GRAMMATICA LATĪNA I - Министерство за образование и наука

ELEMENTA LINGUAE LATINAE MEDICINALIS
LATİNCE KİTABI
SAĞLIK MESLEKI OKULLARI I SINIFLAR İÇİN
Yazarlar:
Vesna Dimovska-Yanyatova
Svetlana Koçovska
Değerlendiriciler:
Lyubinka Basotova
Mariya Miçeva
Lidiya Gelevska
Redaksiyon
Prof. Dr. Arif Ago
Düzelti
Dr. Aktan Ago
Çeviri:
Enver Asım
Bilgisayar tasarımı:
Dimsin
Yayıncı: Makedonya Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı
Basımevi: Grafiçki Centar Ltd., Üsküp
Makedonya Cumhuriyeti Eğitim Bakanın 13.12.2010 tarihli ve 22-5391/1 sayılı
Kararıyla işbu kitabın kullanımına izin verilmiştir.
CIP - Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје
811.124 (075.3)
ДИМОВСКА-Јањатова, Весна
Elementa linguae Latinae medicinalis : учебник по латински јазик за l година
здравствена струка / Весна Димовска-Јањатова, Светлана Кочовска. - Скопје:
Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2011, - 203 стр. :
илустр. ; 30 см
Текст и на латински јазик. -Латинско-македонски речник ; Lexicon LatinoMacedonicum: стр. 178-202. -Библиографија: стр. 203
ISBN 978-608-226-172-0
1. Кочовска, Светлана [автор]. - l. Јањатова, Весна Димовска- види ДимовскаЈањатова, Весна
COBISS.MK-ID 86455050
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
7
KISALTMALAR
9
CAPUT I
Latin Dili Hakkında
Latin Alfabesi
Alıştırmalar
Roma Şehrinin Kurulması
11
12
13
14
15
Seslerin Bölünmesi
Telaffuz
Hecelerin Bölünmesi ve Sayısı
Vurgu
Alıştırmalar
Okuryazarlığın Gelişimi
17
18
18
21
21
22
24
Kelime Çeşitleri
Çekim
Fiil
Alıştırmalar
Roma’da Tıp
27
28
28
29
31
32
A. De lingua Latina
B. Herbae et plantae
I Çekim
Sum, esse, fui Yardımcı Fiillerden Present İndikatifi
Edatlar
Alıştırmalar
Roma’da Eğitim
35
36
37
38
39
40
42
45
A. In officina / B. In pharmacia
B. De morbo Marci / D. De morbis oculorum et nasi
II Çekim
Aktif Prezent İndikatifi
Alıştırmalar
Roma’da Kamu Yaşam
47
48
49
50
51
54
57
CAPUT II
CAPUT III
CAPUT IV
CAPUT V
CAPUT VI
A. De corpore humano
B. De musculis
C. De formulis remediorum
D. Adverbia
III Çekim-konsonant esasları
Prezent İmperatif
Zarflar
Alıştırmalar
Beslenme Şekli
59
60
61
62
63
64
66
67
68
72
A. De partibus corporis humani / B. Brucellosis
C. De anthrace / D. De trunco / E. De tussi
III Çekim - Vokal Esasları
III Sıfatların Çekimi
Bağlaçlar
Alıştırmalar
Kültür
73
74
75
76
77
78
79
82
A. In hospitali
B. Plantae medicatae
C. De verbis Graecis in medicina
IV Çekim
V Çekim
Yunan Çekimi
Alıştırmalar
Tıp Terimleri
85
86
87
88
89
90
91
92
97
CAPUT VII
CAPUT VIII
CAPUT IX
A. De remediis
B. De capite humano
Pasif Present İndikatifi
Sayılar
Alıştırmalar
Reçeteler I
99
100
101
102
103
105
109
A. Praecepta de pharmaceutis / B. Praecepta de medicis
C. Formulae remediorum
D. Fio, edo, possum, fero
Aktif ve Pasif Present Çekimi
Özel Çekimli Fiiller
edo, ēsse, edi, essum
possum, posse, potui
fio, fiēri, factus sum
fero, ferre, tuli, latum
Alıştırmalar
Reçete II
111
112
113
114
115
116
116
117
117
117
118
122
CAPUT X
CAPUT XI
A. De quaJuor aeta+bus / B. De carminibus Homeri
B. Aliquid de vasis sanguineis / D. Aliquid de musculis
Komparatif:
Sıfatlarda Komparatif
Sıfatlarda Süperlatif
Tasviri Kıyaslama
Farklı Köklerden Komparasyon
Zarf Komparasyonu
Zarfların Özel (Düzenli Olmayan) Komparasyonu
Alıştırmalar
Roma Dini ve Mitoloji
127
128
129
130
130
131
132
133
133
134
135
138
A. Tullius AKco suo salutem dicit / B. De Hippocrate et Galeno
C. Amici nobis necessarii sunt / D. Qui sunt boni medici
Zamirler:
Kişi Zamirleri
Kişi Dönüşlü Zamirler
Benimseme Zamirleri
Benimseme-Dönüşlü Zamirler
Gösterme Zamirleri
İlgili Zamirler
Soru zamirleri
Alıştırmalar
Roma Evi
141
142
143
144
144
145
145
145
146
147
147
148
151
A. Participia praesentis in medicina
B. Sententiae
Aktif Şimdiki Zaman Partisipi
Ulaç
Gerundif
Alıştırmalar
Roma Ailesi
153
154
155
156
157
158
159
162
Hipokrat Antı
Seçme Metinler
Cornelius Celsus, De medicina
Regimen sanitatis Salernitanus
De brevitate vitae sive Gaudeamus igitur
Latin Gramerine Genel Bakış
Latince-Türkçe Sözlük
165
166
168
168
170
172
173
178
CAPUT XII
CAPUT XIII
APPENDIX
ÖNSÖZ
Bu kitap sağlık mesleki orta okullar: Diş Teknisyeni, Tıp laburatuvar teknisyeni,
Tıp hemşiresi, Ezcacı laburatuvar teknisyeni ve fizyotarapist teknisyeni eğitim
profillerine adanmıştır. Uzmansal tıp terimlerinin kullanımında yeterlik ve Latin
dilinden temel bilgilerin edinilmesi olduğu gibi Roma kültürüyle alakalı genel
bilgilerin genişletilmesini amaçlamaktadır.
Kitapta dil (fonetik, adların morfolojisi ve fiil morfolojisi), temel ve uzmansal kelimeler, bir de Roma uygarlığı kimi yönlerinin gelişimiyle ilgili konular içermektedir. Kitap içindeki konuların seçimi Latince Birinci Sınıflar İçin ders programına
uygundur. İşbu içeriklerin incelenmesi ve açıklanmasında uygulanan metodoloji, gramer ve kelime bileşenleri arasındaki sıkı bağlılığa ve reel olarak halen kullanımda olan Latincenin iletişim fonksiyonuna işaret etmektedir. Gramer bileşeni, istisnalar nadir kullanımlar ve diğer benzeri özellikleri vurgulamaksızın, azamileştirilmiştir, uzmansal terim ve kelimeler, onların doğru anlaşılması ve doğru
dürüst kullanımına ağırlık verilmiştir. Metin, kelime, örnek ve alıştırmaların seçimi, işbu kitabın amacına uygundur.
Tüm içerikler 13 başlık altında (Caput I-XIII) ve ekte (Appendix) toparlanmıştır.
Her başlıkta seçme yazı, metin veya kelimeler (Lectiones), dil alanını kapsayan
bölüm (Lingua Latīna или Grammatica Latīna), ve gramer ile kelimelerin öğrenilmesi ve öğrenilenlerin kontrol edilmesine ait uygun alıştırmalar, ödevler (Pensa)
içermektedir. Her başlıkta ele alınan gramer birimi ile uyumlaştırılmış olarak, belirli sayıda Latin deyimleri, atasözleri veya alıntılara (Dicta et sententae), yer verilmiş, başlıkların sonlarında ise Roma kültürü, her günlük hayatı olduğu gibi uzman tıp terimlerine temel ilkeleri, kısaltmalar ve reçete kural ile özellikleri (Vita
cotiāna) yer almaktadır. Kitaptaki ek, öngörülen bilgi ve yeteneklerin edinilmesi
bakımında yardımcı olacak içeriklerden ibarettir. Ekte: Hipokrat’ın Latince yemini, seçme metinler, tabelalı latin grameri, kitapta yer alan tüm kelimeleri içeren
Latince-Türkçe sözlük bulunmaktadır. Kitabın daha kolay kullanımı için, başlangıçta, kitabın içinde kullanılan kısaltmalara da yer verilmiştir.
7
KİTAPTA YER ALAN KISALTMALAR
abl.
acc.
act.
adi.
adv.
bot.
comp.
coni.
conict.
dat.
f.
gen.
grek.
imper.
impers.
ind.
indecl.
inf.
interi.
m.
n.
nom.
num. card.
num. ord.
part.
pass.
pl.
praep.
praes.
fig.
pron. indef.
pron. interr.
pron. demonstr.
pron. pers.
pron. poss.
pron. relat.
sg.
subst.
superl.
v.
verb.
verb. defect.
voc.
ablativus, ablatif
accusativus, akuzatif
activum, aktif
adiectivum, sıfat
adverbium, zarf
Botanicum, botanik
comparativus, komparatif
coniunctivus, birleştirici
coniunctio, bağlaç
dativus, datif
feminini generis, dişil
genitivus, genitif
Yunanca
imperativus, imperatif
impersonale, kişisiz
indicativus, indikatif
indeclinabile, çekime girmeyen kelime
infinitivus, infinitif
interiectio, bağlaç
masculini generis, eril
neutrius generis, nötr cinsiyet
nominativus, nominatif
numerale cardinale, baş numara
numerale ordinale, sıra numarası
participium, ortaç
passivum, pasif
pluralis, çoğul
praepositio, edat
praesens, present
figurshëm, dolaylı bir anlamda, dolaylı
pronomen indefinitum, belirsiz zamir
pronomen interrogativum, soru zamiri
pronomen demonstrativum, gösterme zamiri
pronomen personale, kişi zamiri
pronomen possessivum, iyelik zamiri
pronomen relatvum, aitlik zamiri
singularis, tekil
substantvum, ad
superlatvus, superlatif
vide, bkz
verbum, fiil
verbum defectvum, tamamlanmamış fiil
vocatvus, vokativ, vokatif
9
Caput
CaputI I
Latin
За Dili
латинскиот јазик
Latin
Yazısı писмо
Латинско
Основањето
на Рим
Roma’nın
Kuruluşu
Hakkında
LINGUA LATĪNA
LATİN DİLİ HAKKINDA
En eski zamanlardan Latin dili denildiğinde Roma şehri yaşayanları ve etrafındaki semtlerde
yaşayanlar yani Latinlerin, Latum ilçesinde yaşayan Latin kabilesinin konuştuğu dil anlamına gelmekteymiş. Buradan da (lingua Latīna) adını almıştır, ancak Roma dili (lingua Romana) olarak adlandırılırmış. Roma iktidarının güçleşmesi ve komşu milletlere doğru genişlemesiyle, Latince diğer dilleri kullanımdan itmekteymiş, öyleki çok geçmeden iktidar dili olarak üstün konuma gelmiş. Bu dilin kullanımı Latum’dan tüm İtalya’ya, Galya, Espanya, Brittanya, Norveç, Kuzey Afrika, Balkanlar ve Daçya’ya kadar yayılmış.
Latince Hint-Avrupa diller gurubuna aittir, bu guruba ortak kökenli diller girmektedir, günümüze kadar ulaşmış en eski Hint-Avrupa yazıları M.Ö. iki binli yıllara (M.Ö.1500) uzamaktadır. Hint-Avrupa diller gurubuna: Hint-İran, Baltik, Slav, İtal, Roma, Kelt, ve Alman dilleri gibisinden çok sayıda dil aileleri bir de girmekte, ayrı diller olarak da Yunanca, Arnavutça, Ermenice, ve diğerleri yer alır. Demek oluyor ki klasik diller, Eski Yunan ve Latin dili, aynı Makedonca, Arnavutça, İngilizce veya Almanca gibi uzak akrabalıkları vardır, bundan da bu dillerde aynı ya da benzer anlamlı kelimelere rastlamaktayız. Örnek:
Latınce:
mater
Yunanca:
meter
Makedonca:
мајка
Sırpça:
anne
Eski Slavca:
mati
İngilizce:
mother
Almanca
mutter
Latince yazılan en eski yazılar M.Ö. VII-VI yüzyıla aittir. M.Ö. III yüzyılda Roma edebiyatı, Latince yazılan edebiyat hızla gelişmeye başlıyor. M.Ö. I yüzyılda ise zirveye ulaşmıştır. Klasik müelliflerin eserlerinde Latincenin ifade edilme ve şöhret mükemmelliği görülmektedir.
Ancak ozan ve yazarların kullandıkları Latince, sıradan insanların her günlük Latin dilinden
giderek daha çok uzaklaşmaktaymış. Konuşma (sermo cotidianus) ve edebi Latin dili, kullanıldığı ortam, konuşanın eğitim derecesi, fethedilen ulusların konuştukları dillerle karışması ya da daha sonra bu bölgelere Roma İmparatorluğu’nun koruyucuları veya yıkıcıları olarak yerleşenlerin etkileşimine bağlı olarak, giderek daha çok ayrılmaktaymış.
Böylece zamanın akıp gitmesiyle, halkın konuştuğu latinceden Romen dilleri (İtalyanca,
Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Retoromanca, Romance) ve diğer diller gelişmiştir. Latince Romen dillerine geçmekle beraber yokolmamış, Katolik Klisesi tarafından, Avrupa kırallarının saraylarda da bilim adamları tarafından özenle korunmaktaymış, Bu vahalarda muhafaza edilen Latince gene edebiyat, hümanizm ve rönesans dönemindeki tartışmalarda
yeniden canlanacak, antik kültür ve klasik diller karşısındaki ilgi sözün tam anlamında yeniden doğuş yaşamaktadır. Bazı dönemlerde Latince kimi Avrupa devletlerinin dillerinden
daha güçlü ve daha etkiliymiş, Latince XVIII yy sonlarına kadar edebi dil olarak kullanılmıştır.
Günümüzde Latince Katolik Klisesinde, Vatikan’da, bilim terminolojisinde halen kullanımdadır. Latin kökenli kelimeler ise çağdaş Avrupa dillerinin çoğunda, yüzdelik olarak da en
çok İtalyanca, İspanyolca ve Fransızcada, olduğu gibi Almanca ve İngilizcede kullanılıyor.
Sayısı çok Latin kökenli kelime Makedoncada da mevcuttur.
12
LATİN YAZISI
Avrupa topraklarındaki en eski yazı Akdeniz bölgesindeki Fenike’ye aittir. M.Ö. 1000-800 yılları arasında Yunanlılar Fenike yazısını (phoinikeia grammata) kabul etmişler. Daha sonra yazıyı
Yunanlılardan Latinler almış, Latinlerden de Eski Roma İmparatorluğu topraklarında devlet kuran tüm milletler kabul etmişler (Orta Çağ’da, Hristiyanlık vasıtasıyla). Romalılar Yunanlılardan
harf adlarını almamış, kendi adlarını vermişler, bu arada sözkonusu harfin işaret ettiği sese ne
daha uygun olma prensibinden yola çıkmışlardır.
Latin yazısı (scriptūra Latīna) sesli yani foetik yazılar grubunda bulunur, yani her harfin belli bir
sesi ifade eden işaret, grafem veya harflerden oluşmaktadır. M.Ö. I yüzyılda Latin alfabesinin 21
harfi varmış, son harf ise X harfiymiş (K ve S sesleri ya da C ve S seslerinin işaret edilmesine ait
bileşik konsonant). Daha sonra Yunancadan alınan kelimelerin daha uygun aktarılması için Yy
ve Zz harfleri de eklenmiş. (zona, Zephirys, Byzantium, pyramis, Cyprus)
Antik Çağ’da Roma yazısında 23 harf varmış, yazı işareti veya Uu grafemi daha sonra meydana
çıkmış (V harfinden ayırt edilebilmesi için) böylece harf sayısı 24-e çıkmış.
büyük harf
A
B
C
D
E
F
G
H
I
K
L
M
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
X
Y
Z
küçük harf
a
b
c
d
e
f
g
h
i
k
l
m
n
o
p
q
r
s
t
u
v
x
y
z
ad
a
be
ce
de
е
еf
ge
ha
I
ka
el
em
en
o
pe
ku
er
es
tе
u
vе
iks
ipsilon
zet
telafuz
a
b
k,c
d
e
f
g
h
i, j
k
l
m
n
o
p
k
r
s, z
t, ts
u, v
v
ks, gz
y
z
13
LINGUA LATĪNA
Latincede büyük harfle yazılanlar:
 Cümlenin ilk kelimesi
 Mısranın ilk kelimesi
 Özel adlar (Marcus, Iulia)
 Özel adlardan çıkarılan sıfat ve zarflar
 Botanik bilimindeki bitki adları
 Zoolojide hayvan isimleri
 Kimya elementleri
 Eczacılıktaki ilaç adları
PENSA
1. Latin dili ilk olarak hangi bölgede konuşulmaya başlamış?
________________________________________________________
2. Latince ilk yazıtlar hangi yüzyıldandır?
________________________________________________________
3. Latince hangi grup dillere aittir?
________________________________________________________
4. Latin alfabesinin meydana gelişi hangi yüzyılda tespit edilmiştir?
________________________________________________________
5. Latin konuşma dilinde hangi diller gelişmiş?
________________________________________________________
6. Latin alfabesi kaç harften oluşmuştur ve hangileridir?
________________________________________________________
7. Latincede hangi kelimeler büyük harfle yazılır?
________________________________________________________
8. Roma edebiyati hangi yüzyılda gelişmeye başlamış.
________________________________________________________
9. Latince edebiyat dili olarak nezamana kadar kullanılmış?
________________________________________________________
10. Hangi diller Romen dilleri grupuna aittir?
________________________________________________________
14
VITA COTIDIANA
ROMA ŞEHRİNİN KURULMASI
Roma kentinin kuruluşu ve en eski tarihi hakkında değişik ve çok sayıda tarihi olguya mevcuttur. Büyük bir imparatorluk ve gelişmiş bir medeniyet ile kültür, büyük ilgi
ve araştırmalara konu olmuş ve pek doğal ki esin kaynağı, yaratıcılık ve hatta mistifikasyonlara ilham olmuştur. Dolayısıyla tarih ve efsaneler, olgu ve mitolojinin sık sık
birbirine kaynaşmasına tanık olmaktayız. Antik yazılı tarihi kaynaklarında en çok kullanılan ve en popüler olanları: Titus Livius’un Roma Kentinin Kuruluşundan, Siçilya’lı
Diodorus’un Tarihi Kütüphane ve Halikarnas’lı Dionysos’un yazdığı Roma Arkeolojisi’dir.
Tüm bu eserler M.Ö. I ve M.S. I yüzyılda yani birkaç yüzyıllık zaman dilimi içerisinde
meydana getirilmişlerdir. Bu eserlerin müellifleri daha eski tarihi kaynaklardan yararlanabilirlermiş, fakat aynı zamanda geleneklerin cazibesine de dayanamamışlar, öyleki yazmış oldukları tarihlere, çok sayıda efsane, rivayet ve denetlenmesi mümkün olmayan veriler dahil etmişlerdir. Tarihi eserler antik milletler için belirli edebiyat ve sanat normlarına uygun olarak yaratılan sanat eserleriymiş, ancak olayların tarihi akıntısını da muhafaza etmeye ve tarafsız ve gerçekçi olmaları da beklenilmekteymiş.
Neticede gelenekler, tarih bilimi ve arkeoloji buluntularınının ortak bir sonucuna
göre, Roma kenti M.Ö. VIII yüzyılda kurulmuştur. Akdeniz tipinden ilk yaşama yeri Lityom ilindeki Tibar Nehri kıyısında bulunan Palatiy tepesinde bulunmaktaymış. Kentin kurucuları ve ahalisinin kökenleri yegane olmadığı kesindir. Ancak, bazı efsanelere göre, Tit Laçiy önderliğindeki Sabina’lılar ve Truvalıların soYun.an olan Romul’un torunları olan Latinlerin ‘birleşmesiyle’ ilintiye getirilme eğilimleri de mevcuttur. Nitekim
arkeoloji kazıları ve bulunan malzemelerin farklı adetleri olan milletlerin yan yana yaşadıklarını tasdiklemektedir.
15
VITA COTIDIANA
Öte yandan yedi Roma Kralından bazılarının Etrüsk oldukları ve kentin kurulması döneminde Etrüsklerin İtalya’nın merkezi bölgesinde yoğun bir şekilde yayıldıkarı, yarımadanın güneyinde Yunanlıların sömürge politikası gerçekleştiği kesindir. Bu olguları Roma genel kültürünün daha sonraki gelişiminde Etrüsk ve Yunan etkisini ne denli
güçlü olduğunu ortaya koymaktadır.
Geleneklere göre Tatyum ilk başkenti Alba Longa şehriymiş. Truva Savaşı kahramanı Eney’in oğlu Askanios kentin kurucusu olarak gösterilmektedir. Truva’nın düşmesinden sonra Eney Latyum kıyısına gelmiş, Askaniy ise Latinler ile çıkan çatışmalardan
sonra Latinleri birleştirmeye başarmış ve onların başkentini inşa etmiş. Daha sonra Numitor ve Amulius kardeşler arasında kırallık için yürütülen mücadelede, Amulius galip olarak zorla tahta oturmuş. Numitor’un onu iktidardan indirebilecek kardeşinin erkek çocukları olmasını önlemek için, kızı Rea Silvia’yı tanrıça Vesta’nın rahibesi yapmış.
Vestalılar evlenmez ve çocuk doğurmazlarmış. Ancak Tanrı Mars Rea Silvia’ya yanaşarak, Silvia hamile kalmış ve ikiz çocuklar olan Romulus ve Remus’u dünyaya getirmiş.
Amulius yeni doğan bebekleri almış, bir sepete konulmaları ve Tibar Nehri’ne atmalarını emretmiş. Ancak nehir suları sepeti karaya vurmuş, bir dişi kurt çocukların ağlamalarını duyarak, onların yanına yaklaşmış ve beslemiş. Bu şekilde hayatta kalmaları ve iyileşmelerini sağlamış. Çocukları Faustil adında bir çoban bulmuş ve karısıyla birlikte çocuklara özbe öz oğulları gibi bakmışlar. Numitor çocukların analarına benzedikleri farkına varınca onların kim olduklarını meydana çıkarmış. Genç prensler Amulius’u cezalayarak tahttan indirmişler ve dedeleri Numitor’u Alba Longa tahtına geri çevirmişler,
onlar ise komşu tepelerden birinde yeni bir kent kurmaya karar vermişler. Kentin kurulacağı yeri seçtikten sonra, onların arasında yeni kentin adı konusunda kavga patlamış. Romulus kente kendi adını vermek isterken, Remus karşı çıkmış. Bu bakımda ne
bakılan fallar, ne de toplanan halk kitlesi yardım edememiş çünkü halkın bir kısmı Romulus diğeri ise Remus’u desteklemekteymiş. Bu şekilde tartışma alevlendiği bir anda
kardeş kardeşi öldürmüş ve Romul kendi kardeşine kıydığına karşın, kente kendi adını
vererek Roma olarak adlandırmış.
16
Caput
CaputIIII
Seslerfin Bölünmesi
Поделба на гласовите
TelaffИзговор
uz
Seslerin
Sayısı на гласовите
Квантитет
Квантитет
Hecelerin
Sayısıна слоговите
Акцент
Vurgu
Развој на писменоста
Okur Yazarlığın Gelişimi
GRAMMATICA LATĪNA
SESLERİN BÖLÜNMESİ
Dil, toplumun fertleri olarak insanlar arasında iletişimin gerçekelşmesini sağlayan ses
ve işaretler sistemidir. Bu iletişim başlangıçta sadece konuşarak, ses işaretleriyle, daha
sonra da yazılı olarak gerçekleşmiştir. Konuşma, ses işaretleri, onların okunuş ve akustik özelliklerini araştıran bilime Fonetik, seslerin fonksiyonel özelliklerini araştıran bilim dalına ise Fonoloji denir.
Latinceyi sıradan kullanan biri için seslerin temel özelliklerini bilmesi gerekmektedir:
seslerin türü ve kalitesi, seslerin miktarı, telaffuz şekli ve doğru vurguyu bilmek lazım.
Latincede sesler:
 vocāles
 consonantes
 diphtongi
(vokaller yani ünlüler)
(ünsüzler)
(ikiz ünlüler)
a, e, i, o, u, y
b, d, g, p, t, c, k, q, v, h, l, r, f, s, m, n, z, x
ae, oe, au, ei, eu, ui
SESLERİN TELAFFUZU
Latincede iki telaffuz şekli mevcuttur:
A. Geleneksel Telaffuz ve
B. Klasik Telaffuz
Klasik telaffuz şekli, Latince anadili olanların (sermo patrius) telaffuz şeklidir, geleneksel telaffuz ise daha sonra ortaya çıkmıştır ve anadili Latince olmayan milletlerin ses
olanaklarına uyumlaştırılmış telaffuz şeklini temsil etmektedir.
18
A. Geleneksel Telaffuz
Geleneksel telaffuz Orta Çağ metinlerinin okunmasında ve tıpta, eczacılık, baytarlık,
biyoloji, kimya ve umumi olarak uzmansal terimlerde kullanılmaktadır. Geleneksel telaffuzun özellikleri aşağıdaki gibidir:
okunuşu:
ае ve ое
ē:
ae, oe, i ve y önünde c
c
a ve o önünde cc
k
e, i, ae, oe, u, y önünde cc
kc
i başta ve ünlü önünde ya da iki ünlü arasında
ј(y)
s iki ünsüz arasında l, m, n-den önce ya da sonra
z
ti hecesi ünlü önünde ve kısa olduğunda
ci
ti hecesi s, t, x-dan sonra ve ti vurgulu ve uzun
olduğunda
ti
ch, ph, th, rh
h, f, t, r
qu
kv
ngu
su ünlü önünde ve vurgusuz olduğunda
ngv
cv
aeger еger
aetas етас
lagoena lagеna
oedema еdema
cerebrum cerebrum
caecum cekum
coena cena
medicina medicina
cysta cista
vacca vaka
bucca buka
vaccae vakce
buccaе bukce
iōdum јodum
ieiunum ieiunum
maior major
rosa roza
Celsus Celzus
plasma plazma
mensis menzis
operatio operacion
natio nacio
bestia bestia
Brattia Bratia
totius totius
schola shola
pharmacia
farmacia thorax
toraks
rhizoma rizoma
quercus kverkus
equus ekvus
lingua lingva
suavium svavium
İkiz ünlülerin ikincisinin üzerinde kesme işareti olan ünlüler ayrı telaffuz edilir. İkiz ünlülerin ikincisinin üzerinde kesme işareti olan ünlüler ayrı telaffuz edilir. Örneğin aër
aer, poeta şair. Mesela aër, poëta.
Digrafi olarak kümeleşen aspire ünsüzler (ch, ph, th, rh) tıp terminolojisinde, özellikle Yunan kökenli kelimelerde görülür.
19
GRAMMATICA LATĪNA
Onları her zaman tek ses olarak telaffuz ederiz: chronĭcus hronikus, thrombus trombus,
rhaphe rafe.
Geminatlar (tekrarlanan) ikiz ünsüzlerdir ve onları tek olarak telaffuz ederiz. pp (suppositorium, supozitorium), mm (mamma, mama), rr (terra, tera), ll (stella, stela), tt (gutta, guta), ss (necessarius, necesarius), cc (vacca, vaka). Ancak onun ardından e, i, u, y, ae,
oe geldiğinde kc (ecce ekce, buccae bukce) olarak telaffuz edilir.
Ses grupları özel telaffuz edilen iki ya da daha çok sestir. Latincede bu gruplar şunlardır: qu ve ngu. q sesi her zaman u ile beraber durur, qu ses gurubu ise kv olarak telaffuz edilir (aqua akva, quinque kvinkve). ngu ses gurubu ngv olarak telaffuz edilir (lingua, lingva).
sch grubu düzenli olarak ch gibi okunur (ischias işiyas, schema shema), bazan Almancanın etkisi altında sh ş olarak yanlış telaffuz edilir.
B. Klasik Telaffuz
Klasik telaffüz, klasik döneme ait metinlerin okunması esnasında kullanılmaktadır. Şu
durumlarda geleneksel telaffüzden farklaşır:
okunuşu:
ае, ое
ae, oe
c, cc
k
ѕ
с
ti
™
ch, ph, th
kh, ph, th
aeger aeger
lagoena lagoena
cerebrum kerebrum
caecum kaekum
buccae bukae
rosa rosa
mensis mensis
operatio operatio
natio natio
schola skhola
pharmacia pharmakia
thorax thoraks
SESLERİN NİCELİĞİ
Ünlülerin farklı niceliği olabilir. Her ünlü uzun olabilir (ā, ē, ī, ō, ū) ya da kısa olabilir (ă,
ě, ĭ, ŏ, ŭ). Ünlüler doğası itibariyle (flōs, vīta, cădo, popŭlus) veya konumuna göre
uzun ya da kısa olabilir.
20
Konum (pozisyon) itibariyle ünlüler İki ya da
daha çok ünsüz veya bileşik ünsüz önünde bulunduğunda her zaman uzun olur:
Ünsüzün ardından bir başka ünsüz veya h ve
bir ünlü geldiğinde ünlü konum dolayısıyla
her zaman kısadır:
e.g. ārbor, vāllis, redēmptus, Mezēntius, dūx
e.g. ligněus, audĭo, věho, trăho
Ünlülerin (hecelerin) niceliği, kelimelerin doğru dürüst vurgulanması bakımından
olduğu gibi, bazan da onların anlamını değiştirebildiği için (mălum kötülük, mālum
elma, lĭber kitap, līber özgür, věnit geliyor, vēnit geldi) çok önemlidir.
İkili ünlüler, iki ünlüden oluşmuştur, nicelik bakımından da her zaman uzun olurlar.
HECELERİN NİCELİĞİ
Hece, bir ünlü veya bir ya da birkaç ünsüzle olan ünsüzden oluşur. Kelime, ünlü veya
ikiz (diftong) ünlülerin sayısına da bağlıdır: pa-ter, Cae-sar, co-ro-na. Kelimelerin hecelere ayrılması şu şekilde yapılır:
 İki ünlü arasındaki ünsüz şu ünlü ile gider: e.g. a-mi-ci-+-a, me-di-cus
 Çift ünsüzler (geminatlar) ve st ünsüzler grubu iki heceye bölünür. Örn. e.g. stella, has-ta.
 Bir kelime normalde onunla başlayabiliyorsa, ünlüler arasındaki ünsüzler grubu
tamamen diğer heceye geçer.
örn. e.g. dis-ci-pli-na, fa-bri-ca, fakat kalanı: for-tu-na, pro-vin-ci-a.
 Bileşikler (composita) oluştukları parçalara bölünürler, örn.
e.g. dis-tri-buo, red-eo.
Heceler açık ve kapalı olabilir. Ünlü ile biten hece açık hecedir, örn. me-di-ci-na. Ünsüz ile biten hece kapalıdır, örn. ex-em-plum. Kısa bir ünlüsü olan hece, (doğası ya da
konumu itibarıyla) kısa hecedir, uzun ya da ikiz (diftong) ünlüsü olan hece (doğası ya
da konumu itibarıyla) uzun hecedir. örn. flōs, vīs-cě-ra, pŏ-pŭ-lus.
VURGU
Tek heceli kelimelerde vurgu her zaman tek hecenin ünlüsüne düşer: lúx, vír.
Latincede iki heceli kelimelerde vurgu her zaman kelimenin sonundan sayarak, ikinci heceye düşmektedir, bu arada bunun uzun ya da kısa hece olduğu önemli değildir:
rá-dix, stél-la. Üç heceli ve çok heceli kelimelerde vurgu kelimenin sonundan sayarak uzun hece ise ikinci heceye düşer: (na-tú-ra, me-di-cí-na) İkinci hece kısa ise, o
zaman kelimenin sonundan üçüncü hece vurgulanır (lác-tě-us, pó-pŭ-lus).
21
PENSA
 Aşağıdaki kelimeleri okuYun.z:
medĭcus
carcinōma
viscĕra
incisūra
coena
radix
larynx
Apium
Aurum
oedēma
glycerīnum
aorta
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
rheumatīsmus
lymphadenītis
inflammātio
Gentiāna
Spinacia
mixtio
Coffea
paralўsis
liquor
systēma
spirĭtus
Penicillīnum
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
 Aşağıdaki kelimeleri okuYun.z ve geleneksel ile klasik telaffuza göre nasıl okunduklarını yazınız:
haematōma
caesārea
cysta
lagoena
chole
iecur
emulsio
therapia
GELENEKSEL:
KLASIK:
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
______________
______________
______________
______________
______________
______________
______________
______________
 Aşağıdaki kelimeleri hecelere ayırınız, ondan sonra da vurgu yerini tespit ediniz:
gingīva
citreum
grammăta
mensūra
pulvěres
glandŭla
aneurysma
emplastrum
ornamēntum
22
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
______________
______________
______________
______________
______________
______________
______________
______________
______________
 Verilen örneği takip ederek, gövde parçalarına ait kelimeleri geleneksel telaffuz ile
okuYun.z:
cranium кafatası
facies yüz
caput baş
ocŭlus göz
nasus burun / cavitas nasi burun boşluğu
maxilla üst çene
dens diş / dentes süt dişleri
dentes permanentes kalıcı dişler
vertebra оmur / vertebra lumbalis bel omuru
clavicŭla köprücük kemiği
scapŭla kürek kemiği
vertebra cervicālis boyun omuru
costa kaburga
columna sutun
columna vertebralis omurga sutunu
extremitas superior yukarı uzuvlar, el
manus dextra sağ el
digitus parmak
pelvis pelvis (leğen kemikleri)
extremitas inferior alt uzuvlar, ayak
os kemik
pes dexter sağ ayak, taban
e. g. cranium
facies
nasus
cavitas nasi
maxilla
dens
dentes decidui
dentes permanentes
vertebra
vertebra lumbālis
clavicŭla
scapŭla
vertebra cervicālis
costa
columna
columna vertebrālis
extremitas superior
manus dextra
digĭtus
pelvis
extremitas inferior
kránium
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
facies yüz
auris kulak
lingua dil
mandibŭla alt çene
collum boyun
cor kalp
pulmo akçiğer bölümü
pulmōnes akciğer
ulna dirsek
thorax göğüs kafesi
corpus beden
truncus vucüt
manus sinistra sol el
manus el
extremitas inferior alt uzuv, ayak
pes ayak, taban
pes sinister sol ayak, sol tabanë
os
pes dexter
caput
ocŭlus
auris
lingua
mandibŭla
collum
cor
pulmo
pulmōnes
ulna
thorax
corpus
truncus
manus
sinistra
extremitas inferior
pes
pes sinister
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
23
VITA COTIDIANA
OKURYAZARLIĞIN GELİŞİMİ
