Makaleyi Yazdır - Edebiyat Fakültesi Dergisi

Makaleyi Yazdır - Edebiyat Fakültesi Dergisi

Hacettepe ÜniversUestEdebiya,t.F~st~fst
i .._101'-115
~t1t?, i sayı 1-2/ ~1990
\
"
ANAOKUL VE lLKO~lJL ÇOCUKLARlNDA
CINSIYETIN ÖDtlt .9A(;lTIMlNAETK!SI
,
.
ÖZET
-
'
Çocuklann ö~ül daııtma davranışlarl1l(1a,
kf:::ndUerinin ve
cin$t y.etlertne bag!ı bir farkJ.ılıgın ,
ödiUü daitıttık1arıkt$Uerln
bUlunup bl1lunma.clı#ı tnceleumJştir. Bu. amaçla 5-6 ve 8-9 yaş
gruplarından şeçilen veyanaı kızyarısı,erkek olan 320 denegin,
.
.
.
bir' "yap-boz" bUlınacasınd.abaşanlı
ya da paşansız olması
s~~;
aynca denejet heıncuısiya da karşı \cinsten olan bir
baŞkaçocugun
da aynı görevde 'b~şarıh ya da başarısızoldugu
hakkında bi1gı verilmiştir.' Daha~nra.
deneklerden dört Imİernı
kendileri ile bu çocuk arasında'. dalıtı:D.a1an istenmiştir.
ve od'i11 dagttılankifl
cinsiyeti temel
Bulgular,. denekctnsiyeti
etkilerinin' anlamlı olınadııanı göStennJştir.. Ancak ortak etki
düzeyinde. 8-9 yaşlaz, çocıik1aı,'u:un bqan ve başansızlıldan
baAımsız olarak er}tek çQculdanp.iSe. b~sızhk
koşulunda
karşı, cinsten olan ,çOcuklaraOdÜlden, c:tana fazla pay verdikleri
"
.
gözlenmiştir.
.
.
Ödü1bôlüşt(Ume davramşJaru34a cUı$1yet deg1şkentntn etkısi,
daha çok eşJtlikya
da' hakçalıkilkelerlnden
birinin
kunanılmasına yol açan etkenlel'den btrt olarak ince1eİmıiştir.
H akç alık ilkesi
ödüllerilı
J$'jşilere katkıları
oranında
daA1tılmasını ifade. ed~rken. ~ptIik il~esi.de katlu farklannı
gözönüne aJ.madan herkese ayın miktarda bOlüştürü1mesine
işaret eder. Ödül d~tım~
ele alan bu çalişmalarda, gene111k1e
erkeklerin ödünerı, üretilen. iŞ ~arındak1
farkh1ıgı gözönüne
alarak hakçalık l1kesine;laıd~
iSe-üretilen iş miktarının
eşit ya da farklıoluşuna.bakı;ı1aksızın
eşitlik. ilkesine göre
.
ce) Hacettepe On1ver8ttad Bc1e~yat Fald11tat Pa11colojtB6lamQ OAreUm Oyem.
ioı
102
'I
bulgulan, bır yerde, dıger kıŞiİer1i1.CinS1yetlertninne
türbir
dagıtımin haklıoldııgu karannabır
ipucu ôhiŞtur,dugunu akla
getırinekt~dir. Her .1ki.ci:Jls de.kadııiıarııi erkeklere kıyaslaeşit
bölüştürmelerl dahaçok tercihett1kler1n1 ve erkeklere kıyasla'
kadınlara daha cöJliertdavranmanın uygun oldugunu düşünmüş
.
olabilirler.
Yapılan görevin cinısiyete
'özgı1 bırgörev olupolmaması
ve
.
denegin başkalan 'üzerinde dlurnluizlenımyaratrtıiı
çabası da
Major ve peaux'un (lŞ82JıŞaret ettIgi diger ortamsal etkenlerdir.
Reis ve Jackson (1981)'tarafındanyapılan
bit araştırma.görev1n
cinSiyet baglantılı niteliginin. ödül bölüştürme davraruşlannı
etk1l~ıni
göstenrttşUr. Erkge'uygunblı"
'görevde tipik cinSiyet
{arkı, örüntüsü gözlenmiştir: erkekler;' ödülü diger kiŞi erkek
oldugunda hakçalık.kadın
oldu.gunda--:eşıtl1k ilkesine göre;
kadınlar ise diger kişinin c1rl~lyetine balanaksızm eşit olarak
,dagıtmışlardır.Öte
yandan, kadln:al1ygun
görevlerde hem
erkekler hem, de ,kadmlar hemcinsler1ne'hakçahk
.ilkesine göre
\
..'
'
ödül dagıtmışlardır.
.
.
,
Derıeklerin başkaları i)zertnde olumlu' izlenim, ,bırakma.
çabalannın
ödü! bölüştürtnedavrafuşlarinı'
etkHeyebilecegi
Kidder, BellettitieveCohn
(1977} tarafından yapılan bir'
çalışmada
görülmüştür: Anılan .çalış~ada.\
ödül bölüştürme
,
herkesingözü önünde oldugu 'zınnankadın ve erkeklerin yaygm
rol beklentisi dogrultusunda davranış göSterdikleri. ancak gizli
oldugunda kadın1,annhakça~erkekler1n
,ise eşitlik ilkesine
göredavrandıklan
bulunmuştur..air
başka deyişle; hemkadın
hem de erkeklerinkendllertni
başkalarına.
gelenekselrol
.
.',
,','
"
"
beklentilerini
,gerçekleştiriyor
gösterdikleri
biçittıinde
"
gözlenmişUr. Bununla ilişldli olarakRe1S ve Jackson da (1981)
araştırmalannda.
hem lqıdınhettıde
erkekdeneklerin
karşı
.
cinsten olan diger kişiye hemcinslerine kıyasladaha
fazla ödül
dagıtmalannı,
hOş görünmekamacıyla
c~ert
davranmış
olabiieceklerl şeklinde yorumlamışlardır.
