birincilik ödülü
Transkript
birincilik ödülü
Yarýna bir ‘deðer’ býrak TURÝZM SEKTÖRÜ BÝRÝNCÝLÝK ÖDÜLÜ Mehmet Kemal Dedeman Araþtýrma ve Geliþtirme SAÐLIK TURÝZMÝNDE KOLEKTÝF ÖNCÜ EYLEM ÝÇÝN TOPLUMSAL ÖRGÜTLENME PROJESÝ HAZIRLAYAN MÜMTAZ PEKER ÝZMÝR, 2006 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ ÖZET Modern toplumda birikimin neden olduðu deðiþim sonucu, toplam nüfus içinde artan oraný kararlý bir duruma gelen yaþlý nüfusun baþta saðlýk olmak üzere yeni sorun alaný oluþturan yaþam biçimi için farklý örgütlenme ve hizmet aðlarý geliþtirilmeye baþlanmýþtýr. Deðiþik coðrafi alanlarda oluþturulan hizmet aðlarý konusunda bilgilenme, buralara ulaþým ve hizmetten yararlanma günümüz teknolojik koþullarý çerçevesinde modern toplumun sýradan insanlarýnýn talebi haline gelmiþtir. Saðlýk turizmi ve bölgesel kalkýnma iliþkisinde yanýtlanmasý gereken soru, birikim ve sýradan insanlarýn oluþturduðu bu tarihi fýrsatý güvenilir ve sürdürülebilir biçimde nasýl deðerlendirmek gerektiðidir. Bunun için yatýrým kararý oluþtururken, bu insanlarýn halen yaþadýklarý mekandaki sorunlarýna getirilen çözümlerden farklý, yaþadýklarý yaþýn psikolojik sorunlarýna yanýt verecek dinsel, kültürel, görsel ve beslenmelerine yönelik eylemleri içeren temelde onlarýn artýk bizler için özel kiþiler olduklarýný her an duyumsamalarýný saðlayacak bütünsel bir hizmet aðý yaklaþýmýndan hareket etmemiz gerekmektedir. Ýzmir ve çevresinin sözünü ettiðim hizmet aðýný oluþturacak düzeyde olan coðrafi koþullar, dinsel-tarihi kültürel miras ve insangücü birikimi ile saðlýk turizmi alanýnda bölgesel kalkýnma için ötekinden farklý olduðunu gören yöredeki öncü eylemciler deðiþik ortamlarda konuyu tartýþmaya açmýþ, somut ve yapýlabilir öneriler üretmiþlerdir. Ýzmir’i saðlýk alanýnda bir dünya kenti konumuna getirmeyi amaçlayan proje önerilerinin ortak amacý kent için yeni bir vizyon oluþturmaktýr. Öncü eylemcilerin örgütlülüðünü temel alan projemiz amaçlarý doðrultusunda bu zincire bir halka olarak düþünülmüþ ve vizyon için gerekli olan; ufuk açýcý, eyleme yönelik, çekici, güvenilir ve sürdürülebilir olma konularýna yanýt aramýþ, halkýn bu vizyona sahip çýkabileceðine iliþkin bulgularla deðerlendirmesini tartýþmýþtýr. Amaçlanan vizyon baðlamýnda projemizin Ýzmir’in yeni bir kimlik kazanmasýna ve saðlýk turizmi gelirlerini artýrmasýna yönelik katkýsý olacaðý düþünülmüþtür. Anahtar Sözcükler: Saðlýk turizmi, Öncü eylem 1 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ ÖNSÖZ Ýki dünya savaþý ve bunlarýn doðurduðu ekonomik baský nedeni ile nüfusun yaþ yapýsýnýn önemli ölçüde bozulduðu Avrupa ülkeleri, günümüzde bu etkiyi arýndýrmayý baþardý. Ne var ki doðum tarihleri bu savaþ dönemine rastlayan nüfusun çalýþma yaþamýna baþladýðý yýllarda kuþak nüfusunun bu kadar uzun yaþayacaðýný ve yaþlý nüfusun saðlýk bakýmýnýn bu denli pahalýlaþacaðýný ve zorlaþacaðýný yaþanmýþ uzun yýllarýn deneyimlerine göre kimse tahmin etmemiþti. Nüfusbilim tarihinde ilk kez karþýlaþýlan ve süreklilik kazanan yaþlý nüfus olgusu, kýsa zamanda bu ülkelerin saðlýk sektöründe yeni sorun alanlarýný yarattý. Güçlü sosyal güvenlik kurumu geleneði olan bu ülkeler, nüfusbilimin hayat tablosu çalýþmalarý bulgularý ile sosyal güvenlik kurumlarýnda radikal çözümlere yöneldiler. Bu çözümleri, benzer sorunlarý kýsa ve orta dönemde yaþayacak çevre ülkelerin sosyal güvenlik kurumlarýnda da uluslar arasý örgütlerin baskýsý ile hayata geçirmeye baþladýlar. Çevre ülkelerde de farklý nedenlerle bir yaþlý nüfus oluþmaya baþladý ve bunlarýn saðlýk alanýndaki talepleri çaðdaþlarýndan farklý deðildi. Yaþlý nüfus için ülkesinde zorlaþan ve pahalýlaþan saðlýk hizmetleri seçeneði çevre ülkelerde benzer kalite düzeyinde fakat emek ve mal ücretleri baskýlamasýndan ötürü daha ucuza sunulabiliyordu. Ýletiþim araçlarýnýn yatak odasýna bile girdiði günümüzde, yaþlý nüfus alternatif hizmetten bu kanalla haberdar olmaya baþladý. Böylece Avrupa ülkelerinin yaþlý nüfusu ile çevre ülkelerin saðlýk örgütleri bire bir iliþkiye girerek karþýlýklý ekonomik çýkarlarý artýran bir sürecin içine girdiler. Çapý küçük bu iliþkilerin kuramsal dayanaðý olan rekabetçi ve tepkici biçimlerin yerini günümüzde kolektif öncü eylemler almaya baþladý. Ortak çýkarlar uðruna birlikte hareket eden öncü insanlarýn eylemi sonucu farklý bölgelerde farklý büyüme saðlanýrken, örgütlenme, kurumlaþma önemli bir faktör konumuna geldi. Liberal demokrasi sýnýfsal kutuplaþma yerine sýnýfsal uzlaþma ve birlikteliðin koþullarýný hazýrladýðý için, öncü eymelciler günümüzde daha kitlesel, birlikçi, yerel odaklý, örgütlü ve yenilik iktisadýnýn olanaklarýný kullanarak kolektif eylemin planlanmasýný, yatýrýmýnýn gerçekleþmesini ve tüm hizmetleri en düþük hata payý ile gerçekleþtirme baþarýsýný gösterdi. Yetiþkin saðlýk insangücü, coðrafi koþullarý, çevre ülkelerde olmayan dinsel ve kültürel miras ile ulaþýmýn çok rahat yapýlabildiði Ýzmir’de bölgesel yarýþ için nelerin yapýlmasý gerektiði tartýþýlmaya baþlandý. Merkezi ve yerel yönetim ile sivil toplum örgütleri birlikteliði kentin yeni bir vizyon kazanmasý için ulusal ve uluslar arasý boyutta ciddi projeler hazýrladýlar ve bu sürecin devamý içinde gerekli çalýþmalarý farklý kanallardan yürütmeye baþladýlar. Bu çalýþmalardan bazýlarýnda katkým olduðu için sivil toplum kuruluþlarý benden sonbahar dönemi konuþmalarý içinde olmak üzere TTB’e hazýrladýðým saðlýkta dönüþüm ve yeni sorun alanlarý konusu üzerine bir konuþma yapmamý istediler. Konuþmamý hazýrlama okumalarýný yaparken Dedeman Topluluðu’nun proje yarýþmasý ilaný ile karþýlaþtým. Yapacaðým konuþmanýn içeriði ile ilan edilen proje konusu örtüþtüðü için ekteki projeyi hazýrladým. Proje için çalýþtýðým kýsa dönemde benimle tartýþma özverisi gösteren herkese teþekkür ederim. Böyle sancýlý bir süreçte tüm kaprislerimi çeken eþim Nur’un desteðini unutamam. 2 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ ÝÇÝNDEKÝLER Özet ..................................................................................................................................1 Önsöz ..................................................................................................................................2 Giriþ ve Sorunun Tanýtýmý .....................................................................................................4 I- Projenin Gerekçesi.............................................................................................................8 1- Dýþ Dinamikler.......................................................................................................8 2- Ýç Dinamikler .........................................................................................................9 II- Projenin Tanýtýmý.............................................................................................................11 1- Amaç ...................................................................................................................12 2- Projenin Hedef Nüfusu........................................................................................14 3- Proje Yatýrýmý ve Yatýrýmýn Finansmaný..............................................................15 4- Projenin Deðerlendirmesi....................................................................................16 III- Projenin Kültürel Etkinlikleri ...........................................................................................19 1- Adnan Saygun Kültür Merkezi ............................................................................19 2- Müze ve Ören Yerlere Geziler ............................................................................20 3- Dini Mekanlara Geziler........................................................................................20 4- Ýzmir Evi Uygulamasý ..........................................................................................21 IV- Projenin Yazýlým ve Tanýtýmý .........................................................................................22 Sonuç ................................................................................................................................24 Kaynakça ............................................................................................................................26 3 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ GÝRÝÞ VE SORUNUN TANITIMI Dünyanýn geçirdiði ve geçirmekte olduðu deðiþimi evrimci okul taraftarlarý modernleþme kuramlarý ile açýklamaya çalýþmýþlardýr. 500-600 yüzyýllýk dönemin deðiþimini açýklama çabalarýný günümüz modernleþme kuramcýlarý yaptýklarý tarihi karþýlaþtýrmalar ile sýnýflandýrýrken; “rekabetçi eylemler, tepkici biçimler ve kolektif öncü eylem” kavramlarýný kullanmaktadýrlar. Bilindiði gibi 15. ve 16. yüzyýlda rekabetçi eylemler toplumda aðýrlýðýný hissettirmiþ ve ancak 18. yüzyýlda duraðan bir konuma gelirken yerini tepkici biçimlere býrakmýþtýr. 