Deney Hayvanlarının Bakımı ve Beslenmesi

DENEY HAYVANLARININ BAKIMI VE BESLENMESİ
Dr. Senem HACIÖMEROĞLU
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
İyi Bir Üretim Birimi Nasıl Olmalıdır?
Hayvanların rahat yaşayabilmesi için; belirli koşulların sağlandığı,
sağlıklı ortamlarda üretim yapılabilir. İlgili birim yapısal ve fiziksel
özelliklere sahip olması gereklidir.
1- Yapısal Özellikler; Üretim yapılan birimlerin duvarları pürüzsüz olmalıdır.
Kapılar kafes raflarından geniş olmalıdır. Zemin yıkanmaya uygun ve su
olukları kafesleri etkilemeyecek yerde olmalıdır.
2-Fiziksel Özellikler;
a-Sıcaklık; Hayvanlar için optimum sıcaklık; ısınmak veya ısı kaybetmek
için fazladan enerji harcamadığı bir sıcaklıktır. Ani sıcaklık değişimi
meydana gelmemesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
b- Nem; Çok yüksek nem ortamda amonyak artışına, yuva materyalinin
ıslanmasına, solunum yolu enfeksiyonlarına uygun ortam hazırlar.
c-Işıklandırma; En ideal uygulama 12 saat aydınlık- 12 saat karanlık
döngüsünü sağlamaktır. Yüksek şiddette ışık albino hayvanlarda retina
dejenerasyonu yapabilir. Aydınlık sürenin uzun olması dişilerde üreme
döngüsü aksatılmış olur.
d- Havalandırma; Ortamda bulunan amonyak ve CO2 uzaklaştırmak
için havalandırma gereklidir. Havalandırma sisteminde %100 atmosfer
havasının sağlanması en idealidir. Gün içinde saatte 10 kez
havalandırma yeterlidir.
e-Gürültü; Kobay, rat, fareler 85 db’ in üzerindeki ses şiddetine
duyarlıdır. Yüksek ve tek düze olmayan sesler en zararlı olanıdır. Plastik
materyaller metallere oranla tercih edilmelidir.
f-Kokular; Yaşam alanlarındaki bir çok koku, hayvanların dışkılarının
bakteriyel parçalanması sonucu oluşur. Altlık temizliklerinin sık
yapılması ve çıkan maddelerin ortamdan uzaklaştırılması ile amonyağın
hayvanlara vereceği zararı engellenir.
g-Yuva Malzemesi; Hayvan kafeslerinin tabanında bulunan
maddelerdir. Bu malzeme temas eden ve etmeyen diye ikiye
ayırabiliriz. Temas eden malzemeler mısır koçanı, talaş, saman, yonca
olabilmektedir. Temas etmeyen malzemelerde ise kafesin altında
hayvana doğrudan değmeyen maddelerdir. Kafes tabanının altına
yerleştirilir ve süspansiyon görevi görür. Antibiyotikler katılarak dışkının
bakteriyel parçalanması ve koku meydana gelmesi engellenir.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
Deney Hayvanı Yetiştirme Yöntemleri
1- Genetik yöntemler;
a- Akrabalı yetiştirme yöntemi; Saf yetiştirme ve hat yetiştirme yöntemi
olarak iki tiptir. Saf yetiştirmede çok yakın akrabalardan arıkanlık elde
etmek amacı ile uygulanır. En az 10 kuşak sonra arıkan elde edilir. Hat
yetiştirme deney hayvanlarında pek kullanılmaz (öz. arap atları)
b-Çaprazlama (Melezleme) yöntemi; Et, süt, yapağı veya yerli ırkın
bozulmaya yüz tuttuğu durumdalar da ve zooteknide kullanılan yöntemdir.
