UYK_Cilt 3_06

Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011)
27-29 May›s 2011, ‹stanbul; 3. Cilt / Bölüm XIV / Sayfa 2110-2117
Yüksekö¤retim Kurumlar›nda Sürdürülebilir
Kampüs Yol Haritas›
Yrd. Doç. Dr. Özgül Kelefl, Yrd. Doç. Dr. Naim Uzun
Aksaray E¤itim Fakültesi, Merkez, 68100 Aksaray, Türkiye
Özet
Ülkemizde her y›l yeni üniversiteler aç›lmakta fakat sürdürülebilir kampüs oluflturma konusunda birkaç s›n›rl› örnek d›fl›nda herhangi bir giriflimin bafllat›lmad›¤› gözlenmektedir. Bu araflt›rmada, sürdürülebilir kampüs olmak ad›na yeni aç›lan üniversitelerde hangi ad›mlar›n izlenebilece¤i ve yurt d›fl›nda sürdürülebilir kampüs olma
yolunda önemli ad›mlar atm›fl olan üniversiteler hakk›nda bilgi vermek amaçlanmaktad›r. Araflt›rmada ilgili literatür taranm›fl ve yurt d›fl›nda sürdürülebilir kampüs olma yolunda önemli ad›mlar atm›fl üniversiteler incelenmifltir. Araflt›rma betimsel bir çal›flmad›r. Araflt›rmada sürdürülebilir kampüs oluflturman›n ad›mlar› g›da, at›klar, ulafl›m, enerji kullan›m› ve bina ve ö¤retim programlar› bafll›klar› alt›nda ele al›nm›flt›r. Finansal gereksinimleri olmas›na ra¤men yaflayabilece¤imiz tek bir gezegen oldu¤u düflünüldü¤ünde sürdürülebilir kampüs olma yolunda
tüm ad›mlar gerçeklefltirilemese de temel baz› ad›mlar› atmak ülkemizin gelece¤i aç›s›ndan da büyük önem tafl›maktad›r. Bu çal›flma sonuçlar›n›n üniversite kurucular›na önemli fikirler verece¤i ve bu alanda çal›flan uzmanlara
yol gösterece¤i düflünülmektedir.
Anahtar kelimeler: Sürdürülebilir kampüs, sürdürülebilir yaflam, ekolojik ayak izi, yüksekö¤retim.
Girifl
Son y›llarda ekolojik ayak izi, enerji güvenli¤i ve yeflil okullar, sürdürülebilir kampüs konular› akademisyenlerin üzerinde çok fazla çal›flmaya bafllad›¤› konular aras›na girmifltir. Bu konularda yap›lan araflt›rmalar ve elde edilen göstergeler, toplumlar›n servet ve refah dürtüsünün, gezegenimizde yaratt›¤› sürdürülebilir olmayan bask›lar›
aç›kça ortaya koymaktad›r. Ekolojik Ayak ‹zi 1960’l› y›llardan bu yana do¤adan talebimizin iki kat›na ç›kt›¤›n›, Yaflayan Gezegen Endeksi hepimizin ba¤l› oldu¤u ekosistem hizmetlerinin temelini oluflturan türlerin sa¤l›¤›nda
yüzde 30’luk düflüfl oldu¤unu göstermektedir. H›zl› ekonomik büyüme, do¤al kaynaklara yönelik talebin sürekli
olarak artmas›n› körüklemifl, yiyecek - içecek, enerji, ulafl›m, elektronik ürünler ve yaflam alan› gereksinimi kaynak
talebini art›r›rken; at›klar›n, özellikle de fosil yak›tlar›n neden oldu¤u karbondioksitin bertaraf›nda kullan›lan alanlara duyulan ihtiyaç da sürekli olarak artm›flt›r. Ulusal s›n›rlar yetersiz kal›nca, kaynaklar dünyan›n di¤er bölgelerinden karfl›lanmaya bafllanm›flt›r. Bu durumun yaratt›¤› etkiler; 1970’ten bu yana tropikal kufla¤›n ve yoksul ülkelerin Yaflayan Gezegen Endeksleri’nde yüzde 60 oran›nda düflüflle kendini göstermektedir. Bu durum, zengin ülkelerin; özellikle fosil yak›tlara ba¤›ml›l›klar› olmak üzere ekolojik ayak izlerini h›zla azaltmak zorunda olduklar›n›; h›zla büyüyen geliflmekte olan ekonomilerin de yeni bir büyüme modeli bulmaya mecbur olduklar›n› ifade etmektedir. Böylece, refah düzeyinin gerçek anlamda sürdürülebilir yollarla yükselmesi mümkün olacakt›r. Bu rakamlar, hepimizin akl›na do¤ay› koruyarak, do¤al kaynaklar›n kendini yenileme kapasitesini aflmayarak ve do¤an›n sa¤lad›¤› mal ve hizmetlerin gerçek de¤erini kavrayarak yaflam biçimimizi nas›l de¤ifltirece¤imize ve kalk›nma-
2110
Ö. Kelefl, N. Uzun
y› nas›l yeniden tan›mlayaca¤›m›za dair sorular getirmektedir (WWF, 2010). Dünyan›n karfl› karfl›ya kald›¤› sürdürülemezlik modeli yetkilileri, gerekli önlemleri almak ve e¤itimin bundaki rolünü tekrar gözden geçirmek zorunda b›rakm›flt›r.