Ödül
bölüştürmede
.
haklılık
anlayışını
inceleyen
araştırmaların
bir bölümü de., bu anlayışın nasıl geliştigini
beliJ:'lemekan.ıacıylaçocuk1ar1a
yÜrütülmüŞtür.
Ancak, bu
araştırmalann bazılarında Cinş~t far1Q. görü1mem1ş (Lane ve
Coon, 1972; Lemer,'1914;Streater
ve Chertkoff.
1976).
.
baiılannda
J?aralellik
da yetişkinlerle yürtıtülerı araştırina sonuçlarına"
gösteren
bulgularelde
ediIm:iştit. Omegın' Benton
103
(1971), Leventha1ve Andeı'$Oll.U:$J10),.Leventhal, Popp ve 5awyer
(l973) , ödül bÖl(iştül'Ürkenerlte1dtrin hakçahk kızların ise
eşitl11t ilkeSine gore dayraridıkı.~
gösteren bulgular'
rapor
.
etmişıerdir.
GöXiildaıü
g1bı,araştı:p:ını.
b.ulg~ları . çocukların
OdiU
bOlüştünne
davraftişl~da
einsiyete ballı bir farklıhIm
bulunup buluıunadılı k<ınu$un,aakesill
bir yargıya Vf11"IDaya
olanak tanıyac8kölçiidet~tarlı~d~dir.
Bu olgudan hareketle b'u
çalışm.ada,çoeu1dann'
Odrılbölüştilrm.e
davranışlarında
t
cinSiyete ~lı Qir farkın bulunupb1.;ılunmadJlının
in~elenmesi
amaçlanmıştır.
Bukon\Jda
'yI)tütülen diler araştıni1Alardan
farklı
olarak,
Major
ve .peawı:;'nun
(1982)
önertleri
dogruUusunda,Odül
~alıtı1ank1,iJ.'l1n
cınsiyeti de dikkate
alınmıştır. Aynca, 5.,.6.yaş jr'Ubu '..çocu1dannın Mülleri b.akçalık
ilke.sine
gOre.daIJtabtlecek,:Übi1tşsel
gelişimdüzeyine
ulaşmadıkları (Hook ve Cook. ~979) g6z0m'ineahnarak başarı ve
başansızlıklar
derecelendın.l~t1r.
airbaşka
deyiŞle,tam
başarı ya' da başansızlık durunılane1e alınnnştır. Diler yandan,
gOrevin niteliliniIi 'sonuçlan
etkileyebileceli.
düşünülerek.
araştırmada
herhang,t1:)k
clnsiyele
Ozgü
olarak
.
nitelend!r1lineyecek nötr bir. gOrevkullanı1ınu)tır.
.
.
YÖNTEM
i....
.
.
,_
_
_
",
-
'
.
\
Denekler:
Orta ve\ist orta sosyo..ekonomikdıDeydektailelerdenseç11en,
.5-6 ve 8-9 yaş grup1anndıuı 16O'ar (80 kız, 80 erkek) olmak üzere
toplam 320 çocuk araştmııayadenelt
olarak katılmıştır. Bu1k1
grup denelin yaş ortaJaına1an. sırasıyla 5 yıl 8 ay ve 8 yıl 9 -aydır.
Ankara'da
Aykan. ErltenBı-arı..
L1zTqze
ve Hacettepe
Üniversitesine baglı Beytepe .anaeku11an ile .fn. Yıl, çankaya. Dr.
Reşit Gal1p ve Özel AykanlJ.koJcullannın
tn. sınıflanndan
seçilen kız ve erkek deneklet, ' deneysel koşullara, her hdcrede
,
10'arolmak üzere seç~-oJ.1p'akatammşJ.ardlr~.'
verı Toplama Aracıarı:
.
.
Araştırmada deneklere ,görev. olarak. dahaönce
.
çalışmada
(Ş~hin,
1990)'
da kullanılmış.
otan
bir ~ka
'ı'yap-~oz"
oyuncaklan verilmiştir. Bo)rq~ 9.6 cm x 11.7 cm olan bu.
oyuncaklarda.
çerçeve !çtne yerleşt1ı1lm1şve belkli bır/
şekilde biraraya '*get1rildiSinde bJr reşn;n OiUf~blleçek
15. adet
104
\
,\
küçük. kare' vardU'. Bu çerç$'e i~de, karelerin kaydınlarak yer
degişt1r1lrnelerinln sallanmaşı ve çerçeV'enini1st dış köşesinde
bulupan ~odel rts1Uinaj'jUs11'U!1 'oluttur1.J#ibiımesiiÇin
bir
karelik boş~ukbulunınaktadır.
Ayrıca. kendisi ile aynı' gÖrev ü2er1ı'ide ça1ıştıgını sandıgı
hipotetik bir çocuk arasın(!a b61i1ştürmesi için her demege
"verilmek üzere. her biri farıdı tenkve
desende dörder kuı--n
.
kalem kullanıl~tır.
,
,
.'
'
'
Işlem:
,
'
.
\
'
'
'
"Denekler. okullarında uygun bir odaya.alınatak teker teker
uygulamaya tabi tutuhnuşlardU'.Uygulayıcı. denege "yap-b~"
oyuncaımı
vererek. beş' dakikalıkbir
sürede resmi
tanıariı1amasım ..istem1$t1r. Başan' koşulunda. denegin vertlen
sürede resmi taman11ayabihnes1ni' sag1amak amacıyla ''yap-boz''
oyuncagı, 5-6, yaş grubuna üzertndeki resmin tamam1~ş
,halind~n,4. 8-9 yaşgrubuna ise 1 kare saAa'kaydın1mış olarak
verilmiştir.
