Full page fax print

Transkript

Full page fax print

TÜRKİYE
YATIRIM DANIŞMA
TÜRKÝYEKONSEYİ
YATIRIM DANIÞMA KONSEYÝ
İLERLEME
ÝLERLEMERAPORU
RAPORU
2009
2009
İçindekiler
ÖNSÖZ
GİRİŞ
YÖNETİCİ ÖZETİ
Bölüm1
9
10
12
YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ BEŞİNCİ TOPLANTISI
TAVSİYE KARARLARI
1. K
amu-Özel Sektör İş Birliği Çerçevesinde Yabancı Dil Becerisi ve Teknik Eğitim Öncelikli Olmak Üzere Özel Sektörün İhtiyaçları ile Uyumlu Eğitim ve Öğretimin Geliştirilmesi
21
2. G
irişimcilik, Liderlik ve Yönetim Becerilerinin Geliştirilmesi için Sanayi-Üniversite Diyaloğunun Pekiştirilmesi 27
3. M
aliyet Bazlı Otomatik Fiyatlama, Kaynakların Çeşitlendirilmesi, Deregülasyon ve Özelleştirme Sürecinin Devamını da İçerecek Şekilde Enerji Sektörü Reformlarına Hız Kazandırılması 29
4. K
amu-Özel Sektör İş Birliği/Yap-İşlet-Devret Projeleri için Uygun Bir Sözleşme ve Yasal Altyapı ile Birlikte Özellikle Ulaşım ve Bilgi Teknolojileri Alanında Altyapının Geliştirilmesi ile Genişbant İnternet ve Kişisel Bilgisayar Kullanım Oranının Artırılmasının Önündeki Engellerin Azaltılması 35
5. İş Gücü Piyasası Reformlarına, İş Gücü Piyasasının Esnekliğini Daha da Artıracak ve Aynı Zamanda İş Gücünü Koruyacak Bir Yaklaşımla Devam Edilmesi 48
6. U
luslararası Standartlarla Uyumlu Olarak Fikri Mülkiyet Hakları Mevzuatının Uygulanmasının Daha da Güçlendirilmesi 50
7. Gümrük Süreçlerinin İyileştirilmesi 54
8. Ş effaflık, Öngörülebilirlik ve Etkinliği Artırmak Suretiyle Kamu Yönetimi Uygulamalarının İyileştirilmesi 58
9. V
ergi Kaçakları da Dahil Olmak üzere Kayıt Dışılıkla Mücadele Konusunda Yürütülen Çalışmaların Güçlendirilmesi 60
10. İstihdam Yaratmak Adına KOBİ’lerin Büyümesinin Teşvik Edilmesi ve Kayıtlı Ekonomideki Rollerinin Güçlendirilmesi 63
11. Kurumsal Yönetimin ve Muhasebe Standartlarının Geliştirilmesi Bakımından Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı’nın Yasalaştırılması ve Uygulanmasına Başlanması 66
Bölüm2
TÜRKİYE’DE YATIRIM ORTAMINI ETKİLEYEN
DİĞER GELİŞMELER
1. Yatırımların Önündeki İdari Engellerin Kaldırılması................................................................................. 67
2. Yargı Sürecinin Etkinliğinin Artırılması................................................................................................... 72
3. Döviz Piyasasının Etkin İşleyişinin Sağlanması ve Enflasyonun Düşürülmesi............................................. 75
4. Kamu Harcamalarının Yeniden Yapılandırılmasında ve Mali Konsolidasyonda Sağlanan İlerlemenin Devam Ettirilmesi . .................................................................................................... 82
5. Mali Piyasaların Derinliğinin Artırılması . ........................................................................................... 88
6. Araştırma Geliştirme ve Yenilik Faaliyetlerinin Yaygınlaştırılması ..................................................... 92
7. Ülkenin Uluslararası İmajının Geliştirilmesi . .............................................................................. 101
8. Arazi Planlaması ve Yönetimi Konusundaki Çalışmaların Güçlendirilmesi ..................................... 104
9. Rekabetçi Pazar Ortamını Geliştirmek için Özelleştirmeye ve Deregülasyona Devam Edilmesi ........... 105
10.Sosyal Güvenlik Reformu ............................................................................................................ 107
3
4
TÜRKİYE YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ İLERLEME RAPORU 2009
TABLOLAR
Tablo 1: SAN-TEZ Programı Yıllara Göre Proje Başvurular
28
Tablo 2: Otoyol Yapımının Yıllara Göre Dağılımı
35
Tablo 3: YİD Modeli ile Finanse Edilmesi Planlanan Otoyollar
36
Tablo 4: Devlet ve İl Yollarında Fiziki ve Geometrik İyileştirilmesi Yapılacak Kuzey-Güney Karayolu Koridorları
38
Tablo 5: DHMİ Tarafından İşletilen Toplam Havaalanı Sayısı
41
Tablo 6: Havayolu Yolcu Trafiği
41
Tablo 7: 2004-2008 Yılları Arasında Gerçekleşen Yatırım Harcamaları
42
Tablo 8: DHMİ Genel Müdürlüğünce YİD Modeli Kapsamında Gerçekleştirilen Projeler
42
Tablo 9: İşletmeci Sayıları
45
Tablo 10: Bilgi ve İletişim Teknolojileri Pazar Büyüklüğü
47
Tablo 11: Genişbant İnternet ve Mobil Telefon Abone Sayısı
47
Tablo 12: Korsan Yayınla İlgili Gerçekleştirilen Operasyon ve Elde Edilen Materyal İstatistiği
52
Tablo 13: Tescil Edilen İhracat ve İthalat Beyannamesi Sayısı
54
Tablo 14: Elektronik Veri Değişimi (EVD) Sisteminin Yaygınlık Oranı, EVD ile Tescil Edilen Beyannamelerin Toplam Beyannamelere Oranı
54
Tablo 15: Risk Analizi Projesi Özet Sonuçları
60
Tablo 16: VEDOP Kapsamında Bankalarca Yapılan Tahsilatların Yıllar İtibarıyla Karşılaştırılması
61
Tablo 17: KOSGEB Tarafından KOBİ’lere Sağlanan Destek Miktarı
63
Tablo 18: KOSGEB Tarafından 2008 Yılı ve 2009 Yılı İçerisinde Verilmeye Başlanan Yeni Destek Unsurları 64
Tablo 19: KGF A.Ş. Tarafından Sağlanan Kefalet ve Yaratılan Kredi Hacmi
65
Tablo 20: Düzey-2 Bölgelerinde Kurulan Kalkınma Ajansları
68
Tablo 21: TCMB Döviz Alım-Satım Tutarları
77
Tablo 22: Örtük Enflasyon Hedeflemesi Döneminde (2002-2005) Enflasyon Hedefleri ve Gerçekleşmeleri 78
Tablo 23: Enflasyon Hedeflemesi Döneminde (2006-2009) Enflasyon Hedefleri ve Gerçekleşme Oranları 78
Tablo 24: 2009-2011 Dönemi İçin Yenilenen Enflasyon Hedefleri 79
Tablo 25: Para Politikası Kurulu (PPK) Toplantıları ve Faiz Kararları (2008 - 15 Ekim 2009)
80
Tablo 26: 2008 yılında Bütçe Tahmini ve Gerçekleşmesi
82
Tablo 27: 2009 yılı Bütçe Hedefleri ve Yıl Sonu Harcama Tahminleri
83
Tablo 28: 2007-2009 Yılı Brüt ve Net Borç Stok Verileri
83
Tablo 29: Kamu Yatırımlarında Mevcut Durum
85
Tablo 30: Sabit Sermaye Yatırımları 86
Tablo 31: Ülkelerin 2002-2007 ARGE Harcamaları
93
Tablo 32: Ülkeler Bazında ARGE Harcamasının GSYH’ye Oranı
93
Tablo 33: TZE Araştırmacı Sayısı
94
Tablo 34: 5746 Sayılı Kanun Kapsamında Yararlanılan Teşvik Miktarları ve Mükellef Sayıları
95
Tablo 35: TARAL Bütçesi ve Gerçekleşmeleri
95
Tablo 36: AB 7.ÇP’de Türk Ortakların Aldığı Fon Miktarı
96
Tablo 37: TEYDEB Destekleri
97
Tablo 38: SAN-TEZ Programı Yıllara Göre Proje Başvuruları
98
Tablo 39: KOSGEB Tarafından Verilen Teknoloji Geliştirme ve Yenilik Destekleri
99
Tablo 40: 2006-2009 Yıllarında TTGV Tarafından Sağlanan Desteklere İlişkin Sayısal Veriler
100
Tablo 41: 2008 Ortası - 2009 Sonuna Kadar Yürütülen Medya Kampanyası Mecraları
101
Tablo 42: TİGEM Tarafından Kiralanan İşletme Sayısı
104
Tablo 43: 2008 yılı Başlıca Özelleştirme Uygulamaları
105
Tablo 44: 2009 yılı Tamamlanmış Özelleştirme Uygulamaları
106
İçindekiler
GRAFİKLER
Grafik 1: Son Beş Yıllık Enerji Üretimi
29
Grafik 2: Türkiye’de Elektrik Arz ve Talebi
31
Grafik 3: 2008 Yılı Elektrik Enerjisi Üretimi - Kaynaklara Göre Dağılım
31
Grafik 4: Bölünmüş Yol Uzunlukları
37
Grafik 5: Patent Başvuru ve Tescil Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı
50
Grafik 6: Faydalı Model Başvuru ve Tescil Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı
51
Grafik 7: Türkiye’deki Patent Başvuru ve Tescil İstatistiklerinin EPO Ülkeleri ile Karşılaştırması
51
Grafik 8: Gümrük Müşavirleri, İthalat ve İhracat Şirketlerinin EVD Yoluyla Onaylanan İhracat/İthalat Beyanname Oranı
55
Grafik 9: EVD-WEB Uygulaması ile Yıllar İtibarıyla Tescili Yapılan İhracat/İthalat Oranları
55
Grafik 10: Döviz Kuru Gelişmeleri 75
Grafik 11: TÜFE ve Çekirdek TÜFE 79
Grafik 12: İMKB’nin Dünya Piyasaları ile Karşılaştırması 88
Grafik 13: Hisse Senetleri Piyasası İşlem Hacmi Karşılaştırması
89
Grafik 14: İşlem Hacmi/Piyasa Değeri Karşılaştırması
89
Grafik 15: GSYH ve Gayri Safi Yurt İçi ARGE Harcamasının Yıllara Göre Miktarları
92
Grafik 16: Finans Kaynağına Göre ARGE Harcaması 94
Grafik 17: Avrupa’ya Geri Dönüş Programı’ndan Yararlanan Araştırmacılar
96
ŞEKİLLER
Şekil 1:
Proje Değerlendirme ve İzleme Sistemi (PRODİS) Gelişimi
71
5
6
KISALTMALAR
AB
Avrupa Birliği
ICEX
İspanya Dış Ticaret Ensititüsü
ADÜAŞ
Ankara Doğal Elektrik Üretim ve
Dağıtım A.Ş.
IDF
Dünya Bankası- Kurumsal Gelişim
Fonu
AİS
Avrupa İstihdam Stratejisi
ILO
Uluslararası Çalışma Örgütü
ARGE
Araştırma Geliştirme
IPA
AB Katılım Öncesi Mali Yardımı
BDDK
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme
Kurumu
İMKB
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
BİLGE
Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri
İŞGEM
İş Geliştirme Merkezleri
BTE
Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE) Doğal Gaz
Boru Hattı
İŞKUR
Türkiye İş Kurumu
BTİKKK
Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynakları
Koordinasyon Komitesi
KADİM
Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele
BTYK
Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu
KDV
Katma Değer Vergisi
ÇED
Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu
KGF
Kredi Garanti Fonu A.Ş
ÇP
AB Çerçeve Programları
KİHBİ
Kaçakçılık İstihbarat Harekat ve Bilgi
Toplama Daire Başkanlığı, Araç
Tescil Sistemi
ÇSGB
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
KOBİ
Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme
DHMİ
Devlet Hava Meydanları İşletmesi
KÖİDD
Küçük Ölçekli Danışmanlık Desteği
DPT
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
KOSGEB
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri
Geliştirme ve Destekleme İdaresi
Başkanlığı
DTM
Dış Ticaret Müsteşarlığı
LNG
Sıvılaştırılmış Doğal Gaz
DYS
Doküman Yönetim Sistemi
MEB
Milli Eğitim Bakanlığı
EPDK
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
MEGEP
Mesleki Eğitim ve Öğretim
Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi
EVD
Elektronik Veri Değişimi
MYK
Mesleki Yeterlilik Kurumu
GAP
Güneydoğu Anadolu Projesi
NABUCCO
Türkiye-Bulgaristan-RomanyaMacaristan-Avusturya Doğal Gaz
Boru Hattı
GİB
Gelir İdaresi Başkanlığı
OECD
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma
Örgütü
GSMH
Gayri Safi Milli Hasıla
OSB
Organize Sanayi Bölgesi
GSYO
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları
ÖİB
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
GSYH
Gayri Safi Yurt içi Hasıla
ÖTV
Özel Tüketim Vergisi
Kısaltmalar
KISALTMALAR
ÖYK
Özelleştirme Yüksek Kurulu
TLT
Marka Kanunu Anlaşması
ÖYP
Öğretim Üyesi Yetiştirme Programları
TMSK
Türkiye Muhasebe Standartları
Kurulu
PRODİS
Proje Değerlendirme ve İzleme Sistemi
TPE
Türkiye Patent Enstitüsü
PETKİM
Petrokimya Holding A.Ş.
TSE
Türk Standartları Enstitüsü
PCT
Patent İşbirliği Anlaşması
TTGV
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı
San-Tez
Sanayi Tezleri
TÜRKAK
Türk Akreditasyon Kurumu
SGK
Sosyal Güvenlik Kurumu
TÜBİTAK
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma
Kurumu
SMART
Türkiye Hava Trafik Yönetimi
Kaynaklarının Sistematik
Modernizasyonu
TÜFE
Tüketici Fiyat Endeksi
SPK
Sermaye Piyasası Kurulu
TÜİK
Türkiye İstatistik Kurumu
TAKBİS
Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi Projesi
TÜRK
TELEKOM
Türk Telekomünikasyon A.Ş.
TARAL
Teknoloji Araştırma Alanı
TYDTA
Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım
Ajansı
TBMM
Türkiye Büyük Millet Meclisi
TZE
Tam Zaman Eş-Değer
TCDD
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
UAKK
Uluslararası Araştırmacılar
Koordinasyon Komitesi
TCMB
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
UOC
Universitat Oberta de Catalunya
TEDAŞ
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.
UYAP
Ulusal Yargı Ağı Projesi
TEİAŞ
Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
VEDOP
Vergi Daireleri Otomasyon Projesi
TEKEL
Tekel ve Sigara Sanayii İşletmeleri ve
Ticaret A.Ş.
VERİA
Veri Yönetimi ve Veri Ambarları
Projesi
TEKMER
Teknoloji Geliştirme Merkezi
VOB
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası
TEKNOGİRİŞİM
Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri
Destekleme Programı
WIPO
Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı
TEYDEB
Teknoloji ve Yenilik Destek Programları
YDK
Yatırım Danışma Konseyi
TEPAV
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma
Vakfı
YDO
Yatırım Destek Ofisleri
TGB
Teknoloji Geliştirme Bölgesi
YİD
Yap-İşlet-Devret
TİGEM
Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
YOİKK
Yatırım Ortamını İyileştirme
Koordinasyon Kurulu
TKAD
Türkiye’de Kalite Altyapısının
Desteklenmesi
YÖK
Yüksek Öğretim Kurulu
7
8
Önsöz
ÖNSÖZ
Türkiye’deki yatırım ortamı reform programı çalışmalarına uluslararası bir bakış açısı kazandırılması
amacıyla 2004 yılında oluşturulan Yatırım Danışma Konseyi üyelerinin tavsiyeleri doğrultusunda ilgili
kurum ve kuruluşların katkısı ile hazırlanan “Türkiye Yatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporu”nun
beşinci sayısını sunmaktan gurur duyuyorum.
18 Haziran 2008 tarihinde beşinci toplantısını Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında
gerçekleştiren Yatırım Danışma Konseyi üyeleri, toplantı sonucunda açıklanan sonuç bildirisinde, son
yıllarda rekor seviyelerde yaşanan uluslararası doğrudan yatırım girişlerinin önemli bir başarı olduğuna
vurgu yapmış; ARGE, sosyal güvenlik, sigortacılık ve istihdam sektörünün yapılandırılması alanlarında
sağlanan gelişmelerden övgüyle bahsetmişlerdir.
Türkiye, son yıllarda uygulamakta olduğu istikrar odaklı makroekonomik politikalar ve yapısal
reformlar sayesinde küresel finansal krizin etkilerine karşı daha hazırlıklı ve güçlü hale gelmiştir. Kamu
maliyesinde sağlanan disiplin, bankacılık reformu, özelleştirme alanında kaydedilen gelişmeler, temel
sektörlerin rekabete açılması ve dalgalı döviz kuru rejimi, ekonominin ciddi bir esneklik ve dayanıklılık
kazanmasını sağlamıştır.
Son iki yıldır yaşanan küresel finansal krizden en çok gelişmiş ülkelerin etkilenmiş olması, dünyadaki
uluslararası doğrudan yatırım akımlarında 2008 yılında %14 oranında bir düşüş yaşanmasına sebep
olmuştur. Buna rağmen Türkiye, 2008 yılında 18,2 milyar ABD doları düzeyinde uluslararası doğrudan
yatırım girişiyle, dünyada 20.; gelişmekte olan ülkeler arasında ise 9. sırada yer almıştır.
Küresel finansal kriz, yapısal reformların önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. Hükümetimiz,
düzenleyici ve denetleyici kurumların işlevlerinin güçlendirilmesi, iş gücü piyasası ile eğitim ilişkisinin
kuvvetlendirilmesi, ARGE faaliyetlerinin ve yenilikçiliğin artırılması ile ulaştırma ve enerji altyapılarının
iyileştirilmesi gibi Konsey tavsiye kararlarıyla da örtüşen yapısal reformların hayata geçirilmesine
kararlılıkla devam etmektedir.
Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) gündemine alınarak takip edilen Konsey
tavsiyeleri konusunda 2008 ve 2009 yıllarında sağlanan gelişmeleri içeren bu raporu, Konsey
üyelerimizle paylaşmaktan büyük mutluluk duymaktayım. Bu yıl altıncısını gerçekleştireceğimiz
Yatırım Danışma Konseyi toplantısının, Türkiye’nin cazip bir yatırım merkezi olması amacıyla yürütülen
çalışmalara yön verecek verimli bir platform olacağına yürekten inanıyorum.
Ali BABACAN
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı
9
10
GİRİŞ
18 Haziran 2008 tarihinde Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında gerçekleştirilen
Yatırım Danışma Konseyi’nin beşinci toplantısında, 19 çok uluslu şirketin üst düzey yöneticileri, IMF ve
Dünya Bankası Başkan Yardımcıları ile Türk özel sektörünü temsil eden dört sivil toplum kuruluşunun
başkanları, yatırım ortamıyla ilgili görev ve sorumluluğu olan kabine üyeleri ve ilgili bürokratlarla bir
araya gelerek son toplantıdan bu yana sağlanan gelişmeleri değerlendirmişlerdir.
Konsey üyeleri, ARGE faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, sosyal güvenlik reformu, sigortacılık sektörünün
yapılandırılması ve iş gücü piyasasının esnekliğinin artırılması amacıyla 2008 yılında hayata geçirilen
uygulamaların önemine vurgu yapmışlardır. Türkiye için önemli bir öncelik niteliğinde olan Avrupa
Birliği müktesebatına uyum sürecinin yatırımcılar açısından önemli bir çıpa olduğunu belirten Konsey
üyeleri, önümüzdeki dönemde enflasyonist baskıları sınırlayacak ve cari işlemler açığını azaltacak
makroekonomik politikalara devam edilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir.
Toplantı sonrasında kamuoyuna açıklanan sonuç bildirisinde Konsey üyeleri, Türkiye’nin yatırım yeri
olarak cazibesini artıracak önlemler konusundaki önerilerini on iki ana başlık altında listelemişlerdir:
¡¡
Kamu-özel sektör işbirliği çerçevesinde yabancı dil becerisi ve teknik eğitim öncelikli olmak üzere
özel sektörün ihtiyaçları ile uyumlu eğitim ve öğretimin geliştirilmesi,
¡¡
Girişimcilik, liderlik ve yönetim becerilerinin geliştirilmesi için sanayi-üniversite diyaloğunun
pekiştirilmesi,
¡¡
Maliyet bazlı otomatik fiyatlama, kaynakların çeşitlendirilmesi, deregülasyon ve özelleştirme
sürecinin devamını da içerecek şekilde enerji sektörü reformlarına hız kazandırılması,
¡¡
İş gücü piyasası reformlarına, iş gücü piyasasının esnekliğini daha da artıracak ve aynı zamanda
iş gücünü koruyacak bir yaklaşımla devam edilmesi,
¡¡
Kamu-özel sektör işbirliği/yap-işlet-devret projeleri için uygun bir sözleşme ve yasal altyapı ile
birlikte özellikle ulaşım ve bilgi teknolojileri alanında altyapının geliştirilmesi,
¡¡
Uluslararası standartlarla uyumlu olarak fikri mülkiyet hakları mevzuatının uygulanmasının daha
da güçlendirilmesi,
¡¡
Genişbant internet ve kişisel bilgisayar kullanım oranının artırılmasının önündeki engellerin
azaltılması,
¡¡
¡¡
Gümrük süreçlerinin iyileştirilmesi,
¡¡
Vergi kaçakları da dahil olmak üzere kayıtdışılıkla mücadele konusunda yürütülen çalışmaların
güçlendirilmesi,
¡¡
İstihdam yaratmak adına KOBİ’lerin büyümesinin teşvik edilmesi ve kayıtlı ekonomideki rollerinin
güçlendirilmesi, ¡¡
Kurumsal yönetimin ve muhasebe standartlarının geliştirilmesi bakımından yeni Ticaret Kanunu
Tasarısının yasalaştırılması ve uygulanmasına başlanması.
Şeffaflık, öngörülebilirlik ve etkinliği artırmak suretiyle kamu yönetimi uygulamalarının
iyileştirilmesi,
Giriş
2004 yılından bu yana gerçekleştirilen Yatırım Danışma Konseyi toplantılarında Konsey üyeleri
tarafından gündeme getirilen tavsiyeler, toplam yirmi bir başlık altında gruplandırılabilmektedir.
Konsey tarafından gündeme getirilen konulara, yatırım ortamı ile ilgili görev ve sorumluluğu
bulunan kurum ve kuruluşların çalışmalarında öncelik verilmektedir. Konsey tavsiye kararları,
YOİKK Teknik Komite Eylem Planlarının oluşturulması sürecinde de dikkate alınmaktadır.
Türkiye’nin uluslararası yatırımcılar nezdindeki algısının olumlu yönde geliştirilmesi amacıyla
YOİKK tarafından yürütülen çalışmaların sonucu, uluslararası yatırım yeri endekslerinde kendini
göstermektedir. Forbes Dergisi tarafından yayımlanan “İş Yapmak İçin En İyi Ülkeler Sıralaması”nda
2006 yılında 61. sırada yer alan Türkiye, 2007 yılında 48., 2008 ve 2009 yılında ise 41. sırada yer
almıştır. Heritage Vakfı ve The Wall Street Journal tarafından yayımlanan, ekonomik bağımsızlığı
ölçmeyi amaçlayan Ekonomik Bağımsızlık 2009 Endeksi’nde Türkiye, 2009 yılında 183 ülke
arasında 75. sırada yer almıştır. Türkiye, Dünya Ekonomik Forumu tarafından yayımlanan Küresel
Rekabet Gücü Raporu’nda ise 2009 yılında, 133 ülke arasında 61. sırada yer almıştır.
Yaklaşık 60 kurum ve kuruluştan derlenen bilgilerle oluşturulan Yatırım Danışma Konseyi İlerleme
Raporunun ilk bölümünde Konseyin beşinci toplantısında gündeme getirilen önerilerle ilgili 2004
yılından bu yana sağlanan gelişmeler ile 2008 ve 2009 yılı gelişmelerine yer verilmekte olup; raporun
ikinci bölümünde daha önceki toplantılarda ele alınan önerilerle ilgili elde edilen gelişmeler Konsey
üyeleri ve kamuoyunun bilgisine sunulmuştur.
11
12
YÖNETİCİ ÖZETİ
I. YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ BEŞİNCİ TOPLANTISI
TAVSİYE KARARLARI Kamu-Özel Sektör İş Birliği Çerçevesinde Yabancı Dil Becerisi ve Teknik
Eğitim Öncelikli Olmak Üzere Özel Sektörün İhtiyaçları ile Uyumlu Eğitim
ve Öğretimin Geliştirilmesi
¡¡
2008-2009 eğitim-öğretim yılında, mesleki ve teknik eğitime devam eden öğrenci sayısında, bir
önceki öğretim yılına nazaran artış kaydedilmiştir.
¡¡
Mesleki ve teknik eğitimin tanıtımını, teşvikini, yaygınlaştırılmasını ve kalitesinin artırılmasını
hedefleyen “Mesleki ve Teknik Eğitim Eylem Planı”, Temmuz 2008’de yürürlüğe girmiştir. ¡¡
Avrupa Birliği ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ortaklaşa yürütülen “İnsan Kaynaklarının
Mesleki Eğitim Yoluyla Güçlendirilmesi Projesi”nin uygulanmasına başlanmıştır. Ayrıca, Avrupa
Birliği tarafından sağlanan “Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı” kapsamında yürütülen “İnsan
Kaynaklarını Geliştirme Operasyonel Programı” çerçevesinde, Milli Eğitim Bakanlığının faydalanıcı
kurum olduğu “Mesleki Eğitimin İçeriğinin ve Niteliğinin İyileştirilmesi Operasyonu”nun
yürütülmesi öngörülmektedir.
¡¡
Türkiye İş Kurumu tarafından yürütülen aktif iş gücü programları, iş ve meslek danışmanlığı
hizmetleri ile eğitim faaliyetleri artarak sürdürülmüştür.
¡¡
Mesleki Yeterlilik Kurumunun etkin biçimde çalışmasını sağlayacak ikincil mevzuat çalışmaları
tamamlanmıştır.
Girişimcilik, Liderlik ve Yönetim Becerilerinin Geliştirilmesi için SanayiÜniversite Diyaloğunun Pekiştirilmesi
¡¡
TÜBİTAK tarafından girişimcilik olgusunu yaygınlaştırmak ve akademik araştırmaların ticari ve
katma değeri yüksek ürünlere dönüştürebilmelerini teşvik etmek amacıyla Teknoloji ve Yenilik
Odaklı Girişimleri Destekleme Programı uygulanmaya başlanmıştır.
¡¡
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı koordinasyonunda, kalkınma ajanslarıyla işbirliği halinde
özellikle az gelişmiş bölgelerde girişimciliği yaygınlaştırıcı, yerel istihdamı ve sermaye birikimini
hızlandırıcı tedbirler alınacaktır.
¡¡
Türkiye İş Kurumu tarafından aktif iş gücü politikaları kapsamında, mesleki eğitim ve iş gücü
uyum programları, mesleğe yöneltme, iş arama stratejilerinin geliştirilmesi, girişimcilik eğitimleri
ve istihdam garantili eğitim programları yürütülmektedir.
Yönetici Özeti
Maliyet Bazlı Otomatik Fiyatlama, Kaynakların Çeşitlendirilmesi,
Deregülasyon ve Özelleştirme Sürecinin Devamını da İçerecek Şekilde
Enerji Sektörü Reformlarına Hız Kazandırılması
¡¡
Kasım 2002-Ekim 2009 döneminde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından doğal gaz
piyasa faaliyetlerine ilişkin olarak 60’ı dağıtım alanında olmak üzere toplam 186 adet lisans
verilmiştir.
¡¡
Ortadoğu ve Hazar Bölgesi doğal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarına bağlamayı öngören
Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doğal Gaz Boru Hattı Projesi’ne ilişkin
Hükümetler Arası Anlaşma 13 Temmuz 2009 tarihinde imzalanmıştır.
¡¡
Enerji Kamu İktisadi Teşebbüsleri’nde 1 Temmuz 2008 tarihinden itibaren Maliyet Bazlı
Fiyatlandırma Mekanizmasına geçilmiştir.
Kamu-Özel Sektör İşbirliği/Yap-İşlet-Devret Projeleri için Uygun
Bir Sözleşme ve Yasal Altyapı ile Birlikte Özellikle Ulaşım ve Bilgi
Teknolojileri Alanında Altyapının Geliştirilmesi ile Genişbant İnternet ve
Kişisel Bilgisayar Kullanım Oranının Artırılmasının Önündeki Engellerin
Azaltılması
Ulaşım Altyapısının Geliştirilmesi
Karayolu Ulaşımı
¡¡
15 Kasım 2009 tarihi itibarıyla toplam karayolu ağı 64.253 km seviyesine ulaşmıştır.
Toplam kara yolu ağının 17.222 km’si bölünmüş yoldur.
¡¡
YİD Modeli ile yapılması planlanan, Asya-Avrupa Kıtalarını İstanbul Boğazından
Karayolu ile bağlayacak olan “İstanbul Boğazı Karayolu Boğaz Geçiş Tüneli”ne ilişkin
ihale 30 Haziran 2008 tarihinde gerçekleştirilmiştir.
Demiryolu Ulaşımı
¡¡
Ankara-İstanbul arası seyahat süresini 3 saate indirerek yolcu taşımacılığında
demiryolu payını %10’dan %78’e çıkarmayı hedefleyen Ankara-İstanbul Hızlı Tren
Projesi’nin Ankara-Eskişehir bölümü hizmete açılmıştır.
¡¡
Avrupa’yı Türkiye üzerinden Kafkasya ve Orta Asya Cumhuriyetleri’ne bağlamak
amacıyla geliştirilen Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan Demiryolu (Kars-Ahılkelek-TiflisBakü) Projesi kapsamında Türkiye tarafından inşa edilecek bölümün temeli Temmuz
2008 tarihinde atılmıştır.
Deniz Ulaşımı
¡¡
Kıyı bölgelerde inşa edilecek altyapı tesislerinin ve ilave kapasitelerin etkin bir biçimde
tespit edilmesi; mekan ve zaman planlamasının daha verimli şekilde yapılabilmesini
amaçlayan Ulaştırma Kıyı Yapıları Master Plan Çalışması ve Turizm Kıyı Yapıları Master
Plan Çalışması’na ilişkin ihaleler Ocak 2009 tarihinde sonuçlandırılmıştır.
¡¡
YİD modeli ve özel sektör dinamikleri ile denizyolu ulaşımı ve yat turizmi için gerekli
altyapının oluşturulması amacıyla yürütülen çalışmalar kapsamında Didim Yat Limanı
hizmete açılmıştır. Çeşme, Sığacık, Kaş, Alanya, Yalova ve Mersin Yat Limanlarının
inşaatları devam etmektedir.
Havayolu Ulaşımı
¡¡
Devlet Hava Meydanları İşletmesi tarafından işletilen havalimanı ve meydan sayısı,
27’si uluslararası statüde olmak üzere 40’a ulaşmıştır.
13
14
¡¡
2008 yılında dış hat yolcu trafiği %13 artışla 43 milyon; iç hat yolcu trafiği %12 artışla
35,8 milyon; toplam trafik ise %12,6 artışla 79,4 milyon seviyesine ulaşmıştır.
Bilgi Teknolojileri Alanında Altyapının Geliştirilmesi ile Genişbant İnternet
ve Kişisel Bilgisayar Kullanım Oranının Artırılmasının Önündeki Engellerin
Azaltılması
¡¡
Bilgi ve iletişim teknolojileri alanında izin, ruhsat veya lisans sürecinin kolaylaştırılmasına
ve etkin hale getirilmesine ilişkin olarak Elektronik Haberleşme Kanunu Kasım 2008
tarihinde yürürlüğe girmiştir.
¡¡
Yerel aramalarda serbestleşme sağlanmasını amaçlayan sabit telefon hizmetlerine ilişkin
düzenleme Mayıs 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
¡¡
2003 yılında 122.559 olan genişbant internet abone sayısı, 2009 yılı Haziran ayı itibarıyla
5,9 milyon seviyesine ulaşmıştır. Mobil telefon abone sayısı da 2003 yılında yaklaşık 28
milyon iken 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla yaklaşık 64 milyon seviyesine yükselmiştir.
İş Gücü Piyasası Reformlarına, İş Gücü Piyasasının Esnekliğini Daha da
Artıracak ve Aynı Zamanda İş Gücünü Koruyacak Bir Yaklaşımla Devam
Edilmesi
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu çerçevesinde, kısmi süreli veya çağrı
üzerine çalışanlar ile ev hizmetlerinde ay içinde 30 günden az çalışanlar sigortalılık kapsamına
alınmıştır.
İstihdam Paketi’nin yürürlüğe girmesiyle iş gücü piyasasının esnekliğini artırıcı tedbirler hayata
geçirilmiştir.
Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları kolaylaştırılmıştır.
“İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı” kapsamında, “Kadın İstihdamının
Desteklenmesi”, “Genç İstihdamının Desteklenmesi” ve “Dezavantajlı Kişilerin Sosyal
Entegrasyonu ve İstihdam Edilebilirliklerinin Geliştirilmesi” Operasyonlarının hayata geçirilmesi
için gerekli çalışmalar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yönetiminde Türkiye İş Kurumu
tarafından yürütülmektedir. Uluslararası Standartlarla Uyumlu Olarak Fikri Mülkiyet Hakları
Mevzuatının Uygulanmasının Daha da Güçlendirilmesi
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
2003 yılından itibaren patent başvuru sayısında %519 ve tescil edilen patent sayısında %312
oranında artış gözlenirken, faydalı model başvurusunda %144 oranında, tescilinde ise %159
oranında artış sağlanmıştır.
2008 yılı içerisinde AB ile Fikri Mülkiyet Hukuku Faslının müzakerelerine başlanmıştır.
Ocak 2008 itibarıyla tamamlanan Ulusal Eylem Planına göre 2007-2010 yılları arasında
Avrupa Patent Ofisi ile işbirliği içerisinde toplam mali büyüklüğü 1,71 milyon Avro olan 6 proje
yürütülecektir.
Avrupa Patent Ofisi tarafından üniversitelerde Teknoloji Transfer Ofisi kurulması hususunda
başlatılan pilot proje kapsamında, Gazi Üniversitesinde kurulan Teknoloji Transfer Ofisi
çalışmalarına Ekim 2008 tarihinde başlamıştır.
Gümrük Süreçlerinin İyileştirilmesi
¡¡
Elektronik ortamda tescil edilen beyanname sayısı ve Elektronik Veri Değişimi aracılığıyla
onaylanan belge sayısı her geçen gün artış göstererek, 2009 yılı için sırasıyla %99,9 ve %87,4
olarak gerçekleşmiştir.
Yönetici Özeti
¡¡
2008 yılında ofisinde yazılımı olmayan firmalar için de internet üzerinden beyanname verme
imkanı tanınmıştır.
¡¡
BİLGE Sisteminde malların belge kontrolü ile birlikte fiziksel muayenesinin de yapılacağı
anlamına gelen kırmızı hat genel oranları, 2009 yılının ikinci yarısında, ithalatta en fazla %25
ve ihracatta ise en fazla %8 olacak şekilde düşürülmüştür.
Şeffaflık, Öngörülebilirlik ve Etkinliği Artırmak Suretiyle Kamu Yönetimi
Uygulamalarının İyileştirilmesi
¡¡
Eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak vatandaşların kamunun ürettiği bilgilere
erişimini sağlamak amacıyla 2003 yılında Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çıkarılmıştır.
¡¡
Kamu görevlilerinin uymaları gereken davranış ilkeleri belirlenmiş ve uygulamayı gözetmek
üzere Kamu Görevlileri Etik Kurulu kurulmuştur.
¡¡
Kamu kaynaklarının etkin, etkili ve ekonomik bir şekilde kullanılmasını ve kamu idarelerine
bütçeleme sürecinde daha fazla yetki verilmesini kapsayan Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol
Kanunu yürürlüğe girmiştir.
¡¡
e-Dönüşüm Türkiye Projesi kapsamında Bilgi Toplumu Stratejisi Belgesi ve Eylem Planı (20062010) yürürlüğe girmiştir.
¡¡
Bilgi toplumuna geçiş kapsamında kamu hizmetlerinin ortak bir portaldan sunumunu ve
vatandaşın devlet hizmetlerine elektronik ortamdan güvenli ve hızlı bir şekilde erişimini
sağlamak amacıyla e-Devlet Kapısı (www.turkiye.gov.tr) açılmıştır.
Vergi Kaçakları da Dahil Olmak Üzere Kayıt Dışılıkla Mücadele
Konusunda Yürütülen Çalışmaların Güçlendirilmesi
¡¡
Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadele Stratejisi Eylem Planı (2008-2010) 1 Temmuz 2008 tarihi
itibarıyla yürürlüğe girmiştir.
¡¡
Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülen Bilgisayar Destekli Denetim ve Risk Analizi
Merkezi projeleri, kayıt dışı ekonominin önlenmesi amacına hizmet etmektedir.
¡¡
Şubat 2009’da yürürlüğe giren 5838 sayılı Kanun ile kayıtlı ekonominin geliştirilmesine
yönelik olarak, Gelir İdaresi Başkanlığına verilen muhtasar beyanname ile Sosyal Güvenlik
Kurumuna verilen sigorta bildirgelerinin birleştirilmesi konusunda Maliye Bakanlığına yetki
verilmiştir.
¡¡
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 2006 yılında uygulamaya konan Kayıt Dışı
İstihdamla Mücadele (KADİM) Projesi Ekim 2008 tarihinde sona ermiştir.
İstihdam Yaratmak Adına KOBİ’lerin Büyümesinin Teşvik Edilmesi ve
Kayıtlı Ekonomideki Rollerinin Güçlendirilmesi
¡¡
Son 5 yıllık süreç içerisinde KOSGEB tarafından 38.826 işletmeye 256 milyon TL tutarında
destek sağlanmıştır.
¡¡
KOSGEB tarafından KOBİ’lere yönelik olarak sağlanan kredilere 2008 ve 2009 yılları içerisinde
eklenen 5 yeni unsur kapsamında 56.052 işletmeye 216,65 milyon TL tutarında destek
sağlanmıştır.
¡¡
KOSGEB tarafından imalat sanayi dışındaki sektörlere de destek verilebilmesini teminen 2007
yılı içerisinde başlatılan mevzuat çalışmaları, 2009 yılı içerisinde tamamlanmıştır. Bu gelişme
ile KOSGEB’in hedef kitlesi yaklaşık 10 kat artış göstererek 3 milyon KOBİ’ye çıkmıştır. 15
16
Kurumsal Yönetimin ve Muhasebe Standartlarının Geliştirilmesi
Bakımından Yeni Ticaret Kanunu Tasarısı’nın Yasalaştırılması ve
Uygulanmasına Başlanması
¡¡
Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’nın, Türkiye’de kurumsal yönetimin güçlendirilmesine yönelik
önemli gelişmeler sağlaması beklenmektedir.
II. TÜRKİYE’DE YATIRIM ORTAMINI ETKİLEYEN DİĞER
GELİŞMELER
Yatırımların Önündeki İdari Engellerin Kaldırılması
Lisanslama süreçleri ¡¡
2008 ve 2009 yılında 24 yeni kalkınma ajansı kurulmuş olup, söz konusu ajansların
bünyesinde, 2010 yılı içinde gerekli görülen Yatırım Destek Ofislerinin kurulması
planlanmaktadır.
¡¡
Yatırımcıların kamu kurum ve kuruluşlarında karşılaştıkları sorunların kısa yoldan
mahallinde çözülebilmesi amacıyla valilikler bünyesinde Tek Adımda Yatırım Bürosu
Haziran 2008’de oluşturulmuştur.
¡¡
Çeşitli çevre izinleri için tek bir başvuru ve bu başvuruların elektronik ortamda
yapılabilmesini teminen hazırlanan ikincil düzenleme 29 Nisan 2009 tarihinde
yayımlanmıştır.
ARGE Projelerinin Onaylanması İşlemleri
¡¡
1 Temmuz 2008 tarihinden itibaren, Proje Değerlendirme ve İzleme Sistemi adı verilen
uygulama ile Sanayi ARGE Projeleri Destekleme Programı, KOBİ ARGE Başlangıç Destek
Programı ve Uluslararası Sanayi ARGE Projeleri Destekleme Programına ilişkin tüm proje
başvurularının sadece elektronik ortamda yapılabilmesi mümkün kılınmıştır.
¡¡
1 Nisan 2009 tarihinde yürürlüğe giren mevzuat değişiklikleri kapsamında, elektronik
imza uygulaması ve elektronik sayısal ortamda bilgi transferi uygulamalarına ilişkin
düzenlemeler de yapılmıştır.
Yargı Sürecinin Etkinliğinin Artırılması ¡¡
Yargılama sürecinin hızlı ve etkin olmasına yönelik Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi
Hakkındaki Kanun ile Hâkim ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu’nda yapılan değişiklik Ağustos
2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
¡¡
Ankara, Erzurum ve Diyarbakır Bölge Adliye Mahkemeleri hizmet binalarının inşaatı 2008 yılında
tamamlanmıştır.