2- Ekolojik yöntemler; Deney hayvanlarının bazı etkenleri taşıyıp
taşımamasına esasına dayanan ve buna göre belli gruplara ayrılan bir
yöntemdir.
a- Gnotobiyotik yöntem; Bilinen mikroorganizmalar dışında başka bir
organizmayı taşımayan hayvanlar yetiştirme yöntemi.
b- Mikropsuz (Germ free) yöntem; Hiçbir mikroorganizma taşımayan
hayvanlar yetiştirme yöntemi.
c- Özgül patojensiz (Spesifik patojen free); Hiçbir patojen mikroorganizma
taşımayan deney hayvanı yetiştirme yöntemidir. Çevre sterildir, hertürlü
patojen mikroorganizmanın bulaşması engellenir.
d- Sezeryanla alma; Yavruların sezeryanla anneden alınır ve ayrı olarak
yetiştirilir. Bu yöntemle çevrenin steril olma koşulu aranmaz.
e- Sınırlı flora; Mikropsuz yöntemle yetiştirilen hayvanlarda belirli
(istenen) ve sınırlı mikroorganizma veya parazit kontaminasyonu
sağlanarak yapılan yetiştirme tipidir.
Ek olarak seçkisiz- konvansiyonel yetiştirme yöntemi ise; genetik ve
ekolojik yöntemler dışında kısıtlayıcı olmadan yapılan yetiştirmedir.
Ekolojik yöntemler ile yapılan yetiştirmedir.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
Deneysel uygulamalarda;
Diyet kompozisyonu
Diyet tipi
Diyet kalitesi
Ortam sı
sıcaklığı
caklığı
Ortam nemi
Barı
Barındı
ndırma / kafes tipi
Hayvan bakı
bakım rutini
Dış ve İç Faktö
Faktörler
Yem tü
tüketimi
Yemden yararlanma
Canlı
Canlı ağırl
ğırlıık / Yaş
Yaş
Fizyolojik dö
dönem
Sağ
Sağlık durumu
GI flora
Genetik yapı
yapı
Kemirgenlerin sindirim
sistemi morfomorfo-fizyolojik özellikleri
Ağız
ğız yapı
yapıları
ları kemirmeye uygun bir anatomik yapı
yapıya
sahiptir,
Kesici diş
dişleri kö
köksü
ksüzdü
zdür ve devamlı
devamlı uzayabilme
özelliğ
zelliğindedir,
Toz yemlerle beslendiklerinde;
Kemirme aktiviteleri kı
kısıtlanmış
tlanmış olur,
Kesici diş
namadığı
ığından
ndan uzar ve beslenemez ve ölürler
dişler aşı
aşınamad
Bu nedenle kemirgen ve tavş
tavşan yemleri “pelet”
pelet”
denilen, sı
sıkışt
ıştırılmış
lmış ve şekillendirilmiş
ekillendirilmiş yemler kullanı
kullanılması
lması
daha uygundur.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
Karı
Karın boş
boşluğ
luğunun sol alt kı
kısmı
smını dolduracak
kadar bü
büyük çekumları
ekumları vardı
vardır.
Fare sı
sıçan ve tavş
tavşanlarda midenin 22-5 katı
katı
Kobaylarda gastrogastro-intestinal kanalı
kanalın toplam hacminin %65’
%65’i
Kadardı
Kadardır
Çekum mikrobiyel fermentasyonun gerç
gerçekleş
ekleştiğ
tiği çok fonksiyonel
bir organdı
ı
r.
organd
Çekumda;
ekumda;
K ve B grubu vitaminler, Mikrobiyel protein sentezi,
Selü
Selüloz sindirimi gerç
gerçekleş
ekleşir.
Fare ve Sı
Sıçanları
anların Beslenme Özellikleri
Noktü
Noktürnal (gece aktif) hayvanlar oldukları
olduklarından yem
tüketimlerinin bü
büyük bir kı
kısmı
smı gece gerç
gerçekleş
ekleşir.
Açlık ve susuzluk önce strese sonra kanibalizme yol aç
açar.
Yem ve su “adad-libitum”
libitum” olarak sunulmalı
sunulmalıdır
Spontan obezite geliş
gelişmez,
Yağ
Yağda eriyen vitaminleri vü
vücutları
cutlarında uzun sü
süreli
depolayabilirler, C vitaminini kendileri sentezleyebilirler,
Kaprofaji ile B ve K vitamini ihtiyaç
layabilirler.
ihtiyaçları
larını karşı
karşılayabilirler.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
Kobayları
Kobayların Beslenme Özellikleri
Tüm kemirgenler gibi kaprofaji özelliğ
zelliği gö
gösterirler.
Bu nedenlerle diyetlerinin % 1212-16’
16’sını selü
selüloz oluş
oluşturmalı
turmalıdır.
Selü
Selüloz GI sistemi birç
birçok bakteriye çok duyarlı
duyarlı olan bu hayvanlarda
bakteriyel flora dengesi iç
için çok önemlidir.