20. yüzyýlda ise tepkici biçimler gitgide azalýrken, kolektif öncü eylemler filiz vermeye baþlamýþtýr. Kolektif öncü eylemler; ekonomik, siyasal, sosyal ve toplumsal yapýlardaki temel deðiþimlere yanýt vermek üzere ardýþýk olarak 20. yüzyýlda görülmeye baþlamýþ ve günümüzde küreselleþme baðlamýnda hýzýný artýrmýþtýr. Eyleme katýlanlarýn ortak özelliði rekabetçi ve tepkici tiplere olan üstünlüðüdür. Bunun nedeni deðiþim sürecinde bir önceki sistemde olmayan ya da sýradan görülen mesleklerin, bölgesel, ulusal ve uluslar arasý alanda etkin bir iþbirliði içinde örgütlenmeleri sonucu toplumun talebi yeni olana yönlendirilmiþ ve eðrinin elastikiyeti hýzla farklýlaþmýþtýr. Bu baðlamda kolektif eylem “sýnýf mücadelesi, ayak takýmý þiddeti ve toplumsal sapma” kadar yüklü bir kavram deðildir. Çaðdaþ modernleþme kuramcýlarýndan C. Tilly kavramý “ortak çýkarlar uðruna birlikte hareket eden insanlarýn eylemi” olarak tanýmlamaktadýr (1). Öncü eylem, deðiþen koþullara basit bir yanýt olmayýp, sistemin olanaklarýný, koþullarýný, amaçlý öngörülü bir þekilde nedensel olarak biçimlendirmekte ve deðiþimi hýzlandýrmaktadýr. Burada amaç; bireyin ya da grubun örtük ve açýk biçimde sosyal sistemdeki yeni kurallarý belirlemeleri, buna göre seçim yaparak hareket etmeleridir. Grup üyelerinin güçlerini, olanaklarýný birleþtirerek bölgesel deðiþimi ve büyümeyi saðlayabilmeleri grubun eylemi ile oluþmaktadýr. Bu nedenle kolektif eylemin geliþmesinde toplumsal parçalanma, daðýlma deðil, grubun her biriminin özgürlüðü temelinde yenilik iktisadýnýn olanaklarý çerçevesinde örgütlenmesi önem kazanmaktadýr. Kýsaca kolektif öncü aktörlere aktif ve yaratýcý rol eþliðinde yeni bir yol haritasý çizildiðinde sosyal sistemde yeni orta sýnýf içinde tanýmlanan meslek sahiplerinin oraný ve gücü artmaktadýr. Ülkemizde ve dünyada bunun son otuz-kýrk yýl içinde ilginç örnekleri görülmektedir. Küçük burjuvazi olarak tiplendirdiðimiz kolektif öncü eylemcileri, yarý özerk ücretliler, bilgihüner ve yaratýcýlýk satanlar ile küçük-orta boy iþverenler oluþturmaktadýr. Kapitalizmin, liberal demokrasi ile sýnýfsal kutuplaþma yerine “sýnýfsal uzlaþma- uyum koþullarýný” hazýrladýðý bu süreçte iþletme yönetiminde sermaye sahipleri yerine yönetici teknokratlar egemen olmakta ve sýnýflarý ayýran çizgiler kýrýlmaktadýr. Mühendis ve mimarlarýn yeni bir anlayýþ içinde öncülüðünü yaptýðý bu oluþumun ülkemizde de baþarýlý örnekleri bulunmaktadýr (2). Türkiye’de 1960’lý yýllarda yurt dýþýna iþçi göçü olarak baþlayan eylem son on yýlda özde farklýlaþarak beyin göçüne dönüþmüþtür. Baþta ABD ve farklý AB ülkelerinin uyguladýðý, teþvik ettiði ve tüm çevre ülkeleri içeren yeni göç politikasýnýn arkasýnda yatan neden kolektif öncü eylemci grubu ve onlarýn olanaklarýný büyütmektir. Yeni göç kanallarý, bilgi iþleme (bilgi mühendisliði), yazýlým, elektronik, bilgisayar, piyasa düzenleyiciliði çalýþmalarý, ulaþým, haberleþme, beslenme, týp ve tüm mühendislik alanlarý gibi mesleklerde eðitim görmek, (1) (2) Charles Tilly: From Mobilization to Revolution, Cambridge, Mass. Addison Wesley 1978. “Türkiye’de Sosyal Deðiþim ve Mesleki Hareketlilik”, Kimlik, Meþruiyet, Etik içinde, Ankara. TBMMOB Mimarlar Odasý Yayýný, s:98-107, 1995. 4 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ çalýþmak isteyen seçkin sosyal bilim ve mühendislik kökenlilere kolektif öncü eylemci gruplar/birimler aracýlýðý ile yeni fýrsatlar sunmaktadýr (3). Günümüzde gerek ABD’de gerekse AB ülkelerinde birbiriyle mücadele eden sýnýf üyeleri yerine, iþletmelerin yöneticileri ve teknokratlarý kendi çýkarlarý için kolektif eyleme girerek bunun seçkin örneklerini vermektedirler. Burada asýl olan üretim iliþkileri deðil, ortak hak ve yükümlülük kavrayýþýnýn kolektif eylemin temelini oluþturmasýdýr. Bu tür eylemler günümüzde daha kitlesel, birlikçi, yerel odaklý ve oldukça örgütlü biçimde sürdürülmektedir. Öte yandan günümüzde örgütlü olmanýn önemli tanýmsal boyutu, her þeyi ile geniþ bir kayýt aðý oluþturmak ve bunu uluslar arasý denetime açmaktýr. Her ne kadar M.Weber’in bürokrasi analizinde kayýt tutmak kamunun bir iþi olarak gösterilse de, yerel birliklerin birlikselliði geniþ tabanlý kayýt aðýna büyük önem atfetmektedir. Zira pek çok kolektif eylemin iyi planlanmasý ve tüm hizmetin en düþük hata ile yönetilmesi buna baðlýdýr. Kabaca öncü eylemci biçimlerle, daha önce yerine getirilmemiþ olan talepleri karþýlamak mümkündür. Günümüzde sýradan insanlarýn yeni talepleri sosyal sistemde hýzla artarken, sistemin amacý kayýplarý önlemekten çok kazanç artýrma þeklinde biçimlenmektedir. O halde kolektif eylem, daðýnýklýk sayesinde deðil örgütlenme yolu ile modernleþmenin tetikleyicisi olacaktýr. Modelimize göre bu grubun harekete geçmesinin temel belirleyenleri, þüphesiz öteki öncüleri de olasý etkileþim içine sokacaktýr. Modelin önemli kabullenmesi belli fýrsatlar karþýsýnda bilgisi ve gücü olanlarýn birleþerek eylem yapabilecekleridir. “Ýsyankar Yýllar” kavramýný sosyal bilimciler deðiþik toplumlardaki deðiþim ve içeriðini açýklamak için kullanmaktadýr. Modelimizin Türkiye ve bölgesel açýklamasý için bu kavramý ödünç almakta bir sakýnca yoktur. Türkiye’de 1980’den günümüze baþta siyasi ve idari yapý, ekonomik düzen, eðitim, saðlýk, sosyal güvenlik sistemi olmak üzere bir çok kurumsal düzenleme, modernleþme baðlamýnda isyankar bir anlayýþla yeniden yapýlandýrýlmýþtýr. Projemiz açýsýndan bunun ilginç örneði ekonomik düzen, saðlýk ve eðitim sisteminde belirginleþmektedir. Ülkemizde isyankar yýllarda, mühendislerin öncü olduðu kolektif eylemler yeni ve farklý meslek mensuplarý tarafýndan ekonomik düzende getirilen teþvik ve destekler nedeni ile hýzlý bir geliþme göstermiþtir. Dünyadaki deðiþime uyum saðlamak üzere ülkemizde bankacýlýk, turizm, haberleþme, ulaþým, eðitim, saðlýk, sosyal güvenlik, sigorta ve bilgi analizi gibi konularda tahmin edilenden hýzlý bir geliþme yaþanmýþtýr. Bu geliþim bir yönü ile ülkemizde hizmetler sektörünün hem üretimini hem de milli gelirden aldýðý payý ilk sýraya taþýmýþtýr. “Ýsyankar Yýllar”ýn uygulamasýnýn saðlýk sektöründe getirdiði ise 1960’lý yýllarýn, “Kamu; vatandaþ nerede olursa olsun, saðlýk hizmetini onun ayaðýna eþit ve ücretsiz götürmek zorundadýr (4)” anlayýþýný terk ederek hýzla þehirleþen sosyal yapýdaki saðlýk hizmetlerini yeni anlayýþ çerçevesinde örgütleyerek, kamu hizmeti olarak sunmaktan vazgeçmek olmuþtur. Kamu, geliþen týp teknolojisi ve bunun saðlýkta uygulamasý için ekonomik düzende getirdiði teþvikler ile kolektif öncüleri yerbilimcilerin kavramý ile adeta tetiklemiþtir. Özellikle (3) (4) “The Changing Structure of the Turkish External Emigration, Population Challenges International Migration and Reprodective Health in Turkey and European Union içinde, Ýstanbul, Turkish Family Health and Planning Foundation, s. 183-192, 2005 Devlet Planlama Teþkilatý: Birinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý, Ankara, 1963. 5 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ isyankar yýllar içinde olmak üzere 1980 sonrasýnda Türkiye Üniversiteleri içinde en büyük tahribata Ege Üniversitesi Týp Fakültesi mensuplarý uðraþmýþtýr. Saðlýk sektöründe uzun eðitim yýllarýndan sonra bu dönem yönetiminin getirdiði bir dizi uygulamalar ve ücretlendirme sistemi ile yapamayacaðýný anlayan týp öncüleri, mühendis ve mimarlarý taklit ederek ve getirilen teþviklerden yararlanarak hýzla büyüyen kentsel nüfusun saðlýk sorunlarý için hizmet sunacak iþletmelerle piyasada yer almaya baþlamýþlardýr. Saðlýk sektöründe kolektif eylemcileri, dönemin üniversite mezuniyet sonrasý eðitim biçimi de desteklemiþtir. Eski sistemde uzmanlýk eðitimine giren kiþi, uzmanlýk eðitimi sonrasýnda kurumda kalacaðýnýn güvencesi içindedir. Yeni eðitim sistemi tüm sorumluluðu Saðlýk Bilimleri Enstitülerine býrakarak, uzman adaylarý için uzmanlýðýn alýndýðý ayýn sonunda kurumla iliþkiyi kesen bir uygulamayý baþlatmýþtýr. Bu nedenle uzman adaylarý uzmanlýk eðitimlerinin deðiþik aþamalarýnda kolektif öncü örgütler ile tanýþma, burada çalýþma, ek gelir saðlama gibi nedenlerle piyasada tutunma arayýþýna girmiþlerdir. Saðlýk sektöründe kamunun deðiþen hizmet anlayýþýndan ötürü bir yandan saðlýkta piyasalaþma süreci hýz kazanýrken bir yandan da bu anlayýþ biçimi rekabetçi ve tepkici anlayýþlarý sistemden silme çabasý içine girmiþtir. Ne var ki bu anlayýþýn sosyal sistemdeki tüm giriþimciler tarafýndan eþ zamanlý ve benzer þekilde yorumlandýðýný söylemek güçtür. Sözgelimi kýsa zamanda önemli baþarýlara imza atýlan turizm sektöründe gelir artýþý “denizkum-güneþ” turizminden beklenmiþtir. Deniz, kum ve güneþ turizmi için gerekli otel yatýrýmlarý ve yatak sayýlarý hýzlý bir þekilde artýrýlmýþtýr. Sektörde herkesin ortak kabullenmesi ise yatak arzý artýrýldýðý zaman, talebin kendiliðinden olacaðýdýr. Hizmet sektöründe orta ve uzun dönemde bunun olmayacaðýný tüketim kuramlarý açýklamakta ve tüketici davranýþlarý göstermektedir. Benzer davranýþ biçimi saðlýk yatýrýmlarýna da yansýdý ve 2004’te 167 olan hastane sayýsý son iki yýlda 295’e yükselmiþtir. Türkiye genelinde son iki yýlda 524 özel saðlýk kuruluþu hizmet vermeye baþlamýþtýr (5). Saðlýk sektöründe hizmet açýsýndan önemli olan iþletme bazýnda nitelikli insan kaynaðýndaki devir-dönüþüm hýzýnýn alt düzeyde olmasý yaný sýra, çalýþanlarýn eðitimi, yeterli teknik becerileri, sorumluluk bilinci, hedeflerin farkýnda olma, kendine güven, iletiþim becerileri, enerjileri ve takým oyuncusu olmalarý önemlidir. Bu sektörde çalýþanlarýn sürekli iþyeri deðiþtirmesi, belli bir dönem iþsiz kalmalarý iþletme açýsýndan maliyet artýþý ve hizmet kalitesinde düþüþe neden olmaktadýr. Ülkemizde özel saðlýk kuruluþlarýnýn artmasý, çalýþanlarýn ücret, kariyer ve sosyal olanaklar açýsýndan seçeneklerinin artýrýlmasýný da gündeme getirmektedir. Günümüzde bu konuda yapýlmasý gereken artýk farklýdýr. Deðiþen ekonomik, siyasal, sosyal ve toplumsal yapýdaki sorunlarý ardýþýk kolektif çözümleyen anlayýþý temel almamýz kaçýnýlmazdýr. Öte yandan saðlýk sektöründe yalnýzca arzýn deðil, talebin nasýl artýrýlacaðý ve talebin esnekliðinin nasýl bir ivme kazanacaðýný düþünmemiz gerekmektedir. Talebin artýrýlmasý için Türkiye’nin hedef nüfus bölgesi AB ülkeleri, Rusya ve çevre ülkeler olmalýdýr. Bunun nedeni açýktýr. Çalýþma dönemine girildiði yaþtaki hayat beklentisi son otuz yýlda hýzla artan ve daha uzun bir emekli dönemine girilen AB ülkeleri ile yaþlý nüfusa gerekli hizmeti sunamayan komþu ülkelerin insaný farklý arayýþ içindedir. (5) T.C. Saðlýk ve Sosyal Yardým Bakanlýðý: Saðlýk Ýstatistikleri, Ankara, 2006. 