¡¡
Davaların en az giderle en kısa sürede sonuçlandırılması için yargıda bilgisayar teknolojisinden
yararlanmak amacıyla başlatılan Ulusal Yargı Ağı Projesi, halihazırda ülke genelinde tüm
işlemlerde kullanılmaktadır.
Yönetici Özeti
Döviz Piyasasının Etkin İşleyişinin Sağlanması ve Enflasyonun
Düşürülmesi
¡¡
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından döviz alım-satım ihaleleri yoluyla,
2008 yılı içerisinde net 7,48 milyar, 2009 yılı içerisinde ise 20 Ekim itibarıyla 1,49 milyar
tutarında ABD doları satın alınmıştır.
¡¡
Ayrıca 2008 yılı ve 2009 yılının ilk yarısında TCMB tarafından, Türkiye’deki finansal sistemin
istikrarını korumaya yönelik bir dizi önlem alınmıştır.
¡¡
Para politikası ve operasyonel çerçevesi 2008 ve 2009 yıllarında da enflasyon hedeflemesi
rejimi ilkelerine göre yürütülmüştür.
¡¡
2006 yılından itibaren yaşanan arz yönlü şoklar ve küresel piyasalardaki sorunlar nedeniyle
TCMB, Haziran 2008 içerisinde, 2009-2011 dönemi için enflasyon tahminlerini yukarı yönlü
olarak güncellemiştir.
¡¡
TCMB, 2008 yılı içerisinde para politikasının uygulanmasında temkinli ve sıkı bir duruş
sergilemiş, ancak 2008 yılının son çeyreğinde ve 2009 yılı içerisinde politika faiz oranlarında
indirime gitmiştir. 2009 yılının ilk 10 aylık döneminde politika faizleri toplam 825 baz puan
aşağı çekilmiştir.
Kamu Harcamalarının Yeniden Yapılandırılmasında ve Mali
Konsolidasyonda Sağlanan İlerlemenin Devam Ettirilmesi
¡¡
Mali konsolidasyonun devam ettirilmesi hususunda son yıllarda önemli gelişmeler sağlanmıştır.
Bu doğrultuda, 2002 yılı sonu itibarıyla %69,2 olan merkezi yönetim borç stokunun gayri safi
yurt içi hasılaya oranı (GSYH) 2008 yılı sonunda %40 olarak gerçekleşmiştir. 2002 sonunda
%61,4 seviyesinde olan kamu net borç stokunun GSYH’ye oranı ise 2008 yılı sonunda %28,2
seviyelerine inmiştir.
¡¡
2008 yılında AB tanımlı genel yönetim bütçe açığının GSYH’ye oranı %2,2 seviyesinde
gerçekleşerek Maastricht kriteri olan %3’ün altında kalmaya devam etmiştir.
¡¡
Likidite riskinin azaltılmasına yönelik olarak uygulanan politikalar neticesinde, 2002–2009
Eylül döneminde iç borçlanmanın ortalama vadesi 9 aydan 34 aya yükselmiştir. Aynı dönemde
döviz cinsi/endeksli borcun toplam borç stoku içindeki payı %58’den %30’a çekilerek borç
stokunun kur riski azaltılmıştır. Diğer taraftan, 2002 yılında %36 seviyesinde olan iç borç
stoku içindeki sabit faizli borcun payı 2009 Eylül itibarıyla %47’ye çıkarılarak iç borç stokunun
faiz riski azaltılmıştır.
¡¡
2008 yılı içerisinde toplam proje tutarı 219 milyar TL olan 2.759 adet, 2009 yılı içerisinde
ise toplam proje tutarı 245,8 milyar TL olan 2.332 adet kamu yatırım projesi yürütülmüştür.
¡¡
2010 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının reel olarak %10,3 oranında, özel kesim
sabit sermaye yatırımlarının ise ekonomide kaydedilmesi beklenen toparlanmanın da etkisiyle
reel olarak %7 oranında artması beklenmektedir.
Mali Piyasaların Derinliğinin Artırılması
¡¡
2008 yılı içerisinde dünya genelindeki trende paralel olarak İstanbul Menkul Kıymetler
Borsasında da kısmi bir daralma yaşanmış ancak 2009 yılında dünya ekonomisinde görülen
iyileşme sinyalleri ile birlikte Mart 2009’dan itibaren piyasalar yükseliş trendine girmiştir.
¡¡
2009 yılının ilk 9 ayında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, yalnızca gelişmekte olan değil pek
çok gelişmiş ülke piyasalarını da geride bırakarak %81,32’lik bir artış kaydetmiş ve bu dönem
içerisinde tüm ülkeler içinde en çok artış gösteren 3. piyasa olmuştur.
17
18
¡¡
Krizin başlangıcı sayılabilecek 1 Ağustos 2007 tarihi ile 2009 yılı Eylül ayı arasında İstanbul
Menkul Kıymetler Borsası %6.6’lık bir düşüşle tüm ülkeler arasında en az düşüş gösteren 6.
piyasa olmuştur.
¡¡
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarının faaliyet alanlarının genişletilmesi ve Türkiye’de kurulu
girişim şirketlerine kaynak aktarımının kolaylaştırılmasına yönelik olarak yayımlanan mevzuat ile
Türkiye’de girişim sermayesi sisteminin yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. ¡¡
Uluslararası Vadeli İşlem Piyasası Birliğinin oluşturduğu dünyanın en fazla işlem hacmine sahip
olan ilk 50 vadeli işlem ve opsiyon borsası sıralamasında 2007 yılında 38. sırada olan VOB, 2008
yılında 10 basamak, 2009 yılının ilk altı ayında ise 6 basamak daha iyileşme göstererek 22. sıraya
yerleşmiştir.
¡¡
Bankacılık sektörü, küresel finans piyasalarında görülen olumsuz gelişmelere rağmen 2008
yılında güçlü kalmıştır. 2009 yılı Ekim ayı itibarıyla bankaların toplam kredi hacmi 2008 yılı
sonuna göre %4,6 oranında artarak 404,1 milyar TL seviyesine erişmiştir. 2007 yılı sonunda
%36,1 olan sektörün kredi hacminin GSYH’ye oranı ise 2009 yılı ilk yarısında %42,1 seviyesine
yükselmiştir.
Araştırma Geliştirme ve Yenilikçilik Faaliyetlerinin Yaygınlaştırılması
¡¡
Türkiye, 2002-2007 yılları arasında ARGE harcamalarındaki artış hızı bakımından %119 ile
Çin’den sonra 2. sırada yer almaktadır.
¡¡
Ülkeler bazında ARGE harcamasının gayri safi yurt içi hasılaya oranında Türkiye, 2002 yılında
%0,53 ile dünyada 38. sırada iken, 2007 yılında %0,71 ile 35. sıraya yükselmiştir. Bu oranın artış
hızına göre yapılan sıralamada ise 4. sırada yer almaktadır.
¡¡
2007 ve 2008 yıllarında ilk kez finans kaynağına göre ARGE harcamasında özel sektörün payı
kamu payını geçmiştir.
¡¡
2002-2007 yılları arasındaki ülkeler bazında Tam Zaman Eş Değer ARGE personelindeki artış hızı
incelendiğinde, Türkiye Meksika’dan sonra 2. sırada yer almaktadır.
¡¡
KOSGEB tarafından sağlanan Teknolojik ARGE Desteği için başvurulan Teknoloji Geliştirme
Merkezi sayısı 2008 yılı itibarıyla 20’ye ulaşmıştır. TEKMER’lere tahsis edilmiş olan bütçenin
gerçekleşme oranı %57 olup, 2008 itibarıyla desteklenen toplam proje sayısı 292’ye ulaşmıştır.
¡¡
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından, yürütülen Sanayi ARGE Desteklerinin izlenmesi, istatistiki
bilgi elde edilmesi ve elektronik ortamda başvuru yapılmasının sağlanması amacıyla Yenilikçilik
ve Sınai ARGE Portalı Projesi başlatılmıştır.
Ülkenin Uluslararası İmajının Geliştirilmesi
¡¡
29 Eylül 2009 tarihinde onaylanan İstanbul Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı ile İstanbul’un
öncelikle bölgesel, nihai olarak da küresel bir finans merkezi olması için atılması gereken adımlar
belirlenmiştir.
¡¡
2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti İstanbul etkinlikleri kapsamında İstanbul’un tanıtımına yönelik
olarak ulusal ve uluslararası arenada özel tanıtım faaliyetleri düzenlenmektedir.
Arazi Planlaması ve Yönetimi Konusundaki Çalışmaların Güçlendirilmesi
¡¡
Kamuya ait tarım arazilerinin özel sektöre devrine yönelik Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
tarafından yürütülen çalışmalar neticesinde 14 işletme 30 yıl süre ile kiraya verilmiştir. Toplam
176 milyon TL’lik yatırım taahhüdünün 2008 yılı sonu itibarıyla 158 milyon TL’lik bölümü
gerçekleştirilmiş ve 1.500 kişilik istihdam sağlanmıştır.
Yönetici Özeti
¡¡
1962 yılında başlanan organize sanayi bölgeleri uygulamaları kapsamında, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığından sicil alarak tüzel kişilik kazanan toplam 259 adet organize sanayi bölgesi
bulunmaktadır.
Rekabetçi Pazar Ortamını Geliştirmek için Özelleştirmeye ve Deregülasyona Devam Edilmesi
¡¡
1985-1994 yılları arasında Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından gerçekleştirilen özelleştirme
uygulamaları toplam 2.292 milyon ABD doları, 1995-2002 yılları arasında gerçekleştirilen
özelleştirme uygulamaları toplam 5.704 milyon ABD doları ve 2003-2009 (Kasım) tarihleri
arasında gerçekleştirilen toplam özelleştirme uygulamaları ise yaklaşık 30,6 milyar ABD doları
olarak gerçekleşmiştir.
Sosyal Güvenlik Reformu
¡¡
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda ve ilgili diğer mevzuatta
değişiklik yapılmasına ilişkin 5754 sayılı Kanun’un Mayıs 2008’de yürürlüğe girmesiyle, Sosyal
Güvenlik Reformu büyük ölçüde uygulamaya geçirilmiştir. ¡¡
¡¡
Sosyal Yardımlar ve Primsiz Ödemeler Kanun Tasarısı üzerindeki çalışmalar sürmektedir. Sosyal Güvenlik Reformunun ve Sosyal Güvenlik Kurumunun etkin biçimde hayata geçirilmesini
amaçlayan ikincil mevzuat büyük ölçüde tamamlanmıştır. 19
20
Özel Sektörün İhtiyaçları ile Uyumlu Eğitim ve Öğretimin Geliştirilmesi
Bölüm
1
21
YATIRIM DANIŞMA KONSEYİ
BEŞİNCİ TOPLANTISI
TAVSİYE KARARLARI
1. Kamu-Özel Sektör İş Birliği Çerçevesinde Yabancı Dil
Becerisi ve Teknik Eğitim Öncelikli Olmak Üzere Özel
Sektörün İhtiyaçları ile Uyumlu Eğitim ve Öğretimin
Geliştirilmesi
Mesleki ve teknik eğitim başta olmak üzere eğitimin, iş gücü piyasası gereksinimlerine cevap verecek
ölçüde geliştirilmesi, Konsey üyelerinin üzerinde hassasiyetle durduğu konular arasında yer almaktadır.
Bu kapsamda, son beş yılda, mesleki ve teknik eğitimin yaygınlaştırılmasına ve etkinleştirilmesine
yönelik olarak önemli adımlar atılmıştır:
¡¡
2008-2009 eğitim-öğretim yılında, mesleki ve teknik ortaöğretime devam eden öğrenci
sayısı, 2002-2003 eğitim-öğretim yılına nazaran yaklaşık %46 oranında artarak 1.428.985’e
ulaşmıştır. Mesleki ve teknik ortaöğretimin, toplam ortaöğretim içindeki payı ise, 20022003 eğitim-öğretim yılında yaklaşık %32 iken, 2008-2009 öğretim yılında yaklaşık %45’e
yükselmiştir. Aynı dönemde, 595 adet mesleki ve teknik eğitim okulu ve bu okullarda
uygulanmak üzere 5.402 yeni eğitim alanı ile 11.357 yeni eğitim dalı açılmıştır.
¡¡
Avrupa Birliği (AB) ile ortaklaşa yürütülen Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi
Projesi (MEGEP) kapsamında, mesleki ve teknik eğitimde modüler yapıya geçiş sağlanmış ve
bu çerçevede oluşturulan yeni müfredat, 2006-2007 öğretim yılından itibaren uygulamaya
konulmuştur.
¡¡
Mesleki ve teknik eğitimin etkinleştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla, Milli Eğitim
Bakanlığı (MEB) tarafından, sosyal ortakların iş birliği ile MEGEP, Türkiye’de Mesleki Eğitim ve
Öğretimin Modernizasyonu Projesi, MEB’in İdari Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi, Temel
Eğitimin Güçlendirilmesi Projesi, Mesleki ve Teknik Eğitimde Eğitim İhtiyaçlarını Belirleme
Projesi gibi pek çok proje gerçekleştirilmiştir.
¡¡
İş gücüne ve iş gücünün becerilerine yönelik talebin rasyonel biçimde tespit edilmesi ve
ölçülmesi amacıyla, Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) tarafından 2007 yılından itibaren yıllık düzenli
iş gücü piyasası analizleri yapılmaya başlanmıştır. Bu analiz sonuçlarından, milli eğitim
politikasının oluşturulması sürecinde yararlanılması öngörülmektedir. ¡¡
Ulusal mesleki yeterlilik sistemini kurmak ve işletmek amacıyla, 2006 yılında Mesleki Yeterlilik
Kurumu (MYK) kurulmuş, 2007 ve 2008 yılları içinde ilgili ikincil mevzuatın yürürlüğe
girmesiyle de Kurum faaliyetlerine başlamıştır.
Konseyin beşinci toplantısında Konsey üyeleri, iş piyasasının talepleri ile uyumlu olarak, yabancı dil
becerisi ile mesleki ve teknik eğitim başta olmak üzere eğitim ve öğretimin geliştirilmesi gereğine işaret
etmişler; bu amaçla kamu-özel sektör iş birliği yöntemlerine başvurulabileceğini vurgulamışlardır. Bu
kapsamda;
Son beş yılda,
mesleki ve teknik
eğitime devam
eden öğrenci
sayısında, yaklaşık
%46 oranında artış
kaydedilmiştir.
22
“Mesleki ve Teknik
Eğitim Eylem Planı”,
Temmuz 2008’de
yürürlüğe girmiştir.
Avrupa Birliği ile
işbirliği halinde
“İnsan Kaynaklarının
Mesleki Eğitim
Yoluyla Geliştirilmesi
Projesi”nin
uygulanmasına
başlanmıştır
¡¡
2008 yılında mesleki ve teknik ortaöğretime devam eden öğrenci sayısı, bir önceki yıla göre,
yaklaşık %22 oranında artış gösterirken, mesleki ve teknik öğretimin toplam ortaöğretim
içindeki payı bir önceki yıla göre yaklaşık %3 oranında artmıştır.
¡¡
Eğitim-istihdam ilişkisinin etkin biçimde sağlanabilmesini teminen, 2008 ve 2009 yıllarında
mesleki eğitim alanında, kamu ve özel sektör kuruluşlarıyla MEB arasında 34 iş birliği
protokolü imzalanmış; süresi dolan 6 protokolün ise süresi uzatılmıştır. Böylece, son beş yıl
içinde, 109 kurum ile 172 iş birliği protokolü imzalanmış olmaktadır. Bahsi geçen protokoller
kapsamında;
¡¡
Mesleki programlar geliştirilmesi,
¡¡
Atölye ve laboratuvar öğretmenlerinin eğitilmesi,
¡¡
Öğrencilere işletmelerde mesleki eğitim verilmesi ve
¡¡
Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarının yeni teknolojilere göre donatılması
çalışmaları yürütülmektedir.
¡¡
60. Hükümet Programı-Eylem Planı’nda mesleki ve teknik ortaöğretimin, 2012 yılı itibarıyla,
tüm ortaöğretim içindeki okullaşma oranının %38’den %50’e çıkarılması hedeflenmiştir.
Bu çerçevede, 2008 yılı “Mesleki Eğitim Yılı” olarak ilan edilmiş ve MEB, sosyal paydaşların
katılımı ile “Mesleki ve Teknik Eğitim Eylem Planı”nı hazırlamıştır. Söz konusu Eylem Planı,
Temmuz 2008’de yürürlüğe girmiştir. Bahsi geçen Eylem Planı kapsamında, mesleki ve teknik
eğitimin tanıtımını, teşvikini, yaygınlaştırılmasını ve kalitesinin artırılmasını sağlamak üzere
22 farklı eylem tespit edilmiş; mevcut sorunların aşılmasına yönelik yasal, idari ve yapısal
önlemler belirlenmiştir. ¡¡
İş gücü piyasası ile mesleki eğitim arasında istihdam amaçlı birlikteliğin sağlanması, hayat boyu
öğrenme yaklaşımıyla mesleki eğitimin modernizasyonu ve kalitesinin artırılması amacıyla,
“İnsan Kaynaklarının Mesleki Eğitim Yoluyla Geliştirilmesi Projesi” yürütülmeye başlanmıştır.
AB ile MEB tarafından ortaklaşa yürütülen ve Doğu ile Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki
8 ili1 kapsayan Proje kapsamında, belirlenen pilot sektörlerde2 mesleki eğitimde müfredat
geliştirme ve mesleki ekipman satın alma faaliyetinde bulunulacak; ayrıca halkla ilişkiler ve
tanıtım çalışmaları gerçekleştirilecektir. Ağustos 2008 tarihinde uygulanmasına başlanan
Proje’nin, Haziran 2010’da tamamlanması öngörülmektedir.
¡¡
2008 yılında yürürlüğe giren “İstihdam Paketi”3, il bazında ayrı ayrı faaliyet gösteren “İl
İstihdam” ve “İl Mesleki Eğitim Kurulları”nı, “İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulları” adıyla
birleştirmiştir. Söz konusu Kurullar, il düzeyinde İŞKUR kaynakları tarafından düzenlenecek
olan tüm aktif iş gücü programlarının karar merciidir. Yapılan düzenlemeyle, Kurulların üyeleri,
üye sayıları, görevleri, organları, çalışma şekilleri ve mali kaynakları yeniden düzenlemiştir. Bu
çerçevede, İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulları;
¡¡
İstihdam ve mesleki eğitim politikalarının oluşturulmasına,
¡¡
İstihdamı koruyucu, geliştirici ve işsizliği önleyici tedbirlerin geliştirilmesine,
¡¡
Uygulanacak aktif iş gücü programlarının belirlenmesine,
¡¡
İstihdam etkinliklerinin
değerlendirilmesine
ve
mesleki
eğitim
uygulamalarının
izlenmesine
ve
yönelik çalışmalar gerçekleştirmektedir. Kurulların çalışma usul ve esaslarını düzenleyen
Yönetmelik, 2008 yılında yürürlüğe girmiştir4.
1
2
3
4
Diyarbakır, Elazığ, Erzurum, Gaziantep, Kahramanmaraş, Malatya, Şanlıurfa ve Van.
Bilişim teknolojileri, elektrik-elektronik, gıda, makine, metal işleri, otomotiv, tekstil ve turizm.
5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 26.05.2008/26887).
İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulları Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (R.G. 21.10.2008/27031).
Özel Sektörün İhtiyaçları ile Uyumlu Eğitim ve Öğretimin Geliştirilmesi
¡¡
İstihdam Paketi ile ayrıca, çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış işçilerin ağır ve tehlikeli
işlerde çalıştırılamayacağı hükmü getirilmiştir5. Bu düzenleme ile, gerek işçi gerekse işveren
açısından yaratacağı ciddi sonuçlar da dikkate alınarak, ağır ve tehlikeli işlerde çalışanların,
gerekli eğitimi almak suretiyle, işverenin taleplerine uygun niteliklere sahip olmalarının temin
edilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, İŞKUR il müdürlükleri, söz konusu işlerde çalışacak
kişilerin eğitilmesini ve sertifikalandırılmasını teminen, çalışanlara yönelik programlar
düzenleyebilecektir. Konuyla ilgili usul ve esaslara ilişkin tebliğ, 2009 yılında yürürlüğe
girmiştir6.
¡¡
Modüler program esası çerçevesinde yeniden yapılandırılan mesleki ve teknik ortaöğretimin
etkinleştirilmesini ve yaygınlaştırılmasını teminen, 2002 tarihinde yürürlüğe giren “Mesleki ve
Teknik Eğitim Yönetmeliği”nde kapsamlı değişiklikler gerçekleştirilmiştir7.
¡¡
Genel, mesleki ve teknik ortaöğretim sistemimizin yeniden yapılandırılması, kalitesinin
artırılması, programlarının geliştirilmesi, yenilenen programlara göre öğretmenlerin
eğitilmesi ve eğitim ortamlarının donatılması amaçlarıyla 2006 yılında Dünya Bankası ile
ortaklaşa yürütülmeye başlanan “Ortaöğretim Projesi” kapsamında 2008 yılında, 50 alan
ve 224 dal için hazırlanan öğretim programları, MEB tarafından onaylanarak yürürlüğe
konmuştur. Proje kapsamında ayrıca, 25
öğretim programına ilişkin olarak, sınıflar
bazında, 96 ders kitabı ve öğretim aracı
hazırlanmıştır.
2008 yılında MEB tarafından, 12 alan
ve 75 dalda ikili mesleki eğitim çerçeve
öğretim programları hazırlanmış olup, 8
alanda daha ikili mesleki eğitim çerçeve
öğretim programlarının geliştirilmesi
çalışmaları devam etmektedir.
Sektörün
talepleri
doğrultusunda,
2008 yılında, Anadolu Teknik Liseleri
ve Anadolu Meslek Liselerinde Alan/
Dal Dersleri bloğunda mesleki İngilizce
eğitimi verilmeye başlanmıştır. Ayrıca,
Çin ve Rusya ile ticaret ve turizm
sektörlerinde meydana gelen hızlı gelişmeler ve beklentiler dikkate alınarak, ticaret ve turizm
öğretimi okullarında mevcut yabancı dillere ilave olarak Rusça ve Çince’nin okutulması
kararlaştırılmıştır. Söz konusu uygulama, pilot olarak seçilen 20 okulda başlamıştır. Buna
paralel olarak, “Ortaöğretim Projesi” kapsamında hazırlanan, 9. ve 10. sınıflara ait “Çince
Dersi Öğretim Programı” uygulamaya konulmuştur.
Türkiye Seyahat Acentaları Birliği, Türkiye Otelciler Federasyonu ve MEB tarafınan ortaklaşa
hazırlanan “Turizm Eğitim Merkezi Mezunlarının İstihdamı ve Turizm Sektörü Çalışanlarının
Eğitimi Projesi” uygulamaya konmuştur. Söz konusu Proje kapsamında, turizm sektöründe
çalışan 10.000 personelin eğitilmesine karşılık 2.000 turizm eğitim merkezi mezununun
istihdamının sağlanması amaçlanmıştır. Bu çerçevede, 2008 ve 2009 yıllarında, 2.000 sektör
çalışanı eğitimden geçirilerek sertifikalandırılmış; turizm eğitim merkezi mezunu 531 kursiyer
ise istihdam edilmiştir. MEGEP kapsamında geliştirilen alanlarda meydana gelen teknolojik gelişmeler doğrultusunda,
7 alanda revizyon çalışmaları yürütülmüş ve oluşturulan yeni müfredat, 2008-2009 öğretim
yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. Bu programlarda uygulanmak üzere, 2009 yılı
itibarıyla 6.902 çeşit modül geliştirilmiştir. Bunlardan;
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
5
6
7
5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, m.5 (R.G. 26.05.2008/26887).
Ağır ve Tehlikeli İşlerde Çalıştırılacak İşçilerin Mesleki Eğitimlerine Dair Tebliğ (R.G. 31.05.2009/27244).
Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G. 20.09.2008/27003).
23
24
¡¡
3.411 modül internet ortamında yayınlanmıştır.
¡¡
1.781 modülün içerik incelemeleri devam etmektedir.
¡¡
327 çeşit modülün yazım çalışmaları sürmektedir.
¡¡
1.383 modülün ise yazımına başlanacaktır.
Ayrıca, MEGEP kapsamında hazırlanan alan ve meslek dallarına ait modüler programlara
paralel olarak, 30 alanda 712 sertifika programı hazırlanmış ve söz konusu programlar,
2009-2010 eğitim öğretim yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. Program çalışmaları
diğer meslek alanlarında da sürdürülmektedir. ¡¡
Mesleki eğitimde modüler yapıya geçişle birlikte, yeterliliklere dayalı; teknolojik gelişmeleri,
iş piyasasının gereksinimlerini, sosyo-ekonomik ihtiyaçları, mesleki standartları ve hayat boyu
öğrenme ilkelerini dikkate alan; geniş tabanlı alan ve dal eğitimine imkan sağlayan; esnek
ve hızlı değişim gösterebilen bir yapı oluşturulmuştur. 2009-2010 öğretim yılı itibarıyla,
mesleki ve teknik öğretim programları 57 alan 223 dala ulaşmıştır. Ayrıca, bahsi geçen alan
ve dallara ait uygulamanın değerlendirilmesi çalışmaları sürdürülmektedir. Çerçeve öğretim
programlarında gerekli güncelleme çalışmalarına; teknolojik gelişmeler, belirlenen meslek
standartları ve örgün eğitim programları dikkate alınarak devam edilecektir. ¡¡
Yüksek öğretimdeki mesleki ve teknik eğitim programları da bu modüler yapıyla uyumlu
hale getirilecektir. Bu kapsamda, meslek yüksek okulları ile meslek liseleri arasında program
devamlılığı ve bütünlüğü sağlanacak; yenilenen modüllere öğretmenlerin uyumunun
sağlanmasına yönelik olarak hizmet içi eğitim faaliyetleri arttırılacaktır8.
¡¡
Seramik ve cam teknolojisi alanında endüstriyel cam işlemeciliği dalı, liman acente alanı,
endüstriyel ayakkabı teknolojisi alanı, itfaiyecilik ve yangın güvenliği alanı, gıda teknolojisi
alanı, et ve et ürünleri işlemeciliği dalı ve sivil havacılık dalına yönelik öğretim programı
geliştirme çalışmaları, 2008 ve 2009 yıllarında sürdürülmüştür. İtfaiyecilik ve yangın güvenliği
alanı çerçeve öğretim programı çalışmaları tamamlanmıştır. ¡¡
Türkiye’deki insan kaynaklarının geliştirilmesine katkı sağlamak üzere AB tarafından
sağlanan “Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı” (Instrument for Pre-Accession Assistance-IPA)
kapsamında, “İnsan Kaynaklarını Geliştirme Operasyonel Programı”nın program otoritesi
olan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) yönetiminde, MEB’in faydalanıcı kurum
olduğu “Mesleki Eğitimin İçeriğinin ve Niteliğinin İyileştirilmesi Operasyonu” yürütülecektir.
12 düzey II bölgesinde9 yürütülecek olan Operasyon ile:
¡¡
Geliştirilmiş meslek standartlarına ve beliren yeterlilik ihtiyaçlarına uygun olarak, özel
sektör ve sosyal ortaklarla işbirliği içinde, meslek liseleri ve meslek yüksek okullarındaki
müfredatın gözden geçirilmesine,
¡¡
Meslek yüksekokullarının ekipman kapasitesinin geliştirilmesine,
¡¡
Mezunlara yönelik izleme sistemleri oluşturulmasına,
¡¡
Mesleki rehberlik ve kariyer rehberliği hizmetlerinin etkinliğinin arttırılmasına,
¡¡
Özel sektör ile çıraklık ile ilgili protokoller imzalanmasına,
¡¡
Meslek yüksek okullarındaki öğrencilerin özel sektör temsilcileri ile buluşmasını
sağlayacak kariyer günleri düzenlenmesine
yönelik faaliyetler gerçekleştirilecektir. 2010-2012 yılları arasında uygulamaya geçmesi
planlanan Operasyonun bütçesi 20 milyon Avro’dur.
8
9
2010 Yılı Programı, s. 186.
12 Düzey II Bölgeleri: Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan, Van, Muş, Bitlis, Hakkâri, Mardin, Batman, Şırnak, Siirt, Erzurum,
Erzincan, Bayburt, Şanlıurfa, Diyarbakır, Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Kayseri, Sivas, Yozgat, Trabzon, Ordu, Rize, Giresun,
Artvin, Gümüşhane, Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya, Hatay,
Kahramanmaraş ve Osmaniye. Özel Sektörün İhtiyaçları ile Uyumlu Eğitim ve Öğretimin Geliştirilmesi
¡¡
Öğretmenlerin sürekli eğitimine yönelik olarak MEB, “öğretmenlik mesleği genel yeterlilikleri”
ile ilköğretim kademesi öğretmenlerine yönelik 16 alanda “özel alan yeterlilikleri”ni hazırlayarak
uygulamaya koymuştur. Bu kapsamda, bireysel ve kurumsal performans yönetim sürecinin
belirlenmesi çalışmaları da sürdürülmektedir. Ayrıca, mesleki ve teknik ortaöğretimde görev
yapan öğretmenlerin, uygulamalı eğitimden geçirilmesi faaliyetlerine de hız kazandırılmıştır.
¡¡
İş gücü piyasasının taleplerini belirleyerek istihdam ve eğitim politikalarına yön vermek
amacıyla İŞKUR tarafından yıllık bazda gerçekleştirilen iş gücü piyasası analizleri kapsamında,
2008 yılında 81 ilde 70.000’den fazla iş yerine anket uygulanmıştır. Anket sonuçlarının
değerlendirilmesi süreci devam etmektedir.
¡¡
İstihdamın artırılması ve iş gücü piyasasının nitelikli iş gücü ihtiyacının karşılanması amacıyla,
aktif iş gücü programları çerçevesinde İŞKUR tarafından Ekim 2009 tarihi itibarıyla 7.820
adet program düzenlenmiş ve bu programlara 175.056 kişi katılım sağlamıştır. Bahsi geçen
programlar, dezavantajlı kesimlere meslek edindirmeye yönelik eğitimlerin yanı sıra, meslek
edindirme, meslek değiştirme, meslek geliştirme ve girişimcilik konularını kapsamakta;
danışmanlık hizmetlerini de içermektedir. 2010 yılında, söz konusu programların etkinliğini
ve etkililiğini, düzenli bir şekilde, program türü ve il bazında izlemeye imkan veren çalışmalar
tamamlanacaktır. Uygulanacak olan aktif iş gücü programları, söz konusu çalışmaların
sonuçları dikkate alınarak tasarlanacaktır10.
¡¡
2009 yılı son çeyreği itibariyle uygulanmaya başlanan “Girişimcilik Eğitimi Programları”
kapsamında, 2009-2010 yılları için toplam 10.000 kişiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri
Geliştirme ve Desteklenme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) iş birliğinde eğitim verilmesi
planlanmaktadır. Bu eğitim programları sonucunda başarılı olup kendi iş yerini açan
katılımcılar, KOSGEB tarafından sunulan “Yeni Girişimci Desteğine” başvurabilme hakkını
elde edeceklerdir. ¡¡
İŞKUR tarafından yürütülen iş ve meslek danışmanlığı hizmetleri, 2008 ve 2009 yıllarında
da etkin biçimde devam etmiştir. Bu kapsamda, Eylül 2009 tarihi itibarıyla toplam 11.583
adet iş yeri ziyaret edilmiştir. Ayrıca, 2008 yılında, araştırma yapılan meslek ve eğitim yeri
sayısı ile sunulan iş danışmanlığı hizmetinde ve çalışma yapılan öğrenci sayısında, 2007 yılına
nazaran büyük artış sağlanmıştır. Buna göre, araştırma yapılan meslek ve eğitim yeri sayısı,
38’den 187’ye; iş danışmanlığı hizmeti, 1.502 görüşmeden 3.235’e; çalışma yapılan öğrenci
sayısı ise 90.015’ten 110.445’e yükselmiştir. 2009 yılı içinde, Eylül sonuna kadar, çalışma
yapılan öğrenci sayısı 89.059 olmuştur. Meslek danışmanlığı hizmetleri kapsamında, 2008
yılında 919 bireysel görüşme yapılmış; bu sayı, Eylül 2009 itibariyle 1.098 kişiye ulaşmıştır. Mesleklerin, mesleki eğitim yerlerinin ve çalışma hayatıyla ilgili bilgi kaynaklarının bulunduğu
Meslek Bilgi Merkezlerinin faaliyetleri, 2008 ve 2009 yılları içinde de etkin biçimde devam
etmiştir. Bu kapsamda, Eylül 2009 itibarıyla; 26.070 ögrenci, 2.134 eğitimci, 4.868 başvuru
sahibi, söz konusu Merkezlerden yararlanmıştır.
¡¡
Çalışan iş gücünün verimliliğinin ve çalışanlarda kalite ve iş güvenliği bilincinin artırılması,
ayrıca ilk ve orta kademe yöneticilerin yöneticilik ve eğiticilik niteliklerinin geliştirilmesi amacıyla
İŞKUR tarafından yürütülmekte olan işletmelerde eğitim semineri faaliyetlerine, 2008 yılında
da devam edilmiştir. Bu kapsamda, Ocak-Aralık dönemi itibarıyla İŞKUR tarafından 556 adet
seminer gerçekleştirilmiş olup bu seminerlere 12.736 çalışanın katılım sağlanmıştır.
¡¡
İŞKUR tarafından yürütülmekte olan iş gücü uyum hizmetlerinin daha etkin biçimde
sunulması, iş gücünün niteliğinin, işsizlerin mesleki eğitimden geçirilerek iş gücü piyasasının
ihtiyaç duyduğu alanlarda istihdam edilebilirliklerinin artırılması, işsiz kalanların kısa süreli
programlarla istihdam ve eğitimlerinin sağlanması amacıyla yeni bir İş Gücü Uyum Hizmetleri
Yönetmeliği hazırlanmış olup, söz konusu Yönetmelik 2008 yılında yürürlüğe girmiştir11.
10 2010 Yılı Programı, s.188.
11 İş Gücü Uyum Hizmetleri Yönetmeliği (R.G. 31.12.2008/27097,6. Mükerrer).
25
26
¡¡
İŞKUR tarafından yürütülen klasik iş gücü yetiştirme faaliyetleri, iş ve meslek danışmanlığı
ile toplum yararına çalışma programlarının, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Bölgesel
Kalkınma Projesi kapsamındaki illerde12 daha etkin biçimde gerçekleştirilmesini teminen
Kurum, ilgili sosyal taraflarla birlikte, 2008-2012 yıllarını kapsamak üzere “GAP-2 Projesi”ni
başlatmıştır. Projenin hedefi, bölgede yaşayan ve Kuruma kayıtlı bulunan tüm işsizlerin,
Kurumun sunduğu eğitim ve danışmanlık hizmetlerinden azami ölçüde faydalanmasını
sağlayarak bölgedeki istihdamın artırılmasına katkıda bulunmaktır. Proje kapsamında,
2008 yılında kullanılan 312.929 TL kaynak ile 795 kişi; Ekim 2009 tarihi itibarıyla kullanılan 23.449.612 TL’lik kaynak ile de, 11.951 kişi programlardan yararlanmıştır.
¡¡
2010 yılında, aktif iş gücü programlarının daha etkili şekilde uygulanmasını ve İŞKUR tarafından
sunulan hizmetlerin kalitesinin arttırılmasını sağlamak amacıyla, İŞKUR il müdürlüklerinin
fiziki ve beşeri ihtiyaçları karşılanacaktır13.
¡¡
Mesleki ve teknik eğitim mezunlarında kariyer bilincinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması
amacıyla İŞKUR tarafından, yurt içinden ve yurt dışından katılımcıların da iş birliği ile “Vetcar
Projesi” yürütülmeye başlanmıştır. Projenin, 2008-2010 yıllarında uygulanması öngörülmekte
ve Proje gençleri, mezun adaylarını ve yeni mezun olanları kapsamaktadır.
¡¡
Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK)’nın etkin biçimde çalışmasını sağlayacak ikincil mevzuat
çalışmaları 2008 yılında tamamlanmıştır. Bu kapsamda, 2008 yılında, “Mesleki Yeterlilik,
Sınav ve Belgelendirme Yönetmeliği”14 yürürlüğe girmiştir. Bahsi geçen Yönetmelik’te ulusal
mesleki yeterlilik sistemi; ulusal ve uluslararası meslek standartlarını temel alarak teknik ve
meslekî eğitim standartlarının ve yeterliliklerin geliştirilmesi, uygulanması ve bunlara ilişkin
akreditasyon, yetkilendirme, denetim, ölçme, değerlendirme ve belgelendirmeye ilişkin
kural ve faaliyetleri içerecek şekilde tanımlanmıştır. Öncelikli sektörlerde toplam 18 kurum/
kuruluşla MYK arasında meslek standardı hazırlama işbirliği protokolleri imzalanmış ve
protokoller kapsamında 74 taslak meslek standardı geliştirilmiştir. İmzalanan protokoller
kapsamında, taslak meslek standardı geliştirme çalışmaları koordineli olarak sürdürülmekte;
diğer sektörlerde de protokollerin imzalanmasına yönelik çalışmalar kademeli olarak devam
etmektedir. Ayrıca, doğalgaz, otomotiv ve inşaat sektörlerinde toplam 23 ulusal meslek
standardı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Taslak meslek standartlarının incelenmesi
ve değerlendirilmesi amacıyla toplam 11 sektörde ÇSGB, MEB, Yüksek Öğretim Kurulu
(YÖK), işçi, işveren ve meslek kuruluşları temsilcilerinden oluşan MYK Sektör Komiteleri
oluşturulmuştur. Meslek standartları, ilgili taraflar ile iş birliği içerisinde hazırlanmaktadır. Ayrıca, yayımlanan ulusal meslek standartlarından yeterlilik geliştirme çalışmaları başlatılmış
ve ulusal yeterliliklere göre belgelendirme faaliyetleri uygulamaya geçirilmiştir. ¡¡
Ulusal yeterlilik sisteminin güçlendirilmesi, hayat boyu öğrenmenin desteklenmesi, eğitim
ve istihdam alanındaki ilişkinin güçlendirilmesi ve Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi ile uyumun
kolaylaştırılması amacıyla IPA kapsamında hazırlanan “Mesleki Yeterlilik Kurumunu ve
Türkiye’de Ulusal Yeterlilik Sistemini Güçlendirme Projesi”ne ilişkin Tedarik Sözleşmesi
imzalanmıştır. Hibe ve hizmet bileşenleri ile ilgili ihale süreci 2010 yılında tamamlanarak
Proje faaliyetleri başlatılacaktır.
12 Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak.
14 Mesleki Yeterlilik, Sınav ve Belgelendirme Yönetmeliği (R.G. 30.12.2008/27096).
Sanayi-Üniversite Diyaloğunun Pekiştirilmesi
27
2. Girişimcilik, Liderlik ve Yönetim Becerilerinin
Geliştirilmesi için Sanayi-Üniversite
Diyaloğunun Pekiştirilmesi
Girişimciliğin desteklenmesi ve üniversitelerin sanayi ile ortaklaşa hareket kabiliyetinin artırılması, yatırım
ortamı bileşenleri arasında rekabet avantajı sağlayan önemli bir unsur olarak değerlendirilmektedir.
Bu kapsamda, iş gücünün girişimcilik, liderlik ve yönetim becerilerinin geliştirilmesi amacıyla birçok
kurum ve kuruluş tarafından yürütülen projeler ile sanayi-üniversite ilişkisinin güçlendirilmesi
hedeflenmektedir.
¡¡
2010 yılı Programında yer aldığı üzere;
¡¡
İŞKUR tarafından aktif iş gücü politikaları kapsamında, iş gücü yetiştirme, mesleki eğitim
ve iş gücü uyum programları, mesleğe yöneltme, mesleki danışmanlık ve rehberlik
hizmetlerinin sunulması, iş arama stratejilerinin geliştirilmesi, girişimcilik eğitimleri ve
istihdam garantili eğitim programları yürütülmektedir.
¡¡
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı koordinasyonunda, kalkınma ajanslarıyla
işbirliği halinde özellikle az gelişmiş bölgelerde yerel düzeyde uzmanlaşmayı
destekleyecek şekilde beşeri kaynaklar geliştirilecek, girişimcilik yaygınlaştırılacak, yerel
istihdamı ve sermaye birikimini hızlandırıcı tedbirler alınacaktır.
¡¡
TÜBİTAK tarafından, girişimcilik olgusunun teknoloji ve yenilik odaklı firmalara yönelmesini
ve lisans, yüksek lisans veya doktora düzeyinde eğitimli öğrenci ve mezunların bilgi ve
araştırmalarını ticari ve katma değeri yüksek ürünlere dönüştürebilmelerini teşvik etmek
amacıyla “Teknoloji ve Yenilik Odaklı Girişimleri Destekleme Programı (TEKNOGİRİŞİM)”
uygulanmaya başlanmıştır15. Program kapsamında, girişimcilerin firmalarını kurmalarının
ardından, proje giderlerinin %75 oranında, en fazla 100.000 TL tutarında ve bir yıl
süre ile desteklenmesi öngörülmektedir. 2008 yılında, 112 genç girişimci, 119 iş fikri ile
programın ilk aşamasına başvuru yapmış, 107 iş fikrinin inceleme ve değerlendirilme süreci
tamamlanmış, 12 iş fikrine ait girişim planı istenilmesi uygun bulunmuştur. 31 Aralık 2008
itibarıyla, program kapsamında 46 proje yürürlükte olup, bu proje sahiplerinden 25 girişimci,
firmalarını kurmuşlardır.