Diyeter selü
selüloz ayrı
ayrıca kaprofajinin sürmesi iç
için gereklidir.
Kobaylar aynen insanlar gibi kendileri sentezleyemediklerinden
diyeter Vit C’ye ihtiyaç
ihtiyaç duyarlar.
Vit C ihtiyaç
ihtiyaçları
ları 10 – 30 mg / kg yem’
yem’dir
Yemlerdeki Vit C’nin,
nin, üretimden sonraki ilk 6 haftada % 50 sinin
inaktive olduğ
olduğu unutulmamalı
unutulmamalıdır.
Bu nedenle ya hep taze yem kullanı
kullanılmalı
lmalı yada iç
içme suyuna Vit C
karış
karışttırılmalı
lmalıdır.
İçme suyuna gü
günlü
nlük olarak Vit C 0,20,2-1,0 g / lt oranı
oranında katı
katılabilir.
Tavş
Tavşanları
anların Beslenme Özellikleri
Obeziteye yatkı
yatkındı
ndırlar.
Tavş
nda “adTavşanlara bü
büyüme dö
dönemi ve gebelik dışı
dışında
ad-libitum”
libitum”
besleme önerilmez.
Diyetlerinde mutlaka yeterli miktarda selü
selüloz bulunmalı
bulunmalıdır.
Selü
Selüloz kaprofajinin sürmesi iç
için önemli bir bileş
bileşendir.
Diyeter selü
nda tü
selüloz azlığı
azlığında
tüy yemeye bağ
bağlı barsak tı
tıkanmaları
kanmaları
görülebilir.
Kaprofaji fizyolojilerinde ve beslenmelerinde etkin bir role
sahiptir.
Sadece gece dış
kısını tüketirler.
dışk
Bu yolla gü
günlü
nlük B ve K vitaminlerini ve enerji ihtiyacı
ihtiyacının %30’
%30’unu
karşı
layabilmektedirler.
karşılayabilmektedirler.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
Kemirgenlerin gü
günlü
nlük yem
ve su ihtiyaç
ihtiyaçları
ları
Günlü
nlük su tü
tüketimi;
Fare 15/ Sı
Sıçan 1010-12 /Kobay 10 /Tavş
/Tavşan 6 (ml / 100 g CA)
Günlü
nlük yem tü
tüketimi;
Fare 33-4 /Sı
/Sıçan 44-6 /Kobay 6 /Tavş
/Tavşan 5 (g / 100 g CA)
Yem tü
tüketiminde en temel belirleyici faktö
faktör hayvanı
hayvanın fizyolojik
Dönemidir.
Su tü
tüketiminde ise diyet kompozisyonu ve fizyolojik dö
dönem
temel belirleyici faktö
faktördü
rdür.
Genel bir prensip olarak, kemirgenler tü
tükettikleri yemin 2,52,5-3
katı
katı su tü
tüketirler.
Besin Madde gereksinimini belirleyen faktö
faktörler
Genetik yapı
yapı,
Kobaylarda L-glukolakton oxidaz enziminin yokluğ
yokluğuna bağ
bağlı
Vit C sentezleyememesi, Fizyolojik dö
dönem, Çevresel etkiler,
Düşük sı
sıcaklı
caklık değ
değerleri enerji ihtiyacı
ihtiyacını arttı
arttırır,
Yüksek sı
sıcaklı
caklık değ
değerleri ise yem tü
tüketimini azaltarak besin
madde gereksinimlerinin karşı
lanmasıında problem yaratı
karşılanmas
yaratır,
Mikrobiyolojik yapı
yapı,
SPF hayvanları
hayvanların barsak florası
florası yeterli vitamin
itamin ve enerji
sentezini sağ
sağlayamaz.
Yüksek enerjili diyetlerde yem tü
tüketimi dü
düşeceğ
eceğinden, diyette
diğ
diğer besin maddelerinin oranlar›
oranlar› da arttı
arttırılmalı
lmalıdır.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
Besin Madde gereksinimini belirleyen faktö
faktörler
Özel yemlerde özellikle ; otoklavlanmış
otoklavlanmış yemlerde besin madde kayı
kayıpları
pları
oluş
oluşur,
Araş
Araştırma koş
koşulları
ulları,
Cerrahi giriş
girişimler ağ
ağrı ve stres yaratarak yem tü
tüketimini azaltabilir,
Ağızdan
ğızdan yada diyetle uygulanan bazı
bazı deneysel maddeler iş
iştahı
tahı
baskı
askılayabilir,
Kaprofajinin istenmediğ
istenmediği araş
araştırma protokollerinde, besin madde
gereksinimleri değ
değişir diyet tekrar dü
düzenlenmelidir.