E¤itim kavram›, sürdürülebilir geliflmenin sa¤lanabilmesi için çeflitli konferans ve toplant›lar›n kilit unsurlar›ndan biri olmufltur. E¤itim, genifl anlamda, ö¤retmenleri, ö¤retim görevlilerini, programc›lar›, yöneticileri, çevre
sa¤l›¤› ve planlama görevlilerini, endüstriyel e¤iticileri, sivil toplum kuruluflu liderlerini, gençlik liderlerini, aile
birli¤i üyelerini, medyay›, ö¤renci temsilcilerini kapsamaktad›r (UNESCO, 1997). Sürdürülebilir geliflme için e¤itim kavram› dünya liderlerinin sürüdürülebilir geliflme kavram›n› küresel bir hedef olarak kabul ettiklerinde aç›kl›¤a kavuflmufltur. Sürdürülebilir geliflme için e¤itim, bireylerin bak›fl aç›s›n› de¤ifltirerek dünyam›z›n daha güvenli, daha sa¤l›kl› ve müreffeh hale gelmesini sa¤lar ve yaflam kalitesini art›r›r. Johannesburg Zirvesi'nden hemen
sonra, Birleflmifl Milletler Genel Kurulu Sürdürülebilir Geliflme için Birleflmifl Milletler On Y›l› tasar›s›nda sürdürülebilir geliflme için e¤itimin ö¤renmeyi ö¤renme, birlikte yaflamay› ö¤renme ve sürdürülebilir olmay› ö¤renme gibi becerileri kazand›rmas› gerekti¤ini vurgulam›flt›r (Delors, 1998). Bu tasar›n›n genel ilkeleri içerisinde
“Yüksekö¤retim uygun bilgi ve yeterliliklerin gelifltirilmesinde SKE’ye katk›da bulunmal›d›r.” ilkesi de yer almaktad›r. UNESCO ve Global Higher Education for Sustainability Partnership (GHESP) bir dizi uluslararas› iflbirli¤i ile üniversitelerin sürdürülebilirlik uygulamalar›na rehberlik edecek araçlar gelifltirerek bu çal›flmalar›n öncülü¤ünü yapm›fllard›r. Genel anlamda sürdürülebilir geliflme için e¤itim, kültürel de¤erlerle befleri ve ekonomik iyileflmenin sa¤lanmas› ile dünyan›n do¤al kaynaklar›na sayg› gösterilmesi aras›nda denge kurmay› amaçlamaktad›r
(UNESCO, 2002). ‹lgili literatür incelendi¤inde birçok araflt›rmac›n›n sürdürülebilir geliflme ve üniversite çevrelerini birlefltiren, en iyi ve baflar›l› sürdürülebilir kampüs projelerini belgelendiren araflt›rmalar yapt›klar› tespit
edilmifltir (Clugston & Calder, 1999; Creighton, 1998; Keniry, 1995; Orr, 1991; 1994).
Yurt d›fl›ndaki baz› üniversite ve fakülteler (Malezya Kebangsaan Üniversitesi, Minnesota Üniversitesi, Arizona Devlet Üniversitesi, ABD'deki Princeton Üniversitesi ve Clemson Üniversitesi vb.) ekolojik ayak izlerini dolay›s›yla karbon emisyonlar›n› azaltmak, do¤al kaynaklar› etkili kullanmak, daha az tüketmek ve sürdürülebilir kampüsler oluflturmak konusunda uzun y›llard›r çaba göstermelerine ra¤men ülkemizde bu konuda s›n›rl› say›da çal›flman›n oldu¤u tespit edilmifltir. Ülkemizde son y›llarda sürdürülebilirlik çevre anlay›fl› çerçevesinde yeflil kampüsler oluflturmak üzere Bo¤aziçi, Sabanc›, ODTÜ, 19 May›s ve Mu¤la Üniversiteleri’nin çeflitli çal›flmalar› görülmektedir. Bo¤aziçi Üniversitesi Bebek kampüsünde devreye konan günefl enerjisinden elektrik enerjisi üretim tesisi ve çevre dostu projeleriyle “Yeflil Kampüs” olma yolunda h›zla ilerledi¤i; kampüste yap›lan binalar›n art›k yeflil bina standartlar›nda infla edilidi¤i ve çat›s›nda günefl enerjisi santrali bulunan ö¤renci yurdunun yap›ld›¤› belirtilmifltir. Üniversitelerin ortak gelifltirdi¤i "‹klim Dostu Yerleflke Projesi"nde ODTÜ kampüsünde elektrikle çal›flan arabalar, flarj istasyonlar›, at›k rafinerileri kurulmas› planlan›rken, Sabanc› Üniversitesi’nde dünya standartlar›nda nanoteknoloji ürünü yeflil bina, 19 May›s Üniversitesi’nde rüzgar santrali, Mu¤la Üniversitesi’nde de günefl santralinin kurulmas› yönünde çal›flmalar devam etmektedir.
Yüksekö¤retim perspektifinden, üniversiteler sürüdürülebilir yeflil kampüsler olma hedefinin gerçeklefltirilmesinde önemli rol oynamaktad›rlar. Üniversiteler, bilginin üretilmesi ve topluma transferi aras›nda toplumsal geliflmeye katk› sa¤layarak, iflgücü piyasas›na gelece¤in karar vericilerinin haz›rlanmas›nda oldu¤u gibi topluma hizmet
ederek bir ba¤ oluflturan kurumlard›r. Üniversiteler sürdürülebilir geliflmeye üç flekilde; ö¤retim programlar›n›n,
araflt›rma ve e¤itim programlar›n›n bir ö¤esi olarak; sürdürülebilir geliflme için yerel bilgi merkezleri rolünü oynayarak; lojistik ve yönetim süreçlerinde sürdürülebilir geliflmeyi önde gelen ilkeleri yaparak katk› sa¤layabilirler
(UNESCO, 2005; Tural, 2009). Ülkemizde her y›l yeni devlet ve vak›f üniversiteleri aç›lmakta fakat sürdürülebilir kampüs oluflturma konusunda birkaç s›n›rl› örnek d›fl›nda bu üniversitelerde herhangi bir giriflimin bafllat›lmad›¤› gözlenmektedir. Bu nedenle bu araflt›rmada ülkemizde aç›lan ve aç›lmas› planlanan devlet ve vak›f üniversitelerinin sürdürülebilirlik çevre anlay›fl› içerisinde yurt d›fl›nda sürdürülebilir kampüs olma yolunda önemli ad›mlar
atm›fl olan üniversitelerin yürüttükleri çal›flmalar rehber al›narak, sürdürülebilir kampüs olabilmeleri için genel
hatlar›yla hangi ad›mlar›n izlenebilece¤i konusunda bilgi vermek amaçlanm›flt›r.