¡¡
Avrupa Patent Ofisi (EPO)’nin Avrupa’nın 8 üniversitesinde başlattığı “Üniversitelerde
Teknoloji Transfer Ofisi” kurulmasına ilişkin pilot proje kapsamında, Gazi Üniversitesinde
Teknoloji Transfer Ofisi kurulmuştur. Üniversite sanayi işbirliğinde katalizör rolü olan sınai
mülkiyet haklarından üniversitelerin etkin bir şekilde yararlanması ve üniversitelerden sanayiye
bilgi ve teknoloji transferinin gerçekleştirilmesine yönelik konularda çalışmalar yürütmesi
planlanan Teknoloji Transfer Ofisi, Türk Patent Enstitüsünün Patent Destek Birimi bünyesinde
Ekim 2008 tarihinde faaliyetlerine başlamıştır. Önümüzdeki dönemde ayrıca Gazi Üniversitesi
tarafından, Teknoloji Transfer Ofisinin de katkılarıyla, bir sınai mülkiyet politikası ve stratejisi
oluşturulması öngörülmektedir.
¡¡
KOSGEB tarafından sunulan Girişimciliği Geliştirme Destekleri kapsamında bölgesel
gelişmişlik endeksi doğrultusunda girişimcilere %60-%80 aralığında değişen oranlarda hibe
verilmektedir. Bu kapsamda, 2008 yılında 125 girişimciye 982.458 TL tutarında, 2009 yılının
ilk yarısında ise 36 girişimciye 148.000 TL tutarında hibe verilmiştir. 15 16 Mart 2007 tarihinde başlatılmıştır.
TÜBİTAK tarafından
Teknoloji ve Yenilik
Odaklı Girişimleri
Destekleme
Programı
uygulanmaya
başlanmıştır.
28
¡¡
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından uygulanmakta olan Sanayi Tezleri (SAN-TEZ) Programı,
üniversite-sanayi-kamu işbirliğini kurumsallaştırmak; katma değeri yüksek, teknoloji tabanlı
ürün ve üretim yöntemlerinin geliştirilmesini destekleyerek KOBİ’leri teknolojik ürün ve üretim
yöntemlerini kullanmaya cesaretlendirmek ve akademik bilginin ticarileşmesini sağlamak
amacıyla 2006 yılında başlatılmıştır. Bu program, KOBİ’lerin araştırma-geliştirme (ARGE)
odaklı teknoloji kültürü ve rekabet gücü kazanmaları açısından üniversitelerle işbirliği yapma
alışkanlığı edinmeleri yönünde önemli bir mekanizma haline gelmiştir. SAN-TEZ Programı
kapsamında 2009 sonu itibarıyla toplam 522 adet proje başvurusu yapılmış olup, 197
proje desteklenmeye başlanmıştır. Bu program kapsamında yapılan proje başvuruları ve
desteklenen proje sayıları ile ilgili bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
2006-II
2007
2008
2009
Toplam
Proje Başvuru Sayısı
42
183
120
177
522
Desteklenen Proje Sayısı
17
68
45
67
197
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
29
3. Maliyet Bazlı Otomatik Fiyatlama, Kaynakların
Çeşitlendirilmesi, Deregülasyon ve Özelleştirme
Sürecinin Devamını da İçerecek Şekilde Enerji
Sektörü Reformlarına Hız Kazandırılması
Uluslararası enerji transferinde önemli bir merkez konumunda olan Türkiye’de, enerji piyasasında
sürdürülen deregülasyon süreci sonucunda son beş yılda önemli gelişmeler sağlanmıştır:
¡¡
Bu çerçevede, birincil enerji tüketimi %35, elektrik enerjisi tüketimi %43 oranında yükselmiştir.
Toplam enerji üretimi miktarları incelendiğinde, 2002 yılından bu yana yaklaşık %53 oranında
artış sağlandığı görülmektedir.
Grafik 1: Son Beş Yıllık Enerji Üretimi
Türkiye Üretimi
Hidrolik Üretim
Termik Üretim
0
50000
2002
2003
100000
2004
150000
2005
2006
200000
2007
250000
2008
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
¡¡
Doğal gazın yer altında depolanması ve böylece mevsimsel talep değişikliklerinin
karşılanabilmesi amacıyla yapılan çalışmalar kapsamında 1,6 milyar m3 işletme gazı kapasiteli
Kuzey Marmara Depolama Tesisi, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) tarafından Nisan
2007’de devreye alınmıştır. Diğer taraftan, Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesi’ne
yönelik ihale çalışmaları sürdürülmekte olup, proje tamamlandığında 1 milyar m3 işletme
gazı depolanabilecektir.
¡¡
Kasım 2002-Ekim 2009 döneminde, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından
doğal gaz piyasası faaliyetlerine ilişkin olarak 60’ı dağıtım alanında olmak üzere toplam 186
adet lisans verilmiştir.
¡¡
Kojenerasyon, mikro kojenerasyon ve kurulu gücü azami 500 kWh olan yenilenebilir enerji
kaynaklarına dayalı üretim tesisleri, şirket kurma ve lisans alma yükümlülüğünden muaf
tutulmuş olup16, bu tüzel kişilerin ihtiyaçlarının üzerinde ürettikleri elektrik enerjisinin sisteme
verilmesi halinde uygulanacak teknik, mali usul ve esaslara ilişkin yönetmelik çalışmaları
sürdürülmektedir.
16 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (R.G. 03.03.2001/24335).
Kasım 2002-Ekim
2009 döneminde,
186 adet lisans
verilmiştir.
30
¡¡
Haziran 2003’ten 2008 yılı sonuna kadar toplam 1,25 milyar TL’yi aşan yatırım yapılmış;
36.500 kişinin üzerinde istihdam sağlanmış; yaklaşık 1.260.000 konut eş değeri abone
sayısına ulaşılmış; 55 doğal gaz dağıtım ihalesi gerçekleştirilmiş; bu şirketlerden 53’üne
doğal gaz dağıtım lisansı verilmiştir.
¡¡
Türkiye’yi enerji koridoru haline getirecek projelerin en önemlilerinden biri olan TürkiyeYunanistan Doğal Gaz Boru Hattı’nın açılış töreni 18 Kasım 2007 tarihinde yapılmıştır. Bu
projeyle Avrupa Birliği’nin doğal gazda dördüncü ana arteri olma yolunda önemli bir adım
atılarak Avrupa Birliği üyesi bir ülkeye ulaşılmıştır.
¡¡
Dünya çapında bir enerji bölgesi olarak yapılandırılması planlanan Ceyhan, 17 Ekim 2007
tarihli Bakanlar Kurulu Kararı gereğince Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi ilan edilmiştir17.
Bölgede; rafineriler, petrokimya tesisleri, sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) terminalleri, petrol ve
doğal gaza ilişkin depolama tesislerinin yanı sıra büyük imkanlara sahip liman ve tersanelerin
yer alması planlanmaktadır. ¡¡
Güney Avrupa Gaz Ringi Projesi’nin bir sonraki aşaması olan ve Türkiye-Yunanistan Doğal
Gaz Boru Hattı’nın Adriyatik Denizi’nden geçecek yeni bir hat ile İtalya’ya uzatılması projesi
kapsamında; Yunanistan’a yılda 3,6 milyar m3 ve İtalya’ya yılda 8 milyar m3 olmak üzere
Hazar kaynaklarından sağlanacak yıllık toplam 11,6 milyar m3 gazın Türkiye üzerinden
Yunanistan ve İtalya’ya taşınması öngörülmektedir. Türkiye-Yunanistan-İtalya Doğal Gaz
Boru Hattı (ITGI) Projesi’ne yönelik Yunanistan-İtalya Bağlantı Hattı’nın inşasına ilişkin
Hükümetler Arası Anlaşma 26 Temmuz 2007 tarihinde Türkiye tarafından imzalanmış olup,
Anlaşmanın Azerbaycan Hükümetinin de dahil edilerek yenilenmesine yönelik çalışmalar
sürdürülmektedir.
¡¡
Azerbaycan doğal gazını Gürcistan üzerinden Türkiye’ye taşımayı amaçlayan Bakü-TiflisErzurum (BTE) Doğal Gaz Boru Hattı, Temmuz 2007’de işletmeye alınmıştır. ¡¡
Şubat 2007’de petrol piyasasına ilişkin gerçekleştirilen yasal düzenleme18 ile akaryakıt
dağıtımında kaçakçılıktan kaynaklanan haksız rekabetin önlenmesi amacıyla 1 Ocak 2007
tarihinden itibaren Ulusal Marker uygulamasına geçilmiştir.
¡¡
Petrol piyasasındaki temel parametrelerden biri olan fiyat, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren
serbest piyasa şartlarında belirlenmektedir.
¡¡
Ceyhan’ın uluslararası bir enerji merkezi haline gelmesi için önemli bir adım olan 50 milyon
ton/yıl kapasiteli “Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi”, Haziran 2006 tarihinde
tamamlanarak faaliyete geçmiş ve Hazar Havzası’nda üretilen petrolün Gürcistan üzerinden
Ceyhan aracılığıyla uluslararası pazarlara taşınmasına başlanmıştır.
2008-2009 döneminde de önemli gelişmeler kaydedilmiştir:
I. Elektrik Piyasası
¡¡
2008 yılında, Türkiye’de toplam elektrik enerjisi üretimi 198,3 milyar kWh; yurt içi toplam
elektrik enerjisi talebi (brüt talep) ise 198 milyar kWh olarak gerçekleşmiştir.
17 Sınırları ve Koordinatları Gösterilen Alanın Ceyhan Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi Olarak Tespit Edilmesi Hakkında Bakanlar
Kurulu Kararı (R.G. 17.10.2007/26673).
18 Petrol Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G.13/02/2007/26433).
Termik Üretim
0
50000
2002
2003
100000
2004
150000
2005
2006
Sektörü Reformlarına Hız Kazandırılması
200000Enerji250000
2007
2008
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Grafik 2: Türkiye’de Elektrik Arz ve Talebi (Milyar kWh)
Grafik 2: Türkiye’de Elektrik Arz ve Talebi (Milyar kWh)
Kaynak: Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ)
Kaynak: Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ)
¡¡
2004-2008 yılları arasında toplam elektrik üretimi içerisinde kömür ve doğal gaza dayalı
üretimin payı artarken, hidrolik dahil yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretimin payı
azalmıştır. 2008 yılı elektrik enerjisi üretimindeki kaynakların dağılımı da doğal gazın
payındaki artışı teyit etmektedir.
Grafik 3: 2008 Yılı Elektrik Enerjisi Üretimi- Kaynaklara Göre Dağılım
Fuel-Oil
Motorin
Taş Kömürü
İthal Kömür
Linyit
Doğal Gaz
Jeotermal
LPG
Nafta
Biogaz
Diğerleri
Hidrolik
Rüzgâr
Kaynak: EPDK
31
32
Serbestleştirme Faaliyetleri
¡¡
Elektrik dağıtım faaliyetlerinin özelleştirilmesi ile ilgili olarak, Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş. ve
Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş. ihaleleri sonucunda;
¡¡
¡¡
Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş.’deki %100 oranındaki hissenin 1.225 milyon ABD doları
bedel ile Hacı Ömer Sabancı Holding A.Ş.-Österreichische ElektrizitatswirtschaftsAktiengesellschaft (Verbund)-Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. Ortak Girişim Grubuna ve
Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş.’deki %100 oranındaki hissenin 600 milyon ABD doları
bedel ile Ak-Cez Ortak Girişim Grubuna
satışları, Özelleştirme Yüksek Kurulu (ÖYK) tarafından onaylanmıştır. Söz konusu ihalelere
ilişkin hisse satış sözleşmeleri 28 Ocak 2009 ve 11 Şubat 2009 tarihlerinde imzalanmış olup,
söz konusu dağıtım şirketlerinin hisseleri ilgili kişilere devredilmiştir.
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
Öte yandan, Meram Elektrik Dağıtım A.Ş. ve Aras Elektrik Dağıtım A.Ş. ihaleleri 25 Eylül
2008 tarihinde tamamlanmıştır. Meram Elektrik Dağıtım A.Ş., 440 milyon ABD doları ile en
yüksek teklifi veren Alsim Alarko Sanayi Tesisleri ve Ticaret A.Ş.’ye 30 Ekim 2009 tarihinde
devredilmiştir.
Ayrıca, Denizli, Aydın ve Muğla illerinden oluşan elektrik dağıtım bölgesinin işletme hakları,
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile mevcut sözleşmesi bulunan AYDEM Elektrik Dağıtım
A.Ş. şirketine devredilmiştir. Söz konusu şirkete dağıtım ve perakende satış lisansları verilmiş
ve tarifesi onaylanmıştır.
Aynı şekilde, Kayseri ve Civarı Elektrik
Türk Anonim Şirketi’ne de dağıtım
ve perakende satış lisansı verilmiş ve
tarifesi onaylanmıştır.
Çoruh
Elektrik
Dağıtım
A.Ş.,
Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş.
ve Osmangazi Elektrik Dağıtım
A.Ş.nın özelleştirmesine ilişkin ihale
müzakereleri 6 Kasım 2009 tarihinde
tamamlanmış olup, idari süreç devam
etmektedir.
Diğer yandan, Çamlıbel Elektrik
Dağıtım A.Ş., Uludağ Elektrik Dağıtım
A.Ş., Fırat Elektrik Dağıtım A.Ş. ve
Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş. için de ihaleye süreci başlamış olup, son teklif verme tarihi 12
Şubat 2010’dur. 2 Temmuz 2009 tarihinde, ÖYK tarafından alınan Karar uyarınca, Başkent Doğalgaz
hisselerinin %80’i özelleştirme kapsamına alınmıştır.
Üretim özelleştirmesine yönelik olarak ise 6 adet portföy üretim grubu oluşturulmuş olup,
2009 yılı Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi çerçevesinde özelleştirmesine
yönelik çalışmalar devam etmektedir.
4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu19 gereğince, elektrik piyasasında aktif elektrik enerjisi arz
ve talebinin dengelenmesine ve uzlaştırmanın gerçekleştirilmesine ilişkin usul ve esasların
belirlenmesine yönelik Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği yürürlüğe
girmiştir20.
19 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (R.G.03.03.2001/24335).
20 Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği (R.G.14.04.2009/27200).
33
Enerji Verimliliği
¡¡
Enerjinin üretiminden nihai tüketimine kadar her aşamada tasarruflu ve verimli kullanımını
öngören ve bu yönde teşvikler sağlayan Kanun21 ile ilgili ikincil mevzuat22 uyarınca 2008
yılı Enerji Verimliliği Yılı ilan edilmiştir. Enerji verimliliği konusunda yürütülen bilinçlendirme
faaliyetleri sonucunda bina sektöründe %30, sanayi sektöründe %20 ve ulaşım sektöründe %15
olmak üzere yaklaşık 7,5 milyar TL değerinde enerji tasarrufu sağlanması hedeflenmektedir.
Yenilenebilir Enerji
¡¡
4628 sayılı Kanun gereğince, rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi kurmak için yapılmış ve
yapılacak lisans başvuruları arasında yapılacak yarışmanın usul ve esasları hakkında TEİAŞ
tarafından hazırlanan yönetmelik taslağı Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından
onaylanarak TEİAŞ’a gönderilmiştir.
¡¡
Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesislerinin şebeke bağlantı kriterleri, Avrupa’da bu alanda
ileri düzeye ulaşmış ülke örnekleri dikkate alınarak belirlenmiştir. Böylelikle, şebeke üzerinde
olumsuz etkisi bulunan eski teknolojilerin piyasaya girişi engellenerek, şebeke üzerinde daha
az bozucu etkisi bulunan yeni teknolojilerin girişine izin verilmesi hedeflenmiştir. II. Doğal Gaz Piyasası
¡¡
2008 yılı sonu itibarıyla, abone doğal gaz tüketimi 2,7 milyar m3, serbest tüketici doğal gaz
tüketimi 1,2 milyar m3, doğal gaz taşıması ise 5,4 milyar m3 olarak gerçekleşmiştir. 2008
yılında 36,8 milyar milyar m3 seviyesinde doğal gaz tüketimi gerçekleşirken ithalat düzeyi
37,3 milyar m3 seviyesindedir.
¡¡
BOTAŞ tarafından inşa edilen çelik boru hatlarının uzunluğu 2008 yılı sonu itibarıyla 11.130
km’ye ulaşmıştır.
¡¡
Enerji Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT)’nde 1 Temmuz 2008 tarihinden itibaren Maliyet Bazlı
Fiyatlandırma Mekanizmasına geçilmiştir23.
¡¡
Sıvılaştırılmış doğal gazların depolanmasına ilişkin hazırlanan yönetmelik Mayıs 2009
tarihinde yürürlüğe girmiştir24. Söz konusu yönetmelik ile doğal gaz depolama tesisi için
temel kullanım usul ve esasları belirlenmiş ve özellikle depolama şirketlerinin açık, tarafsız ve
eşit bir şekilde hizmet vermeleri gerektiği belirtilmiştir.
Enerji KİT’lerinde
Maliyet Bazlı
Fiyatlandırma
Mekanizmasına
geçilmiştir.
Enerji Koridoru: Türkiye
¡¡
21
22
23
24
Ortadoğu ve Hazar Bölgesi doğal gaz rezervlerini Avrupa pazarlarına bağlamayı öngören
Türkiye-Bulgaristan-Romanya-Macaristan-Avusturya Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (NABUCCO)
ile ilk etapta güzergah üzerindeki ülkelerin gaz ihtiyacının karşılanması, takip eden yıllarda
ise Avusturya’nın Avrupa’da önemli bir doğal gaz dağıtım noktası olma özelliğinden de
faydalanılarak, diğer ülkelerin gaz taleplerindeki gelişmelere bağlı olarak Batı Avrupa’ya
ulaşılması amaçlanmaktadır. NABUCCO’nun yaklaşık uzunluğunun 3.300 km, kapasitesinin
ise 25,5-31 milyar m3/yıl olması, 2013 yılında ilk kapasite ile devreye alınması planlanmaktadır.
Proje mühendislik aşamasında olup projeye ilişkin Hükümetler Arası Anlaşma 13 Temmuz
2009 tarihinde imzalanmıştır.
5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu (R.G. 02.05.2007/26510).
Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik (R.G.25.10.2008/27035).
14.02.2008 tarih ve 2008/T-5 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı.
Sıvılaştırılmış Doğal Gaz Depolama Tesisi Temel Kullanım Usul ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Yönetmelik (R.G.16.05.2009/27230).
NABUCCO Projesi’ne
ilişkin Hükümetler
Arası Anlaşma
imzalanmıştır.
34
¡¡
Mısır ve Suriye doğal gaz rezervlerini Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırmayı amaçlayan
Arap Doğal Gaz Boru Hattı Projesi’nin Suriye ortalarına kadar olan bölümü tamamlanmıştır.
¡¡
Irak doğal gaz rezervlerinin Türkiye üzerinden dünya piyasalarına ulaştırılmasına yönelik
çalışmalar, BOTAŞ-TPAO-SHELL şirketleri temsilcilerince 20 Kasım 2008 tarihinde imzalanan
Mutabakat Zaptı kapsamında sürdürülmektedir. III. Petrol Piyasası
¡¡
Ekim 2008’de yayımlanan Yönetmelik ile depolama ve iletim faaliyetleri alanında düzenlemeye
tabi fiyatların oluşumunda şeffaflığın artırılması hedeflenmiştir25.
¡¡
Akaryakıttaki ithalat işlemlerinde süre azaltıcı tedbirlere yönelik Gümrük Müsteşarlığı ve EPDK
tarafından yürütülen çalışmalar devam etmekte olup, akaryakıt harici ürünlerin ithalatında
uygulanmakta olan izin mekanizması, 31 Mart 2009 itibarıyla kaldırılmıştır.
¡¡
Hazar bölgesi petrolü Ceyhan üzerinden dünya pazarına ulaştırılmaktadır. Bakü-Tiflis-Ceyhan
Ham Petrol Boru Hattı’ndan 2008 yılında toplam 245 milyon varil ham petrol yüklemesi
yapılmıştır.
25 Petrol Piyasası Fiyatlandırma Yönetmeliği (R.G. 14.10.2008/27024).
Ulaşım ve Bilgi Teknolojileri Altyapısının Geliştirilmesi
4. Kamu-Özel Sektör İş Birliği/Yap-İşlet-Devret Projeleri
için Uygun Bir Sözleşme ve Yasal Altyapı ile Birlikte
Özellikle Ulaşım ve Bilgi Teknolojileri Alanında
Altyapının Geliştirilmesi ile Genişbant İnternet ve
Kişisel Bilgisayar Kullanım Oranının Artırılmasının
Önündeki Engellerin Azaltılması
Türkiye’nin ulaştırma ve bilgi teknolojileri altyapısının güçlendirilmesi, ilk Konsey toplantısından
bu yana üyeler tarafından önemle vurgulanan bir konu olmuştur. Bu doğrultuda, önceki yıllarda
olduğu gibi 2008 ve 2009 yıllarında da, ulaştırma ve bilgi teknolojileri altyapısının güçlendirilmesi ve
kamu-özel sektör iş birliği yöntemlerinden daha fazla yararlanılması için yasal dayanak ile uygulama
altyapısının geliştirilmesi alanlarında yürütülen çalışmalara devam edilmiştir.
Ulaşım Altyapısının Geliştirilmesi
Yurt içi ve yurt dışı yolcu ve yük taşımacılığı alanında altyapının geliştirilmesi ve Türkiye’nin stratejik
bir ulaştırma koridoru olarak konumunun güçlendirilmesi için karayolu, demiryolu, deniz ve havayolu
ulaşımı alanında iyileştirme yapılması son beş yıl boyunca gündemdeki önemini korumuştur.
Karayolu Ulaşımı
¡¡
Yürütülen altyapı çalışmaları neticesinde, 2008 yılı başında 63.899 km olan toplam karayolu
ağı, 15 Kasım 2009 tarihi itibarıyla 64.253 km seviyesine ulaşmıştır26.
¡¡
Karayolları Genel Müdürlüğünce bugüne kadar otoyol yapımı için 18,5 milyar ABD doları
yatırım yapılmış ve 2.584 km otoyol trafiğe açılmıştır. 229 km uzunluğundaki otoyol ve
bağlantı yolunda ise yapım çalışmaları devam etmektedir.
Tablo 2: Otoyol Yapımının Yıllara Göre Dağılımı
Yıl
2003 yılı öncesi
Otoyol (Km)
1.775
2003 57
2004 26
2005 5
2006 241
2007
-
2008 23
2009
90
Toplam
2.217
Not: 2004 yılında 117 km İstanbul Büyükşehir Belediyesine devredilmiştir.
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü- Otoyolları Daire Başkanlığı
26 Karayolları Genel Müdürlüğü Bakım Dairesi Başkanlığı.
35
36
Kamu-özel sektör
işbirliği ile ulaştırma
altyapısının
geliştirilmesi
çalışmalarına devam
edilmiştir.
¡¡
Devam eden otoyol projeleri kapsamında, 170 km uzunluğundaki İzmir-Aydın Otoyolu’nun
166 km’si, 56 km uzunluğundaki İzmir-Urla-Çeşme Otoyolu’nun 45 km’si, 226 km
uzunluğundaki Gaziantep-Şanlıurfa Otoyolu’nun 187 km’si, 86 km uzunluğundaki Bursa
Çevre Yolu’nun 65 km’si tamamlanmıştır. 121 km uzunluğundaki Kemerhisar-Pozantı
Otoyolu’nun Ereğli-Pozantı Kavşağı arasındaki 66 km’lik kesimi 13 Mart 2009 tarihinde
açılmıştır.
¡¡
Yap-İşlet-Devret (YİD) modeli ile finanse edilmesi planlanan otoyol projeleri kapsamında;
¡¡
Gebze–İzmir Otoyolu’nun ihalesi gerçekleştirilmiş ve sözleşme Temmuz 2009 tarihinde
Yüksek Planlama Kurulu’nun onayına sunulmuştur.
¡¡
Kuzey Marmara (3. Boğaz Geçişi Dahil) Otoyolu’nun koridor tespitine dayalı ön fizibilite
çalışmaları tamamlanmıştır. Yüksek Planlama Kurulu kararını takiben görevlendirme
ilanına çıkılması hedeflenmektedir.
¡¡
Ankara–Samsun Otoyolu’nun Ankara-Delice kesiminin proje ve mühendislik hizmetleri
2008 yılında ihale edilmiş olup, çalışmalar devam etmektedir. ¡¡
Ankara-İzmir Otoyolu ve Tekirdağ–Çanakkale-Balıkesir Otoyolu Projelerinin ihaleleri
Ağustos 2009 tarihinde yapılmış olup, ihale süreci devam etmektedir.
¡¡
Afyon-Antalya Otoyolu, Şanlıurfa-Habur Otoyolu, Sivrihisar-Bursa Otoyolu, GeredeGürbulak Otoyolu’nun Gerede-Merzifon kesimi ve Ankara–Samsun Otoyolu’nun DeliceSamsun kesimi projelerinin fizibilite, koridor etütleri ve ön proje işlerine ilişkin ihalelerin
2010 yılında yapılması planlanmaktadır.
¡¡
Ankara-Niğde Otoyolu ile Aydın-Denizli-Antalya Otoyolu’nun Aydın–Denizli Otoyol
kesiminin uygulama projeleri hazırlanmıştır. Sivrihisar-Bursa Otoyolu, Gerede-Gürbulak
Otoyolu’nun Merzifon-Gürbulak kesimi, Şanlıurfa-Diyarbakır Otoyolu ve Aydın-DenizliAntalya Otoyolu’nun Denizli-Antalya kesimine ilişkin projelerin fizibilite, koridor etütleri
ve ön proje işlerine ilişkin ihalelerin ilerleyen yıllarda yapılması planlanmaktadır.
Tablo 3: YİD Modeli ile Finanse Edilmesi Planlanan Otoyollar
Otoyol
Uzunluk (km)
Gebze–İzmir Otoyolu 421 Kuzey Marmara Otoyolu (3. Boğaz Geçişi dahil) 361
Ankara –Samsun Otoyolu 370
Ankara – İzmir Otoyolu 549 Afyon–Antalya Otoyolu 345
Sivrihisar–Bursa Otoyolu 202
Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir Otoyolu 433 Şanlıurfa-Habur Otoyolu 360
Aydın-Denizli-Antalya Otoyolu 335
Gerede-Gürbulak Otoyolu 950
Şanlıurfa-Diyarbakır Otoyolu 160
Ankara-Niğde Otoyolu 287
Toplam
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü- Otoyolları Dairesi Başkanlığı
4.773
¡¡
2003-2009 döneminde 11.121 km bölünmüş yol inşa edilmiş ve 15 Kasım 2009 tarihi
itibarıyla bölünmüş yol uzunluğu 17.222 km’ye ulaşmıştır. Bölünmüş yol uzunluğunun 2012
yılı sonunda 22.500 km’ye ulaşması hedeflenmektedir.
¡¡
2009 yılında, bölünmüş yol çalışmaları kapsamında, 262 km uzunluğundaki AfyonAntalya yolu, 323 km uzunluğundaki Bursa-Balıkesir-İzmir yolu, 367 km uzunluğundaki
Şanlıurfa-Habur Yolu, 134 km uzunluğundaki Adapazarı-Mekece-Bozüyük yolu ve 569
km uzunluğundaki Ankara-Afyon-İzmir yolu tamamlanarak trafiğe açılmıştır. 245 km
uzunluğundaki Bursa–Eskişehir-Sivrihisar Yolu’nun ise 232 km’si tamamlanmıştır. Grafik 4: Bölünmüş Yol Uzunlukları
km
25.000
22.500
17.222
20.000
15.000
10.000
11.121
6.101
5.000
0
2003 Öncesi
2003-2009
2009
2012 Hedefi
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü
¡¡
Karayolları Genel Müdürlüğünce karayollarının Kuzey-Güney aksında daha güvenli ve konforlu
hale getirilerek taşımacılıkta Türkiye’nin rekabet gücünün artırılmasına yönelik Kuzey-Güney
Aksları çalışması başlatılmıştır. Çalışma ile Akdeniz ve Karadeniz Limanlarını sınır kapılarına
ve birbirlerine bağlayan koridorlar ile Orta Anadolu ve GAP’ı birbirine bağlayan ulaştırma
koridorlarının standardının yükseltilmesi amaçlanmaktadır.
37
38
Tablo 4: Devlet ve İl Yollarında Fiziki ve Geometrik İyileştirilmesi Yapılacak Kuzey-Güney
Karayolu Koridorları
Uzunluk (km)
Edirne-Muğla
1.015
Aziziye Sınır Kapısı-Antalya
846
Karasu-Antalya
624
Afyon-Silifke
465
Zonguldak-Mersin
608
Bartın-Gerede 169
İnebolu-Manavgat
774
Kırıkkale-Mersin
328
Sinop-Mersin
639
Samsun-Kırıkkale
336
Ünye-Adana-Karataş
642
Ordu-Sivas-İskenderun
830
Giresun-Kilis
1.012
Trabzon-Mardin
1.026
Rize-Mardin
534
Artvin-Erzurum
530
Ağrı-Şırnak
399
Ardahan-Van-Hakkari
717
Toplam
11.492
Not: 11.492 km uzunluğundaki Kuzey-Güney akslarının 6.265 km’si tamamlanmış olup, kalan 5.227 km’nin
3.920 km’sinin yapım çalışmaları ihaleli olarak devam etmekte; 1.307 km’nin ise ihale çalışmaları
sürdürülmektedir. Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü-Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı
Demiryolu Ulaşımı
Demiryollarının yük ve yolcu taşımacılığında payının artırılması amacıyla son 5 yılda önemli çalışmalar
yürütülmüştür.
¡¡
Ankara-İstanbul arası 6 saat 30 dakika olan seyahat süresini 3 saate indirerek yolcu
taşımacılığında demiryolu payını % 10’dan % 78’e çıkarmayı hedefleyen Ankara-İstanbul Hızlı
Tren Projesi bu çalışmalardan biridir. Proje’nin Ankara-Eskişehir bölümü hizmete açılmıştır.
Eskişehir-İstanbul arasındaki yapım çalışmaları ise devam etmektedir.
¡¡
Ankara Konya arası seyahat süresini 1 saat 15 dakikaya indirecek olan Ankara-Konya Hızlı
Tren Projesinin altyapı ve üstyapı yapım işlerine devam edilmektedir.
¡¡
Ankara-Sivas Yüksek Standartlı Demiryolu Projesinin Yerköy-Sivas arasında altyapı işlerine
başlanmıştır.
¡¡
2004 yılında başlatılan ve yapım çalışmaları devam eden Asya ve Avrupa kıtaları arasında
kesintisiz demiryolu bağlantısını sağlayacak olan Gebze-Haydarpaşa-Sirkeci-Halkalı Banliyö
Hattının İyileştirilmesi ve Demiryolu Boğaz Tüp Geçişi İnşaatı (Marmaray) Projesi de son beş
yıllık dönemde yürütülen bir diğer önemli çalışmadır. 2008 ve 2009 yıllarında da ulaşımda demiryollarının payının artırılması için gerekli altyapının
oluşturulması ve mevcut altyapının geliştirilmesi amacıyla çeşitli çalışmalar yürütülmüştür.
¡¡
Avrupa’yı Türkiye üzerinden Kafkasya ve Orta Asya Cumhuriyetlerine bağlamak amacıyla
geliştirilen Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan Demiryolu (Kars-Ahılkelek-Tiflis-Bakü) Projesi
kapsamında Türkiye tarafından inşa edilecek bölümün temeli Temmuz 2008 tarihinde
atılmıştır. Projenin 2012 yılında tamamlanması hedeflenmektedir.
¡¡
YİD Modeli ile yapılması planlanan, Asya-Avrupa kıtalarını İstanbul Boğazından karayolu ile
bağlayacak olan “İstanbul Boğazı Karayolu Tünel Geçiş Projesi”ne ilişkin ihale 30 Haziran
2008 tarihinde gerçekleştirilmiştir.
¡¡
Ankara-İzmir arası 14 saat süren seyahat süresini 3 saat 30 dakikaya indirmeyi hedefleyen
yeni demiryolu hattının proje çalışmaları tamamlanmıştır.
¡¡
Kombine taşımacılığın geliştirilmesi ve taşımacılıkta demiryolunun payının artırılması amacıyla
çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Bu doğrultuda;
¡¡
¡¡
Organize sanayi bölgesine yakın ve yük potansiyeli yüksek olan 12 merkezde - Ispartakule,
Halkalı (İstanbul), Köseköy (İzmit), Gelemen (Samsun), Hasanbey (Eskişehir), Bozüyük
(Bilecik), Boğazköprü (Kayseri), Balıkesir (Gökköy), Palandöken (Erzurum), Uşak, Konya
(Kayacık) ve Yenice (Mersin) - lojistik merkezi kurulması ve yaygınlaştırılması çalışmaları
sürdürülmektedir. Gelemen (Samsun) lojistik merkezi 2007 yılında, Hasanbey (Eskişehir)
ve Köseköy (İzmit) lojistik merkezleri 2009 yılında hizmete açılmıştır. 2013 yılına kadar
tamamlanması planlanan merkezlerin kamu-özel sektör iş birliği yöntemi ile inşa
edilmesi ve/veya işletilmesi hedeflenmektedir. ¡¡
Kemalpaşa Organize Sanayi Bölgesi Demiryolu Bağlantı Hattı Projesi kapsamında inşaat
çalışmaları devam etmektedir.
¡¡
Hava meydanlarına demiryolu bağlantısı sağlamak amacıyla gerçekleştirilmesi planlanan
Atatürk ve Sabiha Gökçen Havalimanı Bağlantısı projesine ilişkin çalışmalar devam
etmektedir. Doğu-Batı ve Kuzey-Güney akslarında yer alan ana koridorlardaki demiryolu hatlarının
standardını yükseltmeyi amaçlayan Sivas-Kars, Bandırma-İzmir, Bursa-Bandırma-Osmaneli,
Kayseri-Şefaatli, Eskişehir-Antalya, Konya-Mersin Demiryolu projelerine ilişkin çalışmalar
devam etmektedir. Artan ulaştırma talebini karşılamak; özel sektör kaynakları, yönetim ve uygulama becerilerinin
etkin kullanımıyla mevcut demiryolu şebekesini ve hizmetlerini geliştirmek; demiryolu yük ve yolcu
taşımacılığını yaygınlaştırmak amaçlarıyla kamu-özel sektör iş birliği yöntemi ile çeşitli projeler
geliştirilmesi planlanmaktadır. Bu kapsamda;
¡¡
Bandırma-Bursa-Osmaneli, Ankara-İzmir, Yerköy-Kayseri, Eskişehir-Burdur-Antalya, KonyaKaraman-Mersin arasında yeni demiryolu yapımının ve/veya demiryolu hizmetlerinin kamuözel sektör iş birliği yöntemi ile sağlanması öngörülmektedir.
¡¡
Büyükşehirlerdeki banliyö hatlarının büyükşehir belediyeleri ve/veya özel şirketler
tarafından kamu-özel sektör iş birliği modelleri ile modernize edilmesi, inşası ve işletilmesi
hedeflenmektedir. BAŞKENTRAY (Ankara) projesi bu kapsamda geliştirilen projelerdendir. ¡¡
Ankara Hızlı Tren Garı’nın YİD modeliyle inşası kapsamında çalışmalar başlatılmıştır.
39
40
Deniz Ulaşımı
2008 ve 2009 yıllarında deniz ulaşımının geliştirilmesine yönelik yürütülen çalışmalar kapsamında;
¡¡
Ulaşım, turizm ve balıkçılık sektörlerine hizmet vermek üzere kıyı bölgelerinde inşa edilecek
altyapı tesislerinin ve ilave kapasitelerin etkin bir biçimde tespit edilmesi; mekan ve zaman
planlamasının daha verimli şekilde yapılabilmesini amaçlayan Ulaştırma Kıyı Yapıları Master
Plan Çalışması ve Turizm Kıyı Yapıları Master Plan Çalışması’na ilişkin ihaleler Ocak 2009
tarihinde sonuçlandırılarak; çalışmalara başlanmıştır. Balıkçılık Kıyı Yapıları Durum ve İhtiyaç
Analizi Çalışması’na ilişkin ihale 2009 yılı Temmuz ayında gerçekleştirilmiş; 2009 yılı Ağustos
ayında ise sözleşme imzalanmış olup çalışmalar devam etmektedir. ¡¡
Limanların kombine taşımacılık yapılabilen birer lojistik merkezi haline getirilmeleri hedefi
doğrultusunda YİD ya da kamu-özel sektör iş birliği yöntemi ile ana liman olarak inşası
planlanan;
¡¡
Mersin Konteyner Limanı (aktarma limanı),
¡¡
Çandarlı Limanı (aktarma limanı),
¡¡
Zonguldak Filyos Limanı (ana liman),
¡¡
Derince Konteyner Terminali projeleri
kapsamında revize fizibilite etüdü, ÇED ve imar planına ilişkin çalışmalar 2009 yılında da
devam etmiştir.
¡¡
YİD modeli ve özel sektör dinamikleri ile denizyolu ulaşımı ve yat turizmi için gerekli altyapının
oluşturulması amacıyla yürütülen çalışmalar kapsamında;
¡¡
2003 yılında açılan Turgutreis Yat Limanı’nın ardından, Didim Yat Limanı hizmete
açılmıştır.
¡¡
Çeşme, Sığacık, Kaş, Alanya, Yalova ve Mersin Yat Limanlarının inşaatları devam
etmektedir.
¡¡
Kumkuyu, Gazipaşa ve Muğla Ören Yat Limanlarının ihaleleri gerçekleştirilmiş olup,
ihale süreçleri devam etmektedir.
¡¡
Dalaman Yat Limanı ve Deniz Otobüsü Yanaşma Yeri ile Datça Yat Limanı projelerinde
sözleşme imzalanmış olup, yer teslimi işlemleri devam etmektedir.
¡¡
Karaburun, Yeni Foça, Avşa Türkeli, Silivri, Trabzon, Seferihisar Ürkmez, Çeşme-Şifne,
Tekirdağ ve Burhaniye Yat Limanı projelerinin YİD Modeli ile ihale edilmesine yönelik
çalışmalar ise sürmektedir. ¡¡
Limanların hinterlant ulaşımının demiryoluna öncelik verilerek sağlanması yönünde AydınGüllük Limanı Bağlantısı, Adapazarı, Karasu, Ereğli, Filyos, Zonguldak ve Bartın Liman
Bağlantılarına ilişkin çalışmalar devam etmektedir.
¡¡
Tekirdağ Limanı’nın demiryolu ağına bağlanması suretiyle Derince ve İstanbul Limanları’ndaki
sıkışıklığın önlenmesi, Bandırma-Tekirdağ feribot taşımacılığı ile Ege bölgesinin Avrupa’ya
bağlantı noktasının yaklaşık 600 km kısalması ve boğaz trafiğinin azaltılmasını hedefleyen
Tekirdağ-Muratlı Demiryolu Projesi’nin inşaat çalışmalarına 2008 yılı içerisinde de devam
edilmiştir. Projenin tamamının 2009 yılında ikmal edilmesi planlanmaktadır.
Hava Ulaşımı
Son 5 yıllık dönemde, havayolu ulaşımı altyapısının geliştirilmesine yönelik yürütülen yeni yapım,
modernizasyon ve ilave kapasite çalışmaları neticesinde havayolu yolcu taşımacılığında ve havaalanı
sayılarında önemli ölçüde artış gerçekleşmiştir. Havayolu ulaşımında sağlanan kalite artışı neticesinde
Türk Hava Yolları, Aralık 2006 tarihinde en büyük havayolu ittifakı olan Star Alliance’a katılarak uçuş
imkanlarını artırmıştır. Ulaşım ve Bilgi Teknolojileri Altyapısının Geliştirilmesi
¡¡
Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) tarafından işletilen havalimanı ve meydan sayısı
27’si uluslararası statüde olmak üzere 40’a ulaşmıştır. Bunun dışında, DHMİ sorumluluğunda
Antalya-Gazipaşa ve Zonguldak Çaycuma Havaalanları ile Batman İl Özel İdaresi tarafından
işletilen Batman Havaalanı, Anadolu Üniversitesi tarafından işletilen Eskişehir Anadolu
Havaalanı ve Savunma Sanayi Müsteşarlığı sorumluluğunda işletilen İstanbul Sabiha Gökçen
Havaalanı ile birlikte sivil trafiğe açık toplam meydan sayısı 45’tir.