Mektubun belirmesi insanlığın tarihinde olağanüstü önemli bir dönemeci temsil etmektedir. Yazı, eski milletlerin bize kendi hayatları, dünya görüşleri, inanışları veya tutumları hakkında bilgi verebilecekleri tek medyadır.
İlk alfabelerin icat edilmesinden sayısız metin yazılmış, taşlara yazıtlar oyulmuş, okul
ve uzman metinler, ticari hesaplar, edebi eserler yazılmıştır. Bu yazıların tümü, çok
uzun zaman, XV yüzyılda Gutenberg basım makinasının bulunmasına kadar sadece
elle manuskript olarak yazılmaktaymış. Bu terim Latince kökenlidir ve manu-scriptum
elle yazılmış demektir ve günümüz anlamı da elyazısı demektir.
Yazıların üzerinde yazıldığı malzemenin kalitesi ve çeşidi elyazı kalitesini de şartlandırmaktaymış, şöyleki yazı: rulo (rotulus), ya da kodeks (codex), daha yeni tarihte basılmış kitap olabilirmiş.
Yazı malzemesi olarak önce bitki yaprakları veya ağaç kabukları gibisinden doğal ve
işlenmemiş malzemeler kullanıyormuş. Hindistan ve Doğu’da palmiye yapraklarında,
Helada (Yunanistan) ve İtalya’da ise zeytin ağacı yaprakları ise oylama için kullanılıyormuş. Ağaç kabuğunun iç tarafı yumuşak, beyaz ve pürüzsüz olmakla beraber yazmak
ve rulo halinde sarmak için çok elverişliymiş.
Daha uzun boyutlu ilk metinler bez üzerine yazılmıştır ve onlara bez kitaplar denilir.
Mısırlılar ve Etrüsklerin kendi ölülerini (mumyalar) sardıkları sargı bezlerinde de bulunmuştur.
Balmumu tabletleri Antik Çağ’da Helada
ve Roma’da kullanılmaktaymış. Onlar genelde balmumu ile örtülen ahşap tabletlermiş, ancak fildişi, metal ve hatta kristalden
imal edilenleri de varmış. Balmumu üzerinde metal, odun, fildişi veya başka bir malzemeden yapılmış kalemlerle ile (stilus) yazılmaktaymış.
24
Kalemin bir ucu sivriymiş ve işaretlerin balmumu üzerine yazılması için kullanılıyormuş, diğer ucu ise küçücek bir kürekçiğe
benziyormuş ve bununla balmumu yüzeyi düzeltilerek, üzerinde yeniden yazmak
veya hataların düzeltilmesi için kullanılabilmekteymiş.
Balmumu tebletleri tek, çift ya da üçlü veya
daha çok tabletten ibaret olabilirmiş. Birleştirilmiş tabletlere kodeks denir. Kodeks
iki tabletten ibaretse diptih, üç tabletten
de triptih olarak adlandırılır.
Yazı malzemesi olarak papirüsün (papyrus) bulunmasıyla kitap tarihinin reel olarak başladığı hesap edilmektedir. Papirüs özel tehnoloji ile hazırlanan bir nevi bataklık kamışından adını almıştır. Kökeni Mısır’da olan bu malzeme, Antik Çağ’da klasik
edebiyatın tek ve gerçek taşıyıcısıymış. En büyük papirüs ticaret merkezi İskenderiye
kentiymiş, çünkü orada en yüksek bilim, filoloji ve edebi faaliyetler gelişmiş, neticede yazı malzemeleri ihtiyaçların önemi en büyükmüş. Papirüs İskenderiye kentinden
dünyanın o zamana kadar bilinen tüm yerlerine ihraç ediliyormuş.
Papirüs yazıları rulo şeklindedir ve Latincede rulo anlamına gelen volumen adıyla da
anılmaktadır. Bu kağıdın üstünde sivri bir kamışla (kalamus) yazılırmış. Siyah mürekkep kullanılırmış. Mürekkep is, balmumu ve sudan yapılıyormuş. Orta Çağ’da diğer
renklerden de mürekkep (sarı, kırmızı, yeşil) yapılmaktaymış. Bizans’ta kırmızı mürekkep sadece Krallık sarayında kullanılabilirmiş.
Ancak papirüs ruloları imhaya çok yatkınmış,
çünkü malzemesi narin ve dayanıksızdır. Papirüs
kağıtlarında korunan yazılar genelde Mısır kumları veya benzer koşullarda muhafaza edilmiştir. Bundan dolayı papirüsün yerini daha yeni ve
daha dayanıklı olan Pergament almaya başlamış.
Elyazılarını çoğaltmak için yazıhanelerde çalışan kâtipler, dördüncü yüzyıldan itibaren, yazıları sistemli bir şekilden papirüsten pergamente
aktarmaya başlamışlar, öyleki onların bu faaliyeti sayesinde, antik kültürel ve tarihi mirası oluşturan kitapların ekseriyeti muhafaza edilmiştir.
25
VITA COTIDIANA
Pergament koYun. keçi, kuzu veya dana gibi işlenmiş hayvan postlarından imal edilmekteymiş, adını ise Küçük Asya’daki Pergam kentine göre almıştır. Papirüsten daha
dayanıklı fakat, aynı zamanda çok daha pahalı bir malzemeymiş. Kodeks olarak birleştirilen pergament yazıları, günümüzde de kullanılan kitap halini almıştır. Pergament
genelede mor renge boyanırmış daha ender durumlarda safran ya da siyah renk olurmuş. Yazmak için kamış ya da kuş tüyü ender durumlarda da metal pene veya ince fırçacık kullanılırmış. Mürekkep değişik reçetelere göre hazırlanırmış ve her yazıhane ise
kendisine özgü olan mürekkepin reçetesini saklı tutmaktaymış.
Mor renge batırılarak üzerinde altın ve gümüş varakla yazılan pergamentler en muazzammış. Pergamentin kapaklarındaki harfler veya kapak kenarları fildişi, kabartma resimler ve çizimlerle süslenmekteymiş. Bu süsler bitki, hayvan veya geometrik cisimler
şeklindeymiş.
Kağıt, Çinlilerin icat ettikleri bir buluştur. En eski muhafaza edilmiş yazılı kağıtlar IV.
yüzyıla aittir. Avrupa’ya kağıdı Araplar getirmişlerdir ve burada önce İspanya’da IX.
yüzyılda kullanılmaya başlamıştır.
Kağıt üretimi için kullanılan ham made yine bitkiseldir: rafya (palmiye lifleri) keten, dudağacı ve kamış. Bu bitkilerin lifleri ufaltılarak püre haline getirilmekte, içine alçı jelatin ve tutkal, ilave edilmekteymiş. Bu karışımdan mekanik olarak kağıt blokları kalıplara dökülmekte, inceltilmekte ve kurutulmakta ondan sonra da daha küçük sayfalara kesilmekteymiş. Yazılmış olan sayfalar dikilerek ya da yapıştırılarak kitap haline getirilmekteymiş.
Kağıdın kullanımı gayet elverişli olduğu için kısa bir zaman dilimi içerisinde Avrupa’ya
da yayılmış ve kağıt Avrupa’da yegane yazı malzemesi haline gelmiş. ‘Gutenberg zamanında’ basım makinesinin bulunmasından sonra kitap basmak daha hızlı ve daha
ucuz bir işlem olmuş ve kitap en nihayet bugünkü görünüşüne sahip olmuştur.
26
Caput
CaputIIIIII
Kelime
Çeşitleri
Видови
зборови
Çekimleme
(Deklinasyon)
Деклинација
Fiil Глагол
Медицината
во Рим
Roma’da
Tıp
GRAMMATICA LATĪNA
KELİME ÇEŞİTLERİ
Latincede kelime çeşitleri dokuzdur:
ÇEKİMİ YAPILAN KELİMELER
DECİNABLİA
ADLAR (substantīva)
SIFATLAR (adiectīva)
ZAMIRLER (pronomina)
SAYI (numeralia)
ADLAR (nomina)
FİİLLER (verba)
ÇEKİMİ YAPILMAYAN KELİMELER
INDECİNABLİA
ZARFLAR (adverbia)
EDATLAR (praepositiōnes)
BAĞLAÇLAR (coniunctiōnes)
ÜNLEMLER (interiectiōnes)
Adlar, sıfatlar, zamirler ve sayılar ad (nomina) olarak adlandırılır. Adların çekimine çekim (declinatio), fiillerin kişilere göre çekimine de koniugatio denilir. Latincede 5 ad çekimi ve dört fiil çekimi vardır.
ÇEKİM
Declinatio
Çekimi yapılan kelimeler yani adlarda cinsiyet (genus), sayı (numerus) ve durum (casus) vardır.
1. Cinsiyet (genus). Latincede aynı Makedoncada olduğu gibi üç cinsiyet vardır: eril
(genus masculīnum, kısaltması m), dişil (genus feminīnum, kısaltması f) ve nötr (genus
neutrum, kısaltması n). Sözlükteki adlar her zaman ilk iki durumda okunur: nominatif
ve genitif tekil son hali, onların yanında her zaman adın hangi cinsten olduğunu işaret
eden kısaltma durmaktadır. Örn: oculus-i,m; herba-ae, f; remedium, i, n.
Eril özel adlar ve erkek cinsinden olanları belirten adlar her zaman eril yani erkek
cinsiyetindendir: (Gaius, -i, m; pater,-tris m. baba), millet adları (Persa, -ae, m, Fars),
nehirler (Tiberis, -is, m, Tibar), rüzgarlar (aquilo, -onis, m. kuzey rüzgarı), aylar (Aprilis, -is, m, Nisan). Dişil özel adları ve dişil kişileri belirten adlar dişildir. (Gaia, -ae, f,
Gaya; mater, -tris, f, anne; soror, -oris, f, kızkardeş), ülke adları (İtalia, -ae,f, İtalya;
Aegyptus, -i f, Mısır), adalar (delus, -i, f, Delos), kentler (Roma, -ae, f, Roma; Ephesus, -i,
f, Efes), ağaçlar (mālus, -i, f, elma), ağaçların ürünleri nötr cinsiyettendir (mālum, -i, n,
elma). Hayvanların adlarına gelince erkek hayvan için ayrı, dişi hayvan için ayrı adlar
vardır. Taurus, -i, m, boğa; vacca, -ae,f inek; aries, -etis, m, koç; ovis-is, f, koYun.
28
2. Sayı (numĕrus). Latincede, Makedoncada olduğu gibi adlarda iki sayı yani tekil,
(singulāris, kıs. sg.) ve çoğul (plurālis, kıs. pl.) mevcuttur.
3. İsim haller (casus). İnsan ve cisimler ile etrafındaki varlıklar arasındaki haller altı
farklı durum ile ifade edilmektedir: nominatif, genitif, datif, akuzatif, vokatif ve ablatif,
tekil veya çoğul halde. Belirli hal şekli belirli bir soruya cevap olduğu düşünülürse, temel durumlar kolayca öğrenilebilir.
HAL
Nominatif
Nominatīvus
Genitif
Genitīvus
Datif
Datīvus
Akuzatif
Accusatīvus
Vokatif
Vocatīvus
Ablatif
Ablatīvus
SORU
CÜMLEDEKİ GÖREVİ
Kim? Ne?
özne, fiilin ad bölümü
Kimin? Kime? Neye?
Kimden? Neyden?
mevcudiyet, bütünün
parçası
Odor florum delectat.
Kime? Neye?
dolaylı öğe
Scribo fratri.
Kimi? Neyi?
dolayısız öğe
Mater puero fabulam
narrat.
hitap etmek
Ave, amice!
beraberlik, akrabalık,
başlangıç noktası yer,
zaman, şekil,
Cum amico ambulo.
Hamo pisces capimus.
Athenis habito. Hieme
fulmina rara sunt.
Hey!
O!
Kiminle? Neyle,
Kimden? Neyden?
Nerde? Ne zaman?
Ne? Nasıl?
ÖRNEK
Amor ornat.
Uva pomum est.
FİİL
Verbum
Latincede fiiller çekimi yapılan kelimeler grubuna girer:
 Üç kişi (persōnae): birinci, ikinci, üçüncü şahıs
 İki sayı (numĕri): tekil ve çoğul (numĕrus singulāris и numĕrus plurālis),
 Altı zaman (tempŏra):
1. Present (tempus praesens) - şimdiki zaman
2. İmperatif (tempus imperfēctum) - belirli geçmiş zaman (bitmiş)
3. Fütur (tempus futūrum I) - gelecek zaman
4. Perfekt (perfēctum) - belirli geçmiş zaman (bitmiş)
5. Pluskvamperfekt (plusquamperfēctum) - geçmiş zamanın hikayesi
6. Fütur II (futūrum II) - başka bir gelecek zamandan evvel olacak eylemi belirten gelecek zaman
29
GRAMMATICA LATĪNA
 Üç hal (modi):
İndikatif (indicatīvus) - objektif ifade şekli, real olarak yapılmış olan, yapılmakta olan ve
yapılacak olan faaliyeti gösterir.
Konjunktif (coniunctīvus)- öznel ifade şekli, yapılmasını arzu ettiğimiz, emrettiğimiz,
teşfik ettiğimiz, müsaade buyurduğumuz ya da yasakladığımız faaliyet şeklini ifade
eder.
İmperatif (imperatīvus) -emir şekli, yapılması zorunlu, gerekli olan veya yapılmaması
gereken faaliyeti ifade eden şekil.
 İki hal (genera):
Aktif (genus actīvum) - eylemi yapanın cümledeki gramatik özne ile özdeşleştiği fiil
hali. Örnek: Magister discipulum laudat - Öğretmen öğrenciyi övüyor
Pasif - (genus passīvum) - mantıksal özne (eylemi gerçekten icra eden kişi) ablatifte
dururken, cümledeki gramatik öznenin etkisi altında kaldığı eylemi ifade eden fiil hali.
Örnek: Discipulus a magistro laudātur. - Öğrenci öğretmenden övülür.
 Beş fiil adı (nomina verbālia):
1. İnfinitif (infinitīvus)
2. Supin (supīnum)
3. Gerund (gerundīvum)
4. Partisip (participium)
5. Gerundif (gerundivum)
}
}
глаголски
isim
fiiler именки
sıfat
fiiler придавки
глаголски
İnfinitif, supin ve gerund fiil isimleridir, partisip ve gerundif ise fiil sıfatlarıdır. Fiil isimleri aslında fiilden çıkartılan isimlerdir. Onlar fiil anlamını korumuşlardır, ama isim özelliği kazanmışlardır. Fiil sıfatları fiilden çıkartılan sıfatlardır. Latincede fiil: aktif present sıfatı, pasif perfekt sıfatı ve aktif fütur sıfatı mevcuttur.
Fiiller indikatif, konYun.tif veya imperatifte kişisel şekilde oldukları zaman belirli fiiller
denilir (verbа finītа). Fiil isimleri kişisel şekli temsil etmez, yani eylemi yapan kişi belirtilmez, dolayısıyla belirsiz fiiller olarak adlandırılır (verba infinīta).
30
 Latincede hangi kelimeler çekimli hangileri çekimsizdir?
a. çekimli
_________________________________________________________
b. çekimsiz
_________________________________________________________
 Her hali uygun soruyla bağlayınız:
Genitif
Kime neye?
Akuzatif
Kim? Ne?
Datif
Hitabet hali
Nominatif
Kiminle, neyle?
Ablatif
Kimi? Ne?
Vokatif
Kimin? Kime? Neye?
 Halin göreve uygun şekilde düşmesini bağlayın:
Özne
Dolaylı öğe
Dolayısız öğe
Özne isim bölümü
Datif
Akuzatif
Akuzatif
Nominatif
 Anlamdan evvel aşağıdaki kelimelerin cinsiyetini tespit etmeye açalışınız:
frater, -tris
mater, -tris
Tertia, -ae
Publius, -ii
Macedo, -onis
Hispania, -ae
Rhodus, -i
Carthagо, -inis
lanuarius, -ii
prunum, -i
Kardeş
Anne
Tersia
Publiy
Makedonlu
İspanya
Rodos
Kartaca
Ocak
erik
31
VITA COTIDIANA
ROMA’DA TIP
Roma’da tıp bilimi ve başlangıcı M.Ö. III yüzyılda meydana gelen bir vakayla ilintiye
bağlıdır. M.Ö. 293 yılında Roma kentinde veba hastalığı yayılmış. Kentin büyük tehlikelerle yüzleştiğinde uygulanan usul gereğince, Senato İtalya’nın kuzeyinde bir Yunan
kolonisi olan Kumi şehrinden getirilen Sibil kitaplarında yardım istemiş.
Sibil Kitapları tavsiyelerine göre şehirde Asklepios kültü oturtulmuş. Yunanlar bu kültü
şifa verici ve Apollon’un oğlu olarak sayarlarmış. Böylece Romalılar M.Ö. 291 yılında Tibar Nehri’ndeki adada bu tanrıya adanmış bir tapınak kaldırmışlar ve ona Eskulap adını vermişler.
Bu tanrı için kurulan kült, Roma’da tıpın gelişimine yardımcı olmuş. Roma’da ilk hekimler Yunanlarmış. Pliniy (Yaşlı) Naturālis historia adlı eserinde M.Ö.219 yılında Roma’ya
gelen Sparta cerrahı Arhagat’tan söz etmektedir. Başlangıçta yaptığı ameliyatlarda gösterdiği hünerleri ve emniyeti halk arasında hayranlıkla karşılanıyormuş. Ancak
onun uyguladığı müdahalelerin yayılması ve yenilikleri, ilkel ev cerahisine inananlara
korku saçmaktaymış. Çok geçmeden Arhagat’ta ‘cellat’ mahlasını takmışlar.
Bundan uzun bir süre sonra, Roma’da hekimlik hünerlerini sadece yabancılar uygulamışlardır. Hekimler Roma’da tıp okullarının açıldığı Büyük Yunanistan, Güney İtalya,
Helada ve hatta uzak doğudan bile geliyorlarmış. Bu hekimlerin farklı eğitimi varmış
ve farklı toplumsal tabakalardan oluyorlarmış. Asklepios ve Galen gibisi bilim adamları yanı sıra, asılzade hekimler, köle hekimler ve daha niceleri varmış. Hekimlerin uzman dernekleri (collegia) ve merkezleri varmış, ancak bu merkezlerde dersler düzenlenmezmiş. Dersleri özel olarak hekimler tertiplermiş. Roma’da Vespasian’ın kurduğu
Ateney’de ücretli profesörler tarafından açık tıp dersleri düzenlenmekteymiş.
Hekimlerin hastaları muayene için kabul ettikleri ve cerrahi müdahalelerin yapıldığı
muayenehaneler (tabernae medicae) mevcutmuş. Bazan bu ambulanslar özel klinik
niteliğindeymiş. Hekimin maaşı onların toplumsal durumu bir de hastalar arasındaki
şöhretine bağlıymış.
32
VITA COTIDIANA
Roma toplumundaki hekimlerin ayrıcalıkları varmış. Sezar Roma’da tıp ile uğraşan tüm
yabancılara Roma uyrukluğu vermiş. Hadrianus hekimleri mecburi kamu görevlerinden
serbest etmiş, çünkü onlar kendi meslekleri
itibarıyla zaten devlete hizmet etmekteymişler. En ünlü hekimlere archiatrus ünvanı verilirmiş. Hekimlerden bazıları yüksek görevlere tayin edilerek, Roma eyaletlerinden bazılarına yönetici tayin ediliyorlarmış. Hekimler vergi ödemekten de muhafmış. Ancak hekimlerin sayısı kısıtlıymış. Antoninus Pius
döneminden kalma bir yasa, küçük kasabalarda en çok beş, büyük kentlerde ise en
çok on hekimin bulunmasına izin vermekteymiş. Roma’da Aklepios adındaki hekim
en çok tercih edilmekte ve çok yüksek otoritesi olan bir hekimmiş. Tıpta atom fizik teorisini uygulamaktaymış. Onun düşüncesine göre insanların sağlığı atomların düzenli hareketine bağlıymış, hastalık ise bu devinimi bozarmış. Bunun için hekim tedavi
olarak jimnastiği bile tercih etmekteymiş. Asklepios hakkında bir anegdot vardır: Bir
cenaze törenine katıldığında, merhumun sadece görünüşte öldüğünün farkına varmış ve onu hayata çevirmeye başarmış.
Eski Roma’da yaşayan en tanınmış hekimlerden biri Galen imiş (130-200 yılı). Eğitimini Helada ve İskenderiye’de tamamlayan Galen Roma’ya ilk olarak 162 yılında gelmiş, ancak çok geçmeden şehri terketmiş. Daha sonra Marcus Aurelius ve Ver’in daveti üzerine 169 yılında yine Roma’ya dönmüş ve hayatının sonuna kadar orada kalmış. Onun eserleri anatomi, fizyoloji, patoloji, eczcılık ve cerrahi müdahalelere ait orjinal düşüncelerine dayalıdır. Hipokrat eserlerinin yorumlanmasına büyük önem vermiştir. Onun yazıları Orta Çağ tıbbının ansiklopedisi mahiyetindeymiş.
Tıp biliminin gelişimi yanı sıra, tanrıların özellikle Asklepios adlı tanrının şifa verici yetneklerine olan inanışlar
azalmamış. İnsanlar şifa bulurlar ümidiyle bu tanrıya kaldırılan tapınaklarda geceler boyu dua ederek kalırlarmış.
II yüzyıla ait bir Roma yazısında Asklepios tapınağında
meydana gelen mucizelerden bazılarına işaret edilmektedir: Asklepios’u rüyasında gören bir kör adamın gözleri
açılmış, akçiğer zatüresi olan Lusiy adında birine gözüken
Asklepios, üç mihraptan kül alıp şarabın içine katmasını
ve bunu göğsüne dayatmasını söylemiş. Şifa bulan adam
tanrıya açıkça şükreddiyor ve kutluyormuş. Yine de halkın bu gibisinden inanışları, tıp biliminin gelişimini önleyememiştir.
Roma tıp sanatı tanrısı Asklepios
33
Caput
CaputIVIV
I Çekim
I деклинација
Present
İndikatifi
esseод
fuisum, esse, fui
Индикатив
на-sum
презент
Предлози
Edatlar
Образованието
во Рим
Roma’da
Еğitim
LECTIO
Vocabula
nova:
Vocabula nova:
Substanva:
Substantīva:
agricŏla, -ae m. земјоделец
agricŏla,
m. tarımcıолтар
ara, -ae f.-ae
жртвеник,
ara,
-ae
f.
kurbanlık,
dea, -ae f. божица mihrab
dea,
-ae f.-ae
tanriçe
Eurōpa,
f. Европа
Eurōpa,
-ae
f. Avrupa
incŏla, -ae m.
жител
incŏla,
oturan
insŭla, -ae
-ae m.
f. остров
insŭla,
-aef.f.Италија
ada
Italia, -ae
Italia,
-ae
f.
İtalya
lingua, -ae f. јазик
lingua,
-ae-ae
f. dilf. медицина
medicīna,
medicīna,
-ae
f. tıp
nauta, -ae m. морнар
nauta,
-ae
m.
bahriyeli
ora, -ae f. брег
ora,
-ae-ae
f. kıyı
patria,
f. татковина
patria,
-ae
poeta, -ae f.m.anavatan
поет
poeta,
ozan
pugna,-ae
-aem.
f. битка
pugna,
-aef.f. Рим
savaş
Roma, -ae
Roma,
-ae
f.
Roma
scien$a, -ae f. знаење
scientia,
-aef.f.кип
bilgi
statua, -ae
statua,
-ae
f.
anıt
terra, -ae f. земја
terra,
-aef. f.пат,
toprak
via, -ae
улица
via,
-ae
f.
sokak
victoria, -ae f. победа
victoria, -ae f. zafer
Adiectiva:
Adiecva:
antiqua
antik
an$qua eski,
стара,
древна
clara
clara şanlı
славна
Latīna
La#na Latin
латинска
magna
büyük
magna голема
multa
multa çok
многу
necessaria
kaçınılmaz
necessaria gerekli,
неопходна,
потребна
Adverbia:
Adverbia:
hodie
bugün
hodieşimdi
денес
nunc
nunc сега ekseriyet, sıradan
plerumque
plerumque најчесто, обично
Praepositiones:
de (abl.) için
Praeposiones:
in
(abl. ve acc.) içinde
de (abl.) за
in (abl. и acc.) во
Coniunctiones:
et ve
Coniuncones:
eitam aynı öyle, kadar
et и
sed fakat, aslında
e$am исто така, дури
sed но, туку
36
36
A. De lingua Lana
Lingua La#na lingua an$qua est. Patria linguae La#nae
Italia est. Italia terra Eurōpae est. Incolae Italiae plerumque
agricolae sunt. Sed in Italia multae insulae sunt. Incolae
insulārum et orārum Italiae nautae sunt. In Italia Roma est.
In viis Romae arae et statuae deārum sunt. Mul$s pugnis
et mul$s victoriis Roma clara est. Lingua La#na lingua
poetārum Romae an$quae et lingua medicīnae est.
Scien$a linguae La$nae medicīnaе necessaria est. Non est
medicīna sine lingua La#na.
Vocabula
nova:
Vocabula nova:
B. Herbae et plantae
Cum collēgis in pharmacia sumus. Pharmacia prope
scholam est. In via apud pharmaciam Betŭla alba et Tilia
grandifolia sunt. Betŭla alba et Tilia grandifolia plantae
sunt. Ad Betŭlam albam Rosae et Violae odoratae sunt.
Ante portas pharmaciae Tulipae et Paeoniae sunt. Pharmaceuta cum collēgis intra pharmaciam est. Ubi pharmaceuta,
ibi multae epruve4ae, lagoenae, ollae, scatŭlae et pillŭlae.
Nunc $nctūra Valeriānae ad lagoenam est. Tinctūra Menthae ad scatŭlam est. Valeriāna et Mentha herbae sunt.
Atque Chamomilla et Ur#ca dioica herbae sunt. Scien$a
pharmaceutae herbārum magna est. Tinctūrae, mixtūrae
et pillŭlae necessariae sunt aegrō$s.
Adiecva:
Adverbia:
aegrōta
ibi
oradaболна
ubi nerede, nerede ne
Adverbia:
ibi таму
Praepositiones:
ubi каде, каде што
ad (acc.) yakın, doğru nerede ile
apud (acc.) a doğru
Praeposiones:
cum (abl.) ile
ad (acc.) во, до, близу, кон
intra (acc.) içinde, içeride
apud (acc.) кај
prope (acc.) yakın yanında, sonunda
cum (abl.) со
intra (acc.) во, внатре во
Coniunctiones:
prope (acc.) близу до, крај
ve, daha da
Ur$ca dioica
alis
a officin
n
Valeria
Substanva:
Substantīva:
Betŭla, -ae f. бот. Betŭla alba бреза
Betŭla,
-ae f. akasya
Chamomilla,
-ae f. камилица
Chamomilla,
-ae
f. paptya
collēga, -ae m.
колега
collēga,
-ae
m.
iş
arkadaşı
epruve4a, -ae f. епрувета
epruvetta,
-ae
f.
tüp
herba, -ae f. тревка
herba,
-ae-ae
f. ot
lagoena,
f. сад со тесно грло
lagoena,
-ae
boğazlı kap
Mentha, -ae f.f. dar
нане
Mentha,
-ae
f.
nane
mixtūra, -ae f. мешавина
mixtūra,
f. karışım
olla, -ae f.-ae
лонче
olla,
-ae
f.
tas
Peaonia, -ae f. бот. божур
Peaonia,
-ae f. şakayık
pharmaceuta,
-ae m. аптекар
pharmaceuta,
m. eczacı
pharmacia, -ae-ae
f. аптека
pharmacia,
-ae
f.
eczane
pillŭla, -ae f. пилула
pillŭla,
planta, -ae
-ae f.f. tablet
дрво, билка
planta,
-ae
ağaç, bitki
porta, -ae f.f.врата,
порта
porta,
-aef.f. роза
kapı
Rosa, -ae
Rosa,
-ae-ae
f. gül
scatŭla,
f. кутија
scatŭla,
-ae
kutu
schola, -ae f.f. училиште,
школо
schola,
-ae
f.
okul,
mektep
Tilia, -ae f. бот. Tilia
grandifolia липа
Tilia,
-ae f.-ae
bot.
tilya, ıhlamurалкохолен
$nctūra,
f. тинктура,
tinctūra,
-ae
f.
tanktür,
yaод
da
или хидроалкохолен hayvan
раствор
bitki
özlü
bioloji
maddelerden
yapılan
биолошки екстракти од ткива на
alkollu
ya daрастенија
hidrojenalkollu
karışım
животни,
или лековити
Tulipa,
-ae
f.
lale
супстанции
Urtīca,
Tulipa, -ae
-ae f.f. ısırgan
лале otu
Valeriāna,
-ae
f. valeryan
Ur#ca, -ae f. бот.
Ur#ca dioica
Viola,
-ae
f.
menekşe
коприва
Valeriāna, -ae f. бот. валеријана
Adiectiva:
Viola, -ae f. бот. Viola odorāta
темјанушка
aegrōta
hasta
Matric
aria ch
amomil
la
Coniuncones:
atque и, уште и
37
37
GRAMMATICA LATĪNA
I (A) Çekim
Declinatio (a) prima
Birinci ya da A çekimde ad, zamir, sıfat ve ā ile biten esası olan sayıların çekimi yapılabilir. Bu adlar nominatif tekilde -ā ile biterler, genitif tekilde ise –ae ile. Aynı şekilde sözlükte de belirtilmişlerdir, örn: vita, -ae f, hayat.
Bu deklinasyona göre çekimi yapılan adların çoğu dişildir. Örnek: rosa, -ae f, gül, aqua,
-ae f, su, gingiva, -ae, f, damak, gutta, -ae, f, damla; sıfatlar: alba-beyaz, destilattakaynamış, amara-acı; sayılar: una-bir, tertia-üçüncü, quinta-beşinci; zamirler: meabenim, tua-senin, nostra-bizim.
Yine de I deklinasyonda eril meslek veya milliyet belirten bazı adlar de çekime girebilir. Örnek: poēta, -ae, m. ozan, agricŏla, -ae, m. tarımcı, collēga, -ae m, işbirlikçi, nauta,
-ae m, bahriyeli veya Persa-ae m, Farslı.
Bu deklinasyonda üç hali olan yani eril, nötrve dişil cinsten halleri olan dişil sıfat hali de
çekime girebilir. Örnek: albus, album, beyaz-ak, veya pulcher, pulchra, pulchrum- güzel. I deklinasyon çekim ad durum ekleri şunlardır:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
-ă
-ae
-ae
-ăm
-ă
-ā
Pl.
-ae
-ārum
-īs
-ās
-ae
-īs
I Deklinasyonda bir ad ve sıfatın çekimi şöyle olur:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
38
Sg.
rosa alba
rosae albae
rosae albae
rosam albam
rosa alba
rosā albā
Pl.
rosae albae
rosārum albārum
rosis albis
rosas albas
rosae albae
rosis albis
SUM ESSE FUİ YARDIMCI FİİLLERDEN
PRESENT İNDİKATİFİ
Indicatīvus praesēntis verbi auxiliāris sum, esse, fui
Latincede yardımcı fiil üç halde okunur:
Sum-aktif present indikatifinden birinci kişi tekil
Esse-present infinitifi ve
Fui-aktiv perfekt indikatifi birinci kişi tekil.
Yardımcı fiil i-mek, mevcut olmak,var ile tercüme edilebilir
Şimdiki zaman (tempus praesens) şimdiki zamanda meydana gelen veya tekrarlanan eylemi ifade etmektedir. Aktif present indikatif şekilleri fiilin present esasından
ve present esası şekillerinin kişiler eklerinden oluşturulmaktadır.
Yardımcı fiilin present esasında iki şekil vardır: s- ve es-. Present indikatifinde şu şekilde çekilir:
1.
2.
3.
Singularis
sum
im
es
sin
est
dir
sumus
estis
sunt
Pluralis
iz
siniz
dirler
Latincede yardımcı fiil:
 Cümle içinde kendi başına özne: Sunt herbae ad scalatum. Kutuda otlar var./
Otlar kutudadır.
 İsim yükleminin fiil bölümü: Publius est pharmaceuta. Publius eczacıdır.
İsim yükleminin isim bölümü (sıfat, zamir ya da sayı) cümledeki öznenin cinsiyeti, sayısı ve haliyle uygundur.
39
GRAMMATICA LATĪNA
EDATLAR
Praepositiōnes
Latincede edatlar belirli haller önünde duran ve çekimi yapılmayan kelimelerdir. Dilin
halleri yoksa (örneğin Makedonca) o zaman edat hallerin durumunu belirlemek için
yarar.
Latincede edatların ekseriyeti akusatif veya ablatifte olan ismin önüne geçmektedir,
iki edat ise genitifte isim ardında durmaktadır.
 Akusatifle edatlar:
ante
apud
ad
extra
inter
infra
intra
post
propter
önce
-de, -da
için
dışında
arasında, arada
altında
içinde
sonra, dan
dolayı, ötürü
prope
supra
trans
yakın
üstünde
aşırı, ötes
ante operationem ameliyattan önce
apud parentes ebeveyinlerde
ad inhalationem inhalasyon için
extra officinam laburatuvar dışında
inter bonos iyiler arasında
infra collum boynu altında
intra musculum kasın içinde,kasta
post transfusionem transfusyondan sonra
propter myoma uteri döl yatağındaki miomdan
dolayı
prope officinam laburatuvara yakın
supra caput başı üstünde
trans mare deniz aşırı
Ablatifle edatlar:
a (ab, abs)
-dan
e (ex)
-den
cum
de
pro
sine
ile
için
için
-sız
a pharmaceutā eczacıdan
ab urbe condita Roma kentinin kuruluşundan
abs te senden
e scholā okuldan
ex illo die o günden
cum rubore et calore kızarıklık ve ateşle
de amicitia dostluk için
pro narcosi narkoz için
sine dolore ağrısız
A edatı, sessiz harfle başlayan kelimelerin önüne gelir, ab sesli harf ile başlayan kelimelerin önüne, abs ise t ile başlayan kelimelerin önüne gelir.
E edatı sadece sessizlerin önünde, eh ise sesliler ve sessizlerin önündedir.
40
Akusatif ve Ablatif ile edatlar - in ve sub
in edatı nereye doğru sorusuna cevap verdiği zaman akusatif ile durur. Dilimizde doğru ya da içinde kelimeleriyle tercüme edilir. Örnek: in patriam, in Roma (venio) Vatanıma doğru gidiyorum. Roma’ya doğru gidiyorum. in yer gösterdiği ve nerede sorusuna cevap verdiği zaman ablatifte durur. Örnek: in urebe (habito) Şehirde yaşıyorum.
sub edatı akusatif (sub terram) ve Ablatif (sub terra, sub divo) önünde durabilir. Altında kelimesi ile tercume edilir.
Genitif edatlar - causa ve grata
Causa ve grata isimleri ablatifi genitif ile giden edat olarak kullanılır.
Bu halde ötürü olarak kelimesiyle tercüme edilir ve ait olduğu ismin ardında durur.
Örnek: honoris causa - şöhretten ötürü, exēmpli gratia - örnek olarak.
41
PENSA
PENSUM A
Vocabula nova:
aorta, -ae f. aorta
aqua, -ae f. su
aphthae, -ārum f.
sivilce
clavicŭla, -ae f. köprücük kemiği
columna, -ae f. sutun
costa, -ae f. kaburga
embolia, -ae f. tıkanıklık
fractūra, -ae f. kırık
gingīva, -ae f. diş eti
glandŭla, -ae f. bez
hernia, -ae f. fıtık
linea, -ae f. çizgi
linea alba karın çizgisi
ulna, -ae f. dirsek
valvŭla, -ae f. kapak
vena, -ae f. damar
vertebra, -ae f. omur
 Aqua,
-ae f. vena,
f., clavicula,
-ae f.,
ve ulna-ae
f. çekimini
Менувајте
ги по -ae
падежи
именките
aqua,
-ae f. vena,
-ae f., yapınız.
clavicŭla, -ae f.
и ulna, -ae f.:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
aqua
__________
__________
__________
__________
__________
Pl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
clavicŭla
__________
__________
__________
__________
__________
Pl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
vena
__________
__________
__________
__________
__________
Pl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
ulna
__________
__________
__________
__________
__________
Pl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________