Metot
Araflt›rma betimsel bir çal›flmad›r. Araflt›rmada ilgili literatür taranm›fl ve yurt d›fl›nda sürdürülebilir kampüs olma yolunda önemli çal›flmalar gerçeklefltirmifl üniversitelerin faaliyetleri incelenmifltir. Bu üniversiteler içerisinden
Minnesota Üniversitesi tercih edilmifltir. Bu üniversite taraf›ndan haz›rlanan “The Concordia College Sürdürülebilir Kampüs Yol Haritas›” döküman›nda yer alan bilgiler ›fl›¤›nda ve sürdürülebilir kampüs konusunda baflar›l› örnek-
2111
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
lerdeki uygulamalar da dikkate al›narak sürdürülebilir kampüs olma yolunda hangi ad›mlar›n izlenebilece¤i sunulmufltur. Concordia College ça¤dafl bir e¤itim kurumu olarak kendisini çevresel ikilemlerin oluflturulmas›nda sorumlu bir taraf olarak gören ve ayn› zamanda bu sorunlar›n çözümleyicisi olarak tan›mlayan bir kurumdur. Concordia
College, e¤itimin sa¤l›kl› çevrelerin oluflturulmas›nda en güçlü araçlardan biri oldu¤unu düflündü¤ü için, ö¤rencilerini, ö¤retim üyelerini ve personelini bu konularda etkilemede kilit bir rol üstlenmektedir. 2007 y›l›nda Concordia toplumu, ö¤renciler, ö¤retim üyeleri, personel ve yöneticiler “Sürdürülebilir Bina Araflt›rma Merkezi” üyeleri
ile bir araya gelerek sürdürülebilir yaflamla ilgili çevresel ve toplumsal olarak neler yap›labilece¤ini tart›flm›fl ve sürdürülebilir programlar›n ve projelerin gerçeklefltirilmesi için befl tema (g›da, su, at›k, ulafl›m, enerji ve yeflil binalar)
ortaya ç›karm›flt›r. Bu araflt›rmada da sürdürülebilir kampüs oluflturmak için izlenecek ad›mlar bu temel befl tema
yan›nda ö¤retim programlar›nda sürdürülebilir geliflme için e¤itim bafll›klar› alt›nda genel hatlar›yla incelenmifltir.
Sonuçlar
Sürdürülebilir kampüs olma yolunda belirlenen alt› tema alt›nda hangi ad›mlar›n izlenebilece¤ini aç›klayan
ad›mlar afla¤›da sunulmufltur.
G›da
G›da seçimlerimizin toplumsal, ekonomik ve çevresel etkileri g›day› sürdürülebilirli¤i do¤ru bir noktaya tafl›mak için güçlü bir noktaya getirmektedir. Sürdürülebilir g›da döngüsünü sa¤laman›n ilk basama¤› yerel ve sürdürülebilir g›da sat›n alma, mevcut üretim ve tedarik konular›na odaklanan mevcut çabalar›n tespit edilmesi ve ana
hatlar›yla sürdürülebilir g›da sisteminin etkilerinin belirlenmesidir. ‹kinci ad›m, sürdürülebilir g›da seçimleridir.
Mevcut g›da talebinin hangi yönde oldu¤unun tespit edilmesi, al›c›lar›n ve ö¤rencilerin sürdürülebilir g›da seçimine destek olmak için stratejilerin listelenmesi ve bu konuda e¤itimlerin verilmesi aflamas›d›r. Üçüncü ad›m ise,
g›da at›klar›n›n azalt›m› ve yönetimidir. Sürdürülebilir g›da döngüsünün gerçeklefltirilmesi için yukar›da belirtilen
üç basamakta hangi ad›mlar›n izlenece¤i afla¤›da uygun bafll›klar alt›nda verilmifltir:
Yerel ve Sürdürülebilir G›da Sat›n Al›m›
• “Yerel” olarak kabul edilen bölgenin s›n›rlar› belirlenmelidir (Örne¤in kampüsten 240 km ötesi).
• Sürdürülebilirlik kavram›yla ilgili standartlar oluflturulmal›d›r (Etiketlerin, standartlar›n ve kriterlerin listelenmesi gibi).
• Yerel g›da a¤lar› kurulmal›d›r. Minnesota Üniversitesi'nde bunu sa¤lamak için Yöresel Yemekler Ortakl›¤›
kurulmufltur. Bu ortakl›¤›n kurdu¤u web sitesi (www.localfoods.umn.edu) arac›l›¤›yla bölgelere göre yerel
üreticilerin sürekli bir listesi tüketiciye sunulmaktad›r.
• Kayna¤›na göre menü analiz edilmelidir. G›dan›n haz›rlanmas›ndaki malzemeler nereden gelmektedir?
Hangi malzemeler yerel kaynakl› olabilir? Böylece mevsiminde ve yerel olarak bulunan g›dalardan bir menü haz›rlanabilir.