Tablo 5: DHMİ Tarafından İşletilen Toplam Havaalanı Sayısı
DHMİ Tarafından İşletilen
Toplam Havaalanı Sayısı
Uluslararası Statüde Olan
Havaalanı Sayısı
2003
34
20
2004
34
20
2005
34
20
2006
36
20
2007
38
26
2008
40
27
Kaynak: DHMİ
¡¡
2003 yılında başlatılan “Bölgesel Havacılık Projesi” kapsamında iç hat havayolu taşımacılığında
rekabetçi bir piyasa oluşturulmuş ve uçak bileti ücretlerinin de düşmesiyle birlikte iç hat yolcu
trafiğinde önemli oranda artış sağlanmıştır. Bir önceki yıla göre 2008 yılında dış hat yolcu
trafiği %13 artışla 43 milyon; iç hat yolcu trafiği %12 artışla 35,8 milyon; toplam trafik ise
%12,6 artışla 79,4 milyon seviyesine ulaşmıştır.
Tablo 6: Havayolu Yolcu Trafiği
İç Hat
Yolcu Trafiği
Dış Hat
Yolcu Trafiği
Toplam
Yolcu Trafiği
2003
9.146.681
25.290.797
34.437.478
2004
14.460.617
30.585.622
45.046.239
2005
20.518.636
35.030.782
55.549.418
2006
28.774.857
34.977.156
63.752.013
2007
31.949.341
38.347.191
70.296.532
2008
35.832.776
43.605.513
79.438.289
Kaynak: DHMİ
41
42
Tablo 7: 2004-2008 Yılları Arasında Gerçekleşen Yatırım Harcamaları
Yıllar
Harcama Tutarı (TL)
2004
137.042.889
2005
128.980.920
2006
182.664.000
2007
247.872.237
2008
230.454.667
Not: Tabloda kullanılan rakamlar, TL cinsinden cari yıl değerleri ile verilmiştir.
Kaynak: DHMİ
¡¡
Havayolu taşımacılığının iyileştirilmesine yönelik üstyapı çalışmaları kapsamında;
¡¡
Hatay Havaalanı Aralık 2007,
¡¡
Denizli Çardak Havaalanı yeni sivil tesisleri Nisan 2008,
¡¡
Merzifon Havaalanı sivil tesisleri Haziran 2008 ve
¡¡
Trabzon Havalimanı Yeni İç Hatlar Terminal Binası ve Otoparkı Kasım 2008
tarihlerinde hizmete açılmıştır.
¡¡
Hava alanları yolcu terminalleri projeleri, Türkiye’de YİD modelinin yaygın bir şekilde
kullanıldığı alanlardan biridir. YİD modeli ile gerçekleştirilen projeler aşağıdaki tabloda yer
almaktadır.
Tablo 8: DHMİ Genel Müdürlüğünce YİD Modeli Kapsamında Gerçekleştirilen Projeler
Terminal Binası
Yatırım Maliyeti
(milyon ABD doları)
Atatürk Havalimanı Dış Hatlar Terminal Binası
506,5
Antalya Havalimanı I. ve II. Dış Hatlar Terminal Binası
161,2
Dalaman Havalimanı Yeni Dış Hatlar Terminal Binası
91,9 Esenboğa Havalimanı İç ve Dış Hatlar Terminal Binası
348,7
Adnan Menderes Havalimanı Yeni Dış Hatlar Terminal Binası
193,7
Milas-Bodrum Havalimanı Yeni Dış Hatlar Terminal Binası
117,8
Toplam
1.420
Kaynak: DHMİ
l
¡¡
Atatürk Havalimanı Dış ve İç Hatlar Terminal Binası, Katlı Otopark ve Genel Havacılık Terminali;
Antalya Havalimanı I. ve II. Dış Hatlar Terminalleri, CIP ve İç Hatlar Terminali; Zonguldak
(Çaycuma) Havaalanı ve Antalya-Gazipaşa Havaalanı DHMİ Genel Müdürlüğünce kiralama
modeli kapsamında özel sektöre kiralanmıştır.
¡¡
DHMİ 2009 yılı yatırım programı kapsamında sürdürülen ve 2010 yılında gerçekleşmesi
planlanan projeler kapsamında; ¡¡
SMART (Türkiye Hava Trafik Yönetimi Kaynaklarının Sistematik Modernizasyonu) projesi
kapsamında, Esenboğa Hava Limanı Hava Trafik Merkezi’nin inşaatı tamamlanmıştır. ¡¡
Aralık 2008 tarihinde başlatılan Sivas Havaalanı Yeni İç ve Dış Hatlar Terminal Binası
inşasının Kasım 2010 tarihinde,
¡¡
Ocak 2009 tarihinde başlatılan Batman Havaalanı Terminal Binası inşasının Haziran
2010 tarihinde,
¡¡
Mayıs 2009 tarihinde başlatılan Hatay Havaalanı Yeni Terminal Binası inşasının 2010
yılı içerisinde,
¡¡
Mayıs 2009 tarihinde başlatılan Kayseri Havaalanı İç Hatlar Terminal Binası inşasının
Ağustos 2010 tarihinde ve
¡¡
Ağustos 2009 tarihinde başlatılan Atatürk Havalimanı pist onarımı ve uzatılması işinin
Şubat 2011 tarihinde
bitirilmesi planlanmaktadır.
¡¡
Türkiye’deki havaalanları altyapısının mevcut durum analizinin yapılmasının ardından
havayolu ulaşımı sektöründe değerlendirme ve önceliklendirme yapılabilmesine imkan
verecek ve bunun sonucunda orta ve uzun vadeli yatırımları yönlendirecek “Havaalanları
Master Plan” çalışmalarına 2009 yılı içerisinde başlanmıştır. Bu kapsamda, Atatürk, Dalaman
ve Esenboğa Havalimanlarının master planı çalışmaları devam etmekte olup; Adana ve
Trabzon Havalimanlarının master plan çalışmalarının başlatılması planlanmaktadır. AdnanMenderes, Antalya, Milas-Bodrum, Süleyman-Demirel, Nevşehir-Kapadokya, Gaziantep ve
Erzurum Havalimanlarının master plan çalışmaları 2010 yılında; diğer havaalanlarının master
plan çalışmaları ise 2011-2012 yıllarında yapılacaktır.
¡¡
Yürütülen çalışmalar neticesinde toplam havayolu yolcu trafiğinin 2023 yılında 350 milyona
yükselmesi beklenmektedir27.
¡¡
Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü tarafından 2008 ve 2009
yıllarında havayolu sektöründe yürütülen çalışmalar kapsamında;
¡¡
Balıkesir Körfez Havaalanı pist geliştirme işi ihalesi 5 Ağustos 2008 tarihinde yapılmıştır.
¡¡
Eskişehir Havaalanı pist geliştirme işi ihalesi 28 Kasım 2008 tarihinde yapılmıştır.
¡¡
Elazığ Havaalanı yeni pisti 15 Mart 2009 tarihi itibarıyla hava trafiğine açılmıştır.
¡¡
Hakkari (Yüksekova) Havaalanı altyapı ihalesi 29 Temmuz 2009 tarihinde yapılmıştır.
¡¡
Iğdır Havaalanı altyapı ihalesi 25 Ağustos 2009 tarihinde yapılmıştır. ¡¡
Bingöl Havaalanı altyapı ihalesi 27 Ağustos 2009 tarihinde yapılmış olup; ihale süreci
devam etmektedir.
¡¡
Şırnak Havaalanı altyapı ihalesi 9 Eylül 2009 tarihinde yapılmış olup; ihale süreci devam
etmektedir.
¡¡
Adana Mersin arasında uluslararası standartlarda bölgesel bir havaalanı (Çukurova
Bölgesel Havaalanı) çalışmaları devam etmektedir.
27 10. Ulaştırma Şurası.
43
44
¡¡
Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü tarafından havayolu
sektöründe 2010 yılında yürütülmesi planlanan çalışmalar arasında;
¡¡
Elazığ Havaalanı terminal binası inşasına ilişkin ihalenin yapılması,
¡¡
Balıkesir Körfez Havaalanı alt ve üstyapı inşaatının bitirilmesi,
¡¡
Eskişehir Havaalanı altyapı inşaatına devam edilmesi,
¡¡
Ağrı Havaalanı altyapı inşaatının bitirilmesi,
¡¡
Iğdır, Hakkari, Şırnak ve Bingöl Havaalanları alt ve üstyapı inşaatlarına devam edilmesi,
¡¡
Çukurova Bölgesel Havaalanı alt ve üstyapı inşaatlarının YİD modeli ile ihale edilmesi
yer almaktadır.
Bilgi Teknolojileri Alanında Altyapının Geliştirilmesi ile Genişbant
İnternet ve Kişisel Bilgisayar Kullanım Oranının Artırılmasının
Önündeki Engellerin Azaltılması
Bilgi ve iletişim teknolojileri alanında yasal ve uygulamaya yönelik altyapının geliştirilmesine yönelik
son 5 yıllık dönemde önemli çalışmalar yürütülmüştür.
¡¡
Evrensel hizmetin sağlanmasına yönelik olarak 25 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren
5369 sayılı Kanun28 bu çalışmaların en önemlilerinden biridir. Kanun uyarınca, temel
internet erişimi de dahil olmak üzere bazı elektronik haberleşme hizmetleri, bölge ve yer
ayırımı gözetilmeksizin, herkesin yararlanabileceği evrensel hizmetler olarak tanımlanmış
ve bu çerçevede, işletmeciler tarafından karşılanmasında mali güçlük bulunan kamu hizmeti
niteliğini haiz söz konusu evrensel hizmetlerin, bu Kanun’la getirilen evrensel hizmet
yükümlülüğü kapsamında yerine getirilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.
2008 ve 2009 yıllarında da bilgi ve iletişim teknolojileri altyapısının güçlendirilmesi; böylelikle genişbant
internet ve kişisel bilgisayar kullanım oranının artırılmasına yönelik çalışmalara devam edilmiştir.
¡¡
Bilgi ve iletişim teknolojileri alanında izin, ruhsat veya lisans gerekliliğinin, maliyetinin ve
süresinin azaltılmasına, sürecin kolaylaştırılmasına ve etkin hale getirilmesine ilişkin 5809
sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu Kasım 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir29. Devam eden
ikincil düzenleme çalışmaları sonucunda elektronik haberleşme sektöründe hizmet sunmak
ve/veya şebekesi veya altyapısı kurmak ve işletmek isteyen şirketlerin yetkilendirilmesine ilişkin
süreç basitleştirilerek ve sektöre girişte alınmakta olan lisans ücretleri yerine frekans ve numara
kaynaklarına ilişkin kullanım hakkı ücretleri düzenlenerek sektöre giriş kolaylaştırılmıştır. ¡¡
Elektronik Haberleşme Kanunu uyarınca, elektronik haberleşme hizmeti sunmak ve/veya
şebekesi veya altyapısı kurmak ve işletmek isteyen sermaye şirketlerinin yetkilendirilmesine
ilişkin Yönetmelik Mayıs 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir30. Bilgi Teknolojileri ve İletişim
Kurulu tarafından Yönetmelik uyarınca alınan Karar ile; elektronik haberleşme hizmet, şebeke
ve altyapılarına ilişkin tanım, kapsam ve süreler tespit edilmiş ve bu kapsamda internet servis
sağlayıcılığı, genişbant telsiz erişim, IMT-2000/UMTS, sanal mobil şebeke, altyapı işletmeciliği,
sabit telefon dahil çeşitli hizmet türleri ile ilgili hükümler belirlenmiştir. Böylelikle, sektörde
yeni hizmetlerin sunulmasının önü açılarak yatırım alanları artırılmıştır.
¡¡
Söz konusu Yönetmelik’le ayrıca, yerel aramalarda serbestleşme sağlanmasını amaçlayan
sabit telefon hizmetlerine ilişkin düzenleme de yapılmıştır.
¡¡
Genişbant internet ve kişisel bilgisayar kullanım oranının artmasında önemli rol oynayan
internet servis sağlayıcılığı işletmecilerine yönelik önemli düzenlemeler hayata geçirilmiştir.
28 5369 sayılı Evrensel Hizmetin Sağlanması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 25.06.2005/25856).
29 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu (R.G. 10.11.2008/27050).
30 Elektronik Haberleşme Sektörüne İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliği (R.G. 28.05.2009/27241).
Bu kapsamda, Mayıs 2009 tarihinde yürürlüğe giren Elektronik Haberleşme Sektörüne İlişkin
Yetkilendirme Yönetmeliği ve 5 Temmuz 2009 tarihli ve 2009/DK-08/230 sayılı Kurul Kararı
ile onaylanan elektronik haberleşme hizmet, şebeke ve altyapılarının tanım, kapsam ve
sürelerinin internet servis sağlayıcılığı hizmetine ilişkin düzenleme ile işletmecilerin WLAN
(Kablosuz Yerel Erişim Şebekesi- Wi-Fİ) sistemleri kurması ve işletmesi suretiyle internet
kullanıcılarına bina içi ve bina dışı alanlarda kablosuz internet erişim sunmalarına imkan
sağlanmıştır. ¡¡
2008 yılında sektöre, 1 adet altyapı hizmeti işletmecisi, 1 adet GMPCS31 mobil telefon
hizmeti işletmecisi, 11 adet internet servis sağlayıcısı ve 3 adet rehberlik hizmeti işletmecisi
dahil olmuştur. 2009 yılı Ekim ayı itibarıyla sektöre işletmeci girişi devam etmiş ve sektördeki
işletmeci sayısı; 3G hizmeti vermek üzere 3, altyapı işletmeciliği hizmeti vermek üzere 44,
internet servis sağlayıcılığı hizmeti vermek üzere 98, sabit telefon hizmeti vermek üzere 75,
ortak kullanımlı telsiz hizmeti vermek üzere 56 ve sanal mobil şebeke hizmeti vermek üzere
9 işletmecinin daha sektöre girmesiyle toplam 325 olmuştur. Sektördeki işletmeci sayısının
artması ve yeni yetkilendirmeler sayesinde hizmetlerin çeşitlenmesi ile birlikte hizmetler daha
ucuz ve kaliteli bir şekilde sunulmaya başlanmıştır. Pazar yapısı ve yatırım değişkenlerine bağlı
olarak, en fazla lisanslı işletmeci sayısının internet sektöründe olduğu gözlenmektedir.
Tablo 9: İşletmeci Sayıları
İşletmeciler
2007*
2008*
2009*
Görev Sözleşmesi İmzalayan İşletmeciler
2
1
1
İmtiyaz Sözleşmesi İmzalayan İşletmeciler
4
4
7
Uydu Platform İşletmeciliği
2
2
2
20
20
20
4
5
5
Karasal Hatlar Üzerinden Veri İletimi Hizmeti İşletmeciliği
25
25
İptal
Altyapı İşletmeciliği Hizmeti
15
16
44
İnternet Servis Sağlayıcılığı Hizmeti İşletmecileri
76
87
98
Uzak Mesafe Telefon Hizmetleri İşletmeciliği
Sabit Telefon Hizmeti İşletmeciliği (Bildirim+Kullanım Hakkı)
32
32
Kablo Platform İşletmeciliği
5
5
75
Rehberlik Hizmeti İşletmeciliği
7
8
8
52
51
56
0
0
9
244
256
325
Uydu Haberleşme Hizmetleri İşletmeciliği
GMPCS Mobil Telefon İşletmeciliği
Ortak Kullanımlı Telsiz Hizmetleri İşletmeciliği
Sanal Mobil Şebeke Hizmeti
Toplam
iptal
* Aralık 2007, Aralık 2008 ve Ekim 2009 itibarıyla.
Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
31 Global Mobile Personal Communications by Satellite/Services (GMPCS), uydu üzerinden dünya çapında kişisel mobil
haberleşme anlamındadır.
45
46
2008 yılı sonunda
genişbant internet
kullanıcı sayısı 22,2
milyona, kişisel
bilgisayar kullanıcı
sayısı 27,2 milyona
ulaşmıştır.
¡¡
Yeni nesil mobil telekomünikasyon hizmetlerinin (3G) yetkilendirmesine yönelik ihale Kasım
2008’de gerçekleştirilmiş olup, hizmetler 2009 yılının ikinci yarısında sunulmaya başlanmıştır.
¡¡
Sanal mobil şebeke işletmeciliğinin yetkilendirilmesine ilişkin mevzuat çalışmaları
tamamlanmış olup, bu yetkilendirmelerle, mevcut mobil işletmecilerin altyapısını kullanarak
hizmet sunacak yeni işletmecilerin pazara girişine imkan sağlanmış ve sektörde rekabetin
arttırılması amaçlanmıştır.
¡¡
Kablosuz genişbant erişimi hizmetlerinin sunulmasına imkan sağlayarak genişbant erişim
piyasasında rekabeti artırması öngörülen genişbant telsiz erişim hizmetinin yetkilendirilmesine
yönelik düzenleme çalışmaları tamamlanmıştır. Yetkilendirmenin yapılabilmesi için asgari
değer tespit ve ihale hazırlık çalışmalarına devam edilmektedir.
¡¡
Yürütülen çalışmalar neticesinde, 2008 yıl sonu itibarıyla genişbant internet kullanıcı sayısı
22,2 milyona, kişisel bilgisayar kullanıcı sayısı 27,2 milyona ulaşmıştır32. Bu artışta, yasal ve
uygulama altyapısının geliştirilmesine yönelik atılan adımların yanı sıra;
¡¡
32
33
34
35
¡¡
Gerçekleştirilen vergisel düzenlemeler sonucunda kablolu, kablosuz ve mobil internet
servis sağlayıcılığı hizmetine ilişkin özel iletişim vergisi oranının %15’ten %5’e
indirilmesi33;
¡¡
25 Mart 2009 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile bilgisayarlardan alınan KDV oranının
%8’e düşürülmesinin34 de payı olmuştur.
2004-2008 yılları arasında bilgi ve iletişim teknolojileri
pazar büyüklüğünün değerlendirmesi yapıldığında,
bilgi ve iletişim teknolojileri pazar büyüklüğünün
2004 yılındaki 11,9 milyar ABD doları seviyesinden
2008 yılında 23,8 milyar ABD doları seviyesine ulaştığı
görülmektedir. Pazarın, küresel krizin etkisiyle, 2009
yılında 21,8 milyar ABD doları seviyesine gerilemesi
beklenmektedir. Bunun %69’unu telekomünikasyon
sektörü, %31’ini ise bilgi teknolojileri sektörünün
oluşturacağı öngörülmektedir35.
Devlet Planlama Teşkilatı.
5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 18.02.2009/27155).
25.03.2009 tarihli ve 2009/14812 sayılı Kararname’nin Eki Karar.
9. Kalkınma Planı, 2010 Yılı Programı.
Tablo 10: Bilgi ve İletişim Teknolojileri Pazar Büyüklüğü
Milyar ABD doları
2004
2005
2006
2007
2008
2009*
Telekomünikasyon
9,6
11,5
13,8
17
16,7
15
Bilgi Teknolojileri
2,3
3,0
4,1
4,7
7,1
6,8
11,9
14,5
17,9
21,7
23,8
21,8
Bilgi ve İletişim Teknolojileri
Pazar Büyüklüğü
* Gerçekleşme Tahmini (DPT)
Kaynak: 9. Kalkınma Planı, 2010 Yılı Programı
¡¡
Genişbant internet ve mobil telefon abone sayıları da 2003 yılından bu yana büyük oranda
artış göstermiştir. 2003 yılında 122.559 olan genişbant internet abone sayısı 2008 yılında
5,7 milyon seviyesine yükselmiş; 2009 yılı Haziran ayı itibarıyla ise 5,9 milyon seviyesine
ulaşmıştır. Mobil telefon abone sayısı da 2003 yılında yaklaşık 28 milyon iken 2008 yılında
yaklaşık 66 milyon seviyesine yükselmiş; ancak 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla yaklaşık 64
milyon seviyesine gerilemiştir.
Tablo 11: Genişbant İnternet ve Mobil Telefon Abone Sayısı
Genişbant
İnternet
Abone
Sayısı
(adet)
Mobil
Telefon
Abone
Sayısı
(adet)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009*
122.559
526.452
1.639.768
2.873.685
4.753.757
5.749.891
5.940.907
27.887.535
34.707.549
43.608.965
52.662.709
61.975.807
65.824.110
63.691.495
* Genişbant internet abone sayısı 2009 Haziran, mobil telefon abone sayısı 2009 Ağustos ayı değerleridir.
Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ¡¡
Türkiye’nin uluslararası bilgi teknolojileri firmaları için üretim ve operasyon merkezi niteliği
kazanması ve sektörde yer alan küçük ölçekli firmaların, uluslararası firmaların bölgesel
ağlarını kullanarak yurt dışına açılımlarının sağlanması amacıyla kurulacak Bilişim Vadisi
Projesi’ne yönelik çalışmalar sürdürülmektedir36.
36 9. Kalkınma Planı, 2010 Yılı Programı.
47
48
5. İş Gücü Piyasası Reformlarına, İş Gücü Piyasasının
Esnekliğini Daha da Artıracak ve Aynı Zamanda İş
Gücünü Koruyacak Bir Yaklaşımla Devam Edilmesi
Küreselleşmenin getirdiği ekonomik ve teknolojik değişimlere işletmelerin ve çalışanların uyumunun
artırılması amacıyla iş gücü piyasasının esnek bir yapıya kavuşturulması önem arz etmektedir. Bu
çerçevede, Türk iş gücü piyasasında güvenceli esnekliğin etkin biçimde hayata geçirilmesi, Konsey
üyeleri tarafından önceki toplantılarda dile getirilen bir husus olmuştur.
Son beş yıllık dönem içinde, iş gücü piyasasının esnekliğinin artırılması alanında önemli gelişmeler
kaydedilmiştir. Bu kapsamda, işçi-işveren ilişkilerini düzenleyen temel yasa niteliğindeki 1475 sayılı İş
Kanunu, 2003 yılında yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır37. 4857 sayılı
Kanun, çalışma sürelerine esneklik kazandırmış ve esnek çalışma biçimlerini uygulamaya geçirmiştir.
Ayrıca, YOİKK-İstihdam Teknik Komitesi, Kanun’un iş gücü piyasasında esneklik ve güvence ile ilgili
hükümlerinin, karşılaşılan sorunlar ve değişen gereksinimler çerçevesinde değerlendirildiği ve ilgili
kamu kurum ve kuruluşları ile sosyal tarafların farkındalığını arttırmaya yönelik olarak güvenceli
esneklik bilgilendirme toplantılarını içeren çalışmalar yürütmektedir. İş gücü piyasasının
esnekliğini artırıcı
tedbirler hayata
geçirilmiştir.
Konseyin beşinci toplantısında üyeler, iş gücü piyasası reformlarına, iş gücü piyasasının esnekliğini
daha da artıracak ve aynı zamanda iş gücünü koruyacak bir yaklaşımla devam edilmesi hususunu
vurgulamışlardır. Bu kapsamda, Türk iş gücü piyasasının güvenceli esneklik yaklaşımı ile geliştirilmesine
yönelik olarak 2008 ve 2009 yıllarında önemli açılımlar gerçekleştirilmiştir:
¡¡
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu çerçevesinde, kısmi süreli veya
çağrı üzerine çalışanlar ile ev hizmetlerinde ay içinde 30 günden az çalışanlar da sigortalılık
kapsamına alınmıştır. Bu kapsamda, çalışanların ayrıca genel sağlık sigortası kapsamına
alınması da öngörülmüştür.
¡¡
İş Kanunu’nda İstihdam Paketi ile yapılan değişiklikle38, 50’den fazla işçinin çalıştığı işyerlerinde,
iş yeri sağlık ve güvenlik hizmetlerinin işletme dışında kurulu ortak sağlık ve güvenlik
birimlerinden hizmet alımı suretiyle gerçekleşmesine olanak tanınmıştır. Bu çerçevede,
organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri gibi yatırım alanlarında oluşturulacak sağlık
ve güvenlik birimleri, yatırımcıların ortak kullanımına sunulmaktadır. Bu gelişme ile, hem
bahsi geçen hizmetlerde etkinlik sağlanmakta, hem de işverenler için önemli bir maliyet
avantajı yaratılmaktadır. Konuya ilişkin Yönetmelik, 2009 yılında yürürlüğe girmiştir39.
¡¡
İstihdam Paketi kapsamında, iş gücü maliyetlerinin azaltılmasını teminen; ¡¡
İşe yeni alınan kadınlar ile 18-29 yaş aralığındaki genç işsizlerin sosyal güvenlik
primlerinin, kademeli olarak azalacak şekilde 5 yıl boyunca İşsizlik Sigortası Fonu’ndan
karşılanması,
¡¡
Özel sektörün terör mağduru ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğünün kaldırılması,
¡¡
İstihdam yükümlülüğü bulunan özürlülerin sosyal güvenlik primlerinin Hazine tarafından
karşılanması,
¡¡
Özel sektör işverenlerinin çalıştırdıkları sigortalıların malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları
primlerinden, işveren hissesinin 5 puanlık kısmına isabet eden tutarın yine Hazine
tarafından karşılanması
37 4857 sayılı İş Kanunu (R.G. 10.06.2003/25134).
38 5763 sayılı Kanun, m. 4.
39 İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik (R.G. 15.08.2009/27320).
İş Gücü Piyasası Reformlarının Sürdürülmesi
49
hükme bağlanmıştır. Paket ile ayrıca, işverenin yerine getirmekle yükümlü olduğu, emzirme
odası veya çocuk bakım yurdu açma yükümlülüğünün de hizmet alımı ile yerine getirilmesine
olanak sağlanmıştır.
¡¡
¡¡
Küresel ekonomik kriz şartlarında, işten çıkarmaların önüne geçmek ve ücret sebebiyle işveren
üzerinde oluşan istihdam maliyetini azaltmak amacıyla, 5838 sayılı Kanun40 ile, kısa çalışma
ödeneğinden yararlanma koşulları kolaylaştırılmıştır. Bu kapsamda, 2008 ve 2009 yıllarında
yapılan başvurulara münhasır olmak üzere işverenin, genel ekonomik kriz veya zorlayıcı
sebeplerle iş yerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması
veya iş yerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurması halinde, işçilere,
çalıştırılmadıkları süre için, İşsizlik Sigortası Fonu’ndan ödenen kısa çalışma ödeneğinin
ödenme süresi uzatılmış ve ödenek tutarı artırılmıştır.
5921 sayılı Kanun’da41 ilave istihdamı desteklemek üzere bazı teşvikler öngörülmüştür. Buna
göre;
¡¡
İşsizlik ödeneği alan kişilerin, ilave istihdam olarak bir işyerinde çalıştırılmaya başlanması
durumunda kısa vadeli sigorta primi tutarının %1’i olmak üzere işçi ve işveren payı
sigorta primleri ile genel sağlık sigortası priminin, kalan işsizlik ödeneği süresince;
¡¡
2009 yılı Nisan ayı itibarıyla ilave istihdam olarak çalıştırılmaya başlatılan ve işe başlatıldığı
tarihten önceki üç ay içinde SGK’da sigortalı olarak kayıtlı bulunmayan işçilerin sigorta
primlerinin işveren hisselerine ait tutarının, altı ay boyunca
İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanması öngörülmektedir.
¡¡
“İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı” çerçevesinde, iş gücü piyasası
dışında kalan ve iş gücü piyasasına erişimlerinin önünde engeller bulunan hedef gruplara
yönelik faaliyetlere yer verilmektedir. Bu kapsamda;
¡¡
Kadınların iş gücü piyasasına katılımını artırmak amacıyla, “Kadın İstihdamının
Desteklenmesi Operasyonu” 12 düzey II bölgesinde sürdürülmektedir. Söz konusu
Operasyon ile, tarımda çalışanlar dâhil olmak üzere, kadınların istihdam edilebilirliklerinin
geliştirilmesi, kadın girişimciliğinin desteklenmesi ve kadının iş gücü piyasasına katılımı
önünde engel teşkil eden kültürel ve diğer nedenlerin azaltılmasına yönelik faaliyetler
desteklenmektedir.
¡¡
Gençlerin iş gücü piyasasına entegrasyonunu teşvik etmek üzere, “Genç İstihdamının
Desteklenmesi Operasyonu” yürütülmektedir. Söz konusu Operasyon ile, aktif istihdam
politikalarının etkin kullanımı yoluyla, genç istihdamının arttırılması hedeflenmektedir.
¡¡
Ayrıca, dezavantajlı kişilerin istihdam ve iş gücüne katılım oranlarının arttırılması ve iş
gücü piyasasına girişlerinin önünde yer alan engellerin ortadan kaldırılarak bu kişilerin
iş gücü piyasasına erişimlerinin kolaylaştırılması için yaklaşık 30 milyon Avro bütçeli
“Dezavantajlı Kişilerin Sosyal Entegrasyonu ve İstihdam Edilebilirliklerinin Geliştirilmesi
Operasyonu” yürütülecektir.
40 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 28.02.2009/27155, mükerrer).
41 5921 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun (R.G. 18.08.2009/27323).
Kısa çalışma
ödeneğinden
yararlanma koşulları
kolaylaştırılmıştır.
50
6. Uluslararası Standartlarla Uyumlu Olarak Fikri
Mülkiyet Hakları Mevzuatının Uygulanmasının Daha
da Güçlendirilmesi
Fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunması, Yatırım Danışma Konseyi’nin ilk toplantısından itibaren
Konsey üyeleri tarafından önemle vurgulanan hususlardan olmuştur.
Bu çerçevede, fikri ve sınai mülkiyet hakları mevzuatının uluslararası standartlarla uyumlu hale
getirilebilmesi amacıyla yürütülen çalışmalara son 5 yıl içerisinde hız verilmiş ve bu alanda önemli
gelişmeler yaşanmıştır.
2003 yılından
itibaren tescil
edilen patent
sayısında %312 artış
sağlanmıştır.
¡¡
Fikri ve sınai mülkiyet hakları hususunda son yıllarda önemli ilerlemeler kaydeden Türkiye,
gerek patent başvuru sayısı gerekse tescil edilen patent sayısında rekor artışlar yaşamıştır.
2003 yılından itibaren Türkiye’deki patent başvuru sayısında %519, tescil edilen patent
sayısında ise %312 oranında artış gözlenmiştir42. 2008 yılında ise gerçekleştirilen patent
başvurularının %68’i tescil edilmiştir. Grafik 5: Patent Başvuru ve Tescil Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı*
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
95 996 997 998 999 000 001 002 003 004 005 006 007 008 009
1
1
1
19
2
2
1
2
2
2
2
2
2
2
2
Patent Başvuru Sayısı
Patent Tescil Sayısı
* 2009 yılı verileri Ağustos 2009 tarihi itibarıyla verilmiştir.
Kaynak: TPE
¡¡
2003 yılından itibaren faydalı model başvurusu ve tescilinde yaşanan gelişime bakıldığında
ise faydalı model başvurusu sayısında %144 oranında, tescilinde ise %159 oranında artış
sağlandığı görülmektedir. Ayrıca, 2008 yılında gerçekleştirilen faydalı model başvurularının
%62’si tescil edilmiştir.
42 Karşılaştırma 2008 yılı itibarıyla gerçekleştirilmiştir.
Fikri Mülkiyet Hakları Mevzuatının Uygulanmasının Güçlendirilmesi
Grafik 6: Faydalı Model Başvuru ve Tescil Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Faydalı Model Başvuru Sayısı
Faydalı Model Tescil Sayısı
*2009 yılı verileri Ağustos 2009 tarihi itibarıyla verilmiştir.
Kaynak: TPE
¡¡
Türkiye’de gerçekleştirilen patent başvuru ve tescil sayısı, Avrupa Patent Ofisi (EPO)’ne üye
olan ülkeler ile karşılaştırıldığında, Türkiye’nin; 2007 yılında gerçekleştirilen 6.189 adet
patent başvurusu ile 29 EPO ülkesi arasında 6., 4.790 adet patent tescili ile ise 26 EPO ülkesi
arasında 5. olduğu görülmektedir43.
Grafik 7: Türkiye’deki Patent Başvuru ve Tescil İstatistiklerinin EPO Ülkeleri ile
Karşılaştırması
Lüks.
Litvanya
Lihtenstay
Makedonya
Letonya
Avusturya
Monako
Kıbrıs
Malta
Estonya
İzlanda
Bulgaristan
Portekiz
Slovakya
Slovenya
Hırvatistan
Belçika
Macaristan
Romanya
Çek C.
İrlanda
Danimarka
Finlandiya
İsviçre
Hollanda
Polonya
İsveç
İspanya
Yunanistan
T ürkiye
Norveç
İtalya
Fransa
İngiltere
Patent Tescil sayısı
Patent Başvuru Sayısı
Avusturya, Letonya, Makedonya, Lihtenstayn,
Litvanya ve Lüksemburg’a ait patent başvuru
sayısı istatistikleri bulunmamaktadır. Avusturya,
Kıbrıs, Finlandiya, Letonya, Slovenya, Makedonya,
Lihtenstayn, Litvanya ve Lüksemburg’a ilişkin ise
patent tescil sayısı istatistikleri bulunmamaktadır.
Almanyaya ilişkin istatistikler ise grafikte
gösterilmemekle birlikte patent başvuru sayısı
60.992; patent tescil sayısı ise 17.739’dur.
0
2500
5000
7500
10000
12500
15000
17500
20000
22500
25000
Kaynak: WIPO, TPE
43 EPO üyesi 35 ülke bulunmasına rağmen, patent başvurusu istatistiklerine ulaşılabilen 29 ülke, patent tescil istatistiklerine
ulaşılabilen ise 26 ülke bulunmaktadır. Bu nedenle değerlendirme, belirtilen ülke sayılarına bağlı olarak gerçekleştirilmektedir.
51
52
¡¡
Patent başvurularının teşvik edilmesi amacıyla 2006 yılından itibaren TÜBİTAK tarafından
uygulanmakta olan Patent Başvurusu Teşvik ve Destekleme Programı kapsamında 2008
yılında bir önceki yıla kıyasla 3 katı kadar başvuru gerçekleştirilmiş ve bu başvuruların %85’i
kabul edilmiştir44.
¡¡
Fikri hak korsanlığı ve taklitçiliğin önlenmesi amacıyla yürütülen çalışmalar kapsamında da
2008 yılı içerisinde 3.142, 2009 yılı içerisinde ise 2.487 operasyon gerçekleştirilerek korsan
ürünlerin piyasaya girişi önlenmiştir. Son yıllarda gerçekleştirilen operasyon sayısında fazla bir
değişiklik olmamasına rağmen ele geçirilen korsan ürün sayısının azalma yönünde bir eğilim
gösterdiği gözlemlenmektedir. Bu doğrultuda, Türkiye’de verilen mücadele ve kamuoyundaki
bilinç artışının korsanla mücadele çalışmalarına olumlu yansıdığı görülmektedir. Tablo 12: Korsan Yayınla İlgili Gerçekleştirilen Operasyon ve Elde Edilen Materyal
İstatistiği
2006
2007
2008
2009
Operasyon Sayısı
4.146
3.877
3.142
2.487
Yakalanan Şahıs Sayısı
5.289
4.269
3.359
2.684
144.432.469
11.730.412
29.579.855
16.891.785
Elde Edilen Toplam Materyal
Kaynak: İçişleri Bakanlığı
AB ile Fikri Mülkiyet
Hukuku Faslının
müzakerelerine
2008 yılında
başlanmıştır.
¡¡
Fikri ve sınai mülkiyet hakları konusunda kısa, orta ve uzun vadeli stratejileri oluşturmak,
ilgili kurumlar arasında koordinasyonu ve iş birliğini geliştirerek uygulamalarda etkinliği
sağlamak amacıyla; Mayıs 2008’de Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Koordinasyon Kurulu
oluşturulmuştur45. Söz konusu Kurulun Türkiye’nin fikri ve sınai mülkiyet hakları alanındaki
kurumsal kapasitesini geliştirmesine katkı sağlayacağı da düşünülmektedir.
¡¡
Türkiye’nin fikri ve sınai mülkiyet hakları alanında uluslararası standartlara uyum sağlaması,
AB’ye tam üyelik sürecinde de önem taşımaktadır. Bu doğrultuda, AB ile iş birliği içerisinde
yürütülen eşleştirme projelerine 2008 yılı içerisinde bir yenisi eklenmiştir46. 2010 yılı Mayıs
ayında Almanya ile iş birliği içerisinde başlatılacak olan “Türkiye’de Sınai Mülkiyet Haklarının
Uygulanmasının ve Yürürlüğe Konmasının Desteklenmesi” başlıklı eşleştirme projesi ile sınai
mülkiyet alanında bilinç artışının sağlanması beklenmektedir.
¡¡
Fikri ve sınai mülkiyet haklarının uluslararası standartlarla uyumlu hale getirilmesi konusunda
2008 yılı içerisinde yaşanan bir diğer gelişme ise AB ile Fikri Mülkiyet Hukuku Faslının
müzakerelerine başlanmasıdır. Fikri Mülkiyet Hukuku Faslı kapsamında;
¡¡
Fikri mülkiyet alanındaki konularda Türkiye ile AB arasında başarılı bir diyalog tesis
edilmesi,
¡¡
Korsan ve taklitle mücadele çalışmalarında yeterli idari kapasiteye ulaşılması,
¡¡
AB’ye ihraç edilen taklit ve korsan ürünlerin sayısında büyük ölçüde düşüş sağlanması,
44 1.347 başvurunun 1.155’i kabul edilmiştir.
45 Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Koordinasyon Kurulu Hakkında Başbakanlık Genelgesi (R.G. 21.05.2008/26882).
46 4 Mayıs 2006 tarihinde başlatılan ve Kasım 2007 tarihinde tamamlanan “Korsanla Mücadele Çerçevesinde Fikri Mülkiyet
Alanında Türkiye’nin Tam Uyumunun Desteklenmesi” başlıklı eşleştirme projesinin sonuçlarına ilişkin ayrıntılı bilgiye 2008
yılı Yatırım Danışma Konseyi İlerleme Raporu’nda yer verilmiştir.
Fikri Mülkiyet Hakları Mevzuatının Uygulanmasının Güçlendirilmesi
¡¡
53
Türkiye’nin, hakların Topluluk düzeyinde tüketilmesi ve ek koruma sertifikalarının
uygulamaya konulmasıyla ilgili müktesebata uyumunu tamamlaması ve bu hakların
katılımla birlikte uygulanmasının sağlaması
hususları kapanış kriterleri olarak belirlenmiştir.
¡¡
Türkiye bu kriterleri karşılamak üzere çalışmalarına başlamıştır. Söz konusu fasıldaki gelişmelerin
takibi, Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Koordinasyon Kurulu tarafından yürütülmektedir.
¡¡
Fikri ve sınai mülkiyet hakları ihlalleri ile ilgili olarak uygulamada yaşanan sıkıntıların asgariye
indirilmesi amacıyla yürütülen Türk polisinin desteklenmesine yönelik Eşleştirme Projesi, 27
Mart 2009 tarihinde tamamlanmıştır47.
¡¡
Avrupa Patent Sözleşmesi’ne üye olan ülkelerin EPO ile iş
birliği içerisinde gerçekleştireceği projeler için hazırlaması
gereken Ulusal Eylem Planı’na yönelik Haziran 2007
tarihinde başlatılan çalışmalar Ocak 2008 tarihi itibarıyla
tamamlanmıştır. 2007-2010 yıllarını kapsayan Ulusal
Eylem Planı’na göre 3 yıllık süreç içerisinde toplam mali
büyüklüğü 1,71 milyon Avro olan 6 proje kapsamında 14
alt projenin tamamlanması planlanmaktadır. Söz konusu
projelere EPO tarafından 1,21 milyon Avro tutarında katkı
sağlanması öngörülmektedir. ¡¡
İlk kez 2007 yılında OSTİM OSB’de başlatılan ve 2008 yılında da Ankara Sanayi Odası
Sincan I. OSB’de devam edilen Hezarfen Patent Araştırması Projesi, 2 Mart 2009 tarihinde
de Konya Sanayi Odası ve KOSGEB iş birliği ile Konya’da başlatılmıştır. Hezarfen Projesi ile
KOBİ’lerin yenilikçilik yapısını geliştirmek ve yenilik için sınai haklar kullanımını artırmak
hedeflenmektedir48.
¡¡
EPO tarafından “Üniversitelerde Teknoloji Transfer Ofisi” kurulması hususunda başlatılan
pilot proje kapsamında Gazi Üniversitesinde kurulan Teknoloji Transfer Ofisi, Ekim 2008
tarihinde, Patent Destek Birimi altında çalışmalarına başlamıştır. Ayrıca Ofiste hizmet verecek
olan personele yönelik EPO tarafından sağlanacak eğitimin ilk aşaması tamamlanmıştır.
¡¡
2008 yılı içerisinde Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları alanında çeşitli yasal düzenlemeler
gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda;
¡¡
Bilgisayar oyunlarının kayıt tescili aşamasında gerekli olabilecek belgeleri yeniden
düzenleyen Yönetmelik49 ile
¡¡
Kamu kurum ve kuruluşlarında lisanssız yazılım kullanılmasının engellenmesini
amaçlayan Başbakanlık Genelgesi50
yürürlüğe girmiştir. ¡¡
Fikri mülkiyet hakları alanında yargı sisteminin geliştirilmesi çalışmaları kapsamında ise “Fikri
ve Sınai Haklar Yargı İstişare Grubu” oluşturulmuştur. İstişare grubu ilk toplantısını 22 Kasım
2008 tarihinde gerçekleştirmiştir.
47 Proje, Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü ile Danimarka Patent ve Marka Ofisi ve Macaristan Emniyet
Genel Müdürlüğünün iş birliğinde gerçekleştirilmiştir.