Aşağıdaki deyimleri Türkçeye tercüme ediniz:
fractūra ulnae
fractūra costae
fractūra clavicŭlae
fractūra vertebrārum
embolia aortae
embolia venārum
hernia lineae albae
aphthae gingivārum
columna vertebrārum
glandŭla linguae
valvŭla aortae
42
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
PENSUM B
 Sum,esse,
fiillerinden
presentнаindikatif
şekillerini
yazınız.
Допишетеfuiгиyardımcı
формите
за индикатив
презент
од помошниот
глагол sum, esse, fui:
sg.
pl.
sumus
1.
2.
3.
est
 Parantez içindeki adı, edattan sonra gelen hale koyunuz:
in
____________________
ad
____________________
sub
____________________
cum
____________________
in
___________________
ad
____________________
ante
____________________
post
____________________
intra ____________________
propter ____________________
cum
____________________
(maxilla, -ae f.)
(olla, -ae f.)
(terra, -ae f.)
(formŭla, -ae f.)
(mandibŭla, -ae f.)
(lagoena, -ae f.)
(ruptūra, -ae f.)
(pneumonia, -ae f. acūta, -ae adi.)
(vena, -ae f.)
(insufficientia, -ae f.)
(capsŭla, -ae f. gelatinōsa, -ae adi.)
Vocabula nova:
Substantīva:
capsŭla, -ae f. kapsül
formŭla, -ae f. kural
insufficientia, -ae f.
yetersizlik
mandibŭla, -ae f. alt çene
maxilla, -ae f. üst çene
ruptūra, -ae f. çatlak
pneumonia, -ae f.
zatüre, pnömoni
Adiectiva:
acūta şiddetli
gelatinōsa jelatin
PENSUM C
 Aşağıdaki uluslararası terimlerin Latince sözlük karşılığını bulunuz:
anatomi
agronomi
anoreksi
arteri
botanik
zooloji
jinekoloji
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
43
PENSA