• Malzemelere göre menü analiz edilmelidir. Et ve süt gibi çevresel etkileri fazla olan g›dalar›n miktar› azalt›lmal›d›r. E¤er bu ürünler yerel olarak sa¤lanabiliyorsa, organik olanlar› tercih edilmelidir. ? Kahve, çay,
muz, narenciye, mango, fleker, meyve suyu, bal, çikolata, kakao, pirinç ve zeytinya¤› gibi belirli ürünlerin sat›n al›nabilece¤i pazarlar oluflturulmal›d›r.
Sürdürülebilir G›da Seçimi
• G›da konular›nda kamuoyu bilgilendirilmelidir. G›da konular›nda (g›da döngüsünde ulafl›m›n etkileri, su
kullan›m› ve kirlilik vb.) e¤itimsel poster ve afifller haz›rlanmal›d›r.
• Yerel ve organik yemekleri vurgulamak için etiketler oluflturulmal›d›r, yemek salonundaki yemeklerin yan›na bu etiketler yap›flt›r›lmal›, böylece ö¤renciler daha do¤ru seçimler yapmaya teflvik edilmifl olur. Organik,
yerel ve vejetaryan gibi etiketlemeler de tercih edilebilir. Yemek salonuna gelen yiyeceklerin taba¤›m›za gelinceye kadar kat etti¤i mesafeyi gösteren renk kodalama sistemi kullan›labilir. Örne¤in yeflil kod yerel standartta oldu¤unu, sar› kod 500 km içerisinde yer ald›¤›n› k›rm›z› noktada 500 km'yi aflt›¤›n› gösterebilir.
• Kampüste ortak bir bahçe oluflturulmal›d›r. Bu durum ö¤rencilerin g›da üretimi ve mevsimler aras›ndaki
iliflki konusunda bilgi sahibi olmalar›n› sa¤lar. Kurulan bahçeden elde edilen ürünler yemek hizmetlerinin
sa¤lanmas›nda ek bir tesis görevi üstelenir.
2112
Ö. Kelefl, N. Uzun
• Ö¤renciler kampüs d›fl›nda tükettikleri g›dalar konusunda bilinçli seçimler yapabilmeleri için bilgilendirilmelidir. Yerel ve organik besinleri sat›n almaya ve yerel marketlerden al›fl verifl yapmaya teflvik edilmelidir.
• Sürdürülebilir g›da ve çevre konular›nda ö¤rencilerin de organizasyonlar›n parças› oldu¤u oryantasyon çal›flmalar› yap›lmal›d›r.
• Ö¤renciler yerel g›da sistemleri, çiftçi pazarlar›, topluluk bahçeleri konusunda yetifltirilmelidir. Ö¤retim
programlar›nda sürdürülebilir g›da konular›na yer verilmelidir.
At›klar›n Azalt›lmas› ve Yönetimi
• Yemek salonunda at›k denetimi yaparak hangi geliflimlerin yap›labilece¤inin belirlenebilece¤i bir bafllang›ç
çal›flmas› oluflturulmal›d›r. Yemek at›klar›, geri dönüflümsüz k⤛t at›klar› gibi olas› biyolojik malzemelerin
miktarlar› kaydedilmeli ve ölçülmelidir.
• At›k ak›fl›n›n etkileri analiz edilmelidir. Geri dönüflümlü, biyolojik olarak ayr›flt›r›labilen veya di¤er at›klar›n ö¤renciler ve aflç›lar taraf›ndan ayr›flt›r›lmas› kolay m›d›r? sorular›n›n yan›tlar› bulunmaya çal›fl›lmal›d›r.
• Kompost tesisi kurulmas› konusunda fizibilete çal›flmalar› de¤erlendirilmelidir.
• Sürdürülebilir g›da seçenekleri sunan ya da araflt›rmalar›n› yapan sürdürülebilir g›da koordinatörleri ile çal›fl›lmal›d›r.
Su
‹çme Suyu Stratejileri
• Su ihtiyac›n› belirlemek (›s›tma, so¤utma, sulama, içme suyu, dufllar, lavabolar vb. ihtiyaçlar için kullan›lan)
için su kullan›m› taban çizgisi belirlenmelidir.
• Kullan›lan hizmet türüne göre tüketilen su miktar› belirlenmelidir.
• Suyun tedarik edildi¤i kayna¤a göre su bütçesi belirlenmelidir.
• Suyun y›ll›k maliyeti belirlenmelidir.
• fiebeke suyunu korumak amac›yla tam bir sürdürülebilirli¤e ulaflmak için uzun ve k›sa süreli hedefler belirlenmelidir.
Koruma
• Su s›z›nt›lar› kontrol edilmeli ve önlenmelidir.
• Binalarda su kullan›m›n› azaltmak için (su ak›fl h›z› düflük musluk ve dufl sistemleri ve yeni yap›lm›fl binalar)
yaflam döngüsü maliyet analizi gerçeklefltirilmelidir.
• Ö¤renci, ö¤retim üyesi ve personelin su kullan›m›n› azaltmak için uygun politikalar gelifltirilmelidir.
Alternatif Suyu Yeniden Kullanma Sistemleri
• Yaflam döngüsü maliyet analizine dayanarak binalarda su kullan›m›n› azaltmak için, ya¤mur suyu rezervuar
sistemleri oluflturulmal›d›r.
• Kampüs içerisindeki ya¤mur suyu ak›fl miktar› belirlenmelidir.
• Ya¤mur suyu yönetim araçlar› ve stratejileri (ya¤mur suyu bahçeleri, filtre fleritler, infiltrasyon spirleri vb.)
gelifltirilmelidir.
• Ya¤mur suyu ar›tma havuzlar›, yeflil çat› sistemleri ve ya¤mur suyunu tutma sistemleri kurulmal›d›r.