6 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ AB ülkelerini ele aldýðýmýzda ilk olarak bu ülkelerde saðlýk hizmeti çok pahalý ve hizmete ulaþma süresi yaþlý nüfus için uzundur. Ayrýca genel saðlýk sigortalarý bazý tedavileri içermemektedir. Yaþlý nüfusun istediði hizmet alanlarý ise göz hastalýklarý, diþeti ve diþ hastalýklarý, damar ve kalp hastalýklarý ile romatizma, þeker ve yüksek tansiyondan kaynaklananlar olarak belirginleþmektedir. Ülkemizin deðiþik kentlerinde gerek bu hastalýklar, gerekse gençlere yönelik üreme, tüp bebek v.b. konularda hizmet veren deðiþik saðlýk birimleri kurulmuþtur. Örneðin Dünya Göz Hastanelerinin son üç yýl içinde ciddi bir yabancý hasta potansiyeli oluþmuþtur. Bunlarýn büyük çoðunluðu Hollanda ve Almanya’dan gelmektedir. Hastanenin teknolojik alt yapýsý, hizmet kalitesi ve tüm harcamalarýn (fiyatlarýn) uygunluðu yabancýlar açýsýndan önemli bir tercih nedeni olmaktadýr (6). Türkiye saðlýk alanýndaki bilgi birikimi ve olanaklarýný hedef nüfusun ilgisine kolektif öncü eylemler ile hizmet sunmanýn yollarýný aramalýdýr. Projemiz açýsýndan bu fýrsatlardan biri de EXPO 2015’e aday olan Ýzmir’in baþvurusu olan “Daha Ýyi Bir Dünya Ýçin Yeni Yollar: Herkese Saðlýk” temasýdýr. EXPO protokolünde temanýn evrensel amaç ve iþlevi “halkýn eðitimine yönelik olma, tüm insanlara yeniliðin bir parçasý olduðunu hissettirme, insanlýðýn daha iyi bir dünya için taþýdýðý potansiyeli gösterebilme ve temsil ettikleri toplumlarýn kültür, tarih ve sahip olduklarý varlýklarý ortaya çýkarabilme” olarak belirtilmektedir (7). Yeni hizmet türevlerini belirleyecek ve sunacak Ýzmir için projemiz alt tema olarak “SMYRNA’DA SAÐLIÐINIZA KAVUÞUN” vurgusunu yapacaktýr. Hedef nüfus açýsýndan ülkemizin evrensel kavramlarla yarýþa katýlmasý gerekliliði açýktýr. Yaþlý nüfusun saðlýklý yaþamýný sürdürebilmesi için yeni öðrenme ve uygulama ortamlarýnýn mekansal düzlemde oluþturulmasý kaçýnýlmazdýr. EXPO 2015’e seçildiðinde ev sahipliði yapacak Ýzmir’i saðlýk alanýnda dünya kentleri arasýna sokabilmek için toplumsal örgütlenme modeli ile öncü giriþimleri þimdiden belirlediðimiz hedef nüfusun hizmetine sunmamýz gerekmektedir. Hiç þüphesiz “SMYRA”nýn yöreyi dünyada daha tanýtýcý, benimsetici bir kavram olduðu unutulmamalý ve bunu kullanmaktan çekinmemeliyiz. Sorun bizim deðil, “Anadolu Bozgunu’nu” her þeyi ile yaratanlarýndýr. Bizim amacýmýz tarihsel bütünlüðü bir süreklilik içinde geliþtirmek ve yörede yaþayanlar olarak buna bir eklentimiz olduðunu ispat etmektir. Artýk “alýn teri” deðil “akýl teri” dökerek iþ yapma zamaný gelmiþtir. (6) Selin Yýldýrým Peker: (Özel Görüþme) Dünya Göz Hastanesi Ýþ Geliþtirme Direktörü, Ýstanbul, 2006. (7) Ýzmir Ticaret Odasý: EXPO 2015 Ýzmir, Ýzmir, 2006. 7 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ I - PROJENÝN GEREKÇESÝ Günümüzde turizm yatýrýml arýna ayrýlan pay yaklaþýk olarak 140-150 milyar dolarý bulmaktadýr. Turizme bu denli yüksek bir pay ayrýlmasýnýn nedeni, geleceðin hizmet ve turizm sektöründe olduðunun kabullenmesidir. Ancak turizmde farklýlaþarak yeni olaný gündeme taþýyabilirsek pastadan daha fazla yap alýnacaðý açýktýr. Farklýlýðý hem kaynak hem de müþteri temelinde yakalamak ve bunu sürdürülebilir kýlmak kaçýnýlmazdýr. Öne sürdüðümüz projeye kaynaklýk etmek üzere Ýzmir açýsýndan dýþ ve iç dinamikteki geliþmeler projemizin gerekçesini oluþturmaktadýr. 1) Dýþ Dinamikler Günümüzde Ýzmir için daha çok dýþ dinamiklere dayanan ve onlarýn yatýrým desteði, müþteri talebi ile oluþacak iki önemli projeyi geniþ katýlýmlý biçimde hayata geçirme çalýþmalarý hýz kazanmýþtýr. a) Proje merkezi olarak düþündüðümüz Ýzmir ili için önümüzdeki on yýlýn altyapý projeleri taslak olarak Turizm Bakanlýðý ve Ýzmir sivil toplum örgütleri tarafýndan hazýrlanmýþtýr. Buna göre Bakanlýðýn tahsislere baþlayacaðý Çeþme yarýmadasýnýn 10-12 milyar dolarlýk yatýrým ve 80 bin yataklý termal turizm adý altýndaki projeleri sermaye piyasalarýna açýklanacaðý Bakanlýk Ýþletmeler Genel Müdürlüðü tarafýndan basýna bildirilmiþtir. Bu yatýrýmlar için amaç, nüfusun yaþ yapýsýnda iki dünya savaþýnýn etkisinin arýndýðý ve kararlý bir yapýya ulaþan Avrupa’nýn 65 yaþ üstü nüfusunun istemi olan etkinliklerden pay kapmaktýr. Öte yandan Orta Doðu sermayesinin girmesine kesinlikle inanýlan bu yatýrýmlar ile çevre ülkelerin alým gücü yüksek nüfusunun da Çeþme’ye gelecekleri beklentisi unutulmamalýdýr. Böylece Çeþme yarýmadasý yýla yayýlan turizmin üssü ve bir destinasyonu var eden deðiþik almaþýklarý içeren iþletmelerin merkezi konumuna gelebilecektir. Hiç þüphesiz bu nüfus önemli saðlýk sorunlarýný da bölgeye taþýyacak ve çaðdaþ bir hizmet beklemeyecektir. Projemiz farklý almaþýklarý içeren bu alt yapýyý þimdiden hazýrlama sürecine girmeyi amaçlamaktadýr. b) Dünyanýn kültür, tarih, eðitim olimpiyatlarý olarak tanýmlanan sergi ya da fuar EXPO için Ýzmir merkezi, yerel yönetim ve sivil toplum birlikteliði Ýzmir’in 2015’e aday baþvurusunu “Daha Ýyi Bir Dünya Ýçin Yeni Yollar: Herkese Saðlýk” temasý ile yapmýþtýr.allarý, bilgi iþleme (bilgi Beþ yýlda bir düzenlenen EXPO en az 3, en fazla 6 ay sürekli olmakta ve dünyanýn dört bir yanýndan on milyonlarca ziyaretçiyi kucaklamaktadýr. EXPO giriþimi bir kent ve çevresi için önemli deðiþim fýrsatlarý yaratmanýn yanýnda aday kentin “Dünya Kenti” olarak tanýnmasý ve bölge için modelliðinin öne çýkarýlmasý çalýþmasýdýr. Geçmiþte EXPO düzenleyen kentlere baktýðýmýzda gerçekten bu kentlerin hem temalarý hem bu süreçte alt yapýlarý açýsýndan önemli kazanýmlar elde ettiði görülmektedir. Örneðin EXPO 1992 Sevilla bu sergi ile yöresine 42.5 milyon ziyaretçiyi çekmiþtir. Sevilla kenti baþta düþünülen; · Ýspanya’yý Avrupalý, modern ve geliþmiþ bir ülke olarak tanýmlamak; · Uluslararasý iliþkileri saðlamlaþtýrmak; · Bölgesel bir geliþme planý uygulamak; · Endülüs-Sevilla’yý turistik bir yere dönüþtürmek; 8 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ · Þehri baþtan þekillendirmek; · Gelecekteki geliþmeler için EXPO 1992’yi bir katalizatör olarak kullanmak(8) hedeflerinin çoðunu son on yýlda gerçekleþtirmiþtir. Bu hedeflerin gerçekleþmesi için merkezi, yerel ve uluslar arasý olmak üzere yaklaþýk 10 milyar dolar civarýnda bir yatýrým ile nehir kýyýlarýnýn ve limanýn restorasyonu, eski þehrin yenilenmesi, on yeni köprünün yapýlmasý, yeni park ve rekreasyon alanlarýnýn yaratýlmasý sonucu yeni bir mekan yaratýlmýþtýr. Benzer deðiþim EXPO 1998 ile Lizbon’da yaþanmýþtýr. Kent aday olduðunda EXPO için düþünülen alan, kullanýlmayan bir sanayi bölgesi ile etrafýndaki gecekondularda dýþlananlarýn, kentle bütünleþemeyenlerin yaþadýðý çöküþ bölgesi idi. Lizbonlular bu alan için yeni tasarýmlar geliþtirerek çok farklý bir mekan düzenlemesi yaparak þehrin yeniden canlandýrýlmasýný, geliþtirilmesini saðlarken, oluþan mekanda yeni kent yaþam biçimlerinin olabileceðini dünyaya gösterdiler. Yaratýlan yeni mekan nedeni ile Portekiz’e girin doðrudan vergi gelirleri 4.4 milyon avroya ulaþmýþtýr (9). Ýzmir için EXPO’yu gerçekleþtirmek bölgesel, ulusal ve uluslar arasý bir gösteri fýrsatý anlamýna gelmektedir. Ýletiþim çaðýnda iletiþim fýrsatý olarak görülen EXPO’dan çaðdaþ bir tasarýmla yeni mekanlar kazanarak hizmete sunulmasý halinde dünyanýn dört bir yanýndan ziyaretçi çekilebilmektedir. 2) Ýç Dinamikler Büyümenin dinamiðini saðlayan emek faktörü, ulusal düzeyde tüm alt yerleþimlerde benzer deðildir. Ýzmir’in mekan organizasyon dönüþümünü saðlayan nüfus dinamiklerinin ulusaldan farklý olan bir yapýsý vardýr. Baþka bir anlatýmla ulusalda 30 yýl sonrasý için hedeflenen bebek ölümleri, toplam doðurganlýk hýzý ve her yaþta beklenen ortalama ömür gibi hayati olaylara Ýzmir günümüzde ulaþmýþtýr. Ýzmir nüfusunun günümüz ve gelecekteki yapýsýný kabaca tanýmlayacak olursak; · 2000 yýlý Ýzmir nüfusunu göçten arýndýrdýðýmýzda nüfusun yaþ yapýsý durulmuþ/kararlý bir nüfusun özelliklerini göstermektedir. Nüfusun yaþ yapýsýnýn böyle bir konuma gelmesini bebek ve çocuk ölümlerinin azalmasý, doðurganlýðýn düþmesi ve doðuþtaki yaþam umudunun artmasý belirlemektedir. Ýzmir için bunlarý sayýsal olarak tanýmladýðýmýzda toplam doðurganlýk hýzýnýn (TDH) = 1.75 çocuk, (nüfusun kendisini yenileyebilmesi için TDH’nýn 2.1 olmasý gerekir), bebek ölüm hýzýnýn binde 16 ve doðumdaki yaþam umudunun 80 yýla ulaþtýðý görülmektedir. · Önümüzdeki 25 yýl için yaptýðýmýz tahminlerde binde 6-8 düzeyine düþecek bebek ölümleri, bu süre içinde TDH’nýn 1.5 düþmesi sonucu toplam nüfus için yaþlýlarýn oraný yüzde 18-20 düzeyine ulaþacaktýr. Kabaca Ýzmir’in nüfusu saðlýk turizmi ile pay kapmak istediðimiz AB ülkelerinin nüfus yapýsý ve onlarýn yaþlýlýk sorunlarý ile örtüþmektedir. Birleþmiþ Milletler öncülüðünde üye ülkelerin katkýsý ile “Binyýl Kalkýnma Hedefleri” 2000 yýlýnda konulmuþtur (10). Bu hedeflere 2015 yýlýna kadar küresel düzeyde ulaþýlmasý ve tüm (8) (9) (10) Ýzmir Ticaret Odasý: a.g.e., Ýzmir s.3-4, 2006. Ýzmir Ticaret Odasý: a.g.e., Ýzmir s.5-6, 2006. UNFPA: Achieving the Millennium Development Goals, Population and Reproductive Health as Critial Determinants, Population and Development Strategies Series, No: 10 New York, 2003. 