,BaşarısızlıkkOşUlunda'
ise. verilen
sürede
yapılabilmesini
önlemekamacıyla
"yap~boz"
oyuncagı.
üzerindeki resim tamamen kanştırılınış
olarak verilmiştir.
.
Süre dolduktan sonra uygu~yıCı. depege verilenin eşi olan
"yap"boz" oy:uncagını.üzerindeiu
resim hipotettk çocugun
başarılı oldugu koşulda' t~lŞ
başansız, oldugu koşulda
1sek8nştınlmış.
şekilde. denegink,1n1n yariına kOyduktan sonra
denege. atandıgı koşıda ba.ghpiarak,
kend1$i ile aynı yaşta
oldugunu,
belirttigı'
kızlerkekçocugun
verilen
sürede
,bttirdigin1/bit1m1edigini
söy1enı1ft1r. Sonra uygulayıcı. denege
dört kalemi vererek bunl,arıkend1si ile hipotet1k çocukarasında
haklı olacak, şekilde dagıtmasını istemiş; d~negin kendisine
aldıgı, ve, hipatettk çocuga yerdtgi "kalem sayılarını kaydetmiŞtir.
BULGULAR
,
'
Araşt~da
ele alınan
bagımlı ,degişk~. denegin kendisinin
ve h1poteÜk çocugun 'ne kadarhak etttıını ~üşünerek kendisine
aldıgı ödülsayısı
lleö1çülın1i$tür.
Bagmılıdegişkenle1lglli
ölçümıere 2 (yaş) x 2 (kendi cin$iyet1) x' 2' (hipotetikçocugtın
cinsiyeti) x 2 (kendrbaşarı durunıu)x 2, (htpotetik çocugun b~
du~u)
faktOrlü seçkisb;' gruP'desenineuygun
varyans analizi
uygulann'ııştır.
lOS
.
.
çözümleme
sonu~ıan..
anıştırmanın
ilgılendigi
temel
konulardan
biri olan. deneklerin,.e
ö<iilI dagıtılan .kişinin
cinsiyetierinin
temeletkilerininanlamlı'
düzeyde olttıadıgım
göstenn1şt1r. Bunakarşı.
yaş temel',etkisinin anlamlı düZeyde
old1:;lgtlgörCıJmüştü.r(F(1;288) =11.07. p<~(1).
,
Bu~ göre. 5~6 yaş çocuk18n. .tX, ':;2.14}. 8-9 yaş çocu!danna (X=
1.96) kıyaslakendilerineödül4en
daha fazla payalmışlardır.
Denegin kend,i'başarı.dıirııinu temel etkisi de anlamlı düzeydedir.
(F(1;288) = lQ4.13. 'p<.OOl.) Denekler. kendileri başarılı iken (X=
,
2.34) başarısız ,olduktan duruma qc;: 1.76) kıyasla ödülden daha
.
fazla pay aımışlardır. Aynca, 1:1i)?otet1kçocugun başarı qurumu
temel' etkisi dean1aınh düzeydedir (F(L.2881= 123.03, p<.OOl).
Denekler. hipotet1kçoc~lt başaI1Sızoldugunda(~-=
2.36) başarılı
oldugu duruma (x;= 1.74). kıyas~ kendilertne' Mülden daha fazla
pay ~lıIıışlardır..
.
. Öbür yandan, deneklerin kendilerine aldıklan pay üzerinde'
kendi başarı
durumlan
ile yaşınanlamii
ortaketkisi
görülmüştı1r (f(l.288)=9Ö.99.p-c:.OO1J:
Beş-altı yaş grubundaki'
deneklerde, başanlı ya da başan~ızolma
kendilerine aldıkları
payın miktanIu etkilemezken, 8-9 yaşgrubunda
etkilemiştir:
şöyle ki. bu yaş 'grubundaldler,hipotetik_
çocug€l kıy~sıa
kendilerine, başa.n4 oldu,klannda dahafazl~ ıx= 2.51),'başansız
.olduklarında daha az (X= tA) paya!nuşlardir. Hipotetlk çocugun
başarı durumu da yaşf1e()rtaketki~stermlşt1r(F(ı
,288) 47.29,
p<.OOl). Bunag~te
'5,-6 yaş ghıburidaki1er. hipote,Uk çoc.,?k
başanh oldugundakendilerine
di~e" ile hemen hemen eşit. (x =
2.(2) pay alırken, baş~ız
oldugunda daha fazla (X =2.26} pay
=
almışlardır,,'
. .
Araştınna açısından önemli bir bulgu da. denegtn cinsiyeti ile
hipot~tik çocugun cinsiyetinin ortak etkisft1in anlamlı düzeYde
olmasıdır (F(ı ,288) =~.99, p«.05).' BUA8g0rekızl8f,hipotetik
çocuk kız oldugund~(X.=, 2.16). erkek olQ.ugu'duruma (X=l.95)
kıyasla kendiler1n~qah,afazıa.pay'
almışlardır. Öte' yandan
er~ek1er1n kendilerine' aldıkları paymmiktarı.hipoteUk
çocugun cinsiyetine göre 'degtşmemişttr. -Ancak, Şekd-1'de
görüldügü gibi, deneklerinkendi
cinsiyetl~ri ile hipotetik
çocugun cinsiyetinin
ortak etkisi' yaşa göre de _ degişme
gOstennektedlr (1'(1.288) = 4.92..p<.05). Beş.altı yaş grubunda
\
.
106
.
erkeklerde de kızlarda' cia' ke:ri~ııerlıle aldıklan payİn miktan
hipotetik çocugttn c1nsiyetine gOtedeaışmefn1şt1r. öte 'yandan '8-9
yaş grubunda ise,>kıZlar kt!.rıdilertne hipotetikçocuk
kız
2.1)
ahrken,
erkek
oldugunda
oldugund.! paydan daha fazla(~ =
1.78) alrbişlardır.IAnöak.