At›k Günümüzde insanlar›n faaliyetleri sonucu ortaya ç›kan at›klar›n etkileri, çöplüklere çöp göndermenin d›fl›nda göz ard› edilmifl sürdürülebilirli¤i engelleyen önemli sorunlardan birisidir. At›klar›n azalt›lmas› için izlenmesi gereken ad›mlar afla¤›da sunulmufltur.
Bir Bafllama Noktas› Oluflturulmal›d›r.
• At›k denetim kurallar› belirlenmeli ve üniversitede oluflan y›ll›k at›k miktar› tespit edilmelidir.
• At›k azalt›m›n›n sera gaz› emisyonlar›n› azaltmadaki oran› karbon ayak izi ile hesaplanmal› ve üniversitenin
toplam ayak izinin ne kadar›n›n at›klara ba¤l› oldu¤u belirlenmelidir.
2113
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
• Ö¤rencileri k⤛t, alüminyum kutular, karton, gazete, cam kaplar, pet kaplar, plastik film / torba, g›da art›klar› gibi malzemelerin kullan›m›n› azaltma, yeniden kullanma ve geri dönüflüm konular›n›n etkileri konusunda bilgilendirilmelidir.
Koruma: Ortadan Kald›r›lmal›, Azalt›lmal› ve Geri Dönüflüm Sa¤lanmal›d›r.
• Kullan›lmayan malzemelerin toplanabilece¤i bir tesis kurulmal›d›r. At›k geri dönüflüm program› haz›rlanmal›d›r.
• Paketleme ve kargo malzemelerinin azalt›m› ve yeniden kullan›m› için programlar oluflturulmal›d›r.
• Siparifl edilen mallar›n az paketlenmifl ya da geri dönüflümlü malzemeler kullan›larak yap›lanlar› sat›n al›nmal›d›r.
• ‹çerisinde toksik madde bar›nd›rmayan ve do¤a taraf›ndan at›klar› kolayca parçalanabilen ürünler sat›n al›nmal›d›r.
At›klar›n Önlenmesi ‹çin Sat›nalma ve Yeniden Kullanma Sistemleri De¤ifltirilmelidir.
• Binalarda malzeme kullan›m›n› azaltmak için yaflam döngüsü maliyet analizi gerçeklefltirilmelidir.
• Entegre at›k yönetim stratejisi gelifltirilmelidir.
• Kullan›lan tüm malzemeler için yeflil sat›n alma projesi ve plan› gelifltirilmelidir.
• “S›f›r At›k” politikas› gelifltirilmeli ve bunun hangi zaman aral›klar›nda hangi ad›mlar izlenerek gerçeklefltirilece¤inin zaman çizelgesi oluflturulmal›d›r.
• Daha az at›k üretimi için para ödülü, tan›ma, e¤itim program› gibi ödüllerle teflvik programlar› oluflturulmal›d›r.
Enerji ve Yeflil Binalar
Binalar çevreyle ilgili yaflanan birçok problemin sorumlular›ndand›r. ‹nflaatlar› s›ras›nda kullan›lan büyük miktarlardaki malzemeler, kullan›lan enerji ve bunun ortaya ç›kard›¤› emisyonlar, bunun yan› s›ra ç›kan at›k malzemeler, yaflam alanlar›n›n yok edilmesi bu problemlerin bafl›nda gelmektedir. Sürdürülebilirli¤e do¤ru yeflil kampüsler oluflturmak için mevcut ve yeni yap›lacak binalar›n çevresel etkilerinin belirlenmesi, bu etkileri ölçebilecek
araçlar›n gelifltirilmesi, neden, sonuç ve çözüm matrikslerinin gelifltirilmesi gerekmektedir.
Temel Ad›m
• Mevcut binalar›n enerji verimlili¤i tespit edilmelidir. Bu de¤erlendirme hangi binalar›n performans de¤erlerinin alt›nda oldu¤u konusunda h›zl› bir de¤erlendirme yap›lmas›na olanak sa¤layacakt›r.
• Tüm binalar›n y›ll›k kulland›klar› enerji miktar›n› belirlemek için enerji denetimi sa¤lanmal›d›r.
• Ö¤rencilere mevcut küresel ›s›nman›n etkilerini bireysel olarak azaltmalar› için f›rsat sa¤lanmal›d›r. Odalar›ndaki elektrikli araçlar›n verimli kullan›m› konusunda dikkatli davranmalar› sa¤lanmal›d›r.
• Yurtta ve kampüs içerisindeki binalarda enerji tüketimini azaltmak için yar›flmalar düzenlenmelidir.
• At›k enerji miktar›n› azaltmak ve enerji kullan›m›n› daha iyi yönetmek için ne tür stratejiler kullan›lmas›n›n
gerekti¤i belirlenmelidir (Daha yeflil enerji kaynaklar› ile enerji yönetimi gibi).
• Yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n mevcut ve yeni binlarda kullan›m› artt›r›lmal›d›r.
• Yüksekö¤retimde Sürdürülebilirli¤in ‹lerletilmesi Derne¤i (Association for the Advancement of Sustainability in Higher Education) taraf›ndan gelifltirilen Sürdürülebilirli¤i ‹zleme, De¤erlendirme ve Puanlama Sistemi ile STARS (Sustainability Tracking, Assessment, and Rating System) kampüs içerisindeki sürdürülebilirlik çabalar›n›zla ilgili öz de¤erlendirme yap›lmal›d›r.
Mevcut Binalar ‹çin Yeflil Bina Programlar›n›n Kabul Edilmesi
• Varolan yeflil bina programlar›n› seçerek yap›lmas› gerekenler incelenmelidir.
• Mevcut binalar›n performans›n› tüm yönleriyle (enerji, su, temizlik, havaland›rma, kullan›lan malzemeler
vb.) belirlemek için hedefler oluflturulmal›d›r.