9 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ insanlarýn yaþam düzeylerinin iyileþtirilmesi beklenmektedir. Somut göstergelere dayanan bu hedefler içinde yaþlý nüfusun sorunlarýna çözüm getirme seti önemli bir yer tutmaktadýr. Ýzmir’in çözüm üretmek zorunda kalacaðý yeni sorun alaný 65 ve yukarý yaþlardaki nüfusun çoðalmasýdýr. Sayýlarý artan ve yaþam süreleri uzayan bu nüfus için gerek saðlýk hizmeti sunmak gerekse çaðdaþ refah toplumuna özgü yeni kurumlarý oluþturmak kaçýnýlmazdýr. Kentsel çekirdek aile yapýmýzýn deðerlerinin deðiþmesi yaný sýra zorlaþan kentsel yaþam koþullarýndan ötürü yaþlý nüfusun kendine bakýmý, saðlýðý ve hayata baðlýlýðýný sürdürmek konusundaki yetersizliðini yeni kurumlaþtýrma ile gidermek gerekmektedir. Yaþlanan Ýzmir nüfusunun hastalýk örüntüsü ve bu hastalýklara yönelik pratisyen hekimlere ve týp öðrencilerine nasýl saðlýk eðitimi verilmesi gerektiði konusunda Ýzmir’de DPT destekli geniþ çaplý bir saðlýk araþtýrmasý yapýlmýþtýr (11). Toplum odaklý eðitim kavramý, tüm çaðdaþ ülkelerde program geliþtirme sürecine ýþýk tutan bir yaklaþýmdýr. Bu yaklaþýmda hekimin hizmet vereceði kentin, bölgenin, ulusun gereksinimleri ve öncelikleri eðitim programýnda karþýlýðýný bulmaktadýr. Ýzmir’de yapýlan araþtýrma ile, Ýzmir Büyükþehir Belediye sýnýrlarý içinde yaþayanlarýn öncelikli semptom, hastalýk ve baþvuru nedenlerinin belirlenmesi yapýlmýþtýr. Daha sonra oluþturulan uzman panellerinde saðlýk sorunlarýnýn fatalite görülme sýklýðý, eðitimdeki prototip deðeri gibi özellikleri üzerinden eðitsel açýdan aðýrlýklarý deðerlendirilmiþtir. Elde edilen veriler týp eðitimi program geliþtirme sürecine kentsel yararlýlýk için eklemlenmiþtir. Bu kurgu ülkemizde ilk kez gerçekleþtirilen özgün bir çalýþmadýr. Öte yandan Ýzmir odaklý olmak üzere deðiþen kentsel aile yapýsý ile birlikte yaþlý nüfusun bakýmý ve hayata baðlýlýðýný artýrma için çözümler üretilmeye baþlanmýþtýr. Üniversite týp eðitimi mevcut sistem içinde soruna çözüm üretme çabasýný sürdürürken, daha önce deðindiðimiz gibi Ýzmir’de özellikle son 20 yýl içinde hýzla büyüyen saðlýk kuruluþlarýnýn çoðunun hizmet alaný yaþlý hastalýklarýna yöneliktir. Bu nedenle proje hizmet içi eðitim ve hizmetinin niteliðini artýrma açýsýndan önemli ipuçlarýný þimdiden saðlamaya baþlamýþtýr. Sorunun ikinci boyutu ise daha önemlidir. Kentsel mekan oluþumunda aileler için mimarlarýn getirdiði çözüm farklý kat seçeneðinde bloklara ve bölümlere yönelmiþ, sosyal hareketliliði iliþkileri sýnýrlandýran konut üretimidir. Böyle konutlarýn üretildiði mekanlarda yaþlýlar hem hayata baðlýlýklarýný kaybetmekte hem de bakýmlarý zorlaþmaktadýr. Çaðdaþ yaklaþýmlarýn yaþlý nüfusun bakýmý için geliþtirdiði çözümler Ýzmir’in þimdiki mekan örgütlenmesi ile çeliþmektedir. Kendi coðrafi alanýmýzda saðlýk sektöründe oluþan yeni sorunlarýmýza yönelik mekanlar oluþturmamýz kaçýnýlmazdýr. Bu mekanlar benzer sorunlarý yaþayan hedef nüfusumuz için de zenginleþtirilmiþ sosyal katýlým ve saðlýk hizmeti bütünlüðünde seçenek olabilmelidir. Proje Ýzmir’in ve hedef ülkelerin yaþlý nüfusunun saðlýk sorunlarýna olduðu kadar, bunlarýn yaþlýlýk ve rehabilitasyon sorunlarýna da çözüm getirmek, farklý kültürdeki insanlarý birbirleri ile ayný mekanda etkileþimde bulundurmak amacýndadýr. Hiç þüphesiz AB ülkelerinin yaþlý nüfusuna Ýzmir ilindeki kültürel birikimleri farklý bir anlayýþla sunarak yýl temelinde Ýzmir’de konaklamalarýný, saðlýklarýna burada kavuþmalarýný ve bunu bir model olarak benimseterek benzer örgütlenmenin zincirin bir halkasý olarak Ýzmir’in farklý yerleþmelerinde büyümesini saðlamak amacýmýz olmalýdýr. (11 Ege Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý Anabilim Dalý: Týp Fakültesi Eðitim Programý Geliþtirmede Öncelikli Saðlýk Sorunlarýnýn Belirlenmesi, Ýzmir, 2005. 10 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ II - PROJENÝN TANITIMI Projenin tanýtýmýna baþlamadan önce önerimizin yapýlabilirliliðini destekleyen iki örnek olay aktarmak istiyorum. a) Ýzmir Belediyesi adýna yaptýðýmýz bir çalýþmada Ýzmir’linin tüketim davranýþýnýn kaba bir örüntüsünü saptadýk. Ýzmir ailesi; bakkal, pazar yeri ve Konak – Kemeraltý aðýrlýklý olmak üzere Konak - Alsancak arasýndaki mekanda gereksiniminin büyük çoðunluðunu karþýlýyordu. Kentin nüfusunun artmasýna karþýn kentsel mekanda bakkal ve pazaryerinden baþka yeni bir þey oluþmuyordu. Kente göç ile gelen ailenin tüketim davranýþýný deðiþtirecek ve onun sosyalleþmesini saðlayacak mekanlarýn, ulaþým sorununu çözmüþ Batý’da olduðu gibi kent dýþýnda deðil kent bitiþiðinde mümkünse saçaklanarak büyüyen Ýzmir’de “saçaklanma boþluklarýnda” düzenlenmesi kaçýnýlmazdý. Deðiþik ortamlardaki tartýþmalar ilk meyvesini yerel yönetimde günün moda akýmý olan “üretici belediyecilik” anlayýþý çerçevesinde kent içi tüketimi düzenleyecek Tansaþ’larýn doðmasý ile verdi. Ýkincisi ise projemize modellik edebilecek bir ruh ve örgütlenme ile oluþan KÝPA oldu. Ege Üniversitesinin kullanýlmayan arazisinin bir parçasýný uzun yýllýðýna kiralayan 100 öncü eylemcinin belli miktardaki katýlýmý sonucu oluþan sermaye ile kurulan alýþveriþ merkezi hýzla büyüdü. Yapýlan araþtýrma bulgularý ile satýþ noktalarýnýn kentin ana çýkýþ yollarýnda saçaklanmasý ve deðiþik meslek mensuplarýný baðrýna almasý ile model geniþledi. Hýzla büyüyen sistemi giriþimciler belli bir süre sonra uzmanlýðý bu alanda olan uluslar arasý bir gruba büyük kar ederek sattýlar. b) Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’nde çalýþtýðým dönemde Prof. Dr. Ýhsan Doðramacý ekibindekilerin hekim olmalarýna karþýn sosyal bilimle uðraþan Enstitü’ye müdür ya da yönetim kurulu üyesi olma gibi önlenemez bir eðilimleri vardý. Enstitünün 197481 döneminde müdürlüðünü çocuk doktoru ve Hacettepe Hastaneleri yönetmeni olan Prof. Dr. Mithat Çoruh yürüttü. Sevgili Mithat Hocanýn iþ yoðunluðundan ötürü Enstitünün çoðu iþlerini saat 17.00’den sonra onun Çocuk Hastanesindeki mütevazi odasýnda yapmaya çalýþýrdýk. Hacettepe Hastanelerinde yönetmen görevlerinden biri de Ankara bürokrasisine siyasilere ve onlarýn yakýnlarýna yatak ayarlamak ile hasta olarak yatmakta olan bürokrat ve parlamenterlere ziyarete gelen Bakanlara eþlik etmektir. Karanlýðýn erken bastýðý soðuk ve puslu bir Ankara gününde ziyaret saatleri dýþýnda bir yakýnýný ziyaret için hastaneye gelen dönemin Çalýþma ve Sosyal Güvenlik bakanýnýn gerek boyunu gerekse giyimini kafasýndaki bakan imajý ile uyuþturmayan hastane güvenlik sorumlusu gereksiz ve istenmeyen bir tartýþma baþlatýr. Hastane giriþinde herkesin ilgi ile izlediði tartýþmayý kýsa bir süre içinde duyan Dr. Çoruh sonlandýrýr. Bakana gerekli ilgiyi gösterdikten sonra bizimle çalýþmasýna ancak saat 19.00 civarýnda gelebilen Dr. Çoruh tüm içtenliði ile günün özetini yaptý ve önerisini söyledi: “Hastane yönetimi gerçekten çok zor ve pahalý bir uðraþý. Ancak Hacettepe Hastanelerinden bürokrat ve siyasilerin yararlanmalarýný sivil vatandaþlar düzeyine indirelim. Hastanelerin olanaklarýnýn yarýsýný Orta Doðu insanýna açalým. Sizleri temin ederim ki iki üç yýlda kazanýlan para ile Ankara civarýnda yepyeni bir hastane 11 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ kurmak iþten bile deðil” dedi. Prof. Dr. Mithat Çoruh’un ne denli haklý olduðunu söylediklerinin bazýlarý yapýlmadýðý halde Hacettepe Hastaneleri Vakfý’nýn önemli aktarýmlarý ile oluþan Bilkent Üniversitesi’nin kuruluþu gösterdi. 1) Amaç : Çoklu sektörel iþbirliðini öngören, özde yaþlýlýk hastalýklarýna hizmet sunan uzmanlaþmýþ saðlýk birimlerinin birlikteliðinin oluþmasý sonucu çaplarýnýn büyümesini temel alan yaþlý bakýmý ve beslenmesini saðlayacak “yaþlý rehabilitasyon köyü”nü hayata geçirmeyi hedefleyen proje Ýzmir’de yenilik iktisadýnýn bulgularý çerçevesinde oluþturduðu mekanda hedef aldýðý yaþlý nüfusa yýl temelinde hasta memnuniyetini çoklaþtýracak saðlýk hizmeti ile yaþama sarýlmayý hedefleyen sosyal ve kültürel hizmeti sunmayý amaçlamaktadýr. Amacý gerçekleþtirmek için aþaðýdakiler yapýlacaktýr: i) Tüm yaþlý hastalýklarý ile gençlerin üreme sorunlarýna geliþen týp teknolojisi ve ilerleyen saðlýk bilgisi ile “hasta-uzmanlaþmýþ saðlýk birimi” ölçeðinde bire bir hizmet veren saðlýk birimlerinin örgütlenerek hizmet aðý çapýnýn büyümesi ve bunlar arasýndaki uzman hekim (özellikle üniversite-saðlýk birimi arasýnda) hizmeti akýþkanlýðýnýn en çoða çýkarýlmasýna çalýþýlacaktýr. Ýzmir’de yaptýðým gözlem ve Ýzmir Tabib Odasý’nda yaptýðýmýz tartýþmalarda: günümüzdeki iþleyiþte gerekli saðlýk hizmetini veren kuruluþun tüm iliþki tanýtým ve hizmeti kendi gücü çapý ölçeðinde sürdürmekte olduðu saptanmýþtýr. Öte yandan bu iþletmelerin verdikleri saðlýk hizmeti sonrasý uzun süreli bakým, beslenme , sosyal amaçlý hizmet sunmadýklarý da görülmüþtür. Verilen saðlýk hizmetini AB ülke standardýnda sürdüren bu iþletmelerin, AB ülkelerine göre fiyatlarý düþüktür. Örneðin Kaþkaloðlu Göz Hastanesi Halkla Ýliþkiler sorumlusu Serap Kadiroðlu’nun aktarýmýna göre; “AB ülkelerinde dörtbin avroya çýkan lasik operasyonlarý, hastanemizde son teknoloji ile 525 avroya gerçekleþtirilmektedir. Bu nedenle AB ülkelerinden her ay çok sayýda ve düzenli bir hasta akýþý ile karþýlaþýyoruz ve bunlarý saðlýðýna kavuþturuyoruz” dedi(12). Benzer iliþki ve iþleyiþ diðer saðlýk birimleri için de geçerlidir. Ancak burada temel olan tekli iliþkidir. Bilindiði gibi hedef nüfusun yaþadýðý yaþtan baþlamak üzere saðlýk sorunu artmakta, beslenmesi önem kazanmakta dahasý ulaþýlan yaþýn gereði olarak kiþide kutsalý yaþamak, kültürel ve sosyal etkinliklere daha fazla katýlým isteði oluþmaktadýr. Ayrýca birikimi ve düzenli geliri olan bu kiþilerin çocuklarýna kaynak aktarmak gibi bir sorunlarý da kalmamýþtýr. Proje yüz-yüze süren bu iliþkileri her bir iþletmenin baðýmsýzlýðýný koruyarak; “iþletmeüniversite-uzman hekim” akýþkanlýðýný saðlayarak; hizmet aðýný büyütmek ve saðlýk hizmeti sonrasý bakýmý gerçekleþtirmek üzere Balçova Termal Tesisleri ve Otelini, Ýzmir Özel Ýdaresinden uzun yýllýðýna kiralayarak proje merkezi haline getirecektir. Hasta turistin programý tanýmasý, Ýzmir’e ulaþmasý, saðlýk hizmeti ile hizmet sonrasý bakýmý, kültürel etkinliklere katýlýmý ve ülkesine uðurlanmasý buradan planlanacaktýr. ii) Saðlýk hizmetinden yararlanacaklara bu süreçte butik otel hizmeti, iyileþme süreçlerinde ise yaþlý rehabilitasyon köyünde saðlýk bakýmý, beslenmesi ve moralini yükseltici hizmet sunulacaktýr. (12) Serap Kadiroðlu: Özel Görüþme, Ýzmir 2006. 