W yaş grubu,erkekleı1nin
daha az (X
i
.
kenetilerine aldıklatı ,payİn lnuktarında
hipot~tik çocugun
=
',',
cinSiyeti anlamlı bir etkiyarapnamıştır.
.
i
.1
S-gYaş Grubu
[)~in
Cinşlyttl
-'Kız
,
Erkek
, 5-6 Yat Grubu i
Deneo1ncın8lYjn!
'
iii
i
'- Kız 1Er~
2.3
2.2
~U
~,'i
~"'--.....
,
.,
'
,. ",
i
2.0
ıÖ
-6
iii
'Ol
c:
'6
j
,
-,.
1.9
'
'
.
,
"
~"
~
'
. .
".
i,
.
.
1.8
1.1'
~,
c:
7c:
Kız
ol
o
Kız
Erkek
_ Erkek'
.1 eıi
Hlp0t8t1kçocuOun cinsiyeti
Şekll-1. DeneO'I 'kendine dılıAd o1$8)'1$1, O~erinde yaşı, cinsiyeti
etkisi
'
,
ve hipotetlk , , . un cinSıyetln!nortak
Hipotettk çocUoun
i
..
/n
i
,
,
.
,
,
"
~
'
,
,
,
.
i
,
."
,
,,',
n
kend i C ins.,if4 et ıe r t l l e hıpo tet ikÇOCUgU
D eneklerin
cinsiyetinin ortak etkisi, Şe~1.2'd~ 'izlendigi gibi, deneklerin
(F
kendi başand~rumlarma
gÖ~ de,btrdegişmegöstermektedir
ı 1.07, p<.Ol), Nem ' .~1arhemdeerkeklerin,
başanh
(1,288)
olduklannda kendilerlıle ald an. payın ın:iktannda hipotetik
çocugun cinsiyetine' gore ,b rd~gişme 'olmazken, ~aşarısız
cins. de başarısız
'olduklarında bir degişme Ol 'uştur,.
. Cl11S'lıeri iki UgU
nda
(kızl ar d a:
e
'.91d
pot
e
Coc
Uklar
d
m
a.
hi
titı.
,b
~d
'
i.'.
.
.
'.
,
.,
,.
.
'
,
,'
'
'
,
,
,
.,
,
,
,
.
i.
,
.
,
,
.
.
,
.
,
,
.
'
=
r
~
'.
'
, X = ı. 5)~1tarşıcinSten olduguduıvma
.
,.
.
,
X =1.98
veerkeklerde
,
,
,
,.,
(kızlarda ,.X =1.58 , ve erkeJ;t1erde
X= 1.58)kıyasıa ~ilerine
daha
'
.
.
.
"
..
'"
'U'
'
~
,
.
.
.
.
..
,.
,
,
,
,
.
,
fazla pay almışlardlr.
Denegm kendine a1dıAı.paj., Qzer~~ denegtIl ,yaşı, cinSiyeU.
hipotetik çocugun. cinSiyeti v~ başari. dUrumunun. dörtlü ortak
i
,'.,
i
107
ı
'i
\
=4.92.
etk1$l-de anlamlı düzeyde bub.ınm1,Jşt1:1l' (1i'(l.2Ş8)
P<.05). Bu
dörtlüortak etki ŞekQ..3'te gösteri1m1şt1r.
D8ne0in kendisi başarıSlE
DeneOin Cinsiyeti
Kız Erkek
OeneOlo kendisi baş",llt/
6erıe§lo Clo$ıyetl
::
iii
i
i3
;g
Kız
---'--,
2.5
2.4'
2.3
.... ....
.....-
arkek
'
~.. ....
2.2
2.1
~
2.0
~
1.9
'1.8'
!o
~
GJ
c:
]
yc:
X
,
.
-
1.7
1.6
.
..
1.5
,,'
, , ' -"
'
"
?"
Kız
oi
Kız
Erkek
Hipotetlk çocutun cinsiyeti
,
.
,
.
Erkek
Hipoı,tlk çocuOun cinsiyeti
,
,
Şekil-2. De0801n kendine aidıO.' ödOI sayısı Ozerlnde başarı durumu,
cinsIYeti ve hfpotetlK,QOOUOun'cins/yetinin ortak etkısn
Şektl-3~te gön1ldÜlii gibi, hipotetık çoculun başanh oldnıu
dW'\lInda kız ya da er~k alınası, .5-6 yaş grubundaki deneklerm
kendilerin~ aldıklan payın mtktarını etk.1lememiştir; tüm denekler hemenhemeneŞitpa.y
a~1Şıardır. Ancak. hipotFtik
çocuk başansız olduımıdakız'ya. daerkek'oluşuna
bakm.8ksıiın
tüm denekler kendileme daha f~la pay almışlardır. D~eı'yan,',
...j.
.
'. . '.
dan. hipatettk çoculunbaşanIı oldugu durumda 8-9 yaş grubundaki hem kızlar. hem. de erkekler. hİpotetik çocuk hemcinSlert
oldugunda(kızlardaif :; 1'.70ve erkeklerdeX=1.60) karşı cinsten
biJi oldulu duruma (kızlardaX=L30
ve erkeklerde X =1.20)
kıyasla kendilerine ödülden daha fazla payalmışlardır.