48 2007 ve 2008 yıllarında gerçekleştirilen Hezarfen Projelerine ilişkin bilgilere 2007 yılı ve 2008 yılı Yatırım Danışma Konseyi
İlerleme Raporları’nda yer verilmiş olup, proje çıktıları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz: http://hezarfen.tpe.gov.tr/.
49 Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
(R.G.28.10.2008/27038).
50 Lisanslı Yazılım Kullanılmasına İlişkin 2008/17 sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G.16.07.2008/26038).
2007-2010 yılları
arasında Avrupa
Patent Ofisi ile
işbirliği içerisinde
toplam mali
büyüklüğü 1,71
milyon Avro olan 6
proje yürütülecektir.
54
7. Gümrük Süreçlerinin İyileştirilmesi
Gümrük süreçlerinin iyileştirilmesi çalışmalarının merkezinde, Gümrük İdaresinin Modernizasyonu
Projesi (GİMOP) yer almakta olup, Proje 2008 yılında tamamlanmıştır. Gerek ithalat gerek ihracat işlemleri ve bunlarla ilgili lisanslama süreçlerine ilişkin gümrüklerde yürütülen çalışmaların etkinliğinin
artırılması için önceki yıllarda kaydedilen ilerlemeler, 2008 ve 2009 yıllarında da devam etmiştir:
Elektronik ortamda
tescil edilen
beyanname sayısı
%99,9’tir.
¡¡
Elektronik ortamda tescil edilen beyanname sayısı ve Elektronik Veri Değişimi (EVD) aracılığıyla
onaylanan belge sayısı her geçen gün artış göstermiştir. 2008 yılında EVD ile tescil edilen
beyannamelerin toplam beyannamelere oranı %87,4 ve elektronik ortamda onaylanan
beyanname oranları ise %99,9 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 13: Tescil Edilen İhracat ve İthalat Beyannamesi Sayısı
Yıl
Tescil edilen ihracat
beyannamesi sayısı
Tescil edilen ithalat
beyannamesi sayısı
2006
2.053.219
1.757.993
2007
2.251.442
1.917.570
2008
2.256.125
1.861.510
2009*
1.723.763
1.029.276
*Ocak-Ekim Geçici
Kaynak: Gümrük Müsteşarlığı
Tablo 14: Elektronik Veri Değişimi (EVD) Sisteminin Yaygınlık Oranı, EVD ile Tescil Edilen
Beyannamelerin Toplam Beyannamelere Oranı
Yıl
EVD ile tescil edilen
beyannamelerin toplam
beyannamelere oranı (%)
Elektronik ortamda onaylanan
beyanname oranları (%)
2006
77,8
98
2007
84,0
99,7
2008
86,5
99,9
2009*
87,4
99,9
*Ocak-Ekim Geçici
¡¡
Gümrük müşavirleri, ithalat ve ihracat şirketleri, gümrük hizmet binasında kurulan Veri Giriş
Salonunda BİLGE (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri) Sistemi yazılımı ile beyanname verebileceği
gibi EVD aracılığıyla kendi bürolarından da beyanname verebilmektedir.
55
Grafik 8: Gümrük Müşavirleri, İthalat ve İhracat Şirketlerinin EVD Yoluyla Onaylanan
İhracat/İthalat Beyanname Oranı
Grafik 8: Gümrük Müşavirleri, İthalat ve İhracat Şirketlerinin EVD Yoluyla Onaylanan İhracat/İthalat
%
100
80
60
40
20
0
İhracat
İthalat
2006
2007
2008
2009 Ocak
¡¡
2008 yılında ofisinde yazılımı olmayan firmalar için de internet üzerinden başvuru imkanı
tanınmıştır. EVD-WEB uygulaması, gümrük müşavirlerinin; ithalat ve ihracat şirketlerinin
beyanname bilgilerini, gümrük bilgisayar sistemine internet üzerinden aktarmalarını
sağlamaktadır.
Grafik 9: EVD-WEB Uygulaması ile Yıllar İtibarıyla Tescili Yapılan İhracat/İthalat Oranları
0,25
0,2
%
0,15
0,1
0,05
0
2008
İ hrac at
2009 Ocak
İthalat
Ofisinde yazılımı
olmayan firmalar
internet üzerinden
beyanname
verebilmektedir.
56
Kırmızı hat genel
oranları, ithalatta
en fazla %25 ve
ihracatta ise en fazla
%8 olacak şekilde
düşürülmüştür.
¡¡
Gümrük kontrollerini yüksek risk içeren işlemlere yönlendirmek suretiyle gümrük kaçakçılığı
ile ihlalleri önlemek ve tüm risk çalışmalarını yürütmek üzere Mart 2008 tarihinde Gümrük
Müsteşarlığı bünyesinde Risk Yönetimi ve Stratejik Değerlendirme Birimi kurulmuştur. Söz
konusu birim tarafından yapılan risk analizi çalışmalarının sonucu BİLGE Sistemine aktarılarak
riskli alanların gümrük idarelerinde daha yoğun kontrolü sağlanmaktadır.
¡¡
BİLGE Sisteminde malların belge kontrolü ile birlikte fiziksel muayenesinin de yapılacağı
anlamına gelen kırmızı hat51 genel oranlarına ilişkin yeni uygulama 2009 yılının ikinci yarısında
başlatılmıştır. Yeni uygulama ile, kırmızı hat genel oranları ithalatta en fazla %25 ve ihracatta
ise en fazla %8 olacak şekilde düşürülmüştür.
¡¡
Ağustos 2008 tarihinde yürürlüğe giren Gümrük Genel
Tebliği52 ile onaylanmış ihracatçı ve tedarikçi beyanı
uygulamalarını düzenleyici ve açıklayıcı bir düzenleme
yapılmıştır. Böylece, ihracat ve menşe ispat belgeleri
düzenlenmesinde basitleştirilmiş gümrük işlemlerinden
yararlananların
sayısının
artırılarak
bu
işlemlerin
hızlandırılması sağlanmıştır.
¡¡
Sonradan kontrolün usul ve esaslarının belirlenmesi
amacıyla hazırlanan ikincil düzenleme Ekim 2008’de
yürürlüğe girmiştir53. Söz konusu düzenleme ile gümrük
idaresi üzerindeki yükün azalması, dış ticarette gümrük
uygulamalarından kaynaklanan maliyetlerin azalması,
ticaretin daha kolay yapılmasına katkı sağlanması, yasa dışı
ticaretle ve kayıt dışılıkla daha etkili mücadele edilebilmesi
ile halihazırdaki sonradan kontrol sisteminin geliştirilmesi
hedeflenmiştir. 2009 yılı itibarıyla risk analizlerine dayalı
planlı ve sistematik bir sonradan kontrol sistemi hayata
geçirilmiştir. Bu kapsamda, 2009 yılı Sonradan Kontrol
Programı hazırlanmış ve risk kriterlerine göre belirlenen
370 yükümlü denetime alınmıştır. Böylece, yüksek risk taşıyan işlemlerin kontrolü gümrük
kapılarında yapılırken, risk taşımayan veya daha az risk taşıyan işlemlerin gümrük kontrolleri
gümrük kapılarından işlemin kaynağına kaydırılarak yerinde denetim yapılmaya başlanmıştır.
¡¡
Nisan 2008 tarihinde yürürlüğe giren Yönetmelik54 ile Türkiye’ye ithali öngörülen, her türlü
izin veya uygunluk belgesine tabi eşyanın ilgili kurumlarca yapılacak ithalat kontrollerinin,
gümrük beyannamesinin tescil işlemi öncesinde yapılması esası kabul edilmiştir. Bu
kapsamda, gümrük yükümlülüğü sona erdikten sonra ancak eşya gümrük kontrolündeki
yer ve sahalardan çıkarılmadan önce de kontrolün yapılabileceği benimsenmiştir. Bu
durumda eşyanın, ilgili kurumlarca kontrolünün yapılmasını teminen, gümrük mevzuatının
öngördüğü yükümlülüklerin yerine getirildiği tarihi izleyen günden itibaren en fazla üç iş
günü tutulabileceği hüküm altına alınmıştır.
51 Sarı Hat: Daha düşük riski ifade eder. Beyanın sadece belge muayenesi yapılması sureti ile kontrolü yapılır.
Kırmızı Hat: Yüksek riski ifade eder. Beyanın hem belge muayenesi hem de fiziken eşyanın muayene edilmesi sureti ile
kontrolü yapılır.
Mavi Hat: Büyük ve güvenilen firmaların belli koşulları taşıması şartıyla basitleştirilmiş usul izin belgesi verilir ve bu
kapsamdaki firmaların beyanlarının kontrolü eşya gümrükten çekildikten sonra belge üzerinden yapılır.
52 7 No.’lu Gümrük Genel Tebliği (Uluslararası Anlaşmalar) (R.G.10.04.2008/26843).
53 Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği (R.G.27.10.2008/27037).
54 Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G. 16.04.2008/26849). Yönetmelik hükümleri
çerçevesinde iki adet tebliğ yürürlüğe girmiştir. 8 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği (Serbest Dolaşıma Giriş) (R.G.
15.05.2008/26877) ve 10 Seri No.lu Tebliğ (Serbest Dolaşıma Giriş) (R.G. 26.12.2008/27092).
¡¡
Gümrük işlemlerinden kaynaklanan maliyetlerin azaltılması amacıyla Gümrük Kanunu’nda
değişiklik yapılmıştır55. Bu doğrultuda, gümrüklerde başvuru sahiplerinden alınan fazla çalışma
ücretlerinde %25 oranında indirime gidilmiştir56. Aynı Kanun değişikliği çerçevesinde, gümrük
işlemlerinin tümüyle e-beyanname ile elektronik ortamda yapılarak gümrük işlemlerinde
maliyetlerin azaltılması ve sürecin kısaltılması da amaçlanmıştır. Bu doğrultudaki ikincil
düzenleme çalışmaları da tamamlanmıştır57. Aynı ikincil düzenleme değişikliği kapsamında
ayrıca, “onaylanmış kişi statüsü için gereken özel koşullar”da kolaylık sağlanmıştır.
¡¡
Gümrük Genel Tebliği ile getirilen yenilikle58, Avrupa Birliğine ihracatta basitleştirilmiş usulde
A.TR dolaşım belgesi59 düzenleme ve vize yetkisinden yararlanma koşulları kolaylaştırılmıştır.
55 5911 sayılı Gümrük Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
(R.G.07.07.2009/27281).
56 4458 sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında 29.09.2009 tarihli 2009/15481 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı (R.G.07.10.2009/27369).
57 Gümrük Yönetmeliği (R.G.07.10.2009/27369-Mükerrer).
58 Gümrük Genel Tebliği (Basitleştirilmiş Usul) (Seri No: 2) (R.G.30.06.2009/27274).
59 Avrupa Birliği ile Türkiye arasında imzalanan Katma Protokol gereğince, ülkemizden Birliğe üye ülkelere ihraç edilen
malların gümrük muafiyetlerinden yararlanabilmesi için A.TR Dolaşım Belgesi düzenlenmektedir.
57
58
8. Şeffaflık, Öngörülebilirlik ve Etkinliği Artırmak
Suretiyle Kamu Yönetimi Uygulamalarının
İyileştirilmesi
Merkezi bir yapıya sahip olan kamu yönetiminde, ekonomik ve sosyal gelişme sürecinin etkin
yönetimini sağlamak üzere kamu yönetiminin yurttaş odaklı, kaliteli ve hızlı hizmet sunabilen; esneklik,
şeffaflık, katılımcılık, hesap verme sorumluluğu, öngörülebilirlik gibi kavramları öne çıkaran çağdaş
bir anlayışa, yapıya ve işleyişe kavuşturulması bir gereklilik halini almıştır. Bu doğrultuda, son yıllarda
önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.
Bilgi Edinme Hakkı
Kanunu çıkarılmıştır.
Kamu Mali Yönetimi
ve Kontrol Kanunu
¡¡
Demokratik ve saydam bir yönetimin gereği olarak eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun
olarak vatandaşların kamunun ürettiği bilgilere erişimini sağlamak amacıyla 2003 yılında Bilgi
Edinme Hakkı Kanunu çıkarılmıştır60.
¡¡
2004 yılında çıkarılan Kanun ile kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık,
dürüstlük, hesap verilebilirlik, kamu yararını gözetme gibi davranış ilkeleri belirlenmiş ve
uygulamayı gözetmek üzere Kamu Görevlileri Etik Kurulu kurulmuştur 61.
¡¡
Kamu kaynaklarının öncelikli kamu hizmetlerine tahsisini, bu kaynakların etkin ve ekonomik
bir şekilde kullanılmasını ve kamu idarelerine bütçeleme sürecinde daha fazla yetki verilmesini
kapsayan Kanun 2003 yılında yürürlüğe girmiştir62. Son yıllarda yerel yönetimlere ilişkin
gerçekleştirilen yasal düzenlemelerle de, söz konusu Kanun ile getirilen esaslara uyum
sağlanmıştır.
¡¡
Kamu hizmetlerinde kalitenin artırılması, hizmet standartlarının belirlenmesi ve
vatandaşlardan gelen talepler doğrultusunda hizmetlerin iyileştirilmesi amacıyla Başbakanlık
tarafından 2008 yılında “Kamu Hizmet Standartları”nın tespiti çalışması başlatılmıştır. Bu
kapsamda, Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik,
Temmuz 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir63. Söz konusu Yönetmeliğe göre idareler, hizmet
standartlarını oluşturmakla yükümlü tutulmuştur. Hizmet standartlarının oluşturulması;
kamu hizmet talebinde bulunan vatandaşlara hizmet başvurularıyla ilgili hangi belgeleri
getireceklerini, hizmetlerin ne kadar sürede bitirileceğini, aksaklık veya şikâyet halinde
nerelere başvurabileceklerini bilme imkânını sağlayacaktır. Hizmet standartlarının kurumsal
internet sayfalarında ve e-Devlet kapısında da ilan edilmesi sonucu vatandaşlar, ilgili kuruma
gitmeden de başvuru belgelerini, hizmetin tamamlanma süresini ve şikâyet mercilerini
bilecektir. e-Dönüşüm Türkiye Projesi
İş dünyası ve vatandaşların kamu ile olan işlemlerinde bilgi ve iletişim teknolojileri ve e-Devlet
uygulamalarının kullanımının yaygınlaştırılması dünyada önem kazanan diğer bir eğilimdir. Bu
doğrultuda, Türkiye’de bilgi toplumuna dönüşüm çalışmaları da, bu gelişmelere paralel olarak, 2000’li
yılların başından itibaren ivme kazanmıştır. Türkiye, 2001 yılında AB’ye aday ülkeler için tasarlanan
e-Avrupa Girişimi’ne taraf olmuş; 2003 yılında “e-Dönüşüm Türkiye Projesi” başlatılmış ve böylelikle
münferit çalışmalar tek proje çatısı altında toplanmıştır64.
60 4982 sayılı Bilgi Edinme Kanunu (R.G. 24.10.2003/25269).
61 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G.
08.06.2004/25486).
62 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (R.G. 24.12.2003/25326).
63 Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik (R.G. 31.07.2009/27305).
64 e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kurumsal Yapılanması ile İlgili Başbakanlık Genelgesi (R.G. 03.04.2007/26482).
Kamu Yönetimi Uygulamalarının İyileştirilmesi
¡¡
e-Dönüşüm Türkiye Projesi, vatandaşlar, işletmeler ve kamu kesimi ile tüm toplumun
bilgi toplumuna dönüşümünün uyum içinde ve bütünleşik bir yapıda yürütülmesini
amaçlamaktadır. Projenin koordinasyonu DPT tarafından yürütülmektedir. Çalışmalar
kapsamında, Temmuz 2006 tarihinde Bilgi Toplumu Strateji Belgesi ve Eylem Planı (20062010) yürürlüğe girmiştir65. Bilgi Toplumu Stratejisi’nde, bilgi ve iletişim teknolojileri
sektörünün mevcut durumu ve Türkiye’nin 2010 yılında bilgi toplumuna dönüşüm potansiyeli
değerlendirilmiş; belirlenen stratejik öncelikler çerçevesinde 2010 yılı için hedefler ve bu
hedeflere ulaşmak için atılması gereken adımlar tespit edilmiştir.
¡¡
Türkiye’de bilgi toplumuna geçiş kapsamında atılan diğer bir adım da, kamu hizmetlerinin
ortak bir portaldan sunumunu ve vatandaşın devlet hizmetlerine elektronik ortamdan
güvenli ve hızlı bir şekilde erişimini sağlamak amacıyla 18 Aralık 2008 tarihinde e-Devlet
Kapısı (www.turkiye.gov.tr) açılmasıdır.66
¡¡
Bu girişim kapsamında, birinci e-Devlet reform paketinin çıkartılması, öncelikli 11 projenin67
tamamlanması ve e-Devlet Mevzuat Komisyonu kurulması öngörülmektedir. E-Devlet
Mevzuat Komisyonu’nun kurulması ile hukuki ve idari düzenlemelerin bilgi toplumuna
dönüşümü kolaylaştıracak şekilde yapılması amaçlanmaktadır68.
¡¡
İşletmelerin; form doldurma, başvuru yapma, bilgi verme gibi kamuyla gerçekleştirdikleri
işlemlerinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin daha yaygın kullanımının sağlanması, işletmelerin
karşılamak zorunda oldukları işlem maliyetlerinin ve zaman kaybının önlenmesini mümkün
kılacak; aynı zamanda kamu hizmetlerinin sunumunun etkinliğini artıracaktır. Bu nedenle,
çeşitli işlemlerde otomasyona geçilmesi ile form ve belgelerin ilgili kamu kurumuna bizzat
müracaat etmeden elektronik ortamda doldurulmasına imkan sağlayacak düzenlemeler
yapılması, işletmeler üzerindeki idari yüklerin azaltılmasında faydalı olacaktır.
¡¡
Bu doğrultuda, Başbakanlık tarafından başlatılan e-Devlet Kapısı uygulamasının yaygınlık
kazanması ve işletmeler ile vatandaşların kamu birimleriyle olan işlemlerinin maliyetinin
ve gerektirdiği zamanın azaltılmasının, ekonomik ve toplumsal faydayı artıracağı
öngörülmektedir.
¡¡
Türkiye’de, AB’nin kabul ettiği 20 temel kamu hizmetinin 12’si elektronik kanallardan çeşitli
seviyelerde sunulmaktadır.
65 Bilgi Toplumu Stratejisi Belgesi ve Eylem Planı (2006-2010), 11.07.2006 tarih ve 2006/38 sayılı Yüksek Planlama Kurulu
kararıyla onaylanmış; 28.07.2006 tarih ve 26242 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 66 2006/10316 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (R.G. 20.04.2006/26145).
67 Ticaret ve yatırımı kolaylaştırmayı hedefleyen öncelikli 11 proje; online şirket kuruluşu, online araç tescili, yurtdışına
e-ticaret, e-ihale, e-çevre izni, tüketici portalı, belediyelerde e-vergi, e-adli sicil, online dava işlemleri, sağlıkta e-randevu ve
kültür portalı olarak belirlenmiştir.
68 http//www.bilgitoplumu.gov.tr.
59
e-Dönüşüm Türkiye
Projesi kapsamında
Bilgi Toplumu
Stratejisi Belgesi ve
Eylem Planı (20062010) yürürlüğe
girmiştir.
60
9. Vergi Kaçakları da Dahil Olmak üzere Kayıt Dışılıkla
Mücadele Konusunda Yürütülen Çalışmaların
Güçlendirilmesi
Kayıt dışı ekonomi ile mücadele Hükümet Programının öncelikli konularından birisidir. 2008 Yılı
Programında açıklanan kayıt dışı ekonomi ile ilgili politika öncelikleri ve tedbirlerden ilki, “İlgili tüm
tarafların katkısıyla kayıt dışı ekonomiyle mücadele stratejisinin oluşturulması”dır.
Kayıt Dışı Ekonomi ile
Mücadele Stratejisi
Eylem Planı (20082010) 1 Temmuz 2008
tarihinde yürürlüğe
girmiştir.
¡¡
¡¡
¡¡
Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) tarafından ilgili tüm tarafların katkısıyla kayıt dışı ekonomi ile
kararlı bir şekilde mücadele etmek amacıyla oluşturulan “Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadele
Stratejisi Eylem Planı (2008-2010)”, 1 Temmuz 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir69.
Plan kapsamında, kayıt dışı ekonomi ile mücadeleye ilişkin olarak 2008 Mart ayı sonunda
kayıt dışı ekonominin nedenlerini, sonuçlarını ve boyutunu ortaya koyan bir analiz
yapılmıştır. 2008 Haziran ayı sonunda kayıt dışı ekonomiyle mücadeleye yönelik eylemler
performans göstergeleri ile birlikte belirlenmiş ve belirli bir takvime bağlanmıştır. Eylemler,
Temmuz 2008-Aralık 2010 dönemlerinde gerçekleştirilecektir. Her bir eylemin son durumu,
koordinatör kuruluş tarafından GİB’e üçer aylık dönemler itibarıyla raporlanacaktır.
GİB tarafından yürütülen Bilgisayar Destekli Denetim ve Risk Analizi Merkezi projeleri, kayıt
dışı ekonominin önlenmesi amacına hizmet etmektedir. Bu projeler kapsamında, beyanların
tutarlılığı kontrol edilerek beyan dışı kalmış vergisel olaylar ve kayıt dışı çalışan mükellefler
tespit edilmekte ve vergi ödeme konusunda isteksiz davranan, vergi kaçırma arzusunda olan
mükelleflerin gönüllü uyum çerçevesinde “kendi rızaları” ile gelirlerini doğru beyan etmeleri
sağlanmaktadır.
Tablo 15: Risk Analizi Projesi Özet Sonuçları (Mart 2009)
Gönüllü Uyum Verileri
Gönüllü Uyuma Katılan Mükellef Sayısı
Arttırılan Matrah Farkı (TL)
6.600
493.282.604
Arttırılan Vergi Farkı (TL)
53.477.069
İnceleme Verileri
Vergi İncelemesine Alınan Mükellef Sayısı
Matrah Farkı (TL)
4.702
413.878.765
Vergi Farkı (TL)
41.611.719
Vergi Ziyaı Cezası (TL)
85.301.943
Usulsüzlük Cezası (TL)
11.318.170
Projelerin Genel Sonuçları
Toplam Matrah Farkı (TL)
907.161.369
Toplam Vergi Farkı (TL)
95.088.789
Toplam Vergi Ziyaı Cezası (TL)
85.301.943
Toplam Usulsüzlük Cezası (TL)
11.318.170
Vergi ve Cezalar Toplamı (TL)
191.708.901
Kaynak: GİB
69 2009/3 sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G. 05.02.2009/27132).
Kayıt Dışılıkla Mücadele Konusunda Yürütülen Çalışmaların Güçlendirilmesi
¡¡
Vergilerin elektronik ortamda ödenmesi uygulamasının yaygınlaştırılması amacıyla başlatılan
“Vergi Daireleri Otomasyon Projesi (VEDOP)” kapsamında elektronik ödeme yapan
mükelleflerin toplam vergi mükelleflerine oranı 2007 yılında %40 iken 2008 yılında %63’e
yükselmiştir. Tablo 16: VEDOP Kapsamında Bankalarca Yapılan Tahsilatların Yıllar İtibarıyla
Karşılaştırılması
Bankalar Tarafından Tahsil Edilen
Miktarın Toplam Vergi Tahsilatına Oranı
(%)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
55
61
65
58
40
63
Kaynak: GİB
¡¡
Kasım 2008 tarihinde yayımlanan bir Kanun ile;
gerçek veya tüzel kişilerce sahip olunan ve yurt
dışında bulunan para, döviz, altın, menkul kıymet
ve diğer sermaye piyasası araçlarının ekonomiye
kazandırılması, taşınmazların kayda alınması ve
yurt içinde bulunan ancak işletmelerin öz kaynakları
içinde yer almayan bu türden varlıkların kayda
alınması suretiyle işletmelerin sermaye yapılarının
güçlendirilmesi amaçlanmıştır70. Bildirilen veya
beyan edilen varlıklardan yurt dışında bulunanlar
için %2, yurt içinde bulunanlar için ise %5 vergi
ödenmesi ve yapılan bu bildirim ve beyanlardan
hareketle vergi incelemesi yapılmaması sağlanmıştır. 5811 sayılı Kanun kapsamında tanınan
bildirim ve beyan süreleri 31 Aralık 2009 tarihine kadar uzatılmıştır71.
¡¡
Şubat 2009’da yayımlanan Kanun’la yapılan vergisel düzenlemelere ilişkin bilgiler aşağıda
yer almaktadır72:
¡¡
¡¡
70
71
72
73
Kayıtlı ekonominin geliştirilmesine yönelik olarak 5838 sayılı Kanun ile Gelir Vergisi
Kanunu’nda yapılan düzenleme sonucunda; GİB’e verilen muhtasar beyanname ile
SGK’ya verilen sigorta bildirgelerinin birleştirilmesi konusunda Maliye Bakanlığına
yetki verilmiştir. Ayrıca, Damga Vergisi Kanunu’nda yapılan değişiklik ile muhtasar
beyannameler ile sigorta prim bildirgelerinin elektronik ortamda birlikte alınması
uygulamasına geçilerek, sadece muhtasar beyanname için damga vergisi alınmasına
yönelik düzenleme yapılmıştır.
¡¡ Harçlar Kanunu’nda öngörülen değişiklik ile cins tashihi değişikliğine yönelik olarak
harç beyannamesi verilmesi uygulamasına son verilmiştir. Bu suretle, cins değişikliği
işlemine ilişkin vatandaşlar üzerindeki mali külfet hafifletilerek, kayıt dışı bulunan
gayrimenkullerin kayda alınmasına yönelik teşvik edici ciddi bir adım atılmıştır. Ayrıca,
bu alandaki bürokrasi ve kırtasiyeciliğe son verilmesi ve vergi dairelerinin yoğun iş
yükünün azaltılması ile hem vatandaş memnuniyeti artırılacak, hem de idareye kolaylık
sağlanacaktır.
KOBİ’lerin 31 Aralık 2009 tarihine kadar birleşmeleri halinde bu birleşmeden doğan kazançları
kurumlar vergisinden istisna edilmiştir73.
5811 sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanun (R.G. 22.11.2008/27062).
2009/15456 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (R.G. 30.09.2009/27362).
5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 28.02.2009/27155).
5904 sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişşklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 03.07.2009/27277).
61
62
Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı
tarafından 2006
yılında uygulamaya
konan Kayıt Dışı
İstihdamla Mücadele
(KADİM) Projesi
Ekim 2008 tarihinde
sona ermiştir.
¡¡
ÇSGB tarafından 2006 yılında uygulamaya konan “Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele (KADİM)
Projesi” Ekim 2008 tarihinde sona ermiştir74. KADİM Projesi ile hedeflenen; kuralları ve
kurumları ile uluslararası kabul görmüş, gelişmiş ekonomiler düzeyine ulaşma çalışmalarının
ekonominin tüm katılımcıları ile birlikte yürütülmesi, toplam kayıt dışı istihdam içerisindeki
kayıt altına alınabilecek kısmın kayıt altına alınmasının sağlanması ve yabancı kaçak işçi
çalıştırılmasının önlenmesidir.
¡¡
KADİM Projesi, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve AB gibi uluslararası organlarca da
tanınmış bu alandaki en kapsamlı ve öncü çalışmadır. Projenin hayata geçmesi ile toplumun
ve kamu yönetiminin tüm kesimleri, ilk defa kayıt dışı istihdam sorununun genel caydırıcı
etkisinin farkına varmış, çalışanlarda sigortalılık bilinci gelişmiştir.
¡¡
Daha önceleri kalkınma planlarında ya da diğer ulusal strateji belgelerinde bir temenni
şeklinde kalan kayıt dışı istihdam ile mücadele konusu SGK’ya görev olarak verilmiştir.
¡¡
Diğer yandan 2008 yılı, ÇSGB tarafından “Kayıt Dışı İstihdam ile Mücadele Yılı” olarak
belirlenmiştir. Bu kapsamda, 2008 yılında yapılan faaliyetler aşağıda yer almaktadır:
¡¡
¡¡
2008 yılında denetlenen iş yeri sayısı 97.971, denetlenen çalışan sayısı 188.023’ tür.
Yapılan denetimler sonucunda 7.024 kişinin kayıt dışı çalıştığı tespit edilmiştir. Bunların
137’si yabancı kaçak işçidir. ¡¡
Proje kapsamında 2008 yılında 20.093 kişiye eğitim verilmiştir.
¡¡
Kayıt dışılığı önlemek amacıyla İstihdam Paketi kapsamında kimlik bildirimi, sigorta
prim oranlarının indirilmesi ve işverenin yükünün hafifletilmesi konusunda gerekli yasal
değişiklikler hayata geçirilmiştir75.
¡¡
“Alo 170 Kaçak İşçi İhbar Hattı” 28 Mayıs 2008 tarihinde hizmete açılmıştır.
¡¡
Ücretlerin bankalar aracılığı ile ödenmesi zorunlu hale getirilmiştir76.
¡¡
1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanun77 hükümlerine göre; kamu
kurumları ve bankalara, işlemleri esnasında kurumun sağlamış olduğu altyapıyı
kullanarak kişilerin sigortalılık durumlarını kontrol ederek durumu SGK’ya bildirme
yükümlülüğü getirilmiştir.
SGK tarafından AB fonları ile finanse edilen IPA’nın İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi
Operasyonel Programı kapsamında “Kayıtlı İstihdamın Yenilikçi Önlemlerle Teşvik Edilmesi
Operasyonu” yürütülmektedir. Operasyon ile başta SGK olmak üzere, ÇSGB ve diğer ilgili
kuruluşların kapasitelerinin artırılması, kayıtlı istihdamın teşviki alanında bir yol haritası
belirlenmesi ve farkındalık artırma faaliyetleri ile hibeler yoluyla toplumun bu alanda
bilinçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Operasyonun bütçesi 15 milyon Avrodur. Hibe bileşeni
ile ilgili olarak 15 ilde tanıtım toplantıları düzenlenmiştir.
74 2006/28 sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G. 04.10.2006/26309).
75 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 26.05.2008/26887).
76 5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 08.05.2008/26870).
77 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (R.G. 16.06.2006/26200).
KOBİ’lerin Büyümesinin Teşvik Edilmesi
63
10. İstihdam Yaratmak Adına KOBİ’lerin Büyümesinin
Teşvik Edilmesi ve Kayıtlı Ekonomideki Rollerinin
Güçlendirilmesi
Türkiye ekonomisinin temel dinamiklerinden olan KOBİ’lere yönelik destekleyici politikalara devam
edilmesi, 2004 yılından itibaren Konsey üyelerinin üzerinde durdukları hususlardan olmuştur.
¡¡
Türkiye’de KOBİ’ler, 2007 yılı verilerine göre toplam ihracatın %56,3’ünü, toplam ithalatın
%40 kadarını toplam ARGE harcamalarının ise %42,8’ini
gerçekleştirmektedirler78.
¡¡ Türkiye’de, KOBİ politikalarına ilişkin son 5 yıl içerisinde
önemli gelişmeler sağlanmıştır. Bu doğrultuda, 2004 yılında
2.000.770 olan Türkiye’deki KOBİ sayısı 2007 yılı itibarıyla
%58,55 oranında artış göstererek 3.172.212’ye ulaşmıştır.
¡¡ Son 5 yıllık süreç içerisinde79 KOSGEB tarafından 38.826
işletmeye 256 milyon TL tutarında destek sağlanmıştır. 2008
yılında ise KOSGEB desteklerinde %143 oranında bir artış gözlemlenmiştir.
Tablo 17: KOSGEB Tarafından KOBİ’lere Sağlanan Destek Miktarı
Destek Unsuru
Danışmanlık ve Eğitim
Destekleri
2004
2005
2006
2007
2008
Son 5 yıllık süreç
içerisinde KOSGEB
tarafından 38.826
işletmeye 256
milyon TL tutarında
destek sağlanmıştır.
2009
9.786.604
5.720.501
1.588.763
934.897
141.036
447.116
Bilişim Destekleri
33.936.328
507.948
1.778.947
1.054.721
543.701
290.321
Teknoloji Geliştirme ve
Yenilik Destekleri
19.516.745
12.483.852
5.457.501
4.418.588
6.819.782
4.121.082
Kalite Geliştirme Destekleri
829.526
574.161
243.459
348.558
507.057
476.042
Pazar Araştırma ve İhracatı
Geliştirme Destekleri
17.482.927
3.551.425
2.551.933
2.529.504
5.072.667
6.427.416
116.735
44.728
22.043
23.024
21.691
14.784
20.916.264
18.274.982
5.715.913
5.406.457
5.983.925
4.731.298
958.947
1.960.823
644.374
398.995
982.458
353.454
3.867.666
1.217.222
5.816.309
2.628.408
23.097.753
2.704.472
107.411.742
44.335.642
23.819.242
17.743.152
43.170.070
19.565.985
Uluslararası İşbirliği
Geliştirme Destekleri
Bölgesel Kalkınma Destekleri
Girişimciliği Geliştirme
Destekleri
Diğer (İştirakler-Projeler-IvcıUlusal/Uluslararası İlişkiler)
Toplam
Kaynak: KOSGEB
¡¡
KOSGEB tarafından KOBİ’lere yönelik olarak sağlanan kredilere, 2008 yılı içerisinde;
¡¡
¡¡
9 Haziran 2008 tarihinden itibaren KOSGEB 1000+1000 KOBİ Makine Teçhizat Yatırımı
Kredi Faiz Desteği,
19 Ağustos 2008 tarihinden itibaren faizsiz İmalatçı Esnaf ve Sanatkarlara İşletme
Destek Kredisi, 78 TÜİK.
79 2004 yılı ile 2009 yılı Eylül ayı arasındaki tarihi kapsamaktadır.
64
¡¡
12 Eylül 2008 tarihinden itibaren faizsiz KOBİ İhracat Destek Kredisi ve
¡¡
25 Kasım 2008 tarihinden itibaren faizsiz İstihdam Endeksli İmalatçı Esnaf Sanatkar ve
KOBİ Destek Kredisi
olmak üzere 4 yeni unsur eklenmiştir. Bahse konu yeni destek unsurlarında bugüne kadar,
22.137 işletmeye yaklaşık 183,3 milyon TL tutarında destek sağlanmıştır.
¡¡
27 Şubat 2009 tarihinden itibaren ise KOSGEB desteklerine “KOBİ İhracat Finansman Destek
Kredisi” eklenmiş ve bu unsur ile 2009 yılı içerisinde, 33.915 işletmeye yaklaşık 33,3 milyon
TL tutarında destek sağlanmıştır.
Tablo 18: KOSGEB Tarafından 2008 Yılı ve 2009 Yılı İçerisinde Verilmeye Başlanan Yeni
Destek Unsurları
Yararlanan
işletme sayısı
KOSGEB Destek
Tutarı (Milyon TL)
941
44,8
İmalatçı Esnaf Destek Kredisi (19.08.2008-31.01.2009)
5.108
29,25
İhracat 2008 Destek Kredisi (12.09.2008-31.01.2009)
3.191
14,5
İstihdam Endeksli Cansuyu Destek Kredisi
(26.11.2008-15.05.2009)
12.897
94,8
KOBİ İhracat Finansman Destek Kredisi
(27.02.2009-…)*
33.915
33,30
Toplam
56.052
216,65
Destek unsuru
1000+1000 KOBİ Makine Teçhizat Destek Kredisi (09.06.2008-31.12.2008)
* KOBİ İhracat Finansman Destek Kredisi ile ilgili rakamlar, süreç devam ettiği için yaklaşık rakamlardır.
Kaynak: KOSGEB
¡¡
KOBİ’lerin yurt dışına açılmasını destekleyici unsurlara 2008 ve 2009 yıllarında da devam
edilmiştir. Bu doğrultuda KOSGEB tarafından;
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
Milli Katılım Düzeyindeki Yurt Dışı Fuarlara Katılım Desteği,
Milli Katılım Dışındaki Yurt Dışı Fuarlara Katılım Desteği,
Yurt İçi Uluslararası Sanayi İhtisas Fuarlarına Katılım Desteği,
Tanıtım Desteği,
Markaya Yönlendirme Desteği,
İhracat Amaçlı Yurt Dışı İş Gezisi ve
Eşleştirme Desteği
olmak üzere 7 destek unsuru kullanılmaktadır.
¡¡
KOBİ’lerin ihracat konusunda bilinçlendirilmeleri, böylelikle gerçekleştirecekleri ihracat ile
Türkiye ekonomisine daha fazla katma değer sağlamaları ve kamu kurum ve kuruluşları
ile KOBİ’lerin etkileşiminin güçlendirilmesi amacıyla 2008 yılı içerisinde 11 ayrı ilde tanıtım
seminerleri düzenlenmiştir80.
80 Tanıtım seminerlerinin düzenlendiği iller Malatya, Elazığ, Antalya, Denizli, Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep,
Kahramanmaraş, Samsun ve Amasya’dır.
KOBİ’lerin Büyümesinin Teşvik Edilmesi
¡¡
KOSGEB tarafından imalat sanayi dışındaki sektörlere de destek verilebilmesini teminen 2007
yılı içerisinde başlatılan mevzuat çalışmaları, 2009 yılı içerisinde tamamlanmıştır81. Bu gelişme
ile KOSGEB’in hedef kitlesi yaklaşık 10 kat artış göstererek 3 milyon KOBİ’ye çıkmıştır. ¡¡
KOBİ’lerin büyümesinin önündeki en önemli problemlerden biri olan finansman konusundaki
problemlerinin azaltılması amacıyla faaliyet gösteren Kredi Garanti Fonu (KGF) A.Ş.’nin 60
milyon TL olan sermayesi, 2009 yılında 240 milyon TL’ye çıkarılmıştır. Ayrıca, şirketin şube
sayısı 18’e yükseltilmiştir. Bu olumlu gelişmeler kefalet verilen işletme sayısında ve kefalet
tutarında önemli artış yaşanmasını sağlamıştır.
Tablo 19: KGF A.Ş. Tarafından Sağlanan Kefalet ve Yaratılan Kredi Hacmi (Milyon TL)
2005
2006
2007
2008
2009*
Kefalet Sayısı
298
317
305
1.138
1.837
Kefalet Tutarı
37,3
46,9
53
284.6
352
Yaratılan Kredi Hacmi
56,7
74,9
75,4
402,6
492
*Haziran 2009 itibarıyla
Kaynak: 2010 yılı Programı
¡¡
¡¡
¡¡
Ayrıca, küresel krizin KOBİ finansmanı üzerindeki olumsuz etkisini azaltmak ve kredi garanti
sistemini güçlendirmek amacıyla; 2009 yılı Haziran ayında Hazine Müsteşarlığının KGF
A.Ş. ve diğer kredi garanti kurumlarına 1 milyar TL’ye kadar destek sağlayabilmesine ilişkin
düzenleme yapılmıştır82.
Kümelenme politikalarının uluslararası platformlarda da öneminin artması ile Türkiye’de
işletmelerin kümelenme haritasının çıkarılmasına yönelik çalışmalara başlanmıştır. Bu
doğrultuda, Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) tarafından yürütülen Ulusal Kümelenme
Politikası’nın oluşturulması çalışmalarının yanı sıra KOSGEB tarafından da Türkiye’deki
KOBİ’lere yönelik bir Küme Haritası oluşturulmuş ve bu haritaya bağlı olarak “Küme Geliştirme
Destek Modeli Taslağı” hazırlanmıştır. Söz konusu Taslağın yasalaşmasının ardından
kümelerde yer alan işletmelerin KOSGEB destek ve hizmetlerinden azami ölçüde yararlanması
temin edilecektir.
2008 yılı içerisinde girişimciliğin artırılması amacıyla;
¡¡ Girişimcilik potansiyeline sahip kişilere eğitim ve danışmanlık imkanı sunmak üzere
Türkiye genelinde 13 farklı yörede 14 adet Küçük Ölçekli Danışmanlık Desteği (KÖİDD)
Hizmetleri programı gerçekleştirilmiştir. 30 Haziran 2009 tarihinde tamamlanan
programa 1.536 kişi katılım sağlamış ve bu katılımcılardan 210’u işletmelerini
kurmuştur. ¡¡ Kadın girişimciliğin desteklenmesine yönelik olarak 4 bölgede yeni İş Geliştirme
Merkezleri (İŞGEM) kurulmuştur. İŞGEM’ler aracılığıyla; küçük işletmelerin işlerini
geliştirmesinin desteklenmesi, yönetim danışmanlığı, finans kaynaklarına erişim imkanı,
uygun iş yeri mekanı, ortak ofis ekipmanı ve ofis hizmetleri gibi desteklerin verilmesi
sağlanmaktadır.
¡¡ Ayrıca, 16 yörede 20 adet girişimcilik seminerleri düzenlenmiş ve düzenlenen seminerlere
1.585 potansiyel girişimci tarafından katılım sağlanmıştır.
81 Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Kurulması Hakkında Kanunda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 05.05.2009/27219); 2009/15431 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (R.G. 18.09.2009/27353).
82 5909 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
(R.G. 24.06.2009/27268).
65
KOSGEB’in imalat
sanayi dışındaki
sektörlere de destek
verebilmesini
teminen
gerçekleştirilen
yasal düzenlenme
2009 yılında
tamamlanmıştır.
