minik tema programı eğitim paketi
Transkript
minik tema programı eğitim paketi
TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı | tema.org.tr MİNİK TEMA PROGRAMI EĞİTİM PAKETİ Toprak Dersem Çık! Bursa Özel Abaküs Doğa Anaokulu G. Mine Çelik Burcu Meltem Arık Deniz Kahriman Öztürk Ezgi Fındık Tanrıbuyurdu Tülin Güler, Doç. Dr. Gelengül Haktanır, Prof. Dr. Koray Haktanır, Prof. Dr. Minik TEMA: Toprak Dersem Çık! Minik TEMA Programı, Milli Eğitim Bakanlığı işbirliğinde ve Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği’nin katkısıyla 2010-2011 Eğitim Öğretim yılında pilot program olarak başlatılan, TEMA Vakfı’nın okul öncesi çocukları için hazırladığı ve yürüttüğü bir doğa eğitimi programıdır. Yapılan araştırmalar, çocukların doğayla bağlarının giderek koptuğunu, daha az hareket ettiklerini, duyularını daha az kullandıklarını, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) teşhisi konan çocuklarımızın sayısının ciddi şekilde arttığını göstermektedir. Doğada vakit geçiren çocuklar ise daha yaratıcı, daha dikkatli, duyularını ve bedenlerini daha iyi kullanan, sezgileri ve hayal güçleri kuvvetli, özgüvenleri yüksek ve okulda başarılı çocuklar olmaktadır. Minik TEMA: İçeride Çocuk Kalmasın! Minik TEMA Programı, okulda çocukları sınıflardan çıkararak, evde ise bilgisayar ve TV başından kaldırarak doğal alanları keşfetmeye, doğayla anlamlı bir bağ kurmalarına ve duyularını kullanarak doğayı keşfetmelerine fırsat yaratmayı amaçlamaktadır. Program sayesinde çocuklarımızın, doğada hissederek, dokunarak, koklayarak ve duyarak, farklı deneyimler yaşama fırsatı bulması; böylece hem bedensel, hem de zihni gelişimlerinin olumlu yönde desteklenmesi hedeflenmektedir. Minik TEMA: Önüm, Arkam, Sağım, Solum Toprak! TEMA Vakfı olarak çocuklarımızın doğa ve oyun haklarını onlara geri vermek gerektiğine inanıyoruz; çünkü doğayı ve doğada oyunu çocuktan esirgemek onlardan oksijeni esirgemek gibidir. Oynarken öğrenen, öğrenirken oynayan mutlu çocuklar en büyük kazancımız olacaktır. Minik TEMA ile çocukları dışarıya çıkarmış, oyunla ve keşfederek öğrenmelerini sağlamış, öğretmenleri açık hava etkinliklerine teşvik etmiş, doğaya duyarlı ve sağlıklı bir nesil yetiştirmiş olacağız. Minik TEMA: Ben Toprağı Seviyorum! Çocukların toprak, erozyon, doğa konularında farkındalık kazanması Minik TEMA Programının en önemli çıktılarından biri olacaktır. Geleceğimiz çocuklarımızdır. Toprağını ve doğayı seven çocuklar “sürdürülebilir yaşamın” teminatı olacaklardır. Geleceğimiz olan çocuklarımızın toprağı tanıyarak, severek, ona kıymet vererek büyümeleri hedefiyle, okul öncesinde doğa eğitimi için öğretmenlerimiz tarafından atılacak bu ilk adımın, gelecek diğer adımlara öncü olacağına inanıyoruz. M. Serdar Sarıgül Genel Müdür ve İcra Kurulu Üyesi TEMA Vakfı 1 TEMA, Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı Hakkında TEMA Vakfı, 11 Eylül 1992 tarihinde Türkiye’nin geleceğini tehdit eden erozyon ve çölleşme tehlikesine karşı toplumsal duyarlılığı arttırmak ve bu mücadelenin devlet politikası haline gelmesini sağlamak için kurulmuştur. Ülke genelinde 435.000'i aşkın gönüllüsü vardır. Bugüne kadar, Mera ve Toprak Kanunlarının yasalaşmasını sağlamıştır, halen Su yasası üzerinde çalışmaktadır. TEMA Vakfı, doğa koruma adına açtığı, müdahil olduğu 74 davayı kazanmış, yaklaşık 10 milyon fidanı ve 650 milyon meşe palamudunu toprakla buluşturmuştur. Ayrıca, 152 kırsal kalkınma, koruma ve ağaçlandırma projesini hayata geçirmiştir. TEMA Vakfı 2012 yılında 20’nci yaşına girmiştir. 20. Yıl faaliyet ve etkinliklerinin ana teması “sürdürülebilir yaşam ve toprak” olarak belirlenmiştir. tema.org.tr | [email protected] | 212 283 7816 Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği (TOÖEGD) Hakkında Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği (TOÖEGD), okul öncesi eğitimin nitelikli bir şekilde gelişmesi ve yaygınlaşmasına destek olarak ülkemize ve insanlığa yararlı kuşaklar yetişmesine yardımcı olmak, okul öncesi dönemdeki çocukların özelliklerini ve çeşitli sorunlarını ulusal ve uluslararası toplantılar düzenleyerek ortaya koymak ve araştırmalar yapmak amacı ile 10 Şubat 1967 yılında kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur. Kamu yararına çalışan bir dernek olan TOÖEGD, Erken Çocukluk Eğitimi Dünya Organizasyonunun (Organisation Mondiale Pour L’Education Préscolaire - OMEP) Türkiye Milli Komitesi olarak da çalışmalarını sürdürmektedir. TEMA Vakfı ile birlikte Minik TEMA Eğitim Paketinin hazırlanması sorumluluğunu üstlenmiştir. www.tooegd.org Eğitim Paketi Yazarları G. Mine Çelik, TEMA Vakfı Minik TEMA Koordinatörü Burcu Meltem Arık, TEMA Vakfı Eğitim Bölümü Başkanı Uzm. Araş. Gör. Deniz Kahriman Öztürk, ODTÜ Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi A.D. Ankara / TOÖEGD Üyesi Araş. Gör. Ezgi Fındık Tanrıbuyurdu, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi A.D. Bartın / TOÖEGD Üyesi Doç. Dr. Tülin Güler, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi A.D. Ankara / TOÖEGD Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Gelengül Haktanır, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi A.D. Ankara / TOÖEGD Başkanı Prof. Dr. Koray Haktanır, TEMA Vakfı Bilim Kurulu Üyesi 2 İÇİNDEKİLER Minik TEMA Programı Minik TEMA Programının Nihai Hedefi Çevre Eğitimi ile İlgili Temel Bilgiler Çocuğun Gelişimi ve Çevre Eğitimi Çevre Eğitiminin Amaçları Okul Öncesi Dönem İçin Etkin Bir Çevre Eğitimi Programının Özellikleri 4 5 5 5 6 8 Eğitim Paketinin İçeriği Eğitim Paketi ile Hedeflenen Kazanımlar Eğitim Paketi Uygulama İlkeleri 11 11 12 Eğitim Paketi Temaları 13 Toprak Su Hava Eğitim Paketi Etkinlikleri Etkinlik 1 – Doğa Kâşifi Etkinlik 2 – Gizemli Dürbün Etkinlik 3 – Yeraltında Saklananlar Etkinlik 4 – Toprağın İçinde Neler Var? Etkinlik 5 – Solucan Çiftliği Etkinlik 6 – Suyla Kayan Topraklar Etkinlik 7 – Rüzgârla Uçan Topraklar Etkinlik 8 – Toprağı Tut Uçmasın Etkinlik 9 – Döndüğümde Görüşürüz Etkinlik 10 – Haydi Ağaçlar Toprağı Tutalım Etkinlik 11 – Ağaç Ansiklopedimiz Etkinlik 12 – Ağacınla Tanış Etkinlik 13 – Kaplumbağa Ne Yesin? Etkinlik 14 – Bitkiler Nerede ve Nasıl Büyür? Etkinlik 15 – Toprakla Resim Yapalım Etkinlik 16 – Toprak Neleri Saklıyor? Etkinlik 17 – Suyun Serüveni Etkinlik 18 – Sular Temiz Kalsın Etkinlik 19 – Deniz Temiz Etkinlik 20 – Az Tüketelim Etkinlik 21 – Yağmur Sesi Oluşturalım Etkinlik 22 – Bulutları Gözleyelim Etkinlik 23 – Kuşları Gözleyelim Etkinlik 24 – Toz Avcıları Etkinlik 25 – Temiz Hava Temiz Nefes Etkinlik 26 – Ormanlar Yanmasın Ekler 13 15 17 19 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 Kaynakça Önerilen Yayınlar Değerlendirme Formu Sonuç Raporu Öğretmen Yönergesi 71 72 74 76 80 3 MİNİK TEMA PROGRAMI İnsan beyni ve biyolojik süreçleri hızla gelişir ve çocukların ilköğretim yaşamlarına başlamadan önceki deneyimleri, ömür boyu sahip olacakları yaklaşımları, değer yargılarını, davranışları, alışkanlıkları, becerileri ve kimliği belirler. Dolayısıyla hayatın ilk yılları, çocuklara doğa sevgisi kazandırmak ve sürdürülebilirliğe yönelik doğru tutum ve davranışlarını beslemek için iyi bir fırsattır. Çocukların doğa dostu bir yaşam tarzını benimsemesinde en önemli etkenlerden biri de açık havanın bir öğretim aracı olarak kullanılmasıdır. Araştırmalara göre doğal ortamlarda düzenli ve sürekli olarak tekrarlanan olumlu deneyimler, sürdürülebilir davranışlar ve yaşam tarzı edinmede etkili olmaktadır. Yani çocuklara yaşatılacak açık hava deneyimleri, örgün öğretimin yapıldığı sınıf içi eğitim etkinliklerinden çok daha etkili olabilir. Bu nedenle öğretmenler okul bahçelerinde ve yeşil alanlarda ders yapmaya teşvik edilmelidir. TEMA Vakfı, Minik TEMA Programını, okul öncesi çağındaki çocuklarımızın doğada/açık havada geçirdikleri zamanın artmasını sağlamak ve ekolojik okuryazar; yani doğanın ilkelerini ve sınırlarını bilen, doğayla uyumlu yaşamaya çalışan bireyler olmalarını desteklemek amacıyla 2010 yılında geliştirmiştir. Minik TEMA, öncelikle 60-72 aylık çocukların çevre, doğa, toprak, erozyon, sürdürülebilir yaşam gibi konularda farkındalık ve onların bu konularda olumlu tutum geliştirmelerini hedeflemektedir. Program, Ankara Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi öğretim üyeleri ile Türkiye Okul Öncesi Eğitimi Geliştirme Derneği işbirliğinde hazırlanmıştır. 2010-2011 Eğitim-Öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü ile imzalanan protokol dâhilinde 16 ilde 77 okulda 4.509 okul öncesi öğrencisiyle uygulanmıştır. Minik TEMA Programının 2012 yılında etkin ve yaygın bir şekilde uygulanmacı amacıyla bu Eğitim Paketi hazırlanmıştır. Eğitim Paketinde Toprak, Hava ve Su konularıyla ilgili öğretmenlere yönelik bazı temel bilgiler ile bu konulara yönelik çocuklarla uygulanacak 26 etkinlik bulunmaktadır. Etkinlikler okul öncesi öğretmenleri tarafından uygulanacaktır. TEMA Vakfı Temsilcileri, projeyi uygulamak için gönüllü okulların başvurularını kabul ederek okullara gerekli materyalleri ulaştıracak; bu okullardaki gönüllü öğretmenler eğitim etkinliklerini sınıflarında uygulayacak, fidan dikimi, uzman konuk davet etme, alan gezisi gibi faaliyetlerde Temsilcilerden yardım talep edebileceklerdir. Gelecekte çevrenin şekillenmesinde iki grup önemli rol oynayacaktır. Bunlar; doğal varlıkların yönetimi ile ilgili karar vericiler ve sivil toplum kuruluşları ile eğitimcilerdir. Eğitimciler öğrenenleri çevreden gelen uyaranlar üzerinde sağlıklı değerlendirmeler yapabilmeleri için gerekli bilgi ve becerilerle donatmakla sorumludurlar. Doğal varlıklar ile ilgili karar vericiler ve sivil toplum kuruluşları ise amaçlarımıza ulaşmak için gereken bilgi ve teknolojiyi sağlarlar (CEE, 2004). Yukarıda değinildiği üzere sivil toplum kuruluşlarının kamuoyuna, amaçlarına ulaşma konusunda gereken bilgi ve teknolojiyi sağlama görevi vardır. TEMA Vakfı’nın, çevrenin korunması konusunda kamuoyu oluşturma ve karar vericilerin eylemlerini bu yönde gerçekleştirmelerine katkı sağlamanın yanı sıra, kamuoyunu bilgilendirmek ve bilinçlendirmek gibi bir görevi de bulunmaktadır. Bu eğitimler değişik kurumlarda, çeşitli meslek gruplarına yönelik olarak uygulanmakla birlikte, son dönemde okullarda öğrencilere yönelik yapılan eğitimlere etkin katılımın sağlandığı ve bu çalışmaların verimli olduğu yapılan değerlendirmeler sonucunda bilinmektedir. Yavru TEMA ile ilköğretim okullarında elde edilen başarı, Minik TEMA ile okul öncesi eğitim kurumlarında uygulanacak eğitimin önünü açmıştır. Minik TEMA sayesinde öğrenciler çevre eğitimlerini açık alanlarda uygulamalı olarak, yani yaşayarak öğrenecek, sosyal sorumluluk bilincini olabildiğince erken yaşta kazanacaklardır. 4 Bir sivil toplum kuruluşu hangi konuda faaliyet gösterirse göstersin eğitim ve bilinçlendirme etkinlikleri her zaman ön plandadır. Gönüllü varlığının büyük bölümü gençlerden oluşan TEMA Vakfı, 20 yıldır çevre bilincinin yaygınlaşması için çalışmaktadır. Yavru TEMA çalışmaları ile bu konudaki başarısını kanıtlayan Vakıf, büyük bir adım daha atarak faaliyet kapsamını okul öncesi dönem çocuklarına kadar genişletmeyi hedeflemiştir. MİNİK TEMA PROGRAMININ NİHAİ HEDEFİ Okul öncesi dönemde duyuların uyarılması, ayırt etme ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesi yoluyla yapılacak çevre eğitimi ile çocukların farkındalık düzeyleri yükselecek, olumlu tutumlar benimsemeyi öğrenebileceklerdir. Böylece ilköğretim dönemlerinin sonuna doğru çevreye ilişkin etkinliklere katılım çalışmalarında da bulunabileceklerdir (Hart, 1992). Okul öncesi eğitim programı içinde bu konulara yer verilip ilgili kazanımlara ulaşıldığında çocuk ilköğretim döneminin gerektirdiği, çevre eğitimi ile ilgili olan; etik davranma, bilinçli tüketici olma, çevre bilinci ve çevredeki kaynakları etkili kullanma, sorumluluk, işbirliği ve takım çalışması konularında gerekli bilgi, beceri ve tutumlara sahip olacaktır. Ancak okul öncesi dönem için arzu edilen çevre eğitiminin etkin bir şekilde verilebilmesi için her şeyden önce çocuğun ilk özdeşim modelleri olan aile bireylerinin doğru tutum ve davranışlara sahip olması gerekir. Bunun yanı sıra evde ve okulda kullanılan eğitim araçlarının ve diğer kaynakların uygunluğunun sağlanması ve okul öncesi eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin çevre konusunda yeterli bilgi, beceri, tutum, davranış ve katılım düzeyine sahip olması gerekir. Araştırmalar, olumlu tutumların davranışa dönüşmesinin kısa sürede gerçekleşmediğini göstermektedir. Bunun yanı sıra çevreye karşı olumlu tutumları olduğunu söyleyen fakat çevreyi korumak için hiç bir şey yapmayan pek çok insan bulunmaktadır. Bu nedenlerle ve sürdürülebilirliği sağlamanın temel koşullarından biri olan yaşam boyu öğrenme yaklaşımının gereği olarak, bütün bireylerin eğitim ve öğretim süreçlerinde mutlaka uygulamalı çevre eğitimi almaları gerekmektedir (Erten, 2003; Erten, vd. 2003; Anonim, 2004; Güler, 2010). Minik TEMA Programı, etkinliklerin uygulanmasında aile katılımına önem vermektedir. Bunun sağlanabilmesi amacıyla etkinliklerin sonunda aile katılımını teşvik edecek öneriler bulunmaktadır. Program, yaşam boyu öğrenme yaklaşımı gereği çocukların ailelerinin de çevre eğitimi almaları hedefini desteklemektedir. ÇEVRE EĞİTİMİ İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER ÇOCUĞUN GELİŞİMİ VE ÇEVRE EĞİTİMİ Çocuğun gelişimini, kalıtım, çevre (fiziksel ve sosyal) ve hormonlar etkilemektedir. Çocuğun genetik özelliklerinin ve hormonlarının sağlıklı olmasının yanı sıra yeterli ve dengeli beslenmesi, uyarıcı açısından zengin bir çevrede ve zararlı ortamlardan uzak büyümesi, hastalık ve kazalardan korunması ve eğitim aldığı okulların koşullarının iyi olması onun gelişimini olumlu yönde etkileyecektir. Çocuğun fiziksel çevresinin yanı sıra sosyal çevresinin de olumlu niteliğe sahip olması onun ileride bilgili, bilinçli ve yaşına uygun davranışlara sahip bir birey olmasını kolaylaştıracaktır. Örneğin ebeveynlerin devamlılığı, anne-babanın çocukla iletişim şekilleri, anne-babanın birbirleriyle ilişkileri, çocuk yetiştirme 5 tutum ve davranışları, ailedeki çocuk sayısı, ailenin bulunduğu sosyo-ekonomik düzey, ailenin ve toplumun kültürel değerleri ile okuldaki arkadaşları ve öğretmenleri, çocuğun kişiliği ve eğitimi dolayısıyla geleceği üzerinde söz sahibi olan sosyal çevre değişkenleridir (Mangır ve Haktanır,1992). Evrensel olarak her çocuğun sağlıklı bir ortamda büyüme, eğitim alma ve gelişme hakkı vardır. Ona bu haklarını sağlayacak olanlar ise çevresindeki yetişkinlerdir. Yetişkinler çocuğa gerekli bu temel hakları sağlamanın yanı sıra ona bir vatandaş olarak haklarını ve sorumluluklarını da öğretmek durumundadırlar. Bir toplumda her vatandaşın sahip olması gereken haklar ve sorumluluklar vardır. Herkesin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı ve bireyin yaşadığı çevrenin, toplumun, ülkesinin ve yerkürenin sahip olduğu doğal ve yapay zenginliklerin korunması ve geliştirilmesi sorumluluğu vardır. Haklar ve sorumluluklar, insanlara okul öncesi dönemden itibaren örgün ve yaygın eğitim aracılığıyla verilecek çevre eğitimi sayesinde öğretilebilir. Alan yazında okul öncesi dönemden itibaren bu alanda eğitim almanın ve farkındalık geliştirmenin insanların ileride sebep olacağı çevresel problemleri azaltacağı vurgulanmakta ve bu yönde öneriler getirilmektedir (Lubomira, 2004). Çevre eğitimi konusundaki çabaların amacı bütün dünyada benzerdir: çevresel kaliteyi artırmak ve sürdürmek ile gelecekteki çevresel problemleri önlemek. Çevre eğitimi kısmen bilgi vermeyi içerir, bu yolla çocukların çevreye ilişkin bilgileri artırılır. Öğrenciler küresel ısınma, katı atıklar ve diğer çevresel problemleri öğrenirler; ekolojiyi ve dünyanın nasıl çalıştığını öğrenirler; çevresel bozulmanın sonuçlarını öğrenirler ve çevresel problemlerin ortaya çıkmasında ve önlenmesinde kendi rollerini öğrenirler. Bunun yanı sıra çevre eğitimi, tutum ve davranışlarda doğru kişisel değerlerin oluşmasını sağlayarak ve öğrencilerin çevre ve çevre problemlerine katkıları hakkındaki düşüncelerini açığa çıkarıp değerlendirmelerine yardımcı olarak bu konularda farkındalığı arttırır. Bireylerin, insanların farklı ve hatta birbiriyle çatışan değer yargılarına sahip olduklarını, ancak bu çatışmaların çevre problemlerini çözme ve önlemeye yönlendirilmesi gerektiğini anlamalarına yardımcı olur. Çevre eğitimi aynı zamanda uygulamalı bir eğitimdir: ağaç nasıl dikilir, çevresel zararı azaltmak için bitkiler nasıl yetiştirilir gibi konuların yanı sıra bu eğitim vatandaşların nasıl hareket etmesi gerektiğinin üstünde de durur. Etkili bir mektup yazmaktan yerel, bölgesel, ulusal veya uluslararası lobi etkinliklerine kadar örnekler üzerinde çalışılır (Haktanır, 2007). ÇEVRE EĞİTİMİNİN AMAÇLARI Erken yaşlarda verilecek bir çevre eğitimi programının amaçları aşağıda sunulmuştur: a. Farkındalık: Öğrencilerin çevrelerine ve çevre problemlerine karşı duyarlılık ve farkındalık kazanmalarına yardımcı olmak; uyarıcıları algılama ve ayırt etme becerisini geliştirmek ve bu algıları süreçten geçirerek, özelleştirip geliştirerek bu yeni beceriyi farklı alanlarda kullanmak. b. Bilgi: Öğrencilerin çevrenin fonksiyonu, insanların çevreyle nasıl etkileşime girdikleri ve çevreyle ilgili konuların ve problemlerin nasıl ortaya çıkıp nasıl çözümlendiği hakkında temel bir anlayış kazanmalarına yardımcı olmak. c. Tutumlar: Öğrencilerin çevreye ilgi duymasına ve geliştirilebilir ve sürdürülebilir bir çevre için sorumluluk almak ve güdülenmek için gerekli değerleri kazanmasına yardımcı olmak. 6 d. Beceri: Öğrencilerin çevresel problemleri belirlemek, araştırmak ve bu problemlerin çözümüne katkıda bulunmak için gerekli becerileri kazanmasına yardımcı olmak. e. Katılım: Öğrencilerin çevresel konu ve problemlerin çözümüne karşı düşünceli ve olumlu eylemler başlatmak için gerekli bilgi ve becerileri kullanmada deneyim kazanmalarına yardımcı olmak. Çevre eğitimi konusunda bir program hazırlanırken program amaçlarının farklı yaşlarda farklı ağırlıklarla ele alınması gerektiği belirtilmektedir; Öğrenim Basamağı Öncelikle Amaçlar Ele Alınması Gereken Daha Az Ele Alınması Gereken Amaçlar Anasınıfı - 3. sınıf Farkındalık, Tutumlar Bilgi, Beceri, Katılım 3.- 6. Sınıf Tutumlar, Bilgi Beceri, Katılım, Farkındalık 6.- 9. Sınıf Tutumlar, Bilgi, Beceri Katılım, Farkındalık 9.- 12. Sınıf Tutumlar, Bilgi, Beceri, Katılım Farkındalık Kaynak: A Guide to Curriculum Planning in Environmental Education by David Engleson Wisconsin Department of Public Instruction, 1985. Alınmıştır: Braus ve Wood, 1993. Bu tabloda, okul öncesi dönemin (0-6yaş) son yıllarında çevre eğitiminin başlayabileceği ve erken çocukluk döneminin (0-8yaş) sonuna kadar farkındalık geliştirme ve doğru tutumlar kazandırma amaçlarının, bilgi ve beceri edindirme ile katılım amaçlarına göre daha çok ele alınması gerektiği belirtilmektedir. Okul öncesi dönemdeki çocukların bilişsel ve ahlaki gelişim özellikleri dikkate alındığında doğru bir gruplandırma ve aşamalandırma yapıldığı görülmektedir. Çocukların sorumluluk alma, çevre duyarlılığı kazanma ve farklılıklara saygı duyma becerisini erken yaşlarda kazanmaya başlayabilecekleri araştırmalarda belirtilmektedir. Sorumluluk, bireyin çevresine uyum sağlaması, üzerine düşen görevleri yerine getirmesi ve kendi ile ilgili bir olayın başkaları üzerindeki etkilerinin sonuçlarını üstlenmesi olarak tanımlanmaktadır. Dikkatli bir şekilde incelendiğinde çevre eğitim programının amaçlarının erken yaşlar için hazırlanacak diğer eğitim programları için de geçerli olabileceği görülecektir (Haktanır, 2007). Çocuklar sorumluluk alma becerilerini yetişkinlere gösterme konusunda istekli oldukları için onların bu istekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Küçük çocuklar için gruplar içinde sorumluluk almak eğlenceli olduğundan, grup içinde çocuklar hem sorumlulukları yerine getirmeyi hem de eğlenerek işbirliği yapmayı öğrenebilirler. Çocuklara verilecek olan sorumluluk eğitiminde sosyal olarak kabul edilebilir davranışları öğretmek, onlara olumlu model olmak ve yönlendirmeler yaparak kültürel ve sosyal değerlere göre davranmayı içselleştirmek önemli bir yer tutmaktadır. Sorumluluk eğitiminin temelinde çocuğun iç kontrol becerisini geliştirmesine ve çevresine uyum sağlamasına yönelik disiplin tekniklerinin kullanılması yatmaktadır. Böylece çocuklar öz kontrol kazanır, kurallara uymanın gerekli olduğunu öğrenir ve öz yeterlik kazanırlar. Sınıfta ve evde verilebilecek basit sorumluluklarla çocuklar başkalarının gereksinimlerinin farkına varmaya başlarlar. Örneğin, 3 yaşındaki çocuklar çiçeklere basmama, özen gösterme gibi çevreye zarar vermeyen davranışları öğrenebilirler. 4 yaşında hayvanlara ve bitkilere karşı koruyucu bir tutum kazanabilirler. Bitki ve hayvanların insanlar için önemini anlayabilir, bu sayede olası düşmanca davranışların üstesinden gelebilirler. Yapılacak eğitimle 5-6 yaşlarında farkındalık gelişmeye devam eder. Çocuklar sınırlılıkları fark ederek sebep sonuç ilişkisini kurmaya çalışırlar. Verdikleri kararlarla diğerlerinin beklentilerini karşılayabildiklerini fark ettiklerinde de toplumda sorumlu bir birey olarak yer almaya başlarlar (MEB, 2006; Güler, 2010). 7 Çevreye duyarlı olma ve doğayı aracısız keşfetme ihtiyacı tüm çocukların yapısında var olan bir özelliktir. Doğa, çeşitli materyalleri değişik ortamlarda çocuklara sunmaktadır. Bu yönüyle doğa, çocukların gelişimini destekleyen bir sınıftır. Çocuklara düşen ise sadece çevreyi keşfetmektir. Haktanır ve Çabuk’un 2000 yılında gerçekleştirdikleri bir araştırmada okul öncesi dönemdeki çocukların cinsiyetlerinin ve ailelerine ilişkin özelliklerin onların doğal çevre konusundaki düşüncelerini anlamlı yönde etkilemediği, ancak, çocukların yaşları ilerledikçe çevre algılarının güçlendiği ve çevre ile ilgili farkındalık düzeylerinin yükseldiği belirlenmiştir. Ancak burada, son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerdeki büyük kentlerde yaşayan çocukları tehdit eden bir hastalıktan söz etmek gerekir: “Doğa Yoksunluğu” hastalığı (Louv, 2006). Günümüzde çocuklar sosyal yaşamlarında bazı değişim alanları ile karşı karşıyadırlar. Bunlardan ilki tüketim eğilimi’dir. Piyasa ekonomisindeki eğilimler bireyin diğer (sosyal - duygusal) arzularını önemsemeyip sadece tüketime yönelik arzularını sömürmekte ve rekabet duygusunu artırmaktadır. Çocukların küreselleşen ekonomi içinde yaşamlarını sürdürebilmeleri için okul da onları daha fazla çalışmaya zorlamaktadır. Geniş aile bağları bu yöndeki olumsuzlukları azaltabilmektedir ancak ülkelerin gelişmişlik düzeylerindeki artışa bağlı olarak bu bağlar zayıflamaktadır. Bir diğer sorun kamusal olan’ın özel olan için feda edilmesi sorunudur ve bu durum dünya bankası politikası gibi bütün ülkelere yayılmaktadır. İkinci değişim alanı çocukların sokak ilişkilerinin azalması’dır. Geçmişte çocuklar sokakta günlerini geçirip oyun oynayabilirlerdi ancak özellikle büyük kentlerde bu durum artık gerçekleşememektedir. Özel sitelerde oturulmasına ve insanların küreselleşen bir iletişim ağı içinde olmasına karşın komşuluk ilişkileri azalmaktadır. Artan hareketlilik nedeniyle yetişkinler de çocuklar da daha fazla kişiyle bir araya gelmektedirler ancak gerçek iletişim kurmada zorlanılmakta, yüz yüze olmaktan, göz kontağı kurmaktan kaçınılmaktadır. Bu durum sosyal duygusal yaşamımız açısından olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Üçüncü değişim alanı ise genel çevresel problemler’dir. Çocuklar bir yandan genel problemlerden haberdar olurken bir yandan da kendi doğal alanlarından uzaklaşmaktadırlar. Yaşamdaki bütün bu değişimlerin sonucunda da doğadan ve doğallıktan yoksun, kapalı mekânlarda kendini daha iyi hisseden, içine kapanan ve hasta olduğunu bile anlayamayan bir gençlik ile karşı karşıya kalınmaktadır (Haktanır,1999). Bütün dünyadaki bu olumsuz gidişin etkisini azaltabilmek için öncelikle yapılması gereken şey, insanların eğitim alma hakkını sağlamaktır. OKUL ÖNCESİ DÖNEM İÇİN ETKİN BİR ÇEVRE EĞİTİMİ PROGRAMININ ÖZELLİKLERİ 1. Eğitim verilen grup iyi tanınmalıdır. Hiçbir ülkedeki veya bölgedeki insan bir diğerininkine benzemez. Sorun aynı gözükse bile, kültürel, sosyal özelliklerdeki farklılıklar iyice öğrenilmeden çözüme gidilemez. Bu nedenle de kültürel olarak uygun bir çevre eğitimi programı hazırlamada okul sistemi, öğrenciler, çevre ve toplum iyice değerlendirilmelidir. Örneğin okul öncesi dönemde konunun nasıl sunulduğu, eğitimcinin kim olduğu çok önemli değildir, çünkü 6 yaşındaki bir çocuk nükleer enerji konusundaki sebep sonuç ilişkilerini kavrayamaz veya sürdürülebilirlik konusunda bir ödev yazamaz. Bir çalışmada 5 yaş çocuklarına “Denizi kim kirletir?” diye sorulduğunda “Balıklar çiş ve kakalarıyla kirletirler” şeklinde cevaplamışlardır. Diğer kirleticileri veya kirlenme yollarını bilmeleri veya yaşlarına uygun, özel bir eğitim verilmeden anlamaları mümkün değildir. Çocuk için neyin uygun ve gerekli olduğunu belirlemek, etkin bir eğitim planı hazırlamanın en önemli bölümüdür. O nedenle de gelişim kuramlarının çok iyi bilinmesi gerekmektedir. Okul öncesi dönemdeki çocuklar çoklu değişkenleri anlamada, çok aşamalı bir süreci takip etmede, bir sürü bilgiyi özümsemede ve karar vermede zorlanırlar. Bu nedenle duyularını temel alan çevresel farkındalık etkinliklerine odaklanmak, onların çevreye ilişkin duygularının farkında olmalarını sağlamak, her seferinde çok az yeni bilgi sunmak ve olumlu açık hava deneyimleri kazanmalarını desteklemek daha 8 doğrudur. Bunların yanı sıra çevreye karşı doğru davranışlarla karşılaşmalarına olanak sağlamak da gereklidir (Braus ve Wood 1993; Atasoy, 2006). 