Sek1z-dokw; yaş 'gfubutıdQıdhenıkızlar h~m de erkekler.1ı1p~,tetlkçocugun kız olsunerkek Qlsun başarıs~ oldugu durumda
(hipotetik çocuk kiz oldulunda kızlann :ir =2.50. erkeklerin X:::
2.60; hipotet1k.çocuk erkek o!dulUncıa kızlann if =2.25.erkekIermX = 2.501. başan1ıoldulu
dun,ıma '(hipotetik çocuk kız
oldulunda kızlann if =1.70. erkeklertn X =1.20; hipotetlk çOctİk
erkek oldu~undakJz1annX =1..30. erkeklerlnX =1.60) kıyasla
daha fazla pay a1mıŞ1a:ı'dır;
108
,
5-6 YAŞGRUBU
,
2.8
2.7
2.6
2.5
~2.4
2.3
2.2
iii
en
o
i
...... ......
1.9
1.8
1.7
Ö
L6
Gl
1.3
1.2
i
\;
--
D.08Oln Cinsiyeti
ErkefS. '
2.1
2.0
:s
al
.
08neQinCinstyeti
-.Kı.
.
...... ......
Kız.
.Erkek
~
-.'" -:.
.~....
~...
1.5
L4
,i
~
C
Y
,Kız
i
Kız
Erkek,
HJpotetlk çocı.ıOun tınsiyeti
HlpoteÜk çocuOun cınslyetl
C
Erkek
8-9YAŞGRueu
.
i
o
.
~
i
>2>
i
C
x
L9
L8
1.7
L5
L4
1.3
~1.2
]
i
,
,
,, "
,
"
',.
...
..
',..
.
.
4'
Kız
Erkek
Hipotetik çocuOun cınsiV8ti
.
.
.
~.
C
"'-- -.
.
t.6
CD
.
.
2.3
2.2
2.1
2.0
'i
Erkek
-..._----
2.4
:s
CJnsly8t1
Kız
E~
2.8
2.7
2.6
2.5
ii
Deneotn
--
OeqlilOln Cinsiyeti
~KıZ"
/'
Erkek
. .i
Hipotetik ÇocuOun.'cln$iyetl
Kız
.
.
.
Şekil-3. Oenegln kencıinealdlQı OdOI.sayl$l OZeı1hd8Y.'I.
kendı cinsiyeti"
. hlpotetik ÇOCIJOuncinsiyeti ve başarı durumunun aönlüolarak etkısı
109
TARTIŞMA
,
Hatırlanacag1gib1~u
aTaşbnna, çocu1dann ödülbölüşturme
.
davranışlarıİıd~cinslyete
ba~h: bit farklılıgınbulunup
bulunmadıgmı
incelemek, amacıyla düzeIilenmiştir.
Bulgular
bölümünde
belirt1lcitA!
gtbt, gerek
deneklerin
kendi
cinSiyetleriningerekse,
hipotetikçocugun
cinsiyetinin,
ödül
bölüştürme davranışlarıtn tek başmaetkilemedigi'
görülmüştür.
Bu sonuçlar, çocutdarın ödül 1X),!üştünne davranışlannda
cinsiyetebagıı
bir farkın göZlenmedigi araştırma bulgularıyl~
uyuşmaktadır (LaneveCoon,
ve
.1972; Lemer, 1974;Streater
Chertkoff, 1916].
Bununlab~likte,ödül.
bOlüştürme davmmşlarmda orta}t etki, ,
düzeyinde bazı. farklılıklar gc')zleIUJ1iştir. '.Bu farklılıklardan. bir
tanesi kızlann, başan ve baŞatıs~anbalunsiz,
olarak. karşı
cinse hemcinslerine lqyas1a ödüldendaha
fazla pay vermeleri
şeklinde genel'bireıne
gÖ8termelerıdir.Kızlann,
hipotettk
çocukerkek
oldugunda 'kız, oldUbı duruma kıyasla ôdiUden
kendilerine
daha az pay '"C1tlmaları, toplumdaki
kendi
cinsiyetIerine
U1şkin' tol'. beklentilerinden
kaynaklanmış
olabilir.
Kızlar, toplu~da1U 'yaygın ,gegerler
ve
no~ar
dC>gru1tusunda topıumsallaşma süreci. içinde, erkek çocuSadaha
fazla deger verildIginl (KalJtçıbaşı, 1981) .sezmış ve bununla
ilişkili
olarakkarşı
,_
cins e daha verici
davranmalarının
beklendigini ögrerımtş olabilirler. Ayrıca, kızlarınkarşı
cinse
ödülden, daha fazlapay vermelerı, toplumda kadının genenikle
, ikincikonumda, olarak algılanışı dolayıs:ı.yla (Kagıtçıbaşı, 1982;
Kandiyoti,
'
1982) erkek çocugun
daha fazlahak
kabunenı:neyıögtenm1şolmalannaişaret edebilir.
ettilint
'
,
Oysa, başan d1.U'Umu işın içine girdigindekendi
cinsine
kıyasla karşı c1p;se bu. ayncal1k1ı davranma e~l1imikızlarda
oldu~u, kadar erkekleıı1e qe gozleI1JDiştır. Anca~ hemcinsler1İıe
karşı1)u
ayınmcı
egilim deneklerin
k:endileri başarısız
oldugunda söz konusudur. Deneklerin hemctns1ertl1e karşıctnse
bu 'fatklı davranışları,
cinsiyet farklılıklarınin .esas' ~larak
sosyal tl1şkilerdeortayaçıktılını
bel1rt~n Maccoby'n1Ii (1988)
görüşüne dayanara.kaçık1aııabl1tr.
Çocukların. çok küçük
yaşlardan ,beri. -hemcmslerttJe
.'oyna.mayı tercih ettiklerini
belirten Maccoby (l9S8; 1990). bu, seçimfu kızların ve erkeklerin
etkileşim
tar*ıarınin
ft1.rklf' Oİ1.lşundan kaynaklandıAını;'
'
no
,.