66
11. Kurumsal Yönetimin ve Muhasebe Standartlarının
Geliştirilmesi Bakımından Yeni Ticaret Kanunu
Tasarısı’nın Yasalaştırılması ve Uygulanmasına
Başlanması
Kurumsal yönetim ilkelerinin benimsenmesi ve uygulanması, şirketlerin daha etkin biçimde ve şeffaf
yönetim anlayışıyla faaliyetlerini sürdürmeleri ve uluslararası finansman kaynaklarından daha kolay ve
düşük maliyetle faydalanabilmeleri bakımından önem arz etmektedir. Bu çerçevede, kurumsal yönetim
ilkelerinin Türkiye’de kurulu bulunan şirketlerde uygulanmasına
yönelik olarak önemli gelişmeler sağlanmıştır:
Türk Ticaret Kanunu
Tasarısı’nın Türkiye’de
kurumsal yönetimin
güçlendirilmesine
yönelik önemli
yenilikler getirmesi
beklenmektedir.
¡¡
OECD ilkeleri esas alınarak hazırlanan Kurumsal Yönetim
İlkeleri, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından 2003
yılında yayımlanmış, bunu takiben, söz konusu ilkelerin
uygulanmasına yönelik yasal altyapı oluşturulmuştur.
¡¡
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB)’nda işlem gören
şirketlerin, yıllık faaliyet raporları kapsamında Kurumsal
Yönetim Raporları hazırlamaları ve varsa şirketin internet
sitesinde kamuya duyurulması zorunlu hale getirilmiştir.
Söz konusu raporlara, SPK’nın resmi internet sitesinden de ulaşılabilmektedir.
¡¡
Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu, Uluslararası Muhasebe Standartları ve Uluslararası
Finansal Raporlama Standartları ile tam uyumlu Türk Muhasebe Standartlarını ve Türk
Finansal Raporlama Standartlarını yürürlüğe koymuştur. Ayrıca standartların uygulanmasında
oluşabilecek tereddütlerin giderilmesi amacıyla Türkiye Muhasebe Standartları Yorumları
ile Türkiye Finansal Raporlama Standartları Yorumları, Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarının uygulanması, borsada işlem gören şirketler
için 2005 yılı itibarıyla zorunlu hale getirilmiştir.
¡¡
Menkul kıymetleri İMKB’de işlem gören şirketlerin bildirimlerinin internet üzerinden güvenli
bir biçimde yapılmasını sağlayacak altyapıyı oluşturmayı hedefleyen Kamuyu Aydınlatma
Platformu faaliyete geçmiştir. ¡¡
Payları borsada işlem gören şirketlerin doğrudan veya dolaylı olarak sermaye, yönetim
veya denetim ilişkisi içerisinde bulunduğu şahıslar veya şirketler ile gerçekleştireceği
belirli büyüklüğün üzerindeki işlemler için bağımsız bir kuruluşa değerleme yaptırılması
zorunluluğunun getirilmesini amaçlayan Tebliğ, 19 Mart 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir83.
Yatırımcı haklarının korunması yolunda atılan bu adım sayesinde, Dünya Bankası 2009 İş
Ortamı Raporu’nda Yatırımcının Korunması göstergesinde 13 sıra ilerleme kaydedilmiş ve
Türkiye bu göstergede 53. sırada yer almıştır.
¡¡
Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’nın, yasalaşmasıyla birlikte, Türkiye’de kurumsal yönetimi
güçlendirmesi beklenmektedir. Tasarı, yatırımcılar için güven ortamının tesis edilmesi
ve şirketlerin sürdürülebilir biçimde gelişmelerinin desteklenmesi için kurumsal yönetim
ilkelerinin, borsa şirketleri ile kısıtlı kalmaması, tüm şirketler için geçerli kılınması yaklaşımını
benimsemektedir.
83 Seri:IV, No:41, Sermaye Piyasası Kanunu’na Tabi Olan Anonim Ortaklıkların Uyacakları Esaslar Hakkında Tebliğ (R.G.
19.03.2008/26821).
Bölüm
2
67
TÜRKİYE’DE
YATIRIM ORTAMINI
ETKİLEYEN DİĞER
GELİŞMELER
1. Yatırımların Önündeki İdari Engellerin Kaldırılması
Yatırımların önündeki idari ve bürokratik engellerin ortadan kaldırılması konusu ilk Konsey
toplantısından bu yana üyeler tarafından takip edilen konular arasında yer almaktadır. Bu alanda,
bugüne kadar kaydedilen önemli ilerlemeler bulunmaktadır:
¡¡
İşyeri açma ve çalışma ruhsatı işlemlerine ilişkin yapılan yeni düzenlemeler çerçevesinde,
başvurular için gerekli evrak sayısı sıhhi iş yerleri için
52’den 6’ya, gayrisıhhi iş yerleri için ise 43’ten 7’ye
düşürülmüştür84.
¡¡
Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporu gerektiren
tesisler için düzenlenen ÇED olumlu belgesi ve raporunun,
yer seçimi ve tesis kurma raporunun yerine geçmesi
sağlanmıştır.
¡¡
İşyeri kurma izni ve işletme belgesi almak için gerekli evrak
sayısı 18’den 2’ye indirilmiştir85. 2008 yılında ise işyeri
kurma izni alma zorunluluğu kaldırılmıştır86.
¡¡
Yatırımcılara ruhsat ve izin başvuru sürecinde yardımcı
olmak ve koordinasyon sağlamak amacıyla kalkınma
ajansları bünyesinde yatırım destek ofisi (YDO) kurulmasına
imkân verecek yasal düzenlemeler yürürlüğe girmiş87 ve
pilot YDO’lar hayata geçirilmiştir.
Lisanslama Süreçleri
Yatırımcıların izin, ruhsat veya lisans alma sürecinde karşılaştığı sorunların giderilmesi doğrultusunda
yapılan çalışmalar, 2008 ve 2009 yılları içinde de sürdürülmüştür:
¡¡
2008 yılında 8, 2009 yılında 1688 kalkınma ajansı olmak üzere, 2006 yılından beri toplam
26 Düzey-II bölgesindeki kalkınma ajanslarının kurulum çalışmaları tamamlanmıştır. 2010
yılında, kalkınma ajanslarının kurumsallaşma çalışmalarının tamamlanmasının ardından
kalkınma ajansları bünyesinde gerekli görülen illerde YDO’ların kurulması öngörülmektedir.
84 5393 sayılı Belediye Kanunu (R.G.13.07.2005/25874); 5302 İl Özel İdaresi Kanunu (R.G.04.03.2005/25745); 5216
sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (R.G.23.07.2004/25531); İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik
(R.G.10.08.2005/25902).
85 İşyeri Kurma İzni ve İşletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik (R.G. 17.12.2004/25673).
86 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (26.05.2008/26887).
87 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun (R.G. 08.02.2006/ 26074); Bazı
Düzey II Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasına Dair Karar (R.G.06.07.2006/26220).
88 2008/14306 sayılı Bazı Düzey II Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulması Hakkında Karar (R.G.22.11.2008/27062);
2009/15236 sayılı Bazı Düzey II Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulması Hakkında Karar (R.G.25.07.2009/27299).
2006 yılından
itibaren 26 yeni
kalkınma ajansı
kurulmuştur.
68
Tablo 20: Düzey-II Bölgelerinde Kurulan Kalkınma Ajansları
Kalkınma
Ajansı İsmi
Kapsamdaki İller
Merkez
Kuruluş Yılı
İzmir
İzmir
İzmir
2006
Çukurova
Adana, Mersin
Adana
2006
Mevlana
Karaman, Konya
Konya
2008
Orta Karadeniz
Amasya, Çorum, Samsun, Tokat
Samsun
2008
Doğu Anadolu
Bitlis, Hakkâri, Muş, Van
Van
2008
İpekyolu
Adıyaman, Gaziantep, Kilis
Gaziantep
2008
Dicle
Batman, Mardin, Şırnak, Siirt
Mardin
2008
TR10
İstanbul
İstanbul
2008
TRC2
Diyarbakır, Şanlıurfa
Diyarbakır
2008
TRA1
Bayburt, Erzincan, Erzurum
Erzurum
2008
TR21
Edirne, Kırklareli, Tekirdağ
Tekirdağ
2009
TR22
Balıkesir, Çanakkale
Balıkesir
2009
TR32
Aydın, Denizli, Muğla
Denizli
2009
TR33
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak
Kütahya
2009
TR41
Bilecik, Bursa, Eskişehir
Bursa
2009
TR42
Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova
Kocaeli
2009
TR51
Ankara
Ankara
2009
TR61
Antalya, Burdur, Isparta
Isparta
2009
Doğu Akdeniz
Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye
Hatay
2009
Ahiler
Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Niğde
Nevşehir
2009
TR72
Kayseri, Sivas, Yozgat
Kayseri
2009
TR81
Bartın, Karabük, Zonguldak
Zonguldak
2009
Kuzey Anadolu
Çankırı, Kastamonu, Sinop
Kastamonu
2009
TR90
Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize,
Trabzon
Trabzon
2009
TRA2
Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars
Kars
2009
TRB1
Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli
Malatya
2009
Kaynak: R.G.06.07.2006/26220, R.G.22.11.2008/27062 ve 25.07.2009/27299.
¡¡
MATRA Katılım Öncesi Projeleri kapsamında, Başbakanlık İdareyi Geliştirme Başkanlığı
tarafından, idari yüklerin ölçülmesi, kıyaslanması ve azaltılması yöntemlerinden biri olan ve
idari yüklerle ilgili sayısal veriler elde edilmesini sağlayan Standart Maliyet Modeli ile ilgili
“Türk Kamu Sektörüne Standart Maliyet Modeli’nin Tanıtılması” adlı bir proje yürütülmüş;
proje kapsamında iki pilot çalışma gerçekleştirilmiş ve 28 Ocak 2009 tarihinde sonuç ve
değerlendirme toplantısı yapılmıştır. Yatırımların Önündeki İdari Engellerin Kaldırılması
¡¡
Bürokrasinin azaltılması çalışmaları kapsamında; kamu kurum ve kuruluşlarınca yürütülen iş
ve işlemlerde, nüfus kayıt örneği istenmesi uygulamasına son verilmiş89; sanayi kuruluşları ile
yatırımcıların kamu kurum ve kuruluşlarında karşılaştıkları sorunların kısa yoldan mahallinde
çözülebilmesi amacıyla valilikler bünyesinde “Tek Adımda Yatırım Bürosu” oluşturulmuştur90.
¡¡
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda yapılan değişiklik91 kapsamında, işe
giriş ve işten çıkış ile iş yeri için daha önce üç farklı kuruma92 yapılması öngörülen bildirimler
için SGK’ya yapılan bildirimlerin esas alınması düzenlenmiştir.
¡¡
İlaç ve eczacılık alanında verilen izin, ruhsat veya lisans süreçlerinin basitleştirilmesi amacıyla
“http://www.iegm.fov.tr” adresinde yayımlanan İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğünün resmi
internet sitesinin yenileme çalışmaları başlatılmıştır. Bu doğrultuda;
¡¡
89
90
91
92
93
¡¡
2007 yılından beri, fiyat listeleri haftalık olarak güncellenmekte,
¡¡
2008 yılından beri, ruhsat verilen ürünlerin kullanma talimatları ve kısa ürün bilgileri
düzenli olarak yayımlanmakta,
¡¡
Haziran 2008 tarihinden beri ise, ruhsatlı ürünler için yapılan her türlü başvuru ile
endikasyon dışı ve ruhsatsız ürünler için yapılan reçete başvuruları internet üzerinden
yapılabilmektedir.
Özel Hastaneler Yönetmeliği’nde 2008 ve 2009 yıllarında yapılan değişiklikler sonrasında93
sağlanan iyileşmeler aşağıdaki gibidir:
¡¡
Daha önceden ön izin alarak ruhsatlandırılan hastanelerin yeniden ruhsat talebinde
bulunması halinde yeniden planlama yapılmasına gerek bulunmamaktadır.
¡¡
Düzenlemede belirlenen özellikleri taşıyan doktorlar hariç olmak üzere, yurt dışında en
az iki yıl süreyle mesleğini icra eden doktorların tekrar istihdamı planlama hükümlerinden
istisna tutulmuştur.
¡¡
Özel hastanelerin kalite ve verimliliğini artırmak amacıyla, düzenlemede belirlenen
özellikleri taşıyan hastaneler planlamadan istisna tutulmuştur.
¡¡
Ticaret sicil gazetesi örneği, ambulans sözleşmesi ve ruhsatı, mesul müdür ve yardımcısı
sözleşmeleri gibi bazı belgelerde daha önceden aranan noter onayı zorunluluğu
kaldırılmıştır.
¡¡
Daha önceden mesul müdür ve yardımcılarından istenen adli sicil kaydı yerine kişinin
beyanının esas alınacağı hususu düzenlenmiştir.
2008/8 sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G. 21.05.2008/26882).
2008/10 sayılı Başbakanlık Genelgesi (R.G.03.06.2008/26895).
5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 28.02.2009/27155 Mükerrer).
ÇSGB, SGK ve Türkiye İş Kurumu.
Özel Hastaneler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik (R.G.23.07.2008/26945 ve
R.G.17.10.2008/27072 ve R.G.11.03.2009/27166).
69
Valilikler bünyesinde
Tek Adımda
Yatırım Bürosu
oluşturulmuştur.
70
¡¡
Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik’te 2008 ve
2009 yıllarında yapılan değişiklik94 kapsamında ise;
¡¡
¡¡
Düzenlemede belirlenen özellikleri taşıyan doktorlar hariç olmak üzere, yurt dışında en
az iki yıl süreyle mesleğini icra eden doktorların tekrar istihdamı planlama hükümlerinden
istisna tutulmuştur.
¡¡ Özel hastanelerin kalite ve verimliliğini artırmak amacıyla düzenlemede belirlenen
özellikleri taşıyan hastaneler planlamadan istisna tutulmuştur.
Beşeri Tıbbi Ürünler Ruhsatlandırma Yönetmeliği’nde yapılan değişiklik kapsamında95;
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
Ruhsat kesim sonrası uygulanmakta olan satış izninin kaldırılması,
Ruhsat devir işlemlerinin basitleştirilmesi ve
Ruhsat yenileme sürelerinin kısaltılması
amaçlanmıştır.
Çevre alanında bürokrasinin azaltılması amacıyla;
¡¡ Çeşitli çevre izinleri için tek bir başvuru ve bu başvuruların elektronik ortamda
yapılabilmesini sağlayan ikincil düzenleme, 29 Nisan 2009 tarihinde yayımlanmıştır96.
¡¡ Ambalaj atıklarının kontrolü için, ikincil düzenlemede yapılan değişiklik97 ile il
müdürlüklerine yetki devri yapılarak yatırımcıların doğrudan Çevre ve Orman Bakanlığına
başvurması zorunluluğu ortadan kaldırılmıştır.
¡¡ Atık yağların taşınmasına ilişkin olarak üreticiler arasında uyuşmazlık çıkması ya da geri
kazanım tesislerine ilişkin acil durum ya da uyuşmazlık ortaya çıkması durumunda,
sorunların il müdürlüklerinde çözülebilmesi amacıyla hazırlanan ikincil düzenlemeler
Temmuz 2009 yürürlüğe girmiştir98.
ARGE Projelerinin Onaylanması İşlemleri
Yatırımcıların ARGE yatırımlarına verilen desteklerden faydalanmasına yönelik başvuru ve onay
süreçlerinin basitleştirilmesi ve yeni destekler sağlanmasına yönelik çalışmalara 2008 ve 2009 yıllarında
da devam edilmiştir:
Çeşitli proje
destekleme
programlarına
ilişkin tüm proje
başvurularının
sadece elektronik
ortamda
yapılabilmesi
mümkün kılınmıştır.
¡¡
Destek Programlarına yapılan proje başvurularının elektronik ortamda alınmasına yönelik
çalışmalara Eylül 2007’de başlanmış olup, 1 Temmuz 2008 tarihinden itibaren, Proje
Değerlendirme ve İzleme Sistemi (PRODİS) adı verilen uygulama ile Sanayi ARGE Projeleri
Destekleme Programı, KOBİ ARGE Başlangıç Destek Programı ve Uluslararası Sanayi ARGE
Projeleri Destekleme Programına ilişkin tüm proje başvurularının sadece elektronik olarak
yapılabilmesi mümkün kılınmıştır. Ayrıca, değerlendirme ve karar süreçleri de elektronik
olarak PRODİS üzerinden yürütülmektedir. 2009 yılı içinde ise, desteklenen projelerin
izleme süreçlerinin elektronik ortama taşınması çalışmaları başlatılmıştır. Ayrıca, Ağustos
2009 tarihinden itibaren, elektronik ortama aktarılan izleme sürecinde elektronik imza
uygulamasına geçilmesi çalışmalarına da başlanmıştır. Bu çalışmaların 2010 yılında
tamamlanması hedeflenmektedir.
94 Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik
(R.G.23.07.2008/26945 ve R.G.11.03.2009/27166).
95 Beşeri Tıbbi Ürünler Ruhsatlandırma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G. 22.04.2009/27208).
96 Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik (R.G.29.04.2009/27214).
97 Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G.06.11.2008/27046).
98 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü
Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ve Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G. 31.07.2009/ 27305).
71
Şekil 1:Proje Değerlendirme ve İzleme Sistemi (PRODİS) Gelişimi
Çevrimiçi
Başvuru
(e-başvuru)
Hakem
Değerlendirme
Süreci
Komite
Toplantı
Süreci
Süreç İyileştirme
ve Mevzuat
Değişiklikleri
İzleme
Süreci
(e-izleme)
Kaynak:TÜBİTAK
¡¡
TÜBİTAK Sanayi ARGE Projeleri Destekleme Programı, KOBİ ARGE Başlangıç Destek Programı,
TEKNOGİRİŞİM Destekleme Programı ile Uluslararası Sanayi ARGE Projeleri Destekleme
Programı uygulama esaslarında yapılan ve 1 Nisan 2009 tarihinde yürürlüğe giren mevzuat
değişiklikleri99 kapsamında, elektronik imza uygulaması ve elektronik olarak sayısal ortamda
bilgi transferi uygulamalarına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. TEKNOGİRİŞİM Destekleme
Programı Uygulama Esaslarında yapılan değişiklikler kapsamında ayrıca;
¡¡
Program başvurularının, proje teklif çağrısı ile alınması,
¡¡
Proje başvuruların elektronik ortamda alınabilmesinin sağlanması,
¡¡
Program Girişim Önerisi ve Girişim Planı şeklinde yapılan iki aşamalı ARGE başvurusunun,
Girişim Planı adı altında tek aşamaya indirilerek değerlendirme süresinin kısaltılması
hedeflenmiştir.
99 TÜBİTAK Sanayi ARGE Projeleri Destekleme Programı, TÜBİTAK KOBİ ARGE Başlangıç Destek Programı, TÜBİTAK Teknoloji
ve Yenilik Odaklı Girişimleri Destekleme Programı ve TÜBİTAK Uluslararası Sanayi ARGE Projeleri Destekleme Programı
Uygulama Esaslarında Değişiklik Yapılmasına Dair Uygulama Esasları için bkz. www.teydeb.tubitak.gov.tr.
Elektronik imza
uygulaması
ve elektronik
sayısal ortamda
bilgi transferi
uygulamalarına
ilişkin düzenlemeler
yapılmıştır.
72
2. Yargı Sürecinin Etkinliğinin Artırılması
Yargı sürecinin etkinliğinin artırılması, ilk üç Konsey toplantısında üzerinde durulan ana başlıklardan
biri olmuştur. Bu kapsamda son yıllarda, yargılama sürecinin daha etkin, hızlı ve öngörülebilir olmasına
yönelik önemli adımlar atılmıştır:
¡¡
Yargıda üretkenliği ve verimliliği artırmak için geliştirilen dünyadaki en kapsamlı bilişim
sistemlerinden biri olan Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP)’nin uygulamaya konması, yargı alanında
yapılan en önemli reformlardan biridir.
UYAP, dünya çapında üstün başarıya
ulaşmış yenilikçi bilişim projelerinin
ödüllendirildiği Bilgisayar Dünyası Onur
Programında “Seçkin” onuruna layık
görülerek altın madalya almıştır. UYAP,
21. yüzyıl başarı ödüllerinde e-devlet
alanında dünya çapında başarılı projeler
arasında finale kalan en iyi beş proje
içerisinde tek e-Adalet projesi olma
başarısını göstermiştir. UYAP, 2004,
2005 ve 2008 yıllarında e-TR ödüllerine
layık görülmüş; 2008 yılında AB ülkeleri
arasında düzenlenen ‘’Adaletin Kristal
Terazisi’’ yarışmasında ikinci seçilmiştir. Avrupa Komisyonu ve Avrupa Konseyi’nin iki yılda bir
ortaklaşa düzenlediği yarışmada, birinciliği arabuluculuk sistemine ilişkin projesiyle İngiltere
kazanmıştır. UYAP, 2009 yılında Oracle tarafından düzenlenen en çevreci proje ve teşebbüsler
yarışmasında ödül kazanan 15 proje arasına girmiştir.
¡¡
¡¡
Yeni Türk Ceza Kanunu100 ile 78 yıldır yürürlükte olan Türk Ceza Kanunu kaldırılmıştır.
¡¡
Türk ticari hayatında radikal değişiklikler getiren Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ile dünyada ve
ülkemizde yaşanan değişim ve gelişmeleri karşılamak amacıyla Türk Borçlar Kanunu Tasarısı
hazırlanmış ve tasarılar TBMM’de görüşülmeye başlanmıştır102.
¡¡
Yargının hizmet verdiği binaların çağın gereklerine uygun bir şekilde tasarlanarak hizmetin
gereklerini karşılayacak şekilde çağdaş araç, gereç ve teknoloji ile donatılması amacıyla, 2003
yılından bu yana, 113 adet adalet hizmet binası inşaatı tamamlanarak hizmete sunulmuştur.
¡¡
Yürütülen çalışmaların başarısı, Dünya Bankası tarafından yayımlanan “İş Ortamı Raporu”na
yansımıştır. 2008 Raporunda Türkiye, “Sözleşmenin İcrası” alanında 36 sıralık bir ilerleme
kaydederek 70. sıradan 34. sıraya yükselmiştir103.
Adli yargı ilk derece mahkemeleri teşkilatı yeniden düzenlenmiş ve ilk derece mahkemeleri
ile Yargıtay arasında görev yapmak üzere ikinci derece adli yargı mahkemeleri olarak bölge
adliye mahkemelerinin (istinaf mahkemelerinin) kurulması için gerekli yasal düzenleme
yapılmıştır101.
100 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (R.G.12.10.2004/2561).
101 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun
(R.G.07.10.2004/25606).
102 www.tbmm.gov.tr.
103 Türkiye 2009 Raporunda 26., 2010 Raporunda ise 27. olmuştur.
Yargı Sürecinin Etkinliğinin Artırılması
2008 ve 2009 yılları içerisinde de yargı sürecinin iyileştirilmesine yönelik çalışmalar devam etmiştir:
¡¡
Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkındaki Kanun ile Hâkim ve Savcılar Yüksek
Kurulu Kanunu’nda yapılan değişiklik Ağustos 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir104. Söz
konusu değişiklik ile;
¡¡
Uyuşmazlık Mahkemesi üyelerinin seçimi,
¡¡
Mahkemenin yönetimi, temsili ve başkana vekâlet,
¡¡
Meslek mensuplarının görev süresinin belirlenmesi,
¡¡
Görev itirazı reddedildiğinde gönderilmesi gereken evrakın belirlenmesi,
¡¡
Sürenin kaçırılması halinde uyuşmazlık çıkarılması talebinin reddedilmesi,
¡¡
Olumsuz veya olumlu görev uyuşmazlığı verilmesi halinde yargı mercilerince yapılacak
işlemlerin belirlenmesi,
¡¡
Ara vermeye rastlayan sürelerinin uzamasının sağlanması ve
¡¡
Mahkemeye başvuran yargı mercilerince yapılacak işlemlerin belirlenmesi
73
Uyuşmazlık
Mahkemesinin
Kuruluş ve İşleyişi
Hakkındaki Kanun
ile Hâkim ve Savcılar
Yüksek Kurulu
Kanunu değişiklikleri
hususlarında hükümler getirilmiştir. ¡¡
Yargı mensuplarının gerek mesleki gerek sosyal bilimler gerekse bilişim alanında gelişimini
sağlamak amacıyla, 2008 yılı içinde yürütülen hizmet-içi eğitimi çalışmalarına 3.807; yurt
dışında düzenlenen eğitim çalışmalarına ise 28 hâkim ve Cumhuriyet savcısı katılmıştır. Ayrıca,
5.158 adalet personeli hizmet içi eğitim; 3.170 adalet personeli ise UYAP kapsamındaki
teknik ofis kursu almıştır. 2009 yılı içinde yürütülen meslek-içi eğitim çalışmalarına ise 2.000
hâkim ve Cumhuriyet savcısı katılmıştır. Ayrıca, 3.086 adalet personeli hizmet içi eğitim
semineri almıştır.
¡¡
Ankara, Erzurum ve Diyarbakır Bölge Adliye Mahkemeleri hizmet binalarının inşaatı 2008
yılında tamamlanmış olup; İstanbul, İzmir, Bursa ve Samsun Bölge Adliye Mahkemeleri
binalarının ise 2010 yılında tamamlanması hedeflenmektedir.
¡¡
2008 ve 2009 yıllarında UYAP kapsamında yürütülen çalışmalar ise şöyledir:
¡¡
Davaların en az giderle en kısa sürede sonuçlandırılması için yargıda bilgisayar
teknolojisinden yararlanmak amacıyla başlatılan UYAP, halihazırda ülke genelinde
tüm işlemlerde kullanılmaktadır. Her türlü yargısal ve idari faaliyet, sistem sayesinde
elektronik ortamda yürütülmektedir. Bu kapsamda; 134 ağır ceza mahkemesi, 587
mülhakat adliye, 25 bölge idare mahkemesi, 439 ceza infaz kurumu, 65 adli tıp kurumu
ve denetimli serbestlik birimlerinin tamamı UYAP kapsamına alınmıştır.
¡¡
UYAP kapsamında oluşturulan Merkezi Sistem ve Acil Durum Merkezi, 40.000’in
üzerinde Adalet Bakanlığı kullanıcısına; 40.000’in üzerinde avukata ve vatandaşa
hizmet verecek kapasitede tasarlanarak hizmete açılmıştır.
¡¡
Karar verme süreçlerinin hızlandırılması, mükerrer hükümlerin önüne geçilmesi ile
maddi ve usul hatalarının önlenmesi amacıyla UYAP kapsamında “Karar Destek (uyarı)
Sistemi” geliştirilmiştir.
¡¡
UYAP ile Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel
Müdürlüğü (MERNİS, Adres Kayıt Sistemi), Emniyet Genel Müdürlüğü (POLNET,
KİHBİ [Kaçakçılık İstihbarat Harekat ve Bilgi Toplama Daire Başkanlığı] ve Araç Tescil
Sistemi), Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü (TAKBİS), Merkez Bankası, Yüksek Seçim
Kurulu (SEÇSİS), Yargıtay, Anayasa Mahkemesi ve PTT gibi kurum ve kuruluşlarla
entegrasyon sağlanmıştır. Diğer bazı kurum ve kuruluşlarla entegrasyon çalışmaları
devam etmektedir.
104 5791 sayılı Uyuşmazmlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun ile Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G.06.08.2008/26959).
Ankara, Erzurum
ve Diyarbakır
Bölge Adliye
Mahkemeleri hizmet
binalarının inşaatı
tamamlanmıştır.
UYAP, halihazırda
ülke genelinde
tüm işlemlerde
kullanılmaktadır.
74
¡¡
Adalet Bakanlığı merkez içi ve dışı yazışmalarının, doğru, hızlı ve güvenli bir biçimde
yürütülmesi; zaman, emek ve mali açıdan tasarruf sağlanması amacıyla 2001 yılında
uygulamaya konan Doküman Yönetim Sistemi (DYS), 2007-2009 yılında yapılan
geliştirme ve yaygınlaştırma çalışmaları sonucunda merkezi ve taşra teşkilatı düzeyinde
kullanılmaya başlanmıştır. Bu çerçevede, bakanlık yazışmaları e-imza ile elektronik
ortamda yapılmaya başlanmıştır.
¡¡
Yargılama sürecinde önemli zaman kaybına yol açan tebligat işlemlerinin güncel
teknolojiler kullanılarak daha hızlı ve etkili şekilde gerçekleştirilmesi ve kişilerin açılan
davalar ile dava süreçleri hakkında kısa sürede bilgi sahibi olması amacıyla, GSM
şirketleri ile protokol yapılarak Nisan 2008 tarihinden itibaren SMS yolu ile kişilerin
bilgilendirilmesine başlanmıştır. UYAP’ın mobil ayağını teşkil eden SMS bilgi sistemiyle;
dava açılması, icra takibi başlatılması ve duruşma tarihi öğrenilmesi mümkündür. 4
Kasım 2009 tarihi itibarıyla, bu hizmetten yararlanan abone sayısı 100.000’i aşmış olup,
hizmetin sunulmaya başlandığı 1 Nisan 2008 tarihinden itibaren yaklaşık 1.006.200
SMS kullanılmıştır. UYAP SMS Bilgi Sistemi, TÜSİAD ve Türkiye Bilişim Vakfı tarafından
2003 yılından bu yana düzenlenen “e-TR Ödülleri” yarışmasında “Kamudan Vatandaşa
e-Hizmetler” kategorisinde 2008 yılı birincilik ödülünü kazanmıştır.
¡¡
Adli sicil bilgilerinin doğru ve güvenilir bir şekilde derlenip korunmasını ve saklanmasını
hedefleyen Adli Sicil Bilişim Sistemi Projesi aracılığıyla 705 adli sicil merkezinde, 24 saat,
elektronik olarak, günde 62.000’e yakın sorgulama yapılmaktadır. Döviz Piyasasının Etkin İşleyişinin Sağlanması ve Enflasyonun Düşürülmesi
3. Döviz Piyasasının Etkin İşleyişinin Sağlanması ve
Enflasyonun Düşürülmesi
Dalgalı döviz kuru politikasının devamı ile enflasyon hedeflemesi rejiminin kararlılıkla uygulanmasının
Türkiye ekonomisinde son yıllarda yakalanan pozitif ivmenin sürdürülebilmesi açısından taşıdığı önem,
Konsey üyeleri tarafından ilk kez 4. YDK Toplantısında gündeme getirilmiştir.
Dalgalı Kur Politikasının Devamıyla Döviz Piyasasının Etkin İşleyişinin Sağlanması
Türkiye ekonomisi açısından önemli açılımlar sağlayan ve enflasyon hedeflemesi rejiminin bir gereği
olarak 2001 yılından itibaren uygulanmakta olan dalgalı döviz kuru politikasına 2008 ve 2009
yıllarında da devam edilmiştir.
Dalgalı döviz kuru politikasında, döviz kuru bir politika aracı ya da hedefi değildir ve piyasadaki arz
ve talep koşulları tarafından belirlenmektedir. Bununla birlikte, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
(TCMB), döviz kurlarındaki gelişmeleri yakından izlemekte ve piyasa derinliğinin kaybolmasına bağlı
olarak spekülatif davranışlar sonucunda kurlarda sağlıksız fiyat oluşumları gözlenmesi durumunda
piyasaya doğrudan müdahale edebilmektedir. ¡¡
2008 yılına kadar Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) bazlı reel efektif döviz kuru, TL’nin orta ve uzun
vadeli değerlenme süreci içinde olduğunu göstermekte iken 2008 yılında yaşanan küresel
gelişmelere bağlı olarak 2008 yılının 3. çeyreğinden itibaren TL nominal ve reel olarak değer
kaybetmeye başlamıştır. Bu değer kaybı 2009 yılının birinci çeyreğinin sonunda en yüksek
seviyesine ulaşmıştır. Sonrasında ise TL kurunun kısmi bir toparlanma göstererek ulaştığı reel
seviyeyi, 2009 yılı 3. çeyrek sonuna kadar koruduğu görülmektedir.
Grafik 10: Döviz Kuru Gelişmeleri
2.40
2.20
2.00
1.80
1.60
1.40
1.20
Dolar/TL
*16 Ekim 2009 itibarıyla
Kaynak:TCMB
Euro/TL
Euro/Dolar
Ekim 09
Temmuz 09
Nisan 09
Ocak 09
Ekim 08
Temmuz 08
Ocak 08
Nisan 08
Ekim 07
Nisan 07
Temmuz 07
Ocak 07
Ekim 06
Temmuz 06
Ocak 06
Nisan 06
Ekim 05
Temmuz 05
Nisan 05
Ocak 05
1.00
75
76
¡¡
TCMB, 2008 ve 2009 yılları içerisinde de, güçlü bir döviz rezervine sahip olmak amacıyla
kuralları önceden açıklanmış şeffaf ihaleler aracılığıyla döviz alımları gerçekleştirmeye devam
etmiştir. Gelişmiş ülkelerdeki durgunluk beklentilerine bağlı olarak 30 milyon ABD doları
ihale ve 60 milyon ABD doları opsiyon olmak üzere en fazla 90 milyon ABD doları tutarındaki
günlük döviz alım miktarı, 10 Mart 2008 tarihinde yarı yarıya indirilmiştir. Bu doğrultuda,
günlük döviz alım tutarı 15 milyon ABD doları ihale ve 30 milyon ABD doları opsiyon olmak
üzere en fazla 45 milyon ABD doları seviyesine çekilmiştir.
¡¡
2008 yılı içerisinde uluslararası piyasalarda yaşanan gelişmelerin Türkiye’nin finansal
piyasalarında yaratabileceği sorunları azaltmaya yönelik olarak, Türk bankacılık sisteminin
döviz likiditesini güçlü kılacak bir dizi önlem alınmıştır. Bu çerçevede;
¡¡
¡¡
¡¡
16 Ekim 2008 tarihinden itibaren döviz alım ihalelerine ara verilerek, ihalelerle
kalıcı olarak döviz piyasasından çekilen likiditenin
sistemde kalmasıyla Türk bankalarının likiditelerinin
güçlendirilmesi amaçlanmıştır.
¡¡
24 Ekim 2008 tarihinde, döviz piyasasında derinliğin
kaybolmasına bağlı olarak sağlıksız fiyat oluşumları
gözlenmesi üzerine, dalgalı kur rejimi ile çelişmeyecek
şekilde döviz satım ihaleleri yoluyla piyasaya döviz
likiditesi sağlanmaya başlanmıştır. İhalelerde satımı
yapılacak tutar, günlük 50 milyon ABD doları olarak
belirlenmiş olup, gerekli görülen günlerde ihalelerdeki
satım tutarının artırılabileceği duyurulmuştur.
¡¡
30 Ekim 2008 tarihinde ise iki iş günü süren ihalelerin
ardından küresel piyasalardaki olumlu gelişmelerin de
etkisiyle döviz piyasalarındaki derinliğe ilişkin kaygıların
azalmasına bağlı olarak döviz satım ihalelerine ara verilmiştir.
Ayrıca, 2008 yılı içerisinde döviz piyasalarının etkin bir şekilde çalışmasına ve likidite akışında
yaşanabilecek sorunların önlenmesine yönelik olarak ilave önlemler alınmıştır. Bu amaçla;
¡¡
9 Ekim 2008 tarihinde, TCMB Döviz ve Efektif Piyasaları nezdinde bulunan Döviz Depo
Piyasasında aracılık faaliyetlerine yeniden başlanmış,
¡¡
14 Ekim 2008 tarihinde bu piyasada bankaların işlem yapma limitleri güncellenmiş ve
24 Ekim 2008 tarihinde de her bir banka için iki katına çıkarılarak toplamda 10,8 milyar
ABD dolarına yükseltilmiş,
¡¡
21 Kasım 2008 tarihinde bankaların kendilerine tanınan borçlanma limitleri çerçevesinde
ABD doları ve Avro cinsinden TCMB’den alabilecekleri döviz depolarının vadesi 1
haftadan 1 aya yükseltilmiş,
¡¡
Döviz ve Efektif Piyasaları-Döviz Depo Piyasası’nda %10 olarak belirlenmiş borç verme
faiz oranları ABD doları için %7’ye ve Avro için %9’a düşürülmüş,
¡¡
5 Aralık 2008 tarihinde %11 olan yabancı para zorunlu karşılık oranında 2 puan indirim
yapılmış ve yapılan bu indirimle bankacılık sistemine yaklaşık 2,5 milyar ABD doları ek
döviz likiditesi sağlanmıştır.
Küresel finans piyasalarında yaşanan sorunların Türkiye’deki finansal sistemin istikrarını
olumsuz etkilememesi ve döviz piyasalarının etkin çalışabilmesi amacıyla 2008 yılında olduğu
gibi 2009 yılında da çeşitli önlemler alınmaya devam edilmiştir. Bu amaçla;
¡¡
20 Şubat 2009 tarihinde, bankaların, Döviz ve Efektif Piyasaları-Döviz Depo Piyasasında
kendilerine tanınan borçlanma limitleri çerçevesinde ABD doları ve Avro cinsinden
TCMB’den alabilecekleri döviz depolarının vadesi 1 aydan 3 aya uzatılmıştır.
Döviz Piyasasının Etkin İşleyişinin Sağlanması ve Enflasyonun Düşürülmesi
¡¡
Buna paralel olarak, bankaların söz konusu piyasada kendi aralarında gerçekleştirdikleri
karşılaşan işlemlerde daha önce 1 aya kadar olan vade 3 aya kadar uzatılmıştır.
¡¡
TCMB taraflı işlemlerde borç verme faiz oranı ABD doları için %7’den %5,5’e, Avro için
%9’dan %6,5’e düşürülmüştür.
¡¡
Döviz piyasasında derinliğin kaybolmasına bağlı olarak sağlıksız fiyat oluşumları
gözlenmesi üzerine, 10 Mart 2009 tarihinden itibaren döviz likiditesini destekleyerek döviz
piyasasının sağlıklı çalışmasını sağlamak amacıyla döviz satım ihaleleri yoluyla piyasaya
döviz likiditesi sağlanmasına yeniden başlanmıştır. Bu tarihten itibaren gerçekleştirilen
günlük 50 milyon ABD dolarlık döviz satım ihalelerine, küresel piyasalardaki olumlu
gelişmelerin de etkisiyle döviz piyasasında derinliğe ilişkin kaygıların azaldığı 2 Nisan
2009 tarihine kadar devam edilmiştir. Bu dönem içinde gerçekleştirilen 18 döviz satım
ihalesinde toplam 900 milyon ABD doları satılmıştır.
¡¡
Ağustos 2009 başında ise küresel ekonomiye ilişkin olumlu beklentilerin etkisiyle likidite
ve risk iştahının tekrar güçlendiği, bu durumun diğer gelişmekte olan ülkelerle birlikte
Türkiye’ye yönelik sermaye akımlarını artırdığı ve döviz piyasasının göreli bir istikrara
kavuştuğu gözlenmiş ve döviz alım ihalelerine 4 Ağustos 2009 tarihinden itibaren
tekrar başlanmıştır. İhalelerde alımı yapılacak tutar günlük 30 milyon ABD doları ihale
ve 30 milyon ABD doları opsiyon hakkı olmak üzere en fazla 60 milyon ABD doları
olarak belirlenmiştir. 20 Ekim 2009 tarihi itibarıyla döviz alım ihaleleri yoluyla alımı
yapılan döviz tutarı 2,389 milyon ABD doları olmuştur.
77
TCMB’nin 2002 yılından itibaren ihaleler ve müdahalelerle alım ve satımını yaptığı döviz tutarları yıllık
bazda aşağıda tabloda yer almaktadır.
Tablo 21: TCMB Döviz Alım-Satım Tutarları (Milyon ABD doları)
2002
Döviz Alım İhaleleri
Döviz Satım
İhaleleri
795
2003
2004
2005
2006
2007
2008
5.652
4.104
7.442
4.296
9.906
7.584
2009*
Toplam
2.390
42.169
-
-
-
1.000
-
100
Döviz Alım
Müdahaleleri
16
4.229
1.283
14.565
5.441
-
-
25.534
Döviz Satım
Müdahaleleri
12
-
9
-
2.105
-
-
2.126
799
9.881
5.378
22.007
6.632
9.906
7.484
Toplam Net Döviz
Alımları
* 20 Ekim 2009 itibarıyla
Kaynak: TCMB
900
2.000
-
1.490
63.577
Döviz alım-satım
ihaleleri yoluyla,
2008 yılı içerisinde
net 7,48 milyar
ABD doları satın
alınmıştır.
78
Enflasyon Hedeflemesi Programının Kararlılıkla Uygulanması
Türkiye’de uygulanmakta olan para politikası, 2001 yılında kamuoyuna duyurulan Güçlü Ekonomiye
Geçiş Programı çerçevesinde 2002-2005 yılları arasında uygulanan örtük enflasyon hedeflemesi
rejiminin ardından, 2006 yılından itibaren belirlenen açık enflasyon hedeflemesi programı çerçevesinde
yürütülmektedir. Para politikasının temel aracı olarak Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul
Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarında uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranları kullanılmaktadır.
Para politikası 2008 ve 2009 yıllarında da enflasyon hedeflemesi rejimi ilkelerine göre yürütülmüş ve
para politikasının operasyonel çerçevesinde önemli bir değişikliğe gidilmemiştir.