ve dikeyгиtarama
yaparak
sözlükte
verilenвоLatince
kelimeleri
sözlük
kullanarak
Yatay
Пронајдете
латинските
зборови
дадени
речникот,
барајќи
хоризонтално
bulmaya
çalışınız:
и вертикално
во двете насоки:
C
A
L
V
A
R
I
A
F
O
M
U
C
O
S
A
R
I
L
A
R
T
S
I
N
I
S
U
V
A
L
U
P
A
C
S
M
G
U
T
T
A
R
A
U
B
A
G
A
N
I
T
E
R
A
L
L
U
C
I
R
U
A
D
L
A
C
O
M
A
N
A
E
I
N
A
R
O
N
A
E
X
N
D
V
E
N
A
T
N
T
A
U
A
O
A
G
U
R
R
A
L
U
L
L
E
C
O
A
V
A
C
C
A
L
A
C
Vocabula nova:
Substantīva:
ala, -ae f. kanat
auricŭla, -ae f. kulak kabuğu
calvaria, -ae f. kafatası çatısı
capra, -ae f. keçi
cellŭla, -ae f. hücre
cera, -ae f. balmumu
cicāda, -ae f. cırcırböceği
columba, -ae f. güvercin
coma, -ae f. saç
cornea, -ae f. kornea
fascia, -ae f. kas zarı
fissūra, -ae f. çatlak
gallīna, -ae f. tavuk
gutta, -ae f. damla
mucōsa, -ae f. sızıntı
rana, -ae f. kurbağa
retīna, -ae f. retina
ruga, -ae f. kırışık
scapŭla, -ae f. kürekçik
uva, -ae f. üzüm
vacca, -ae f. inek
Adiectiva:
cava boşluk
dextra sağ
sinistra sol
44
DICTA ET SENTENTIAE
Tabula Rasa. Boş, üzerinde yazılmamış tahta. Bu deyim hiçbir
bilgisi olmayan ya da henüz hiçbir bilgiye sahip olmayan kişiler
için kullanılır.
Persona (Non) Grata. İstenilen ya da istenilmeyen kişi.
Terra incognita. Meçhul ülke. Bu deyim bilim alanında bilinmeyen bir şey için kullanılır.
Aurōra musis amica. Şafak ilham perilerinin dostudur. İlham perileri dolaylı anlamda yaratıcılık iş demektir. Bunun anlamı da şudur: yaratıcılık için sabah saatleri en uygundur. Antik Yunan ve
Romalılarda sanat ve bilimin koruyucusu olan dokuz ilham perisi
varmış. Kleio-tarih perisi, Melpomene-trajedi, Terpsikhora-dans,
Thalia-komedi, Euterpe-lirik şiir, Erato-aşk şiiri, Urania-astronomi,
Polymniya-milli (kutsal) marş ve Kalliope-epik şiir peerisi.
Eloquentiae unda, sapientiae gutta. Belagat dalgası, bilgelik
bir damladır.
Ubi concordia, ibi victoria. Birlik olan yerde zafer vardır
Fortuna caeca est. Kader kördür.
Pro forma. Görünüşte
Honōris causa. Şöhretten ötürü
VITA COTIDIANA
ROMA’DA EĞİTİM
Roma’da eğitim sadece zengin vatandaşların imtiyazı değilmiş. Hemen de tüm çocuklar, köle çocukları bile, yedi yaşına bastıktan sonra ilkokula giderlermiş. Pahalı
olan özel okullar ve kamu ilkokullar da(ludi litterarii) da varmış. Bu okullarda kız ve erkek çocuklar 12 yaşına kadar eğitim görürlermiş. Zenginlerin çocukları onları evlerinde okutan özel öğretmenleri (paedagogus) varmış. Kırallık döneminde sayısı gerçekten de büyük olan kamu okullarda erkekler Latince ve Yunanca okuma yazmayı öğreniyor, matematik de okuyorlarmış. Kızlar daha çok ev işleri, dokuma, örgü, yemek
pişirmeyi öğreniyorlarmış. Okullar mütevazi donatımlıymış. Sınıflarda öğretmene ait
masa ve öğrenci sandalyeleri yanısıra, karatahta, lavabo ve abakus (hesap makinası)
da bulunurmuş. On iki yaşından sonra genel olarak daha ünlü ailelerin çocukları eğitimini devam ederek, klasik edebiyat ve mitoloji okurlarmış.
Eğitimini Retorik okullarında devam eden erkekler özellikle nutuk çekme teori ve
tadbikatını dikkatle inceleyerek, kamu hayatına katılmak için hazırlanıyorlarmış. Nutukçular (oratörler) oldukça etkili ve tutulan kişilermiş, siyaset ve mahkeme nutukçuluğu Roma İmparatorluğu’nda oldukça önemli rol oynamaktaymış.
Daha hırslı Roma gençleri mutlaka antik Yunan dili ve Helen edebiyatını olduğu gibi,
genelde Helada’dan gelen hocalardan felsefe ve tıp dersleri almaktaymışlar.
On dört yaşını dolduran kızlar evlilik için olgun kadın sayılırlarmış. Onların babaları onları evlendirmek için sözleşme yapar, kızlarına bu şekilde yeni aile ararlarmış. Kanun ile
belirlenen reşitlik yaşı olmadığına karşın, on beş ya da on altı yaşlarını dolduran erkek
çocuklar, eğitimlerine devam etmedikleri veya onların babaları yeterince büyüdüklerini düşündükleri halde, profesyonel mesleklerini başlatabilirlermiş (orduda görevli
olmak, avukatlık yapmak, vb.) oy kullanma hakkını kazanır, evlenebilirlermiş.
45
Caput
CaputVV
II Deklinasyon
(Çekim)
II деклинација
Aktif
Present İndikatifi
Индикатив
на презент активен
Јавниот
живот
во Рим
Roma’da
Kamu
Yaşam
LECTIO
Vocabula
nova:
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
acĭdum, -i n. asit
киселина;
acĭdum
borĭcumборна
borik asit
acĭdum borĭcum
киселина
antibioticum,
antibiyotik
an$bio$cum, -i n. антибиотик
discipŭla, -ae f. kız
öğrenci
ученичка
discipŭlus, -i m. erkek
öğrenci
ученик
libĕri, -ōrum
-ōrum m. çocuklar
деца
magister, -tri m. öğretmen
учител
puella, -ae f. kız
девојка
puer, -i m. oğlan
дете, момче
offi
cina, -ae f. laboratuvar
officīna,
лабораторија
remedium, -ii n. ilaç
лек
sirūpus, -i m. şurup
сируп
tabullēta, -ae f. tablet
таблета
Thymus -i m. kekik
Тимјан
unguentum,
n. маст
yağ
unguentum, -i-i n.
verbum, -i n. kelime
збор
Zincum, -i m. цинк
çinko
Adiectiva:
Adiecva:
aegrōtus 33 болен,
aegrōtus
hasta -лна, -лно
Verba:
Verba:
adhibeo 2 применувам
adhibeo 2 uyguluyorum
agito 1 мешам, протресувам
agito 1 karıştırıyorum
ausculto 1 внимателно слушам
ausculto 1 dikkatle dinliyorum
do 1 давам
do 1 veriyorum
enumero 1 набројувам
enumero 1 sayıyorum
filtro 1 цедам, процедувам
filtro 1 sızdırıyorum
misceo 2 мешам
misceo 2 karıştırıyorum
monstro 1 покажувам
monstro 1 gösteriyorum
praeparo 1 подготвувам
praeparo 1 hazırlıyorum
servo 1 чувам
servo 1 saklıyorum, koruyorum
video 2 гледам
video 2 bakıyorum
Coniuncones:
Coniunctiones:
deinde потоа
deinde sonra
48
A. In officīna
Hodie discipŭli et discipŭlae in officīna sunt. Magister
libĕris de remediis narrat. Sirūpos, $nctūras et an$bio$ca
enumĕrat. Libĕri verba magīstri auscultant et deinde
cum magistro remedia praeparant. Puellae ad lagoenam
$nctūram Thymi filtrant, pueri mixtūras agitant. Magister
puĕris et pueris unguentum Zinci et Acĭdum borĭcum
monstrat.
B. In pharmacia
In pharmacia sumus. Multas lagoenas, ollas, saccŭlas et
scatŭlas vidēmus. Pharmaceutae de remediis suis herbas
varias adhibent: Mentha, Chamomilla, Ur#ca dioica, Valeriana etc. Tinctūras, mixtūras et unguenta miscent. Unguenta ad ollas servant. Pillŭlas et tabule4as aegrō$s ad
scatŭlas dant.
Vocabula
nova:
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
atrophia, -ae
-ae f.f.atrofi,
атрофија,
atrophia,
hücre hacmi
намалување
на обемот и
ve
ebatlarının küçülmesi
размерот на клетките
bronchopneumonia,
-ae f.
bronchopneumonia, -ae f.
bronhopnümoni
бронхопневмонија
cancer,
-cri m. kanser
cancer,-ae
-crif.m.
рак, канцер
charta,
kağıt
charta, -ae-iif. m.
хартија
consilium,
öğüt
consilium,
-ii Mark,
n. совет
Marcus,
-i m.
özel ad
Marcus, -i-im.
medĭcus,
m.Марк,
hekim лично име
medĭcus, -i -im.f. лекар
methodus,
yöntem
methodus,
-i f.hastalık
метод
morbus,
-i m.
morbus,
-i m.
болест
nasus,
-i m.
burun
nasus, -i-im.
nervus,
m.нос
sinir
nervus,-i-im.
m.göz
нерв
ocŭlus,
ocŭlus, -i-im.
polypus,
m.око
polip, mukoza ile
polypus,
-i m. полип,
петелчест
kaplı
boşluklar
içinde gelişen,
израстокtelsel,
на слузницата
yumuşak,
genellikle saplı
tabŭla,
f. таблаur.
bir
armut-ae
biçiminde
termĭnus,
термин
tabula,
-ae-if. m.
tahta
terminus, -i m. termin
Adiecva:
novus 3 нов, -а, -о
Adiectiva:
opYcus
виден, -дна, -дно
novus 3 3yeni
оптички,
-чка, -чко
opticus 3 görülen
C. De morbo Marci
Hodie collēga meus Marcus non est in schola. Aegrōtus
est. Bronchopneumoniā acūtā labōrat. Medĭci morbum
Marci cum an$bio$cis sanant. Marcus an$bio$ca recipĕre,
sirūpum bibĕre et acquiĕscere debet. De morbo suo legit
et consiliis medicōrum paret.
D. De morbis oculōrum et nasi
Magister de morbis oculōrum et nasi discipulis narrat.
Termĭnos novos in tabŭla scribit. Discipuli verba magīstri
diligenter audiunt et termĭnos in charta scribunt. Magister
ad morbos nervi opYci venit, et ruptūram ocŭli et atrophiam nervi opYci explicat. Deinde discipulis de polypis nasi
et de cancro nasi narrat. Hodie medĭci morbos oculōrum et
nasi methodo nova sanant.
optik, optik
Adverbia:
diligenter внимателно
Adverbia:
oculus
ocu
cilia
ia
supercilia
percilia
palpebra
bulbus oculi
pupilla
cornea
diligenter dikkatli
Verba:
acquiesco 3 одморам
Verba:
audio 4 слушам
acquiesco
3 dinleniyorum
bibo 3 пијам
audio
4
dinliyorum
debeo 2 требам
bibo
3 içiyorum
explico1
објаснувам
debeo
laboro 21 gerekiyor
(со абл.) страдам
explico
l açıklıyorum
lego 3 читам
laboro
çekiyorum (ızdırap)
narro 11раскажувам
lego
3
okuyorum
pareo 2 се покорувам
narro
1 anlatıyorum
recipio
3 земам, примам
pareo
boyun eğiyorum
sano 12лекувам
recipio
3
alıyorum, kabul ediyorum
scribo 3 пишувам
sano
1
tedavi
ediyorum
venio 4 доаѓам,
пристигнувам
scribo 3 yazıyorum
venio
4 geliyorum, yetişiyorum
Pronomina:
meus 3 мој, -а, -е
Pronomina:
suus 3 свој, -а, -ое
meus 3 benim
suus 3 kendimin
49
49
GRAMMATICA LATĪNA
II ÇEKİM (DEKLİNASYON)
Decilnatio (o) secunda
Bu deklinasyonla genelde eril ve nötr cinsiyetten olan ve -o ile biten isimler (isimler, sıfatlar, zamirler, sayılar) çekim yapılır.
Nominatif tekilde olan eril isimler -us ya da -er ile biter. Nötr cinsten olanlar -um ile biter. us- ile biten ama dişil olan az sayıda ad vardır (methodus, -i). Genitif tekilde üç cinsiyetten olan adların –i ile bitimi vardır. Örnek: amīcus, -i m., ager, -gri m., oppidum, -i n.
-us ile biten eril adlar ve -er ile biten adların çekimi sadece vokatif tekilde farklı olur: birincilerinde vokatif tekil –e ile biter, ikincilerinde ise vokatif nominatife eşittir.
-er ile biten kök halinde adlarda nominatifte sonundaki e seslisi diğer çekimlerde de
kalır, bazılarında ise kaybolur. Örnek: puer, pueri, magister, magistri.
II Deklinasyon eril isimlerin şu çekim bitimleri vardır:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
-us
-er
-i
-i
-o
-o
-um
-um
-e
-er
-o
-o
Pluralis
-i
-ōrum
-is
-os
-i
-is
Nötr cisiyetten olan adlarda nominatif, akuzatif ve vokatif tekil halleri aynı bittiği belirtilmelidir. Çoğulda bu haller aralarında yine aynıdır ve -a ile biterler. Tüm diğer hallerde eril ve nötr bitimler, eril adlar bitimleri gibi aynıdır:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
-um
-i
-o
-um
-um
-o
Pluralis
-a
-ōrum
-is
-a
-a
-is
I. ve II. Deklinasyona göre çekimi yapılan sıfatlar her cinsiyet için ayrı şekilleri vardır:
eril şekli nominatif tekilde -us ya da -er ile biter; dişilde -a ve nötr cinsiyetten -um ile
bitmektedir. Örnek: bonus, bona, bonum - iyi, frugifer, frugifera, frugiferum - verimli, niger, nigra, nigrum - siyah. Bundan dolayı bu sıfatlar üç şekil ya da üç bitimli sıfatlar olarak da adlandırılır.
50
Eril ve nötr cinsiyetten olan şekiller II deklinasyona göre çekime girer, dişil için ise I
Deklinasyona göre çekilir.
Sözlükte bu sıfatlar iki şekilde belirtilir:
 bonus 3 (3 rakkamı sıfatın her üç cinsiyet için ayriyetten üç şekli olduğunu gösterir:
 niger, -gra, -grum (eril için nominatif tekil, dişil ve nötr cinsiyetten olanlar için
sadece nominatif tekil bitimleri belirtilir).
Eril adlar ve sıfatların II Deklinasyon çekimi şöyledir:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
medicus bonus
medici boni
medico bono
medicum bonum
medice bone
medico bono
Pluralis
medici boni
medicōrum bonōrum
medicis bonis
medicos bonos
medici boni
medicis bonis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
ager frugifer
agri frugiferi
agro frugifero
agrum frugiferum
ager frugifer
agro frugifero
Pluralis
agri frugiferi
agrōrum frugiferōrum
agris frugiferis
agros frugiferos
agri frugiferi
agris frugiferis
Veya:
Nötr cinsiyetten olan adlar ve sıfatların II Deklinasyon çekimi şöyledir:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
acidum citricum
acidi citrici
acido citrico
acidum citricum
acidum citricum
acido citrico
Pluralis
acida citrica
acidōrum citricōrum
acidis citricis
acida citrica
acida citrica
acidis citricis
Verilen örneklerden adların sıfatlarla cinsiyet, hal ve sayı bakımından uyum içinde
olduğu görülmektedir. Şimdiye kadar verilen tüm örneklerde ad ve sıfat aynı deklinasyona göre çekilir. Ama onlar farklı deklinasyonlar da olabilirler. pharamaceuta
notus’un çekimi, bu doğrultuda bir örnektir, burada ad I deklinasyonda (pharmaceuta, -ae m.) a sıfat (notus) II deklinasyondadır.
51
GRAMMATICA LATĪNA
AKTİF PRESENT İNDİKATİF
İndicatīvus praesēntis actīvi
Bilindiği gibi, aktif present indikatif şekilleri yüklemin present esası bir de present esası şekillerinin kişi eklerinden oluşturulmaktadır. Fiiler, present esasının bitimine göre,
dört konYun.ansyona ayrılmıştır. Sözlükte her zaman present indikatif birinci kişi tekil yanında (laudo 1, moneo 2, duco 3, audio 4) konYun.nasyon da verilmiştir (laudo,1
moneo, 2, duco, 3 audio, 4). Birinci konyogasyon daha a konyugasyonu olarak adlandırılır, çünkü bu konyugasyona ait olan fiiller -ā ile biten present kökü vardır; ikinci konyugasyon e konyugasyonudur, buraya –ē ile biten present kökü olan fiiller aittir, üçüncü konyugasyon sessizler konyugasyonudur, çünkü ona ait olan fiillerin ekseriyetinin present esasında sessiz harf bulunur, lakin belli sayıda ŭ ya da ĭ ile biten esaslar da
vardır; dördüncü konyugasyon i konyugasyonudur, çünkü burada, present esası -ī ile
biten fiiller bulunmaktadır.
Present esası, present infinitifinden –re bitimi atıldıktan sonra elde edilir. Örnek:
1.KİŞİ PRESENT
İNFİNİTİF