'
kızlarda
sözeı oysa ~rkeklerde f1z~el
hareketlere
dayanan etkileşinı taaıwn,.ag~.bastıgını
,
ve güce
1fa(ie etmektedir. Bu
.
görüşe'
göre.
kızlarer~~k1erle'.
birlikte
olduklarında.
hemcinsleriyle birlikte, olduklari duıı.ıma.kıyasla
daha pasif
.davranırlar.
onl~r. ü,zerlnd~ .pek
etkili
olamazlar
oysa
hemctnsleri ile' birlikte olduklannda onlara söz geçirebtl1rler.
Bu açıdan yaklaşıldıgmda.
hipptet1k. çocuk .kendi cinsinden
olduAunda deneklerırı.keı:uli
,~aşauslZlıklarıİ1ı
pek d1klUı.te
almama
eglliİnler~.'
k;ı.zlar:ı.n hemciİlsle~iyle
birlikte
olduklarında oI1larıetldleme ve,1ŞtekletinJ. eldeetme güçlerinin
daha fazlaolmasından
kaYl!aklanınış
.0Iab1l1r. Yine. aynı
paralelde. ıozıar erkek çocu{darın mevcudiyetinde daha pasif
oldukları için başansızolduk18nnda
karşı ctnsten çocuAa daha
fazlapay vermiş ola1>1l1rler.Öteyandari. yine Maccoby'nin (1988:
ı 990)
araştırmalarının
's~nucları.
erkek
çocukların
yetişkinlerin
mevcud1yetiride~~.
çocu1tJ.~na 4aha' çok hak.
tanıttıklarını
ve . onlara daha. yumıışak.
.davrandıklarını
göstermiŞtir. Bu sonuçlarla' iJJşk1l101arak. bu çahşmac;ta. erkek
çocnJPann karşı cinSe; hemcinslerine }Pyesladaha
fazla ödül
d~lıtmaları
da aı:aştınnacınııı
.yanlarında
bulunmasına
bajlanabillr., Ayrıca.toplvmumuzda
genelde orta 've üst-orta
sosyo-ekonomik düzeylerde yaygın obm, v~ erkekle:rin kızlara
karşı
daha
nazik' .ve koruy\lcu
~avtanmalarına
Ulşkın
bek1ent1ler1n de toplumsaUaşmasürectyle
aktanlması.erkek
çocukların ödülleri' daııtırken kıZlara cömert davranmalarını
açıklaıİıada bir ipucuoluştunıbnıt.
.
,
\
Bu araştırmaların
i'
-.
sonuçlan.
'
Reis ve. Jackson'ın
(1981)
y~1şk1n1er.. üzerinde .yap~
ci1du~
çah~anın
bulgularını
destekler nj.tel1ktedir. Atıcak, Rets,veJackson.
her 1klcinsin de
beınc:tnslertne kıyasla karşı ctnse. daha' fazla ödül dalıtma1arını.
i
hoş görünme
.
ve olumlu,bir'
izlenım yaratma
amacıyla
ge:rçeldeştird1kleri şeklinde. yonimlamışlatdır~, Aynı açıklama,
biçim1bu 'çalışma için de geçerli ,'olabUir:şöylek1
denekler
yetiŞkin olan araştırntacıyı QtOrite' figürü olarak algılanıış, ve
onun üurtndeolumlu,'bir
'izlenim yaratnıak amacıyla başarısız
.
olduklarında kendilerme. daha az alnuş..olab1l1rler.Bu duruında.
ar~şıırmacının_ mevcudtY,eUncıe, . denekler. onım
kendilerinden ne şekilde 'davninınaIarwı bekle~düş(incesiyle
de ~ket
etm1şolabU1rler.. ,
bir yerde.
ıu
'
Kızlafla
eike~ıertn
Od61 bOlüştürıne, davranışlannın
ol.
.
.
.'.,.
hipotet1lq;ocu~ 'ctr;ıstyet1Iiegörepegışmestnde.d1geriniD başan
ya da başansızlık1arina yaptıldan' -nedensel ,yüklernelerin de
etkili olaca~ı' diişüniilmektedtr. Bununla t1işki1iolarak yapılan
bir çok ça~ada;
erJIeklenn başanlan yetenekli oluşlarına
'.
.,
,
ynk1enirken. kadınlarınbaşarıları ise gorevin kolayoluşuna.
'.
','
"
"',
aşın çaba gös~ermelertneiyada ,ş~a y,O.klenmiştir'(Deaux ve
Emsw1l1er.
1974:Peather ve SimOn. 1975; Taynor ve Deaux.
,
.
,
.
"-
<
.
1975). Başarının yetenege yüktenme.sibelkt de' daha olumlu bir
degerlendirmeyı
imaedebilir.
Nitekim.. ,Şahin ,(basımda)
çalışmasında d~me1t1er1n..hipotetikçocUlun yet~negi ile başanIı
oldugu' koşulda. çabaSı tleQa$anh ,olduguköşula' kıyasla daha
fazla ödiil dagıttıklarını göstemıiştir. Ancak. sözü edtlen bu
çalışmada. hipotetik çocugundnstyet1
delişfmlenmemışUt.:Bu
çalışmada
kız ~eerir.:ekdeneklerln
'ödül
bOluştürnıe
davranışlarının
hipotet~ ç~ugun"c1nSiyetine
göre farklılık
!
göstermeSinde. bu çoçtılutı başarı ya dabaşansızlılına yaptıklan
nedensel yük1emeI1itı r<oo olabilir. omegt belki de kız denekler.
karşı
cinsten
.'
. hipotet1kçQCugun..
başarısını
yetenege.
hemcinslerinin1dni
de çabaya' yük1edik}e'f'i için ona ödtılden
,
daha. fazİa pay vertn1ş. olabilU1er. Erkeklerme belki de kendileri
başansız iken digererkek çoctıgpn'baŞansmı yetenege yüklemeYi
kendilerine
yedire.pıemekte.hemçitısıerini,
rakip ,olarak
gördüklerI' içın. ka~ıcinstn
başarısını da yetenegeyükleyerek
ona daha fazla payvetmiŞ'
ola1:)iltrler. A5lında bu nokta.