2. Küresel düşünüp yerel hareket etmek gereklidir. İnsanlar kendilerinden çok uzakta gördükleri konular veya sorunlarla ilgilenmezler veya özelikle küçük çocuklar için çözüm çok uzakta görünür. Kendilerinin yapacakları davranışlarla sorun arasındaki bağlantıyı göremezler. Dolayısıyla eğitimi insanların yaşadıkları bölgenin çevresel sorunları ile ilgili olarak başlatmak gereklidir. Okul öncesi dönem çocukları için ise bölge yerine ev, evin yakın çevresi ve okul öncelikle ele alınmalıdır (UNICEF ve UNEP,1990). 3. Çevre eğitimi sadece fen konularıyla ilgili olmamalıdır. Fen bilimleri, ınsanın yaşadığı ortam ve bu ortamdaki doğa gerçeklerini bulmaya, olay ve olguları açıklamaya çalışır. Fen bilimleri öğrenmekle insan yaşadığı doğayı ve çevreyi kontrol eder, olay ve olguları önceden kestirebilir. Bazı olaylar yaşanarak öğrenilir, bazı olaylar ise gözlem ve deneyler sonucu kalıcı bilgilere dönüşür. Bilginin kalıcı duruma geçmesi, zihinde yapılanması için bu bilgiye ulaşma yöntemleri ve öğrenme süreçleri oldukça önemlidir. Fen bilimlerinin öğrenilmesi sonucunda teknoloji alanındaki gelişmeler insanoğluna doğal gereksinimlerini daha kolay yoldan elde etmek, çevreye uyumu kolaylaştırmak ve doğayla baş etmenin yollarını öğretmek gibi becerileri kazandırır. Fen bilimlerini iyi özümseyen bireyler, yaşadığı doğayı ve evreni doğru algılayan, toplumu ve toplumsal olay ve olguları sorgulayan, eleştiren ve analitik düşünme yöntemlerini kullanan bireylerdir. Böyle bireyler ve toplum olduğu sürece bilgi ve bilişim çağı yakalanır, sosyal ve ekonomik olarak özgürleşmiş uluslar yaratılır (Temizyürek, 2003). Ancak çevre eğitiminin büyük bir kısmı fen kavramlarının anlaşılmasıyla ilgili olarak yapılsa bile, bu eğitim aynı zamanda ekonomi, matematik, coğrafya, etik, politika gibi konularla da bağlantılı olmak durumundadır (Braus ve Wood 1993). 4. Uzman olmaya gerek yoktur. Çevre eğitimi konusunda öğretim yapmak için bir bilim insanı ya da profesyonel çevre eğitimcisi olmak gerekmemektedir. Çünkü disiplinler arası bir konudur; değerler eğitimini, karar vermeyi, iletişim becerilerini yaratıcılık ve diğer birçok konu ve beceriyi içerir. Eğitimcinin görevi, öğrenmeyi kolaylaştırmak ve ihtiyaç olduğunda uzmanları nasıl ve ne zaman bulacağını bilmektir. Eğitimci çevre ile ilgili konuları eğitim programına eklerken yeni yaklaşımlar ve etkinlikler denemelidir ve öğrencileriyle beraber bu konularda daha çok şey öğrenmelidir (Braus ve Wood 1993). 5. Çevre eğitimi, örgün eğitimde farklı şekillerde yer alabilir. Bazı okullar yaşa ve sınıflara bağlı olarak program amaçlarıyla ilgili konuları almakta ve ölçme değerlendirme yöntemlerini de uygulayarak bir ders gibi yer vermektedirler. Bazıları bu eğitimi hafta sonları kulüp ya da topluluk etkinliği şeklinde ele almaktadır. Bazı okullar ise belirli bir program dâhilinde olmadan öğrencileri bu konularla ilgilenmeye motive etmeyi yeterli görmektedirler (Braus ve Wood 1993). Genellikle çevre eğitiminin bir ders olarak değil de sınav ve başarı kaygısından uzak bir programla verilmesi önerilmektedir (Görmez ve Göka 1993). Okul öncesi dönem çocukları için de bu yaklaşımın benimsenmesi gereklidir. 6. Öğretmen merkezli ve geleneksel eğitim metodu kullanılmamalıdır. Keşfetmeye dayalı, çocuk merkezli bir eğitim, grup işbirliğini cesaretlendirir, öğrencileri öğrenmeye motive eder. Özellikle çevre problemlerini çözme etkinliklerinde başarılı bir eğitimdir. Bu eğitimle çocuklar, öğrenme yollarını birbirlerinden öğrenebilmelidirler. Düzenlenecek uygun çevre etkileşimleriyle çocuğun gelişimi hızlandırılabilir. Aksi takdirde, sınırlı bir çevrede çocuğun gelişimi sınırlandırılabilir. Gelişim, “figüratif bilme” den yani nesnelerin ve olayların sadece gözle görünen fiziksel özelliklerini bilmeden, nesne ya da olayın anlamını ifade eden “işlemsel bilme”ye doğru bir ilerlemedir. O nedenle, düzenlenecek öğrenme ortamıyla, çocuğun fiziksel bilme olayından, işlemsel bilmeye doğru ilerlemesi sağlanmalıdır. Bu da, çocuğun öğrenme ortamında etkin olması, eşyalar ve olaylar üstünde çeşitli denemeler yapması ile mümkündür. Okul, yaşama hazırlarken yaşamın kendisi olmalıdır. Kişiler arası etkileşim ve tartışmalar, 9 çocuğun ben merkezlilikten kurtularak dünyayı başkaları açısından görmesini sağlayacaktır (Braus ve Wood 1993). 7. Açık havada, yerinde eğitim yapılmalıdır. Bütün dünyada özelikle de büyük kentlerde öğrenciler giderek doğal dünya ile etkileşime girmekten uzaklaşmaktadırlar. Bu durum onların hem çevrelerine karşı giderek daha ilgisiz olmalarına ve izole yaşamlar yaşamalarına yol açmakta hem de yeni sağlık sorunları ortaya çıkmaktadır. Doğru bir çevre eğitimi programında çocukların düzenli olarak okul dışında bulunmaları gerekmektedir. Hiçbir şey çocukların yaşadıkları toplumu, doğal sistemleri ve çevre konularını ilk elden deneyimlemelerinin yerini tutamaz. Çevrenin sınıf ya da laboratuvar gibi bir öğrenme ortamı olarak kullanılması son derece doğrudur. Açık hava etkinlikleri fen, dil, sanat, tarih ve diğer birçok alanda çocukların gelişimini destekler. Buna ek olarak çevreyle ilgili konulara karşı farkındalık yaratır ve doğal yaşama karşı tutumları etkiler (Braus ve Wood 1993; Rivkin, 1999). Okul öncesi eğitimde bir etkinlik türü olarak kullanılan alan gezileri ile fen ve matematik etkinliklerinin açık alanlarda yapılan gözlem ve deneylerle desteklenmesi, eğitimin bu özelliğini yansıtmaktadır. 8. Doğal çevre ve yapay çevrenin insanların sürdürülebilir bir çevre için gerekli tutumlarını hangi yönlerde etkilediği, teknolojinin doğal ve insan çevresini nasıl kontrol ettiği ve yeni teknolojilerin kullanılmasının etik soruları çevre eğitimi içinde tartışılmalıdır (Braus ve Wood, 1993). 9. Çocukları doğal ve yapay çevredeki gerçek problemlerin olduğu yerlere götürmek ve gerçek deneyimler edinmelerini sağlamak sadece programı zenginleştirmez. Aynı zamanda eğitim programıyla toplum arasındaki bağı da güçlendirir. Bunun yanı sıra o toplumdaki problemler eğitim verilen gurubun bir üyesi veya yakın akrabası yüzünden oluşmuş olabilir. Bu durumda dürüst olmak, doğruları söylemek ve öğrenciye karşı hassas ve dikkatli davranıp, onu suçlamadan çözüme gitmek gerekir (Braus ve Wood, 1993). 10. İyi bir çevre eğitimi programı öğrencilerin hem yaratıcı hem de eleştirel bir şekilde düşünme yeteneklerinin geliştirilmesine yardım etmelidir. 11. Çevre eğitimi değerlerle çok uygun bir şekilde ilişkilidir. Çocuklar olgunlaştıkça geliştirdikleri değerler sistemi çevreyle ilgili tercihlerini ve kararlarını etkiler. Küçük yaştan itibaren doğanın bir değer olduğunu öğrenen birey, bütün duyu organlarıyla onun güzelliklerinin farkına varır ve onu korumak için çaba gösterir. Değerler aynı zamanda bir insanın yaşamında kararlılık sağlar bu da o kişinin daha iyi bir öz kavram geliştirmesine yardımcı olur. 12. Bir çevre eğitimi programı, öğrencilerin ve yakın çevresindekilerin yaşam kalitesinin artması için onları güçlendirir ve yardımcı olur. Bu güçlendirme kişinin gurur duymasına ve öz saygısının artmasına yol açar. Öğrenciler çevre kalitesini artırmak veya bir toplum problemini çözmek üzere bir projede yer aldıklarında kendilerine ve başkalarına aynı anda yardım etmektedirler. Böylece kendi değerlerinin kabul gördüğünü ve eylemlerinin bir farklılık yarattığını da görmüş olmaktadırlar. 13. Okul öncesi dönemdeki çocuklara verilecek eğitim ailenin çocuk yetiştirme tutumlarından, okuldaki eğitim programından, öğretmen tutumlarından ve çevre düzenlenmesinden etkilenir. Ayrıca içinde bulunulan toplum da özellikle kitle iletişim araçlarıyla çocuğun yaşamına çok erken dönemde girerek onu az veya çok, olumlu ya da olumsuz etki altında bırakır. Bu nedenle okul öncesi dönemden itibaren verilecek çevre eğitiminde aile, okul ve toplumdan gelen tüm etkilerin birbirleriyle uyumlu ve tutarlı olması önemlidir (Güler, 2010). 10 EĞİTİM PAKETİ’NİN İÇERİĞİ Minik TEMA Programının hedeflerine ulaşması için hazırlanan bu Eğitim Paketinde üç bölüm bulunmaktadır. Birinci bölümde Minik TEMA Programı, çevre eğitimi ve Eğitim Paketi hakkında bilgiler, ikinci bölümde Eğitim Paketinin ana temaları olan Hava-Su-Toprak konularıyla ilgili temel bilgiler ve Hava-Su-Toprak konulu 26 etkinlik, üçüncü bölümde kaynakça, okuma önerileri, değerlendirme formları ve öğretmen yönergesinin bulunduğu ekler yer almaktadır. Eğitim Paketinin ikinci bölümünde yer alan 26 adet etkinliğin hem sınıf hem de sınıf dışı ortamlarda kullanılması amaçlanmıştır. Etkinlikler, MEB Okul Öncesi Eğitim Genel Müdürlüğü’nün 36-72 aylar arasındaki çocuklar için 2006 yılında hazırladığı ve halen yürürlükte olan okul öncesi eğitim programındaki ilgili amaç ve kazanımları temel alacak şekilde tasarlanmıştır. MEB okul öncesi eğitim programının etkinlik formatına göre hazırlanmış etkinliklerde; ulaşılması beklenen amaç ve kazanımlar, öğrenme süreci, kullanılacak materyaller, yöntemler, yeni kavram ve sözcükler, etkinliğin değerlendirilmesi, etkinlikler uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalar ile ailelerin evde yapabilecekleri destekleyici etkinlikler yer almaktadır. Ayrıca etkinliklerin etkisini arttırmak ve başka kazanımlar elde etmek üzere farklı pek çok etkinlik de önerilmiştir. Eğitim Paketinde eğitim sürecini desteklemek üzere iki materyal de bulunmaktadır. Bunlar hafıza kartları ve gözlem kutusudur. Gözlem kutusu çocukların sınıf ortamında ve doğada canlı-cansız varlıkları daha yakından gözlemleyerek tanımalarına fırsat sunacak, doğayla ilgili kavramları içeren hafıza kartları ise çocuklara oyunla öğrenme olanağı yaratacaktır. Öğretmenler bu materyallerle farklı etkinlikler planlayıp uygulayabilirler. Eğitim Paketindeki tüm etkinliklerin uygulanması ve değerlendirme formu ile sonuç raporlarının gönderilmesiyle uygulama sonlanacaktır. Sonuç raporun eksiksiz teslim alınmasının ardından her bir çocukla Meşe Ağacı Arkadaşım Olur Musun? adlı çocuk kitabı, her bir Minik TEMA sınıfıyla toprak ve meşe posterleri paylaşılacaktır. EĞİTİM PAKETİ İLE HEDEFLENEN KAZANIMLAR Eğitim Paketinin uygulanması sonucunda aşağıdaki kazanımlara ulaşılması hedeflenmektedir. Bu kazanımlara ne kadar ulaşıldığını değerlendirmek amacıyla, Eğitim Paketinin ‘Ekler’ bölümünde bir değerlendirme formu paylaşılmıştır. Okul öncesi öğretmenlerinin bu değerlendirme formunu uygulamanın başında ve sonunda her çocuk için doldurması beklenmektedir. Doldurulan formların sonuç raporu ile birlikte TEMA Vakfı Temsilcileri ve Minik TEMA Koordinatörüne gönderilmesi gerekmektedir. Amaç 1) Toprağın yaşam için önemini fark edebilme Kazanım 1. Toprağın üstünde ve altında yaşayan canlılar için barınak görevi gördüğünü söyler Kazanım 2. Toprağın canlılara besin sağladığını söyler Amaç 2) Toprağın çeşitleri olduğunu fark edebilme Kazanım 1. Toprağın farklı renklerde olduğunu söyler Kazanım 2. Toprağın farklı yapılarda olduğunu söyler Kazanım 3. Toprağın çeşitleri olduğunu açıklar Amaç 3) Toprağın içinde neler olduğunu fark edebilme Kazanım 1. Toprağın içinde cansız varlıklar olduğunu açıklar Kazanım 2. Toprağın içinde canlı varlıklar olduğunu açıklar 11 Amaç 4) Toprağa nelerin zarar verdiğini fark edebilme Kazanım 1. Rüzgâr erozyonunun toprağa zarar verdiğini söyler Kazanım 2. Su erozyonunun toprağa zarar verdiğini söyler Kazanım 3. Orman yangınının toprağa zarar verdiğini söyler Amaç 5) Toprağı korumak gerektiğini fark edebilme Kazanım 1. Toprağı bitki örtüsüz bırakmamak gerektiğini söyler Kazanım 2. Toprağı kirletmemek gerektiğini söyler Amaç 6) Doğal varlıkları fark edebilme Kazanım 1. Doğal varlıkların sonsuz olmadığını, tükenebildiğini söyler Kazanım 2. Doğal varlıkları dikkatli kullanmak gerektiğini açıklar Amaç 7) Temiz havanın önemini fark edebilme Kazanım 1. Temiz havanın tüm canlıların sağlığı için gerekli olduğunu söyler Kazanım 2. Hava kirliliğine yol açan faktörleri açıklar Amaç 8) Temiz suyun önemini fark edebilme Kazanım 1. Temiz suyun tüm canlıların sağlığı için gerekli olduğunu söyler Kazanım 2. Su kirliliğine yol açan faktörleri açıklar Amaç 9) Açık havada/kırda/ormanda olmanın önemini fark edebilme Kazanım 1. Açık havada hissettiği olumlu duyguları söyler Kazanım 2. Açık havada hissettiği olumlu duyguların nedenlerini açıklar EĞİTİM PAKETİ UYGULAMA İLKELERİ 1. Okul öncesi öğretmeni eğitime başlamadan önce “Eğitim Paketi”nin tüm bölümlerini okumalıdır. 2. Eğitim paketi uygulanırken aktif öğrenme ilkelerine uygun bir öğrenme ortamı hazırlanarak çocuk merkezli bir öğrenme süreci işletilmeli ve öğretmen rehber rolü üstlenmelidir. 3. Öğretmen, Minik TEMA Programı kapsamında çocukların ulaşması beklenilen kazanımların kalıcılığını arttırmak amacıyla kendi eğitim programı içerisinde farklı zamanlarda aynı kazanımları ele alan destekleyici etkinliklere yer vermelidir. Bunun yanı sıra her bir etkinlik bünyesinde yer alan “Önerilen Diğer Etkinlikler” ve “Aile Katılımı Etkinlikleri” nin yapılması eğitimin etkisinin güçlü ve kalıcı olmasını sağlayacaktır. 12 EĞİTİM PAKETİ TEMALARI TOPRAK Genelde, ayaklarımızın bastığı, evlerimizin, kentlerimizin, çiftliklerimizin üstüne oturduğu zemini pek aklımıza getirmeyiz. Toprak, değeri az bilinen ama yaşamsal öneme sahip doğal varlığımızdır. Topraklar çok karmaşık süreçlerle çok uzun zaman süresinde oluşan, gelişen, büyük bir canlı kitlesi barındıran ve devamlı değişen dinamik sistemlerdir. Sadece üretim ile ilgili ortamlar değildir bunun yanı sıra yeryüzündeki atık ve kalıntıların giderildiği ortamlardır. Topraklar olağanüstü sistemlerdir. İnsanın yaşamı ve refahını sağlayan temel unsurlardır. Bitkiler tarafından alınacak suyun tutulmasını sağlar ve yaşamı sürdürmek için gerekli besinleri temin ederler. Topraklar olmasaydı Yeryüzünün görüntüsü Mars gibi çıplak olurdu. Topraklar, canlı yaşamı için mutlak gerekli olan proteinlerin sentezlenmesinde anahtar role sahip olan aminoasitlerin oluşturulması için gerekli olan havadaki azotun biyolojik olarak bağlanmasından, yeryüzünde bitkiler tarafından sentezlenmiş olan organik maddeler ile hayvan kalıntılarının ayrışmasına kadar yeryüzündeki biyokimyasal dönüşümü sağlayan mikroorganizmaların, solucanların, karıncaların, termitlerin veya bir çok mikroskobik hayvan ordularının barınağıdır. Karalardaki biyolojik çeşitliliğin çoğu toprakta yaşar. Toprak, taş küre (litosfer), hava küre (atmosfer) ve su küre (hidrosfer) ile canlı küre olarak tanımlayabileceğimiz biyosferin bir bileşkesi olan pedosfer’den oluşur. Topraklar, iklim ve canlı organizmaların kayalar üzerindeki etkilerinin zamansal bir ürünü olup, doğasını ve bileşimini ana kayalar, iklim tipi ve toprağın yaşı tayin eder. Toprak; katı mineraller, sıvı ve gazların tutulduğu gözenekler, organik madde ve canlılardan oluşur. Gerçek toprak canlılarının çoğu toprak boşluklarında yaşarlar. Toprağın katmanları üst toprak, alt toprak ve anakaya şeklindedir. Yaşam, toprak, atmosfer, su ve karasal oluşumlar tümüyle beraber gelişirler ve sıkı bir ilişkileri vardır yani toprak, ekosistemleri birbirine bağlar. Çok ince bir şekilde yayılan bir katman olmakla birlikte toprak, Yerkürenin çok yaşamsal bir örtüsüdür. Bütün karasal yaşam hatta su yaşamının zenginliği bile toprağa bağlıdır. Biz toprağı sınırsız bir kaynak olarak düşünürüz fakat bilinçsizce kullanıldığında toprak da tükenebilir, bu nedenle toprağı idareli kullanmalı ve üretim için sömürmemeliyiz. Toprak bir kaynak değil varlık olarak görülmelidir. Topraklar yalnızca bitkisel ve hayvansal üretim ortamı değildir. Ekonomi ve toplum yaşamı da topraklar üzerine kuruludur. Toprak yönetiminde bilgisizlik hem toprağın hem de onun bağlı olduğu ekonomilerin zarar görmesine neden olur. İnsanların yaşaması ve refahı toprağa bağlı olduğuna göre, toprağın geçici sahipleri olan insanlar, onları gelecek nesillere bozulmaksızın teslim etmekle görevlidirler. Toprağın verimliliğinin devamını sağlamak ve bulunduğu ortamdan aşınarak taşınmasına engel olmak için gerekli önlemleri almak zorundadırlar. Toprak kirliliği, insan etkinlikleri sonucunda toprağın fiziksel, kimyasal, biyolojik ve jeolojik yapısının bozulmasıdır. Bu kirliliğin yanlış tarım tekniklerinin kullanılması, endüstri atıklarının toprağa sızması ve nitelikli tarım topraklarının yerleşim ve endüstri amacıyla kullanılması sonucunda ortaya çıktığı bilinmektedir. Toprak genellikle evsel ve sanayi atıkları için çöplük olarak kullanılmaktadır. Yoğun tarımın yapıldığı pek çok alanda organik veya inorganik gübreler, hayvancılık işletmelerinin sızıntıları ve fabrika atıkları yeraltı sularında yüksek düzeyde nitrat ve diğer kimyasalların birikmesine neden olurlar. Bazı toprak türleri büyük miktarda atığı süzebilir, bünyesine alabilir ve geri dönüştürebilirken; diğerlerinde, 13 zehirli maddeler derelere ve yer altı sularına geçebilir. Çünkü kumlu topraklar geçirime yatkınken, kalın killi katmanlı topraklar geçirgen değildir. Erozyon Nedir? Erozyon, karasal sistemde yoğun yağışlar veya rüzgârlar yoluyla oluşan bir aşındırma sürecidir. Doğal erozyon yeryüzünün şekillenmesinde etken bir süreçtir. Ancak hızlandırılmış erozyon insan etkisi ile ortaya çıkar ve tarımsal üretim alanlarındaki üretken ve verimli toprak katmanlarının zaman içinde kaybedilmesine neden olur. Topraklar çok yavaş oluşan doğal varlığımızdır. Bu nedenle, erozyonla aşınan toprağın yeniden oluşması için toprağı hiç işlemeden binlerce yıl beklemek gerekir. Bu süreç durdurulmaz ve önlem alınmazsa önce verimsiz topraklar nedeniyle yeterli tarımsal üretim alınmamaya başlar, sonra çölleşme gelir. Kısaca erozyon; toprakların doğal ya da dış kuvvetlerin etkisiyle oluştukları yerlerden aşındırılıp taşınması ve başka yerlerde biriktirilmesi olarak tanımlanabilen bir olaydır. Su Erozyonu Organik maddelerce zengin toprak katmanlarında çeşitli toprak canlılarının da katkısı ile kil-kireç ve organik maddelerle birbirine bağlanan toprak tanecikleri kümeleşir ve içerisinde önemli miktarlarda gözenek bulunduran mimari bir yapı kazanırlar. Bu özel toprak yapısı havalanma, su tutma ve toprak canlılarının barınma ve faaliyetleri için çok özel bir ortamdır. Uygun olmayan tarım teknikleri sonucunda topraklar özelliklerini kaybetmeye başlarlar. Özellikle toprakların organik madde kapsamlarının azalması bu yapının bozulmasına neden olur. Zaman içinde toprak derinliği de azaldığı için toprağın su depolama hacmi azalır. Yerküre toprakları içinde biyolojik yaşamı sürekli olarak destekleyen çok büyük miktarda su tutulmaktadır. Erozyon yüzünden daha az su tutma özelliği göstermeye başlayan toprak sistemleri bütün ekosistemin zayıflamasına ve çökmesine neden olabilir. Topraktan doğal su sistemlerine hızla ulaşan bu katı maddeler ile besin maddeleri ve kimyasal ilaç kalıntıları ise doğal su niteliklerinin bozulmasına yol açar. Bu etkileşimler sırasında toprağın mimari yapısını oluşturan gözenekli toprak katmanları kaybolursa alt katmanlar suyu yavaş geçirdiğinden, su toprağın içine gireceğine yüzey akışa geçer ve seller oluşur. Bu sırada toprağın verim gücünü sağlayan mikroorganizmalar, bitki besin maddeleri ve bizzat toprağın kendisi bu yüzey akışlarla taşınır gider. Geride tarım yapılamaz verimsiz topraklar kalır hatta ilerleyen erozyon koşullarında toprak da kalmaz, arazi parçalara ayrılır. Rüzgâr Erozyonu Kurak bölgelerde toprağın bakımı ihmal edildiğinden, yani tarım yapılan topraklara kompost ve hayvan gübresi düzenli olarak ilave edilmediğinden ve doğal meralarda aşırı otlatma yapılması sonucunda toprak taneciklerini birbirine bağlayan organik maddeler azalır ve nitelik kaybeder. Topraklar sürekli olarak organik maddece fakirleşir ve küme özelliklerini kaybeden ince toprak taneleri rüzgârla savrulur, geriye kum yapısında kaba, besince ve mikroskobik canlılarca fakirleşmiş toprak taneleri kalır. Çok büyük alanlarda çölleşmenin ortaya çıkmasında oldukça etkili olan bir süreç böylece başlamış olur. Bu şekilde bozulmuş toprakların onarılması ve iyileştirilmesi çok büyük uğraş ve mühendislik çalışmaları gerektirir ve çoğu zaman da orijinal haline ulaşılmaz. Bu nedenle toprağın hayat kaynağı olan humus maddesinin korunması amacıyla bitki artıkları ve hayvan gübresi gibi organik kalıntıların düzenli olarak toprağa bırakılması, ekin kalıntılarının yani anızın yakılmaması, toprağı çok fazla işlemekten kaçınılması, hatta yeni yeni yayılma gösteren “sürümsüz ekim tekniklerinin” uygulanarak toprakların rüzgâr ve su erozyonuna karşı dirençli hala getirilmesi kaçınılmaz bir görevdir. 