laudo 1
moneo 2
dico 3
audio 4
laudā-re
monē-re
dic-ĕ-re
audī-re
PRESENT ESASI




laudamonedicaudi-
Present esası şekillerine ait kişi ekleri:
Sg.
1.
2.
3.
-o
-s
-t
Pl.
-mus
-tis
-nt
I ve II Deklinasyon fiillerinde kişi ekleri doğrudan present esasına eklenir, bu arada I deklinasyon fiillerinde birinci kişi tekil, esasın bitimindeki a- (sana-o > sano) ekiyle değişir.
I ya da a- konyugasyon
sano 1 = sano, sanā-re tedavi ediyorum
Sg.
1. sano tedavi ediyorum
2. sana-s tedavi ediyorsun
3. sana-t tedavi ediyorum
52
II ya da e- konyugasyon
misceo 2 = misceo, miscē-re karıştırıyorum
Sg.
Pl.
Pl.
1. miscē-o karıştırıyorum miscē-mus karıştırıyoruz
sanā-mus tedavi ediyoruz
sanā-tis tedavi ediyorsunuz 2. miscē-s karıştırıyorsun miscē-tis karıştırıyorsunuz
3. miscē-t karıştırıyorum miscē-nt karıştırıyorlar
sanā-nt tedavi ediyorlar
III Deklinasyon fiillerinde present esası(tabanı) ve kişi eki arasına bağlayıcı (konusal)
bir sesli eklenmektedir. İnfinitifte bu -ě seslisidir (solv-ě -re), 2. ve 3. kişi tekilde ve 1.
ile 2. kişi çoğulda, i-seslisi (solv-i-s, solv-i-t, solv-i-mus, solv –i- tis)) 3. kişi çoğulda -u
seslisi (solv-u-nt);
III ya da sessizler konyugasyonu
solvo 3 = solvo, solv-ĕ-re dissolüsyon-ayrışma, eritme
Sg.
Pl.
1.solv-o eritiyorum solv -i-mus eritiyorlar
2. solv-i-s eritiyorsun solv -i-tis eritiyorsunuz
3. solv -i-t eritiyor
solv -u-nt eritiyorlar
IV ya da i- konyugasyonu
nutrio 4 = nutrio, nutrī-re
besliyorum
Sg.
Pl.
1. nutri-o besliyorum nutrī-mus besliyoruz
2. nutri-s besliyorsun nutrī-tis besliyorsunuz
3. nutri-t besliyor
nutri-u-nt besliyorlar
IV konyugasyonda, üçüncü kişi çoğulda, aynı öyle present esası ve ek arasına III deklinasyonda olduğu gibi konusal bir sesli u (nutri-u-nt) eklenmektedir. Diğer kişilerde
kişi ekleri doğrudan esasa-köke eklenir:
III Konyugasyonda birinci kişi tekilde -ĭo ya da -ŭo ile biten fiiller grubu
(facio, cupio, capio, tribuo) mevcuttur. Bu fiiller şu şekilde çekilir: cupio 3 =
cupio, cup – ě – re = istiyorum.
Sg.
1. cupi-o istiyorum
2. cupi-s istiyorsun
3. cupi-t istiyor
Pl.
cupi-mus istiyoruz
cupi-tis istiyorsunuz
cupi-u-nt istiyorlar
Fiiller birinci kişi tekil olarak okunur, bundan sonra konyugasyonu işaret eden Arap
rakkamı yazılır. Bundan sonra aktif perfekt indikatif birinci kişi şekli ve partisip perfekt, nötr pasif cinsiyet nominatif tekil şekli belirtilir. Örnek:
amo 1, -āvi, -tum --- okunuşu: amo, amāre, amavi, amatum
doceo 2, -ui, -tum --- okunuşu: doceo, docēre, docui, doctum
facio 3, feci, factum --- okunuşu: facio, facěre, feci, factum
sentio 4, sensi, sensum --- okunuşu: sentio, sentīre, sensi, sensum
53
PENSA
PENSUM A
Vocabula nova:
cavum, -i n. boşluk
cerebrum, -i n. büyük beyin
collum, -i n. boyun
cysta, -ae f. kese, sist
digĭtus, -i m. parmak
dorsum, -i n. sırt
dystrophia, -ae f. distrofi
fundus, -i m. dip
haemorrhagia, -ae f. kanama
humerus, -i m. pazı, omuz
kemiği
icterus, -i m. sarılık
ligamentum, -i n. ligamentler
mamma, -ae f. meme
musculus, -i m. kas
neonatus, -i m. yeni doğan
ovarium, -ii m. yumurtalık
dölyatağı
uterus, -i m. karın
Adiectiva:
longus 3 uzun
dexter, -tra, -trum sağ
inister -tra, -trum sol

Muscŭlus,
-i m.,ги
cancer,
-cri m., humĕrus,
m. и cerebrum,
n. adların
Менувајте
по падежи
именките-imuscŭlus,
-i m., -icancer,
-criçekim.,
minihumĕrus,
yapınız: -i m. и cerebrum, -i n.:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
Pl.
muscŭlus
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
Pl.
humĕrus
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
Pl.
cancer
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
Pl.
cerebrum
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________

