕk Bir Konsept.
Tüpker, H. 1988. “Die Familie als Lebensraum alter Menschen” Pp. 191 – 214 in Lehrbuch der
psychologischen und soizalen Alternswissenschaft, Band 1: Grundlagen edited by J. Howe et.al.
Asanger: Heidelberg.
Voges, W. 1993. Soziologie des höheren Alters. Eine Einführung in die Alterssoziologie und Altenhilfe.
Maro: Augsburg.
Wagner, M. 2000. Menschen mit geistiger Behinderung und ihre Lebenswelten. Ein evolutionärkonstruktivistischer Versuch und seine Bedeutung für die Pädagogik. 2.Aufl. Bad Heilbrunn.
Wahl, H.W. 1988. "Alltägliche Aktivitäten bei alten Menschen: Konzeptionelle und methodische
Überlegungen" in Zeitschrift für Gerontopsychologie und- pszchiatrie, 75-81.
Wahl, H.W. 1993. “Kompetenzeinbußen im Alter: eine Auswertung der Literatur zu ‘Activities of Daily
Living’ und Pflegebedürftigkeit” in Zeitschrift für Gerontologie 26, 366-377.
Wahl, H.W., Heyl, V. 2004. Gerontologie. Einführung und Geschichte. Kohlhammer: Stuttgart.
58
Wahl, H.-W., Rott, C. 2002. “Konzepte und Definitionen der Hochaltrigkeit” Pp. 5-95 in Expertisen zum
Vierten Altenbericht der Bundesregierung: Das Hohe Alter – Konzepte, Forschungsfelder,
Lebensqualität edited by Deutsches Zentrum für Altersfragen, Band 1. Vincentz: Hannover.
Wandmacher, J. 2002. Einführung in die Methodenlehre. Spektrum Akademischer Verlag: Heidelberg,
Berlin.
Weinrum-Krause, E.M. 1999. Autonomie im Heim. Auswirkungen des Heimallltags auf die
Selbstverwirklichung von Menschen mit Behinderung. Heidelberg.
Werder, L. von. 1993. Lehrbuch des wissenschaftlichen Schreibens. Schibri: Berlin.
Wieland, H. 1993. “Behinderte Menschen im Alter und ihre Bedarfslagen - Grundprobleme zwischen
Integration und Selbständigkeit” Pp.23-30 in Altenpolitik für Behinderte im Seniorenalter:
Konsequenzen und Empfehlungen für Praxis und Politik. Bericht über die Fachkonferenz des
Bundesministeriums für Familie und Senioren am 29. und 30. März 1993 in Bonn-Bad Godesberg
edited by Bundesministerium für Familie und Senioren. Stuttgart.
Wingen, M. 1990. "Altern heute und morgen - demografische Entwicklungen" Pp. 48 - 79 in Altern als
Chance und Herausforderung. Band 1: Aktives Altern edited by L. Späth and U. Lehr. Aktuell:
Stuttgart, München, Landsberg.
Wittrahm, A. 1994. Orientierung zur ganzheitlichen Altenpflege. Anthropologie-Etik-Religion, 5.Aufl.,
Lehr-und Arbeitsbücher Altenpflege edited by Deutsches Rotes Kreuz. Dümmlers: Bonn.
World Health Organization.1980. ICIDH-1 - International Classification of Impairments, Disabilitis and
Handicaps. Genf.
World Health Organization.1999. ICIDH-2 - International Classification of Functioning and Disability.
Beta-2, Full Version. Genf.
Zenneck, H.-U., Ungerer, O., Liedtke, C. 2002. Altenpflege - Geriatrie, 4.Aufl. Büchner/Handwerk und
Technik: Hamburg.
59

bağımsız yaşam ve sınırları

Transkript

Benzer belgeler

sağlık ve hasta bakımı yardımı

RE/MAX Turkey

2. Çeviri metnini indirmek için tıklayınız.

Sirküler