Besin madde etkileş
etkileşimleri,
Yüksek enerjili diyetlerde yem tü
tüketimi dü
düşeceğ
eceğinden, diyette diğ
diğer
besin maddelerinin oranları
oranları da arttı
arttırılmalı
lmalıdır.
Kemirgenler ve tavş
tavşan gibi deney hayvanları
hayvanlarında enerji
ihtiyacı
lamak iç
ihtiyacını karşı
karşılamak
için yem tü
tüketirler.
Tüm fizyolojik ihtiyaç
ihtiyaçları
ların giderilebilmesi iç
için diyetin proteinproteinenerji oranı
oranı çok önemlidir.
Diyette protein azlığı
ndan
azlığı,, dengeyi enerji yö
yönünde bozacağı
bozacağından
malnü
malnütrisyon kaç
kaçınılmazdı
lmazdır.
Diyette kullanı
nın amino asit dengesi de
kullanılanı
lanı protein kaynağı
kaynağın
protein retensiyonunu belirlediğ
belirlediğinden çok önemlidir.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
Diyet Tipleri
Doğ
Doğal iç
içerikli diyetler
Tamamen doğ
doğal (mı
(mısır, soya, balı
balık unu v.b) yem ham
maddelerinin kullanı
kullanıldığı
ldığı diyetlerdir
Pürifiye (Saflaş
(Saflaştırılmış
lmış)) diyetler
Doğ
Doğal hammaddeler iç
içerisinden saflaş
saflaştırılmış
lmış yem
hammaddelerinin kullanı
kullanıldığı
ldığı diyetlerdir
Örneğ
rneğin protein kaynağı
kaynağı olarak Kazein yada Soya
Protein İzolatı, karbohidrat kaynağı
kaynağı olarak Mısır
Nişastasının kullanı
kullanılması
lması
Kimyasal diyetler
Tamamen kimyasal olarak elde ediş
edişmiş
miş besin
bileş
bileşenlerinin kullanı
kullanıldığı
ldığı diyetlerdir
Örneğ
rneğin proteinler yerine tek tek amino asitler,
karbohidrat yerine sukroz (şeker) kullanı
kullanılması
lması
Araş
Araştırma diyetleri
Otoklavlanabilir diyetler
Tanı
Tanımlanmış
mlanmış (defined)
defined) diyetler (ö
(örn; amino asitleri,vitaminleri,
karbohidrat)
karbohidrat)
Yokluk (deficient
(deficient)) diyetleri (ö
(örn; E vitamini iç
içermeyen)
Malnü
Malnütrisyon diyetleri (proteini, karbohidrat,
karbohidrat, yağ
yağ oranları
oranları değ
değiştirilmiş
tirilmiş
diyetler)
Obezite diyetleri
Düşük proteinli diyetler
Tedavi diyetleri
Antiparaziterli diyetler
Aterojenik (Hiperkolesterolemik)
Hiperkolesterolemik)
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
YAŞAMSAL
PARAMETRELER
YAŞAM SÜRESİ (yıl)
FARE
RAT
KOBAY
TAVŞAN
1-3
2-3
5-6
5-13
ERİŞKİN AĞIRLIK (g.) (DİŞİ)
25-40
200-300
700-900
2-6
ERİŞKİN AĞIRLIK (g.)
(ERKEK)
20-40
300-500
900-1200
2-5
DOĞUM AĞIRLIĞI (g.)
1-1,5
4-6
70-100
30-80
KALP ATIMI (atım/dk.)
300-800
250-500
230-380
180-300
SOLUNUM SAYISI
(solunum/dk.)
90-200
70-110
60-110
30-60
KAN BASINCI
(sistolik/diyastolik)
120-160/100110
110-120/60-90
77-94/47-58
90-130/60-90
BEDEN ISISI (ºC)
37-38
37,5-38,5
36-39
37-39
GÜNLÜK YEM TÜKETİMİ (g.)