2114
Ö. Kelefl, N. Uzun
• Ulafl›lmak istenen hedeflere yönelik strateji ve süreçler kampüs içersindeki tüm ekiple paylafl›lmal›d›r. Hedeflerinize ulaflmak amac›yla izledi¤iniz strateji ve süreçleri kampüsdeki bireylerle paylaflmak için bir web
sitesi kurulmal›d›r.
• Tüm yeni yap›lacak binalar için yeflil bina program› seçilmelidir.
• Yeniden yap›lanma projeleri için yeflil malzemeler kullan›lmal›d›r. Ulafl›m Sürdürülebilir geliflme ve yönetimin en zor boyutu ulafl›md›r. Sürdürülebilir ulafl›m sistem, politika ve teknolojiyle ilgilidir. Ulafl›m mevcut ekonomik ve sosyal sistemlerin ayr›lmaz bir parças›d›r. Teknolojik ve bireysel çabalarla ulafl›m sistemlerini tamamen de¤ifltirmek oldukça zordur. Otomobil ba¤›ml›l›¤›m›z›n fiziksel çevrede (tüketilen yak›tlarla
enerji tüketiminin artmas›, ulafl›mla ilgili alt yap› çal›flmlar› için tar›m arazileri ve yaflam alanlar›n›n yok edilmesi, gürültü kirlili¤i, hava kirlili¤i, yüzeysel ya¤mur suyu ak›fl›ndaki art›fl gibi) önemli etkileri bulunmaktad›r. Sürdürülebilir ulafl›m›n sa¤lanmas› enerji tasarrufu, sa¤l›kl› yaflam, sera gaz› emisyonlar›n›n azalmas›,
ekonomik boyutlarda say›s›z olumlu durum ortaya ç›kacakt›r. Sürdürülebilir ulafl›m› gerçeklefltirmek amac›yla izlenecek ad›mlar afla¤›da sunulmufltur:
• Toplu tafl›ma araçlar›n›n kullan›m› konusunda ö¤renciler ve personel teflvik edilmelidir. Ö¤rencilerin toplu tafl›ma sistemlerinin kullan›m›n› art›rmak amac›yla indrimli bilet uygulamalar› ve kampüs içi ücretsiz ulafl›m hizmetleri uygulanmal›d›r.
• Otobüs sistemiyle ulafl›m›n gerçekleflemeyece¤i yerler için alternatif ulafl›m seçenekleri oluflturulmal›d›r.
Örne¤in, k›sa mesafelerde yaflayan ö¤renciler yürümeye, bisiklet ve araba havuz sistemlerinden ve servis hizmetlerinden faydalanmaya yönlendirilmelidir.
• Bisiklet yollar›, bisiklet standlar› ve dolaplar› ile bisiklet kullan›m› teflvik edilmelidir.
• Kampüste beyaz bisiklet (tamamen ö¤renciler taraf›ndan gelifltirilen bisikletlerin onar›m›n›n ve temininin
ücretsiz olarak gerçeklefltirildi¤i bir program) program› gelifltirilmelidir.
• Araba kullan›m›n› engeleyen park ücretleri uygulanmal› ve geliri yeflil ulafl›m sistemleri için kullan›lmal›d›r.
• Araba park etme yerleri azalt›lmal›d›r.
• Kampüste haftada ya da ayda bir kez araba kullanmama günleri oluflturulmal›d›r.
• Araba paylafl›m› için personel teflvik edilmelidir. Onlara en iyi park yerleri verilmelidir.
• Kampüsün ulafl›m ayak izi ile ilgili bilgilendirici çal›flmlar yap›lmal›d›r.
• Kullan›lan ulafl›m araçlar› mümkün oldu¤unca alternatif enerji kaynaklar› kullanan araçlarla de¤ifltirilmelidir. Kampüsün bak›m› için yüksek verimle çal›flan araçlar sat›n al›nmal›d›r.
• Kampüs için uzun vadeli yeflil ulafl›m politikalar› oluflturulmal›d›r.
• Yurtta kalan ö¤rencilerin araçlar›n› kampüs d›fl›nda b›rakmaya yönlendirilmeli, araçlar› olmayan ö¤rencilere de alternatif ulafl›m seçenekleri sunulmal›d›r (Center of Sustainable Building Research, 2008).
Ögretim Programlar›
Örgün ö¤retim programlar› ö¤rencilerin ö¤renme deneyimlerinin önemli bir parças› iken yüksekö¤retimde sürdürülebilir geliflme konusuna çok az önem verilmifltir. Sürdürülebilir kampüs hem fiziksel olarak kampüs rolüne sahipken hem de ö¤rencilerin tutumlar›n›, davran›fllar›n› flekillendirme ve etkileme, kültür ve de¤erleri temsil etme
arac› potansiyeline sahiptir. Kampüslerin çevresel yönetimleri enerji, ulaflt›rma vb. ifllemlerle ilgili birçok çal›flma
yap›lm›flt›r fakat sürdürülebilirli¤i, sürdürülebilir geliflme hakk›nda ö¤renmeyi desteklemek amac›yla e¤itim arac›
olarak kullanan kampüs çevre yönetimine gerekli ilgi gösterilmemifltir (Hopkinson, Hughes & Layer, 2008). Yüksekö¤retimde sürdürülebilir geliflme gözden geçirildi¤inde biraz yarat›c›l›k ve beceri ile sürdürülebilir geliflmenin
asl›nda herhangi bir disiplin ya da programla akademik personelin beceri ve isteklili¤iyle s›n›rl› bir flekilde birlefltirilebilece¤ini ortaya koymufltur (Herrmann, 2000; Dawe, Jucker & Martin, 2005; Roberts & Roberts, 2007).