12 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ Sürdürülmekte olan iliþkide yapýlmayan, hastalýkta ve saðlýkta beslenme-diyet programýný düzenleyerek, diyetisyen uzmanlarýndan oluþan bir ekiple köyün yaþlý nüfusuna hizmet verilecektir. Yaþlý turistlerin hastalýk semptomlarýna, antropometik ölçümlerine, laboratuar bulgularýna ve yapýlan tedavi türüne uygun olarak bireyin enerji ve besin öðesi gereksinimine uygun diyet tedavi hizmeti sunulacaktýr. Böylece hasta turistlere yaþamlarýna özgü tedavi hizmeti verilirken diyet ve beslenme mesleðindeki uzmanlarýn saðlýk ekibinin bir üyesi olarak çoklu sektörel çalýþmayý amaçlayan projede önemli bir yeri olacaktýr. Ýzmir Oteller Tarihi adlý yapýtýnda Kayýn, kentteki konaklama yerlerinin geliþimini kentin ulusal ve uluslar arasý ekonomik iliþkisi, ulaþýmý v.b. deðiþkenler ile açýklamaktadýr. Bu nedenle Ýzmir’de çaðdaþ konaklama birimlerinin geliþimi son otuz kýrk yýl içinde olmuþtur. Saðlýk alanýndaki butik otellerin mekana yansýmasý ise daha yenidir ve bunlar bir elin parmak sayýsý kadardýr(13). Proje bu oteller yanýnda proje merkezi olarak düþünülen “Balçova Termal Tesisleri ve Oteli ile Dokuz Eylül Týp Fakültesi yerleþkesine yakýn, termal kaynaklarý bol olan Seferihisar yöresinde kamudan 49 ya da 99 yýllýðýna kiralanacak alanda “yaþlý rehabilitasyon köyü” olarak tanýmladýðýmýz bir ve iki odalý 1000 konut ile deðiþik sosyal tesisleri, saðlýk-beslenme iþletmesini içeren yapýlardan oluþan bir mekan yaratacaktýr. Mekanda oluþacak tüm birimlerin mimari özelliði Ýzmir, sakýz evleri biçiminde tasarlanacak, ýsýnma sorunu termal enerji ile çözümlenecek; her konutun yine termal enerji ile ýsýnan küçük alanlý hobi bahçesi olacaktýr. Mekandaki tüm konutlarýn ýsý geçirgenliði, yalýtýmý ön planda tutulurken malzeme olarak “taþ-ahþap ve demir” üçlüsünden yararlanma yoluna gidilecektir. Konutlarýn tanýmlanmasý için dýþ duvarlarý Balýklýova’nýn albenili taþý, Alaçatý’nýn kemik rengi taþý ve Yaðcýlar’ýn parlak siyah taþlarý ile kaplanacaktýr. Konutlarýn ahþap ve demir aksamý ile geçmiþ kültürler arasýnda iliþki kurgusu yapýlacaktýr. Ýç düzenlemede ise yöre evlerine özgü þömine, sedir vb. objelere yaþlýlýk hareketliliði açýsýndan mutlaka yer verilecektir. Konutlar ýsý geçirgenliðini temel alacaklarý için yaþlý nüfusun mevsimsel geçiþ dönemlerindeki sýcaklýk farklýlýðýndan etkilenmelerini çok alt düzeyde tutmalý turiste özel olduklarýný deðiþik kültürlere gönderme yapan mekanda yaþadýklarýný ve saðlýklarýna kavuþtuklarý hissini her an vermelidir. iii) Turistlere iyilik hallerinde Ýzmir içi ve çevresi kültürel birikimleri tanýmalarý için farklý bir hizmet sunulacaktýr. Rehabilitasyon Köyünden, Ýzmir’e ve çevresine ulaþým otoyol-çift yol baðlantýsý ile saðlanacaðý, ulaþým süresi kýsa olacaðý için, saðlýk, sosyal-kültürel etkinliklere eriþimde bir sorun yaþanmayacaktýr. Günübirlik düzenlenecek sosyal ve kültürel etkinlikler ile projenin kültürel boyutunda açýkladýðýmýz konularý yaþamak kolaylaþacaktýr. Kent ortamýnýn doðurduðu bir dizi baský ve sorunlardan uzak fakat kent hizmetlerine eriþimin çok kolay olacaðý, deðiþik hizmetlerin birleþtirilerek sunulacaðý rehabilitasyon köyünün yaþlý nüfus tarafýndan yýl temelinde tercih edilirliði artacaktýr. (13) Emel Kayýn: Ýzmir Oteller Tarihi, Ýzmir, Ýzmir Büyükþehir Belediyesi Kent Kitaplýðý, 2000. 13 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ 2- Projenin Hedef Nüfusu: Sosyal güvenlik alanýnda ciddi geliþme saðlamýþ olan AB ülkeleri ile yaþlý nüfusun saðlýk sorunlarýna gereken hizmeti sunamayan çevre ülkelerin günümüzdeki sorunu 65 ve üzeri yaþlardaki nüfusun toplam nüfus içindeki aðýrlýðýnýn artmasý ve bunun kazandýðý sürekliliktir. Ulaþýlan yeni denge bu ülkelerin saðlýk sektöründe yeni bir sorun alaný yaratmýþtýr. AB ülkeleri ve Rusya’nýn ikilemi burada baþlamaktadýr. 65 yaþ ve üzeri nüfusun toplam içindeki oraný hem yüksek hem kararlý bir düzeye ulaþýrken, bu nüfusa sunulan saðlýk hizmetleri geliþen ve pahalýlaþan týbbi teknolojiye dayanmaktadýr. Bu durumda ortaya çýkan maliyet sorunu AB ülkelerinde sosyal güvenlik kurumlarýný ve özel sigortalarý zora sokmaktadýr. Çünkü günümüzdeki yaþlý nüfusun, çalýþma yaþamýna baþladýðýnda ne bu kadar yaþayacaðý ne de saðlýk hizmetlerinin bu denli pahalýlaþacaðý bekleniyordu. Küreselleþme kuramýnda çok tartýþýlan ve bölgesel kalkýnma projelerine atfedilen üstünlükler bu noktada doðmaktadýr. AB ülkeleri ve ülkemizde yaþlýlýk hastalýklarýnýn tedavi süresinde kullanýlan alet ve ilaçlar ile bunlarýn fiyatlarý bölge bazýnda önemli bir farklýlýk göstermemektedir. Farklýlýðý, çalýþanlarýn ücreti ve diðer girdilerin maliyeti belirlemektedir. Özellikle ameliyat sonrasý iyileþme dönemi gün olarak uzadýðý zaman AB ülkeleri ile çevre ülke farký açýlmaktadýr. Proje hedef nüfusa saðlýk hizmeti sunumunu, AB ülkeleri ile hekim hizmeti ve kullanýlan týbbi teknoloji standartlarýnda bir farklýlýk olmaksýzýn diðer hizmetleri hastanýn kendi ülkesinden hem daha kaliteli, hem de daha ucuza sunarak toplam maliyeti düþürmeyi hedeflemektedir. Burada önemli olan diðer hizmetlerin nasýl verileceðidir. Ýyileþme sürecinde butik otelde aðýrlanacak turist hasta, yardýmcý saðlýk personeline her an ulaþabilecektir. Bunlarýn maliyeti beklenildiði gibi ülkesinden düþük olacaktýr. Tüketici tercihi açýsýndan önemli nokta burada belirmektedir. “Herhangi bir yaþlýlýk hastalýðý için kiþi t zamanda M miktar paraya kendi ülkesinde mi tedavi olacak”? yoksa “ayný zaman diliminde daha az bir harcama yaparak burada mý tedavi olacaktýr?” . Tüketici kuramý açýsýndan hasta ülkemizi tercih ettiðinde (M-n) farký ile görmek ve yaþamak istediði kutsalý barýndýran Ýzmir’de belli bir dönem iyileþme süresini geçirebilecektir. Proje (M-n) farký için olayýn sosyal-kültürel boyutuna özel bir önem atfetmektedir. Ýyileþme dönemlerini yine saðlýðýn ayrýlmaz parçasý olan beslenme-diyet programýný sunacak “yaþlý rehabilitasyon köyü”nde geçirecek turistlere bu dönemde Ýzmir ve çevresine iliþkin sosyal-kültürel etkinlik programlarý sunulacaktýr. Böylece hastanýn iyileþme ve saðlýðýna kavuþma dönemini yataða - eve baðlayan yaklaþým yerine, moralini yükselten “rehabilitasyon - kültürel alan etkisi” olan yaklaþým ile yaþamasý saðlanacaktýr. Tüm bu hizmet süresince insanýn en önemli unsur olduðuna inanarak onun saðlýðýný yükseltecek hizmet verileceði, hizmet süresince hastanýn gizlilik ve mahremiyetinin korunacaðý, hastaya yaþ, ýrk, din, dil, renk farký gözetilmeden hizmet verileceði, hizmet süresince ticari amaç saðlayacak hiçbir eylemin yapýlmayacaðý, basýn ve internet bilgi aðý içeriðinde yalnýzca gerçek güvenli doðrulanabilir bilgi kullanýlacaðý, sektörün saygýnlýðýný, güvenirliðini ve geleceðini zedeleyici hiçbir faaliyeti hiçbir elemanýn yapmayacaðý garantisi verilecektir. 14 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ 3- Proje Yatýrýmý ve Yatýrýmýn Finansmaný: Proje; saðlýk personeli, týbbi teknoloji, butik hastane-otel ve yaþlý rehabilitasyon köyü için bölgede nasýl bir yatýrým örüntüsü izleyecek ve bunun maliyeti ne olacaktýr? Ülkemizde 20 yýldýr saðlýk sektörüne tanýnan yatýrým teþvikleri Ýzmir’de çok iyi deðerlendirilmiþtir. Bu nedenle baþta göz, kalp-damar ve diþ hastalýklarý olmak üzere yaþlý nüfusun hastalýklarý ile üreme sorunlarý (tüp bebek) konusunda hizmet veren orta boy saðlýk örgütleri butik hastane temelinde hizmete girmiþtir. Bu iþletmelerle iliþkisini bilgi birikimi ve uzman hekim temelinde sürdürmekte olan üç üniversite hastanesi ile orta boy saðlýk birimlerinin Ýzmir’de tahmin edilenden öte büyük bir týbbi teknoloji malzeme ve makina parký oluþmuþtur. Bu genel çerçeve içinde hedef nüfus ile bölgenin yaþlý nüfusuna hizmet sunma açýsýndan yetiþkin insangücü, týbbi teknoloji ve bina olarak projenin yeni bir yatýrým sorunu yoktur. Sorun bunlarý ve proje halkasý içinde gördüðümüz öteki öncü eylemcileri tüm güçleri - olanaklarý ile yenilik iktisadi çerçevesinde örgütlemektir. Çünkü sözünü ettiðim yaþlýlýk hastalýklarý konusunda hizmet veren hastaneler tek amaçlý olarak AB ülkeleri yurttaþlarý ile kendi çaplarý ölçüsünde iliþki kurmaya çalýþmaktadýrlar. Burada önemli olan hem çapý büyütmek hem de öteki öncü giriþimcilerin katkýsý ile yaratýlan toplam hizmetin AB üye ülkelerinden farklý olmasýný saðlamaktýr. Böylece hedef nüfusun yalnýzca tedavi için kendi ülkesinde harcayacaðý M para miktarýný, kültürel tanýtým boyutu eklenmiþ bölgesel çoklu saðlýk hizmetine aktarýlmasýna çalýþýlacaktýr. Hizmetin yýl temelinde iþlemesi için rehabilitasyon köyünde yaþlý yaþam biçimine özgü hizmetler sunulacaktýr. Böylece kendi ülkesinde aile yapýsý gereði yalnýzlýða itilmiþ olan yaþlý nüfusa farklý kültürlerden gelmiþ insanlarla özel bir mekanda saðlýðýna kavuþma fýrsatý sunulurken, Avrupa’ya göre daha ýlýman bir iklime sahip olan Ýzmir’de yeni yaþam mekanýnda kendi kültürlerinin temelini oluþturan nesneleri tanýtacak sosyal programla yaþamýný sürdürmesi saðlanacaktýr. Projenin iþletme temelinde referansýný ise hizmetten yararlanan yaþlý nüfusun ülkesine döndüðünde, yaþadýklarýný benzer sorunlarý olan kendi kuþak nüfusuna iletmesi yanýnda, hizmetten yararlananlarýn müþteri profili ve hizmetten memnuniyet verilerini internet ortamýna aktaracak yeni aðlar saðlayacaktýr. Proje yukarýda anlatýlanlar çerçevesinde yatýrým olarak; · Yaþlý rehabilitasyon köyünü oluþturma, · Deðiþik hizmet alýmý için yapýlacak kiralama, · Projeyi; hizmet içeriði, sosyal-kültürel boyutu açýsýndan tanýtým için gerekli kitap – broþür basýmý, internet aðlarý düzenleme ve bilgisayar yazýlýmý. Bunlar için tasarlanan toplam yatýrým miktarý 100 milyon ABD dolarýdýr. Bunun daðýlýmý ise þöyle olacaktýr. i) Yaþlý rehabilitasyon köyünün tek ve iki odalý bin konutu, sosyal ve saðlýk binalarý (Türk hamamý, çok yönlü bir SPA merkezi, kafeterya, dinlenme, eðlenme, saðlýk birimleri ile yürüyüþ parkuru ve ibadet evleri) için 60 milyon dolar harcanacaktýr. Eþ sayýda villayý Ýzmir-MenemenSeyrekte yapan Ege-Koop, anahtar teslim töreninde toplam maliyeti 75 milyon 15 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ dolar olarak açýkladý. Proje arsayý uzun dönem kiralama yolu ile kazanacaðý fakat konutlarýn dýþ ve iç donatýlarýný yaþlý nüfusu hareketliliðe özendiren yaþamý öne çýkaran detaylarla mekanda yapýlandýrmanýn getireceði masraflara karþýn bu miktarýn yeterli olacaðýný EgeKoop yetkilileri belirtmiþlerdir. ii) Konutlar ile sosyal ve saðlýk birimlerinin iç donatýmlarý için 15 milyon dolar harcanacaktýr. iii) Kiralama, tanýtým, kitap tercüme-basýmý, bilgisayar yazýlýmý, internet sitesi aðlarý oluþturmak ve örgütlenme çalýþmalarý için 20 milyon dolar harcama yapýlacaktýr. iv) Deðiþik hizmet alýmlarý ve kiralama için 5 milyon dolar ayrýlacaktýr. Sözgelimi proje ulaþým ve lojistik hizmetler için herhangi bir yatýrýmý deðil sorunu kurumsal müþteriden kiralama yoluna giderek çözümlemeyi amaçlamaktadýr. Bölgede turistlere özel olduklarýný hissettirecek ulaþým hizmetleri kurumsal müþterinin kontrollü çözümüne býrakýlacaktýr. Turiste özel olduðunu hissettirecek ulaþýmda karþýlaþýlacak her türlü sorunu anlaþmalý ulaþým þirketi çözümleyecektir. Böylece hizmet süresinde aracýn çalýnmasý, kaza ya da bakýmýn uzamasý, personel yetersizliði gibi durumlarda gerekli seçenekler ulaþým þirketi tarafýndan anýnda saðlanarak hizmette bir aksama olmayacaktýr. Benzer þekilde lojistik hizmetlerini saðlayacak yerli yabancý kurumsal müþteriler ile de gerekli kurumsal iliþki kurulacaktýr. Özellikle yaþlý insanlarýn kendi ülkelerine olmak üzere deðiþik mal gönderimleri için lojistik firma seçimi yapýlacak ve her bir hizmet proje bilgi sayar yazýlýmý ile firma ulaþým aðý bütünlüðü içinde izlenmeye alýnacak gönderim adrese ulaþtýðýnda müþteriye haber verilecektir. Böylece turistlerin ülkemizden satýn aldýklarý hiçbir malýn ülkelerine ulaþtýrýlmasýnda sorun yaþamamalarý saðlanacaktýr. Toplam yatýrýmýn finansmanýnýn saðlanmasý ise KÝPA örnek olayýnda olduðu gibi proje halkasýna eklenecek öncü eylemcileri belirleyen temel araþtýrma (base-line survey) ile üyeortak katýlýmýnýn nasýl ve ne miktarda olacaðý saptanacaktýr. Finansmanýn oluþumuna göre proje örgütlenme ve karar vericiler biçimi ortaya konulacaktýr. Ancak projeye herhangi bir saðlýk biriminin aðýrlýklý sahipliði tercih edilen bir yol kesinlikle olmayacaktýr. 