14 Anız Yangını nedir? Nelere Yol Açar? Anız, buğday, arpa ve yulaf gibi tahılların hasattan sonra tarlada kalan toprak üstü kısımlarına yani saplarına verilen isimdir. Anız yangınları, hava kirliliğine sebep olması ve karayolunda görüşün azalmasıyla trafik kazalarına sebep olmasının yanı sıra; komşu tarlalardaki ürünlere ve meyve bahçelerine, telefon direklerine, yerleşim yerlerine, ormanlara ve pek çok yaban hayvanına zarar vermektedir. Anız yangınıyla yüzey toprağının organik maddesi yok edilmiş olur. Toprak için çok önemli olan organik maddenin; yağış sularının emilmesini ve tutulmasını sağlamak, kümeleşmeyi temin ederek erozyonla taşınmayı önlemek, toprağın havalanmasını sağlamak gibi önemli fonksiyonları vardır. Bu fonksiyonlar yerine getirilemeyince toprağın su tutma kapasitesi ve havalanma özellikleri olumsuz etkilenir, dolayısıyla da su ve rüzgâr erozyonu olma olasılığı artar. Orman içerisinde veya yakınında bulunan tarlalarda anızların yakılması ise çok daha büyük felaketlere neden olmaktadır. Anız yakma sonucu oluşan büyük orman yangınları, insanlık için temiz hava ve doğal zenginlik açısından son derece değerli olan ağaçları, kuşları, arıları yakmakta ve biyolojik mücadelede büyük önem taşıyan faydalı canlı ve böcek türlerini yok ederek ve ekolojik dengeyi hızla bozarak su kaynaklarını kurutmaktadır. Anızın yakılması sırasında toprağın 1-3 cm`lik üst katmanında oluşan yüksek ısı, kil gibi toprak parçacıklarını pişirmekte, topraktaki birçok faydalı mikroorganizmayı ve solucan gibi küçük canlıları yakarak öldürmektedir. Oysaki topraktaki mikroorganizmaların faaliyeti sonucu organik madde parçalanır, ayrışır ve humus haline dönüşür. Yapılan araştırmalar sonucunda anız yakmanın toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini bozduğu, verimliliği düşürdüğü ve biyolojik dengeyi olumsuz yönde etkilediği anlaşılmıştır. Bazı mikro elementler bitkilerin faydalanamayacağı biçime dönüşür ve bu gibi tarlalarda yetişen ürünlerde makro ve mikro besin maddesi noksanlıkları görülür. Örneğin, anızı yakılan tarlalara ekilen ayçiçeği, buğday, patates, mısır, pamuk, şeker pancarı, kavun karpuz gibi bitkilerin yetişme döneminde azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, kükürt, molibden, bor, demir gibi bitki besin maddesi noksanlığı çok sık olarak görülmektedir. Bitkiler normallerine göre daha kısa, sarı ve cılız kalmakta, kolayca hastalıklara yakalanmakta ve verimleri çok düşmektedir. Bu nedenle modern tarımda anız yakmaya yer yoktur. Ülkemizde 1993 yılından beri anız yakılması yasaklanmıştır. SU Hidrosfer’i (su küre) oluşturan sular yerkabuğu derinliklerinde volkanik faaliyetlerin yan ürünü olarak meydana gelmiştir. Yeryüzündeki toplam su miktarı 1.600.000x103 km3`tür. Toplam suyun % 2,4’ünü karalardaki sular oluşturur. Bunun teorik olarak % 10'u kullanılabilir tatlı su potansiyelidir. İnsanlığın su gereksinimi yaklaşık 5500 km3/yıl olup bu miktar tüm akarsulardaki suyun üç katını oluşturmaktadır. Doğadaki su miktar olarak değişmemekle birlikte, bulunduğu ortam ve fiziksel yapısı (katı, sıvı, buhar) değişebilmektedir. Okyanus, deniz ve akarsulardan atmosfer şartlarına bağlı olarak buharlaşma, bitkilerden de terleme ile atmosfere yükselen su buharı atmosferde yoğunlaşarak yağış şeklinde (yağmur, kar) tekrar yeryüzüne düşmektedir. Tüm içme sularının temel kaynağı yağmur sularıdır. Yüksek seviyelerde kar ve buz şeklinde depolanma olurken, daha düşük seviyelerdeki yağmurlar doğrudan akışa geçebilmektedir. Kar ve buzların erimesi ile oluşan sular ile yağmur sularının bir kısmı yüzeysel akışa, bir kısmı buharlaşmaya, bir kısmı da süzülmeye maruz kalmaktadır. Geçirimli katmanlardan süzülen suların bir kısmı ise yeraltı suyuna ulaşabilmektedir. Yeraltında depolanan ve akım halindeki bu sular bir tatlı su 15 kaynağı olarak kendini gösterebileceği gibi doğrudan bir acı/tatlı su gölüne ya da denize de ulaşabilecektir. Bu şekilde su döngüsü/hidrolojik döngü tamamlanmış olacaktır. Ne Kadar Suyumuz Var? Dünya’nın %70’i suyla kaplıdır, ancak bunun %97,5’i okyanus ve denizlerdeki tuzlu sudan oluşmaktadır. Geriye kalan %2,5’lik tatlı suyun %1,5’i kutup bölgelerinde ve buzullarda bulunmaktadır. İnsanlığın doğrudan yararlanabileceği yer üstü ve yeraltı tatlı su rezervi toplam Dünya su rezervinin sadece %1’i kadardır. Ülkeler su varlıklarına göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır: Su fakiri: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı 1000 m3’ten az, Su azlığı: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı 2000 m3’ten az, Su zengini: Yılda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı 8000-10.000 m3’ten daha fazla. Ülkemiz 2000 yılında 67,8 milyon nüfusu ile “su azlığı” yaşayan ülkeler arasında iken, nüfusumuzun 100 milyon olması durumunda “su fakiri” sınıfındaki ülkeler arasına girmeye adaydır. Bu nedenle mevcut su kaynaklarının akılcı yaklaşım ve bilimsel yöntemlerle, koruma alanlarının belirlenerek, kirletilmeden bu kaynaklardan uygun verimde-aşırı işletmeye gitmeden yararlanılmalıdır. Suyun zarar veren bir unsur ya da kaynak olma özelliği toprak yüzeyine düştükten sonra toprak yüzeyinde veya toprak içinde göstereceği dağılımlara bağlıdır. Yani bu durum toprağın cinsine ve toprağın nasıl kullanıldığı ve yönetildiğine bağlıdır. Su kaynaklarının varsıllığı ve niteliği toprağın nasıl yönetildiği ile yakından ilgilidir. Kaynakta suyun yönetimi büyük ölçüde kırsal kesimdeki çiftçiler ve hayvancılık yapanlar tarafından kullanılır. Onların çalışmalarından etkilenenler ise mansapta (su kaynağının aşağı kesimlerinde) yer alan şehirde yaşayanlardır. Kaynakların iyi yönetilememesi kırsal kesimi olumsuz etkiler. Su kaynaklarımızın %72'si tarımsal sulamada, %16'sı içme ve kullanmada, %12'si de sanayide tüketilmektedir. Yerüstü Suları ve Kirliliği Akarsu, göl ve denizler yerüstü sularını oluştururlar. Dünya nüfusunun hızla artmasına rağmen su kaynaklarının sabit olması, bu kaynakların kirletilmemesini ve çok iyi kullanılmasını gerektirmektedir. Ülkemizde sular, evsel ve endüstriyel atıklarla kirlenmektedir. Bu atıkların arıtılmadan su yataklarına verilmesi, katı atıkların düzensiz olarak ortama bırakılması, ayrıca bilinçsizce yapılan zirai ilaçlama ve gübrelemeden dolayı yerüstü suları kirlenmektedir. Sanayinin çevre üzerindeki olumsuz etkisi diğer faktörlerden çok daha fazladır. Sanayi kuruluşlarının sıvı atıkları ile su kirliliğine, buna bağlı olarak toprak ve bitki örtüsü üzerinde aşırı kirlenmelere sebep olduğu ve doğa tahribine yol açtığı bilinmektedir. Ayrıca son yıllarda sanayi ve teknolojinin hızla gelişmesi sonucu köyden kente göç olayı artmış, bu durum hızlı ve düzensiz yapılaşmaya yol açmıştır. Zirai mücadele için yapılan ilaçlamalarda, havadaki ilaç zerrelerinin rüzgârla sulara taşınması veya tarım ilaçları üretimi yapan fabrikaların atıklarının su kaynaklarına arıtılmadan verilmesi sebebiyle sular kirlenmektedir. Diğer yandan kimyasal gübrelerin bilinçsizce ve aşırı kullanımı da zamanla toprağı çoraklaştırmakta, bunun sonucunda hem toprağın verimi düşmekte, hem de yeraltı sularına sızması ve yüzey su akışlarıyla birlikte yerüstü sularına karışması neticesinde su kirliliğine sebep olmaktadır. 16 HAVA Hava çeşitli gaz karışımlarından oluşan çok dinamik bir sistem bileşenidir. Yükseklik, insan faaliyetleri ve doğal süreçler devamlı olarak niteliğini etkiler. Atmosfer, yer küreyi 800-1000 km kalınlıkta saran dinamik bir gaz karışımıdır. Bu karışımın kütlesi 5.14x1021 gram olup bunun % 99,9 'u 50 km'nin altında, % 0,0997’si 50 ile 100 km yükseklikler arasında bulunur. Yeryüzü ile en fazla temasta bulunan atmosfer katmanı yaklaşık 12 km kalınlıktaki troposfer tabakasıdır. Troposferin kalınlığı kutuplarda 8 km, ekvatorda 16 km`dir. Bu katmanı stratosfer, mezosfer ve termosfer katmanları takip eder. Hava Kirliliği Temiz hava olarak tanımlanan havanın insan faaliyetleri ve bazı doğal süreçlerle niteliğinin değişmesi olayına hava kirliliği denmektedir. Kirletici maddeler belli bir sınır değerin üzerinde bulunuyorlarsa kirli hava söz konusudur. Pek çok bilim insanı temiz havayı bileşimi aşağıda verilmiş gazların bir karışımı olarak tanımlamaktadır: Dinitrojen (%78.09), dioksijen (%20.94), argon (%0.93), korbon dioksit (%0.031), neon, helyum, metan, kripton, dihidrojen, nitrozoksit, karbon monoksit, ozon, amonyak, azot dioksit ve kükürt dioksit. Dolayısıyla bu karışıma eklenen her hangi bir birleşen "kirletici" olarak tanımlanabilir. Atmosfere katılan kirleticiler orman yangınlarından kaynaklanan dumanlar gibi doğal nitelikli olabildiği gibi insan aktivitesi sonucu meydana gelen otomobil eksozları gibi yapay nitelikli de olabilir. Küresel Isınma Günümüzde hemen bütün iklimbilimciler atmosferde bulunan sera gazları miktarındaki artışın küresel ısınmaya yol açtığı, bundan kaynaklı olarak da iklim değişikliğinin görülebileceği düşüncesinde birleşmektedirler. Bu nedenle iklim değişikliği çerçeve sözleşmesinin odak noktasını, küresel ısınmaya neden olduğuna inanılan, sera gazlarının ve de özellikle karbon dioksit (CO2) salımının durdurulması ya da azaltılması oluşturmaktadır. Aralarında su buharının da bulunduğu, atmosferde az miktarda bulunan bu gazların, tıpkı bir sera gibi, güneşten gelen ve yeri ısıtan kısa dalgalı radyasyonu geçirme, buna karşılık yerden atmosfere verilen ve atmosferi ısıtan uzun dalgalı kızıl ötesi radyasyonu tutabilme özellikleri vardır. Bu gazlara, bunun için sera gazları denilmektedir. Küresel ısınmadan dolayısıyla iklim değişikliğinden birinci derecede sorumlu tutulan en önemli sera gazları, karbondioksit (CO2), metan (CH4), kloroflorokarbonlar (CFCs) ve azotoksit (N2O)'tir. Özellikle son 50 yılda bu gazların miktarlarında büyük bir artış gözlenmektedir. Stratosferik Ozon Bozulması İnsanların yerküremiz üzerindeki çeşitli aktiviteleri sonucu dünyamızı çevreleyen atmosferin kimyasal bileşiminde bazı değişiklikler gözlenmeye başlanmıştır. En önemli değişiklikler atmosferde karbondioksit, azot oksitler ve kloroflorokarbon ve halon gazlarının zenginleşmesi ve yarattıkları olumsuz etkilerdir. Bu değişimlere bağlı olarak araştırmacılar yerküremizde tüm insanlığı etkileyecek iki önemli soruna dikkati çekmektedirler. Bunlardan ilki dünya sıcaklığının sürekli ve olağan dışı artışına neden olan "SERA" etkisinin ortaya çıkması, ikincisi ise dünyamızı güneşin yüksek enerjili ve biyolojik varlıklar için zararlı olduğunu bildiğimiz ışınlardan koruyan stratosferik ozon katmanının zarar görmesidir. Her iki küresel olayda dört temel etkenin katkıları tanımlanabilir. Bunlardan ilki özellikle son on-onbeş yıldır artan şekilde tropik ormanların yok edilmesidir. Özellikle bu ormanların yakılması sonucunda atmosfere önemli miktarda zararlı gaz karışmaktadır. Biraz önce tanımlanmış olan sera etkisinde tropik orman yangınlarının % 15 düzeyinde katkısı bulunmaktadır. İkinci temel etken özellikle enerji üretim santrallerinin yüksek düzeydeki salımı içinde yer alan karbondioksit, azot oksitler, karbon monoksit, 17 metan ve diğer hidrokarbonlardır. Bu salımların sera etkisinin oluşturulmasındaki payı % 50 düzeyindedir. Kimya endüstrisinin ürettiği CFC (kloroflarokarbon) ve halon gazları ise atmosferik sorunlarda % 20`lik katkıya sahip bulunmaktadır. Tarımsal faaliyetler sonucu ortaya çıkan mikrobiyal kökenli metan ve azotoksit gazları da %15`lik bir olumsuz katkı oluşturmaktadırlar. Atmosfere çeşitli kaynaklardan ulaşan bu gazlar kimyasal aktivitelerine bağlı olarak belirli bir süre atmosferde bulunurlar. CFC gazları normal atmosferik koşullarda ayrışmaya dayanıklı olduklarından alt atmosferde giderilmeyip daha üst atmosfer kademelerine-stratosfere geçerler. İşte bu olay sonuçta ozon bozulmasına neden olan kimyasal değişimlerin meydana gelmesine neden olur. Dünyamızı zararlı ışınlardan koruyan ozon gazı değişen yoğunlukta olmak üzere stratosferin 20 ile 40. km`leri arasında yer almaktadır. Atmosferin bu katmanı kendisini oluşturan gaz bileşenlerin daha az yoğun olduğu bir bölgedir. Bu nedenle güneşten gelen yüksek enerjili ışınlar CFC gazları ile reaksiyona girerek aktif klor atomlarının ortaya çıkmasına ve bu atomların ozon molekülünü parçalamasına neden olur. Ozon gazının canlılar üzerine etkisi toksik (zehirli) olmakla birlikte stratosferik ozonun yeryüzündeki yaşamın çeşitliliği ve devamı bakımından yaşamsal bir önemi bulunmaktadır. Güneşten gelen çok kısa dalga boylu ve yüksek enerjili zararlı mor ötesi ışınlar (UV-C ışınları) stratosferde ozon molekülleri tarafından büyük ölçüde tutulur ve yeryüzüne ulaşmazlar. Ozon parçalanması sonucu tutulamadıklarından yeryüzüne olağan üstü bir şekilde fazla düşmeye başlarlar. Fazla dozda bulunan bu ışınların mikroorganizmalar dâhil tüm canlılar için olumsuz etkileri bilinmektedir. Genel olarak ışınların etkisi ile ortaya çıkan biyolojik değişimlerin büyüklüğünün ozon azalması ile doğrudan oransal olmayıp ozon katmanındaki %1`lik bir azalmanın %2,7 düzeyinde UV-B artışına neden olacağı ve biyolojik sistemlerdeki etkilenmenin daha fazla olacağı söylenebilir (Haktanır, 1997, 2003; Haktanır ve Arcak 1997, 1998). 18 EĞİTİM PAKETİ ETKİNLİKLERİ ETKİNLİK 1 – DOĞA KÂŞİFİ AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 1. Bedensel koordinasyon gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 1. Sözel yönergelere uygun olarak ısınma hareketleri yapar. Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 4. Nesneleri takar. 5. Nesneleri çıkarır. 7. El becerilerini gerektiren bazı araçları kullanır. Bilişsel Alan Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı fark eder. 2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerinde yoğunlaştırır. Amaç 4. Algıladıklarını hatırlayabilme Kazanımlar 9. Nesne, durum ya da olayı bir süre sonra yeniden ifade eder. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 3. Canlıların yaşama hakkına özen gösterir. YÖNTEM VE TEKNİKLER Alan gezisi, gözlem MATERYALLER Uzun ince çubuklar, grup sayısı kadar uzunca ip, her çocuk için büyüteç SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Doğa, kâşif ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklarla doğal bir alana gezi düzenleyin. Gezi öncesinde çocuklara gezinin amacının doğayı gözlemlemek ve keşfetmek olduğunu söyleyin. Bu doğa gezisi sırasında birer “doğa kâşifi” olmayı öğreneceklerini belirtin. • Doğal alana gelindiğinde önce çocuklarla bir süre ısınma hareketleri yapın, daha sonra çocukları 3 veya 4’erli gruplara ayırın ve her gruptan kendilerine bir isim vermelerini isteyin. Gruplara ip, büyüteç ve bir miktar çubuk verin. Öncelikle çocuklardan gözlem yapmak istedikleri alanı belirleyerek iple çevirmelerini isteyin. Her grup gözlem yapacağı alanı iple çevirdikten sonra ipin yerini değiştirmemeye özen göstermelerini söyleyin. Çocuklardan büyüteçleriyle toprağı, bitkileri ve bunların üzerindeki canlıları gözlemlemeye başlamalarını isteyin. Gözlemledikleri canlıların yerini çubukları toprağa batırarak işaretlemelerini isteyin. Bu sırada canlılara zarar vermemeye özen göstermeleri gerektiğini belirtin. • Gözlem sırasında çocukları, gözlemledikleri canlıların özelliklerini ve kaç çeşit canlı gözlemlediklerini akıllarında tutmaları için yönlendirin. Gözlem sonrasında sırayla her gruptan diğerlerine kendi alanını gezdirerek gözlemlemiş 19 olduğu canlıları anlatmasını isteyin. Bütün gruplar gözlemlerini birbiriyle paylaştıktan sonra hep birlikte ip ve çubukları toplayın. Bu aşamada çocuklara, “Görmüş olduğumuz canlıların yaşadığı yerleri çubuklarla işaretledik. Bizim evimiz olduğu gibi onların evi de doğa ve onların evine zarar vermemeliyiz. Bu nedenle çubuklarımızı ve iplerimizi toplayalım. Bu sırada çok nazik davranalım ki evleri zarar görmesin. Bundan böyle biz doğa kâşifleri olarak canlıların yaşadıkları yerleri keşfederek korumaya özen göstermeliyiz.” şeklinde bir hatırlatmada bulunduktan sonra değerlendirme aşamasına geçin. • Etkinlik sonrasında alanda çocukları çember şeklinde oturtarak çocuklardan birine bir yaprak verin. Yaprağı eline alan çocuk etkinlik sırasında düşündüklerini ve öğrendiklerini diğerleriyle paylaşarak yaprağı bir yanındakine uzatsın. Tüm çocuklar konuştuktan sonra etkinliği sonlandırın. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki sorulara verilen yanıtları kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • • • • Etkinlik ilgi çekti mi? Çocuklar değişik canlıları gözlemleyebildiler mi? Çocuklar gözlemlediklerini ifade edebildiler mi? Ortam gözlem için uygun muydu? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • • • Gezi yapacağınız alanı önceden gidip görün. Gözlem için mümkün olduğunca canlı çeşitliliğinin olduğu alanları seçin. Etkinlik öncesinde çocukları canlılara zarar vermemek konusunda ve doğa yürüyüşlerinde dikkat etmeleri gereken diğer konularda bilgilendirin. Yaprak örnekleri alacaksanız yere düşmüş yapraklardan yararlanın. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • • • • Gözlem sırasında veya sonrasında çocuklarla ‘Fotoğraf Makinesi’ oyununu oynayabilirsiniz. Çocuklar ikili gruplar oluştururlar. Bir kişi fotoğrafçı, bir kişi fotoğraf makinesi olur. Fotoğrafçı, arkadaşını (fotoğraf makinesini) fotoğrafını çekmek istediği şeyin yanına götürür ve gözlerini kapattırır. Kulaklarına hafifçe dokunup çektiğinde makine hemen gözlerini açıp kapatır. Daha sonra fotoğrafçı ve fotoğraf makinesi, çektikleri fotoğraf hakkında konuşurlar ve karşılaştırma yaparlar. Roller değiştirilerek oyun tekrar oynanır. Sonraki günlerde, aile katılımında önerdiğiniz etkinliği yapan çocuklardan kendi bahçelerinde gözlemledikleri canlılarla okulda yaptıkları etkinlik sonucunda gözlemledikleri canlıları karşılaştırarak sınıfta anlatmalarını isteyebilirsiniz. Benzerlik ve farklılıkları vurgulayabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Etkinliğin sürecini yazarak evlere gönderebilir ve benzerini kendi evlerinin bahçesinde de yapmaları için ailelere öneride bulunabilirsiniz. 20 ETKİNLİK 2 – GİZEMLİ DÜRBÜN AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 14. Malzemeleri istenilen nitelikte yapıştırır. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 6. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme Kazanımlar 2. Grup etkinliklerine kendiliğinden katılır. 5. Kendisinin ve başkalarının haklarına saygı gösterir. 9. Etkinliklerin süresine ilişkin yönergeye uyar. 10. Grup etkinliklerinin kurallarına uyar. Amaç 11. Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme Kazanımlar 3. Görsel sanat etkinliklerinde ürün yapar. Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 2. Sohbete katılır. 6. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler. Bilişsel Alan Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi / durumu / olayı fark eder. 2. Dikkatini nesne / durum / olay üzerinde yoğunlaştırır. 3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi / durumu / olayı söyler. 4. Nesneyi / durumu / olayı ayrıntılarıyla açıklar. YÖNTEM VE TEKNİKLER Gözlem, soru - yanıt, uygulamalı çalışma MATERYALLER İki adet bitmiş kâğıt havlu rulosu, bant, süslemek için çeşitli malzemeler SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Dürbün, bitki, ağaç, böcek, mantar, solucan, büyük - küçük, yuvarlak, kırmızı, parlak ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklara, az sonra gizemli bir yolculuğa çıkacaklarını, bu yolculukta doğaya daha dikkatli ve farklı bir gözle bakacaklarını, bunun için de gizemli bir dürbüne ihtiyaç duyduklarını söyleyin. • Çocuklara dürbünün yapımını anlattıktan sonra hep beraber kâğıt havlu rulolarından dürbün yapın. Çocuklara ruloları yan yana gelecek şekilde bantladıktan sonra üzerlerini istedikleri gibi süsleyebileceklerini söyleyin. Ruloların üzerini istedikleri gibi boyayıp süsledikten sonra dürbünlerin hazır olduğunu ve hep birlikte yolculuğa çıkmaya hazır olduğunuzu söyleyin. 21 • Gizemli dürbünleri de alarak hep beraber bahçeye / parka / ormanlık alana çıkın. Çocuklardan, bu gizemli yolculuklarında doğal alanda gördükleri bitkileri, ağaçları, böcekleri, mantarları, solucanları ve kurumuş yaprak gibi varlıkları gizemli dürbünü kullanarak dikkatlice incelemelerini isteyin. Seçilen varlıklar dikkatle incelenirken çocuklara dürbünü gözlerinden uzaklaştırıp yakınlaştırmalarını söyleyin. “Gördüğün en büyük şey ne? En küçük şey ne? Kırmızı bir şey gördün mü? Yuvarlak bir şey gördün mü? Seni şaşırtan bir şey gördün mü? Hareket eden bir şey gördün mü? Parlak bir şey gördün mü? Atlı bacaklı bir şey gördün mü? Zıp zıp zıplayan bir şey gördün mü? Uçan bir şey gördün mü? Toprağın üzerinde bir şey gördün mü? Ağaca tırmanan bir şey gördün mü?” gibi sorularla çocukları yönlendirin. • Gözlem esnasında çocuklardan sesleri dinlemelerini de isteyin. “Rüzgârı duyan var mı? Yaprak hışırtısını duyuyor musunuz? Hiç böcek sesi duyan oldu mu? Kuş sesi duyuyor musunuz?” gibi sorularla çocukları yönlendirin. Çocukların doğanın renklerini görmelerine ve seslerini duymalarına fırsat yaratın. Çocuklardan sırt üstü yatmalarını ve gözlerini kapayarak sesleri duymalarını da isteyebilirsiniz. • Gözlem bittikten sonra çocuklarla çember şeklinde oturun ve gördükleri/duydukları hakkında onlarla konuşun. Değerlendirmelerinizde doğadaki çeşitliliğe vurgu yapın. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki sorulara verilen yanıtlarda yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • • • • • • Çocuklar gözlem yaparken sorduğunuz sorulara yanıt verdi mi? Çocuklar yeterince çeşitlilikte canlı/cansız varlık gözlemleyebildi mi? Çocuklarda doğadaki çeşitlilik hakkında farkındalık oluşabildi mi? Ortam gözlem için uygun muydu? Çocuklar gözlem yaparken canlılara zarar vermemek konusunda hassas davrandı mı? Etkinlik çocukların kazanımlara ulaşmasına yardımcı oldu mu? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • • Etkinlik öncesinde gözlem yapacağınız ortamı gidip görün. Mümkün olduğunca farklı renkler ve farklı canlılar görebileceğiniz, doğanın seslerini duyabileceğiniz bir ortam seçmeye çalışın. Etkinlik süresince çocukları, çevrelerinde gördükleri canlılara zarar vermemeleri konusunda uyarın. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • • • Bu etkinliği başka bir zaman dürbünün ucuna şeffaf renkli jelâtinler yapıştırılarak tekrarlayabilirsiniz. Bu sefer çocuklara nesneleri dürbünsüz ne renk, dürbünlü ne renk gördüklerini sorabilir ve nedenlerini tartışabilirsiniz. Etkinlik öncesinde veya sonrasında çocuklara doğayla ilgili bir hikâye okuyabilirsiniz. Doğadaki varlıklarla ilgili bir şarkı öğretebilirsiniz. AİLE KATILIMI • Bu etkinlik ailelerin de katılımıyla gerçekleştirilebilir. Doğa gezisi ve gözlemi sırasında ebeveynlerden doğayla ilgili çalışan varsa çocukları bu konuda bilgilendirebilir. 22 ETKİNLİK 3 – YERALTINDA SAKLANANLAR AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 5. Yaşamda diğer canlılarla paylaştıklarını açıklar. Bilişsel Alan Amaç 2. Olay ya da varlıkların çeşitli özelliklerini gözlemleyebilme Kazanımlar 1. Olay ya da varlıkların özelliklerini söyler. 2. Olay ya da varlıkların özelliklerini karşılaştırır. Amaç 9. Nesneleri sayabilme Kazanımlar 1. 20 içinde ileriye doğru birer birer ritmik sayar. 4. Gösterilen belli sayıdaki nesneyi doğru olarak sayar. 5. Nesneleri sayarak miktarlarını az ya da çok olarak söyler. 6. Sayıca 10'dan az olan bir gruptaki nesnelerin sayısını söyler. Dil Alanı Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. YÖNTEM VE TEKNİKLER Soru - yanıt MATERYALLER 1001 Minik Hayvanı Bulun (TÜBİTAK Yay.) kitabı, bir adet fon kartonu, renkli kalemler SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Kitapta tanımlanan, karınca, yer solucanı, kök kurdu, larva, kulağakaçan gibi toprakta yaşayan küçük canlıların isimleri ÖĞRENME SÜRECİ • Her bir çocuktan kendi vücudundan daha küçük bir hayvanı düşünüp ismini söylemesini isteyin. Çocukların cevaplarını duvara yapıştırılmış bir fon kartonu üzerinde oluşturulan iki sütunlu bir tablonun birinci sütununa yazın. • Sütunun başına hatırlatmak için bir çocuk vücudu resmi çizin. • Sonra her bir çocuktan kendi ellerinden küçük bir hayvanı düşünüp ismini söylemesini isteyin. Çocukların cevaplarını tablonun ikinci sütununa alt alta yazın. Sütunun başına hatırlatmak için bir el resmi çizin. • Daha sonra çocuklara bu tabloda kaç tane hayvanın ismi olduğunu saymayı önerin. Hep beraber sütunlardaki hayvanlar sayıldıktan sonra insanın dışında ne kadar çok canlının dünyada yaşadığından bahsedin. Bunların dışında akıllarına gelmeyen, sayamadıkları ve tanımadıkları pek çok canlının dünyada yaşadığını çocuklara hatırlatın. Daha sonra çocuklarla birlikte her iki sütundaki bu canlıları büyüklükleri ve yaşadıkları yerler açısından karşılaştırın. • Çocuklara toprağın üzerinde birçok canlı görebildiğinizi söyleyin ve “Acaba canlılar toprağın altında da yaşayabilirler mi?” diye sorun ve çocukların cevaplarını dinleyin. Canlıların yaşamak için nelere ihtiyaç duyduğunu 23 soru - yanıt yöntemiyle konuşun. Toprağın ise ancak karıncalar, kurtçuklar, böcekler ve solucanlar gibi bazı minik canlıların yaşaması için uygun olduğundan bahsedin. • Daha sonra 1001 Minik Hayvanı Bulun kitabındaki “Yeraltında” bölümünü çocuklara gösterin. Canlıların büyük çoğunlukla toprağın en üst katmanında yaşadığını vurgulayın. • Çocuklara ilgili sayfaları incelemeleri için bir süre verin ve bu sırada sayfalarda bulunan, toprak altında yaşayan minik hayvanların isimlerini söyleyin. • Daha sonra çocuklardan istedikleri bir minik hayvanı sırayla seçip sayfada kaç tane olduğunu sayarak söylemesini isteyin. Her bir çocuk bir hayvanı sayıp sayısını söyledikten sonra etkinliği tamamlayın. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Çocukları sınıf panosuna asılan görselleri incelerken ve birbirleriyle konuşurken gözlemleyip bilgilerin hatırlanıp hatırlanmadığını kaydedin ve olumlu / olumsuz sonucun nereden kaynaklandığını ve gerekiyorsa aynı konuyu daha sonraki günlerde farklı etkinliklerle ele alacağınızı günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazın. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Çocukların rahatlıkla sayabilmesi için kitaptaki sayfalar büyütülerek poster haline getirilebilir ve sınıf panosuna asılabilir. Çocukların istedikleri zaman minik hayvanları sayabilmeleri için poster bir süre panoda kalabilir. • Çocuklarla beraber oluşturulan tablonun yer aldığı fon karton da sınıf panosunda yer alabilir. Panoya asmadan önce söylenen hayvanların resimlerini çizer ya da yapıştırırsanız çocuklar iki görseli inceleyerek kendi kendilerine hatırlama çalışmaları yapabilirler. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Bu matematik etkinliği, çocukların saydıkları hayvanların sayılarına dair bir grafik oluşturup grafiği yorumlamaları ile tamamlanabilir. Grafik, çocuklar tarafından çizilmiş hayvan resimleri ile de oluşturulabilir. • Bu etkinliğin ardından minik hayvanların toprak altında nasıl yaşadığını çocukların anlamalarını sağlamak üzere toprağın içinde hava olduğunu keşfedecekleri bir fen etkinliği planlanıp uygulanabilir. • Bir labirent sayfası hazırlanıp labirentin başına bir karınca resmi, sonuna da toprak altı görüntüsü çizilip “karınca toprak okuluna gitmek istiyor, ona yardım edelim” yönergesi verilip bir okuma yazmaya hazırlık etkinliği yaptırılabilir. • Mevsim koşulları küçük toprak canlılarının gözlemlenmesine uygunsa çocuklarla bahçeye çıkılıp kitabın “Yeraltında” bölümünde gördükleri canlıları bahçede bulmaya çalışmaları istenebilir. Sınıfa döndükten sonra da çocuklardan gözlemlerine dair resimler yapmaları ve arkadaşlarına anlatmaları istenebilir. AİLE KATILIMI • Ailelere benzer bir sistemle hazırlanmış olan ve yine TÜBİTAK yayını olan “1001 Hayvanı Bulun” ve “Denizdeki 1001 Şeyi Bulun” kitaplarını alarak çocuklarıyla beraber incelemelerini önerebilirsiniz. 24 ETKİNLİK 4 – TOPRAĞIN İÇİNDE NELER VAR? AMAÇ VE KAZANIMLAR Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 1. Dinlerken / konuşurken göz teması kurar. 2. Sohbete katılır. 3. Belli bir konuda konuşmayı başlatır. 4. Belli bir konuda konuşmayı sürdürür. 5. Söz almak için sırasını bekler. Psikomotor Alan Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 7. El becerilerini gerektiren bazı araçları kullanır. Bilişsel Alan Amaç 2. Olay ya da varlıkların çeşitli özelliklerini gözlemleyebilme Kazanımlar 1. Olay ya da varlıkların özelliklerini söyler. 2. Olay ya da varlıkların özelliklerini karşılaştırır. Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden-sonuç ilişkisi kurabilme Kazanımlar 1. Bir olayın olası nedenlerini söyler. 2. Bir olayın olası sonuçlarını söyler. YÖNTEM VE TEKNİKLER Deney, gözlem, soru - yanıt MATERYALLER Kavanoz, toprak, su SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Toprak, hava ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklarla beraber bir kavanozun yarısına kadar toprak doldurun. • Toprağın üstüne kavanoz dolana kadar su doldurun. • Çocuklara kavanozun içinde olan değişiklikleri dikkatle izlemelerini söyleyin. • Tıpkı su dolu bir bardağa pipetle üflendiğinde çıkan hava kabarcıkları gibi kavanoz içinde de hava kabarcıkları çıktığı görülecektir. • Kabarcıkların çıkması toprağın içinde hava olduğunun bir göstergesidir. • Toprak taneleri arasındaki boşluklarda hava olduğundan dolayı bu kabarcıkların çıktığını açıklayın. • Çocuklarla birlikte bu deneyi farklı toprak türleri ile de yapıp farklı sonuçlar elde edilip edilmediğini gözlemleyin ve çocuklardan bu farklılıkların nedenleri hakkındaki görüşlerini açıklamalarını isteyin. Not: Etkinlik, TÜBİTAK Meraklı Minik Dergisi 34.sayısından yararlanılarak hazırlanmıştır. Ekim 2009 25 ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Çocuklar hava kabarcıklarının çıkışını ayırt edebildiler mi? • Çocuklar aynı deneyi farklı toprak türleri ile yaptıklarında, aynı/farklı sonuçlar elde edilmesi durumunda gözlemlerini ifade edebildiler mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Etkinlik süresince çocukların aktif olmasına dikkat edin. • Çocukların etkinlik esnasında materyalleri kullanırken dikkatli olmalarına özen gösterin. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Bu etkinlikten önce aynı etkinliği su dolu bir bardağa pipetle hava üfleyerek yapabilir ve hava kabarcıklarının suyun içinde oluşumu ve havanın gücü hakkında konuşabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Ailelerden çocuklarıyla evlerinin bahçesindeki toprağı ellerine alarak özellikleri (rengi, yumuşaklığı, kumluluk durumu, taşlılık durumu, bitki köklerine sahip olma durumu) hakkında konuşmalarını isteyebilirsiniz. • Çocuklar bu bilgilerle okula geldiklerinde onlarla birlikte tuz seramiği hazırlayıp bahçelerindeki toprağın renginde boya katıp kum veya taş katıp bahçelerindeki toprağın dokusuna benzer bir yapı oluşturmalarını (artık yün parçaları katarak da bitki köklerini temsil edebilirsiniz) ve ardından arkadaşlarına bu yapıyı anlatmalarını sağlayabilirsiniz. 26 ETKİNLİK 5 – SOLUCAN ÇİFTLİĞİ AMAÇ VE KAZANIMLAR Dil Alanı Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. Bilişsel Alan Amaç 2. Olay ya da varlıkların çeşitli özelliklerini gözlemleyebilme Kazanımlar 1. Olay ya da varlıkların özelliklerini söyler. 2. Olay ya da varlıkların özelliklerini karşılaştırır. Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı fark eder. 2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerine yoğunlaştırır. 3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı söyler. 4. Nesneyi/durumu/olayı ayrıntıları ile açıklar. Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden-sonuç ilişkisi kurabilme Kazanımlar 1. Bir olayın olası nedenlerini söyler. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 4. Canlıların bakımını üstlenir ve korur. Amaç 11. Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme Kazanımlar 3. Görsel sanat etkinliklerinde ürün yapar. 7. Ürünlerini çeşitli yollarla sunar. YÖNTEM VE TEKNİKLER Deney, gözlem MATERYALLER Geniş bir şeffaf kutu, çürümüş yapraklar, gazete kâğıdı, kavanoz, boyalar ve resim kâğıtları SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Toprak, solucan ÖĞRENME SÜRECİ • Yağmurlu bir günde çocuklarla solucanlara dair sohbet edin. Sohbet sırasında çocuklara çeşitli solucan görselleri gösterin. Ardından solucanların toprak için önemine dikkat çeken bir belgesel izleyin. • Solucanların toprakta açtığı kanallar ve toprakta yarattığı karışımın toprak, bitkiler ve bütün canlılar için önemine vurgu yapın. • Daha sonra çocuklara bir solucan çiftliği kurmayı önerin. Çocuklarla birlikte bahçeye çıkın. 27 • Çocukların dikkatini toprak solucanlarına çekmeye çalışın. Toprak üzerinde görünen bir yerde solucan yoksa çocuklarla birlikte çıkmadan önce bahçede bulduğunuz birkaç solucanı çocukların daha rahat fark edebilecekleri bir yere yerleştirin. • Solucanları çocuklarla beraber bir süre incelendikten sonra küçük bir kaba toplayın. • Bahçenin uygun bir bölümünde şeffaf bir kutuya toprak ve kum koyun. Üst tabakanın toprak, alt tabakanın ise kum olmasına dikkat edin. Toprak kuru ise nemlendirin. Üzerine çok fazla olmamak koşuluyla çürümüş yapraklardan oluşan besin koyun. Daha sonra kutunun içine toplanan solucanları da koyun. Solucanlar güneşten saklanmak için tüneller açmaya başlarlar. Kutunun üzerini uygun bir malzeme ile solucanları güneşten korumak üzere kapatın. Kutunun üzerinde solucanların ihtiyaçları olan oksijeni almaları için yer yer delikler de açın. • Birkaç saat sonra çocuklarla solucanların açtığı kanalları gözlemlemek amacıyla tekrar bahçeye çıkın. Şeffaf kutunun içinde solucanların açtıkları kanallar gözlenebilir. • Birkaç gün sonra tekrar kutuya bakıldığında solucanların bütün besinleri/çürümüş yaprakları yedikleri ve kutunun dibindeki kum tabaka ile toprak tabakayı birbirine karıştıracak kadar toprağı karıştırdıkları gözlemlenebilir. • Gözlemler tamamlandıktan sonra solucanları tekrar bahçeye bırakın. • Daha sonra çocuklardan bu süreçte gözlemlediklerini resim yaparak anlatmalarını isteyin. Çocuklar resimlerini tamamladıktan sonra bütün çocuklardan resimlerinde neler yaptıklarını grupla paylaşmalarını isteyin. Her çocuk resmini anlattıktan sonra etkinliği sonlandırın. Not: Etkinlik, http://science.preschoolrock.com/index.php/Preschool_Entomology/ adresinden yararlanılarak hazırlanmıştır. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruya verilen yanıtlarda yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Çocukların “Solucanların toprağa yararları neler olabilir?” sorusuna verdikleri yanıtları tek tek kaydedin ve çocuklara geri bildirim verin. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Solucanları kolay bulabilmek adına sabah erken saatlerde ya da akşamüzeri bahçeye çıkılmasına dikkat edilmelidir. • Çocukların solucanlara karşı nazik davranmalarına dikkat edilmelidir. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Solucanların yaşam döngülerini anlatan öykü kartları hazırlayıp Türkçe etkinliği yapabilirsiniz • Ardından bu kartlarla olay sıralaması oyunu oynayabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Çocukların solucan çiftliği veya öğrenme sürecine dair yaptıkları resimler bir sergi ile ailelerle paylaşılabilir. Ardından çocukların bu süreçte aldıkları bilgileri aileleri ile paylaşmaları sağlanabilir. 28 ETKİNLİK 6 – SUYLA KAYAN TOPRAKLAR AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 7. El becerilerini gerektiren bazı araçları kullanır. 13. Malzemeleri istenilen nitelikte keser. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 1. Yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli olan kaynakları verimli kullanır. Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazanımlar 1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler. 2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar. Bilişsel Alan Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden - sonuç ilişkisi kurabilme Kazanımlar 1. Bir olayın olası nedenlerini söyler. 2. Bir olayın olası sonuçlarını söyler. Amaç 18. Problem çözebilme Kazanımlar 1. Problemi söyler. 2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir. YÖNTEM VE TEKNİKLER Deney, soru - yanıt MATERYALLER Süt kutusu, toprak, taş, su, makas, erozyona uğramış ve uğramamış bölgelerin görselleri SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Erozyon ÖĞRENME SÜRECİ • Etkinliğe erozyonun oluşumu ile ilgili kısa bir film izleyerek ve/veya ilgili kısa bir öykü okuyarak başlayın. Bu konuda TEMA Vakfı aracılığıyla uzmanlardan yardım da alabilirsiniz. • Çocukların 3 - 4 kişilik gruplara ayrılmalarına yardımcı olun. • Her bir gruba boş bir süt kutusu, biraz toprak, taş ve su verin. Çocuklara süt kutularının içine ağaçları yandığı için artık ağacı kalmayan ormanlar yapacağınızı söyleyin. • Süt kutusunun üst yüzeyinin kesilmesini ve kutunun ¾‘ünün taş ve toprak ile doldurulmasını sağlayın. Çocukların akıntıyla birlikte yaşanabilecek toprak kaybını somut olarak görmeleri için, makasla kutunun yan tarafına taş ve toprak seviyesinde bir kesit açın. • Çocukların fazla miktarda suyu yavaşça kartona dökmelerini ve süreci gözlemlemelerini sağlayın. Suyun etkisiyle kutunun yanındaki kesitten çok fazla toprağın döküldüğü görülecektir. 29 • Çocuklara bu olaya erozyon adı verildiğini söyleyin ve erozyon hakkında etkinliğin başında edindiğiniz bilgileri hatırlatın. • Ekteki erozyona uğramış ve uğramamış bölgelerin görsellerini kullanarak doğal ortamda nasıl bozulmalar meydana geldiğini gösterin. • Daha sonra çocuklara bu yüzeyde ağaçlar olsaydı ne olurdu diye sorun ve ağaçlandırmanın erozyonu önleyici rolü hakkında konuşun. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruya verilen yanıtlarda yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Çocukların “Toprağın üzerinde ağaç olsaydı ne olurdu?” sorusuna verdikleri yanıtları tek tek kaydedin ve çocuklara geri bildirim verin. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Bu etkinliğin sınıfınızı kirleteceği ihtimalini göz önünde bulundurarak gerekli önlemleri alabilirsiniz. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Çocuklarla yağmurlu bir günde toprak bir alanda gözlem yapabilir, toprak hareketlerini gözlemleyebilirsiniz. Oluşan küçük yarıkların (parmak erozyonu) büyük bir erozyona yol açabileceğini söyleyebilirsiniz. Böylece çocuklarda yakın çevreleri hakkında farkındalık yaratabilirsiniz. • Çocukların ağaçlandırılmış toprakta erozyon riskinin azaldığını anlamaları için farklı bir fen etkinliği de yapabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Aileleri yapacağınız etkinlik hakkında önceden bilgilendirin ve süt kutusu temin etme konusunda yardımlarını isteyin. 30 ETKİNLİK 7 – RÜZGÂRLA UÇAN TOPRAKLAR AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 13. Çevreyi estetik bakımdan düzenleyebilme Kazanımlar 2. Çevre sorunları ile ilgili kendi yapabileceklerine örnek verir. Dil Alanı Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 2. Görsel materyallerle ilgili soru sorar. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. 4. Görsel materyalleri açıklar. Bilişsel Alan Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden sonuç ilişkisi kurabilme 1. Bir olayın olası nedenlerini söyler. Kazanımlar 2. Bir olayın olası sonuçlarını söyler. Amaç 18. Problem çözebilme Kazanımlar 1. Problemi söyler. 2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir. 3. Çözüm yolları içinden en uygun olanlarını seçer. YÖNTEM VE TEKNİKLER Deney, analoji, gözlem, soru - yanıt MATERYALLER 2 adet yayvan kap, çimli toprak, kum, saç kurutma makinesi SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Erozyon, toprak ÖĞRENME SÜRECİ • Yayvan iki kaptan birinin içine kum, diğerinin içine ise çim ekilmiş toprak (toprakta çim kökleri bulunsun) koyun. • Saç kurutma makinesini önce içi kum dolu olan kaba yatay bir şekilde tutarak çocuklarla birlikte gözlemleyin. • Saç kurutma makinesini içinde çim ekilmiş toprak olan ikinci kaba da yatay bir şekilde aynı sürede tutarak çocuklarla birlikte gözlemleyin. • Çocuklarla iki kabın içinde kalan toprak miktarını karşılaştırın. • Neden kaplardan birinde daha az, diğerinde ise daha çok toprak olduğunu çocuklarla tartışın (kaplardan birinde diğerine göre daha az toprak kalmıştır çünkü çim ve kökleri toprağı tutarak toprağın uçmasını engellemiştir). • Saç kurutma makinesinin toprakta yaptığı etkiyi (analoji yöntemini kullanarak) rüzgârın toprakta yaptığı etkiye -erozyona- benzetin. Erozyonun toprak üzerindeki olumsuz etkisini çocukların yaşına uygun düzeyde anlatın. • Rüzgâr erozyonunu önlemek için neler yapılabileceğini çocuklara sorarak tartışın. 31 ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Çocuklar rüzgâr erozyonunun toprağa verdiği zararları anlayabildiler mi? • Çocuklar erozyonu azaltmak için çözüm önerilerinde bulunabildiler mi? • Çocuklar erozyonu azaltmak için kendi yapabilecekleri eylemlere örnek verebildiler mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Çocukların yüzlerine toprak gelmemesi için toprağın uçuşmayacağı yönde durmaları sağlanmalıdır. • Bu etkinliğin sınıfı kirleteceği düşünülerek ortam ona göre seçilmeli ve düzenlenmelidir. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Bu etkinlik öncesinde çocukların içinde bitki kökü, parçaları barındıran ve barındırmayan toprakları görüp ayırt edebilmeleri için bahçeye çıkabilirsiniz. Ellerine alıp incelemelerini sağlayabilirsiniz. • Deney öncesinde veya sonrasında sınıfa erozyona uğramış ve uğramamış bölgelerin fotoğraflarını getirerek çocuklarla fotoğraflar hakkında sohbet edebilirsiniz. • Çocuklarla hareketli bir oyun oynayıp rüzgâr - toprak - erozyon ilişkisini canlandırabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Yapılan etkinlik fotoğraflanıp bilgisayarda powerpoint gösterisi halinde düzenlenebilir. Ebeveynler sınıfa davet edilip isteyen birkaç çocuğun bilgisayardan bu sunuyu göstererek o gün öğrendiklerini anne babalara anlatması sağlanabilir. Böylece çocuklar çevre sorunlarından bir tanesi hakkında ebeveynlerini bilgilendirmiş olurlar. 32 ETKİNLİK 8 – TOPRAĞI TUT UÇMASIN AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 2. Bedensel koordinasyon gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 5. Sözel yönergelere uygun olarak koşar. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 6. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme Kazanımlar 10. Grup etkinliklerinin kurallarına uyar. Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazanımlar 1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler. 2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar. Dil Alanı Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 2. Görsel materyallerle ilgili sorular sorar. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. 4. Görsel materyalleri açıklar. YÖNTEM VE TEKNİKLER Oyun MATERYALLER Rüzgâr erozyonu ile ilgili görseller SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Erozyon, rüzgâr erozyonu ÖĞRENME SÜRECİ • Çocukları oyunu oynayabilecekleri park, bahçe, kır, ormanlık alan gibi açık bir alana çıkarın ve onlara erozyonla ilgili bir oyun oynayacağınızı söyleyin. • Rüzgârın kuvvetli estiği yerlerde toprağı uçurarak sürüklediğini, toprağın faydalı kısımlarının bu şekilde sürüklendiği için bunun toprağa zarar verdiğini ve buna rüzgâr erozyonu dendiğini hatırlatın. Bunu önlemek için ağaç dikilebileceğini ve sizin de bununla ilgili bir oyun bildiğinizi söyleyerek oyunun kurallarını anlatın. • “Toprağı Tut, Uçmasın!” oyunu şu şekilde oynanır: Çocuklar alana istedikleri gibi dağılarak oldukları yerde kımıldamadan dururlar. Artık onlar ‘toprak’tır. Toprakların kımıldamadan durmaları, ebe gelirken kaçmamaları gerekmektedir. İçlerinden bir gönüllü ebe (rüzgâr) olarak öne alınır. Bir diğer gönüllü çocuk da koruyucu (ağaç) olarak seçilir. Ebe ve koruyucu yüzleri gruba dönük yan yana dururlar. Öğretmenin işaretiyle oyun başlar ve ebe (rüzgâr), toprak olan arkadaşlarını ebelemeye çalışır. Ebe topraklardan herhangi birine koşup değmeden önce koruyucu, ebe ile toprak arasına girerse, toprağı korur. Eğer ebe toprağa değmeyi başarırsa toprak “erozyona uğradım!” diye bağırır ve çömelir, oyunun sonuna kadar bekler. Ebenin amacı tüm toprakları çömeltip erozyona uğratmak, koruyucunun (ağacın) görevi ise toprakları korumaktır. Oyun grubun farklı kararlarına göre 33 sonlandırılabilir. Bazen tüm topraklar erozyona uğrayana, bazen de koruyucu (ağaç) bazı toprakları erozyona uğramaktan koruyana kadar devam eder. Ardından başka bir ebe ve koruyucu ile oyun yeniden başlatılabilir. • Oyunun ardından sınıfa dönüldüğünde, oyun ile benzeşim kurularak rüzgâr erozyonu ve ağaçlandırmanın toprağı korumadaki öneminden bahsedilir. Anlatımı güçlendirmek için rüzgâr erozyonu ile ilgili fotoğraflar gösterilir, videolar izletilebilir. Açık uçlu sorular sorularak verilen bilgileri anlayıp anlamadıkları değerlendirilir. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruya verilen yanıtlarda yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Oyun, çocukların rüzgâr erozyonu ile ilgili bilgilerini pekiştirici oldu mu? • Çocuklar oyundan keyif aldılar mı? • Ortam oyun için uygun muydu? • Çocuklar erozyonla ilgili sorduğunuz sorulara anlamlı yanıtlar verebildiler mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Bir önceki “Rüzgârla Uçan Topraklar” etkinliğini çocuklara hatırlatarak bu etkinlikle ilişkilendirin. • Etkinliği uygulayacağınız alanı önceden gidip görmeyi unutmayın. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Aynı etkinliği su erozyonuna uyarlayarak gerçekleştirebilirsiniz. AİLE KATILIMI • Aileleri yapacağınız etkinlik hakkında önceden bilgilendirebilir ve etkinliğin ardından erozyonla ilgili görselleri çoğaltarak, açıklayıcı kısa bilgiler de ekleyerek eve gönderebilirsiniz. 34 ETKİNLİK 9 – DÖNDÜĞÜMDE GÖRÜŞÜRÜZ AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 4. Küçük kaslarını kullanarak belirli bir güç gerektiren hareketleri yapabilme Kazanımlar 1. Nesneleri kopartır/yırtar. 2. Nesneleri sıkar. 4. Malzemelere elleriyle şekil verir. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazanımlar 1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler. 2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar. Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 2. Sohbete katılır. 3. Belli bir konuda konuşmayı başlatır. 4. Belli bir konuda konuşmayı sürdürür. 5. Söz almak için sırasını bekler. 6. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler. YÖNTEM VE TEKNİKLER Soru - yanıt, uygulamalı çalışma MATERYALLER Artık kâğıtlar, ılık su, tutkal, un SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Geri kullanım, kâğıt tasarrufu ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklara kâğıdın neden yapıldığını sorun. Ağaçtan yapıldığı konusunda bilgilendirin. Çocukların dikkatini ağaçların toprak için önemine ve erozyonla mücadeledeki önemine çekin (Bu konuda görseller de kullanılabilir). Erozyon ile ilgili olarak önceki günlerde yaptıkları etkinliklerde neler yaptıklarını, neler gözlemlediklerini hatırlamalarını sağlayın. Çocukların kâğıt tüketimine ve kâğıt tüketiminin yol açtığı ağaç kesimlerine karşı farkındalık kazanmaları için bir hafta boyunca etkinlik sonrası artan atık kâğıtları biriktirmelerini isteyin. • Bir hafta sonunda bütün çocukların biriktirdikleri kâğıtları bir araya getirmelerini sağlayın. • Gereksiz kâğıt tüketiminin yol açabileceği sorunlar ve çözüm önerileri üzerine konuşun. Çocukların kullanılmış kâğıtların tekrar nasıl kullanılabileceğine dair görüşlerini tek tek alın ve not edin. • Çocuklara kullanılan kâğıtları tekrar kullanmanın bir yolu olarak onlardan “kâğıt hamuru” yapabileceğinizi söyleyin. • Çocukların biriktirdiği artık kâğıtları bir kabın içerisine küçük küçük bölerek parçalamalarını sağlayın. Kâğıtları ılık su ile ıslatın. 35 • Çocuklar gün boyunca kâğıtlardaki değişimi gözlemleyebilirler. Gün sonunda ya da ertesi sabah suda eriyen kâğıtların içine tutkal ve biraz da un dökerek kâğıtlardan kahverengi renkli bir hamur elde edin. • Bu hamuru çocuklar oyun hamuru olarak kullanabilirler. Renk renk boyayarak sanat etkinlikleri yapabilirler. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik / yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Çocuklar kâğıt tüketimini azaltmak için çözüm önerilerinde bulunabildiler mi? • Çocuklar artık kâğıtların tekrar kullanımıyla ilgili yaratıcı yanıtlar verebildiler mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Çocukları, ailelerini ve çevrelerindeki insanları da kâğıt toplama sürecine katmaları için cesaretlendirebilirsiniz. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Kaç ağaç kesip işlenerek ne kadar kâğıt elde edildiğini anlatan bir kitap okuyabilir veya küçük bir belgesel izleyip konuşabilirsiniz. • Çocuklarla birlikte okulda atık kâğıt kutusu oluşturarak hem “geri kullanım” ve “kâğıt tasarrufu” sağlama tutumlarının benimsenmesini kolaylaştırır; hem de etkinliğin diğer gruplar tarafından da yapılmasını sağlayabilirsiniz. • Bahçede veya sınıfta toprak ve suyu karıştırarak “çamur hamuru” oluşturup değişik materyaller yapmalarını, ardından, güneşte kuruyan bu materyallerle oynamalarını sağlayabilirsiniz. • Çocuklara kullanılmış kâğıtlarla neler yapabileceklerini sorabilir, çocukların yanıtlarını panoda sergileyebilirsiniz. • Çocuklarla yaptığınız kâğıt hamurundan yeniden kâğıt oluşturabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Aileleri evde artık materyal (yumurta kolisi, plastik şişe, vb.) biriktirebilecekleri ve bu artık materyallerle sanat etkinlikleri yapabilecekleri konusunda yönlendirebilirsiniz. 