‹lgili literatür tarand›¤›nda amaç ve yöntemlerine göre; ö¤retim program› hakk›ndaki anketlerle sürdürülebilirlik konular›n›n ne ölçüde ö¤retim programlar›na dahil edilebilece¤ini tespit eden ve farkl› disiplinlerde sürdürülebilirli¤in e¤itime nas›l entegre edilebilece¤ini belirleyen çal›flmalar (Bhamra, Lofthouse & Norman, 2002; Ramirez, 2006; Sammalisto & Lindhqvist, 2008); sürdürülebilirlik dersleri ve bu derslerin sonuçlar›n›n de¤erlendirildi¤i durum çal›flmlar› (Diehl & Brezet, 2004; Lourdel et al., 2006; Kelefl, 2007); sürdürülebilirli¤i ö¤retim prog-
2115
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
ramlar›na dahil etmek için en iyi çözüm yollar›n›n tart›fl›ld›¤› grup çal›flmlar› (Cull & Malins, 2003; Martin, 2005);
ö¤renci merkezli çal›flmlar, ö¤rencilerin sürdürülebilir geliflme kavram›na bak›fl aç›lar›n› belirlemek, ö¤rencilerin
bak›fl aç›s›yla dersin de¤erlendirilmesi ve e¤itim arac› olarak kullan›lmas› (Lourdel et al., 2006, Corney et al., 2007;
Kelefl, 2007); e¤itimcilere yönelik çal›flmalar, sürdürülebilir geliflme ve ö¤retim program›na katk›s›, sürdürülebilir
e¤itimin gelece¤i aç›s›ndan e¤itimcilerin inanç ve tutumlar›n›n belirlenmesi, ö¤retmenlerin sürdürülebilir geliflme
hakk›nda ve sürdürülebilirlik konusundaki rolleri hakk›nda ne ölçüde bilgi sahibi olduklar›n›n tespit edilmesi (Cotton et al, 2007; Elshof, 2005) gibi çeflitli araflt›rmalar yap›lm›flt›r.
Tart›flma
H›zla artan küresel çevresel sorunlar›n geldi¤i aflama yüksekö¤retim kurumlar›na topluma sürdürülebilir yaflam tarz›n› benimsemifl bireyler yetifltirmesi ve sürdürülebilir geliflme konusunda ö¤renme ortamlar›n› do¤al laboratuvarlar haline dönüfltürmesi konular›nda giitgide artan sorumluluklar yüklemektedir. Yüksekö¤retimde sürdürülebilirlikle ilgili araflt›rmalar›n genifl kapsaml› ve çeflitlili¤i bilimsel araç ve yöntemlerle yeflil kampüs gündemini ilerletmede etkili olmaktad›r. Bu araflt›rma kapsam›nda sürdürülebilir kampüs olma yolunda g›da konusunda; yerel ve sürdürülebilir g›dalar›n sat›n al›n›m›, sürdürülebilir g›da seçimi ve g›da atklar›n›n yönetimi, su alan›nda; içme suyu, koruma ve ya¤mur suyundan faydalanma gibi alternatif su kullanma sistemleri, at›k alan›nda; geri
dönüflüm, yeniden kullanma, sat›n alma ve yeniden kullanma sistemlerinin de¤ifltirilmesi, enerji ve yeflil binalar
alan›nda; yeflil bina programlar›n›n tercih edilmesi ve yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n kullan›m›n›n art›r›lmas›,
ulafl›m alan›nda; toplu tafl›ma araçlar›, araç havuzlar›, bisikletler ve bunlar› teflvik eden çal›flmalar, ö¤retim programlar›nda; disiplinler aras› sürdürülebilir yaflama yönelik bilgi, bilinç, tutum ve davran›fllar kazand›r›lmas› izlenebilecek önemli temel ad›mlar aras›nda yer almaktad›r.
Bu çal›flmada genel hatlar›yla ortaya konan sürdürülebilir kampüs ad›mlar› bafllang›ç aflamas›nda birçok üniversitenin stratejik plan›nda nas›l bir yol izlemesi gerekti¤i konusunda yöneticilere ve kuruculara fikir verecektir.
Üniversitelerin sürdürülebilir geliflmeyi ilerletmedeki rolleri ve fonksiyonlar› düflünüldü¤ünde, sürdürülebilir olmaya neden olan toplumsal süreçler için ö¤retim ve araflt›rmalar›n art›fl› ve yaflamdaki sürdürülemez desenlerin
çayd›r›c›l›¤›, ö¤retim ve araflt›rmalar›n kalite ve etkilili¤inin gelifltirilmesi, bilim ve e¤itim aras›ndaki bofllu¤un doldurulmas›, geleneksel bilgi ve e¤itim, üniversite d›fl›ndaki aktörlerle özellikle yerel topluluklar ve iflletmelerle iliflkilerin güçlendirilmesi, merkezi olmayan ve esnek yönetim kavramlar›n›n tan›t›lmas› gibi sorunlar›n ele al›nmas›
gerekmektedir (UNESCO, 2005). Sürdürülebilir kampüs çal›flmalar› sürdürülebilirli¤in ekonomik, sosyal ve çevresel boyutlarda ekolojik ayak izini azaltacak uygulamalar ve tasar›mlarla, kampüs içersindeki formal ve informal
e¤itim faaliyetleri ile sürdürülebilirli¤i ö¤renme f›rsat› sunan gerçek hayat laboratuvar› olmas›yla finansal güçlüklerine ra¤men dünyan›n sürdürülebilirli¤ine katk› sa¤layacakt›r.
Kaynaklar
Adomßent, M., J. Godemann, and G. Michelsen, eds. (2007). Sustainable university – holistic approach to sustainability in
higher education institutions. International Journal of Sustainability in Higher Education, 8(4).