Aşağıdaki
deyimleri-ifadeleri
tercüme
Преведете
ги на македонскиTürkçeye
следните
изрази:ediniz:
muscŭlus colli longus ___________________________
ruptūra uteri _________________________________
fundus ocŭli dextri
___________________________
cancer mammae
___________________________
icterus neonatōrum
___________________________
dystrophia musculōrum ___________________________
ligamenta dorsi _________________________________
fractūra digĭ$ _________________________________
cysta ovarii sinistri________________________________
haemorrhagia cerebri ___________________________
cavum nasi
_________________________________
54
PENSUM B
 Bibo
3, debeo
ileиндикатив
venio 4 fiillerinin
present
indikatif
Допишете
ги 2,laboro
формите1за
на презент
од глаголите
şekillerini
yazınız:
bibo 3, debeo 2, laboro 1 и venio 4:
sg.
pl.
sg.
1.
bibo
1.
2.
bibis
2.
3.
3.
sg.
pl.
1.
1.
2.
2.
3.
laborant
3.
Substantīva:
locus, -i m. yer
periŏdus, -i f. peryot
pl.
debe$s
debet
sg.
Vocabula nova:
pl.
venio
Adiecttva:
bonus 3 iyi
chronĭcus 3 kronik
critĭcus 3 kritik
destilātus 3 kaynatılmış
hypertonicus 3 yüksek tansiyonlu
noster, -tra, -trum bizim
latus 3 geniş
rectus 3 dik
venit
Именката во заградата ставете ја во падежот што следи зад
 Parantez
içindeki adı edattan sonra gelen hale koyunuz:
предлогот:
propter
cum
intra
post
__________________
__________________
__________________
__________________
(morbus, -i m. hypertonicus,-a,-um)
(methodus, -i f. novus, -a, -um)
(muscŭlus, -i m.)
(icterus, -i m.)
Покрај наведените именки напишете ги соодветните форми од
 Bu
adlar yanı sıra,
şekillerini
de yazınız,
ad ve sıfatпоcinпридавката,
такаsıfat
што uygun
именката
и придавката
ќе öyleki
се согласуваат
siyet,
sayı
ve
hal
olarak
uyum
içinde
olsun:
род, по број и по падеж:
ovarium __________________
morbis __________________
periŏdus __________________
ligamenta__________________
aqua
__________________
collēgārum_________________
muscŭlō __________________
medĭce __________________
(sinister, -tra, -trum)
(chronĭcus, -a, -um)
(criYcus, -a, -um)
(latus, -a, -um)
(des$latus, -a, -um)
(noster, -tra, -trum)
(rectus, -a, -um)
(bonus, -a, -um)
55
PENSA
PENSUM C
Vocabula nova:
Substantīva:
fungus, -i m. mantar
numĕrus, -i m. sayı
Adiectiva:
contagiōsus 3 bulaşıcı
parvus 3 küçük
veterinārius, -a, -um baytar
Verba:
amo 1 seviyorum
habeo 2 var
praescribo, 3 kopya çekiyorum
vivo 3 yaşıyorum

içinde
verilen adlarıсоuygun
haliyle tamamlayınız:
Parantez
Дополнете
ги речениците
соодветниот
падеж од имињата
дадени во заградата:
a. _______________
medĭcus dat. (tabulē4a, -ae f.)
a.b. _______________
medĭcus dat.
(tabulē4a, -ae f.)
Agricolae _______________
et ____________
habent.
b.
Agricolae
_______________
et
____________
habent.
(vacca, -ae f. / capra, -ae f.)
(vacca,
-ae numĕrus
f. / capra,_____________
-ae f.)
c. Parvus
in aqua vivit. (fungus, -i m.)
c.d.Parvus
_____________ in aqua vivit. (fungus,
-i m.)
Medĭcinumĕrus
_______________________________
praescribunt.
d.
Medĭci
_______________________________
praescribunt.
(multus, -а, -um; remedium, -ii n.)
(multus,
-а, ruptūram
-um; remedium,
-ii n.)
e. Marcus
______________________
habet.
e.(ocŭlus,
Marcus
ruptūram
______________________
habet.
-i m. dexter, -tra, -trum)
(ocŭlus, -i m. dexter, -tra, -trum)

içinde
verilen fiilleriсо
uygun
halleriyleформа
tamamlayınız:
Parantez
Дополнете
ги речениците
соодветната
од глаголот
даден veterinārii
во заградата:
a. Medĭci
morbos contagiōsos vaccārum ___________ (sano 1).
Pharmaceuta
$nctūram
ad lagoenam
____________
2).
a.b.Medĭci
veterinārii
morbosMenthi
contagiōsos
vaccārum
___________(misceo
(sano 1).
Discipuli anatomiam
_______________
(amo____________
1).
b.c. Pharmaceuta
$nctūram
Menthi ad lagoenam
(misceo 2).
Pueri etanatomiam
puellae sirūpum
_____________
(bibo
c.d.Discipuli
_______________
(amo
1). 3).
Aegrō$
praecēpta
medicōrum
_____________
(audio 4).
d.e.Pueri
et puellae
sirūpum
_____________
(bibo 3).
e. Aegrō$ praecēpta medicōrum _____________ (audio 4).
DICTA ET SENTENTIAE
Ab initio. Baştan.
Ad exemplum/Exempli causa/ Exempli gratia (e.g.). Örnek.
Ad arbitrium. Değerlendirmede.
Ad oculos. Gözler önünde.
Ad verbum. Harfi harfine.
De facto. Aslında.
Ex officio. Resmi.
Post factum. İşin bitmesinden sonra, geç.
Curriculum vitae. Biyografya, özgeçmiş.
Lupus in fabula. Masaldaki kurt. Bizdeki ‘Biz kurt hakkında, kurt kapı arkasında’ atasözüyle kıyaslayınız.
Pro et contra. Evet ve karşı.
Doctus cum libro. Okunmuş, kitapla (önünde). Deyim kendi tutumu olmayanlar için geçerlidir.
Ab ovo. Yumurtadan, baştan.
Multa paucis. Az kelimeyle çok söylemek.
Per angusta ad augusta. Zorluklardan selamete.
Per rastra ad astra. Sabanla yıldızlara varmak(şöhrete). Çalışarak başarmak.
Albae gallīnae filius. Beyaz tavuğun oğlu. Bu deyim, bir kimsenin ne kadar mutlu olduğu belirtildiği zaman kullanılır.
Verba volant, scripta manent. Sözler uçar gider, yazılanlar kalıcıdır.
56
VITA COTIDIANA
ROMA’DA ALENİ YAŞAM
Roma devletinde aleni yaşam genel olarak kentin birkaç noktasında: meydanlıklar, devlet enstitüleri, tanrıların tapınakları ve serbest vakit geçirdikleri tiyatro, eğitim alanları,
kamu banyolar ve sirklerde gerçekleşmekteymiş. Bu yapı ve alanlar insanda intiba bırakan muazzam yerlerdir, onların muhteşemliği ise, devletin gücü ve büyüklüğünü ifade
etmekteymiş. Avrupa kentlerinin çoğunda bayındır alanların planlanması ve yapıların
stilinde antik çağ inşaat tecrübeleri kullanılmıştır. Ancak tüm sınıflarda vatandaşlar için
bu alan ve yapıların sosyal fonksiyonu ayrı önem taşımaktadır: burada devlet ve tüm
vatandaşlar için önemli olan kararlar verilirmiş, daha geniş çaptaki bazı olay ve süreçlere etki edilirmiş, dini ayinler yapılırmış, ticaret yapılırmış, dostluklar kurulurmuş, evlilikler bağlanırmış. Eski Çağ milletleri maneviyatı dünyeviden ayrı tutmazmış, din ve devlet ayrılmazmış.
Kentlerde yıl içerisinde sıkça dini-devlet bayramları kutlanırmış, bunun sayesinde ahalinin dini duyguları ve vatanseverliği aynı zamanda güçleştirilirmiş. Atina ve Roma vatandaşları bu faaliyetlere memnuniyetle iştirak ederlermiş ve zamanların büyük bir kısmını, bazen de karyerlerinin tamamını bu ve benzeri toplumsal görevlere adarlarmış.
Asilzadeler fiziki işe tiksinerek bakarlarmış, çünkü bunun daha yüksek sınıflara yaraşmayan bir şey olduğu sayılırmış. Buysa toplumun sınıflara bölüşümünü gözler önüne
sermektedir. Onlar devlet görevleri ve devlet idari hiyerarşisinde ilerlemeye eğilmekteymişler.
Roma kentlerindeki meydanlıklar, farklı içeriklerle dolu hareketli yerlermiş, ama her şeyden evvel vatandaşların kendi dost, iş arkadaşları, müşteri ve patronlarıyla karşılaştıkları değişik konular üzerine tartışmaların yapıldığı ve önemli kararların alındığı yerlermiş.
Roma’da her şehrin meydanlığı varmış (forum). Roma’da en tanınmış meydanlık (Forum Romanum ya da Forum Augustum) geç cumhuriyet dönemindenmiş. İmparatorluk döneminde daha çok meydanlık varmış, diğer bir deyişle tahta gelen her hükümdar
57
VITA COTIDIANA
‘kendi’ meydanlığını yaptırırmış; Trayan
Forumu, Nerval Forumu vb. Roma baş forumunda şehrin tüm daha önemli olayları seyir edermiş-orası şehrin toplumsal, siyasi, iş ve dini yaşamın merkeziymiş. Meydanlıkta ve etrafında devlet enstitüleri yanısıra (arşiv, idare, senato toplantıları binası, hapishane), çok sayıda tapınak ve en
yüksek rahibin merkezi Regya, bazilika, zafer kapıları (Titus ve Septimius Severus),
aleni nutuk yeri ve anıtlar bulunmaktaymış. Meydanlıktan dünyanın en eski sokağı,
Jüpiter’in tapınağı bulunan Capitol Tepesi’ne giden Via Sacra, kutsal sokak geçmekteymiş.
Senato (Senatus), Cumhuriyet döneminde en yüksek devlet enstitüsüymüş ve kralın
kontrolü altında olmak üzere İmparatorluk döneminde de işini yapmaya devam etmiş.
Devletin yönetilmesinde en önemli rolü oynamaktaymış. iç ve dış politikayı, mali işleri kontrol etmekteymiş, eyaletlere kumandan ve yönetici tayin etmekte ve tüm diğer
önemli devlet soruları hakkında karar vermekteymiş. Roma tarihinin değişik dönemlerinde senatör devlet memurları ve eski memur sayısı 100 ila 600 arasında değişmekteymiş ve tümü de patrik sıralarındanmış. Senato toplantıları Kuriya (Curia) adındaki binada düzenlenirmiş. Çok sayıda belgede SPQR damgası (SENATUS POPULUSQUE
ROMANUS-karar senato ve Roma ulusunundur) bulunmaktadır.
Amfiler (dairevi tiyatrolar) Roma İmparatorluğu’nu en çok çağrıştıran yapılardan biridir kuşkusuz. Roma Koloseumu olarak bilinen Flavius amfitiyatrosu, Antik Çağ’da inşa
edilen en tanınmış ve en özgü binalardan biri olmakla, dünyada en büyük amfiyi temsil etmektedir. Hünerlice oturtulan koridor, revak ve sutünleri özgü bir mimari şaheseri
temsil etmektedir. Amfi 50.000 seyirci alabiliyormuş. Durum icabı büyük bir bez örtüsü ile örtülebilirmiş, geceleri ise temsiller için ışıklandırılmaktaymış. Arena (cenk alanı)
suyla doldurulabilir ve minyatür deniz savaşları canlandırılabilirmiş. Ziyaretçiler burada da toplumsal sınıflara göre otururlarmış. Hükümdar, muazzam süslü bir locada oturur, birinci sıralara senatörler, şövalyeler büyük elçiler ve diğer asilzadeler yerleşirmiş.
Kadınlar arenadaki temsili en üst sıralardan izleyebilirlermiş.
58
Caput
CaputVIVI
III Deklinasyon
- Sessiz
Kökler (Esaslar)
III деклинација
– консонантски
основи
Present
İmperatifi
Императив
на презент
Прилози
Ekler
Начин на
исхрана
Beslenme
Şekli
LECTIO
Vocabula
nova:
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
abdomen,
-ĭnisn.n.стомак
karın
abdomen, -ĭnis
auris,
-is
f.
kulak
auris, -is f. уво
brachium,
-iin.n.рака,
el, pazı
brachium, -ii
надлакот
bucca,
-ae
f.
yanak
bucca, -ae f. образ
caput,
-ĭtis n.
n. глава
baş
caput, -ĭ$s
cervix,
-icis f.f. врат
boyun
cervix, -icis
corōna,
-ae f.f. круна,
taç, çelenk
corōna, -ae
корона, венец
corpus, -ŏris
corpus,
-ŏrisn.
n.тело
vucüt
crus, cruris n.
crus,
n. потколеница
dizaltı
extremĭtas, -ā$s
extremĭtas,
-ātisf.f.екстремитет,
uzuv, el ya da ayak
рака или
frons,
-ntisнога
m. alın
frons, -oris
-n$s m.
чело
iecur,
n. karaciğer
iecur, -ĕris
-oris n.
latus,
n. црн
tarafдроб
latus, -ĕris-in.n.страна
mentum,
sakal
mentum,
n. брада, подбрадник
ōs,
ōris n. -iağız
ōs, ōris n. уста
palma, -ae f. avuç
palma, -ae f. дланка
pectus, -ŏris n. göğüs
pectus, -ŏris n. гради
pulmo, -ōnis m. akciğer
pulmo, -ōnis m. бел дроб
ren,
m. бубрег
böbrek
ren, renis
renis m.
respiratto,
-ōnis
solunum
respira$o, –ōnis f.f.дишење
sanguis,
-ĭnis
m.
kan
sanguis, –ĭnis m. крв
trachea,
-ae f.f. душник,
gırtlak трахеја
trachea, -ae
thorax,
-ācis
m.
göğüs kafesi,
toraks
thorax, -ācis m. граден
кош, торакс
truncus,
-i
n.
beden
truncus, -i n. труп
venter,
-tris m.
m. стомак,
karın мев
venter, -tris
ventrĭculus,
m.желудник;
mide
ventrĭculus, -i-im.
комора
viscĕra, -ōrum
viscĕra,
-ōrumn.n.pl.
pl.tant.
karınутроба,
içindeki
внатрешни органи
organlar
Adiecva:
Adiectiva:
composĭtus 3 составен, -а, -о
composĭtus 3 parça
humānus 3 човечки, -а, -о
humānus 3 insana ait
inferiōres долни
inferiōres
hasta -а, -о
situs 3 сместен,
situs
3
yerleşik
superiōres горни
superiōres üst
Verba:
Verba:
con$neo 2 се состојам
iungo 3 поврзувам
conttneo
2 oluşmuşum
perficio3 3bağlıyorum
извршувам
iungo
perficio 3 icra ediyorum
60
60
A. De corpŏre humāno
Corpus humānum e capĭte, trunco et extremitaYbus
composĭtum est. In capĭte frons, buccae, aures, ocŭli,
nasus, os, mentum et cerebrum si$ sunt.
Collum sive cervix caput trunco iungit. Collum multa
membra con$net: oesophagum, tracheam, arterias, venas,
nervos et cetera.
In trunco pectus sive thorax, dorsum, pulmōnes, renes et
venter sive abdomen sunt. Pectus inter collum et abdomen
est. Pulmones respira$onem perficiunt. In abdomĭne
ventrĭculus, iecur et viscĕra si$ sunt.
Extremitātes sunt: superiōres et inferiōres. Extremitātes
superiōres e humerĭbus, brachiis, palmis et digĭ$s
composĭtae sunt.
Vocabula
nova:
Vocabula nova:
B. De musculis
Corpus humānum circĭter sescentos et quadraginta (640)
muscŭlos con$net. Propter contrac$ōnem muscŭli membra interna et externa corpŏris movent. Praecipui muscŭli
capĭ$s, cervĭcis, thorăcis, abdomĭnis, dorsi, brachii et cruris
sunt. Termĭna anatomĭca musculōrum sunt: muscŭlus abductor, muscŭlus adductor, muscŭlus extensor, muscŭlus
flexor, muscŭlus pronātor, muscŭlus rotātor, muscŭlus
supinātor et cetera. Termĭna autem anatomĭca per mo$ōnes
ar$cula$ōnum sunt: abduc$o, adduc$o, extensio, flexio,
prona$o, rota$o, supina$o et ceteri.
auricularis superior
sternocleiodоmastoidеus
trapezius
pectoralis major
musculus deltoideus
rectus abdominis
serratus anterior
externus obliquus
biceps brachii
palmaris longus
flexor carpi radialis
brachioradialis
flexor digitorum sublimis
musculi lumbricales
Substantīva:
Substanva:
abductio,
-onisf.f.одвојување,
ayırmak, otopsi,
vucüt
abduc$o, -onis
абдукција,
orta
çizgisinden
uzaklaşmak
оддалечување од средната линија на
abductor,
телото -oris m. muscŭlus abductor
bölücü
kas,-oris
bedenin
orta çizgisinden
abductor,
m. muscŭlus
abductor bölen
adductio,
-onis f. getirtmek,
orta
çizgiye
мускул одвојувач,
абдуктор,
мускул
што
doğru
bedenin
bir kısmından
одвојува
од средната
линијаotopsi
на телото
adduc$o, -onis
адукција на
adductor,
-oris f.m.доведување,
muscŭlus adductor
дел од kas,
телото
кон средната линија
getirici
adüktör
adductor, -oris
m.f.muscŭlus
adductor
articulatio,
-onis
bilek
мускул доведувач,
адуктор
contractio,
-onis f. kısılma,
kısalma, kas
ar$cula$o, -onis f. зглоб
kısılması
contrac$o, ii-onis
грчење, скратување
brachium,
n. el,f.dirseküstü
(на
мускул),
контракција
extensio, -onis f. germek
brachium,-oris
ii n. рака,
надлакот
extensor,
m. mŭsculus
extensor
extensio, -onis f. истегнување,
gerici kas
растегнување
flexio, -onis f. bükmek
extensor, -oris m. muscŭlus extensor мускул
flexor, -oris m. muscŭlus flexor katlamak
истегнувач
esnek
flexio,kas
-onis f. свиткување
motio,
-onism.
f. hareket
flexor, -oris
muscŭlus flexor мускул
pronatio,
-onis
f. eli içe doğru çevirmek
свиткувач, флексор
pronator,
-oris
m.
muscŭlus pronator
mo$o, -onis f. движење
dirsekaltını
hareketlendiren
prona$o, -onis f. свртувањеkas
на раката
rotatio,
-onisдвижејќи
f. çevirmek,
döndürmek
навнатре,
го палецот
кон
rotator,
-oris
m. muscŭlus rotator
телото,
пронација
döndürücü
kas,m.
rotatör
pronator, -oris
muscŭlus pronator
мускул што
врши
пронација
на
supinatio,
-onis
f. dışa
doğru çevirmek
подлакотот
supinator,
-oris m. muscŭlus supinator
rota$o, dışa
-onisdoğru
f. свртување,
muskul
döndürenзавртување,
kas
вртење
rotator, -oris m. muscŭlus rotator мускул
Adiectiva:
вртач, ротатор
anatomĭcus 3 anatomik
supina$o, -onis f. свртување нанадвор,
ceterus
3 sıradan pl.
супинација
ceteri,
diğer,
başka
supinator, -oris
m. muscŭlus supinator
externus
3
dış
мускул свртувач нанадвор, супинатор
gluteus
medius
censor
fascia lata
pec$neus
sartorius
internus 3 iç
praecipuus
Adiecva: 3 özel, baş
adductor longus
rectus femoris
gracilis
anatomĭcus 3 анатомски, -а, -о
vastus lateralis
vastus medialis
peroneus longus
Verba:
ceterus 3 обично pl. ceteri, -ae, -a други,
останати
moveo
2 hareket ediyorum
externus 3 надворешен, -шна, -шно
internus 3 внатрешен, -шна, -шно
Praepositiones:
praecipuus 3 особен, -а, -о, главен, -вна, -вно
circiter (me acc.) etrafta, yakın
$bialis anterior
gastrocnemius
soleus
extensor digitorum
brevis
Verba:
moveo 2 движам
Praeposiones:
circiter (со acc.) околу, близу
extensor hallucis brevis
61
61
LECTIO
Vocabula
nova:
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
abbreviatto,
-ōnis f.f. кратенка
kısaltma
abbrevia$o, -ōnis
ars,
-rtis
f.
sanat,
hüner
ars, -r$s f. уметност, вештина
brevitas,
brevitas, -ātis
-ā$s f.f. kısa
краткост, кусост
inscriptto,
-ōnis f.f. заглавие,
başlık; reçetenin
inscrip$o, -ōnis
наслов;
bir
bölümü
дел од рецептот
nomen,
nomen, -ĭnis
-ĭnis n.
n. ad
име
pagina,
-ae
f.
pagina, -ae f. sayfa
страница
praepositto,
-ōnis f.f. поставување
ileri almak, önpraeposi$o, -ōnis
celik,
teklif
напред, предност, предлог
praescriptto,
-ōnis f.f. пропис,
kural, emir
praescrip$o, -ōnis
signatūra,
-ae
f.
imza
наредба;
subscripto,
-ōnis
f. imza
signatūra, -ae
f. потпис
subscrip$o, -ōnis f. потпис
Adiectiva:
Adiecva:3 bazı
nonnulus
nonnulus 3 некој,
-а, edilmiş
-е
praescriptus
3 kopya
praescriptus 3 препишан, -а, -о
Adverbia:
Adverbia: bazan
quondam
quondam
saepe
sıkçaпонекогаш
saepe често
Verba:
Verba:
divido 3 ayırıyorum, bölüyorum
divido 3 разделувам, поделувам
oportet 2 gerekiyor
oportet 2 треба
repeto 3 tekrarlıyorum
repeto 3 повторувам
signo 1 belirtiyorum
signo 1 означувам
solvo 3 eritiyorum
solvo 3 растворам
sumo 3 alıyorum
sumo 3 земам
verto 3 döndürüyorum
verto 3 вртам
Praepositiones:
Praeposiones:
secundum
(acc.)
göre
secundum (со
acc.)
според,
uygun
olarak
сообразно со
62
C. De formulis remediōrum
Formulae remediōrum ex inscrip$ōne, praeposi$ōne,
praescrip$ōne, subscrip$ōne, signatūrā, nomĭne medĭci et
nomĭne aegrō$ composĭtae sunt. Nomen medĭci in inscrip$one formulārum situm est. In latĕre sinīstro praeposi$ōnis
legĭmus: Rp. Abbrevia$o Rp. ”Recĭpe!” signat. Medicamenta
praescrīpta in praescrip$ōne sita sunt. Propter brevitātem
medĭci in subscrip$onĭbus et signatūris formulārum saepe
scribunt:
D. (Da!)
D. S. (Da, signa!)
M. (Misce!)
Div. (Divide!)
M. D. S. (Misce, da, signa!)
M. S. A. (Misce secundum artem)
Sum. (Sume!)
Fil. (Filtra!)
Solv. (Solve!)
Bib. (Bibe!) et cetera.
Signatūrae medĭci et aegrō$ in fundo formulārum
remediōrum esse debent. Quondam medĭcus in formŭlis
scribit: Repete! Nonnulis formulis remediōrum legĭmus:
Verte! Tum vertĕre pagĭnam formŭlae oportet.
Vocabula
Vocabula nova:
nova:
D. Adverbia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Nota bene! (N. B.)
Sta$m! (Stat.)
Tuto, cito, iucunde!
Valetudĭnem tuam cura diligenter!
Natūram mutāre facile non est.
Mala herba cito crescit.
Sat cito, si sat bene.
Sa$s eloquen$ae, sapien$ae parum.
Pulchre, bene, recte!
Fes$na lente!
Feliciter vade!
Prudenter age!
Honeste vive!
Raro senex mutat senten$am.
Venit mors velociter, rapit nos (1) atrociter.
Not:
(1) nos - bizi,
1.kişi
için zamirden
acc.
Забелешка:
(1) nos
насtekil
нѐ, acc.
од личната
заменка за
1 лице множина.
Substantīva:
Substanva:
eloquenta,
açık sözlülük
eloquen$a,-ae
-aef. f.belagat,
речитост
modus,
-i
m.
şekil
modus, -i m. начин
mors,
mors,-rtis
-r$sf. f.ölüm
смрт
natūra,
natūra,-ae
-aef. f.doğa
природа
sententa,
tutum
senten$a,-ae
-aef. düşünce,
f. мислење,
став
valetūdo,
-ĭnis
f.
sağlık
valetūdo, -ĭnis f. здравје
Adieciva:
Adiecva:
malus
malus33kötü
лош, -а, -о
senex,
/ subst.
senex,sĕnis
sĕnisyaşlı
стар,
-а, -о / subst.
yaşlı
adam,старица
kadın
старец,
Verba:
Verba:
ago33yürütüyorum,
водам, гонам,
вршам,
ago
kovuşturuyorum,
дејствувам
yapıyorum,
hareket ediyorum
cresco33büyüyorum
растам
cresco
fes$no11acele
брзам
festino
ediyorum
muto11değiştiriyorum
менувам
muto
noto11kaydediyorum,
забележувам,hatırlıyorum
noto
запаметувам
rapio
3 kavrıyorum
rapio33gidiyorum
грабам, зграпчувам
vado
vado 3 одам, поаѓам
Adverbia:
Adverbia:
atrociter
amansızca, şiddetli
atrociter
bene
iyi немилосрдно,
жестоко,
свирепо
cito
hızlı
bene
добро
facile kolay
cito брзо
feliciter
mutlu
facile лесно
fortter
yılmaz
feliciter mert
среќно
honeste
for$ter
храбро
iucunde hoş
honeste
чесно
lente
yavaş
iucunde
пријатно
parum az
lente полека
prudenter
sağduyulu (ihtiyatlı)
parum güzel
малку
pulchre
prudenter
raro
seyrek разборито
pulchre
recte dik убаво
raro
ретко
sat
/ sats
yeterli
recte
statim исправно
hemen
sat / sa$s
доволно
suaviter
tatlı
sta$m
веднаш
tuto güvenli
suaviter çabuk
благо
velociter
tuto безбедно
velociter бргу
Coniunciones:
siConiuncones:
eğer
si ако
63
GRAMMATICA LATĪNA
III DEKLİNASYON-SESSİZ KÖKLER (ESASLAR)
Declinatio tertia
Latincede üç cinsiyetten olan adların ekseriyeti III Deklinasyon çekimi yapılır.
Bu adların kökü:
 sessiz harf (sessiz kökler) veya
 sesli i (i- kökü) ile biter.
Onların nominatif tekilde farklı bitmi vardır, genitif tekil ise tümünde de -is ile biter.
Kökteki fark, genitif çoğulda en belirgindir, sessiz köklerde –um, sesli köklerde ise -ium
ile biter.
Diğer çekimlerin yapılması için köke şu ekler dahil edilir:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
-kök / -s
-is
-i
-em
-kök / -s
-e
Pluralis
-ēs
-um
-ibus
-es
-es
-ibus
Bazı değişik sessizler ile biten üç cinsiyetten adlar sessiz köklere girerler. Genitif tekil şeklinden –is çekim eki atıldığında, kök elde edilir. Kök çoğu kez nominatif şekilden farklıdır. Örnek: pes, pedis m. (kök: ped-), homo, hominis m. (kök: homin-), flos, floris f. (kök: flor-), radix, radicis f. (kök: radic-), vulnus, vulneris n. (kök: vulner-), caput, capitis n. (kök: capit-)
Eril ve dişil adların III Deklinasyon çekimi aynıdır:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
64
Singularis
pulvis
pulveris
pulveri
pulverem
pulvis
pulvere
Pluralis
pulveres
pulverum
pulveribus
pulveres
pulveres
pulveribus
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
operatio
operationis
operationi
operationem
operat o
operatone
Pluralis
operatones
operationum
operatonibus
operatones
operatones
operatonibus
Nötr cinsiyetten olan adlar için aynı kurallar geçerlidir, nominatif, akuzatif ve vokatif şekilleri
aynıdır, nominatif, akuzatif ve vokatif çoğul -a ile biter
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
corpus
corporis
corpori
corpus
corpus
corpore
Pluralis
corpora
corporum
corporibus
corpora
corpora
corporibus
Bazı organ iltihapını belirten ve nominatif tekilde -itis genitif tekilde (Eski Yunan dilinde kullanılan son ek) de –idis ile biten dişil adlar III sessiz deklinasyona göre çekimi yapılır.
Örnek:
bronchits, -idis f. nefes borusu iltihabı,
gastrits, -idis f. mide iltihabı,
laryngits, -idis f. gırtlak iltihabı,
memingits, -idis f. beyin zarı iltihabı,
rhinits-idis f. aksırık,
tonsillits, -idis f. bademcik iltihapı
65
GRAMMATICA LATĪNA
EMİR KİPİ-PRESENT İMPERATİFİ
Modus imperatīvus I
Emir kipiyle bir kimsenin yapması gereken eylem ifade edilir. Latincede iki emir kipi,
yani iki imperatif vardır: present imperatifi (birinci imperatif ) ve futur imperatifi ya da
ikinci imperatif.
Birinci kipte emir ikinci kişi tekil ve çoğul olarak ifade edilir ve emrin hemen yerine getirilmesi beklenir.
I, II ve IV konyugasyon fiillerinde, emir kipi ikinci kişi tekil fiilin present köküne eşittir. III
konyugasyon fiillerinde imperatif ikinci kişi tekilde –e eki vardır. I, II ve IV konyugasyon
fiilleri ikinci kişi çoğulda -te eki eklenir, III konyugasyon fiillerinde ise present köküne
konusal –i seslisi ve –te eki eklenir
Present imperatifi
sg.
sano 1
misceo 2
solvo 3
nutrio 4
sanā-re
miscē-re
solv-ĕ-re
nutri-re
ilaçlıyorum
karıştırıyorum
eritiyorum
besliyorum
2. sana!
2. misce!
2. solve!
2. nutri!
ilaçla!
karıştır!
erit!
besle!
pl.
2. sanate!
2. miscete!
2. solvite!
2. nutrite!
İlaçlayınız!
karıştırınız!
eritiniz!
besleyiniz!
III konyugasyondan şu fiillerde ikinci kişi tekilde –e’siz şekillere rastlamaktayız: dico
(dic! Konuş!), facio (fac! Yap!), fero (fer! Taşı!).
Sum, esse, fui’den present imperatifi
Sum, esse, fui yardımcı fiillerde, I imperatif ikinci kişi tekil kipi yüklemin present köküne
eşittir, ikinci kişi çoğulda ise present köküyle aynıdır ve –te eki eklenir:
sum, esse, fui
present kökü: essg.
2. ĕs! Ol!
66
pl.
es-te! Olunuz!
ZARFLAR
Adverbia
Zarflar fiillere eklenen ve çekimi yapılmayan sözcüklerdir ve yüklemin ne zaman, nerede, nasıl ve ne kadar yapıldığını açıklarlar. Buna göre Latincede zaman, yer, şekil ve
miktar zarfları vardır.
Bunlardan bazılarına ‘gerçek zarflar’ denir, örn. nunc şimdi, hodie bugün, procul uzak,
prope yakın, ita zorluk, valde oldukça vb.
Zarfların ekseriyeti sıfatlardan (eril şeklinden genitif ekinin atılmasıyla) -e, -iter veya
-er eklerinin eklenmesiyle meydana gelmiştir. Örn: iucund-e hoşçakalınız, amar-e acı,
pulchr-e güzel, celer-iter hızlı, gravi-ter ağır, acr-iter şiddetli, sapient-er akıllı, recent-er
taze, dulcit-er tatlı.
Bazı zarflar aslında sıfatların çekim halleridir: multum çok, tantum sadece, primum ilkönce, cito çabuk, sero geç, subito ansızın, facile kolay, difficile zor, statim hemen.
67
PENSA
PENSUM A
Vocabula nova:
Substantīva:
coagulatio, -ōnis f. pıhtılaşma
contusio, -ōnis f. yumşak
dokularda ezilme
cortex, -ĭcis m. kabuk
functio, -ōnis f. fonksiyon
infans, -ant’s m. bebe, iki
yaşına kadar çocuk
iniecto, -ōnis f. enjeksiyon
laryngits, -idis f. larinjit,
gırtlak iltihapı
luxatio, -ōnis f. çıkık
operato, -ōnis f. ameliyat
regio, -ōnis f. bölge
tumor, -ōris m. ur
vas, -is n. kab
Adiectiva:
aliēnus 3 yabancı
benignus 3 iyi huylu
congenĭtus 3 konjenitus
contūsus 3 ezik
extrauterinus 3 döl yatağı dışında
laesus 3 bozulmuş
malignus 3 yaralanmış
stridulosus 3 kötü huylu,
ötücü
 Cortex,
-ĭcis ги
m.,по
coagulatio,
-ōnis f. ve cortex,
vulnus -ĭcis
-ĕrism.,
n. isimlerin
çekimini
Менувајте
падежи именките
coagula$o,
-ōnis f.yaи
pınız:
vulnus -ĕris n.:
Sg.
Pl.
cortex
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
Pl.
N.
vulnus
__________
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
Pl.
coagula$o
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
 Verilen
yanısıra,
ad ve напишете
sıfatın cinsiyet,
sayı ve hal bakımından
Покрај adların
наведените
именки
ги соодветните
форми од
uyum
içinde olmasını
sıfat durumlarını
yazınız: по
придавката,
така штоsağlayacak
именкатаşekilde
и придавката
ќе се согласуваат
род, по број и по падеж:
tumor __________________
vulnus __________________
gravidĭtas __________________
tumores __________________
corpus __________________
luxa$one __________________
vas
__________________
(benignus, -a, -um)
(contūsus, -a, -um)
(extrauterinus, -a, -um)
(malignus, -a, -um)
(aliēnus, -a, -um)
(congenĭtus, -a, -um)
(sanguineus, -a, -um)
 Parantez
adları edattan
sonraгиgelen
duruma koyunuz:
Имињатаiçindeki
во заградата
ставете
во падежот
што следи зад
предлогот:
ante
post
ad
in
cum
pro
68
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
(opera$o, -ōnis f.)
(contusio, -ōnis f.)
(iniec$o, -ōnis f.)
(regio, -ōnis f.)
(func$o, -ōnis f. laesus, -a, -um)
(infans, -an$s m.)