36 ETKİNLİK 10 – HAYDİ AĞAÇLAR TOPRAĞI TUTALIM AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 6. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme Kazanımlar 2. Grup etkinliklerine kendiliğinden katılır. Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazanımlar 1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler. 2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar. Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 2. Sohbete katılır. 3. Belli bir konuda konuşmayı başlatır. 4. Belli bir konuda konuşmayı sürdürür. 5. Söz almak için sırasını bekler. 6. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler. Psikomotor Alan Amaç 1. Bedensel koordinasyon gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 1. Değişik yönlere yuvarlanır. 2. Değişik yönlere doğru uzanır. Bilişsel Alan Amaç 18. Problem çözebilme Kazanımlar 1. Problemi söyler. 2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir. 3. Çözüm yollan içinden en uygun olanlarını seçer. YÖNTEM VE TEKNİKLER Canlandırma MATERYALLER Çocuk sayısı kadar sandalye SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Erozyon ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklara, şimdi hepsinin yeryüzünün değerli örtüsü “toprak” oldukları yönergesini verin ve çocukların yere yatmalarını sağlayın. • Çocuklara toprağın üzerinde ve altında neler olduğunu sorun. Daha sonra çocukların söyledikleri canlı veya nesnelermiş gibi sınıftaki sandalyeleri çocukların üzerine koyun (çocuklar sandalyelerin ayakları arasında yatıyor durumda olmalılar). Daha sonra çocuklara “Siz olmasanız, bu çiçekler büyüyemez, bu ağaçlar uzayamazdı. Siz 37 olmasanız, bu böcekler, hayvanlar beslenemez, uyuyacak yer bulamazdı. Ama aynı şekilde onlar olmasaydı siz de yaşayamaz ve sağlıklı olamazdınız!” deyin. • Daha sonra çocuklara toprağın üzerinde hiç ağaç olmadığında neler olabileceği konusunda konuşacaklarını ve durumu canlandıracaklarını söyleyin ve sandalyeleri kaldırın. • Ses tonunuzu ayarlayarak, beden dilinizi de kullanarak çok fazla yağmur yağdığı ve çok şiddetli rüzgâr estiği yönergesini verin. Çocukların böyle bir ortamda kalmış gibi hareketlerini (yuvarlanma ve yer değiştirme gibi) yönlendirmelerine yardımcı olun. Çocuklara çok fazla yağmur yağarsa ve çok şiddetli rüzgâr eserse toprağa ne olur diye sorun. Yağan yağmur ve rüzgârın etkisiyle toprak taşınacak ve erozyon meydana gelecektir. Çocukların yuvarlanmaları ve yer değiştirmeleri ile rüzgâr erozyonunu ilişkilendirmeye çalışın. • Daha sonra çocukların üzerine birer sandalyeyi tekrar koyun. Bu kez üzerlerinde kocaman bir orman olduğunu söyleyin. Yine çok yağmur yağdığı ve çok şiddetli rüzgâr estiği yönergesini verin ve çocuklardan yine hareket etmelerini isteyin. Bir yandan da“…ağaçların kökleri toprağın rüzgâr erozyonu ile uçmasını engelliyormuş. Topraklar bundan çok memnun oluyor ve köklere sıkı sıkı tutunup, iyi ki varsınız! diyorlarmış…” şeklinde ilerleyen küçük bir öykü anlatın. Bu öyküyü de dinleyen çocuklar bu kez bir önceki aşamadaki gibi hareket edemeyeceklerdir. Çocukların dikkatini ağaçlandırılmış toprağın erozyona direnç gösterdiğine çekin. • Erozyonu engellemek için neler yapılabilir konusunda konuşun ve ağaçlandırmanın iyi bir çözüm olabileceği noktasına çocukları götürün. Genel olarak süreci çocuklarla değerlendirdikten sonra etkinliği tamamlayın. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki sohbetin sonuçlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Etkinlik sonrasında çocuklarla sohbet ederek erozyonu ve nedenlerini anlayıp anlamadıklarını değerlendirebilirsiniz. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Çocukların erozyon kavramını anlamada güçlük çekeceklerini göz önünde bulundurarak etkinlik öncesinde ve sürecinde oluşabilecek kavram yanılgıları konusunda dikkatli olun. • Bu süreci kolaylaştırmak üzere sınıfın bir köşesinde çocuklara incelemeleri için erozyon ile ilgili kitaplar veya görsel materyaller sunabilir, çocuklarla kitaplar hakkında konuşabilirsiniz. • Grubunuzun özelliğine göre güvenli olmayacağını düşünürseniz toprağın üstündeki bitki örtüsü ya da hayvan yerine sandalye kullanmaz, bu rolleri çocuklara verebilirsiniz. Bu rolleri alan çocuklar şiddetli yağmur ve rüzgârda toprak olan çocukların hareketlerini kısıtlayacak şekilde onları tutabilirler. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Etkinlikten önce çocuklara erozyon ile ilgili bilgilendirici bir kitap okumak veya birlikte bir belgesel izlemek canlandırma etkinliğinin daha iyi anlaşılarak yapılmasını sağlayacaktır. • Yine etkinlikten önce çocuklara erozyon oluşumunu anlatan bir deney de yaptırabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Aileleri çocuklarıyla birlikte bir ağaç dikme kampanyasına katılarak, birlikte ağaç dikmeleri için yönlendirebilirsiniz. 38 ETKİNLİK 11 – AĞAÇ ANSİKLOPEDİMİZ AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 2.El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 7. El becerilerini gerektiren bazı araçları kullanır. 14. Malzemeleri istenilen nitelikte yapıştırır. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 4. Kendi kendini güdüleyebilme Kazanımlar 1. Kendiliğinden bir işe başlar. 2. Başladığı işi bitirme çabası gösterir. Amaç 11.Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme Kazanımlar 3. Görsel sanat etkinliklerinde ürün yapar. Bilişsel Alan Amaç 2. Olay ya da varlıkların çeşitli özelliklerini gözlemleyebilme Kazanımlar 1. Olay ya da varlıkların özelliklerini söyler. 2. Olay ya da varlıkların özelliklerini karşılaştırır. Amaç 5. Varlıkları çeşitli özelliklerine göre eşleştirebilme Kazanımlar 1. Varlıkları birebir eşleştirir. YÖNTEM VE TEKNİKLER Araştırma - inceleme, uygulamalı çalışma MATERYALLER Resim kâğıdı (A4 boyutunda), A4 boyutunda sert karton, ip / kurdele, boya kalemleri, gazete veya dergi sayfaları, yapıştırıcı SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Ağaç, ansiklopedi ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklarla birlikte ağaçlarla ve başka nesnelerle ilgili birkaç ansiklopedi inceleyin. Ansiklopedinin ne demek olduğunu, içinde ne tür bilgilerin olduğunu, nasıl kullanıldığını açıklayın ve çocuklara kendi ağaç ansiklopedilerini yapmak isterlerse nelere ihtiyaçları olabileceğini sorun. • Çocukların yanıtlarını kaydedin ve ağaç resimlerini evdeki eski dergilerde veya gazetelerde de bulabileceklerini söyleyin. Evden buldukları resimleri ve bahçelerinden topladıkları ağaç yapraklarını sınıfa getirmelerini isteyin. Sınıfa getirilen ağaç resimlerine bakarak hangi yaprak hangi resimdeki ağacın yapraklarına benziyorsa o ağaç resmiyle aynı sayfaya yapıştırmalarını isteyin. • Yapıştırılan yaprak ve ağaç resimlerinin altlarına çocukların isimlerini yazın. • Hazırlanan sayfaları ve karton kapakları delgeçle delin. Kapak ve sayfaları birleştirin, deliklerinden ip/kurdele geçirip bağlayın. “Sınıfın Ağaç Ansiklopedisi”ne çocuklarla birlikte kararlaştırdığınız bir isim bularak karton kapağın üzerine yazın ve çocuklardan kapağı süslemelerini isteyin. 39 • Ansiklopedideki ağaçların ismini çocuklarla birlikte araştırın, bunun için farklı ansiklopedileri ve kaynakları kullanın. İsmini ve bazı özelliklerini bulduklarınızı ilgili sayfaya kaydedin. • Ansiklopediyi sınıf kitaplığına koyarak zaman zaman çocuklarla birlikte inceleyin. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Çocuklara aşağıdaki soruları yönelterek çocuklarla süreç hakkında sohbet edin. Çocukların yanıtlarını kaydederek yeni sözcük ve kavramları kazanmada yeterlilik/yetersizlik durumlarını belirleyin ve planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Ansiklopedi nedir? • Sizce neden ansiklopediye ihtiyacımız vardır? • Bu ansiklopediyi yaparken farklı ağaç türlerini tanıdık. Başka nelerin ansiklopedisini yapabiliriz? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Sınıfınızda önceden konu ile ilgili, resimli, renkli kaynak kitaplar bulundurun. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Etkinlik öncesinde doğa gezisine çıkarak çocuklarla birlikte ağaçları gözlemleyebilir veya ansiklopedi yapımı sonrasında gözlem için bir gezi düzenleyebilirsiniz. Gözlem sırasında çocuklara büyüteç vererek çocukları çeşitli sorularla yönlendirebilirsiniz (Örneğin “Bu ağaç gövdesinin yüzeyi nasıl? Kokusu nasıl? Yaprakları ne büyüklükte? Ne renk? Çiçekleri var mı? Meyvesi var mı? vb.). • Ağaçlarla ilgili ansiklopedi yapıldıktan sonra çocukların ilgilerine göre hayvan, bitki veya böcek resimleri kullanarak da ansiklopediler yapabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Etkinliği ailelerin de sürece katılımıyla gerçekleştirebilirsiniz. Ebeveyni doğayla ilgili çalışan varsa sınıfa davet ederek ağaçlarla ilgili sohbet edebilirsiniz. Etkinlik öncesinde veya sonrasında ailelerin de katıldığı bir doğa gezisi düzenleyebilirsiniz. • Aynı etkinliği ebeveynler evde çocuklarıyla uygulayabilir, ağaçlarla ilgili çeşitli resimleri topladıktan sonra birlikte ağaç ansiklopedisi yaparak kütüphanelerine koyabilirler. • TÜBİTAK Yayınlarından “Doğa - Ağaçlar”, “İlk Okuma -Yağmur Ormanları”, “İlk Okuma - Ağaçlar” ve “Ağaçlar Çıkartma Kitabı” ebeveynlere tanıtılarak çocukları ile birlikte yararlanabilecekleri kitaplar olarak önerilebilir. 40 ETKİNLİK 12 – AĞACINLA TANIŞ AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 6. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme Kazanımlar 1. Kendiliğinden iletişimi başlatır. 2. Grup etkinliklerine kendiliğinden katılır. 3. Grupta sorumluluk almaya istekli olur. 4. Aldığı sorumluluğu yerine getirir. 7. Gerektiğinde lideri izler. 8. Gerektiğinde liderliği üstlenir. 9. Etkinliklerin süresine ilişkin yönergeye uyar. 10. Grup etkinliklerinin kurallarına uyar. 11. Gerekli durumlarda kararlılık gösterir. Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 5. Canlıların yaşama hakkına özen gösterir. Amaç 11. Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme Kazanımlar 4. Görsel sanat etkinliklerinde özgün ürün yapar. 7. Ürünlerini çeşitli yollarla sunar. Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 5. Söz almak için sırasını bekler. 6. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler. 7. Duygu, düşünce ve hayallerini yaratıcı yollarla açıklar. Psikomotor Alan Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 9. Değişik malzemeler kullanarak resim yapar. Bilişsel Alan Amaç 2. Olay ya da varlıkların çeşitli özelliklerini gözlemleyebilme Kazanımlar 1. Olay ya da varlıkların özelliklerini söyler. Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi / durumu / olayı fark eder. 2. Dikkatini nesne /durum / olay üzerinde yoğunlaştırır. 3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi / durumu / olayı söyler. 4. Nesneyi / durumu / olayı ayrıntılarıyla açıklar. YÖNTEM VE TEKNİKLER Soru - yanıt, alan gezisi, uygulamalı çalışma MATERYALLER Büyük kraft kâğıtları, çeşitli boya kalemleri SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Orman, ağaç, bitki, hayvan 41 ÖĞRENME SÜRECİ • Etkinliğe başlarken etkinlik süresince öğrenilmesi beklenen konulara ilişkin olarak çocuklara aşağıdaki soruları yöneltin: • Daha önce hiç ormana gittiniz mi? • Ormanda bulunan bitkiler nasıldır? • Ormanda bulunan ağaçlar nasıldır? • Bir ağacın dalında veya gövdesinde hangi hayvanlar yaşıyordur? • Sizce bir ağaç en fazla ne kadar büyük olabilir? • Sorular üzerinde konuştuktan sonra çocuklara, “Şimdi sizinle bir geziye gideceğiz ve orada farklı bitki türleri ve ağaçlar göreceğiz” deyin ve onları yakınlardaki ormanlık bir alana götürün. • Çocuklara seçtikleri birer ağacın etrafında el ele tutuşup çemberler oluşturmalarını söyleyin. Çemberler tamamlandıktan sonra,“Şimdi bu ağacın sizi duyduğunu düşünün. Sizi duysaydı ona ne söylerdiniz?” diyin. Çocuklara düşünmeleri için süre verdikten sonra her birinden ağaca söylemek istediklerini yüksek sesle söylemelerini isteyin. “Sizce bu ağaç konuşabilseydi şimdi bize neler söylerdi?”diye sorun ve cevapları dinleyin. • Sohbet bitince çocukların ağaçlara dokunmaları, dış yüzeylerini koklamaları ve başlangıç sorularınızda yer alan ağaçların dallarında ve gövdesinde yaşayan canlıları, ormandaki bitkileri gözlemlemeleri için süre verin. • Sınıfa dönünce çocukları 3’er 4’erli gruplara ayırarak her gruba bir kraft kâğıdı ve çeşitli boyalar verin. Gezide gözlemlemiş olduklarının resmini yapmasını isteyin. Bu sırada çocukların ağaca söylediklerini ve ağacın onlara söylediklerini de düşünmelerini isteyin. • Çocuklar resimlerini tamamladıktan sonra resimlerinde yer alan ağaçlar, bitkiler ve hayvanları grup grup birbirlerine anlatmalarını isteyerek etkinliği değerlendirme aşamasına geçin. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Süreci izleyin ve çocukların amaç ve kazanımlara ulaşma durumlarını kaydedin. Gezi sonrasında yaptıkları sanat etkinliğini de çocukların yeni kavram ve sözcükleri kullanma durumlarını değerlendirmede kullanın. Değerlendirme sonuçlarınızı günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazın. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Orman gezisi için önceden yönetimden izin almayı ve velileri bilgilendirmeyi unutmayın. • Alan gezisine çıkmadan önce gezi süresince uyulması gereken kuralları sınıfta çocuklarla konuşun. • Yanınıza fotoğraf makinesi almayı unutmayın ve süreci fotoğraflayın. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Çocuklarla “Ağaca Sarıl” oyununu oynayabilirsiniz. Çocuklar ikişerli grup olurlar. Birinin gözleri kapalıdır. Diğeri, gözleri kapalı olan eşini tutarak bir ağaca götürür ve ağaca sarılmasını ister. Gözlerini ağaçtan uzakta açtığında hangi ağaca sarılmış olduğunu bulmaya çalışır. Tüm eşler bu oyunu farklı ağaçlarla oynarlar. • Parmak boyalarıyla büyük bir çarşafa resim, atık malzemelerle üç boyutlu çalışma yapabilirsiniz. • Ertesi gün, çektiğiniz fotoğrafların çıktısını alarak çocuklarla etkinlik sürecini sırasıyla hatırlayıp öğrendikleri kavramları tekrar konuşabilmek amacıyla “olay sıralama çalışması” yapabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Ebeveynlerden çocukları ile birlikte yaptıkları bir doğa gezisi sonrasında çocuklarının gözlemlediklerini resmetmelerini isteyebilirsiniz. Resim yaparken evdeki malzemeleri kullanarak kolaj, baskı vb. teknikleri uygulayabilirler. • Aynı etkinliği, ailelerin de katıldığı bir doğa gezisinde ailelerle birlikte uygulayabilirsiniz. 42 ETKİNLİK 13 – KAPLUMBAĞA NE YESİN? AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 1. Yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli olan kaynakları verimli kullanır. 3. Canlıların yaşama hakkına özen gösterir. Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazanımlar 1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler. 2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar. 3. Çevredeki güzellikleri korumada sorumluluk alır. Amaç 13. Çevreyi estetik bakımdan düzenleyebilme Kazanımlar 1. Çevresinde gördüğü güzel/ rahatsız edici durumları söyler. 2. Çevre sorunları ile ilgili kendi yapabileceklerine örnek verir. Bilişsel Alan Amaç 6. Varlıkları çeşitli özelliklerine göre gruplayabilme Kazanımlar 6. Varlıkları kullanım amaçlarına göre gruplar. YÖNTEM VE TEKNİKLER Alan gezisi, soru - yanıt, deney, gözlem MATERYALLER Cam, plastik ve kâğıt çöpler, meyve- sebze kabukları, poşet parçaları SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Geri dönüşüm, çevre kirliliği, geri dönüşebilen atıklar ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklara doğada sahipsiz yaşayan hayvanların nasıl beslendiğini sorun ve örnekler vermelerini isteyin. • Onlara okula gelirken yolda gördüğünüz poşet yemeye çalışan kaplumbağadan bahsedin. • Kaplumbağanın poşeti topraktan çıkardığını ve bitki sanıp yemeye çalıştığını anlatın. • Çevremizde bu poşet gibi bir sürü atık olduğu ve bu atıkların doğada yaşayan bütün canlılara ve toprağa zarar verdiği hakkında konuşun. • Çocuklara onları kaplumbağayı gördüğünüz yere götüreceğinizi söyleyin ve hep beraber okulunuzun yakınındaki, önceden belirlediğiniz ve çeşitli atıkları (meyve- sebze kabukları; cam şişe; çeşitli plastikler; çeşitli artık kâğıt kutular; poşet parçaları) bıraktığınız yere gidin. • Burada öncelikle çocuklara bulundukları ortamda kendilerini rahatsız eden şeyleri sorun ve çocuklar atıkları fark edene kadar soru-yanıt yöntemi ile yanıtlarını alın. • Bu çöplerin doğaya ve insanlara ne gibi zararlar verebileceği hakkında konuşun ve çocuklardan çözüm önerileri üretmelerini isteyin. • Çocuklar atıkları toplamayı önerdiklerinde ise onları gruplara ayırın ve bütün çöpleri toplayarak bir araya getirmelerini sağlayın. • Çocukları bir araya topladıkları bu atıkları kendi içinde gruplamaları için yönlendirin. 43 • Plastikler, cam şişeler, kâğıtlar, organik atıklar olarak gruplandırdığınız atıkların özellikleri hakkında çocuklarla konuşun. Bu atıkların bir kısmının (plastikler, camlar ve kâğıt) geri dönüşebileceğinden bahsedin. Bunun için geri dönüşüm kutuları olduğunu, bu kutularda biriken cam, plastik ve kâğıtların fabrikalarda işlemden geçerek tekrar kullanılabildiğini anlatın, çocuklara ayırdığınız plastik, cam ve kâğıtları geri dönüşüm kutusuna götürmeyi teklif edin. • Naylon poşet parçaları ve meyve- sebze kabuklarından hangisinin doğaya ve doğada yaşayan canlılara daha fazla zarar verebileceğini sorun. • Bu süreci somutlaştırmak için bir parça naylon poşeti ve bir miktar meyve kabuğunu toprağa gömün. Birkaç gün sonra aynı yere tekrar gidin; çocukların dikkatini poşetin olduğu gibi durduğuna, meyve kabuklarının ise çürüyerek toprağa karışmaya başladığına çekin. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Çocukları geri dönüşebilen çöpleri üstünde kâğıt/ cam/ plastik yazan geri dönüşüm kutuları ile eşleştirmeleri beklenen bir okuma - yazmaya hazırlık etkinliği ile değerlendirin. • Etkinliğin sonuçlarına bakarak çocukların bu konudaki yetersizlik / yeterlilik durumlarını günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazın. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Çocuklar geri dönüşüm kavramını anlamakta zorluk yaşayabilirler. Bu yüzden onlara sadece bilmeleri gerektiği kadarını basitçe anlatın, sorularına yanıt verin ve çok fazla detaya girmeyin. • Çocukların geri dönüşümü anlayabilmeleri için video ve resimlerden yararlanın. • Geri dönüşüm kutularının olmadığı bir yerleşim yerindeyseniz öğrenme sürecinde değişiklik yapmayı unutmayın. Böyle bir durumda okul yönetiminizle beraber yerel yönetim yetkililerini ziyaret edip geri dönüşüm sisteminin başlatılması konusunu gündeme getirin. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Çocuklarla birlikte gezi alanına gitmeden önce sokakta yaşayan hayvanları ve onların nasıl beslendiğini gözlemleyebilirsiniz. • Gezi alanına giderken sokakta gördüğünüz atıklara, çöp kutularına ve varsa geri dönüşüm kutularına çocukların dikkatini çekebilirsiniz. • Etkinlikten önce çocuklara atıkların geri dönüşüm sürecini anlatan bir öykü anlatabilir, konuyu drama yöntemi ile ele alabilirsiniz. • Çocukların geri dönüşüm sürecini daha iyi anlayabilmeleri için “Çöp ve Geri Dönüşüm” ve “Atık mı Hiç Dert Değil” (TÜBİTAK Yayınları) gibi kitaplardan yararlanarak Türkçe etkinlikleri planlayabilirsiniz. • Bu süreçte sınıfta cam, plastik, kâğıt için geri dönüşüm kutuları oluşturabilir, çocukların geri dönüşüm sürecine yönelik çevre dostu davranışlar edinmesine destek olabilirsiniz. • Geri dönüşüm konusunda pillerin atıklarla birlikte atılmaması gerektiğini de vurgulayabilir, atık pillerin toplanması konusunda http://www.tap.org.tr/ internet sitesinden bilgi alabilirsiniz. Bu sitedeki yönlendirmelerle, çeşitli boyutlarda ücretsiz pil toplama kutusu talep edebilirsiniz. Kutular geldiğinde çocukların kutuları evlerine götürmelerini ve ebeveynlerini yaptıkları hakkında bilgilendirmelerini sağlayın. AİLE KATILIMI • Çocuklarla birlikte ailelere verilmek üzere evde bulunabilen ve geri dönüşebilen materyaller hakkında bilgi verici bir bülten hazırlanabilir. Bültende çocukların çizdiği ya da hazır dergilerden kesip yapıştırdığı geri dönüşebilen materyal resimleri de yer alabilir. Bültenin evlere gönderilmesinin ardından aileleri bu materyalleri biriktirmeleri ve geri dönüşüm kutusuna atmaları için yönlendirebilirsiniz. 44 ETKİNLİK 14 – BİTKİLER NEREDE VE NASIL BÜYÜR? AMAÇ VE KAZANIMLAR Dil Alanı Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. Bilişsel Alan Amaç 2. Olay ya da varlıkların çeşitli özelliklerini gözlemleyebilme Kazanımlar 1. Olay ya da varlıkların özelliklerini söyler. 2. Olay ya da varlıkların özelliklerini karşılaştırır. Amaç 8. Nesneleri ölçebilme Kazanımlar 1. Ölçme sonucunu tahmin eder. 2. Standart olmayan birimlerle ölçer. Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden-sonuç ilişkisi kurabilme Kazanımlar 1. Bir olayın olası nedenlerini söyler. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 4. Canlıların bakımını üstlenir ve korur. YÖNTEM VE TEKNİKLER Deney, gözlem MATERYALLER Çabuk çimlenen ve bölgede yetişen bir bitkinin tohumları, küçük saksı ya da plastik bardaklar, hazır satılan saksı toprağı, küçük taşlı sokak toprağı ve inşaat ya da deniz kumu SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Toprak, toprak türleri ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklardan yarım daire şeklinde oturmalarını isteyin. Çocuklara bitkilerin nasıl büyüdüklerini ve büyümek için nelere ihtiyaç duyduklarını sorun. Çocukların yanıtlarını kaydedin. İhtiyaç duyulursa “Yeryüzünde Yaşam (TÜBİTAK Yay.)”isimli kitabın “Çiçekler Nasıl Büyür?” bölümündeki bilgiler ve resimlerden yararlanın. • Daha sonra “Peki, acaba bitkiler toprak olan her yerde büyür mü?” diye sorun ve çocukların yanıtlarını aldıktan sonra bunu deneyip görebileceklerini onlara söyleyin. • Çocuklardan 2-3 kişilik gruplara ayrılmalarını isteyin. Her gruba üçer tane saksı ya da plastik bardak verin. • Daha sonra üç ayrı poşette hazırlanmış küçük taşlı sokak toprağını, inşaat ya da deniz kumunu ve saksıda bitki yetiştirmek üzere satılan saksı toprağını çocuklara gösterin. Çocuklardan bu üç farklı türdeki toprağı inceleyerek benzer ve farklı yönlerini belirtmelerini isteyin. Çocuklar karşılaştırmayı yaptıktan sonra 3 kabın içine bu toprakların her birinden doldurmalarını isteyin. 45 • Bütün gruplar toprakları doldurduktan sonra bölgede sıklıkla yetişen ve çabuk çimlenebilen bir bitkinin tohumlarının yetişkin hallerinin resimlerini gösterip haklarında biraz bilgi vererek gruplara dağıtın. • Çocuklar tohumlarını toprağa gömdükten sonra toprağı bir miktar sulamalarını isteyin. Daha sonra üzerinde gruptaki çocukların isimlerinin yazıldığı saksıları, sınıfta ya da okulda uygun bir yere yerleştirin. • Tohumlar çimlendikten sonra belli aralıklarla büyüyen filizin uzunluğunu hazırladığınız ve standart olmayan bir ölçme aracıyla (belli uzunluktaki bir ip gibi) ölçün. Ölçümleri her grup için ayrı bir kartona kaydedin. • En az 3-4 ölçüm yaptıktan sonra çocuklarlarla birlikte kartonlardaki kayıtlara bakarak hangi toprakta bitkilerin daha fazla uzadığı ve büyüdüğü ile ilgili konuşun. • Kumlu toprakların ve taşlı sokak topraklarının besin maddesince zengin olmadığını, bunun yanı sıra kumlu toprakların suyu hemen süzüp bitkinin faydalanmasına imkân vermediğini söyleyin. Özel olarak hazırlanmış saksı toprağının (humuslu toprak) ise organik maddece zengin olduğunu (içinde çürümüş yaprak, bitki kökleri vs. var demek) ve içinde bir miktar kum ve kil de bulunduğunu çocuklara saksıları göstererek anlatın. Bu karışımın bitki yetiştirmek için en uygun, yani en verimli toprak olduğunu vurgulayarak etkinliği tamamlayın. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Etkinliğin sonunda aşağıdaki soruları sorarak yanıtlarını kaydedin. Bitkilerin uzama kayıtları ile birlikte sınıfınızın panosunda sergileyin. • Hangi toprak türünde bitkiler daha fazla büyüdü, hangisinde büyümedi? • Sizce neden böyle oldu? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Bitkilerin sulanmaları ve bakımları ilk zamanlarda çocuklarla beraber yapılırken; bu sorumluluklar zamanla çocuklara bırakılmalıdır. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Farklı doğal ortamlara gezi düzenlenerek çocukların ormanda veya diğer yerlerde bulunan toprak çeşitlerini ve o topraklarda yetişen bitki türlerini yerinde görüp incelemeleri sağlanabilir. • İnsanların yaşamak için su ve besin gereksinimlerinin olduğu gerçeğinden yola çıkılarak bitkilerin yaşaması için toprakların su ve besin öğeleri açısından zengin olmasının çok önemli olduğu bilgisi, farklı bir etkinlikte tekrar ele alınabilir. AİLE KATILIMI • Bitkilerin bakım ve büyüme süreçleri evde aileler ile birlikte devam edebilir. Belli bir süre sonunda aileler ve çocukların birlikte bu ölçümleri ve süreci paylaştıkları bir paylaşım günü düzenlenebilir. Her gruptan bir çocuk kendi bitkileri hakkındaki gözlemlerini gruba sunabilir. • Bu sürecin sonunda ailelerin de katılacağı, bir uzmanın toprak, çeşitleri ve yaşamımızdaki önemine dair bilgiler vereceği bir etkinlik planlanabilir. 46 ETKİNLİK 15 – TOPRAKLA RESİM YAPALIM AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 9. Değişik malzemeler kullanarak resim yapar. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 11. Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme Kazanımlar 4. Görsel sanat etkinliklerinde özgün ürün yapar. 7. Ürünlerini çeşitli yollarla sunar. Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 2. Sohbete katılır. 3. Belli bir konuda konuşmayı başlatır. 4. Belli bir konuda konuşmayı sürdürür. 6. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler. Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. Bilişsel Alan Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı fark eder. 2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerine yoğunlaştırır. 3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı söyler. 4. Nesneyi/durumu/olayı ayrıntıları ile açıklar. Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden-sonuç ilişkisi kurabilme Kazanımlar 1. Bir olayın olası nedenlerini söyler. 2. Bir olayın olası sonuçlarını söyler. YÖNTEM VE TEKNİKLER Uygulamalı çalışma, gözlem MATERYALLER Kum, saksı toprağı-torf, çakıllı kum, bahçe toprağı gibi toprak çeşitleri, elek ve büyüteçler, kraft kâğıtları (toprak çeşidi kadar) SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Kum, saksı toprağı - torf, çakıllı kum, bahçe toprağı ÖĞRENME SÜRECİ • Etkinliği uygulamak için çocuklarla birlikte açık bir alana (park, bahçe, ormanlık alan vb.) çıkın ve farklı topraklar bulup küçük torbalara doldurun. • Etkinliğe başlamadan önce bulduğunuz farklı toprak çeşitlerini (kum, saksı toprağı-torf, çakıllı kum, bahçe toprağı gibi) yere yaydığınız kraft kâğıtlarının üzerlerine yerleştirin. Her bir kâğıtta farklı bir toprak çeşidi yer alsın. 47 • Çocukları kraft kâğıdı sayısı kadar gruba ayırın ve grupları toprakların başına alarak gözleri kapalı bir şekilde toprağa dokunmalarını sağlayın. • Daha sonra çocukların gözlerini açarak nelere dokunduklarını görmelerini sağlayın. Ardından büyüteçle toprakları incelemelerini ve toprakların nasıl bir yapıda olduğunu, içinde neler olduğunu gözlemlemelerini isteyin. Her kâğıdın üzerinde farklı bir toprak çeşidi olduğu için çocuklar bütün toprak çeşitlerini inceleyene kadar grupların değişmesini sağlayın. • Toprak çeşitlerinin özellikleri ve nerelerde bulunabildikleri hakkında bilgi verin. • Daha sonra çocuklara farklı genişlikte delikleri olan elekler vererek toprağı elemelerini isteyin. Hangi toprak çeşidinin elekten daha kolay geçtiğine ve elekte neler kaldığına dikkat çekin. Gruplar bütün toprak çeşitlerini eleyene kadar değişmelerini sağlayın. • Çocuklar gözlemlerini ve incelemelerini tamamladıktan sonra onlara farklı çeşitte topraklar incelediklerini, şimdi de bu topraklarla resim yapacaklarını söyleyin. • Her grubun bir kraft kâğıdına parmaklarını kullanarak resim yapmasına ve bütün gruplar tamamladıktan sonra tüm çocukların yapılan resimleri incelemesine, birbirlerine anlatmasına fırsat verin. • Yapılan resimlerin fotoğrafını çekerek sınıf panosuna asın. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Etkinlik sonrasında çocuklara şu soruları yönetin: • Toprakların içinde neler buldunuz? • Toprak çeşitlerinden hangisi daha yumuşaktı? Neden? • Hangi toprak türü elekten daha kolay geçti? Neden böyle oldu? Elekte topraklardan sonra neler kaldı? • Toprak çeşitlerinin renkleri nasıldı? • Toprağa resim yapmak eğlenceli miydi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Etkinlik süresince çocukların toprakları kendilerine ve arkadaşlarına zarar verecek şekilde kullanmamaları için gerekli kuralları çocuklara hatırlatın. • Farklı topraklar bulabileceğiniz bir yerleşim yerinde değilseniz bahçe toprağı satan bir yer gibi ilgili yerlerden toprak örnekleri alarak etkinliğe önceden hazırlanmayı unutmayın. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Etkinlik öncesinde çocuklara internetten bulabileceğiniz ‘Kum Sanatı’ isimli videoyu izletebilirsiniz. • Kuma şekil verilerek yapılan kum heykeller sergisine ilişkin fotoğraflar gösterip sanatçıların kuma ne katarak bu heykelleri oluşturabildikleri sorusunu yöneltebilir, yaratıcılıkları hakkında konuşabilirsiniz. • Ardından da onlar gibi kumdan heykeller yapma çalışması gerçekleştirilebilirsiniz. • Çocuklarla hangi toprak türünde bitkilerin daha iyi yetişeceğini gözlemeyi hedefleyen bir fen etkinliği yapabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Bu etkinlik ailelerin de katılımıyla gerçekleşebileceği gibi aileler evlerinin bahçelerinde çocuklarıyla bu etkinliği gerçekleştirebilirler. • Çocuklardan sınıfta yaptıkları resimlerin fotoğraflarını evlerine götürüp öğrendiklerini aileleri ile paylaşmalarını isteyebilirsiniz. • Aileler evde çocuklarıyla saksı toprağına çiçek dikebilirler. 48 ETKİNLİK 16 – TOPRAK NELERİ SAKLIYOR? AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 7. El becerileri gerektiren bazı araçları kullanır. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 7. Duygu, düşünce ve hayallerini yaratıcı yollarla açıklar. Dil Alanı Amaç 6. Sözcük dağarcığını geliştirebilme Kazanımlar 3. Verilen sözcüğün anlamını açıklar. Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 5. Görsel materyalleri kullanarak olay, öykü gibi kompozisyonlar oluşturur. YÖNTEM VE TEKNİKLER Soru - yanıt, uygulamalı çalışma MATERYALLER Kürek, tırmık, fırça, büyüteç SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Arkeoloji, arkeolog, kazı bilimi, kazı bilimci ÖĞRENME SÜRECİ • Etkinlik öncesinde etkinliğin uygulanacağı park, bahçe gibi topraklık bir alana giderek sınırlı bir alandaki toprağın altına bazı plastik nesneler gizleyin. • Sonrasında ufak kürek, tırmık, boya fırçası, büyüteç gibi malzemeleri alarak çocuklarla birlikte alana gidin ve şu açıklamayı yapın: “Arkeolog kelimesinin anlamını bilen var mı? Arkeolog, kazı bilimci demektir. Kazı bilimciler toprağı kazıp altından çıkanları inceleyerek eskiden yaşamış insanlar hakkında bilgi toplarlar. Toprak, geçmişten bu yana yaşamış tüm insanların sırlarını gizler. Şimdi biz de birer kazı bilimci olalım ve toprağı kazarak geçmişe ait sırları keşfedelim ne dersiniz?” • Çocuklar alanda kürek ve tırmıkla kazı yaparak sakladığınız nesneleri bulmaya çalışsınlar ve buldukları nesneleri fırça ve büyüteç yardımıyla incelesinler. Tüm nesneler bulunduktan sonra bir çember yaparak oturun ve çocuklara, kazı yaparken ve nesneleri bulduklarında neler düşündüklerini teker teker sorun. Çocuklardan, buldukları nesnenin hikâyesini, geçmişte ne işe yaradığını ve kime ait olabileceğini anlatmalarını isteyin. • Her çocuk nesnesinin hikâyesini anlattıktan sonra çocuklara yeniden kazı bilimcinin anlamını sorun ve cevapları dinledikten sonra etkinliği sonlandırın. Not: Bu etkinlik Ankara Pursaklar Hakan Akbıyık İlköğretim Okulu Anasınıfı Öğretmeni Ela Kalender tarafından hazırlanmıştır. 49 ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Etkinlik ilgi çekti mi? • Çocuklar kazı biliminin anlamını anlayabildiler mi? • Çocuklar kazı sırasında sakladığınız nesneleri bulabildiler mi? • Çocuklar nesnelerin hikâyelerini oluşturabildiler mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Etkinlik öncesinde alanı ziyaret edin ve etkinlik için uygun olup olmadığını kontrol edin. • Etkinlik sırasında çocukların saklanan objeleri bulmaları için gerektiğinde onları yönlendirin. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Etkinliği desteklemek için etkinlik sonrasında çocukları arkeoloji müzesine götürerek müze ziyareti yapabilirsiniz. Ziyaret sonrasında okulda gezide gördükleri sergi nesneleri hakkında bir okuma yazmaya hazırlık etkinliği planlayabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Etkinliği ailelerin de katılımıyla gerçekleştirebilirsiniz. • Etkinliğin sürecini yazarak evlere gönderebilir ve ailelere yaşanılan şehirde herhangi bir müze varsa çocuklarıyla birlikte gitmelerini ve eve döndükten sonra müzedeki sergiler hakkında konuşmalarını, resim yapmalarını önerebilirsiniz. 50 ETKİNLİK 17 – SUYUN SERÜVENİ AMAÇ VE KAZANIMLAR Dil Alanı Amaç 5. Dinlediklerini çeşitli yollarla ifade edebilme Kazanımlar 2. Dinlediklerine ilişkin sorular sorar. 3. Dinlediklerine ilişkin sorulara cevap verir. 4. Dinlediklerini özetler. 5. Dinlediklerini resim, müzik, drama, şiir, öykü vb. yollarla sergiler. Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. YÖNTEM VE TEKNİKLER Uygulamalı çalışma, dil etkinliği MATERYALLER Resim kâğıdı, boya kalemleri SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Su, suyun oluşumu, su kaynakları ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklar sınıfa geldiklerinde dikkatlerini kitap köşesindeki su ile ilgili kitaplara çekin. Onlara kitapları incelemeleri için biraz zaman verin ve çocuklara yaşamda suyun nerelerde var olduğunu (sürahide, çeşmenin içinde, gölde, denizde, şelalede…) sorarak yanıtları üzerinden sohbet edin. • Onlara doğada var olan suyun evimize gelene kadar hangi işlemlerden geçtiğini birlikte inceleyerek öğreneceğinizi söyleyin. • Önce, çocuklara küçük yağmur damlasının hikâyesini resimleyerek anlatın. Büyük bir kraft kâğıda önce kocaman bir su birikintisi ve güneş çizin ve bu su birikintisinin yaşadığınız yere en yakın deniz, göl veya dere olduğunu söyleyin. Suyun güneşin etkisiyle buharlaşarak gökyüne doğru süzülmesini çizerek gösterin. Sonra gökyüzündeki bulutları çizerek, buharlaşan yağmur damlalarının gökyüzünde daha soğuk bir hava tabakasıyla karşılaşınca tekrar su damlasına dönüştüğünü söyleyin. Bu su damlalarının bulutlarda birikip yağmur olarak tekrar yeryüzüne düştüğünü, denizleri, gölleri, nehirleri, yeraltındaki kaynak sularını beslediğini söyleyin ve bunu da resminize ekleyin. Resminizi panoya asın. • Sonra, yeryüzünde biriken bu suların evimizde kullanılmak üzere nasıl geldiğini anlatacağınızı söyleyin. Çocuklara su eve nasıl geliyor diye sorun. Çocukların yanıtları musluk, depo, damacana vb. şekilde çeşitlenecektir. TÜBİTAK erken çocukluk kitaplığından “Yeraltında” isimli kitabı çocuklara okuyun ve suyun eve gelişi hakkında fikir sahibi olmalarını sağlayın. Yeraltına döşenen borular aracılığıyla suyun evimizdeki musluklara kadar geldiğini anlatın. • Çocukları suyun yeraltından evlerine gelişini resmetmelerini için yönlendirin. Resimleri, birlikte yaptığınız, suyun oluşumunu anlatan resmin yanına asın. Bir bütün olarak suyun oluşumunu ve evlerimize gelişini çocuklara sorduğunuz sorularla tekrar gözden geçirin. Çocukları da soru sormaları için cesaretlendirin. 51 ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Suyun oluşum sırası ile ilgili resimli kartlar hazırlayarak çocukların sıralamasını isteyebilirsiniz. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Etkinliğin çocuklarda belli bir hazır bulunuşluk düzeyi oluştuktan sonra yapılabileceğini unutmayın. Sıvı- katı- gaz ve buharlaşma gibi kavramları çocuklarınızın bildiğinden emin olun. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Su döngüsünü somutlaştırmak adına deney içeren bir fen etkinliği yapabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Ailelere not yazarak çocuklarıyla birlikte “Su evlerimize yerin altından değil de üstünden gelse ne olurdu?” sorusunu tartışmalarını ve resmetmelerini isteyin. • Ailelerin veli paylaşım gününde yaptıkları bu çalışmayı çocukları ile birlikte sunmalarını isteyin. 52 ETKİNLİK 18 – SULAR TEMİZ KALSIN AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 1. Yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli olan kaynakları verimli kullanır. 3. Canlıların yaşama hakkına özen gösterir. Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazanımlar 1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler. 2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar. Amaç 13. Çevreyi estetik bakımdan düzenleyebilme Kazanımlar 1. Çevresinde gördüğü güzel /rahatsız edici durumları söyler. 2. Çevre sorunları ile ilgili kendi yapabileceklerine örnek verir. Bilişsel Alan Amaç 18. Problem çözebilme Kazanımlar 1. Problemi söyler. 2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir. YÖNTEM VE TEKNİKLER Uygulamalı çalışma MATERYALLER Çarşaf, denizde yaşayan hayvan ve bitki resimleri, deniz kabuğu, taş, yosun, deniz gözlüğü, plastik su şişeleri, artık kâğıtlar, meyve sebze kabukları SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Deniz kirliliği, denizde yaşayan canlılar ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklar sınıfa gelmeden önce, deniz görüntüsü vermek için yere büyük mavi bir çarşaf serin. Denizde yaşayan canlıların (hayvan-bitki) resimlerini ve deniz kabuğu, taş ve yosun v.b üç boyutlu nesneleri çarşafa yerleştirin. Üzerine daha önceden topladığınız atıkları (plastik su şişeleri, artık kâğıtlar, meyve sebze kabukları, vb.) atın. Sınıfa gelen çocuklara yerdeki çöp ve canlı resimleriyle dolu çarşafın ne olduğunu tahmin etmelerini söyleyin. • Herbir çocuğun yanıtını dinledikten sonra hala “deniz” yanıtına ulaşamamışsanız, çocuklara ipuçları verin ya da deniz sesi dinletin. • Çocuklara olanağınız varsa deniz gözlüğü dağıtarak (yoksa kâğıttan da hazırlayabilirsiniz), denize dalıp incelemeler yapacağınızı söyleyin. • Denize dalar gibi hareket ederek yerdeki çarşafın etrafına daire şeklinde uzanın ve küçük dalgıçlarınıza denizin içinde neler olduğunu ve kendilerini rahatsız eden bir şeyler olup olmadığını sorun. “Denizin içinde neler olabilir neler olamaz? Denizdeki atıkların ne gibi zararları olabilir?” gibi sorular sorarak, çocuklara düşünmeleri için fırsat verin. Çocukların konu hakkındaki görüşlerini dinleyin. 53 • Minik dalgıçlarınıza, denizde yaşayan canlıları atıklardan kurtarmak için ne yapabiliriz diye sorun, çocukların problem çözme sürecini destekleyin. Çocukların yanıtlarını toparladıktan sonra, minik dalgıçlarınızı denizi atıklardan temizlemek üzere yönlendirin. • Denizi temizledikten sonra yaptığınız işin denizde yaşayan canlılar için ne kadar önemli olduğunu vurgulayarak etkinliği bitirin. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Çocuklardan deniz resmi çizmelerini isteyebilir, çizdikleri resimler hakkında birlikte konuşarak su yaşamı hakkında öğrendiklerini değerlendirebilirsiniz. • Denizdeki 1001 Şeyi Bulun (TÜBİTAK Yayınları) kitabındaki bulmacalardan faydalanabilirsiniz. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Çocukların su altında yaşam ve su canlılarına ilişkin hazır bulunuşluklarını sağlamak için, etkinlikten birkaç gün önce konu ile ilgili kitaplar okuyabilir, görseller izleyebilirsiniz. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Yaşadığınız yerde deniz, göl, nehir, dere veya sulak alan varsa, çocuklarla gezi düzenleyebilir, gözlemler yapabilirsiniz. • Olanağınız varsa, incelediğiniz su birikintisinden örnek alıp bir labaratuvarda çocuklarla birlikte inceleyebilirsiniz. • Çocukların su yaşamını anlayabilmelerine destek olmak adına Denizin Altında veya Gölde (TÜBİTAK Yayınları) isimli kitaplardan yararlanarak Türkçe etkinlikleri planlayabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Ailelere çocukları ile birlikte araştırma yaparak dünyanın herhangi bir yerindeki okyanus, deniz, göl, dere ve sulak alan resimlerini bulup birlikte incelemelerini ve buraların temiz olması & temiz kalması için neler yapılabileceğini tartışmalarını önerebilirsiniz. 54 ETKİNLİK 19 – DENİZ TEMİZ AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 12. Çeşitli malzemeleri değişik şekillerde katlar. Amaç 4. Küçük kaslarını kullanarak belirli bir güç gerektiren hareketleri yapabilme Kazanımlar 4. Malzemelere elleriyle şekil verir. Bilişsel Alan Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 2. Dikkatini nesne / durum / olay üzerine yoğunlaştırır. 3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi / durumu / olayı söyler. 4. Nesneyi / durumu / olayı ayrıntılarıyla açıklar. Amaç 18. Problem çözebilme Kazanımlar 1. Problemi söyler. 2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir. 4. Seçilen çözüm yollarını dener. 5. En uygun çözüm yollarına karar verir. Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 6.Duygu, düşünce ve hayallerini söyler. Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulan sorulara cevap verir. 4. Görsel materyalleri açıklar. YÖNTEM VE TEKNİKLER Deney, gözlem MATERYALLER Renkli kâğıtlar, genişçe bir kap (leğen gibi), sıvı yağ, herhangi bir renkte gıda boyası, gemi ve sandal fotoğrafları SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Su kirliliği ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklara bazı fotoğraflar göstereceğinizi söyleyin ve çocuklardan yer minderlerine yarım daire şeklinde oturmalarını isteyin. Gemi, tekne, sandal fotoğraflarını çocuklara kitaplardan, varsa bilgisayar ve projeksiyon ile ya da imkanlar kısıtlı ise renkli çıktılar alarak gösterin. • Daha sonra çocuklara fotoğraflarla ilgili sorular sorun. Gemi, sandal ve tekne gibi farklı büyüklük ve özellikteki deniz araçlarının kullanım amaçları ve özellikleri hakkında sohbet edin. Sandalın insanları ve hafif yükleri bir yerden bir yere taşımak için, daha büyük gemilerin ise ağır yükleri taşımak için kullanıldığını anlatın. Daha sonra çocuklara bu gemilerle taşınan yüklerin neler olabileceğini sorun. Çocukların tahminlerini aldıktan sonra petrol gibi sıvı yüklerden de bahsedin. 55 • Çocuklara, “Gemiler, yükleri bir yerden bir yere taşırken limandan yüklerini alırlar ve götürmeleri gereken yerdeki limana bırakırlar. Ama bazen gemilerin sahibi olan insanlar dikkatsiz davranırlar ve gemilerindeki sıvılar denizlere dökülür. Ayrıca bu sıvılar bazen zehirli, zararlı sıvılar olabilir. İşte bu durumda denizlerde bazı değişiklikler olur. Şimdi birer tane gemi yapacağız ve gemilerimize yükler yükleyip nasıl gittiklerini ve eğer gemiler arızalanırsa denizde neler olduğunu göreceğiz” deyin. Çocuklara istedikleri renklerde kare şeklinde kâğıtlar dağıtın. • Çocuklara yönergeler vererek ve rehberlik ederek katlama tekniği ile kâğıttan gemiler yapmalarını sağlayın. • Gemiler tamamlandıktan sonra su ile doldurulan geniş kapta çocukların gemilerini istedikleri gibi yüzdürmelerine fırsat verin. Daha sonra “Şimdi gemilerinize yük yükleyeceğiz. Siz de onları sırayla bir limandan diğer limana götüreceksiniz” deyin ve çocukları ikişer ya da üçer kişilik gruplar halinde yanınıza çağırın. Çocukların gemilerine petrol varsayarak 10-15 damla gıda boyası ile renklendirilmiş sıvı yağ doldurmalarına yardımcı olun. • Çocuklar gemilerini 1 dakika kadar bu şekilde suda gezdirdikten sonra gemilerin bir fırtına olduğunda da zarar görebildiğini ve taşıdıkları malların denize dökülebildiğini söyleyin. “Şimdi bizim gemilerimizin de başına böyle bir kaza gelmiş olsun” diyerek deneyi öyküleştirin ve gemilerin altına yağın suya sızabileceği kadar bir delik açın. Çocuklardan gemilerini bir süre daha suda gezdirmelerini isteyin. Bir süre sonra yağ suya yayılmaya başladığı zaman çocukların dikkatini bu duruma çekecek birkaç soru sorun ve çocuklardan suya ne olduğunu anlatmalarını ve bu durumun denizi nasıl etkileyeceğini tahmin etmelerini isteyin. Çocukların cevaplarını dinledikten sonra böyle bir kirliliğin sudaki canlılara da zarar vereceğini onlara hatırlatın. • Daha sonra bu kirliliğin sudan nasıl temizlenebileceğine dair fikirlerini almak için çocuklara soru sorun. Çocuklar önerilerini ifade ettikten sonra küçük gruplar halinde sunulan çözüm önerilerini uygulayın. Uygulamalardan sonra sonuçları birlikte değerlendirin. • Bütün öneriler uygulandıktan ve değerlendirildikten sonra uygun çözüm önerilerini vurgulayarak etkinliği sonlandırın. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Çocuklarla birlikte su kirliliği, suyun kirlenme süreci, gemilerin sahiplerinin dikkatsizliği, su kirliliğinin su canlıları üzerine etkisi gibi konularda sohbet edebilirsiniz. “Nasıl” ve “Neden” gibi sorular sorarak sohbeti yönlendirebilirsiniz. • Çocuklardan alınan yanıtlara göre ve etkinlik sürecini düşünerek kazanımlara ulaşılma ve yeni kavramların kazanılma durumunu günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazabilirsiniz. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Gemileri sıvıyağ koymadan önce yüzdüren çocukların gemileri çok ıslanırsa deneye devam edebilmeleri için hızlıca yenisi yaptırılabilir ya da daha önceden hazırlanmış kâğıttan gemiler çocuklara verilebilir. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Su kirliliği ve canlılar için yol açtığı olumsuz sonuçlarla ilgili öyküler ve belgesellerden yararlanılarak çocukların bu konudaki bilgileri pekiştirilebilir. • Suyun kirlenmesine yol açan diğer faktörlerle (evsel atıkların suya atılması gibi) ilgili farklı etkinlikler düzenlenebilir. AİLE KATILIMI • Yakınlarda su kaynağı, göl, nehir ya da deniz varsa ailelere buralara gidip su canlıları, su kirliliği ve ‘suda yaşam’a dair gözlem yapmalarını önerebilirsiniz. • Eğer imkânları varsa fotoğraf da çekebileceklerini hatırlatın. Daha sonra düzenleyeceğiz bir aile katılımı etkinliğinde ailelerin bu gezilerindeki deneyimlerini paylaşmalarını isteyebilirsiniz. 56 ETKİNLİK 20 – AZ TÜKETELİM AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 1. Yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli olan kaynakları verimli kullanır. 2. Günlük yaşamdaki kurallara uyar. Amaç 11. Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme Kazanımlar 3. Görsel sanat etkinliklerinde ürün yapar. 4. Görsel sanat etkinliklerinde özgün ürün yapar. Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 2. Sohbete katılır. 3. Belli bir konuda konuşmayı başlatır. 4. Belli bir konuda konuşmayı sürdürür. 5. Söz almak için sırasını bekler. 6. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler. Bilişsel Alan Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı fark eder. 2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerinde yoğunlaştırır. 3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı söyler. 4. Nesneyi/durumu/olayı ayrıntılarıyla açıklar. YÖNTEM VE TEKNİKLER Gözlem, soru - yanıt, uygulamalı çalışma, kavram ağı MATERYALLER Çeşitli boyalar, resim kâğıtları SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Su tasarrufu, su tüketimi ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklarla su ve su kaynakları hakkında soru-yanıt tekniği ile konuşarak bildiklerini bir kavram ağı üzerinde kaydedin. • Çocukların gruplara ayrılmasına yardımcı olun ve okulda suyun kullanıldığı yerlere (tuvaletler, mutfak, okul bahçesi vb.) gözlem yapmak üzere yönlendirin. • Çocukları gözlemleri boyunca takip edin ve gözlem yaparken dikkat etmeleri gereken konuları (suyun nereden geldiği, suyun kullanım alanları, ortamda gereksiz su tüketiminin var olup olmadığı) anımsatın. • Her çocuğa birer küçük not defteri verin (not defterini bir A4 boyutundaki kâğıdı dörde bölüp birbirine zımbalayarak yapabilirsiniz). Sınıfa döndükten sonra çocuklardan bu not defterine gözlemleriyle ilgili resimler çizmelerini isteyin. 