.
araştırılması ilginç ()lan bır 801\1 Iltteltg1nt taşımaktadır.
,Hlpotet1k çocugunctnstyet.ııe,bagıı
olarak deneklerin ödül
b~hlştiirmedavranışların<1a
.göriilen
farklılıkta
yaş
d~ıışkenının de etkI1loldugug&denını,tir.
Yukarda sözü t:dilen.,
ödül dagıtımındadtger
kişlnin "c1nsiyet1ni
dlkkate~lma
eA1l1m.lerine $adece &-9 yaş grubundarastlaıınıaktadır.
Buda.
ödiU bölüştürme açısından dlje-r çocugun cinsiyetinegöre
ayıtımcı davranma. elll1m1nin 5..6 yaş gnıbunda henüz açıla
,çıkmadılını göstermektedir.
.,
Ödül böliiştünne davrafil$m.qa başanya da başanslZiı4m
hesaba katılması dayaŞa 'b~olarak
deAtşmegöstermektedtr.
Şöyle ki. hem kendtsfrilfi)\ern ded1~er çocıilua başarili ya da
baŞansıZoluş~nti d~teaın1a.genel
()Iarak~-g yaş gru};)unda'
görülmektedir:
bu ,yaşgJ'ubutıdaki
çocuklar. başarılı
olduklarındakendilerine
U2
. daha'
fazla
alırken
başarısız
,/
aldtıklannda daha 'az a.1rrıış1aidır.eubıflgu iSe. 8-9 yaş grubunda
ödülühak etmedebatankôı,.potmanıanmyert
olduiıunun
'kavrandıiı1IU. oysa. 5..$ 'yaş 'gJtlJbur1da,bu olgunun ,henüz pek
kavranmadıgını.()düllerln.
da}ıaçoközçıkarcıve
eşitlik
.
.
{.
.....
ilkelerine göre dag1~4ı4mı gö$termekted1r. B\1 sonuçlar. aynı
zamilD:da.
dahaOnce1f.i.
ç~lışmalann
buıgularıyla.
da
uyuşmaktadır (Damon. 1980; HQok. 1978;. Hook ve Cook. 1979;
Lar1e' ve Coon. 1972; Lemer. 1914; Peterson. Peterson ve
',McDonald. 1975; Şabfh.'l985).
"
KAYNLR
BentOn. AA. (1971). ProduclMty.distrlbutlve
justice andbargatn1ng
among children; Journaı, of .Persandlltıiarıd Social Psychology.
18,-68-78.
,
.
Callaban-Levy.
c. ve M~.L.A.
(1919). SeK d11ferences1n theallacatlon
.
.
of pay. Jou.rnal oJPer~Uty"and
Soctal,Psychology. 37.
433-447.
Damon. W. (1980). PatterDs ofchanğb'l'dchildren'.
tvioyear l~tud1nal
S!u4Y<~Pevelopment,
~lJX:,K.
social reasonUıg: A
51. HHO-I017.
ve EmswtUer. T; (1974). Eçlarıat:kms ofsucce~ful perfonnance
ort sex-United tasks: What.
skUl for the ma1e Is luck ..forthe
female. JCJU1'J1O.l9Jpcmıonattty wıd social Psychology. 2980.,8p.
Feather. N.T. ve SimOn. J.G. (l975). ~ct1oIıstO mak and femaıe success
and 'faUure In' sex-linked, oceupat1ons:impresslons'
of
personality., c",usatattributions.
a.ıid percelved l1kelthood' of
,dUTerentconsequences.
t/ourn,ai. of PersonaUty a.nd Social
Psyçhology. 31. 20~3ı.
Hook.. J.e. (l97~).,Thed~pment,!>f
equtty, and logtcomathematical
think1ng.C~Deuelopmertt. 49.1035..,1044.
"
'
.,
,"
",'
':
-
J
--
8ook. J.G. ye Cook.1'.r>. 0:979). ~tyth~apdcognıt1ye
,
chUdren. Psychologlccıl Bulletm. 86.4:29-445.
Jackson.
(l98).~W\
,
,
..'
abriıty of
LA (1987). Genderanddt$tribut1:ve
justice: The 1nf1qence of
gender-related charactedsUcs On allacattona. sex ROles.,
. 17. ,
73-91."
Kagıtçı1>aşı.ç.
"
,
,
~
/,'
ıdari
",f
BIl1mter
FakQlte~Ji.
,
~
tetımbu!:
",!
.
B9Jaziçi
i
'
OniVersitest
\
113
KagıtÇibaşı. ç. (1982)'. sex role.. value 'orClı.UdrenaııdferUııty ın Turkey.
ç. Kagıtçıbaşı(Eg.}. sex roles,fcımil!/. and.comrrwn.tty tn Turkey.
BloomingtQn: IndianaP11.i~ltyTUrk.ish
Studies.
'
.
.
Kabn. A. Nelson. R$. ve Gaeddert~W.P.(19SP).SeX
of subject and~
compositton 'of 'grouP,.as,cltterttlimuıf
of 'reward aııo~ation..
Joutnalof Personiııtty and SdcıtılPsychofogy. 38. 737-750.'
Kandiyott, D.(1982). Urban change.ti~d women's, roles in Tııi-key; an
overview and evalı.ıati()n.ç. &ıg~tçıbaşi ~.),.Sex
roleş.famO.y
- ana COTı;lmı.tnttytn Turkey. 81oomitıgton: Indiana University
.
Turkish Studie$~.'