ifadeleri
Türkçeye tercüme
ediniz:
Aşağıdaki
Преведете
ги на македонски
следните
изрази:
coagulā$o sanguinis
___________________________
transfūsio sanguinis
___________________________
commō$o cerebri
___________________________
ulcus ventricŭli
___________________________
interrup$o graviditā$s ___________________________
contrac$ōnes uteri
___________________________
cortex cerebri
___________________________
Vocabula nova:
Substantīva:
chirūrgus, -i m. cerrah
commōtio, -ōnis f. sarsıntı
curatio, -ōnis f. bakım
dolor, -ōris m. ağrı
flos, -ōris m. çiçek
graviditas, -ātis f. hamilelik
interruptio, -ōnis f. kestirme
odor, -ōris m. koku
philosophia, -ae f. felsefe
transfusio, -ōnis f. transfüziyon
ulcus, -ĕris n. brejtje, i thatë, ülser

tamamlayınız:
Tabelayı
Дополнете
ја табелата:
KAS
BİLEĞİN HAREKET USULÜ
muscŭlus abductor
adduc$o
Adiectiva:
chirurgĭcus 3 cerrahi
combustus 3 yanık
muscŭlus extensor
flexio
prona$o
muscŭlus rotator
supina$o

parantez
içinde verilenсоadları
uygun duruma
getirmekle
Cümleyi
Дополнете
ги речениците
соодветниот
падеж
од имињата
tamamayınız:
дадени во заградата:
Verba:
facio 3 yapıyorum
peto 3 arıyorum
postulo 1 arıyorum
a. _______________ medicinam a philosophia peto. (dolor, -ōris f.)
b. Odor multōrum __________ iucundus est. (flos, -ōris m.)
c. Chirūrgus ___________________________ facit.
(opera$o, -ōnis f. chirurgĭcus, -a, -um)
d. Vulnĕra combūsta __________ longam cura$ōnem postulant.
(pes, pedis m.)
e. Solve____________ in aqua. (pulvis, -ĕris n.)

transfüzyon,
enjeksiyon,
fonksiyon,
koagülasyon
ve operas Latincede
Од кои латински
зборови
потекнуваат
латинизмите
трансфузија,
yon
kelimeleri
hangi Latin
kelimelerden
kaynaklanıyor?
инјекција,
функција,
коагулација
и операција?

ve dikeyгиtarama
yaparak
insan
bedeni parçalarını
belirten
keli Yatay
Пронајдете
зборовите
што
ги означуваат
деловите
на телото,
meleri
bulunuz.
барајќи хоризонтално и вертикално!
K
G
J
S
H
C
A
E
Z
A
C
U
O
O
E
T
F
A
M
R
C
U
O
J
P
E
P
U
U
P
G
U
R
U
L
P
E
C
T
U
S
U
S
S
N
A
S
U
S
69
PENSA
PENSUM B
Do1,
Образувајте
глаголите
do 1, misceo
2, divido
3 и yapınız:
venio 4:

misceo 2,императив
divido 3 veод
venio
4 eylemlerin
imperatif
çekimini
Vocabula nova:
Substantīva:
malaria, -ae f. bataklık
sıtması
minutus, -i m. dakika
oleum, -i n. yağ
oleum iecoris Aseli balık yağı
vaselinum, -i n. vazelin
Adiectiva:
citus 3 hızlı
flavus 3 sarı
rarus 3 seyrek, düzenli
Verba:
conspergo 3 serpiyorum
2.
sg.
__________
pl.
__________
2.
sg.
__________
pl.
__________
2.
sg.
__________
pl.
__________
2.
sg.
__________
pl.
__________

cümleleri ги
Türkçeye
tercüme следните
ediniz: реченици:
Şu
Преведете
на македонски
a. Collēga, mixtūram agita!
____________________________________________________
b. Filtrāte medicinam, per minutum, tum bene servāte!
____________________________________________________
c. Consperge mixtūram in ollam!
____________________________________________________
d. Sume remedium contra malariam!
____________________________________________________
e. Miscēte acĭdum borĭcum cum vaselīno flavo!
___________________________________________________

reçeteleri
tercüme
ediniz:
Aşağıdaki
Преведете
ги следните
рецепти!
Rp.
Olei iecōris Аselli 100, 0 (grammăta centum)
D. S.
_________________________________
_________________________________
Rp.
Olei Menthae piperitae gu4as III
_______________________________
_______________________________