57 • Çocukların gözlem kayıtları bittikten sonra çocuklarla suyun nereden geldiği (kaynağı), ne amaçla ve nerelerde kullanıldığı, nasıl kullanılması gerektiği, çok fazla su tüketirsek ne olabileceği ve suyu dikkatli kullanmak/boşa harcamamak için neler yapılabileceği hakkında soru yanıt yöntemi ile konuşun. Sonrasında çocukların neler öğrendiklerini değerlendirmelerini sağlamak amacıyla kavram ağı oluşturun. Okulda yapılan su tüketimine mutlaka vurgu yapın ve su tüketimini azaltmak için yapılabilecekleri de tartışın. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Çocuklar suyun nerden geldiği konusunda akılcı tahminler yapabildiler mi? • Suyun kullanım alanlarını sayabildiler mi? • Gereksiz su tüketimini azaltmak için öneriler sıralayabildiler mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Oluşturduğunuz kavram ağını sınıfınızın bir köşesine asın ve çocukların size soru sormasına fırsat verin. • Çocukların, gereksiz su tüketimi ile ilgili yaptığınız tartışma sonuçlarını okul yönetimi ile paylaşmasına fırsat verin ve alınacak önlemler konusunda okul yönetimi ile işbirliği yapın. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Çocuklara bu etkinlikten sonra su ve su kullanımı ile ilgili bir öykü tamamlama çalışması yaptırabilirsiniz. • Çocukların dişlerini fırçalarken suyu nasıl kullandıkları hakkında konuşmalarını sağlayabilirsiniz. Ardından ağızlarını su dolu bir bardakla çalkalamalarını vurgulayan doğru yaklaşımları çocuklarla paylaşabilirsiniz. • Okuldaki diğer grupların ve ailelerin de sürece dâhil olacağı, “su” konulu bir eğitim sürecini proje yaklaşımı ile ele alıp başlatabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Aileleri evde yapılan su tüketimi hakkında konuşmak üzere çocuklarıyla birlikte evin su kullanılan bölümlerinde gözlem yapmaları için yönlendirebilirsiniz. • Ailelerden evde su tüketimini azaltmak için yapılabilecekler konusunda çocuklarıyla işbirliği yapmalarını isteyebilirsiniz. 58 ETKİNLİK 21 – YAĞMUR SESİ OLUŞTURALIM AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 1. Bedensel koordinasyon gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 4. Sözel yönergelere uygun olarak yürür. Amaç 2. El ve göz koordinasyonunu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 2. Nesneleri kaptan kaba boşaltır. 7. El becerilerini gerektiren bazı araçları kullanır. 13. Malzemeleri istenilen nitelikte keser. 14. Malzemeleri istenilen nitelikte yapıştırır. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 2. Duygularını fark edebilme Kazanımlar 1. Duygularını söyler. Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 1. Yaşamın sürdürülebilmesi için gerekli kaynakları verimli kullanır. Amaç 11. Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme Kazanımlar 1. Estetik bedensel hareketlerle yürür/ dans eder. 3. Görsel sanat etkinliklerinde ürün yapar. 5. Çeşitli materyaller kullanarak ritm oluşturur. Dil Alanı Amaç 1. Sesleri ayırt edebilme Kazanımlar 3. Sesin özelliğini söyler. Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. YÖNTEM VE TEKNİKLER Soru - yanıt, uygulamalı çalışma MATERYALLER Yağmur sesi için bilgisayar ve internet bağlantısı ya da CD çalar, havlu kâğıdı rulosu, pirinç, süslemek için malzemeler, yapıştırıcı, makas SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Yağmur, marakas ÖĞRENME SÜRECİ • Çocukların dikkatini yağmura çekmek için http://naturesoundsfor.me ve http://www.listeningearth.com adreslerinden ya da internet arama motorundan ulaştığınız bir siteden yağmur sesi dinletin. Bir CD’den de faydalanabilirsiniz. Yağmur sesini dinlerken gözlerini kapatmalarını ve yağmurlu bir ormanda yürüdüklerini hayal etmelerini isteyin. Daha sonra çocuklara aşağıdaki soruları sorarak yağmur üzerinde konuşun: • • • • Yağmur sesi dinlediniz mi? Nasıldı? Sizce yağmur nasıl oluşur? Yağmur yağdığında neler olur? Yağmur nereye gider? 59 • Yağmur yağmasa ne olur? • Çocuklarla yağmur hakkında sohbet ettikten ve yağmurun oluşumu ile ilgili kısaca konuştuktan sonra birlikte yağmur sesi çıkaran bir marakas yapacağınızı söyleyin. • Daha önce her bir çocuktan istemiş olduğunuz kâğıt havlu rulolarının tüm yüzeyinden içe doğru çocuklarla beraber toplu iğneler batırın. İğnelerle dikkatli olmalarını isteyin. Her çocuğa iki rulo düşecek şekilde ruloları dağıttıktan sonra çocuklarla birlikte iki ruloyu uç uca getirerek yapıştırın. Marakas ne kadar uzun olursa ses o kadar iyi çıkacaktır. Daha sonra çocuklara birer avuç pirinç, karton, makas ve ruloları süslemek için malzemeler verin. Ruloların içine bir avuç pirinç doldursunlar ve ağzını kapamak için yuvarlak kartonlar kessinler. Kestikleri kartonları ruloların ağzına yapıştırsınlar, iyi kapanıp kapanmadığını kontrol edin. Rulolar kapandıktan sonra çocuklar istedikleri gibi kaplayarak süslesinler. Marakaslar tamamlandığında bir şişe su alarak dışarıya çıkın. • Bahçe, ağaçlık ya da ormanlık bir alanda çocuklara, “Şimdi hepimiz birer yağmur damlası olacağız.” deyin ve marakasları kullanarak yağmur sesi çıkarırken dans edin. Önce yavaş, daha sonra hızlı ve çok hızlı adımlarla dans ederken yağmur sesi çıkarın. Bu sırada çocuklardan yağmur damlaları gibi hareket etmelerini, marakasın ritmine göre dans etmelerini ve ağızlarıyla rüzgâr sesi çıkarmalarını isteyin. • Son olarak yanınızda getirdiğiniz suyu toprağa yavaşça dökerek çocuklarla gözlemleyin ve toprağa ne olduğu, suyun nereye gittiği hakkında konuşun. Yağmur sularının bu şekilde toprağın altında birikerek yer altı sularını oluşturduğuna dikkati çekin. Yer altı sularının içtiğimiz suları ve dereleri, ırmakları oluşturduğunu söyleyin. • Etkinlik sonlandığında çocuklarla çember şeklinde oturarak onlara duygu ve düşüncelerini sorun. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Etkinlik ilgi çekti mi, çocuklar etkinlikten keyif aldılar mı? • Çocuklar yağmurla ilgili sorduğunuz sorulara yanıt verebildiler mi? • Marakas yapımında zorlandılar mı? • Yağmurun nasıl oluştuğunu, nereye gittiğini, yeraltı kaynaklarının yağmur sularından oluştuğunu anlayabildiler mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Çocuklar marakasları yaparken iğneler konusunda dikkatli olmalarını hatırlatın. • Etkinliği uygulayacağınız açık alanı önceden gidip görün. • Etkinliği pekiştirmek için yağmurlu bir günde çocukların yağmuru gözlemlemeleri ve dinlemeleri için fırsat yaratın, gerekli tedbirleri aldıktan sonra dışarı çıkarak yağmurda çocuklarla gezintiye çıkın ve toprağı gözlemleyin. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Etkinlik öncesinde ya da sonrasında çocuklara TÜBİTAK yayınlarının “Yağmurlu Bir Gün” isimli hikâye kitabını okuyabilirsiniz. (Yazarlar: Anna Milbourne, Sarah Gill) • Etkinliği başka bir zamanda, çocukların bedenlerini kullanarak yağmur sesi çıkarmalarına yönelik uygulayabilir ya da http://naturesoundfor.me adresini kullanarak çocuklarla birlikte farklı orman sesleri oluşturabilir, bunu kaydederek farklı zamanlarda dinleyebilirsiniz. • Yağmur sırasında / sonrasında toprakta gözlemleyebileceğiniz solucanlarla ilgili bir etkinlik planlayabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Etkinliği ailelerin de katılımıyla gerçekleştirebilirsiniz. Ailelere yazdığınız bir notla onlardan, çocuklarıyla yağmurlu günlerde daha fazla dışarı çıkmalarını ve birlikte doğayı gözlemlemelerini isteyebilirsiniz. 60 ETKİNLİK 22 – BULUTLARI GÖZLEYELİM AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan: Amaç 2. El ve göz koordinasyonu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 9. Değişik malzemeler kullanarak resim yapar. Bilişsel Alan: Amaç 2. Olay ya da varlıkların çeşitli özelliklerini gözlemleyebilme Kazanımlar 1. Olay ya da varlıkların özelliklerini söyler. Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerinde yoğunlaştırır. 4. Nesneyi/durumu/olayı ayrıntılarıyla açıklar. Amaç 4. Algıladıklarını hatırlayabilme Kazanımlar 1. Varlıkların rengini söyler. 4. Varlıkların şeklini söyler. 9. Nesne, durum ya da olayı bir süre sonra yeniden ifade eder. YÖNTEM VE TEKNİKLER Gözlem, uygulamalı çalışma MATERYALLER Her çocuk için not defteri ve kalem, Pano için büyük karton ve renkli kalemler SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Bulut, mevsim, hava durumu, hava şartları, yağmur, kar ÖĞRENME SÜRECİ • Etkinlik öncesinde çocuklarla bulutlar hakkında sohbet edin. Onlarla bulutların şekli, rengi, yağmurlu havada, karlı havada ve güneşli havada nasıl göründükleri ve nasıl hareket ettikleri üzerine konuşun. • Daha sonra onlarla bulunduğunuz mevsim ve dört mevsimle ilgili bilgiler paylaşın. Hava şartlarının mevsimlere göre nasıl değiştiğini ve bulutların da buna göre nasıl değiştiğini kısaca anlatın. • Çocukların yanlarına birer not defteri ve kalem almalarını sağlayarak açık havaya çıkın. Çocuklarla birlikte bir süre bulutları gözlemleyin. Renkleri, şekilleri ve yoğunlukları üzerine konuşun. • Çocuklardan gözlem sırasında bulutları not defterlerine çizmelerini isteyin. • Sınıfa döndükten sonra çizimler üzerinde konuşun ve çocuklarla bir hava durumu panosu hazırlayın. Her hafta için bir gün belirleyin, karşısına bir kutucuk çizin ve o gün geldiğinde farklı bir çocuktan kutucuğun içine havanın durumuna göre bulut/güneş çizmesini isteyin. Bir şey çizmeden önce çocukların dışarı çıkarak ya da camdan bakarak havayı gözlemlemesini sağlamayı unutmayın. • Her ay kaydedilen dörder gözlemi inceleyerek mevsimlere göre havanın nasıl değiştiğini çocuklarla inceleyin ve sonuçları tartışın. 61 ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki sorulara verilen yanıtları kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Çocuklar mevsim kavramını algılayabildiler mi? • Çocuklar bulutlarla hava sıcaklığı arasındaki ilişkiyi kavrayabildiler mi? • Çocuklar aydan aya hava ve mevsim değişimlerini gözlemleyebildiler mi? Etkinlik sonundaki değerlendirmeye katılıp süreci anlayabildiler mi? • Etkinlik ilgi çekti mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Bulutlar ile ilgili olarak bilgilenmek üzere TÜBİTAK Yayınlarından “Bulut Gözlemcisinin Rehberi” isimli kitabı okumanız yararlı olacaktır. • Etkinliği farklı hava şartlarında yeniden uygulayarak çocukların farklı bulutları gözlemlemelerini sağlayın. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Bulutları çeşitli şekillere benzetmeye çalışma oyunu oynayabilirsiniz. • Benzettikleri şekilleri çizip farklı materyallerle tamamlayarak sanat etkinliği yapmalarını sağlayabilirsiniz. Çocukların önbilgileri ve hazır bulunuşluk düzeylerine göre, etkinlikten önce başka bir etkinlik planlayıp çocuklara bulutların oluşumuyla ilgili bilgiler verebilir, bunu bir deneyle de destekleyebilirsiniz. AİLE KATILIMI • Etkinliği ailelere yazarak hafta sonları çocuklarıyla uygulamalarını ve çocuklarının kayıtlarını sınıfa göndermelerini isteyebilirsiniz. 62 ETKİNLİK 23 – KUŞLARI GÖZLEYELİM AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 2. El ve göz koordinasyonunu gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 7. El becerileri gerektiren bazı araçları kullanır. 13. Malzemeleri istenilen nitelikte keser. 14. Malzemeleri istenilen nitelikte yapıştırır. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 3. Canlıların yaşama hakkına özen gösterir. 4. Canlıların bakımını üstlenir ve korur. Dil Alanı Amaç 1. Sesleri ayırt edebilme Kazanımlar 1. Sesin kaynağını söyler. 2. Sesin geldiği yönü belirler. 3. Sesin özelliğini söyler. Bilişsel Alan Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi / durumu / olayı fark eder. 2. Dikkatini nesne / durum / olay üzerinde yoğunlaştırır. 4. Nesneyi / durumu / olayı ayrıntılarıyla açıklar. YÖNTEM VE TEKNİKLER Soru - yanıt, gözlem, alan gezisi, uygulamalı çalışma MATERYALLER Bilgisayar ve internet bağlantısı, dürbün (varsa), karton kutu, atık malzemeler, makas, yapıştırıcı SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Kızıl gerdan, karatavuk, kara ağaçkakan, yalıçapkını, kırlangıç, leylek, ispinoz, kuş gözlemi, göç, kuş yuvası ÖĞRENME SÜRECİ • Öncelikle çocuklara www.trakus.org internet sitesinden Türkiye’de yaşayan kızılgerdan, karatavuk, kara ağaçkakan, yalıçapkını, kırlangıç, leylek, ispinoz gibi birçok kuşun fotoğrafını göstererek seslerini dinletin. • Daha sonra çocuklara, birlikte kuş gözlemine çıkacağınızı söyleyin ve bahçe, ağaçlık, ormanlık ya da sulak alana gezi düzenleyin. En fazla kuş türünü, farklı yaşam alanlarının olduğu yerlerde görebileceğinizi unutmayın. Eğer varsa yanınıza dürbün alın ve gözlem sırasında çocuklarla birlikte kullanın. • Doğal alanda yaptığınız gözlem sırasında çocuklara, eğer yavaş ve sessiz yürürlerse daha fazla kuş görebileceklerini ve seslerini daha iyi duyabileceklerini çünkü kuşların yüksek sesten ürküp kaçabileceğini hatırlatın. Çocuklardan gözlem esnasında kuşların gagalarına, kanatlarına, renklerine, desenlerine ve kuyruklarına dikkat etmelerini isteyin. Ayrıca gözlem esnasında çocuklarla kuş seslerini duymaya çalışın ve birlikte sesin kaynağını, geldiği yönü, özelliğini belirlemeye çalışın. 63 • Gözlem sonrasında sınıfa gelerek gözlem hakkında konuşun ve resimlerini gördüğünüz kuşlarla gözlem sırasında gördüğünüz kuşları karşılaştırın. Daha sonra çocuklara, “Kuşlar nasıl uçar?” Sorusunu sorun ve birlikte tartışın. Kuşların havada kanatlarını çırparak uçabildiğini söyleyin. • Havada başka nelerin uçabildiğini sorun. • Daha sonra çocuklara bazı kuşların hava soğuduğunda, havanın daha sıcak olduğu yerlere uçtuklarını, buna göç dendiğini söyleyin. Göç eden kuşlara örnek olarak leylek, kırlangıç gibi kuşları verebilirsiniz. • Son olarak çocuklarla atık malzemeler ve karton bir kutu kullanarak kuş yuvası yapın ve okulunuzun bahçesinde uygun, yüksek bir yere asın. Yuvanın içine kuşların yiyebileceği buğday, ıslak bulgur, fındık, ceviz vb. yiyecekler koyarak yuvayı çocuklarla birlikte zaman zaman gözlemleyin. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. • Etkinlik ilgi çekti mi? • Çocuklar kuş gözlemleyebildiler mi? • Çocuklar gözlemledikleri kuşlar arasındaki farkları görebildiler mi? • Çocuklar kuş göçünü anlayabildiler mi? • Yaptığınız kuş yuvasına hiç kuş geldi mi, çocuklarla bunu gözlemlediniz mi? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Etkinlik için gerekli bilgileri edinmek üzere TÜBİTAK yayınlarından olan “Kuş Gözlemi” kitabından yararlanın. Çocuklara bu kitabın içindeki CD’den kuş sesleri dinletin. • Çocuklara kuş fotoğraflarını gösterirken ve seslerini dinletirken özellikle bölgenizde bulunan kuşları seçmeye çalışın. • Gözlem sırasında çocuklara, hiçbir canlıya zarar verilmemesi konusunda hatırlatmalarda bulunarak orada sadece canlıları daha iyi anlamaya çalıştığınız için bulunduğunuz mesajını verin. • Havada uçan canlıların yanında uçak, balon vb. cevapların da gelmesini sağlayın ve havanın kaldırma kuvvetine dikkat çekin. • Kuş yuvasını yaparken yağmura karşı dayanıklılığını da düşünerek naylon bir malzemeyle kaplayın ya da imkân varsa ahşap malzemeden de faydalanabilirsiniz. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Başka bir zamanda çocuklarla birlikte kâğıttan uçaklar yapıp uçurarak kuş kanatlarıyla uçak kanatları arasında benzeşim kurabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Etkinliği ailelerin de katılımıyla gerçekleştirebilirsiniz. • Etkinliğin sürecini yazarak evlere gönderebilir ve ailelerin de çocuklarıyla birlikte kuş yuvası yaparak balkonlarına asmalarını isteyebilirsiniz. 64 ETKİNLİK 24 – TOZ AVCILARI AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 6. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme Kazanımlar 3. Grupta sorumluluk almaya istekli olur. 4. Aldığı sorumluluğu yerine getirir. 7. Gerektiğinde lideri izler. Dil Alanı Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazanımlar 2. Sohbete katılır. 6. Duygu, düşünce ve hayallerini söyler. Bilişsel Alan Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazanımlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı fark eder. 2. Dikkatini nesne/durum/olay üzerinde yoğunlaştırır. 3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi/durumu/olayı söyler. 4. Nesneyi/durumu/olayı ayrıntılarıyla açıklar. Amaç 18. Problem çözebilme Kazanımlar 2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir. 3. Çözüm yolları içinden en uygun olanlarını seçer. 5. En uygun çözüm yoluna karar verir. Özbakım Becerileri Amaç 5. Kendini kazalardan ve tehlikelerden koruyabilme Kazanımlar 2. Tehlikeli olan durumlardan uzak durur. YÖNTEM VE TEKNİKLER Gezi, gözlem MATERYALLER Balon, mukavva, vazelin ya da koli bandı, makas, ip, un, delgeç, fotoğraf makinesi SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Hava kirliliği ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklara birer tane balon verin ve şişirmelerini, daha sonra da balonun içindeki havayı yanlarındaki arkadaşlarının eline gelecek şekilde boşaltmalarını isteyin. • Çocuklara balonun içine dolan ve boşalanın ne olduğunu sorun. Havanın varlığı ve özellikleri ile ilgili sohbet edin. Sorularınızla çocukları yönlendirmeye çalışın. • Çocuklara sınıfları içinde, etraflarında var olan havayı görüp görmediklerini sorun. Çocukların cevabını aldıktan sonra “Peki, haklısınız hava görünmez. Şimdi size bir şey göstermek istiyorum, fakat sizin de bana yardımcı olmanız gerekiyor” deyin. • Bahçeye çıkın ve bütün çocukların eline birer çay kaşığı kadar un dökün. Kendi elinize de aynı miktarda alın. Çocuklarla unun tozsu yapısı hakkında konuşun. 65 • Daha sonra çocuklara “Şimdi hep beraber bir sihir yapacağız. Ben 1-2-3 deyince herkes elindeki unu yere doğru üflesin” deyin ve saydıktan sonra hep beraber üfleyin. 5-10 saniye bekleyin ve çocuklara unun nereye gittiğini görüp görmediklerini sorun. Unun kaybolup kaybolmadığı üzerine de konuşulduktan sonra çocuklara “Şimdi bir oyun oynayalım. Dışarıda ve her yerde un gibi zor görülen bir sürü toz var. Rüzgâr esince kayboluyorlar. Havanın içinde bir yerlerde saklanıyor olmalılar. Bakalım nerdeler? Onları bir süre takip edip bulmaya ne dersiniz? ‘Toz Avcılığı’ oyunu oynayalım hep birlikte” deyin ve toz parçacıklarını nasıl yakalayabileceklerine dair çocuklardan önerilerde bulunmalarını isteyin. • Çocukların fikirlerini dinlerken ihtiyaç duyarsanız çocukları ipuçlarıyla, yapışkan maddelere doğru yönlendirebilirsiniz. • Daha sonra çocukları 2-3 kişilik gruplara bölün. Her gruba çocukların probleme dair çözüm öneri ile de şekillenecek biçimde mukavva, ip, vazelin ya da koli bandı verin. • Tozları yakalayacak olan materyalleri, çocukların diledikleri şekilde kestikleri mukavvaların üzerine, koli bandı yapıştırılması ya da bir miktar vazelin sürülmesi ve son olarak da delgeçle mukavvanın delinerek bir yere bağlanabilmesini sağlayacak ipin de takılması ile tamamlayın. • Her grup kendi toz avcısını tamamladıktan sonra okulun, sınıfın ve okul bahçesinin belirlenen yerlerine “Toz Avcısı” asmalarına yardımcı olun. Her gruptan bir temsilcinin “Toz Avcısı”nın ilk halinin fotoğrafını çekmesini sağlayın. Sınıfa dönün ve 3-4 gün sonra çocuklarla birlikte kontrol edilmesine karar verin. İlk çekilen fotoğrafları sınıfın panosuna asın. • 3-4 gün sonra asılan “Toz Avcıları”nı kontrol edin. Bu aşamada da her gruptan bir üyenin fotoğraf çekmesini isteyin. Sınıfa dönüldükten sonra fotoğrafları kullanarak asılan yerlere göre “Toz Avcıları”ndaki farklılıklar hakkında sohbet edin. • 1 haftanın sonunda havada asılı kalan partiküller, tozlar, hava kirliliği ve nelerin hava kirliliğine sebep olduğuna dair konuşun. Not: Etkinlik, hazırlanmıştır. http://www.hhmi.org/coolscience/forkids/airjunk/nosep2.html adresinden yararlanılarak ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Etkinlik süresince grupça fotoğraflar çekin. Bu fotoğraflarla bir pano hazırlayıp süreçte neler olduğuna dair çocuklarla konuşun. Bu değerlendirme etkinliğinin ardından ele alınan kazanımlara ulaşılma durumu ile öğrenilmesi beklenen yeni kavram ve sözcüklerin öğrenilme durumunu günlük planınızın değerlendirme bölümüne yazın. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Çocukların “Toz Avcıları” üzerindeki gözlemleri yaparken büyüteç kullanmaları sağlanabilirse, daha aktif katılmaları söz konusu olabilir. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Çocuklarla bu konunun devamı niteliğinde hava kirliliğinin bir nedeni olan ulaşım araçları konusunda eğitim etkinlikleri planlanabilir. Örneğin, “alternatif ulaşım araçları”, “bireysel ulaşım araçları yerine toplu taşım araçlarının kullanımı” gibi konularda sanat ve Türkçe etkinlikleri yapılabilir. Çocuklarla birlikte havayı daha az kirleten bir ulaşım aracı tasarlanabilir. AİLE KATILIMI • Birer toz avcısının da çocukların kendi evlerine, evlerinin olduğu sokağa veya balkonlarına asılması konusu ailelerle paylaşılabilir. Ailelerden okulla paylaşılmak üzere fotoğraf çekmeleri istenebilir. • Ailelerden sabahları okula gelirken çocuklarına, büyük kentlerde var olan hava kirliliğinin açıkça görüldüğü gökyüzü hakkında sohbet etmeleri ve gökyüzündeki gri tabakanın toz parçacıklarının bir araya gelmesi ile oluştuğunu anlatmaları istenebilir. 66 ETKİNLİK 25 – TEMİZ HAVA TEMİZ NEFES AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 1. Bedensel koordinasyon gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazanımlar 4. Sözel yönergelere uygun olarak yürür. Sosyal - Duygusal Alan Amaç 11. Estetik özellikler taşıyan ürünler oluşturabilme Kazanımlar 3. Görsel sanat etkinliklerinde ürün yapar. 4. Görsel sanat etkinliklerinde özgün ürün yapar. 7. Ürünlerini çeşitli yollarla sunar. Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazanımlar 1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler. 2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar. Amaç 13. Çevreyi estetik bakımdan düzenleyebilme Kazanımlar 1. Çevresinde gördüğü güzel / rahatsız edici durumları söyler. 2. Çevre sorunları ile ilgili kendi yapabileceklerine örnek verir. Dil Alanı Amaç 8. Görsel materyalleri okuyabilme Kazanımlar 1. Görsel materyalleri inceler. 2. Görsel materyallerle ilgili sorular sorar. 3. Görsel materyallerle ilgili sorulara cevap verir. Bilişsel Alan Amaç 18. Problem çözebilme Kazanımlar 1. Problemi söyler. 2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir. YÖNTEM VE TEKNİKLER Uygulamalı çalışma, alan gezisi MATERYALLER Resim kâğıdı, boya kalemleri SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Hava kirliliği ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklar gelmeden önce sınıfın çeşitli yerlerine hava kirliliğini anlatan resimler (fabrikadan çıkan duman, taşıtların çıkardığı egzoz, orman yangını, evin bacasından çıkan duman vb. nedenlerle grileşen ortam resimleri) yerleştirin. • Çocuklara küçük ipuçları vererek resimleri bulmalarına yardımcı olun. • Çocukları resim sayısı kadar gruplara ayırarak her bir grubun bir resmi incelemesini sağlayın. 67 • Çocuklar resimleri incelerken, onları yönlendirin ve onlardan resimleri anlatmalarını isteyin. Çocuklar resimleri gruplar halinde anlatırken onlara açık uçlu sorular sorarak hava kirliliği hakkındaki düşüncelerini geliştirin. • Çocukları okulunuzun çevresinde bir geziye çıkarın. Okulunuza en yakın kara yoluna götürüp gözlem yapmalarını sağlayın. Mevsim koşulları uygunsa çevrenizdeki evlerin bacalarından çıkan dumanları da gösterebilirsiniz. • Sınıfa geldikten sonra çocuklara daha temiz ve yaşanabilir çevre fotoğrafları (videolar da eklenebilir) gösterin. Çocuklara doğadaki insanların, hayvanların ve bitkilerin bu görüntülerde olduğu gibi daha temiz bir çevrede yaşadıklarında mı yoksa dışarıda gözlemledikleri gibi bir çevrede yaşadıklarında mı daha sağlıklı olabileceklerini sorun. Bu konu ile ilgili çocuklarla konuştuktan sonra çocuklardan resim kâğıdının bir tarafına yaptıkları gözlemleri, diğer tarafına da nasıl bir yerde yaşamak istediklerini çizmelerini isteyin. • Her bir çocuğa çizdiği resmi grup önünde anlatması için fırsat verin. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Çocukların hava kirliğine neden olan etmenlere örnekler verip veremediklerini değerlendirmek üzere hazırladığınız bir çalışma sayfası (okuma yazmaya hazırlık etkinliği) kullanın. ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Hava kirliğini anlatan resimleri seçerken, somut, anlaşılır ve çocukların ilgisini çekebilecek nitelikte olmasına dikkat edin. • Yaşadığınız çevrede hava kirliliği yoksa öğrenme sürecinde değişiklikler yapmayı unutmayın. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Sınıfınıza çevre sağlığı konusunda çalışan bir yetkili/çevre mühendisi çağırarak çocukları hava kirliliği hakkında daha detaylı bilgilendirebilirsiniz. • Yaşadığınız bölgenin hava kirliliği ölçümünü öğrenmek için çocuklarla birlikte ilgili birimlere başvurabilirsiniz. Sonucu sınıf panonuza asıp konu hakkında konuşabilir, başka bölge ve ülkelerdeki durumları da öğrenip görseller üstünden tartışabilirsiniz. AİLE KATILIMI • Ailelerden çocuklarıyla birlikte hava kirliliğini azaltma yolları hakkında konuşarak, yaşadıkları yerde hava kirliliğini azaltmak için alınabilecek önlemler üzerine öneriler hazırlamalarını ve bir aile katılımı gününde sınıfta çocuklarıyla birlikte sırayla sunmalarını isteyebilirsiniz. • Sunulardan sonra çocuklarla beraber sunulan önerilerdeki benzerlik ve farklılıkları konuşabilir, yapması daha zor veya daha kolay gelenleri nedenleriyle tartışabilirsiniz. • Ertesi gün öğretmen bu etkinliğin bir değerlendirmesi olarak bir fon kartonuna alınabilecek önlemleri yazıyla yazar, çocuklara isterlerse bunları resmedebileceklerini söyler ve hazır olunca panoyu sınıfa asar. • Türkçe etkinliği olarak (bu aynı zamanda yine bir değerlendirme etkinliğidir) zaman zaman pano üzerinden hatırlama çalışmaları yapılabilir. Çocuklara evlerde bu önerilerden hangisinin hayata geçirildiği sorulabilir. Karar verildikten sonra uygulamaya neden başlanmamış olabileceği tartışılabilir ve konuşma “sürdürülebilir gelişme” yaklaşımını benimseyen bir öğretmen olarak yönlendirilerek sürdürülebilir. 68 ETKİNLİK 26 – ORMANLAR YANMASIN AMAÇ VE KAZANIMLAR Sosyal - Duygusal Alan Amaç 9. Yaşamın iyileştirilmesinde ve korunmasında sorumluluk alabilme Kazanımlar 2. Günlük yaşamdaki kurallara uyar. 3. Canlıların yaşama hakkına özen gösterir. 5. Yaşamda diğer canlılarla paylaştıklarını açıklar. Amaç 12. Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazanımlar 1. Çevredeki güzelliklerin korunma nedenlerini söyler. 2. Çevredeki güzellikleri korumak için yapılması gerekenleri açıklar. 3. Çevredeki güzellikleri korumada sorumluluk alır. Amaç 13. Çevreyi estetik bakımdan düzenleyebilme Kazanımlar 1. Çevresinde gördüğü güzel / rahatsız edici durumları söyler. 2. Çevre sorunları ile ilgili kendi yapabileceklerine örnek verir. YÖNTEM VE TEKNİKLER Soru - yanıt, kavram ağı, alan gezisi MATERYALLER Orman yangını ile ilgili haber videosu SÖZCÜK VE KAVRAMLAR Orman yangını, itfaye ÖĞRENME SÜRECİ • Çocuklarla birlikte orman yangınlarıyla ilgili kısa bir haber videosu izleyin. • Videoyu izledikten sonra orman yangınlarının ağaçlara, hayvanlara, havaya, toprağa ve insanlara verdiği zararlar hakkında tek tek tartışın. • Soru-yanıt tekniği ile çocukların orman yangınları ve zararları hakkında bildiklerine yer vererek bir kavram ağı oluşturun. • Orman yangılarını önlemek için neler yapılabileceği konusunda çocukları bilgilendirmek için bir itfaiye merkezine gezi düzenleyin. • Gezi alanına gittiğiniz zaman bir itfaiye merkezinde neler olduğunu ve itfayecilerin görevlerini öğrenin. • Orman yangınlarını önlemek için neler yapılabileceği konusunda bir itfaiyeciden sizi bilgilendirmesini isteyin. • Alan gezisinden sonra ilk yapılan kavram ağı üzerinde konuşarak çocukların öğrendiği yeni bilgileri kaydedin, kavram ağlarının genişlediğine dikkat çekin. ETKİNLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Aşağıdaki soruların yanıtlarını kaydedin, yetersiz kalan durumları belirleyin ve bir sonraki gün için bu durumları destekleyecek etkinlikler planlayın. Yetersizlik/yeterlilik durumlarının öğretmenden, çocuklardan ya da eğitim planından kaynaklanan nedenlerini günlük eğitim planınızın değerlendirme bölümüne yazın. 69 • Çocuklar orman yangınlarının doğaya vereceği zararlar hakkında fikir üretebiliyorlar mı? • Çocuklar, orman yangınlarını engellemek için alınabilecek önlemlere örnekler verebiliyorlar mı? ETKİNLİKLE İLGİLİ İPUÇLARI • Bu etkinliği uyguladığınız gün sınıfınızdaki kitap köşesine ağaçlar ve ormanlarla ilgili kitaplar getirerek çocukları serbest zamanda bu köşeye yönlendirebilirsiniz. • Alan gezisini gerçekleştiremeyecekseniz, bir itfaiye görevlisini sınıfa davet edebilirsiniz. ÖNERİLEN DİĞER ETKİNLİKLER • Çocukların itfaye gezisi dönüşünde resim çizmelerini ve çizdikleri resimleri anlatmalarını sağlayarak gün içinde öğrendiklerini pekiştirebilirsiniz. AİLE KATILIMI • Etkinliği uygulamadan önce, aileleri bilgilendirip, çocuklarıyla birlikte, ormanlık bir alana gezi düzenlemelerini; bu sırada orman yangınları hakkında çocuklarını bilgilendirmelerini önerebilirsiniz. 70 KAYNAKÇA Anonymous, (2004). Learning For a New World. Report 2. Sustainable Development. Gothenburg: Palmeblads Tryckeri AB. Atasoy, E. (2006). Çevre İçin Eğitim - Çocuk Doğa Etkileşimi. Bursa: Ezgi Kitapevi Braus, J.A. ve Wood, D.(1993). Environmental Education in The Schools. Creating a Program That Works. Washington DC: North American Association For Environmental Education Publications. CEE - Council for Environmental Education (2004). Project Wild K-12 Curriculum & Activity Guide. TX, USA. Erten, S. (2003). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarında Çevreye Yararlı Davranışların Araştırılması. G. Haktanır ve T. Güler (Ed.), Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği OMEP Dünya Konsey Toplantısı ve Kongresi Bildiri Kitabı. Cilt 3, İstanbul: Ya-Pa Yayınları, 382-394. Erten, S., Özdemir, P. ve Güler, T. (2003).Okul Öncesi Eğitim Kurumlarındaki Öğretmenlerin Çevre Bilinci Düzeylerinin ve Bu Okullardaki Çevre Eğitiminin Durumunun Belirlenmesi. G. Haktanır ve T. Güler (Ed.), Türkiye Okul Öncesi Eğitimini Geliştirme Derneği OMEP Dünya Konsey Toplantısı ve Kongresi Bildiri Kitabı. Cilt 2, İstanbul: Ya-Pa Yayınları, 334-350. Görmez, K. ve Göka, E. (1993). 99 Soruda Çocuk ve Çevre. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları. Güler, T. (2010). Çevre Eğitimi. B. Akman, G. Uyanık Balat ve T. Güler (Ed.) Okul Öncesi Dönemde Fen Eğitimi. PEGEM Akademi Yayınları, 181-201. Haktanır, K. (2003). Toprak. İçinde: Türkiye’nin Çevre Sorunları. Türkiye Çevre Vakfı Yayınları No: 163, Ankara: Önder Matbaa, 219-269. Haktanır, K. (1997). Doğal Kaynak Olarak Toprak. İçinde: Prof.Dr.R.Keleş (Ed.) İnsan Çevre Toplum. Ankara:İmge yayınevi, s:193235. Haktanır, K. ve Arcak, S. (1997). Toprak Biyolojisi (Toprak Ekosistemine Giriş).Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No:1486, Ders Kitabı 447.Ankara. Haktanır, K.ve Arcak, S. (1998). Çevre Kirliliği. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No:1503,Ders Kitabı 457.Ankara. Haktanır, G. (1999). Çocukların Çevreye Katılımı Konulu Atölye Çalışması Notları. Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi (ÇOKAUM) Roger Hart Çalıştayı. 12-14 Mayıs 1999, Ürgüp. Haktanır, G. ve Çabuk, B. (2000). Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Çevre Algıları. IV.Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi, 6-8 Eylül 2000, Ankara: Bildiri Kitabı, 76-81. Haktanır, G. (2007). Okul Öncesi Dönemde Çevre Eğitimi İçinde: Çevre Eğitimi, Türkiye Çevre Vakfı Yayını No:178, Ankara. s:1134. Hart, R. A. (1992). Çocukların Katılımı, Maskotluktan Yurttaşlığa. Ankara: UNICEF Yayını. Louv, R. (2006). Last Child in The Woods.USA:Algonguin Books. Lubomira, D. (2004). Environmental Education at Preschool. International Research in Geographical and Environmental Education. 13 (3), 258-263. Mangır, M. ve Haktanır, G. (1992). Çocuk ve Çevre. Türk Kadınını Güçlendirme ve Tanıtma Vakfı Çevre 92 Uluslararası Çevre Kongresi. Poster Bildiri. 13-17 Mayıs, İstanbul: Bildiri Kitabı, 122-126. MEB, (2006). Okul Öncesi Eğitim Programı (36-72 Aylık Çocuklar İçin) Kitabı. (Ed.T.Gürkan ve G. Haktanır) Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Rivkin, M. S. (1999). The Great Outdoors. Restoring Children’s Right to Play Outside. Washington DC: National Association for the Education of Young Children. Temizyürek, K. (2003). Fen Eğitimi ve Uygulamaları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. UNICEF ve UNEP (1990). Children And The Environment. USA: UNICEF Yayını. 71 ÖNERİLEN YAYINLAR ÖĞRETMEN VE ANNE BABALAR İÇİN ÖNERİLEN YAYINLAR • Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı (2005). Düzgün, M. vd. (Eds). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara. • Montgomery, D. R. (2010). Toprak Uygarlıklarının Erozyonu. (Çev. Emel Anıl). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. • Samuelsson,I.P ve Kaga,Y., (2010). Kültürleri Sürdürülebilir Hale Getirmek İçin Erken Yaşta Çocuk Eğitimi. İçinde: Dünyanın Durumu Worldwatch Enstitüsü. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları A.Ş.- TEMA Vakfı. • World Commission on Environment and Development (1987). Ortak Geleceğimiz. (Our Common Future) Çeviri: B.Çorakçı. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı.Ankara. • Tüfek, Mikrop, Çelik (Jared Diamond-TÜBİTAK Yay.) • Doğadaki Son Çocuk (Richard Louv-TÜBİTAK Yay.) • Alıç Ağacı İle Sohbetler (Hikmet Birand-TÜBİTAK Yay.) • Bir Yeşilin Peşinde (Asım Zihnioğlu-TÜBİTAK Yay.) • Bitkisel Hayat (Cenk Durmuşkaya-TÜBİTAK Yay.) • Yeryüzünde Yaşam (Mike Unwin, Kate Woodward, Susan Mayes, Anna Claybourne-TÜBİTAK Yay.) • Meraklı Zihinler (John Brockman-TÜBİTAK Yay.) • Doğa Yabani Çiçekler (Sarah Khan, Kirsteen Rogers- TÜBİTAK Yay.) • Doğa Böcekler (Rachel Firth, Louie Stowell- TÜBİTAK Yay.) • Doğa Deniz Kıyısı (Sarah Courtauld, Conrad Mason- TÜBİTAK Yay.) • Doğa Kuş Gözlem (Susanna Davidson, Sarah Courtauld, Kate Davies- TÜBİTAK Yay.) • Doğa Ağaçlar (Laura Howell- TÜBİTAK Yay.) • Doğanın Gizemleri ve Harikaları (Elizabeth Dalby- TÜBİTAK Yay.) • Sulak Bir Gezegenden Öyküler (Sargun A. Tont- TÜBİTAK Yay.) • Dünya Ekonomisinde Sessiz Kriz Toprak Erozyonu (Edward C. Wolf, Lester R. Brown-TÜBİTAK Yay.) • Dünyanın Durumu 2011 Raporu (Linda Starke- Türkiye İş Bankası Yay.) • Toprak Uygarlıkların Erozyonu (David G. Montgomery- Türkiye İş Bankası Yay.) • Suları Nasıl Tükettik? (Sandra Posterl, Michelle Allsopp, Richard Page, Paul Johnston, David Santillo-İş Bankası Yay.) • Ölüm Tohumları (F.William Engdahl- Bilim+Gönül Yay.) • Çocuk ve Doğa ( Kültür Bakanlığı Yay.) • Dünyadan Kuş Sesleri (Les Beletsky- NTV Yay.) • Dünya Önemlidir (David De Rotschild- TUDEM Yay.) ÖĞRENCİLER İÇİN ÖNERİLEN YAYINLAR • Meraklı Minik Dergisi (TÜBİTAK Yay.) • Bilim Çocuk Dergisi (TÜBİTAK Yay.) • İlk Okuma-Minik Hayvanlar (Lucy Bowman- TÜBİTAK Yay.) • Ne Neden Yapılmıştır? (Nuria Roca- TÜBİTAK Yay.) 72 • Atık mı? Hiç Dert Değil! (David Morichon-TÜBİTAK Yay.) • Çevremiz ve Biz-Yeryüzü (Nuria Roca- TÜBİTAK Yay) • Tombul Çekirdek ve Anadolu Yer Sincabı (Mutlu Kart Gür, İpek Arman- TÜBİTAK Yay.) • Yeryüzünde Yaşam (Mike Unwin, Kate Woodward, Susan Mayes, Anna Claybourne- TÜBİTAK Yay.) • Deneylerle Bilim 1 (H. Edom, M. Butterfield, R. Heddle, M. Unwin- TÜBİTAK Yay.) • Deneylerle Bilim 2 (Helen Edom, Kate Woodward- TÜBİTAK Yay.) • Deneylerle Bilim 3 (Rebecca Heddle, Paul Shipton- TÜBİTAK Yay.) • Havada Neler Olmuş? (Ayşin Bumin- Kök Yay.) • Suda Neler Olmuş? (Ayşin Bumin- Kök Yay.) • Fare Ailesi Orman Temizliğinde (Gülinaz Şafak, Ayşegül Coşkun- Kök Yay.) • Pembe Yanak Ormanı İnceliyor (Gülinaz Şafak, Ayşegül Coşkun- Kök Yay.) • Suyu Arayan Arı (Ercan Dinçer- Polat Kitapçılık) • Kavak Ağacı ile Salkım Söğüt (Koray Avcı Çakman- YA-PA Yay.) • Çam Ağacı ile Meşe Ağacı (Meral Pişirener- YA-PA Yay.) • Rüzgâr Masalları (Ferda İzbudak Akıncı- TUDEM Yay.) • Küçük Kurt Orman Dedektifi (Ian Whybrow, Tony Ross - TUDEM Yay.) • Her Şeyin Öyküsü (Neal Layton- TUDEM Yay.) • İlk Bilim Kütüphanem - Gündelik Bilim (Yazar: Kolektif- İş Bankası Yay.) • İlk Bilim Kütüphanem - Minik Canlılar (Yazar: Kolektif- İş Bankası Yay.) • Başak’ın Çevre Günlüğü (Gülsüm Cengiz - Say Yay.) • Limon Ağacının Şarkısı (Arslan Sayman, Deniz Üçbaşaran- Sev Yay.) • 3 Boyutlu Yağmur Ormanı (Tom Connell- Pearson EducationYay.) • Çevremiz ve Biz Deniz (Nuria Roca- Tübitak Yay.) • Çevremiz ve Biz Hava (Nuria Roca- Tübitak Yay.) • Keşfedin Örümcekler (Alejandro Algarra- Tübitak Yay.) • Keşfedin Arılar (Alejandro Algarra- Tübitak Yay.) • Keşfedin Karıncalar (Alejandro Algarra- Tübitak Yay.) • Keşfedin Kelebekler (Alejandro Algarra- Tübitak Yay.) 73 DEĞERLENDİRME FORMU DEĞERLENDİRME FORMU Okulun Adı: Okulun Bulunduğu İl/İlçe: Çocuğun Adı-Soyadı: Çocuğun Yaş Grubu: “Değerlendirme Formu”nu eğitim etkinliklerini uygulamaya başlamadan önce ve eğitim etkinliklerini uygulamayı bitirdikten sonra her bir çocuk için eksiksizce doldurun. Çocuğun ulaştığı kazanımın karşısındaki kutucuğa (+), ulaşmadığı kazanımın karşısındaki kutucuğa ise (-) işareti koyun. Her bir çocuk için iki kere işaretlediğiniz bu formu “Sonuç Raporu”nuza ekleyin. Eğitim Eğitim AMAÇ VE KAZANIMLAR Öncesi Sonrası Amaç 1) Toprağın yaşam için önemini fark edebilme Kazanım 1. Toprağın üstünde ve altında yaşayan canlılar için barınak görevi gördüğünü söyler Kazanım 2. Toprağın canlılara besin sağladığını söyler Amaç 2) Toprağın çeşitleri olduğunu fark edebilme Kazanım 1. Toprağın farklı renklerde olduğunu söyler Kazanım 2. Toprağın farklı yapılarda olduğunu söyler Kazanım 3. Toprağın çeşitleri olduğunu açıklar Amaç 3) Toprağın içinde neler olduğunu fark edebilme Kazanım 1. Toprağın içinde cansız varlıklar olduğunu açıklar Kazanım 2. Toprağın içinde canlı varlıklar olduğunu açıklar Amaç 4) Toprağa nelerin zarar verdiğini fark edebilme Kazanım 1. Rüzgâr erozyonunun toprağa zarar verdiğini söyler Kazanım 2. Su erozyonunun toprağa zarar verdiğini söyler 74 Kazanım 3. Orman yangınının toprağa zarar verdiğini söyler Amaç 5) Toprağı korumak gerektiğini fark edebilme Kazanım 1. Toprağı bitki örtüsüz bırakmamak gerektiğini söyler Kazanım 2. Toprağı kirletmemek gerektiğini söyler Amaç 6) Doğal varlıkları fark edebilme Kazanım 1. Doğal varlıkların sonsuz olmadığını, tükenebildiğini söyler Kazanım 2. Doğal varlıkları dikkatli kullanmak gerektiğini açıklar Amaç 7) Temiz havanın önemini fark edebilme Kazanım 1. Temiz havanın tüm canlıların sağlığı için gerekli olduğunu söyler Kazanım 2. Hava kirliliğine yol açan faktörleri açıklar Amaç 8) Temiz suyun önemini fark edebilme Kazanım 1. Temiz suyun tüm canlıların sağlığı için gerekli olduğunu söyler Kazanım 2. Su kirliliğine yol açan faktörleri açıklar Amaç 9) Açık havada/kırda/ormanda olmanın önemini fark edebilme Kazanım 1. Açık havada hissettiği olumlu duyguları söyler Kazanım 2. Açık havada hissettiği olumlu duyguların nedenlerini açıklar 75 SONUÇ RAPORU SONUÇ RAPORU RAPOR TESLİM SİSTEMİ Lütfen aşağıdaki formu her sınıf için ayrı ve eksiksiz şekilde doldurarak 27 Nisan 2012 tarihine kadar bir kopyasını TEMA temsilcisine, bir kopyasını [email protected] adresine gönderiniz. Her etkinlik için en fazla 1 fotoğraf ekleyiniz, eklediğiniz fotoğrafların her birinin maksimum büyüklüğünün 500 KB’ı geçmemesine dikkat ediniz. Her etkinlik için en az 500 en fazla 1000 karakterden oluşan bir paragraflık açıklama yazınız. Rapor Tarihi İl/İlçe TEMA Temsilcisinin Adı-Soyadı Okul Adı Öğretmenin Adı-Soyadı Sınıfın Yaş Grubu ve Şubesi Sınıf Mevcudu Telefon Adres E-posta 76 Gerçekleştirdiğiniz etkinlikleri çocuk, ortam ve öğretmen açısından değerlendirip aşağıya birer paragrafla açıklayınız ve altına etkinlik fotoğrafını ekleyerek gönderiniz. ETKİNLİK KAYIT SİSTEMİ Her etkinlik için en fazla 1 fotoğraf ekleyiniz, eklediğiniz fotoğrafların her birinin maksimum büyüklüğünün 500 KB’ı geçmemesine dikkat ediniz. Her etkinlik için en az 500 en fazla 1000 karakterden oluşan bir paragraflık açıklama yazınız. Etkinlik 1 - Doğa Kâşifi Uygulama: Etkinlik 2 - Gizemli Dürbün Fotoğraf: Uygulama: Etkinlik 3 - Yer Altında Saklananlar Etkinlik 4 - Toprağın İçinde Neler Var Etkinlik 5 - Solucan Çiftliği Etkinlik 6 - Suyla Kayan Topraklar Etkinlik 7 - Rüzgârla Uçan Topraklar Etkinlik 8 - Toprağı Tut Uçmasın Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf Uygulama: Fotoğraf: Etkinlik 9 - Döndüğümde Görüşürüz Etkinlik 10 - Haydi Ağaçlar Toprağı Tutalım Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: 77 Etkinlik 11 - Ağaç Ansiklopedimiz Etkinlik 12 - Ağacınla Tanış Etkinlik 13 - Kaplumbağa Ne Yesin Etkinlik 14 - Bitkiler Nerede ve Nasıl Büyür Etkinlik 15 - Toprakla Resim Yapalım Etkinlik 16 - Toprak Neleri Saklıyor Etkinlik 17 - Suyun Serüveni Etkinlik 18 - Sular Temiz Kalsın Etkinlik 19 - Deniz Temiz Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Etkinlik 20 - Az Tüketelim Uygulama: Fotoğraf: Etkinlik 21 - Yağmur Sesi Oluşturalım Etkinlik 22 - Bulutları Gözleyelim Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: 78 Etkinlik 23 - Kuşları Gözleyelim Etkinlik 24 - Toz Avcıları Etkinlik 25 - Temiz Hava Temiz Nefes Etkinlik 26 - Ormanlar Yanmasın Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: Uygulama: Fotoğraf: EĞİTİM PAKETİ ile ilgili önerileriniz: 79 ÖĞRETMEN YÖNERGESİ ÖNSÖZ Minik TEMA Programı, TEMA Vakfı’nın 2010 yılında kurmuş olduğu 60-72 aylık (5-6 yaş) çocuklara yönelik çevre eğitimi programıdır. Program, 2010-2011 Eğitim-Öğretim yılında ‘Minik Eller Toprağa Projesi’ni uygulamış olup 2012 yılında Eğitim Paketini uygulayacaktır. 2010-2011 Eğitim-Öğretim yılında ‘Minik Eller Toprağa Projesi’, 16 İlde 77 okulda 4509 öğrenciyle uygulanmıştır. Pilot il seçilen Ankara, Mersin, Tokat ve Samsun illerinde proje tanıtımı için öğretmen ve velilerle toplantılar gerçekleştirilmiştir. Pilot uygulamasını tamamlayan Minik TEMA, bu yıl Eğitim Paketi uygulamasını başlatacaktır. Çocukların doğada daha çok vakit geçirmelerine, birinci elden deneyimlerle doğaya karşı olumlu tutum geliştirmelerine, öğretmenlerin öğrenme ortamlarına açık havayı daha fazla dâhil etmelerine ve öğretmenlerle ailelerin çocuklarına olumlu model olmalarına destek olan Minik TEMA, bu süreçte çocuk, öğretmen ve ailenin aktif olmasını amaçlamaktadır. Farkındalığın artması çabalarımızda bizimle birlikte olduğunuz için şimdiden teşekkür eder, keyifli, verimli ve doğayla barışık bir Eğitim-Öğretim yılı dileriz. EĞİTİM PAKETİ Eğitim Paketi, 2012 yılı için hazırlanan, içinde doğaya yönelik bilgi, etkinlik ve materyallerin bulunduğu bir pakettir. Etkinlikler, öğretmenlerin çoğunlukla açık alanda uygulama yapmasına ve çocuklara doğada ilk elden deneyimler sunmasına olanak sağlayacak etkinliklerdir. Milli Eğitim Bakanlığının 36-72 aylık çocuklara yönelik uyguladığı Program Kitabının amaç ve kazanımlarına göre hazırlanmıştır. Bu özelliğiyle, öğretmenlerin günlük planlarına Eğitim Paketinde yer alan etkinliklerikolayca dâhil edebilmelerine olanak sağlar. Eğitim Paketi, çocukların her alandaki gelişimlerine (psikomotor, dil, sosyal - duygusal, özbakım, bilişsel) yönelik fen, oyun-hareket, sanat, drama, aile katılımı ve alan gezisi gibi etkinliklerden oluşmaktadır. Bu etkinlikleri öğretmenler iki aylık sürede sınıflarında ve açık alanlarda çocuklarla uygulayabileceklerdir. Etkinlikler; ipuçları, alternatif etkinlikler, değerlendirme ve aile katılımı ile birlikte verilmiş, ayrıca uygulanan bölgenin yerel özelliklerine uyarlanabilecek şekilde esnek bırakılmıştır. Paket etkinlikleri mümkün olduğunca çocukların doğayla iç içe yaşantılar geçirmelerine olanak sağlayan ve onların yaratıcılık, gözlem, eleştirel düşünme gibi becerilerini geliştirmeye yönelik etkinliklerdir. Öğretmenler paket etkinliklerini uyguladıktan sonra kendi öğrencilerinin ilgi ve düzeylerine göre alternatif doğa etkinlikleri gerçekleştirebilirler. Eğitim Paketi ile amacımız, doğa etkinliklerine örnekler vererek devamı için öğretmenleri desteklemektir. ‘İçeride çocuk kalmasın!’ sloganıyla yola çıkarak, çocukların açık havada daha fazla vakit geçirmelerine olanak sağlamaktır. 80 Minik TEMA 2011-2012 Takvimi 2011-2012 Minik TEMA çalışma adımları aşağıdaki gibidir: Tarih Eylem Kasım ‘11 Okulların Minik TEMA başvurularını yapması Kasım ‘11 İl/İlçe Temsilcilikleri ve okullara Minik TEMA Yönergesinin gönderilmesi Kasım-Aralık ‘11 Minik TEMA Okullarında ‘Toprak’ ve ‘Türkiye’nin Ormanları’ sunumları yapılması Şubat‘12 Okullara Minik TEMA Eğitim Paketinin ulaştırılması Şubat-Nisan ‘12 Minik TEMA Eğitim Paketinin uygulanması 27 Nisan ‘12 Mayıs ‘12 Minik TEMA Okullarının değerlendirme formlarını ve sonuç raporlarını bir kopyası Minik TEMA Koordinatörüne, bir kopyası TEMA Temsilcilerine göndermesi Sonuç raporlarının değerlendirilmesi Mayıs ‘12 Ödüllerin teslim alınması Minik TEMA Eğitim Paketini uygulamak için öncelikle öğretmenlerin bulundukları il ve ilçedeki TEMA Temsilcilikleri ile iletişime geçmesi gerekmekte. Bunun için www.tema.org.tr adresinde yer alan Bize Ulaşın başlığının altındaki temsilcilik listesinden faydalanabilirsiniz. Başvuru formunu doldurarak bir kopyasını TEMA Temsilcisine bir kopyasını Minik TEMA Koordinatörüne ileten öğretmenler, başvurunun alındığına dair teyitle birlikte Eğitim Paketini uygulamaya başlayabileceklerdir. Eğitim Paketi Şubat ayı itibariyle, ikinci dönemde uygulanabilecektir. Öğretmenler uygulama sonunda, Paketin içinde yer alan değerlendirme formunu her çocuk için doldurarak sonuç raporuyla birlikte bir kopyasını bulundukları il/ilçe temsilcilerine, bir kopyasını Minik TEMA Koordinatörüne iletecektir. Sonuç raporu her sınıf için bir adet doldurulacak, raporların değerlendirilmesi sonucunda her okula Minik TEMA ödülleri gönderilecektir. Eğitim Paketi materyalleri, etkinlikleri destekleyici ve çocukların aktif katılımını sağlayıcı niteliktedir. Öğretmenler bu materyallere ek materyaller üretebilir ve çocuklarla birlikte yaratıcı çalışmalar yapabilirler. Bu çalışmalar için doğal malzemelerden yararlanabilir ve malzemeleri geri dönüştürebilirler. Çalışmaları için okullarındaki Müzik, Resim, Beden Eğitimi Öğretmenleriyle işbirliği yapabilirler. Burada önemli olan, öğretmenlerin ve ebeveynlerin bu süreçte çocuklara olumlu model olmaları ve doğayla uyumlu bir yaşam tarzını benimsemeleridir. Çocukların en çok model alarak öğrendiği gerçeği unutulmamalıdır. Öğretmenler Minik TEMA uygulaması süresince her türlü soru ve önerileri için iletişim adresleri bölümünde bilgileri verilen Minik TEMA Koordinatörüyle iletişime geçebilirler. 81 Minik TEMA Uygulama Adımları Minik TEMA’yı aşağıdaki adımları takip ederek uygulayabilirsiniz: Uygulama Adımları İl/İlçenizdeki TEMA Temsilcileri ile iletişime geçerek Minik TEMA’yı uygulamak istediğinizi bildirmek Başvuru formunu doldurarak bir kopyasını TEMA Temsilcisine, bir kopyasını Minik TEMA Koordinatörüne iletmek Okulunuza gelen TEMA Temsilcisinden Minik TEMA ile ilgili bilgi alarak sormak istediğiniz soruları yöneltmek TEMA Temsilcisinden Minik TEMA Eğitim Paketi ve materyallerini almak Eğitim Paketini okuyup inceledikten sonra uygulamak Eğitim Paketinde yer alan değerlendirme formu ve sonuç raporunu doldurmak, rapora fotoğraflar eklemek Değerlendirme formunun ve sonuç raporunun bir kopyasını TEMA Temsilcisine, bir kopyasını Minik TEMA Koordinatörüne en geç 27 Nisan tarihinde göndermek Gelen ödülleri çocuklarla paylaşmak ☺ İletişim Adresleri www.tema.org.tr Eğitim Bölümü Minik TEMA Koordinatörü: Mine Çelik [email protected] ve [email protected] 0 212 283 78 16 D:171 82