Bhamra, T., V. Lofthouse, & E. Norman. (2002). EcoDesign education strategies: A recent initiative for industrial design
and technology undergraduates at Loughborough University. The Journal of Design and Technology Education, 7, 133-141.
Center of Sustainable Building Research.(2008). Concordia College roadmap to sustainable campus. College of Design,
University of Minnesota. Retrieved from www.cord.edu/About/sustainability/assets/roadmap.pdf. Eriflim tarihi: 20.02.2010.
Clugston, R., & W. Calder. (1999). Critical dimensions of sustainability in higher education. Sustainability and University
Life 5: 31–46.
Creighton, S.H. (1998). Greening the Ivory Tower: Improving the environmental track record of universities, colleges and
other institutions. Cambridge: The MIT Press.
Corney, G., & Reid, A. (2007). Student teachers' learning about subject matter and pedagogy in education for sustainable
development. Environmental Education Research, 13 (1), 33-54. Retrieved from http://www.informaworld.com/10.1080/
13504620601122632. Eriflim tarihi 21.03.2011.
Cotton, D. R. E., Warren, M. F., Maiboroda, O., & Bailey I. (2007). Sustainable development, higher education and pedagogy: a study of lecturers' beliefs and attitudes. Environmental Education Research, 13(5), 579 - 597.
Cull, K., & Malins, J. (2003). Designing a sustainable future - A new approach to influence design. Paper presented at the
5th European Academy of Design Conference, 28-30 April 2003, Barcelona, Spain. Delors, J. (1998). Learning: the treasure
within. Report to UNESCO of the International Commission on Education for the Twenty-First Century. Geneva: UNESCO
2116
Ö. Kelefl, N. Uzun
Diehl, J. C. & H. Brezet (2004). Design for sustainability: An approach for international development, transfer and local
implementation. Paper presented at EMSU 3, 9-11 June 2004, Tecnológico de Monterrey, Campus Monterrey, Monterrey,
Mexico. Retrieved from
http://campus-sostenible.mty.itesm.mx/EMSUIII/abstracts/a01_057_j_diehl.pdf. Eriflim tarihi 24.03.2011.
Elshof, L. (2005). Teacher’s interpretation of sustainable development. International Journal of Technology and Design
Education, 15:173–186.
Herrmann, M., (2001). Greening teaching, greening the campus: The Surrey Institute for Art and Design. In Design for
the Environment Multimedia Implementation website (an online,
design for sustainability, educational resource), Retrieved from http://www.demi.org.uk/pdfs/ SAIDReport.pdf. Eriflim tarihi 03.03.2011.
Hopkinson, P., Hughes, P., & Layer, G. (2008). Sustainable graduates: linking formal, informal and campus curricula to
embed education for sustainable development in the student learning experience. Environmental Education Research, 14(4),
August, 435–454.
Dawe, G., Jucker, R., & Martin, S. (2005). Sustainable development in higher education: Current practice and future developments. York: The Higher Education Academy.
Kelefl, Ö. (2007). Sürdürülebilir yaflama yönelik çevre e¤itim arac› olarak ekolojik ayak izinin uygulanmas› ve
de¤erlendirilmesi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi E¤itim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Keniry, J. (1995). Ecodemia: Campus environmental stewardship at the turn of the 21st century.Washington DC: National
Wildlife Federation.
Lourdel, N., Harpet, C., Laforest, V., Gondran, N., & Brodhag, C. (2006). Sustainable development training by simulation of an industrial crisis. Journal of Design Research, 5(2), 188-199.
Martin, S. (2005). Sustainability, systems thinking and professional practice. Systemic practice and action research, 18(2),
163-171.
Ramirez, M. (2006). Sustainability in the education of industrial designers: the case for Australia. International Journal of
Sustainability in Higher Education, 7(4), 189-202.
Roberts, C, and J. Roberts, Eds. (2007). Greener by degrees: Exploring sustainable development through the higher education curricula. Gloucester, UK: University of Gloucestershire.
Sammalisto, K., & T., Lindhqvist. (2008). Integration of Sustainability in Higher Education: A Study with International
Perspectives. Innov High Educ, 32, 221–233.
Savanick, S., Strong, R., & Manning, C. (2008). Explicitly linking pedagogy and facilities to campus sustainability: lessons
from Carleton College and the University of Minnesota. Environmental Education Research, 14(6), December, 667–679.
Orr, D. (1991). What is education for? Six myths about the foundations of modern education and six new principles to
replace them. In Context: a Quarterly of Humane Sustainable Culture, 27, p. 52. Retrieved from http://context.org/
ICLIB/IC27/Orr. Eriflim tarihi: 01.07.2008.
Orr, D. (1994). Earth in mind: On education, environment, and the human prospect. Washington DC: Island Press.
UNESCO. (1997). Educating for a sustainable future: a transdisciplinary vision for concerted action. Retrieved from
http://unesdoc.unesco.org/images/0011/001106/110686eo.pdf.eriflim tarihi: 01.11.2008.
UNESCO. (2002). Education for Sustainable Development Information Brief. Retrieved from
http://portal.unesco.org/education/en/file_download.php/c087fbc95b175f1776b748036352e65fbrief+on+ESD.pdf. Eriflim
tarihi: 14.12.2007. UNESCO. (2005). UN Decade of Education for Sustainable Development 2005-2014, International implementation scheme. Draft v1. Retrieved from http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001403/140372e.pdf.eriflim tarihi:
05.07.2008.
Tural, S. (2009). Susutainbaility and ›ndustrial design education: The case of the department of industrial design at METU,
Turkey. Master Thesis. Middle East Technical University The Graduate School of Natural and Applied Sciences, Ankara.
WWF. (2010). Yaflayan Gezegen Raporu www.wwf.org. Eriflim tarihi: 01.03. 2011.
2117