¡¡
Açık enflasyon hedeflemesi programına geçilmeden önce kurumsal ve teknik altyapı, mali
disiplin ve finansal istikrar koşullarının sağlanmasını teminen 2002-2005 yılları arasında
uygulanan örtük enflasyon hedeflemesi rejiminde;
¡¡
Belirlenen enflasyon hedeflerine ulaşılmış ve tüketici enflasyon oranı 2002 yılı başındaki
%70’ler seviyesinden 2005 yılı sonunda %8’in altına düşmüş,
¡¡
Para politikalarına ve TL’ye duyulan güven artmış ve
¡¡
Karar süreçleri daha şeffaf ve öngörülebilir hale getirilmiştir.
Tablo 22: Örtük Enflasyon Hedeflemesi Döneminde (2002-2005) Enflasyon Hedefleri ve Gerçekleşmeleri (%)
2002
Hedef
Gerçekleşme
2003
2004
2005
35
20
12
8
29,7
18,4
9,3
7,7
Kaynak: TCMB
¡¡
Enflasyon hedeflemesi rejimine geçildiği 2006 yılından itibaren, Türkiye ekonomisi arz yönlü
şoklarla karşılaşmıştır. Arz şokları, 2007 ve 2008 yılları genelinde gıda, uluslararası petrol
ve diğer emtia fiyatlarının yüksek seyretmesi ile daha belirgin hale gelmiştir. Ayrıca, 2006
yılı Mayıs-Haziran döneminde küresel likidite koşullarının gelişmekte olan ülkeler aleyhine
dönmesi ve 2007 yılından itibaren küresel kredi piyasasındaki sorunların derinleşmesi, ülke
risk primi ve döviz kurlarını olumsuz etkilemiştir. Para politikasının kontrolü dışındaki tüm bu
nedenlerle enflasyon oranı açıklanan hedefleri aşmıştır.
Tablo 23: Enflasyon Hedeflemesi Döneminde (2006-2009) Enflasyon Hedefleri ve
Gerçekleşme Oranları (%)
2006
Hedef
Gerçekleşme
* Eylül ayı itibarıyla
Kaynak: TCMB
2007
2008
2009
5
4
4
7.5
9,7
8,4
10,06
5,27*
¡¡
2008 yılı ortalarında arz şoklarının geçici olmadığı yönündeki görüşlerin güçlenmesi,
küresel piyasalardaki sorunların devam etmesi ve ikincil etkilerin görülmeye başlanması
nedeniyle Haziran ayı içerisinde 2009-2011 dönemi için enflasyon hedefleri yukarı yönlü
olarak güncellenmiştir. Enflasyon hedeflerinin değiştirilmesinin parasal sıkılaştırmayla birlikte
uygulanması, takip eden dönemde enflasyon beklentilerinin kontrol altına alınmasına önemli
katkı sağlamıştır.
Tablo 24: 2009-2011 Dönemi İçin Yenilenen Enflasyon Hedefleri (%)
2009
Yenileme öncesindeki enflasyon hedefi
Revize edilen enflasyon hedefi
2010
2011
4
4
-
7,5
6,5
5,5
Kaynak: TCMB
¡¡
2008 yılının Ağustos ayından itibaren;
¡¡ Arz koşullarındaki iyileşme ve ithalat fiyatlarındaki düşmeye bağlı olarak gıda fiyatlarında
yaşanan yavaşlama sonucu, gıda grubunun yıllık enflasyon üzerindeki olumsuz
etkilerinin azalması,
¡¡
Ham petrol fiyatlarındaki düşüş eğilimi,
¡¡
Küresel ekonomideki sorunların derinleşmesine bağlı olarak ortaya çıkan talep daralması
ve emtia fiyatlarındaki düşüş,
enflasyonun özellikle 2008 yılının son çeyreğinden itibaren düşüş eğilimi göstermesini
sağlamıştır.
¡¡
Enflasyonda 2008 yılı sonlarında başlayan yavaşlama süreci, 2009 yılının ilk dokuz aylık
döneminde de devam etmiş, Eylül ayı itibarıyla yıllık enflasyon %5,27 seviyesine düşmüştür. Grafik 11: TÜFE ve Çekirdek TÜFE (Yıllık Yüzde Değişim)
14
ÖKTG-I
12
TÜFE
10
8
6
4
2
Kaynak: TÜİK
09.09
07.09
05.09
03.09
01.09
11.08
09.08
07 .08
05.08
03.08
01.08
11.07
0 9.07
07.07
05.07
03.07
01.07
0
79
TCMB Haziran
2008 içerisinde,
2009-2011 dönemi
için enflasyon
tahminlerini yukarı
yönlü olarak
güncellemiştir.
80
TCMB 2009 yılının
ilk 10 ayında politika
faizlerini toplam
825 baz puan aşağı
çekmiştir.
¡¡
2008 yılı içerisinde yaşanan gelişmelere paralel olarak TCMB, para politikasının
uygulanmasında temkinli ve sıkı bir duruş sergilemiştir. Ancak yılın son çeyreğinde AğustosEkim dönemi boyunca sabit tutulan politika faiz oranlarında indirimler gerçekleştirilmiştir.
Politika faizlerindeki indirim süreci, gerek iç talep gerekse dış talepteki toparlanmanın sınırlı
seyretmesi ve enflasyondaki düşüş eğilimine bağlı olarak 2009 yılında da sürdürülmüş; yılın
ilk on aylık döneminde politika faizleri toplam 825 baz puan aşağı çekilmiştir.
Tablo 25: Para Politikası Kurulu (PPK) Toplantıları ve Faiz Kararları (2008 - 15 Ekim 2009)
PPK Toplantı Tarihleri
Faiz Kararı
Faiz Oranı*
17 Ocak 2008
-0,25
15,50
14 Şubat 2008
-0,25
15,25
19 Mart 2008
Sabit
15,25
17 Nisan 2008
Sabit
15,25
15 Mayıs 2008
+0,50
15,75
16 Haziran 2008
+0,50
16,25
17 Temmuz 2008
+0,50
16,75
14 Ağustos 2008
Sabit
16,75
18 Eylül 2008
Sabit
16,75
22 Ekim 2008
Sabit
16,75
19 Kasım 2008
-0,50
16,25
18 Aralık 2008
-1,25
15,00
15 Ocak 2009
-2,00
13,00
19 Şubat 2009
-1,50
11,50
19 Mart 2009
-1,00
10,50
16 Nisan 2009
-0,75
9,75
14 Mayıs 2009
-0,50
9,25
16 Haziran 2009
-0,50
8,75
16 Temmuz 2009
-0,50
8,25
18 Ağustos 2009
-0,50
7,75
17 Eylül 2009
-0,50
7,25
15 Ekim 2009
-0,50
6,75
Kaynak: TCMB
¡¡
Faiz kararlarına ek olarak,
¡¡
Ocak 2009 içerisinde Likidite Desteği Kredisi’nin kullanım şartları gözden geçirilerek
ilgili Yönetmelik TCMB’nin internet sitesinde yayımlanmıştır105.
¡¡
20 Mart ve 17 Nisan 2009 tarihlerinde alınan kararlarla, ihracat reeskont kredisinden
yararlanabilecek firmaların kapsamı genişletilmiş ve kredi limitleri yükseltilmiştir.
¡¡
19 Haziran 2009 tarihinden itibaren, temel fonlama aracı olan bir hafta vadeli repo
ihalelerine ilave olarak, gerektikçe üç aya kadar vadeli repo işlemlerinin kullanılmasına
başlanmıştır. 105 Yönetmeliğin tamamına “www.tcmb.gov.tr/Banka Hakkında/Mevzuat/Piyasalar/Yönetmelikler” adresinden erişilebilir.
¡¡
16 Ekim 2009’dan itibaren Türk parası zorunlu karşılık oranları %6’dan %5’e
düşürülmüş, böylece bankacılık sistemine 3,3 milyar TL kalıcı likidite sağlanmıştır.
¡¡
2005 yılında paradan altı sıfır atılmak suretiyle “Yeni Türk Lirası”na geçiş süreci ile başlatılan
para reformu, 2009 yılının başında para biriminin başındaki “Yeni” ibaresinin kaldırılması ve
“Türk Lirası” adıyla yeni banknotların piyasaya sürülmesiyle tamamlanmıştır.
¡¡
Merkez Bankası önümüzdeki dönemde de, enflasyon hedeflemesi ile birlikte dalgalı döviz
kuru rejimi uygulamasını sürdürecek; fiyat istikrarını sağlamak amacıyla kısa vadeli faiz
oranlarını enflasyon görünümüne göre belirlemeye devam ederken, döviz piyasasının sağlıklı
çalışmasına ve döviz likiditesinin desteklenmesine yönelik tedbirleri imkanları ölçüsünde
gerçekleştirmeye devam edecektir.
81
82
4. Kamu Harcamalarının Yeniden Yapılandırılmasında ve
Mali Konsolidasyonda Sağlanan İlerlemenin Devam
Ettirilmesi
Kamu harcamalarının yeniden yapılandırılması ile altyapı
öncelikli olmak üzere kamu yatırımlarına ayrılan kaynakların
artırılması ve mali konsolidasyonda ilerleme sağlanması
hususunda son yıllarda önemli gelişmeler sağlanmıştır.
Bu kapsamda, 2002 yılı sonu itibarıyla %69,2 olan merkezi
yönetim borç stokunun GSYH’ye oranı, 2008 yılı sonunda
%40 olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılı sonunda %61,4
seviyesinde olan kamu net borç stokunun GSYH’ye oranı ise
2008 yılı sonunda %28,2 seviyelerine inmiştir. Bunun yanı
sıra, iç borç stoğuna ilişkin kur ve faiz riski ile likidite riskinin
azaltılmasına yönelik politikalara da devam edilmiştir.
¡¡
2008 yılı merkezi yönetim bütçe gerçekleşmeleri içerisinde, giderler 227.031 milyon TL, faiz
hariç giderler 176.369 milyon TL, gelirler ise 209.598 milyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir.
Bu sonuçlara göre, 2008 yılında; bütçe açığı, tahmin edilen bütçe açığının altında kalarak
17.432 milyon TL düzeyinde gerçekleşirken, faiz dışı fazla ise 33.229 milyon TL tutarında
kalmıştır. 2008 yılında faiz dışı fazlanın GSYH’ye oranı %3,5 oranında gerçekleşmiştir.
Tablo 26: 2008 Yılında Bütçe Tahmini ve Gerçekleşmesi
2008
Bütçe Tahmini
(Milyon TL)
2008 Bütçe
Gerçekleşmeleri
(Milyon TL)
Merkezi yönetim bütçe giderleri
222.553
227.031
Faiz hariç bütçe giderleri
166.553
176.369
Merkezi yönetim bütçe gelirleri
204.556
209.598
Bütçe dengesi
-17.997
-17.432
Faiz dışı fazla
38.003
33.229
Kaynak: Maliye Bakanlığı
¡¡
2008 yılı merkezi yönetim bütçe giderlerinin öngörülen tutarların üstünde gerçekleşmesinde,
ekonomik büyümeyi ve sosyal gelişmeyi destekleyen; ¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
Kamu personeli arasında ücret adaletinin sağlanması amacıyla ek ödemesi olmayan
personelin ücretlerinde gerçekleştirilen iyileştirmeler,
SGK’ya kaynak aktarımı yapılması,
2008 yılı içerisinde yasalaşan İstihdam Paketi çerçevesinde sosyal güvenlik primleri
işveren payında %5 oranında indirim sağlanarak bu payın Hazine Müsteşarlığı tarafından
karşılanması106,
GAP Eylem Planı çerçevesinde GAP kapsamındaki yatırımlara öncelik vermek kaydıyla
özellikle ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik olarak yapılan yatırımlar,
Başta karayolları olmak üzere ulaştırma ve enerji alanındaki altyapı yatırımlarına ayrılan
kaynaklardaki artışlar ile
106 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G.26.05.2008/26887).
Mali Konsolidasyonda Sağlanan İlerlemenin Devam Ettirilmesi
¡¡
83
Mahalli idarelerin mali yapısını güçlendirmek amacıyla genel bütçe vergi gelirlerinden
mahalli idarelere ayrılan paylardaki artışlar,
etkili olmuştur.
¡¡
2008 yılı bütçe giderlerinin öngörülenin üzerinde olması ve küresel ekonomide yaşanan
dalgalanma ve yavaşlamaya rağmen merkezi yönetim bütçe açığının hedeflenen seviyenin
%5,2 oranında altında kalması, 2008 yılında da mali disipline devam edildiğini göstermektedir.
Ayrıca, 2008 yılında, AB tanımlı genel yönetim bütçe açığının GSYH’ye oranı %2,2 seviyesinde
gerçekleşmiştir. Bu oran çerçevesinde Türkiye, 2008 yılında da, Maastricht Kriterlerinden
biri olan ve AB’de ekonomik istikrarın ve mali performansın önemli bir göstergesi olarak
kabul edilen genel yönetim bütçe açığının GSYH’ye oranının %3’ün altında olması kriterini
karşılamıştır.
¡¡
2009 yılına ilişkin bütçe hedefleri ve yıl sonu harcama tahminleri aşağıdaki tabloda
verilmektedir.
Tablo 27: 2009 Yılı Bütçe Hedefleri ve Yıl Sonu Harcama Tahminleri
(Milyon TL)
2009 Yılı
Bütçe
Hedefleri
Yıl Sonu
Harcama
Tahmini
Merkezi yönetim bütçe giderleri
259.156
266.752
Faiz hariç bütçe giderleri
201.656
211.252
Merkezi yönetim bütçe gelirleri
248.758
203.928
Bütçe açığı
-10.398
-62.824
47.102
-7.324
Faiz dışı fazla ise
Kaynak: Maliye Bakanlığı
¡¡
2008 ve 2009 yılları içerisinde, mali konsolidasyonun sağlanmasının ikinci bileşenini oluşturan
kamu net borç stokunun milli gelire oranla düşürülmesi hedefine yönelik olarak çalışmalara
devam edilmiştir. Bu doğrultuda 2008-2009 yılları borç stokuna ilişkin veriler aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
Tablo 28: 2007-2009 Yılı Brüt ve Net Borç Stok Verileri
Dış Borç Stoku
2007
2008
2009Ç1
2009 Ç2
Türkiye Brüt Dış Borç Stoku (Milyar ABD doları)
249,4
278,1
266,6
268,6
Net Borç Stokları
2007
2008Ç1
2008Ç3
2008 Ç4
248.420
267.972
287.631
284.526
Türkiye Net Dış Borç Stoku (Milyon ABD doları)
133,7
151,6
143,2
144,8
Merkezi Yönetim Borç Stoku
2007
2008
2009*
Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku (Milyon TL)
333.485
380.321
431.209
Merkezi Yönetim İç Borç Stoku (Milyon TL)
255.310
274.827
320.630
78.175
105.493
110.579
Kamu Net Borç Stoku (Milyon TL)
Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku (Milyon TL)
* 2009 Eylül ayı itibarıyla
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı
2008 yılında AB
tanımlı genel
yönetim bütçe
açığı/GSYH oranı
%2,2 seviyesinde
gerçekleşerek
Maastricht kriteri
olan %3’ün altında
kalmıştır.
84
2002- Eylül 2009
tarihleri arasında
borç stokunun
likidite, kur ve faiz
riski azaltılmıştır.
¡¡
2003 yılından bu yana uygulanmakta olan stratejik ölçüt politikasının bir sonucu olarak kamu
borcunun risk profilinde de önemli iyileşmeler sağlanmıştır. Likidite riskinin azaltılmasına
yönelik olarak uygulanan politikalar neticesinde 2002-2009 Eylül döneminde iç borçlanmanın
ortalama vadesi 9 aydan 34 aya yükselmiştir. Aynı dönemde toplam borç stoku içindeki döviz
cinsi/endeksli borcun payı %58’den %30’a çekilerek borç stokunun kur riski azaltılmıştır.
Bununla birlikte, iç borç stokunun faiz riskini azaltmak amacıyla 2002 yılında %36 olan sabit
faizli borcun iç borç stoku içindeki payı 2009 Eylül itibarıyla %47’ye çıkarılmıştır. ¡¡
2009 yılı Eylül ayı itibarıyla iç borç çevirme oranı %102,4; ortalama iskontolu borçlanma
maliyeti ise %12,6 seviyesinde geçekleşmiştir. 2002-2008 yılları arasında tutulan güçlü nakit
rezervi de küresel piyasalardaki kısa süreli dalgalanmalara karşı Türk ekonomisinin daha
dayanıklı hale getirilmesine olanak sağlamıştır.
¡¡
2008 yılı içerisinde yasalaşan kamu finansmanı ve borç yönetimine ilişkin Kanun ile mahalli
idareler ile bağlı kuruluşların ve iktisadi teşebbüslerin yurt içi piyasalarda yapacakları tahvil
ihraçları Hazine Müsteşarlığının iznine tabi tutulmuştur107. Böylelikle mahalli idarelerin
borçlanması konusunda mali disiplin ve konsolidasyonun sağlanmasına katkı sağlayan bir
düzenleme yapılmıştır.
¡¡
Kamu yatırımlarına ilişkin veriler incelendiğinde, 2008 ve 2009 yıllarında ekonomik ve sosyal
altyapıyı geliştirecek yatırımlara; sektörel, bölgesel ve proje bazındaki öncelikler dikkate
alınarak ağırlık verildiği görülmektedir.
¡¡
2008 yılında, mahalli idare yatırımları ve yatırım işçilik giderleri hariç olmak üzere, Türkiye’de;
toplam tutarı 2008 yılı fiyatlarıyla 219 milyar TL, 2007 sonu kümülatif harcaması 102,4
milyar TL ve 2008 yılı başlangıç ödeneği 17,1 milyar TL olan 2.759 adet kamu yatırım projesi
yürütülmüştür108.
¡¡
2009 yılında ise toplam tutarı 2009 yılı fiyatlarıyla 245,8 milyar TL, 2008 sonu kümülatif
harcaması 110,9 milyar TL ve 2009 yılı başlangıç ödeneği 21,5 milyar TL olan 2.332 kamu
yatırım projesi yürütülmüştür.109 Bu projelerde;
¡¡
Ulaştırma-haberleşme sektörünün payı %24,2,
¡¡
Diğer kamu hizmetlerinin payı %19,4,
¡¡
Eğitimin payı %15,9,
¡¡
Enerjinin payı %13,1,
¡¡
Tarım sektörlerinin payı %12,9,
¡¡
Sağlık sektörünün payı %7,6 ve
¡¡
Madencilik, imalat, turizm ve konut sektörlerinin toplam payı ise %7
düzeyinde olmuştur110.
107 5787 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
(R.G. 23.07.2008/26945).
Tablo 29: Kamu Yatırımlarında Mevcut Durum*
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Proje Sayısı (Adet)
4.414
3.851
3.555
2.627
2.525
2.710
2.759
2.332
Toplam Proje Tutarı
(Cari Fiyatlarla, Milyar TL)
166,8
187,1
196,1
206,7
200,4
209,3
219,0
245,8
Cari Yıl Öncesi Kümülatif
Harcama
66,0
80,4
86,8
84,0
86,5
93,5
102,4
110,9
Toplam Program Ödenek
10,6
12,5
12,0
16,2
17,5
17,1
17,1
21,5
Toplam Program Ödenek/
Toplam Proje Tutarı (%)
6,3
6,7
6,1
7,8
8,7
8,2
7,8
8,7
* Mahalli idare yatırımları, kamulaştırma harcamaları ve yatırım programında toplam dışı tutulan yatırımlar
hariçtir.
Kaynak: 2010 Yılı Programı
¡¡
2009 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının reel olarak %0,4 oranında artması
öngörülmektedir. 2009 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımları içinde, 2008 yılına
göre tarım, madencilik, imalat, turizm, eğitim ve sağlık paylarının artması; ulaştırma ve diğer
hizmetler alt sektörlerinin paylarının azalması; enerji ve konut paylarında ise bir değişiklik
olmaması beklenmektedir111.
¡¡
2009 yılında özel kesim sabit sermaye yatırımlarının devam etmekte olan küresel krizin
etkisiyle reel olarak %21 oranında azalması beklenmektedir. Özel kesim sabit sermaye
yatırımları içinde maden, enerji, ulaştırma, konut ve diğer hizmetler sektörlerinin paylarının
artacağı; tarım, imalat, turizm, eğitim ve sağlık sektörlerinin paylarının azalacağı tahmin
edilmektedir112.
85
86
Tablo 30: Sabit Sermaye Yatırımları (Cari Fiyatlarla Milyon TL)
2008*
Sektörler
Kamu
Tarım
Özel
2009**
Toplam
Kamu
Özel
2010***
Toplam
Kamu
Özel
Toplam
3.374
3.709
7.083
3.942
1.145
5.087
5.001
1.322
6.324
Madencilik
646
2.600
3.246
982
2.376
3.358
1.440
2.795
4.234
İmalat
358
70.700
71.058
492
53.188
53.679
504
59.756
60.260
3.598
5.826
9.424
3.517
6.825
10.343
3.805
5.017
8.822
14.733
28.608
43.341
13.017
26.106
39.123
14.206
30.701
44.906
Turizm
148
12.161
12.309
208
9.352
9.560
255
10.802
11.057
Konut
572
12.370
12.942
561
10.637
11.198
670
10.834
11.504
Eğitim
3.863
1.913
5.775
4.338
1.177
5.515
5.068
1.792
6.860
Sağlık
2.179
7.689
9.867
2.204
4.293
6.497
2.518
6.311
8.828
Diğer
Hizmetler
9.654
7.116
16.770
9.114
6.724
15.838
11.011
7.483
18.494
39.123
152.692
191.815
38.376
121.824
160.200
44.477
136.813
181,290
Enerji
Ulaştırma
Toplam
* Merkezi yönetim bütçesinde yatırım işçiliği dahildir.
** Gerçekleşme tahmini
*** Program
Kaynak: 2010 Yılı Programı
2010 yılında kamu
kesimi sabit sermaye
yatırımları ve özel
kesim sabit sermaye
yatırımlarının
sırasıyla %10,3 ve
%7 oranında artması
beklenmektedir.
¡¡
2010 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının reel olarak %10,3 oranında artması
öngörülmektedir. 2010 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımları içinde, 2009 yılına göre
tarım, madencilik, turizm, eğitim ve diğer hizmetler sektörlerinin paylarının artması; imalat,
enerji, ulaştırma sektörlerinin paylarının azalması; sağlık ve konut sektörlerinin paylarında ise
bir değişiklik olmaması beklenmektedir113.
¡¡
2010 yılında özel kesim sabit sermaye yatırımlarının ise ekonomide kaydedilmesi beklenen
toparlanmanın da etkisiyle reel olarak %7 oranında artması beklenmektedir. Özel kesim sabit
sermaye yatırımları içinde enerji ve konut sektörlerinin paylarının azalacağı; tarım, ulaştırma,
turizm, eğitim ve sağlık sektörlerinin paylarının artacağı; diğer sektörlerin paylarının ise aynı
seviyede kalacağı tahmin edilmektedir114.
¡¡
2010 yılında, sektörel ve bölgesel önceliklerin yanı sıra devam eden projelerden 2009 yılında
olduğu gibi;
¡¡
2010 yılı içinde tamamlanarak ekonomiye kazandırılabilecek projelere,
¡¡
Uygulamasında önemli fiziki gerçekleşme sağlanmış projelere,
¡¡
atırım Programında yer alan ve dış finansmanı sağlanan projelerden önemli oranda
Y
fiziki gerçekleşme sağlanmış projelere,
¡¡
aşlatılmış bulunan diğer projelerle bağlantılı veya eş zamanlı olarak yürütülmesi ve
B
tamamlanması gereken projelere,
¡¡
Mevcut sermaye stokunun daha etkin kullanılmasına ve korunmasına yönelik idameyenileme, bakım-onarım, rehabilitasyon ve modernizasyon türü yatırım projelerine,
¡¡
Afetlerin önlenmesi ve afet hasarlarının telafisine yönelik projelere,
¡¡
AB’ye üyelik yönünde ortaya konulan politika ve önceliklerin hayata geçirilmesi için
sürdürülen çalışmaların gerektirdiği projelere,
¡¡
e-Dönüşüm Türkiye Projesi ve Bilgi Toplumu Stratejisiyle uyumlu projelere ve İstanbul
Bilişim Vadisi Projesine
ağırlık verilecektir115.
87
88
5. Mali Piyasaların Derinliğinin Artırılması
Mali piyasaların derinliğinin artırılması, Konsey üyeleri tarafından ilk kez Konseyin üçüncü toplantısında
gündeme getirilen bir husustur. İMKB, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasındaki (VOB) yıllık ve günlük
ortalama işlem hacimlerindeki ilerlemeler; sigortacılık ve sermaye piyasaları alanlarında yaşanan
gelişmeler ve yasal altyapıda sağlanan iyileştirmeler son yıllarda Türkiye’de mali piyasaların derinliğinin
artırılması konusunda önemli adımlar atıldığını göstermektedir.
2007 yılında ABD konut kredilerine ilişkin geri ödeme güçlükleri nedeniyle finans piyasalarında
başlayan dalgalanmaların 2008 yılı Eylül ayından itibaren derinleşerek küresel bir mali krize dönüşmesi
nedeniyle dünya genelinde piyasalarda görülen daralmaya paralel olarak Türkiye’de 2008 ve 2009
yıllarında daralma yaşanmış; ancak yaşanan bu daralmaya rağmen, Türkiye’deki mali piyasalar oldukça
güçlü pozisyonlarını korumaya devam etmiştir. Küresel mali piyasalarda yaşanan daralmaya paralel olarak, 2008 yılında İMKB’de işlem gören
şirket sayısı 319’dan 317’ye düşmüş ve bu şirketlerin toplam piyasa değeri 2007 yılındaki 290
milyon ABD doları seviyesinden 2008 yıl sonu itibarıyla 119,7 milyon ABD doları seviyesine
inmiştir. İMKB’de işlem gören şirketlerin piyasa değerinin GSYH’ye oranı ise 2007 yılındaki
%44,13 seviyesinden 2008 yılında %18,22 seviyesine çekilmiştir.
¡¡
2009 yılında dünya ekonomisinde görülen iyileşme sinyalleri, Mart 2009’da dip noktalarını
gören hisse senedi piyasalarının yükseliş trendine girmesine neden olmuştur.
¡¡
Türkiye’nin de dahil olduğu gelişmekte olan ülke ekonomilerinin krizden daha hızlı
çıkabileceğine ilişkin beklentiler, bu ülkelerin hisse senedi piyasalarının gelişmiş ülkelerin
piyasalarından daha fazla artmasına neden olmuştur. 2009 yılının ilk 9 ayında İMKB, yalnızca
gelişmekte olan değil pek çok gelişmiş ülke piyasalarını da geride bırakarak %81,32’lik bir
artış kaydetmiş ve bu dönem içerisinde tüm ülkeler içinde en çok artış gösteren 3. piyasa
olmuştur. Krizin başlangıcı sayılabilecek 1 Ağustos 2007 tarihi ile 2009 yılı Eylül ayı arasında
ise İMKB tüm ülkeler arasında en az düşüş gösteren 6. piyasa olmuştur.
Grafik 12: İMKB’nin Dünya Piyasaları ile Karşılaştırması (Ağustos 2007-Eylül 2009)
Piyasadaki Değişim (%)
20
10
0
-10
-20
-30
-40
dis
Bre tan
z ily
a
Me Şili
ksik
Arj a
an
T tin
H o ü rkiy
n
e
Gü g K on
Gü ne y K g
ne y or e
Afr
ika
Mı
sır
MS
İs
CI G
T a rail
eliş yla
me nd
kt e
T ay .. .
v
K an
AB anad
DC a
C
İng MB
ilt
İ sp e re
A v any
us t a
ra
MS Alm ly a
CI G a ny
el iş a
miş
AB İ sve ç
DI
N
AB D U
DS
PX
Ma İsv içr
car e
is ta
Av n
ru
Fra pa
ns a
Çek
Ç
Ru in
Ja p sya
o
P ol nya
on
y
İt a
Ho aly a
l
l
a
Yu n nd
ani a
s ta
n
-50
H in
2009 yılının ilk 9
ayında İMKB tüm
ülkeler içinde en
çok artış gösteren 3.
piyasa olmuştur.
¡¡
Kaynak: Bloomberg
Mali Piyasalarının Derinliğinin Arttırılması
¡¡
İMKB’de 2008 ve 2009 yılları içerisinde görülen gelişmelerin, gelişmekte olan ülkeler ile
paralellik arz ettiği World Federation Exchanges tarafından yayımlanan çeşitli göstergelerden
de çıkarılabilmektedir. İMKB 2009 yılında, 2007 yılına kıyasla, gelişmekte olan ülkelerin
karşılaştırılabilmesi amacıyla kullanılan 5 göstergedeki sıralamaların 2’sinde ilerlemiş, 3’ünde
ise değişiklik göstermemiştir. Bu doğrultuda gelişmekte olan ülkeler karşılaştırmalarında
İMKB;
¡¡
İşlem hacmi sıralamasında 2 basamak ilerleme göstererek 7. sıraya,
¡¡
İşlem hacminin piyasa değeri oranı sıralamasında ise 1 basamak ilerleme göstererek 4.
sıraya;
¡¡
İşlem gören şirket sayısı, tahvil piyasası işlem hacmi ve piyasa değeri karşılaştırmalarında
ise yerinde sayarak sırasıyla 16., 2. ve 10. sıraya;
yerleşmiştir.
Grafik 13: Hisse Senetleri Piyasası İşlem Hacmi Karşılaştırması
Ç in- Şangay
Ç in-Şenzen
T ayvan
H indis tan
Brezilya
G üney
T ürkiye
H indis tanT ayland
E ndonezya
M alezya
İ s rail
M eks ika
M ıs ır
P olonya
Şili
M ac aris tan
Filipinler
Kolombiya
Ü rdün
İ ran
P eru
A rjantin
Kıbrıs Rum
Slovakya
Sri L anka
M orityus
Bermuda
M alta
Türkiye; 213,24
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
İşlem Hacmi/Milyar $
Kaynak: Dünya Borsalar Federasyonu (World Federation of Exchanges)
Grafik 14: İşlem Hacmi/Piyasa Değeri Karşılaştırması
Çin-Şenzen
Çin- Şanghay
Tayvan
Türkiye
Tayland
Macaristan
Hindistan Ulusal Borsası
Brezilya
Güney Afrika
Polonya
Mısır
İsrail
Endonezya
Ürdün
Malezya
Meksika
Hindistan-Bombay
Sri Lanka
Filipinler
Kıbrıs Rum Yönetimi
Şili
Kolombiya
İran
Slovakya
Arjantin
Mauritius
Peru
Bermuda
Malta
Türkiye; 145,23%
0
1
2
3
Kaynak: Dünya Borsalar Federasyonu (World Federation of Exchanges)
89
90
VOB, dünyanın en
fazla işlem hacmine
sahip olan ilk 50
vadeli işlem ve
opsiyon borsası
sıralamasında 2008
yılında 10 basamak
iyileşme göstererek
28. sıraya,
yerleşmiştir.
2007 yılı sonunda
%36,1 olan
bankacılık sektörü
kredi hacmi/
GSYH oranı 2009
yılı ilk yarısında
%42,1 seviyesine
yükselmiştir.
¡¡
Ayrıca, piyasadaki olumsuzluklara rağmen 2008 yılında İMKB’de hem toplam işlem hacmi
hem de günlük ortalama işlem hacminde %10 dolaylarında bir artış gözlemlenmiştir. Bu
doğrultuda, 2007 yılında 300,84 milyar ABD doları seviyesinde olan toplam işlem hacmi, 2008
yılında 332,61; 2009 yılının ilk 9 ayında ise 220,34 milyar ABD doları seviyesine ulaşmıştır.
Günlük ortalama işlem hacmi ise 2008 yılındaki 1,04 milyar ABD doları seviyesinden, 2009
yılının ilk 9 ayında 1,1 milyar ABD dolarına yükselmiştir. ¡¡
İMKB’de işlem gören borsa yatırım fonu sayısı 2009 yılında 10’a yükselmiş, işlem gören
şirket sayısı ise 315 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı Eylül ayı itibarıyla emir sayısı bazında
İMKB işlemlerinin %91,8’i uzaktan erişimle gerçekleştirilmiştir116.
¡¡
Piyasa gözetimi faaliyetlerinin iyileştirilmesi, verimlilik ve etkinliğinin artırılması amacıyla
SPK’nın da katılımıyla İMKB ile birlikte çalışmalarına başlanan “Piyasa Gözetim Sistemi”
üzerindeki çalışmalar sonuçlandırılarak, sistem 2009 yılı başında İMKB ve SPK tarafından
kullanılmaya başlanmıştır.
¡¡
SPK tarafından 2009 yılının ilk aylarında sermaye piyasalarındaki ürün çeşitliliğinin artırılması
amacıyla çeşitli düzenlemeler hayata geçirilmiştir117.
¡¡
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları (GSYO)’nın faaliyet alanlarının genişletilmesi ve bu
firmalara kaynak aktarımının kolaylaştırılmasının hedeflendiği yasal düzenleme ile GSYO
sisteminin yaygınlaştırılmasına katkıda bulunulmuştur118.
¡¡
Gider Vergileri Kanunu’nda gerçekleştirilen değişiklik ile sermaye piyasalarında yapılan
işlemlerdeki aracılık maliyetlerinin düşürülmesi suretiyle Türkiye’deki kurumsal yatırımcılığın
gelişmesi, sermaye piyasalarının geliştirilmesi ve derinleştirilmesine katkı sağlanmıştır119.
¡¡
Türkiye’nin ilk ve tek türev araçlar borsası olan VOB’un toplam işlem hacmi 2008 yılında bir
önceki yıla oranla %76, 2009 yılının ilk 10 ayında ise %31 oranında artış göstererek Ekim
2009 itibarıyla 273 milyar TL’ye ulaşmıştır. VOB günlük ortalama işlem hacmi ise 2009 yılının
ilk 10 ayında 2008 yılı değerinin 2 katı olan 1,6 milyar TL seviyesini aşmıştır. Uluslararası
Vadeli İşlem Piyasası Birliğinin (FIA-Futures Industry Association) oluşturduğu dünyanın en
fazla işlem hacmine sahip olan ilk 50 vadeli işlem ve opsiyon borsası sıralamasında 2007
yılında 38. sırada olan VOB, 2008 yılında 10, 2009 yılının ilk altı ayında ise 6 basamak iyileşme
göstererek 22. sıraya yerleşmiştir120.
¡¡
Altının finansal sisteme kazandırılmasında, altına dayalı yatırım araçlarının geliştirilmesinde
ve altın sektörünün uluslararası entegrasyonunda önemli bir işlev üstlenen İstanbul Altın
Borsasında 2009 yılı Ekim ayı itibarıyla gözlemlenen değerler 2008 yılı ile karşılaştırıldığında,
yaşanmakta olan durgunluğun etkisi ve altın fiyatlarında oluşan dalgalanma ön plana
çıkmaktadır. Mücevherde hem iç hem de dış talepte yaşanan daralmanın etkisi ve buna bağlı
olarak altın ithalatında yaşanan düşüş ile birlikte Ekim 2009’a kadar oluşan işlem hacmi
194.030 kg olarak gerçekleşerek 2008 yılına göre %42 oranında azalış göstermiştir.
¡¡
2008 yılı üçüncü çeyreğinden itibaren etkisi Türkiye’de de hissedilmeye başlanan küresel
finansal krizinin ardından, kredilerde daralma ve tahsili geciken alacak tutarında artış
yaşanmasına karşın, diğer ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’deki bankacılık sektörü sermaye
yapısı ve karlılıktaki sağlamlığını korumaktadır. 2009 yılı Ekim ayı itibarıyla, bankaların toplam
kredi hacmi, 2008 yılı sonuna göre, %4,6 oranında artarak 404,1 milyar TL seviyesine
erişmiştir. 2007 yılı sonunda %36,1 olan sektörün kredi hacminin GSYH’ye oranı 2009 yılı ilk
yarısında %42,1 seviyesine yükselmiştir. Bankacılık sektörü toplam mevduat tutarı 2009 yılı
116 World Federation Exchanges verileri.
117 Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (R.G.28.01.2009/27117); Ortaklık
Varantlarının Kurul Kaydına Alınmasına Ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliğ (R.G.28.01.2009/27117).
118 Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına (GSYO) İlişkin Esaslar Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ
(R.G.28.01.2009/27117).
119 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 28.02.2009/27155).
120 www.futuresindustry.org.
Mali Piyasalarının Derinliğinin Arttırılması
Ekim ayı itibarıyla 490 milyar TL düzeyine ulaşmıştır. 2008 yılı sonunda %85 olan mevduatın
krediye dönüşme oranı ise 2009 yılı Ekim ayında %82,5 seviyesine gerilemiştir 121.
¡¡
Bankacılık sektörünün geliştirilmesi ve kurumsal kapasitenin artırılmasına yönelik olarak 2009
yılı içerisinde 2 yeni yönetmelik yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmelikler ile Türkiye’deki
bankacılık sektörünün küresel piyasalardaki likidite sıkışıklığına rağmen güçlü kalması
hedeflenmiştir122.
¡¡
Mali piyasalar içinde önemli bir rol oynayan ve son 20 yılda istikrarlı bir şekilde büyümesini
sürdüren sigortacılık sektörü 2008 ve 2009 yılları içerisinde de büyümesini sürdürmüştür.
Sektördeki prim üretimi Temmuz 2009 itibarıyla önceki yılın aynı dönemine kıyasla %18
oranında artarak 7.353 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Bireysel emeklilik sektöründeki toplam
katılımcı sayısı 2009 yılı Eylül sonu itibarıyla önceki yılın aynı dönemine oranla %10,21
oranında artış göstererek 1.925.514 kişiye; toplam fon tutarı ise aynı dönemde %19,84
oranında artış göstererek 6.561 milyon TL tutarına ulaşmıştır. ¡¡
Sigortacılık sektörüne tahkim sistemi, acente ve eksperlere ilişkin yeni mesleki örgütlenmeler,
Güvence Hesabı ve Sigortacılık Eğitim Merkezi gibi yeni açılımlar getiren ve ayrıca AB ile
diğer uluslararası kuruluşların normlarıyla uygulama birliği sağlamayı hedefleyen Sigortacılık
Kanunu’nun 2007 yılında yasalaşmasının ardından, 2009 yılı itibarıyla sigortacılık ve bireysel
emeklilik sistemine ilişkin ikincil mevzuat çalışmaları tamamlanmıştır123.
121 BDDK.
122 Bankalarca Kredilerin ve Diğer Alacakların Niteliklerinin Belirlenmesi ve Bunlar için Ayrılacak Karşılıklara İlişkin Usul ve
Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik (R.G. 23.01.2009/27119); Bankaların Likidite
Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (R.G.
05.04.2008/26838).
123 Sigortacılık Kanunu’nun 2007 yılında yasalaşmasının ardından 50’nin üzerinde ikincil mevzuat çalışması Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
91
92
6. Araştırma Geliştirme ve Yenilik Faaliyetlerinin
Yaygınlaştırılması
Yenilik ve ARGE faaliyetlerinin yaygınlığı,
rekabetçi ekonomik yapının en önemli
unsurlarından biridir. Bu anlamda, dördüncü
Konsey toplantısında ARGE ve yenilik
faaliyetlerinin
yaygınlaştırılması
önemle
vurgulanan bir tavsiye olmuştur. ¡¡
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu
(BTYK)’nun 2008 yılındaki 17.
Toplantısı’nda
alınan
karar
neticesinde
Türkiye’deki
ARGE
harcamalarının GSYH içindeki payının
2013 yılına kadar %2’ye yükseltilmesi
hedeflenmiştir124.
¡¡
Türkiye’nin GSYH’si son yıllarda büyük artış göstermiş, aynı şekilde ARGE harcamaları da
büyük ivme kazanmıştır. 2002-2008 yılları arasında Türkiye’de ARGE harcamaları 3,1 katına
çıkmıştır. Grafik 15: GSYH ve Gayri Safi Yurt İçi ARGE Harcamasının Yıllara Göre Miktarları
(milyon TL)
(milyar TL)
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1000
800
600
400
200
0
2000
2001
2002
2003
Ar-Ge (sol eksen)
2004
2005
2006
2007
2008
GSYH (sağ eksen)
Kaynak: TÜİK
Türkiye, 2002-2007
yılları arasında ARGE
harcamalarındaki
artış hızı bakımından
%119 ile Çin’den
sonra 2. sırada yer
almaktadır.
¡¡
2002-2007 yılları arasında dünyadaki ARGE harcamaları incelendiğinde de en fazla artış
sağlayan ülkelerin Çin ve Türkiye olduğu görülmektedir. Türkiye 2002 yılında 3 milyar ABD
doları ile dünyada 25. sırada iken, 2007 yılında 6,6 milyar ABD doları ile dünyada 23. sıraya
yükselmiştir. 2002-2007 yılları arasında ARGE harcamalarındaki artış hızı bakımından ise
%119 ile Çin’den sonra 2. sırada yer almaktadır.
124 16 Mayıs 2008 tarihinde yapılan BYTK 17. Toplantısı - 2008/102 nolu karar.