Ktdder. L.G., Bellettiıie, G. 've Cohn, Jj:,S. (197'7). Se91'et ambtUons and
publicperforırıaneea~
~ eUectsoLa.nqqymtty on reward
al1ocationsmade by"men ..ı~ women. .Journal of Experımerıtal
Social Psychology, 13,'70-80.
-
Lane.l.M.
,
veCoon, R.C. U9'r.ı)' Rew~ aUocaUoninpreschqol
Chlld DevelQpment. 43, ış82.ı3~..
chtldren'
.
Lane, I.M. ve Mess~. L.A. (1971). EqUttyand the dtstribution of rewards.
.
.
Journal
of Per$otialityandsi?çw.l
Psyçhology,
20,1-17,
'
Lemer, M.J~ (1974). The Justice~otl\'~
"Equlty":and "partty; among
chtldren. Jo,~al
of Per$()naJ.tty dndSoctal Psyçhol6gy,. 29,
539-550.
.
,
.
.
LeventhaL, G.S. (1973); Rew~ al1oadionby " maıeaand felna1es. Paper
i. p,resented ~t the'ın~etingor.
the AmertcanPsychologtca1
.
AssocatioI}, Montrcal.
Leventhal, G.S. ve Anderson, D. U91OJ.Self-1nteteet$nd
riuıtntenance of
equity. JOW1Ialof p~rtaltıyand
$OCtaI1's~chology, 15;' 57-62.
.
,
.
LeventhaL, O.S. ve Uuıe, D.N. (1970). SeX, age and ~uitY beh8.vıor. Journal
of PersonaUty and Soctal,lWcfwlogy.l 5, 312-316.
Leventhal,O.S.,Popp,
J.\.L. r~Sawyer,L.
.
children's
aUocatıon' reward
Development, 44,'153~ 163.
(1913). ,Ecıultyor equallty in
.
to oth~r persons?
Chtld
Maccoby,E.E.,
(1988). Gender ~ a 8Ocl~ ~tegoıy.
Psychology,~, 755-765.
Maccoby,
114.
E.E. (1990)., Gender and relattonshtps:A
account.Amer1c<U1 Psychologl$t, 45; 513..520.
1Jeuelopmental
developmenta1
'
.
,
"
MaJor., B.and' Adams. ~.B.(1983)'Therole
orient aU on 'and ~elf 'preiJentatwn
of gender ipterper$()na1
'tndlstrtbut1ve
JusUce
,
behavlor.
Joumalqf
.Person,aİity
'.
598.608.
'
,
,
and Social
Psychology.
45.
.
,
"
,
Major. B.andDeaux.K.
(1982). lndMdfUli dıtrenmcestn equ1ty behavior. J.
Greenberg. ve ~,Coh~n (Eds.) Eq':!tty and justtce ın social
behavlcr. New York: Açadenı1c Press.
,M~;L.A.
ve caılahan..ı..evy" C. (1919)., Sex.and message effects on
rewaro allocation behavloı;.AcCıdemtc' Psychology Bultettn. 1.
"
129-3."
'
M1kUıa.G; (1974). Natlon8l1ty, ı'erfoi"n'Jance. and sex as det~rmtnants of
reward an~at1orı'
J()umal oj Person(lİtty ~ınd. Soctal
i
,
.
..',",._
','_,
',.
.'
-
.
"
'
"
~ychology. ,29, 435-440. ,
'
'
~tensc»>. C.. PeteTSQn.J. ve Mc~d.,N.
(l975)..Fa~ıors affecting reward.
a110cat1on by preschool ,children.
Chtld Development. 46..
ı
,,'
,942-947.
.
:'
,,' aets.
H.T.
L.A. (1981). sex d1fte.~n:Ce8ın reward allocatlon:
, , Ve Jackson.
.journpl oJ Personaltty: and Sock.il
'Subjects. partners and !'Mb.
PsychÔlogy.40.46$-478.""
.
,
Bagan. K. Pondel. M. ve ~ttıg. MA (l981).11te eırectof antıapated future
lnteract10n on, rewarc;l.a1locat1on in same-and opposlte-sex
. 'dyads. Jourrtal,Q[Pers<>rtalfty.'49. 430-449.
Strea~.AL.
,
.
ve ebertkoır. J.M. (1976j.D1Stiibt.ttlon ofrewards ın a trıad:A'
'
800-805.'
D. (1985).Çocı.ık:İann'
,
DevelopıTı.ent.
developmentaltc$toh:qu1ljı'theory.Chtld
,
ş8hın.
,
.
47.
'
b010ş-ııışk1nhakıılık
Yargılannda
gore~
ve pay dagıJ.ım~n
etkıı;.'N.On.er.a.
Yıldıran ve A. Baykal
(F;d.) III.VtLtsal P$fkoloji Korıgres,tBtltmsel ÇaııŞmaları. sf:
244-,254. AnLaIıa: pşikploglar,~
YaYınları.
,,'
i
'
Şahın. D.(1990). Okul-Once81çocu~annkend1ler1nın
ve başkalannm
.
başanvebaşarı8ızlıklanna,
1lişktn' nedensc:lyüldemelerl.
Pstkolqjt Dergisi. 7.11-20.
"
.
'Şahın. D~(Basımda).' Ç~uk1ann: başarıya. UIŞk1nnedensel yOkJ.eme1erlnln
,
OdtHbOlüŞtürme davranışlan ve d~gı$n(lzerındeki
,
PsfkolRlt
"
ı
.
,"
et]pst.'
.','
(197Ş). Ecıult)t ~ d pc:rcel~ sex dillierences: Rol~
of t>ehaV1ora$deftnedbythe
task. the mode and the act1on.
Journal p!PersQna1.tty(lnd social Psychology. 32.381-390.
Tayn or. J. ve'Deaux.K.
,
,',
VergıSı."
.
.
,
. '
,
..
.
'
'
/
'1-'.