4- Projenin Kaba Deðerlendirmesi : Saðlýk turizminin ülke turizmine katkýsýný artýrmayý amaçlayan projemizin ekonomik öncelikleri aþaðýdaki gibidir. · · · · · Ýzmir ilindeki kaynaklarýn optimal kullanýmýný saðlamak; Çoklu sektörel iþbirliðine gidilerek iþgücünün tam zamanlý çalýþmasýný gerçekleþtirmek; Proje bazýnda çalýþanlarýn yaþama standardýný ve refahýný yükseltmek; Proje halkasýndaki firmalarýn büyümesini maksimum kýlmak; Projeye katýlacak sektör temsilcileri için ekonomide görülecek dalga hareketlerinin etkisini en alt düzeye indirmektir. Önerdiðimiz yatýrým, kullanýlacak kaynaklar ve çoklu sektörel iþbirliðine katýlan iþletmelerin yukarýda belirtilen hedeflere göre yapacaklarý katký baðlamýnda analiz edilmelidir. Proje sermayesi öncü eylemcilerin mevcut yatýrýmlarýna orantýlý olarak proje halkasýna katýlým payý ile oluþturulmasý üzerinde düþünülmektedir. 16 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ Bu nedenle deðerlendirmede üç nokta karþýmýza çýkmaktadýr: i) Kamusal yatýrýmlarýn getireceði faydalar, ii) Firmalarýn mevcut yatýrýmlarýn bu süreçte etkin kullanýmýnýn getireceði faydalar, iii) Rehabilitasyon köyü yatýrýmý ile diðer yatýrýmlarýn getireceði faydalar. Proje deðerlendirmesi açýsýndan bizim üzerinde duracaðýmýz konu üçüncü noktadýr. Deðerlendirme dýþý býraktýðýmýz kamusal yatýrýmlar ile proje halkasýndaki öncü eylemcilerin mevcut yatýrýmlarýnýn bu süreçte getireceklerini, nitelikli iþgücünün etkin kullanýmýndan baþlamak üzere kamusal yatýrýmýn faydalarýna kadar uzatmak ve bunlarý gölge fiyatlar ile deðerlendirmek gerekir. Bu durumda firmalarýn yýl temelinde mevcut yatýrým/gelir oranlarýnýn proje ile iþbirliði süresinde daha üst düzeyde bir karlýlýða ulaþacaklarý ve biraz sonra hesaplayacaðýmýz R’nin deðerinin hýzla yükseleceði açýktýr (14). Ýlk iki konudaki yatýrýmlarýn faydasýnýn, bizim temel proje yatýrýmýný tetikleyeceði ve bunun salt bir merkeze özgü olarak kalmayýp, Ýzmir’in benzer koþullarý olan deðiþik yerleþmelerinde yeni zincirler oluþturacaðý kabullenmesini yapabiliriz. Çoklu sektörel iþbirliði için düþünülen sermaye miktarý 100 milyon dolardýr. Bunun 60 milyon dolarý sabit yatýrým, 40 milyon dolarý yenilenebilir yatýrým olarak düþünülmektedir. Yenilenebilir yatýrýmlarýn hýzla deðiþen dünyamýzda yenilenme süresi oldukça kýsadýr. Ayrýca bunlarýn getirisini ölçmek ve deðerlendirme için yapýlacak kabullenmeler tartýþmalý biçimdedir. Proje baþýnda tasarlanan sermayenin sýfýr risk ile deðerlendirileceði alan olarak ABD hazine kaðýtlarý düþünülmüþtür. ABD hazine kaðýtlarýnýn günümüzde yýllýk yüzde 5 getirisi altýnda baþlangýç sermayesi olan Po (100 miyon) nýn Pt=Po(1+r)t eþitliðinden hareketle Po’nýn iki katýna yani Pt’nin 200 milyona ulaþmasý için gerekli zaman yukarýdaki eþitliðin çözümüne göre 14 yýldýr. Deðerlendirmemizi birbirine benzeyen net bugünkü deðer ve fayda/masraf oraný tekniklerine göre kabaca yapabiliriz. Burada yararlanacaðýmýz eþitlik þudur: Eþitlik bize, projenin fayda-masraf oraný ile projenin ekonomik ömrü boyunca yaratacaðý gelirlerin, belli bir faiz oraný ile iskonto edilmiþ bugünkü deðerleri arasýndaki iliþkiyi vermektedir. Kuramsal olarak R’nin 1’den büyük olmasý hali projenin kabul edilmesi, R’nin 1’den küçük olmasý hali projenin reddi anlamýna gelmektedir (15). Bu ölçüt paranýn zaman deðeri ile projenin kýsa dönem ekonomik ömrünü dikk ate aldýðý için ödeme devresi ve ortalama karlýlýk gibi deðerlendirme ölçütlerinden üstündür. (14) (15) E.J.Mishan: Cost-Benefit Analysis, London, George Allen Unwin Brothers Lim. 1975. Erdem Öney: Ýktisadi Planlama, Ankara. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayýný. 1980. s:213-228. 17 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ Deðerlendirmeyi sabit yatýrým miktarý ile yapmamýzýn nedeni ise sürekli yenilenecek yatýrýmlarýn (40 milyon) deðerlendirme süresinde sýfýrlanacaðý varsayýma dayanmaktadýr. Formüldeki tanýmlamalarý ve deðerlerini açýklayacak olursak; Gn: n inci yýldaki gelirdir. Ýzmir’de deniz kýyýsýnda kendi evinde oturan fakat gerekli saðlýk hizmetine ulaþma ve sosyal kültürel faaliyetlere katýlma zorluðu çekenlerin evlerini kiraya vererek bu konutlara ödeyebilecekleri kira miktarýndan yýllýk gelire ulaþýlmýþtýr. Buna göre yýllýk gelir : 1000 konut x 1000 dolar kira x 12 ay = 12 milyon dolar (x). H: Rehabilitasyon köyündeki konutlarýn yatýrýmdan sonraki 12 yýl sonundaki hurda deðeridir. Konutlarýn hiç deðer kazanmayacaklarý (!) varsayýmýna göre baþlangýç deðeri olan 60 milyon kabul edilmiþtir. m: Yatýrýmýn iki yýlda tamamlanacaðý ve iþletmeye açýlacaðý varsayýlmýþtýr. i: Faiz haddi olan yüzde 5’in önümüzdeki 14 yýl boyunca süreceði ve bir riskin olmayacaðý kabul edilmiþtir. I: Baþlangýç sermayesinin mevcut faiz haddi ile iki katýna ulaþmasý halidir. Buna göre yüzde 5 faiz haddi 14 yýl (iki yýl yatýrým süresi olduðu için deðerlendirme için 12 yýl alýnmýþtýr) sonunda baþlangýç sermayemiz 200 milyona ulaþmaktadýr. Deðerleri eþitlikte yerine koyduðumuzda; R = 12 yýl X 12 milyon dolar yýllýk gelir + 60 milyon hurda deðeri 200 milyon (ulaþýlan baþlangýç deðeri) Buna göre R’nin deðeri 1’den büyüktür. Ayrýca baþlangýçta sözünü ettiðimiz yatýrýmlarýn getirisinden ötürü R’nin daha büyük deðere ulaþacaðý varsayýmý altýnda projenin mevcut faize göre herhangi bir risk taþýmadýðý sonucuna ulaþabiliriz. (x) Hedef nüfus için bu miktar ülkesinde herhangi bir ameliyat için butik otelde geçirdiði kýsa süreli konaklama ücretinin altýndadýr. Bu nedenle rehabilitasyon köyünün doluluðu sürekli olacak kabullenmesini yapabiliriz. 18 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ III - PROJENÝN KÜLTÜREL ETKÝNLÝKLERÝ Saðlýk turizmi açýsýndan hedef kitlemiz, emeklilik dönemine yaklaþmýþ ya da ulaþmýþ, Batý toplumunda temel eðitimi almýþ, kültürlenme eðilimi olan ve bunu yaþamak isteyen kiþilerden oluþmaktadýr. Günümüzde bu insanlarýn yatak odasýna kadar giren iletiþim araçlarý her türlü bilgiyi sürekli olarak onlara aktarmaktadýr. Bu yönü ile iletiþim araçlarý, kiþilerin kültürlenme güdüsüne, yaþayarak anlama fikrini sokmuþtur. Öteki ve ötekinin yarattýðý kültürel birikimleri, öteki ile birlikte onun mekanýnda yaþayarak anlama güdüsü, kolay, rahat, ucuz ve çoðalan ulaþým hizmetleri eþliðinde giderilmeye çalýþýlmaktadýr. Giderek bu anlayýþý içeren konularda AB ile Akdeniz ülkeleri arasýnda iþbirliðini geliþtirmeye özel bir önem verilmeye baþlanmýþtýr. Öte yandan AB içinde kültür baþkenti ve EXPO deneyimleri ise bunun deðiþik örneklerini oluþturmaktadýr. Burada öncelikli amaç bir arada yaþamayý öðrenmeyi özendirmek ve kültürler arasý iþbirliðini oluþturmak þeklinde ortaya çýkmaktadýr. Bu anlayýþ çerçevesinde Ýzmir ve çevresinin coðrafi koþullarý, kültürel birikimi ve ulaþým kolaylýðý veri kabul edilerek baþta saðlýk olmak üzere yeni hizmet aðlarý ile hedef nüfusun tercihi için piyasaya aþmak kaçýnýlmazdýr. Daha önce de deðindiðimiz gibi kültürel boyutta ele aldýðýmýz konular, proje baðlamýnda bir yatýrým gerektirmeyen konularda yoðunlaþmalýdýr. Saðlýk hizmetinden yararlanmak için Ýzmir’e gelen ve kültürlenme güdüsü içinde olan turisti kültürel þoka uðratacak bir hizmet ve tanýtým aðý oluþturulmalýdýr. Yaþadýðýmýz dönemde bilgi, bilginin örgütlenmesi, sermaye ve zenginlik yaratan kaynak konumundadýr. Bilindiði gibi hedef nüfusumuz bir ülkeye gitmeden önce gideceði yer ile ilgili kendi anadiline aktarýlmýþ kitaplarý okumakta ve bunlarý yanýna alarak yola çýkmaktadýr. Günümüzde buna CD ve internet kanalý ile bilgi de eklenmiþtir. Proje sunacaðý saðlýk hizmetleri ve rehabilitasyon köyü yaþamý baþta olmak üzere kiþiye bu hizmetlerden yararlanacaðý süredeki sosyal ve kültürel etkinlikler ile Ýzmir’le ilgili yayýnlarý özenle sunmalýdýr. Tüm yayýnlar (kitaplar ve internet dosyalarý)’ýn çevirisi kusursuz, yazýlý anlatýmý hatasýz ve baský gösterimi albenili olmalýdýr. Turizmin baþlangýç ilkesi bu tür tanýtýmdan geçmektedir. Saðlýk hizmetinden yararlanma ve rehabilitasyon süresinde turiste mümkünse ana dili, deðilse kendini ifade edebildiði dilde hizmet sunma temel ilke olmalýdýr. Turist yabancý bir ülkede, ana dilini duyduðunda kendini rahat ve güvende hissetmektedir. Projenin kültürel ayaðý aþaðýdaki gibi düþünülmektedir. 1- Adnan Saygun Kültür Merkezi: Ýzmir Belediyesinin proje merkezine ve rehabilitasyon köyüne yakýn olan Güzelyalý’da yaptýrmakta olduðu bina, proje yönetimi tarafýndan 49 yýllýðýna kiralanarak kültür evi konumuna getirilecektir. Kültür evi gündüz kültürel çalýþmalarýn, eðitimlerin, sergilerin yuvasý gece ise deðiþik gösterilerin sunulduðu, farklý gruplarýn sahne aldýðý bir mekan iþlevini yüklenecektir. Özellikle tiyatro, bale, opera, sinema ve söyleþilerin yapýlacaðý bu mekan saðlýk hizmetinden yararlananlar ile Ýzmirli için bütünlük içinde birlikte yaþayacaklarý ortamý yaratmayý amaç edinecektir. Mekan iþlevsel olarak eðitim ve birlikbütünlük içinde yaþama yanýnda, kentin gece-gündüz yaþam biçimine farklý bir anlayýþ getirmeye çalýþacaktýr. 