Araştırma Geliştirme ve Yenilik Faaliyetlerinin Yaygınlaştırılması
93
Tablo 31: Ülkelerin 2002-2007 ARGE Harcamaları (Milyar ABD Doları-SAGP)
2007 Sıra
Ülke
2007
2002-2007
Artış %
Artış Hızı Sırası
1
ABD
371
34
28
2
Japonya
147
36
26
3
Çin
144
266
1
23
Türkiye
6.6
119
2
Kaynak: TÜİK, OECD
¡¡
Ülkeler bazında ARGE harcamasının GSYH’ye oranında ise Türkiye, 2002 yılında %0,53 ile
dünyada 38. sırada iken, 2007 yılında %0,71 ile 35. sıraya yükselmiştir. Bu oranın artış hızına
göre yapılan sıralamada ise Türkiye 4. sırada yer almaktadır.
Tablo 32: Ülkeler Bazında ARGE Harcamasının GSYH’ye Oranı
2007 Sıra
Ülke
2007
2002-2007
Artış %
Antış Hızı Sırası
1
İsrail
4,98
5
21
2
İsveç
3,78
-1
28
3
Japonya
3,44
9
17
35
Türkiye
0,71
34
4
¡¡
2013 yılı hedeflerinden bir diğeri de, özel sektörün ARGE harcamalarının toplam ARGE
harcamaları içindeki payının %55’e yükseltilmesidir. 2007 ve 2008 yıllarında bu konuda
büyük aşama kaydedilmiş; ilk kez finans kaynağına göre ARGE harcamasında özel sektörün
payı, kamu payını geçmiştir. 2007 ve 2008
yıllarında ilk kez
finans kaynağına
göre ARGE
harcamasında özel
sektörün payı kamu
payını geçmiştir.
94
Grafik 16: Finans Kaynağına Göre ARGE Harcaması
(milyon TL)
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Özel Sektör
Diğer Yurtiçi Kaynaklar*
2006
2007
2008
Kamu Sektörü
Yurtdışı
Kaynak: TÜİK
¡¡
2002-2007 yılları arasındaki ülkeler bazında Tam Zaman Eş Değer (TZE) ARGE personelindeki
değişim incelendiğinde, Türkiye’nin 2002 yılında 23.995 TZE araştırmacı sayısı ile dünyada 25.
sırada yer alırken, 2007 yılında 49.668 TZE araştırmacı ile 18. sıraya yükseldiği görülmektedir.
Artış hızında ise, Türkiye Meksika’dan sonra 2. sırada yer almaktadır. 2008 yılında ise,
Türkiye’de TZE araştırmacı sayısı 52.811 adede yükselmiştir.
Tablo 33: TZE Araştırmacı Sayısı (Bin Kişi)
2007 Sıra*
Ülke
2007
2002-2007
Artış %
Artış Hızı Sırası
1
ABD
1,484
11
32
2
Çin
1,373
69
6
3
Japonya
713
10
33
15
Meksika
64
119
1
18
Türkiye
50
107
2
* Hindistan hariç
¡¡
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ve 5746 sayılı Araştırma
ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında yararlanılan teşvik
miktarları ve mükellef sayıları aşağıda sunulmaktadır.
Tablo 34: 5746 Sayılı Kanun Kapsamında Yararlanılan Teşvik Miktarları ve Mükellef
Sayıları
Mükellef Sayısı
Miktar (TL)
Gelir Vergisi (2008)
Toplam ARGE indirimi
65
6.688.542
Kurumlar Vergisi (2008)
Toplam ARGE indirimi
438
593.413
Doktoralı Olanlar
203
187.481
Diğerleri
9.736
4.145.064
Toplam
9.939
4.332.064
Gelir Vergisi Stopajı (Mart 2009)
Kaynak: TÜBİTAK
¡¡
ARGE faaliyetlerinin yaygınlaştırılmasına yönelik olarak 2008 yılında yürürlüğe giren 5746
sayılı ARGE Kanunu125 ile ilgili olarak ARGE Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama
ve Denetim Yönetmeliği126 ve Tebliği127 yürürlüğe girmiştir. TÜBİTAK Tarafından Sağlanan Destekler
¡¡
Türkiye’de ARGE harcamalarında kullanılan doğrudan kamu fonları 2003 yılından itibaren
büyük oranda artmıştır. Bu kapsamda, 2009 yılı Türkiye Araştırma Alanı (TARAL) bütçesine
ilişkin gerçekleşmeler aşağıdaki tabloda sunulmuştur.
Tablo 35: 2009 Yılı TARAL Bütçesi ve Gerçekleşmeleri (Milyon TL)
Bütçe
2009 Yılı Nisan
Sonu İtibarıyla
Gerçekleşen Gider
Akademik AR-GE Programı
120
53
44
Sanayi AR-GE Programı
190
78
41
Savunma Araştırmaları Programı
90
37
41
Public Research Program
70
54
77
Kamu Araştırma Programı
56
19
33
Bilim İnsanı Destekleme Programı
15
7
46
541
248
45
TB 7. ÇP
74
46
62
Bir Önceki Yıldan Devreden Ödenek
28
-
-
643
294
45
TARAL Toplam
Toplam
2009 Yılı Nisan Sonu
İtibarıyla Giderlerin
Bütçeye Oranı (%)
Kaynak: TÜBİTAK
125 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkındaki Kanun (R.G. 12.03.2008/26814).
126 Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği (R.G. 31.07.2008/26953).
127 1 Seri no.lu 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun Genel Tebliği (R.G.
06.08.2008/26959).
95
¡¡
AB Çerçeve Programları (ÇP), ilki 1984 yılında başlayan çok yıllı topluluk programlarından
birisidir. Dünyanın en büyük sivil araştırma programı olan ÇP’lere ülkemiz ilk kez 2002-2006
yılları arasında devam eden AB 6.ÇP ile başlamıştır. AB 7. ÇP yaklaşık 53,2 milyar Avro’luk fon
büyüklüğü ile 2007 yılında başlamış olup 2013 yılında sona erecektir. Yıllara bağlı olarak Türk
ortakların aldıkları fon miktarları aşağıda verilmektedir.
Tablo 36: AB 7.ÇP’de Türk Ortakların Aldığı Fon Miktarı
Türk Ortakların Aldığı Fon Miktarı
(Milyon Avro)
Yıl
2007
17,6
2008
17,9*
Toplam
35,5
* Değerlendirilmesi tamamlanan 30 çağrıda Türk ortakların aldığı fon miktarıdır. Değerlendirme süreci devam eden ilave 19 çağrı bulunmaktadır.
Kaynak:TÜBİTAK
¡¡
Başarılı projelerdeki özel sektör oranı ilk kez 2008 yılı içerisinde %25 seviyesine yükselmiştir.
AB hedefinin %15 olduğu düşünüldüğünde ülkemiz özel sektör kuruluşlarının programa
olan ilgisi dikkat çekmektedir.
¡¡
Marie-Curie Burs ve Destekleri kapsamında tersine beyin göçünü destekleyen programda
Türkiye’nin başarısı artmaktadır. 7.ÇP’de Türkiye, bu programdan en etkin şekilde yararlanan
5. ülke durumundadır. Ocak 2009 itibarıyla, AB 7.ÇP’de Marie Curie burslarından yararlanan
ülkeler ve geri dönen araştırmacı sayıları aşağıda verilmiştir.
Grafik 17: Avrupa’ya Geri Dönüş Programı’ndan Yararlanan Araştırmacılar
80
70
60
50
40
30
20
10
0
75
35 34 32
27 27
16 16 14
12 9
7
7
6
6
5
5
5
4
4
4
4
3
3
3
2
2
1
1
İs r
İn g ail
Y u i lt ere
n an
i st a
İsp n
any
Tü a
rk i
y
Fra e
A lm ns a
an y
a
İtal
Por ya
te
Ho ki z
ll an
d
İ rl a a
nd a
İs v
iç
Po re
lo n
y
Çe a
Ma k C.
car
is ta
GK n
RY
İs v
Slo eç
v
A v ak ya
u st
ury
a
B
B u elçi k
l ga a
r
Fin i st an
lan
di
Let ya
on y
Ro
a
ma
Slo ny a
v
D a eny a
n im
ark
İzla a
nd
Ka a
n ad
No a
rv e
ç
96
Kaynak:TÜBİTAK
¡¡
97
Ülkemizde özel sektöre yönelik ARGE faaliyetlerinin proje esaslı olarak desteklenmesi, TÜBİTAK
bünyesinde, Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) çerçevesinde
yürütülmektedir. 30 Eylül 2009 tarihi itibarıyla, TÜBİTAK-TEYDEB destek programlarına 739’u
yeni firma olmak üzere, 1.211 firma tarafından toplam 1.605 proje başvurusu yapılmıştır.
Değerlendirme süreci tamamlanan 921 projenin desteklenmesine karar verilmiştir. 30 Eylül
2009 itibarıyla 1.994 proje yürürlükte olup, yine aynı tarih itibarıyla 641 proje sonuçlanmıştır.
2009 yılı Eylül sonu itibarıyla, destek programları bazında firmalara toplam 263,6 milyon TL.
hibe destek ödenmiştir.
Tablo 37: TEYDEB Destekleri
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Proje Başvurusu
418
503
595
711
1,498
2,285
1,605
Proje Başvurusu Yapan Firma Sayısı
316
360
434
481
1,052
1,679
1,211
Proje Başvurusu Yapan Yeni Firma Sayısı
192
230
254
290
743
1,199
739
Desteklenmesine Karar Verilen Proje Sayısı
279
374
449
534
732
1,199
921
31 Aralık itibarıyla Yürürlükte Olan Proje Sayısı
673
792
818
961
1,355
1,790
1,994
Sonuçlanan Proje Sayısı
160
204
242
298
384
583
641
68
76
163
195
267
238.8
263.6
Hibe Destek Tutarı (Milyon TL)
(2008 yılı sabit fiyatlarıyla)
(TÜBİTAK+DTM)
Kaynak: TÜBİTAK
¡¡
2003-Eylül 2009 aralığında destek programları proje başvurusu ve başvuru yapan firma sayısı
yaklaşık 3.8 kat, verilen hibe destek tutarı ise yaklaşık 3.9 kat artmıştır. Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynakları Koordinasyon Komitesi
¡¡
BTYK’nın 19. Toplantısı’nda Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynakları Koordinasyon Komitesi
(BTİKKK) kurulmuştur128.
¡¡
BTİKKK’nın görevi; ülkemizdeki araştırmacıların aşağıdaki konularda yaşadıkları sorunları,
konu komite üyesi kurumun sorumluluğunda ise çözmek, değilse değişiklik önerisini
hazırlayarak karar alacak makama sunmak veya sunulmasını sağlamaktır:
¡¡
Yönetişimin iyileştirilmesi,
¡¡
Araştırmacıların gelirlerinin artırılması,
¡¡
Araştırmaya ayrılan finansmanın artırılması,
¡¡
Donanımlı insan kaynağının yetiştirilmesi,
¡¡
ARGE altyapısının geliştirilmesi,
¡¡
Araştırma kültürünün geliştirilmesi ve
¡¡
Üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi.
128 2007/201 nolu 19. BTYK Toplantısı Kararı.
98
Uluslararası Araştırmalar Koordinasyon Komitesi
¡¡
BTYK’nın 18. Toplantısı’nda Uluslararası Araştırmacılar Koordinasyon Komitesi (UAKK)
kurulmuştur129. UAKK’ye üye kurumlar; Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, MEB, Sağlık
Bakanlığı, ÇSGB, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, YÖK, TÜBİTAK ve İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel
Müdürlüğüdür.
¡¡
UAKK’nin görevi, ülkemize gelen uluslararası araştırmacıların aşağıdaki konularda yaşadıkları
sorunları, konu komite üyesi kurumun sorumluluğunda ise çözmek, değilse değişiklik önerisini
hazırlayarak karar alacak makama sunmak veya sunulmasını sağlamaktır:
¡¡
Araştırmacının çalışma ve oturma izni alması ve bu izinlerini yenilenmesi süreci,
¡¡
Araştırmacının eşinin çalışma izni alması süreci,
¡¡
Araştırmacının çocuklarına sunulan eğitim olanakları,
¡¡
Araştırmacının diploma denkliğinin sağlanması ve akademik yükselme süreci,
¡¡
Sağlık hizmetlerinden yararlanma süreci,
¡¡
Araştırmacıların özlük haklarının ülke sınırları arasında taşınabilmesi,
¡¡
Komite tarafından eklenecek konular.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tarafından Sağlanan Destekler
¡¡
Sanayi Tezleri (San-Tez) Programı, üniversite-sanayi-kamu iş birliğini kurumsallaştırmak,
sanayimizin %99,9’unu oluşturan ancak, yaratılan katma değerin sadece %26’sını üreten
KOBİ’leri teknolojik ürün ve üretim yöntemlerini kullanmaya cesaretlendirmek amacıyla
2006 yılında başlatılmıştır. Program kapsamında 2009 sonu itibarıyla toplam 522 adet proje
başvurusu yapılmış olup, 197 proje desteklenmeye başlanmıştır.
2006-II
2007
2008
2009
Toplam
42
183
120
177
522
Desteklenecek Proje
Sayısı
17
68
45
67
197
Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
¡¡
ARGE Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliğinin
yayımlanmasını müteakip Ekim 2009 ayı itibarıyla 72 işletme ARGE Merkezi kurmak için Sanayi
ve Ticaret Bakanlığına başvuruda bulunmuştur. Bu başvurulardan 64’ü sonuçlandırılmış ve
59 işletme ARGE Merkezi Belgesi almaya hak kazanmıştır. ARGE Merkezi Belgesi almaya
hak kazanan işletmelerin belgenin geçerli olduğu 2 yıl boyunca yapacakları tahmini ARGE
harcaması 2,70 milyar ABD doları civarında olup bu işletmelerde 9.018 ARGE personeli
çalışmaktadır.
¡¡
Yenilik ve Sınai ARGE Portalı Projesi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülen Sanayi
ARGE Desteklerinin izlenmesi, istatistiki bilgi elde edilmesi ve elektronik ortamda başvuru
yapılmasının sağlanması amacıyla başlatılmıştır. Bu Portal sayesinde, Bakanlık tarafından
Sınai ARGE’ye yönelik tüm faaliyetler, e-devlet uygulamaları çerçevesinde ve şeffaf bir
129 2008/201 nolu 18. BTYK Toplantısı Kararı.
şekilde elektronik ortamda yürütülecek, bilgiler elektronik ortamda tutulacak ve yıllık plan
ve programlarda yer alan “Ulusal Yenilik Ağının Oluşturulması” hedefinde önemli bir unsur
gerçekleştirilmiş olacaktır.
¡¡
5746 sayılı ARGE Kanunu çerçevesinde, ülkemizde nitelikli girişimciliğin özendirilmesi, bu
girişimciler tarafından uluslararası rekabet gücü olan yenilikçi, teknoloji düzeyi yüksek ürün ve
süreçler geliştirebilen işletmelerin oluşturulmasının yanında yüksek eğitimli nitelikli gençlerin
iş hayatına kazandırılması amacıyla 100.000 TL’ye kadar hibe destek sağlanan TEKNOGİRİŞİM
Sermayesi Desteği 2009 yılında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından başlatılmış olup; alınan
159 başvurudan 78 adedi uygun bulunmuştur. KOSGEB Tarafından Sağlanan ARGE Destekleri
¡¡
KOSGEB tarafından bilim ve teknolojiye dayalı fikir ve buluşlara sahip işletmelerin/girişimcilerin,
ulusal ve uluslararası platformlarda rekabet edebilecek teknolojik düzeyde kurulması,
gelişmesi ve yeni ürün üretilmesi veya geliştirilmesi amacı ile bu işletmelere Teknolojik ARGE
Desteği verilmektedir. Söz konusu destekler için başvurulan Teknoloji Geliştirme Merkezi
(TEKMER) sayısı 2008 yılı itibarıyla 20’ye ulaşmıştır. TEKMER’lere tahsis edilmiş olan bütçenin
gerçekleşme oranı 2008 yılı itibarıyla %57 olup, desteklenen toplam proje sayısı 292’ye
ulaşmıştır.
¡¡
KOSGEB, Stratejik Planı’nda da yer aldığı üzere, ARGE ve yenilik faaliyetlerini desteklenmeye
devam edecek olup bu hususta teknoloji, ARGE ve yenilik desteklerine KOSGEB bütçesinden
ayrılan pay 2009 yılında bir önceki yıla nazaran %47 artırılarak yaklaşık 25 milyon TL’ye
çıkartılmıştır.
Tablo 39: KOSGEB Tarafından Verilen Teknoloji Geliştirme ve Yenilik Destekleri
Destek Miktarı
(TL)
Destek Adedi
2003
4.679.234 405 2004
19.516.745 833 2005
12.483.852 402 2006
5.457.501 134 2007
4.418.588 142 2008
6.819.782 288
4.121.082
355
2009 Eylül
Kaynak: KOSGEB
Türkiye Teknoloji Vakfı (TTGV) Tarafından Sağlanan Destekler
¡¡
2008 yılında ARGE projeleri kapsamında 82,6 milyon ABD doları tutarındaki 116 proje
desteklenmiştir. Desteklenen ve devam etmekte olan projelere de 21.3 milyon ABD doları
tutarında proje harcamaları karşılığı kullandırım yapılmıştır.
99
100
Tablo 40: 2006-2009 Yıllarında TTGV Tarafından Sağlanan Desteklere İlişkin Sayısal
Veriler
Dönemler
2006
2007
2008
2009
Eylül
128
155
238
195
Destekleme Proje Sayısı
101
88
116
81
Desteklenen Projelerdeki KOBİ Oranı
%87
%88
%88
%89
Bağıtlanan Sözleşme Tutarı
29,7
29,5
41,3
23,2
Toplam Proje Bütçeleri Tutarı
59,4
59
82,6
46,4
Kullandırım Tutarları (milyon ABD doları)
17,3
17,6
21,3
16,8
73
73
66
74
Tamamlanan Proje Sayısı
Kaynak: TTGV 2008 Yılı Faaliyet Raporu
7. Ülkenin Uluslararası İmajının Geliştirilmesi
Türkiye’nin yatırım imkanlarının tanıtılması amacıyla yürütülen kurumsal kapasite oluşturulması
çalışmaları sonucunda, 2006 yılında, Başbakanlığa bağlı olarak, yatırım destek ve tanıtım stratejilerinin
belirlenmesi ve uygulanması konusunda yetkili Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı kurulmuştur
Yatırım Tanıtım Faaliyetleri
¡¡
2006 yılından bu yana kurumsal yapılanma çalışmalarını sürdüren Türkiye Yatırım Destek ve
Tanıtım Ajansı;
¡¡
¡¡
Kanada, Çin, Almanya, İspanya, Körfez ülkeleri, Fransa, Hindistan, İsrail, İtalya, Japonya,
Kazakistan, Rusya, Suudi Arabistan, İngiltere, ABD ve Brezilya gibi toplam 21 ülkede
temsilciler ağı kurmuş,
¡¡ Türkçe’nin yanında, Almanca, Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, İtalyanca,
Japonca, Korece ve Rusça olmak üzere toplam 11 farklı dile hâkim uzman personel
kadrosunu oluşturmuş,
¡¡ Yatırımcılara Türkiye’nin sunduğu yatırım fırsatlarıyla ilgili www.invest.gov.tr adresinde
hizmet veren bir internet sitesi kurmuş,
¡¡ Türkiye’nin yatırım fırsatlarına ilişkin hazırlanan görsel tanıtım malzemeleri 50’nin
üzerinde ülkede ve 70’in üzerinde farklı gazete ve dergide yayımlanmış; uluslararası TV
kanallarında reklam spotları yer almıştır. 2008 yılı ortası ve 2009 yılı sonunu kapsayan dönemde 42 farklı yayın organında medya
kampanyası yürütülmüştür.
Tablo 41: 2008 Ortası-2009 Sonuna Kadar Yürütülen Medya Kampanyası Mecraları
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Al Khaleej Bus. Section
Al-Seyassah
AmCham
Arab Times
Bayan
British Airways High Life Magazine
Businessweek
Challenges
Cinco Dias
Economic Dialogue Turkey
El Pais
Emirates Open Skies Magazine
Eurotürk Magazine
FDI Magazine
Financial Times
Forbes Magazine
Franfurter Allgemeine Zeitung
Globes Israel’s Business Newspaper
Gulf News
ll Sole 24 Ore (Daily)
International Herald Tribune
Kaynak: Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
Insight Turkey
TD-IHK Magazine
The Banker
The Economist
The Financial Express
The Foreign Affairs
The Wall Street Journal
La Republica
Le Moci
Le Monde
NIKKEI Nihon Keizai Shimbun
NRC Handelsblad
OECD Observer
SDZ Sueddeutche Zeitung Week Daily
Paris Match
Ubifrance
Valeurs Actuelles
Al Jazeera TV
BBC WW
CNBC Emea ve Asia
CNN WW
101
102
¡¡
Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı, Türkiye’nin yatırım fırsatlarının tanıtımına yönelik
kargo taşımacılığı yapan şirketlerle halkla ilişkiler kampanyalarını, 2008 ve 2009 yılında da
sürdürmüştür. Bu kapsamda, DHL ile yürütülen kampanyada 23 ülkedeki, UPS ile sürdürülen
kampanyada ise 220 ülkedeki yatırımcılara ulaşılmıştır. ¡¡
Türk Hava Yolları ile yürütülen iletişim kampanyası kapsamında iç ve dış hat uçuşlarında ve
yurt içindeki 65 farklı otelde 11 ayrı dilde hazırlanan tanıtıcı broşürlerin dağıtımı yapılmıştır.
¡¡
Yatırım öncesi, esnası ve sonrasında destek hizmetleri de sunan Ajansın kurumsal kapasitesinin
artırılması amacıyla;
¡¡
Nisan 2008’de imzalanan, Dünya Bankası-Kurumsal Gelişim Fonu (IDF) ile 434.000
ABD doları tutarında hibe desteği içeren ve belirlenen sektörlerdeki uluslararası
doğrudan yatırımları hedefleyen “Türkiye’ye Greenfield Tipi Yatırım Çekme Hakkında,
Doğrudan Yabancı Yatırım Stratejilerinin Belirlenmesi ve Uluslararası Kıyaslama Projesi”
ve “Doğrudan Yatırımlar Konusunda Beyaz Kitap Projesi” yürütülmektedir.
¡¡
AB fonları ve Hollanda Hükümeti desteğiyle “Otomotiv, Gıda ve İlaç Sektörlerinde
Kümelenme Çalışması: Hollanda Modelinden Hareketle, Türkiye’ye Uygun Modellemenin
Oluşturulması Projesi” yürütülmektedir. Proje kapsamında, otomotiv, gıda ve lojistik
sektörlerinde yurtdışındaki başarılı kümelenme örnekleri ile Türkiye’deki potansiyel
kümelenmelerin karşılaştırılması vasıtasıyla Türkiye’nin söz konusu kümelenmelerde
ihtiyacı olan yatırım alanları ve eksik aktörlerin belirlenmesi hedeflenmiştir. Her üç
sektör için eylem planları hazırlanmış olup çalışmalar devam etmektedir.
¡¡
İspanya Dış Ticaret Ensititüsü (ICEX), Universitat Oberta de Catalunya (UOC) ve Caixa
d’Estalvis i Pensions de Barcelona ile imzalanan protokol çerçevesinde, uluslararası
yatırımların akademik boyutunda eğitim için bir MBA programına katılım projesi
yürütülmektedir.
Türkiye’nin tarihi, kültürü, dili, sanatı, turistik değerleri ve doğal güzelliklerinin tanıtımı amacıyla yurt
dışı temsilcilikler ve yurt içindeki ilgili kurum ve
kuruluşlar tarafından sergi, konser, konferans,
sempozyum gibi etkinlikler düzenlenmekte
ve yurt dışında düzenlenen etkinliklere katılım
sağlanmaktadır.
¡¡
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından
yürütülmekte olan tanıtım faaliyetleri
kapsamında
2008
yılı
içerisinde
reklam, bilgilendirme turu, roadshow
ve
ağırlama
faaliyetlerine
ağırlık
verilmiştir. 2008 yılında yürütülen
reklam ve tanıtım kampanyaları için 120
milyon ABD doları tutarında bir bütçe
ayrılmıştır. Yurt dışında yürütülmekte
olan kampanyalarda etkinliğin artırılması amacıyla profesyonel halkla ilişkiler şirketleriyle
anlaşmalar yapılmıştır.
¡¡
2010 yılı Avrupa Kültür Başkenti İstanbul etkinlikleri kapsamında İstanbul’un tanıtımına yönelik
olarak özel tanıtım faaliyetleri düzenlenmektedir. Bu kapsamda, dünya çapında yayımlanmak
üzere özel İstanbul ekleri düzenlenmekte, yabancı basın kuruluşları ve sektör dergilerinin
editör ve genel yayın yönetmenleri İstanbul’da ağırlanmakta ve TV5, BBC, NBC gibi geniş
izleyici kitlesine sahip uluslararası kanallarda İstanbul’a özel canlı yayınlar yaptırılmaktadır.
¡¡
100’ü aşkın ülkeden 7.500 dolayında katılımcının olduğu ve yaklaşık 300.000 edebiyat severin
ziyaret ettiği 2008 yılı Frankfurt Kitap Fuarı Onur Konuğu olan Türkiye, fuar kapsamında
kendisine ayrılan 2.500 m²lik forum alanı ve 600 m²lik agora aracılığıyla Türk mutfağının
seçkin örneklerinin ziyaretçilere sunumu, kültür ve sanat sergileri, uygulamalı sanat sunumları
ve bireysel sunumlar gibi farklı kültürel etkinlikleri gerçekleştirmiştir.
¡¡
2008 yılının Rusya’da Türk Kültür Yılı ilan edilmesinin ardından Rusya’nın beş kentinde,
aralarında Kızılordu-Mehter Takımı ortak konseri ve Fazıl Say-Nazım Oratoryosunun da yer
aldığı 35 farklı etkinlik gerçekleştirilmiştir.
¡¡
Aylık 55 milyon kullanıcıya hizmet veren dünyanın en yaygın seyahat sitesi Expedia’nın
İngiltere, Almanya, Fransa, Hollanda, ABD ve İtalya’daki sitelerinde Mart–Aralık 2008
tarihleri arasında çeşitli reklam faaliyetleri yürütülmüştür. 15 Nisan–15 Haziran 2008 tarihleri
arasında dünyanın önde gelen arama motorlarından biri olan Yahoo’da; ABD, Almanya,
İngiltere, Fransa, Hollanda, İspanya, İtalya ve İsrail olmak üzere toplam 8 ülkedeki kullanıcıları
hedefleyen reklam kampanyası yürütülmüştür.
Ülkenin uluslararası imajının geliştirilmesine yönelik çalışmalar yürütülen alanlardan biri de finans
alanıdır.
¡¡
Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2009 Yılı Programı ve 2010-2012 yıllarını kapsayan Orta Vadeli
Program ile İstanbul’u uluslararası bir finans merkezi haline getirme yönündeki politikalar
desteklenmiştir. 29 Eylül 2009 tarihinde onaylanan İstanbul Finans Merkezi Stratejisi ve
Eylem Planı ile de İstanbul’un öncelikle bölgesel, nihai olarak da küresel bir finans merkezi
olması için hukuk, finansal ürün ve hizmet çeşitliliği, vergilendirme, düzenleyici ve denetleyici
çerçeve, altyapı, teknoloji, organizasyon, insan kaynakları ve tanıtım/imaj konularında atılması
gereken adımlar belirlenmiştir.
103
İstanbul Finans
Merkezi Stratejisi
ve Eylem Planı 29
Eylül 2009 tarihinde
onaylanmıştır.
104
8. Arazi Planlaması ve Yönetimi Konusundaki
Çalışmaların Güçlendirilmesi
İlk Konsey toplantısından bu yana gündemde olan arazi planlaması ve yönetimi konusundaki
çalışmaların güçlendirilmesi konusundaki faaliyetlere 2008 ve 2009 yıllarında da devam edilmiştir.
¡¡
Yatırımcıların uygun yatırım yeri teminine yönelik gerekli altyapı çalışmaları, bu konuda
yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından sürdürülmektedir. 2005 yılından bu yana arazi
mülkiyeti sorununun çözülmesi amacıyla gerçekleştirilen kadastro çalışmaları sonucunda ülke
kadastrosunun yaklaşık %95,1’i tamamlanmıştır. ¡¡
2000 yılından bu yana yürütülen ve ülke genelinde mülkiyet bilgilerinin bilgisayar ortamına
aktarılıp her türlü sorgulamanın yapılabilmesini amaçlayan en temel e-devlet projelerinden
biri de Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi Projesi (TAKBİS)’dir. Proje kapsamında tapu sicil ve
kadastro birimlerindeki yaklaşık 1.300 işlem ve mevzuata uygun iş adımının; güvenilir, güncel
ve hızlı bir şekilde vatandaşa sunulması hedeflenmektedir. Proje, halihazırda 411 tapu sicil
müdürlüğü, 30 kadastro müdürlüğü, 4 kadastro şefliği ile 22 bölge müdürlüğü ve Genel
Müdürlük merkezinde kullanımda bulunmaktadır. Ülke genelinde gerçekleştirilen 6 milyon
tapu işleminin yarısı sistem üzerinden yapılmaktadır. ¡¡
Kamuya ait tarım arazilerinin özel sektöre devrine yönelik Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
(TİGEM) tarafından yürütülen çalışmalar neticesinde 1’i kısmen olmak üzere 12 işletme uzun
süreli, 2 işletme ise iştirak şeklinde olmak üzere toplam 14 işletme 30 yıl süre ile kiraya
verilmiştir. Toplam 176 milyon TL’lik yatırım taahhüdünün 2008 yılı sonu itibarıyla 158
milyon TL’lik bölümü gerçekleştirilmiş ve 1.500 kişilik istihdam sağlanmıştır.
Tablo 42: TİGEM Tarafından Kiralanan İşletme Sayısı
Kiralanan İşletme Sayısı
Organize sanayi
bölgelerinin sayısı
259’a ulaşmıştır.
2003
2004
2005
2006
1
7
5
1
Kaynak: TİGEM
¡¡
1962 yılında başlanan Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) uygulamaları kapsamında, Sanayi ve
Ticaret Bakanlığından sicil alarak tüzel kişilik kazanan toplam 259 adet OSB bulunmaktadır.
Rekabetçi Pazar Ortamını Geliştirmek için Özelleştirme ve Deregülasyona Devam Edilmesi
9. Rekabetçi Pazar Ortamını Geliştirmek için
Özelleştirmeye ve Deregülasyona Devam Edilmesi
2004 yılında gerçekleştirilen ilk Konsey toplantısından bu yana Konsey üyeleri tarafından takip edilen
özelleştirme uygulamaları çerçevesinde önemli başarılara imza atılmıştır. 1985-1994 yılları arasında
ÖİB tarafından gerçekleştirilen özelleştirme uygulamaları toplam 2.292 milyon ABD doları, 19952002 yılları arasında gerçekleştirilen özelleştirme uygulamaları toplam 5.704 milyon ABD doları ve
2003-2009 (Kasım) tarihleri arasında gerçekleştirilen toplam özelleştirme uygulamaları ise yaklaşık
30,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 2003’ten sonraki döneme ilişkin olarak ÖİB’nin yapmış
olduğu özelleştirmelere ek olarak Ulaştırma Bakanlığı tarafından yapılan 5.252 milyon ABD doları,
TMSF tarafından yapılan 8.347 milyon ABD doları ve Savunma Bakanlığı Müsteşarlığı tarafından
yapılan 2.640 milyon ABD doları tutarında özelleştirme yapılmıştır.
2005 yılında TÜRK TELEKOM’un %55 hissesinin blok satış yöntemiyle özelleştirilmesi sonucu 6,55
milyar ABD doları tutarında gelir elde edilmiştir. 2006 yılında gerçekleştirilen TÜPRAŞ, ERDEMİR
ve Başak Sigorta ve Emeklilik A.Ş. özelleştirmelerinin satış bedeli 7,18 milyar ABD doları olarak
gerçekleşirken; 2007 yılında gerçekleştirilen Türkiye Halk Bankası A.Ş.’nin sermayesinde bulunan
Hazineye ait hisselerin %24,98’lik kısmının halka arzı sonucunda 1,84 milyar ABD doları tutarında
gelir elde edilmiştir.
2008 Yılı Özelleştirme Uygulamaları
2008 yılında gerçekleştirilen özelleştirme uygulamaları arasında;
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
¡¡
Petrokimya Holding A.Ş. (PETKİM)’nin %51 hissesinin blok satışı,
Türk Telekomünikasyon A.Ş. (TÜRK TELEKOM)’nin %13,34 hissesinin halka arzı,
Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Dağıtım A.Ş. (ADÜAŞ)’ye ait 7 adet hidroelektrik ve 1 adet
jeotermal santrallerinin işletme hakkı devri ve 1 adet termik santralin satışı,
Tekel ve Sigara Sanayii İşletmeleri ve Ticaret A.Ş. (TEKEL)’ye ait tüm sigara fabrikaları ile çeşitli
taşınmazların satışı ve
Savunma Sanayi Müsteşarlığına ait Sabiha Gökçen Havalimanının 20 yıllığına kiralanması
işlemi
yer almaktadır.
Tablo 43: 2008 Yılı Başlıca Özelleştirme Uygulamaları
Kuruluş Adı
Satış/Devir Tarihi
Satış/Devir Bedeli
(Milyon ABD doları)
Blok Satış
PETKİM (%51)
30.05.2008
2.040
TEKEL Sigara
24.06.2008
1.720
Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Tic. A.Ş.
01.09.2008
510
7-9.05.2008
1.911
Tesis ve Varlık Satış/Devri
Halka Arz
TÜRK TELEKOM (%15)
Kiralama
Sabiha Gokcen Havaalanı (20 Yıl)*
Toplam
* Savunma Sanayi Müsteşarlığı
Kaynak: ÖİB, 2008 Yılı KEP
2.640
8,703
105
106
2009 Yılı Özelleştirme Uygulamaları
¡¡
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.’ye ait Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş.’deki %100 oranındaki idare
hissesinin satış sözleşmesi, ÖYK’nın 19 Eylül 2008 tarihli Kararı gereğince, ihalede 1,22
milyar ABD doları bedelle en yüksek teklifi vermiş olan Enerjisa Elektrik Dağıtım A.Ş. ile 28
Ocak 2009 tarihinde imzalanmıştır.
¡¡
Sakarya Elektrik Dağıtım A.Ş.’deki kamu hisselerinin satış sözleşmesi, ÖYK’nın 19 Eylül 2008
tarihli Kararı gereğince, ihalede 600 milyon ABD doları bedelle en yüksek teklifi vermiş olan
Akcez Konsorsiyumu ile 11 Şubat 2009 tarihinde imzalanmıştır.
¡¡
Meram Elektrik Dağıtım A.Ş. hisselerinin satış sözleşmesi, ÖYK’nın 30 Nisan 2009 tarihli
Kararı gereğince, ihalede 440 milyon ABD doları bedelle en yüksek teklifi vermiş olan Alsim
Alarko Enerji Dağıtım A.Ş. ile 30 Ekim 2009 tarihinde imzalanmıştır.
Tablo 44: 2009 Yılı Tamamlanmış Özelleştirme Uygulamaları
Kuruluş Adı
Satış/Devir Tarihi
Tesis ve Varlık Satış/Devri
Satış/Devir Bedeli
(Milyon ABD doları)
2.265
Başkent EDAŞ
28.01.2009
1.225
Sakarya EDAŞ
11.02.2009
600
Meram EDAŞ
30.10.2009
440
Kaynak: ÖİB
¡¡
Çoruh, Osmangazi ve Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş.’lerin özelleştirme süreçlerinde ihale
müzakereleri 6 Kasım 2009 tarihinde tamamlanmıştır. Gerekli yasal onayların ardından hisse
devir işlemleri yapılacaktır. 3 özelleştirme ihalesinden yaklaşık 1,2 milyar ABD doları gelir elde
edilmesi beklenmektedir.
¡¡
İzmir, Derince, Bandırma ve Samsun limanlarının özelleştirme süreçleri teknik olarak
tamamlanmıştır. Gerekli yasal onayların ardından hisse devir işlemleri yapılacaktır. 4
özelleştirme ihalesinden yaklaşık 1,7 milyar ABD doları gelir elde edilmesi beklenmektedir.
¡¡
Aras Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin 128,5 milyon ABD doları ile ihalede en yüksek fiyatı teklif
eden Kiler Alış Veriş Hizmetleri Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş’ye devredilmesi ile ilgili Danıştay
tarafından 20.04.2009 tarihinde yürütmeyi durdurma kararı almıştır.
¡¡
Çamlıbel, Fırat, Uludağ ve Vangölü Elektrik Dağıtım A.Ş.’deki TEDAŞ’a ait %100 oranındaki
hisselerin özelleştirmesine son teklif verme tarihi 12 Şubat 2010 olarak belirlenmiştir. Bu
konudaki idari süreç devam etmektedir.
¡¡
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin B portföyündeki şeker fabrikalarının özelleştirilmesine ilişkin
5 Ekim 2009 tarihinde, C portföyündeki şeker fabrikalarının özelleştirilmesine ilişkin 11 Eylül
2009 tarihinde ihaleye çıkılmış olup, idari süreç devam etmektedir.
Sosyal Güvenlik Reformu
107
10. Sosyal Güvenlik Reformu
Sosyal Güvenlik Reformunun tamamlanması, hükümetin ekonomik programının önemli bileşenlerinden
birini oluşturmaktadır. Reform sürecinin amacı, mali açıdan sürdürülebilir, kolay erişilebilir ve yoksulluğa karşı etkin koruma sağlayan bir sosyal güvenlik sisteminin oluşturulmasıdır. Bu çerçevede,
3 kanundan oluşan kapsamlı bir paket hazırlanmış olup, paket büyük ölçüde hayata geçirilmiştir:
¡¡
SGK Kanunu, Mayıs 2006’da yürürlüğe girmiştir130. Bu çerçevede, tüm sosyal güvenlik
kurumları, kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali açıdan özerk, SGK çatısı altında toplanmıştır.
¡¡
Sosyal güvenlik sisteminin finansman ve yapısal sorunlarının giderilmesi, ayrıca sistemin,
değişen ihtiyaç doğrultusunda yenilenmesi amacıyla 2006 yılında Sosyal Sigortalar ve Genel
Sağlık Sigortası Kanunu yürürlüğe girmiş131, Kanunun bazı maddelerinin Anayasa Mahkemesi
tarafından iptalinin ardından hazırlanan Kanun Tasarısı da Mayıs 2008’de yasalaşmıştır132.
Bu gelişme sonucunda bahsi geçen Kanun,
tüm hükümleri ile 2008 yılı Ekim ayı itibarıyla
yürürlüğe girmiş ve sosyal güvenlik reformunun
ikinci bileşeni de hayata geçirilmiştir. ¡¡
Sosyal yardım ve hizmetlerin toplulaştırılarak
nesnel yararlanma ölçütlerine dayalı, tüm muhtaç
kesimlerin erişebileceği bir sistemin kurulmasını
öngören Sosyal Yardımlar ve Primsiz Ödemeler
Kanun Tasarısı üzerindeki çalışmalar ise devam
etmektedir.
¡¡
Reformun ve SGK’nın etkin biçimde hayata geçirilmesini amaçlayan ikincil mevzuat
tamamlanmış, bu kapsamda tüm tebliğ ve yönetmeliklerin çıkarılması sağlanmıştır.
¡¡
Ayrıca, 2010 yılı sonunda, sosyal sigorta sisteminin bilgi işlem altyapısında tam otomasyona
geçilerek, etkili, erişilebilir ve sürdürülebilir hizmet sunan bir sosyal güvenlik sistemi
oluşturulacaktır133.
¡¡
2009 yılında yapılan bir yasal değişiklikle134, işyerinin kurulması, nakli, çalıştırma ve işten
çıkarma gibi hususlara ilişkin olarak ÇSGB, SGK ve İŞKUR’a ayrı ayrı yapılmakta olan
bildirimler, tek bir bildirim haline getirilerek, bu alanda işverenler nezdinde oluşan bürokratik
yük azaltılmıştır.
130 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu (R.G. 20.05.2006/26173).
131 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (R.G. 16.06.2006/26200).
132 5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G. 08.05.2008/26870).
133 2010 Yılı Programı, T.C. Başbakanlık DPT Müsteşarlığı (R.G. 17.10.2009/27379), s. 220.
134 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G. 28.02.2009/27155, mükerrer).
5754 sayılı Kanun’un
yürürlüğe girmesiyle,
Sosyal Güvenlik
Reformu büyük
ölçüde uygulamaya
geçirilmiştir.
Sosyal Güvenlik
Reformunun ve Sosyal
Güvenlik Kurumunun
etkin biçimde hayata
geçirilmesini amaçlayan
ikincil mevzuat büyük
ölçüde tamamlanmıştır.

Full page fax print

Transkript

Benzer belgeler

solomon adaları - Kanberra Büyükelçiliği

İnfografi için TIKLAYINIZ

Dünya Dışı Yaşam

JEOLOJİK ZAMANLAR

GÜNLÜK BÜLTEN

Tekstil Yatırım

1941 yılında Yozgat`ın Salur köyünde doğdu. İlkokul öğretmeni

C. Müjdat Altay