3-5
15-20
6/100 g.CA
50/kg.CA
GÜNLÜK SU TÜKETİMİ (ml.)
5-8
20-30
10-15/100
g.CA
50-150/kg.CA
GÜNLÜK İDRAR MİKTARI
(ml.)
1-3
10-15
15-75
50-100/kg.CA
GÜNLÜK DIŞKI MİKTARI (g.)
1-2
10-15
ÖNERİLEN ORTAM ISISI (ºC)
ÖNERİLEN ORTAM NEMİ
(%)
ÖNERİLEN ORTAM IŞIĞI
(saat)
20-25
20-25
20-24
16-20
50-60
45-60
50-60
40-50
14
12-14
12-16
12-14
5-20/kg.CA
Farelerin Bakı
Bakımı
Farelerin barı
barınağı
nağı hem hayvan sağ
sağlığı hem de kullanı
kullanım yö
yönünden
uygun malzeme ve bü
büyüklü
klükte seç
seçilmelidir.
- Kafes ve altlı
altlık şeffaf ve steril edilebilir malzemeden olmalı
olmalıdır.
- Polikarbon malzeme ile kafes, paslanmaz çelik ile kafes kapakları
kapakları
yapı
yapılmış
lmış olmalı
olmalıdır. Tel aralığı
aralığı 6mm olarak ayarlanmalı
ayarlanmalıdır.
- Kafes optimum şartları
k 12 saat
artları sıcaklı
caklık 200 C, %40%40-60 nem, Işı
Işık
aydı
aydınlı
nlık-12 saat karanlı
karanlık olmalı
olmalıdır.
- Kafes bü
büyüklü
klüğüne gö
göre hayvan sayı
sayısı ayarlanmalı
ayarlanmalıdır. Hayvanları
Hayvanların
tüm fiziksel ve davranış
sal ihtiyaç
lamalııdır. Kalabalı
davranışsal
ihtiyaçları
larını karşı
karşılamal
Kalabalık
kemirgenlerde kanibalizme,
kanibalizme, bireysel barı
barınmada ise davranış
davranış
problemlerine yol aç
açar.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
Kobay Bakı
Bakımı
Kobay kafesleri tavş
tavşan kafeslerine benzer, taban dü
düz olmalı
olmalıdır.
Bedenine gö
göre ayakları
ayakları küçük
üçük olduğ
olduğu iç
için ayak problemi yaratabilir.
0
- Sıcaklı
caklık 1818-22 C, nem %40%40-60 olmalı
olmalıdır. Ani sı
sıcaklı
caklık
değ
değişimlerinden çok etkilenirler. Aşı
Aşırrı sıcak diş
dişilerde abort,
abort, 180 C
altı
altında yavru ölümlerine neden olur.
- Şiddetli ışık
ışık retinada dejenerasyona neden olur. Gü
Gürültü
ltü kobaylarda
donma, hareketsizlik ve ölüme neden olur.
- Ani hareketlerde dağı
lma reaksiyonu gö
dağılma
gözlenir, panik kafesden
atlama, yavrulara saldı
saldırı ve hı
hızlı
zlı dönme hareketi gö
gözlenir.
- C vitamini desteğ
ğ
i
yeş
ş
illik
ile
yapı
ı
lmalı
ı
d
ı
r.
deste ye
yap lmal
Tavş
Tavşan bakı
bakımı
Tabanı
Tabanı tel örgü
rgü kafesler en çok kullanı
kullanılan kafestir. Tabanı
Tabanı delikli
sterilize edilebilir plastik kafesler ise en uygun kafes tipidir.
tipidir.
0
0
0
-İdeal ısı 16 C dir.
dir. Kritik sı
sıcaklı
caklık -7 C -28 C nin üzeridir. Dü
Düşük
sıcaklı
caklık derecelerini daha iyi tolere edebilmektedir.
-Gürültü
ltüye az duyarlı
duyarlıdır fakat ani hareketlere duyarlı
duyarlıdır.
-Hayvanları
Hayvanların bulunduğ
bulunduğu ortamdaki yü
yüksek amonyak solunum sistemi
rahatsı
rahatsızlı
zlıkları
kları ve konjuktivit oluş
oluşumunu atı
atırır.
BORNOVA VET. KONT.VE ARS.ENS.
teşekkür ederim...