19 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ 2- Müze ve Ören Yerlere Geziler: Ýzmir’de çaðdaþ müzecilik yapýlan yerler tanýnmamaktan ve örgütsüzlükten ötürü beklenen ziyaretçi sayýsýna kavuþamamaktadýr. Tanýtým ve örgütlülük ile canlýlýðý hedef alan projemiz çaðdaþ hizmet veren müzelere ziyareti çoklaþtýrmak amacýndadýr. Ziyaretine Ýzmir Kent Tarihi ve Arþivi Müzesi ile baþlayacak turist burada tarihsel süreçte Ýzmir’in geliþimini görecektir. Müzeyi gezen turist müze bahçesinde soluklanacak, içkisini yudumlayacak ve Ýzmir yemeklerinden kendi beslenmesine göre istediðini yiyebilecektir. Benzer hizmet sunumu Ýzmir Arkeoloji ve Etnografya Müzesi ziyaretleri ile sürdürülecektir. Ýzmir Kültürparkta 3820 metrekare kapalý 9500 metrekare açýk alanda üç ayrý bölümden (taþ eserler, seramik eserler ve deðerli eþyalar) oluþan müzede Ýzmir’in Arkeik, Klasik, Helenistik, Roma dönemi yontu ve gömü anýtlarý, Prehistorik dönemden, Bizans dönemi sonuna kadar olan seramik eserlerin nadide örnekleri ile Arkeik dönemden, Ýslami döneme kadar uzun sürede kullanýlan sikke, taký, bronz ve cam eserler sergilenmektedir. Tarihte deðiþik medeniyetlerin kültürel birikimlerini burada gören turiste, Kültürparkýn güzelliði içinde yöre mutfaðýnýn yemek-içki bütünlüðü farklý bir ortamda sunulacaktýr. Ýzmir ören yer olarak Agora, Bayraklý ve Kadifekale olmak üzere deðiþik medeniyetlerin somut kültürel eserlerini barýndýrmaktadýr. Bu mekanlarda yukarýdaki anlayýþ içinde Ýzmir’e ciddi profil kazandýracak çalýþmalar dýþ dinamikte belirtilen amaçlar doðrultusunda projelendirilmiþtir. Bunlar kaba tanýmlarý ile; · Kadifekale’nin Deniz Kuvvetleri Komutanlýðý tarafýndan “Deniz ve Denizcilik Müzesi” haline getirilmesi, · Kadifekale’nin kale ve tiyatrosunun ÝTO tarafýndan restore edilmesi · Agora antik yerleþimi, Havra Sokaðý, Hisar Camii, Kestane Pazarý ve Konak Meydaný baðlantýsý yerel yönetim ve sivil toplum kuruluþlarý tarafýndan bilimsel veriler ýþýðýnda restore edilmektedir. Bu alanda tüm eski Ýzmir ve pazar iliþkisine yönelik han, dini yapý ve ticari mekanlar turizme yönelik yeni iþlev için düzenlendiðinde projenin hedef nüfusu için burasý vazgeçilmez ziyaret noktasý olacaktýr. 3- Dini Mekanlara Geziler: Hedef nüfus için öncelikli olarak Meryem Ana Evi, Yedi Uyurlar Maðarasý, Efes Harabeleri(*) ve Selçuk Müzesi, ikinci olarak Ýslam mimarisi açýsýndan Tire-Birgi yöresi gezi programýna alýnacaktýr. Tüm dinlerde yaþlý nüfusun huzur bulduðu konularýn baþýnda, inandýðý dinin kurucusu ve ilk taraftarlarýn mezarlarýný ziyaret etme ve dinsel görevini yerine getirme gelmektedir. Bilindiði gibi Hz. Ýsa çarmýha gerilmeden önce anasý Meryem’i havarisi Yuhanna’ya (St Jean) teslim ederek Kudüs’ten kaçmalarýný istemiþtir. Meryem ve Yuhanna, Ý.S.37-42 yýllarýnda Anadolu’da Ýncil’de sözü edilen 7 kilisenin kurulduðu pagan kentlere gelmiþlerdir. Meryem, Ý.S. 45 yýlýnda 60 yaþýnda iken Bülbüldaðý’ndaki evinde ölmüþtür. Havariler bazý Ýsevi sýrlarý kapsayan biçimde cenazeyi buraya gömmüþlerdir. (*) Efes harabeleri gezisi öncesi Selahattin Türkoðlu’nun, Efes’in tarihi geliþimini, arkeolojiyi sevdiren, kenti bir röportaj kurgusu ile sunan “Efes’in Öyküsü” adlý eseri okumalarý saðlanmalýdýr. Efesi bu okuma eþliðinde gezen ziyaretçi, kalýntýlarýn ardýndaki yaþamý çok daha iyi anlayacak ve bundan büyük bir zevk alacaktýr. 20 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ Hýristiyan kamuoyu yüzyýllarca Meryem’in Kudüs’te öldüðüne inandýrýlmýþtýr. 1774-1824 yýlllarý arasýnda Almanya’da yaþayan Anna Katerich Emenerich, ruhsal transa geçtiði zamanlarda Meryem’in son günlerini anlatmaya ve yaþadýðý evi tarif etmeye baþlamýþtýr. Anlatýmlarý dinleyen Clement Brentano, “Hz. Meryem’in Hayatý” adlý yapýtýný 1878 yýlýnda yayýmlamýþtýr. Brentano, Meryem’in Efes’teki evini ayrýntýlarý ile tarif etmiþtir. 29 Temmuz 1891’de Lazarist rahip Eugene Poulin, Bülbüldaðý’na yaptýðý inceleme gezisinde evi buldu ve Hýristiyan dünyasýna bulgusunu iletti. Hýristiyan aleminde “Efes Tezi” yaygýn kabul görmeye baþladý. Efes’e 1967’de gelen Papa 6. Paul ve 1979’da gelen Papa 2. Jean Paul, Meryem’in evinde, Meryem heykeli önünde diz çökerek burasýný hac yeri ilan ettiler. Hýristiyan dünyasýndaki büyük tartýþma Efes Tezi’nin onaylanmasý ile sonuçlanmýþtýr. Bu bilgiler çerçevesinde yöre, hedef nüfusun dinsel kökeni ve inançlarý baðlamýnda mutlaka görülmesi, ziyaret edilmesi ve bilgilenilmesi gereken yerlerin baþýnda gelmektedir. Her dinde olduðu gibi Hýristiyan kökenli nüfus özellikle yaþlý ve hasta olduðu bir dönemde burayý mutlaka görmek, ziyaret etmek, kendi kutsalýný yaþamak istemektedir. Kendi kutsalýný yaþayan kiþiyi kültürel þoka sokmak için Efes antik kenti ile buradan bulunan deðerli eserlerin sergilendiði Selçuk Müzesi ziyareti saðlanacaktýr. Müzedeki eserler içinde yer alan Artemis ve Dinlenen Savaþçý heykelleri herkesi þaþýrtmaya yetecektir. Efes-Selçuk gezisi St Jean Kilisesi, Artemis Tapýnaðý ve son olarak Sevgi Yolu üzerindeki Selçuklu dönemi eseri olan Ýshak Bey Camii ile sonlanacaktýr. Dini mekanlar ziyaret aðýnýn ikinci noktasýný ise adým baþý Ýslam kültürünün dini ve sosyal yapýlarý ile oya gibi iþlenmiþ evlerin çok anlamlý bir mekan oluþturduðu Tire-Birgi ikilisi oluþturacaktýr. Bütün bu ziyaretlerde, yemek kültürü yöreye özgü olanaklar çerçevesinde sunulacaktýr. Birbirine kuþ uçumu mesafede bulunan Selçuk-Tire’de yerel iþletmelerin kendilerine özgü yemekler ile markalaþmalarý saðlanacaktýr. Küçük, þirin iþletme olacak bu tür yerlerin temel özelliði, otel lokantasýna alternatif olarak geliþtirilmeleri ve mutfaðýn bir kültür birikimi olduðunu gösterecek iþlevsellikte donatýlmalarýdýr. Selçuk-Tire ikilisinde saðlýklý beslenmeye özen gösteren yaþlý nüfusun beðenisi için þifalý taze otlar ile yapýlmýþ geniþ bir yemek kültürünü sunan ve proje halkasýnda düþünülen Tire’nin Kaplan köyündeki Kaplan Restaurant tipi iþletmeler öne çýkarýlacaktýr. Yukarýda belirttiðimiz yemek türlerini sunan Kaplan Restaurant, asýrlýk aðaçlarýn sere serpe uzandýðý ormanlýk alanýn giriþinde yer almaktadýr. Yemek sonrasý yürüyüþ olanaðý da bulunan iþletme, projenin vazgeçilmez tadýmýný; kuzukulaðý, radika, turpotu, çitlembik filizi, kabakçiçeði, kuþkonmaz, börülce, pazý, ýsýrgan otu ve mevsimine göre deðiþen otlarla saðlayacaðý için, gurme gezginleri kýsa zamanda projenin bu boyutuna ilgi gösterecekler ve tanýtýma katkýda bulunacaklardýr. 4- Ýzmir Evi Uygulamasý: Yöreye iliþkin bilgi sahibi olmak isteyen hedef nüfusa yöreyi tanýtan bilimsel, kültürel, aný, biyografi, gezi, sosyal ve edebi eserleri topluca sergileyen, satýþýný yapan bir mekan olarak Ýzmir Evi uygulamasý yapýlacaktýr. Uygulama için Güzelyalý’da mülkiyeti Belediye ve Valiliðe ait restore edilmiþ fakat uzun süredir atýl durumda olan birbirine komþu iki yalýnýn kiralanarak birinin Ýzmir kitaplarý sergi ve satýþý için diðerinin ise Balçova Tesisleri destekli diyet-beslenme evi halinde kullanýmýna gidilecektir. 21 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ Ýzmir kitapevinde, Ýzmir ve yöresine özgü tüm kitaplar orijinal baskýnýn týpký basýmlarý, deðiþik dillere tercüme edilmiþ biçimleri ile hedef nüfusla birlikte ilgilenenlerin ziyaretine, satýn alýmýna, okumasýna yenilik iktisadýnýn tüm olanaklarý çerçevesinde sunulacaktýr. Týpký ve tercüme basýmlarda bir sayfa orijinal metin bir sayfa ise deðiþik dile tercüme edilmiþ olarak somut ve bilgisayar ortamýnda sunulacaktýr. Ýzmir’i geçmiþten günümüze tanýmak isteyen Ýzmir Evinde bilgisayar ortamýnda okuduðu, beðendiði kitaplarý satýn alabilecektir. Kitabevine bitiþik konakta ise hem bahçe hem konak içi düzenlemesi yaþlý nüfusun dinlenmesine, beslenmesine yönelik olarak yapýlacaktýr. Konaðýn mutfak desteði ise Balçova Tesislerinden saðlanacaðý için konak içi ve bahçesinde mutfak kokusu ve yemek hazýrlýðý olmayacaðý için zevkli bir ortam oluþacaktýr. Günümüzde popüler yayýnlar hem daha fazla tercih edilmekte hem de böyle kitaplarda geçen olayýn mekansal boyutu okuyucunun ilgisini çekmekte ve bu ilgi söz konusu mekaný ziyaret ile sonlanmaktadýr. Bu nedenle Ýzmir’e iliþkin popüler yayýnlarý izleyecek bir kurul oluþturulacak ve kurulun önerdiði popüler yayýn hedef nüfusun konuþtuðu tüm dillere çevrilerek basýmý yapýlacaktýr. Bu konudaki örneðimizi “Benden Selam Söyleyin Anadolu’ya”, “Ýzmir’de Aþk” gibi geçmiþin baþucu kitaplarý ile günümüzde bizden olan ve Hýristiyan gizemini anlatan Mehmet Coral’ýn Doðan Kitapçýlýktan yayýmlanan (2005) “Týmarhane Adasý” oluþturacaktýr. Coral romanýnda, Hýristiyan kültürünün eðitim (Ayvalýk) ve hac (Efes) mekaný eksenli mistik olayý farklý etnik yapýdan iki gencin aþkýndan hareketle Meryemana’nýn mezarýný araþtýrmaya dönük bir vasiyeti kurgulamaktadýr. Evrensel sýrlar ve bilmeceler ile birlikte gömülen Meryem’in mezarýný kim ne zaman ortaya çýkaracak? M.Coral bu mistik olayýn görsel bir kurgusunu yapmýþ. Kitap popüler yayýn baðlamýnda hedef nüfusun dillerine çevrilecek ve yayýmlanacaktýr. Kanýmca Türkiye’de bir kenti her þeyi ile tanýtan, tarih bilincini geliþtiren, köklerini araþtýran bu tür ilklere baþlamanýn zamaný gelmiþtir. Böylece Ýzmir üzerine hem çalýþanlarýn yapýtlarý geniþ bir kitleye aktarýlacak hem de Ýzmir üzerine çalýþmak isteyenler özendirilecektir. IV- Projenin Yazýlým ve Tanýtýmý: Anadolu’da kervan ticaretinin önemli olduðu dönemde Anadolu insanýnýn söylemi çok açýktýr: Topal eþekle kervana katýlýnmaz! Bilginin üretimi, aktarýlmasý, depolanmasý ve eriþiminin çok hýzlý olduðu günümüzde, hedef nüfusu farklý uluslardan oluþan projemiz tanýtým, haberleþme, planlama, hizmetin denetlenmesi ve deðerlendirilmesi için yazýlým programýna gereksinim duyacaktýr. Kaynaklarý kýsýtlý olan saðlýk birimleri ile proje halkasýnda yer almasýný düþündüðümüz öteki öncülerin bir araya getirilmeleri ile oluþacak örgütlenmenin geleceðini þansa býrakmayacak bir tanýtým yapýlmalýdýr. Halen iþleyen sistemde her bir saðlýk birimi bireysel tanýtýmýný kendisi yapmakta ve gemisini yüzdürmeye çalýþmaktadýr. Ne var ki günümüzde sosyolojik, ekonomik, siyasal, kültürel ve politik geliþmeler ýþýðýnda birleþtirilmiþ güçlere hýzla hareket edebilecek, profesyonel kadrosu ile her türlü etkinliði yapabilecek yeni stratejiler oluþturacak ve uygulayacak bir tanýtýma büyük gereksinim vardýr. EXPO deneyimleri ve bilgisayar-internet dünyasýndaki geliþmelerin ýþýðýnda gerekli esnekliði ve hareketliliði göstermediðimiz zaman yukarýda belirttiðim Anadolu söyleminin acý gerçeði ile karþýlaþýrýz. Bu nedenle projemiz tanýtým ve yazýlým için aþaðýdakileri yapacaktýr. 22 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ i) EXPO’da baþarýlý deneyimi olan Ýspanya ve Portekiz kentlerinin tanýtým çabalarý ve bunun örgütlenmesi çok iyi analiz edilerek kolektif öncü eylem projemiz için yeni tanýtým aðlarýný içeren örgütlenme modeli oluþturulacaktýr. ii) Saðlýk birimleri, rehabilitasyon köyü ve proje halkasýnda yer alacak iþletmeler ile bunlarýn sunacaðý hizmetten yararlanacak m sayýdaki müþterinin izlenmesi, kararlarýn hýzla alýnmasý, müþteri iliþkilerinin düzenlenmesi, proje yönetimi katýlýmcý firmalar arasýndaki her türlü parasal iliþkiyi kayda geçirme ve muhasebeleþtirme vb. sorunlarý çözecek geniþ veri tabanlý, özellikle tanýtýmý çok dilli olacak bir yazýlým programý geliþtirilecektir. Bilgisayar ve internet ortamýnda Ýngilizce için 1990’larda ileri sürülen görüþler günümüzde gerçekleþmedi. Sözgelimi 1990’lara kadar internet ortamýnda yüzde 80 düzeyinde egemenliði olan Ýngilizce’nin egemenlik oraný günümüzde %25 düzeyine inmiþtir. Kültür kuramcýlarýna göre bilgi, basit, anlaþýlabilir, tasnif edilmiþ olarak yerel dille sunulduðu zaman ulaþýmý artmaktadýr. Öte yandan her ulusun halký, kendi dili yanýnda, kültürü, zevki, tüketim örüntüsü ve gelir düzeyine göre tutumunu, davranýþýný belirlemektedir. Bu nedenle farklý coðrafyalara göre uzmanlaþan ama birbirlerine baðlý bir að oluþturan parçalarýn toplamýný oluþturmamýz günümüz gerçekleri açýsýndan zorunludur. Ulusal pazarlarýn varlýðýný önemseyerek gerçekleþtirilecek yazýlým, yapý ve geliþtirilen aðlar, verili siyasi coðrafyalara, ulusal yasalara uygun olarak düzenlenmiþ parçalý yapý bütünlüðünden oluþacaðý için iþbirliði ve baþarý þansý yüksek olacaktýr. 23 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ SONUÇ Ýzmir’in bir dünya kenti olmasý için düþünülen projeler çerçevesinde “kentin nasýl bir vizyonu olmalý?” sorusu önem kazanmaktadýr. Yerel ve merkezi yönetim ile sivil toplum kuruluþlarý tarafýndan geliþtirilen projeler, ilin olanaklarýnýn deðerlendirilmesi ve kentin yeniden yapýlandýrýlmasýný iç ve dýþ dinamikler çerçevesinde ele alýrken, kentin daha çok saðlýk alanýndaki iþlevi ile öne çýkarýlmasýna vurgu yapmaktadýr. Bu çerçevede olmak üzere Ýzmir’de saðlýk turizmine farklý bir ivme kazandýrmayý hedefleyen projemiz Ýzmir’in vizyonunu gerçekleþtirecek projelerin alt öðesi olarak vizyon oluþturma açýsýndan aþaðýdakileri hedef alacaktýr. Birleþtirilmiþ ve uzman hekim akýþkanlýðý saðlanmýþ saðlýk hizmetleri, rehabilitasyon köyü ve kültürel etkinlikler baðlamýnda örgütlenecek proje, gerek Ýzmirlinin gerekse hedef nüfusun ufkunu açmaya yönelecektir. Sunulacak hizmet ve yapýlacak sosyal ve kültürel etkinlikler eþliðinde SMYRNA’da saðlýða kavuþmanýn özel, farklý ve duygusal bir boyutu olduðu, bunlarýn benzer sorunlarý olan kuþak nüfusuna tavsiye edilebilirliði herkese yaþatýlarak gösterilmelidir. Saðlýk hizmetinden yararlanmak için gelen turist çok amaçlý bir hizmet aðý sunumu ile karþý karþýya kalacaðý için kendisini bu süreçte proje ile bir eylem bütünlüðü içinde bulacaktýr. Böylece ayný hastalýðýn tedavi süresini kendi ülkesinde hastane-ev arasýndaki yalnýzlýða baðlý iliþki ile geçirmeye alternatif olarak farklý eylemleri içeren, hastanýn moralini yükselten, kültürlenmesini saðlayan ve bütün bunlarýn tüketici açýsýndan tercih edilir bir ücret üzerinden gerçekleþtirme projesi sunulacaktýr. Proje temelinde sunulacak saðlýk ve rehabilitasyon hizmeti ile sosyal-kültürel etkinlik eylemlerinin vizyon açýsýndan tutarlý olmasý gereklidir. Özellikle saðlýk ve rehabilitasyon hizmetlerinin güvenirliði sayesinde kentin vizyon tutarlýlýðý büyük öçlükte gerçekleþtirilmeye çalýþýlacaktýr. Proje bütünlüðü, hedef nüfus için mekansal özellikler, saðlýk hizmetleri kompleksi yörenin coðrafi koþullarý ile baðrýnda barýndýrdýðý dini ve kültürel mirasý çekici kýlacak etkin bir tanýtým yapýlacaktýr. Turist kalkýþ noktasýnda bu çekicileri tanýma, SMYRNA’da saðlýðýna kavuþma ve mümkünse kýsa-orta dönem proje mekanlarýnda yaþayabilmenin yollarýný kendi bütçesi açýsýndan araþtýrmaya yöneltilmelidir. Ýzmir için geliþtirilmeye çalýþýlan vizyonun, oluþturucularýnýn alt öðesi konumundaki projeye kim sahip çýkacaktýr? Modernleþme kuramcýlarýnýn geliþtirdiði görüþler doðrultusunda Ýzmir’de öncü eylemci grup olarak gördüðümüz baþta saðlýk sektörü çalýþanlarý, bunlarla sektörün tamamlayýcýsý olan beslenme-diyet ve fizyoterapist uzmanlarý ile butik otel, rehabilitasyon köyü, ulaþým, lokanta, sosyal-kültürel etkinlik saðlayanlarýn yenilik iktisadýnýn olanaklarý ile donanmalarý ve örgütlenmeleri sonucu projeye sahip çýkacaklarý varsayýlmaktadýr. Projenin deðerlendirmesi için öne sürdüðümüz ekonomik önceliklerin gerçekleþme sürecinde, güç ve olanaklarýnýn boyutu yükselecek olan öncü eylemciler birliði, Ýzmir’de yeni jeotermal alanlarda farklý, özelleþmiþ rehabilitasyon köyleri oluþturmaya, zincire yeni halkalar eklemeye çalýþacaklardýr. Projeye sahiplenme salt proje bütünlüðü içinde olan öncüler ile sýnýrlý olmayacaktýr. Ýzmir’in bir dünya kenti vizyonunu oluþturmaya çalýþan merkezi ve yerel yönetim özelliklekiralama ve kentin vizyonunun oluþturulmasý baðlamýndaki yatýrýmlarý ile dolaylý katký saðlayarak, projeye sahiplenmeye çalýþacaklardýr. 24 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ Hedef nüfus yanýnda “Ýzmirli bu projeye nasýl bakar”? sorusu da önemlidir. Yapýlan saðlýk araþtýrmasý bulgularý ve farklý kiþilerin gözlemleri, Ýzmir’in en iyi mekanlarýnda oturmakta olan yaþlýlarýn kendileri için gerekli saðlýk hizmetine ulaþma, yaþlý beslenme konusunda bilgilenme, sosyal ve kültürel etkinliklere katýlmaya istekli olduklarý fakat çaresizlikten kendi söylemleri ile “evde can alýcýyý bekledikleri” þeklindedir. Proje daha saðlýklý bir yaþlý yaþamý açýsýndan Ýzmirliyi çekecek hizmetleri sunacaktýr. Bu nedenle yaþlý ve aile yapýsý gereði bakýma muhtaç hale gelmiþ Ýzmirlilerden, deniz kýyýsýndaki evini kiraya vererek, kira geliri ile saðlýklý bir yaþlý yaþamýný tercih edeceklerin sayýsýnýn, yapýlacak rehabilitasyon köyü konutlarýndan çok olacaðý tahmin edilmiþtir (*). Mevcut sistemde gerekli saðlýk hizmetine ulaþma ve hizmet sonrasý bakýmýný özellikle Moldovya, Türkmenistan ve diðer Türk ülke kadýnlarýnýn konuþabildikleri Türkçe eþliðindeki hizmetleri ile ne kadar zor olduðunu kendileri ya da yaþadýklarý mekandaki kuþak nüfusunun deneyimlerinden görmektedirler. Öte yandan böyle bir durum ayný ailenin genç fakat ayrý bir çekirdek aile kurmuþ nüfusunu da çok zor duruma düþürmektedir. Yetiþtiði dönem boyunca ailede otoritesini tanýdýðý, rol olarak takdir ettiði, sevip saydýðý büyüðünün acizliði karþýsýnda, kurumsal yetersizliðe, örgütsüzlüðe adeta isyan etmektedir. Yaþlý nüfusun sorunlarýný güvenilir saðlýk hizmetleri ve bakýmý ile giderilmesi, iyilik halinde ise sosyal-kültürel etkinliklere katýlýmýný saðlayacak kurumsallaþmaya genç nüfus taraftar olduðunu yine araþtýrma sýrasýnda belirtmiþtir. Proje Ýzmir’deki olanaklar çerçevesinde somut bir þeyler söyleyerek saðlýk turizmi için yapýlmasý gerekeni ifade ederken, özellikle dünyaya açýklýða büyük önem vermektedir. Saðlýða kavuþma süresinde yaþamýn farklý olduðunu, içeriði doldurulmuþ SMYRNA kelimesini saðlýkta marka haline getirmeye ve baþarmaya çalýþacaktýr. Tarihte Bergama Krallýðýnda ulaþýlan ruh hastalýklarý örgütlenmesi tekil örneðini çoklaþtýrma fýrsatý elimizdedir. (*) Saðlýk Araþtýrmasý için yaptýðýmýz ön çalýþma ve gözlemler sýrasýnda deniz kýyýsýnda oturan nüfusun kabaca %60’nin yaþlý olduklarý ve gelir açýsýndan üst ve üst orta gelir grubunda olduklarý görülmüþtür. 25 MEHMET S A ÐL I K KEMAL DEDEMAN T U R Ý Z M Ý N D E ARAÞTIRMA K O L E K T Ý F Ö N C Ü VE E Y L E M GELÝÞTÝRME Ý Ç Ý N PROJE TO P L U M SA L YARIÞMASI Ö R G Ü T L E N M E - 2006 P R O J E SÝ KAYNAKÇA • • • • • • • • • • • • • Devlet Planlama Teþkilatý: Birinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý, Ankara, 1963. Ege Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý Anabilim Dalý: Týp Fakültesi Eðitim Programý Geliþtirmede Öncelikli Saðlýk Sorunlarýnýn Belirlenmesi, Ýzmir, 2005. Ýzmir Ticaret Odasý: EXPO 2015 Ýzmir, Ýzmir, 2006. Serap Kadiroðlu: Özel Görüþme, Ýzmir 2006. Emel Kayýn: Ýzmir oteller Tarihi, Ýzmir, Ýzmir Büyükþehir Belediyesi Kent Kitaplýðý, 2000. E.J.Mishan: Cost-Benefit Analysis, London, George Allen Unwin Brothers Lim. 1975. Erdem Öney: Ýktisadi Planlama, Ankara. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ya. 1380. s:213-228. “Türkiye’de Sosyal Deðiþim ve Mesleki Hareketlilik”, Kimlik, Meþruiyet, Etik içinde, Ankara. TBMMOB Mimarlar Odasý Yayýný, s: 98-107, 1995. “The Changing Structure of the Turkish External Emigration, Population Challenges International Migration and Reprodective Health in Turkey an European Union içinde, Ýstanbul, Turkish Family Health and Planning Foundation, s. 183-192, 2005 Selin Yýldýrým Peker: (Özel Görüþme) Ýstanbul, 2006. UNFPA: Achieving the Millennium Development Goals, Population and Reproductive Health as Critial Determinants, Population and Development Strategies Series, No: 10 New York, 2003. Charles Tilly: From Mobilization to Revolution, Cambridge, Mass. Addison Wesley 1978. T.C. Saðlýk ve Sosyal Yardým Bakanlýðý: Saðlýk Ýstatistikleri, 8 Ankara, 2006. 26 TURÝZM SEKTÖRÜ BÝRÝNCÝLÝK ÖDÜLÜ