zarflar belirtilen
sıfatlara uygundur?
Hangi
Кои прилози
им соодветствуваат
на посочените придавки:
70
citus, -a, um
bonus, -a, -um
___________
___________
amarus, -a, -um
pulcher, -chra, -chrum
___________
___________
rarus, -a, -um
malus, -a, -um
___________
___________
multus, -a, -um
rectus, -a, -um
___________
___________
DICTA ET SENTENTIAE
Ab origine. Başlangıçtan.
Ab immo pectore. Candan, en samimi.
Ad hominem. İnsanına göre, öznel, nesnelin karşıtı.
Alieno nomine. Başkasının adına.
De iure. Kanunen, hukuken.
In pace. Barışta.
In vino verĭtas. Gerçekler şaraptadır.
Aurea mediocritas. Altın orta. Horatius, aşırı istek ve beklentileri olmayan insanın manevi harmonisinden söz etmektedir. Günümüzde bu deyim daha çok dolaylı anlamda kullanılıyor: ‘Orta yol en iyidir’ ya da ‘gerçek ölçü’.
О tempora, o mores! Hey gidi zamanlar, hey gidi adetler! Nasıl zamanlar, nasıl ahlak. Bu deyimi Cicero çekmiş olduğu nutuklarında sık sık kullanıyormuş.
‘Katılına’ya karşı’ ve ‘Ver’e karşı’. Günümüz ahlakını kınamak istediğimiz ve o eski
güzelim zamanlarla kıyaslamak istediğimizde kullanılan bir deyimdir.
Nomina sunt odiōsa. Adlar gereksizdir. Bir kimsenin davranışları eleştirildiğinde, insanların adları anılmamalıdır, diye düşünülmektedir.
Corpus delict. İşlenen suçla ilgili delil. İşlenen suçla alakalı kesin delil.
Corpus iuris. Hukuk sözlüğü.
Аlma mater. Besleyen ana. Genel olarak üniversiteler için geçerlidir.
Urbi et orbi. Şehir ve dünya için, yani herkes için.
Vade mecum! Benimle gel! Cebe konulabilen rehberlere verilen genel ad.
A tuo Lare incipe! Kendi Ları’ndan başla. Kendi evinden başla!
Confer! (Cf.) Kıyasla!
Vide infra! Aşağıya bakınız!
Surge et ambula! Kalk ve git! Hz. İsa’nın felç olmuş bir adama söylediği sözlerdir. Bu sözlerden sonra adam kalkmış ve yürümeye başlamış.
Nunc aut nunquam. Ya şimdi ya hiçbir zaman.
Nunc et semper. Şimdi ve her zaman.
Nec timide, nec tumide! Ne utangaç, ne kibirli.
71
VITA COTIDIANA
BESLENME
Akdeniz havzasında ve Roma İmparatorluğu bölgesinde yaşayan tüm milletlerde beslenme
şekli ve gıda ürünlerinin tercihi oldukça ılımlıymış. Buğdaygiller, balık, et daha ender olmak
üzere temel gıda ürünleriymiş. O zaman patates, biber, domates ve mısır henüz bilinmiyormuş. Onların sofrasında genelde ekmek, çeşitli baklagiller, zeytin, mercimek, balık ve et, meyvelerden de en çok incir ve üzüm kullanırlarmış. Yemek hazırlarken büyük miktarda bal, afyon
ve çeşitli bitkiler kullanıyorlarmış. Balığı genelde pastırma olarak yiyorlarmış. Balık sosu, tuz,
garum olarak adlandırılan baharatlar her sofrada yer almaktaymış. Şarap genelde su ile karıştırılıp, bal ilave edilerek içilirmiş.
Kullandıkları kablar kil topraktan, sırça ya da bronzmuş. Birinci ve ikinci yüzyılda kırmızı cilalı
öyle denilen Samos seramik kablar çok modernmiş. Bunlar dışarıdan ithal edilirmiş.
Romalılar sabahleyin akşamdan kalan yemekleri ayaküstü atıştırır ya da bir parça ekmek ve bir
bardak süt alırlarmış. Öğlen zamanı sıcak yemeklerden ibaret hafif öğlen yemeği yerlermiş. Bu
yemek hafif ve basit olur, beraberinde şarap içilmezmiş. Günün baş öğünü (cena) akşam üstü
ya da daha geç, mecburi banyodan sonra yenir ve saatlerce devam edebilirmiş. Yemek keyiflerine sıkça misafirler de katılırmış, ayrıca eğlence programları da (dans, müzik, şiir okuma, palyaçolar vb.) tertiplenirmiş. Alçak bir yemek masası etrafında yerleştirilen hamaklar üzerine yarı
yatmış şekilde yerlermiş. Fakir olanlar pek ender yemek pişirirmiş, özel dükkânlarda satılan
ucuz yemeklerle beslenirlermiş.
72
Caput
Caput VII
VII
III (Çekim)
Deklinasyon
– sesli kökler
III деклинација
– вокални
основи
Придавки одilgili
III деклинација
III Deklinasyonla
Sıfatlar
Сврзници
Bağlaçlar
Култура
Kültür
LECTIO
Vocabula nova:
Substanva:
Substantīva:
analysis, -is
analysis,
-is f.f. анализа
analiz
animal, -is n. животно
animal, -is n. hayvan
apex, -ĭcis m. врв
apex,
-ĭcis m. doruk
arteria, -ae f. артерија
arteria,
Brucella,-ae
-aef.f.arteri
бруцела
Brucella,
-ae
Brucelōsis,
-isf.f.brüsel
бруцелоза
Brucelōsis,
-isканал
f. brüselloz
canalis, -is m.
canalis,
-is f.m.петица
kanal
calx, calcis
causa,
-ae f f.причина
calx,
calcis
topuk
cor, cordis
срце
causa,
-ae n.
f neden
cu$s,cordis
-is f. кожа
cor,
n. kalp
dens, -is
-n$s
m. заб
cutis,
f. cilt
femur,
-ŏris
n. бедрена
коска, бутна
dens, -ntis m.
diş
коска
femur, -ŏris n. kaburga kemiği,
lac, lac$s n. млеко
balçık
kemiği
lympha, -ae f. лимфа
lac,
lactis
nodulus, -in.m.süt
јазолче
lympha,
-aeкоска
f. lenf
ŏs, ossis n.
nodulus,
pars, -r$s -if. m.
делdüğüm
ŏs,
ossis n. kemik
penetra$o,
-onis f. навлегување,
пенетрација
pars,
-rtis f. parça
pes, pedis m.-onis
стапало
penetratio,
f. girmek
phalanx,
-ngis
f фаланга, една од
pes,
pedis
m. taban
коските -ngis
на прстите
наelрацете
phalanx,
f falanka,
ve ayakи
нозете
parmakları kemiklerinden biri
radix, -ĭcis f. корен
radix, -ĭcis f. kök
secretum, -i n. секрет, производ на
secretum,
-i n. salgı
лачење
Adiectiva:
Adiecva:
diversus
farklı
diversus 33 различен,
-чна, -чно
domesYcus 33домашен,
-шна, -шно
domestĭcus
ev-e ait olan
infectus 33 заразен,
infectus
bulaşıcı -зна, -зно
locatus 33 сместен,
locatus
yerleşik -а, -о
medius 33 среден,
medius
orta -дна, -дно
nominatus 3 наречен, -а, -о
nominatus 3 adlandırılmış
omnis, -e секоj, -a, -e pl. сите
omnis, her, herkes
sudoriparus 3 пототворен, -рна, -рно
sudoriparus
3 açık-а, -о
tectus 3 покриен,
tectus 3 örtülü
A. De parbus corpŏris humāni
Corpus humanum cute tectum est. In cute glandulae
sudoriparae et supra cutem naevi sunt.
Intra corpus ossa sunt. Ossa corpus coniunc$m sus$nent
et membra inferiora protegunt.
In cavo oris lingua et dentes loca$ sunt.
Partes den$um corona, radix, collum et apex radicis sunt.
Intra coronam den$s cavum et canalis radicis den$s sunt.
In laterĭbus capĭ$s aures sunt – auris dextra et auris sinistra.
Auris e tribus par$bus composita est: auris interna, auris
media et auris externa. Auricula pars auris externae est.
Cor in latĕre sinistro pectŏris situm est. Sanguis e corde
per arterias in diversas partes corpŏris fluit, per venas
autem ad cor redit.
Extremitātes inferiōres corpŏris humāni e femorĭbus,
crurĭbus et pedĭbus compositae sunt. Partes pedis sunt:
dorsum pedis, planta, calx, digi$. Ossa digitōrum pedis
phalanges nominata sunt.
B. Brucellosis
Brucellosis est morbus contagiōsus animalium
domes$cōrum et homĭnum. Causa morbi sunt
microorganīsmi brucēllae. Orīgo brucellosis animalia
infēcta, lac et secrētum animalium aegrotōrum sunt.
Penetra$ōne in organīsmum Brucēllae in nodulis lymphaticis et postea trans lympham, in sanguinem adveniunt.
Medĭci veterinarii analysi sanguinis morbum dignōscunt.
Adverbia:
Adverbia:
coniunc$m заедно, во заедница
postea потоа
coniunctim
birlikte, beraber
primo прво
postea
sonra
primo ilk
Verba:
advenio 4 доаѓам, пристигнувам
Verba:
dignosco 3 распознавам, разликувам
advenio
4 geliyorum, varıyorum
дијагностицирам
dignosco
3 tanıyorum, fark ediyorum
fluo 3 течам
flsus$neo
uo 3 akıyorum
2 држам
sustineo 2 tutuyorum
Microorganismi Brucellae
74
C. De anthrace
Iam an$quitāte anthrax ut morbus contagiōsus notus
est. Causa morbi est bacillus anthracis. Bacillus anthracis
virgŭlae similis est. Tria genera morbi nota sunt: anthrax
sepYcus, anthrax pulmonālis et anthrax intes$nālis.
Anthrax praeser$m vaccas, equos et homines invadit.
Orīgo infec$ōnis animalia infec$ōsa sunt. Idcirco homines
cadavĕra mortuōrum vaccārum equorumque cremant.
Nostra aetate vaccina$o contra anthracem est, sed aegrōta
animalia seu aegrōtos homĭnes medĭci saepe non possunt
(1) sanare.
Забелешка:
(1) possunt
можат
(3 лицеposse,
множина
индикатив
презент
Not:
(1) possunt,
olabilirim
(possum,
potui
fiilinden на
present
indikatif
3 kişipossum,
çoğul, olabilirim,
bkz.
Caput види
X) caput X)
од глаголот
posse, potui
можам,
D. De trunco
Ut scimus, collum caput trunco iungit. Partes trunci sunt:
pectus, venter sive abdomen, dorsum. In medio dorso
columna vertebrālis est; in columna vertebrāli medulla
spinālis est. Pars thoracis costae sunt. In cavo thorācali
cor et pulmones sunt. Cor in latĕre sinistro cavi thoracālis
situm est. In cavo abdomināli intes$na et alia viscĕra sunt,
ut: ventrĭculus, iecur sive hepar, lien, vesīca fellea, renes,
pancrēas etc.
E. De tussi
UYlis e$am in omni tussi est peregrinā$o, navigā$o longa,
loca mariYma, nata$ōnes. Cibus interdum mollis, ut malva,
ut urYca, interdum acer, ut lac et allium.
Bacillus Anthracis
Vocabula nova:
Substanva:
Substantīva:
aetas, -ātis
-ā$sf.f.çağ
доба
aetas,
allium,
allium, -ii
-ii n.
n.sarımsak
бел лук
anthrax,
anthrax, -acis
-acisffantraks
антракс
antiquitas,
eski старина,
an$quitas, -atis
-a$sf.f.antika,
древност,
bacillus,
mikrop
bacillus, -i-i m.
m.bakteri,
бактерија,
бацил
cadaver,
ölüмртво
beden тело
cadaver, ĕris
ĕrisn.
n.leş,
леш,
cibus,
cibus, -i-i m.
m.gıda
храна
equus,
equus, -i-i m.
m.at
коњ
hepăr,
hepăr, hepătis
hepă$s f.f.karaciğer
црн дроб
genus,
genus, -ĕris
-ĕris n.
n.görme
вид
infectio,
infec$o, -ōnis
-ōnis f.f.bulaşıcı
зараза hastalık
lien, -ēnis m. dalak
lien, -ēnis m. слезина
locum, -i n. yer
locum, -i n. место
malva, -ae f. siyah ebegümeci
malva, -ae
слезiliği omurga iliği
medulla,
-aef. f.црн
kemik
medulla,-onis
-ae f.f. срцевина,
natatio,
yüzmek коскен мозок,
мозочник,-onis
’рбетен
мозок
navigatio,
f. gemi
ile yol almak
nata$o, -onis
pankreas, mide
pancrēas,
-ătisf.n.пливање
naviga$o, -onis
f. пловидба, пловење со брод
arkasındaki
bez
pancrēas, -ă$s
n. панкреас,
peregrinatio,
-ōnis
f. seyahat заджелудочна
жлезда
tussis,
-is f. öksürük
peregrina$o,
–ōnis
f. патување
vaccinatio,
-ōnis
f. aşı
tussis, -is
kese
vesīca,
-aef.f.кашлица
safraf.kesesi
vesīca
fellea-ōnis
vaccina$o,
вакцинација
dal, sopa
virgula,
-ae f.f. меур,
vesīca, -ae
ќесе, vesīca fellea
жолчен меур, жолчно ќесе
Adiectiva:
virgŭla, -ae f. гранче, стапче
abdominalis, e mide
Adiecva:
fellēus
3 safra
abdominalis,
e стомачен, -чна, -чно
infectiosus
3 bulaşıcı
fellēus
3
жолчен,
-чна, -чно
intestinalis, -e bağırsaklı
infec$osus33deniz
заразен, -зна, -зно
maritĭmus
intes$nalis,
mollis,
e hafif-e цревен, -вна, -вно
mariYmus33ölü
морски, -а, -о
mortĭmus
mollis,3ebilinen
лесен, -сна, -сно
notus,
pulmonalis,
-e akçiğere
ait-тво
mortuus 3 мртов,
-тва,
septicus
septik, sepsaya
notus, 3 3познат,
-а, -о ait
similis,
-e benzer
pulmonalis,
-e пулмонален, -лна, -лно,
spinalis,
-e omur
белодробен,
-бна, -бно
toraks што се однесува на
thoracalis,
sep$cus 3 -e
септичен,
vertebralis,
-e omur
сепсата или
е предизвикан од сепса
utilis,
faydalı
similis,-e-e
сличен, -чна, -чно
spinalis, -e ’рбетен, -тна, -тно,
Adverbia:
thoracalis, -e торакален, -лна, -лно
daha -e ’рбетен, -тна, -тно
iam
vertebralis,
idcirco dolayı
u$lis, -e полезен, -зна, -зно
interdum zaman zaman
praesertm
Adverbia: özellikle
iam веќе, уште
Verba:
idcirco затоа
cremo
1 yakıyorum
interdum
понекогаш
possum,
posse,
potui olabilirim
praeser$m
особено
Verba:
Coniunciones:
cremo
запалувам,
спалувам
nasıl,1ne
gibi
ut
possum, posse, potui можам
Coniuncones:
ut како, како што
75
GRAMMATICA LATĪNA
III ÇEKİM- SESLİ KÖKLERİ
Declinatio tertia - nomina vocalia
Bu Deklinasyonla üç cinsiyetin kökü –i seslisiyle biten adlar çekime girir, bunun için
sesliler ya da –i kökleri olarak adlandırılır. Buraya:
 nominatif ve genitif tekil halde hece sayısı eşit olan ve eşit heceli olarak anılan
adlar, febris f. sıtma; auris, auris f. kulak; canis, canis m./f. köpek; nubes, nubis f.
bulut;
 nominatif ve genitif tekil halde hece sayısı farklı olan adlar, örn: dens, dentis m.
diş; pars, partis f. parça; os, ossis n. kemik; cor, cordis n. kalp.
 nominatif tekilde –e, -al ya da –ar ile biten nötr cinsten ve eşit heceli adlar, örn:
mare, maris n. deniz, rete retis n. file ve heceleri eşit olmayan: animal, animalis n.
hayvan; exemplar exemplaris n. örnek; cochlear cochlearis f. kaşık.
Kökleri –i ile biten adlar III Deklinasyonda aynı çekim ekleri ve aynı çekim bitimleri olur,
sessiz köklü adlarda olduğu gibi. Bunların arasındaki fark en çok genitif çoğulda göze
çarpmaktadır: kökü -i ile biten adların bitimi -ium olur ve buradan adın kökü belli olmaktadır. –i kökleri için özgü olan şey de, nötr cinsiyetten ablatif tekil adlar –i ile biter,
nominatif, akuzatif ve vokatifte ise –ia ile biter. Bazı eşit heceli dişil adlar akuzatif tekilde –im ile (tussim, febrim) biter.
Singularis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Pluralis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
76
Eril
(eşit olmayan hece)
dens
dentis
denti
dentem
dens
dente
Dişil
(eşit hece)
febris
febris
febri
febrem
febris
febre
Nötr cinsiyet
-e, -al, -ar
rete
retis
reti
rete
rete
reti
dentes
dentium
dentibus
dentes
dentes
dentibus
febres
febrium
febribus
febres
febres
febribus
retia
retium
retibus
retia
retia
retis
III DEKLİNASYONDA SIFATLAR
Adiectīva declinationis tertiae
Aşağıdaki sesli köklere ait olan üş çeşit sıfat III deklinasyonda çekimlenir.
 üç formlu sıfatlar (her cinsiyet için ayri şekil): acer, acris, acre sert; celer celeris celere hızlı; saluber, salubris, salubre sağlıklı.
Singularis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Pluralis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
eril
ventus salūber
vent salūbris
vento salūbri
ventum salūbrem
vente salūber
vento salūbri
dişil
aetas salūbris
aetats salūbris
aetat salūbri
aetatem salūbrem
aetas salūbris
aetate salūbri
nötr
mare salūbre
maris salūbris
mari salūbri
mare salūbre
mare salūbre
mari salūbri
vent salūbres
ventōrum salūbrium
vents salūbribus
ventos salūbres
vent salūbres
vents salūbribus
aetates salūbres
aetatum salūbrium
aetatibus salūbribus
aetates salūbres
aetates salūbres
aetatibus salūbribus
maria salūbria
marium salūbrium
maribus salūbribus
maria salūbria
maria salūbria
maribus salūbribus
 İki formlu sıfatlar (biri eril ve dişil için diğeri ise nötr cinsiyet için): brevis kısa; breve kısa; frontalis ön; frontale önden; pectoralis göğüs; pectorale göğüse ait; utilis
faydalı.
Singularis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Pluralis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
eril
cibus utlis
cibi utlis
cibo utli
cibum utilem
cibe utlis
cibo utli
dişil
herba utlis
herbae utlis
herbae utli
herbam utilem
herba utlis
herba utli
nötr
consilium utle
consilii utlis
consilio utli
consilium utle
consilium utle
consilio utli
cibi utiles
cibōrum utlium
cibis utilibus
cibos utles
cibi utles
cibis utilibus
herbae utles
herbārum utlium
herbis utilibus
herbas utles
herbae utles
herbis utilibus
consilia utilia
consiliOrum utlium
consiliis utlibus
consilia utilia
consilia utilia
consiliis utlibus
77
GRAMMATICA LATĪNA
 üç cinsiyet için tek şekil sıfat: felix, -icis mutlu; sapiens, -entis akıllı. Bu sıfatlar nominatif ve genitif tekilde okunur. Yine de akuzatif tekil veya nominatif, akuzatif
ve vokatif çoğulda ikişer hali (biri eril diğeri ise dişil için) vardır.
Singularis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Pluralis
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
eril
homo felix
hominis felicis
homini felici
hominem felicem
homo felix
homine felici
dişil
femina felix
feminae felicis
feminae felici
feminam felicem
femina felix
femina felici
nötr
animal felix
animalis felicis
animali felici
animal felix
animal felix
animali felici
homines felices
hominum felicium
hominibus felicibus
homines felices
homines felices
hominibus felicibus
feminae felices
feminarum felicium
feminis felicibus
feminas felices
feminae felices
feminis felicibus
animalia felicia
animalium felicium
animalibus felicibus
animalia felicia
animalia felicia
animalibus felicibus
BAĞLAÇLAR
Coniunctiōnes
Latincede bağlaçlar çekimi yapılamayan sözcüklerdir, onlar kendi başına ya da önceki
sözle birleştirici unsur olarak (enklitik) durabilirler. En sık şu bağlaçlara rastlanır:
et, atque (acc) ve, öyle, a
etiam, quoque aynı öyle
neque, nec ne
aut, sive, seu ya da
sed, vero, autem fakat, yine, nitekim
itaque, igitur dolayı, öylece, demek
tamen genede
78
PENSA
PENSUM A
 Pars,
-rtis f., tussis,
-is f., ŏs,именките
ossis n.ve pars,
exemplar,
n. isimleri
Менувајте
ги по падежи
-r$s f.,-istussis,
-is f., ad
ŏs,durumlaossis n.
rına
göre çekimleyiniz:
и exemplar,
-is n.:
Sg.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
pars
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
ŏs
__________
__________
__________
__________
__________
Pl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Pl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________
tussis
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
exemplar
__________
__________
__________
__________
__________
Pl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Pl.
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Vocabula nova:
Substantīva:
basis, -is f. kök
extractio, -onis f. çıkarmak
oesophagus, -i m. yemek borusu
tuberculosis, -is f. verem
Adiectiva:
capilaris, -e kılcal damar
celer, -ris, -e hızlı
cervicalis, -e boyun
dulcis, -e tatlı
facialis, -e yüze ait olan
intolerabilis, -e dayanılmaz
nasalis, -e buruna ait
siccus 3 kuru
teres, -etis yuvarlak
Покрај наведените
напишете
соодветните
форми
 Belirtilen
adlar yanısıra,именки
sıfatın cinsiyet,
sayı ги
ve hal
olarak uygun
olacakод
şeпридавката,
така што именката и придавката ќе се согласуваат по
killerini
yazınız:
род, по број и по падеж:
Amygdalārum
morbis
consilia
muscŭlum
dolores
animali
cor
vasa
ŏs
nervos
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
dulcis, -e
intes$nalis, -e
celer, -ris, -re
teres, -ē$s
intolerabilis, -e
domes$cus, -a, -um
pulmonalis, -e
capilaris, -e
nasalis, -e
facialis, -e
Преведете ги на македонски следните изрази:
 Aşağıdaki deyimleri Türkçeye tercüme ediniz:
tuberculosis pulmonum __________________
caput ossis femoris
__________________
extrac$o den$s
__________________
tussis sicca
__________________
columna vertebralis
vertebrae cervicales
tuberculosis renis
paralysis oesophagi
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
79
PENSA
Vocabula nova:
Substantīva:
dosis, -is f. doz
photosynthesis, -is f. fotosentez
unguis, -is m. trnak
Adiectiva:
aequalis, -e eşit
certus 3 güvenli
immortalis,-e ölümsüz
insaluber, -bris, -bre sağlıksız
mortalis, -e ölümcül
paluster, -tris, -tre bataklı
tropĭcus 3 tropik
virōsus 3 virüslü
Verba:
infesto 1 saldırıyorum
minuo 3 azaltıyorum
PENSUM B
Имињата
во заградата
ставетеsonra
ги воgelen
падежот
штоkoyunuz:
следи зад
Parantes içindeki
adları edattan
çekime
предлогот:
in
in
pro
pro
__________________
__________________
__________________
__________________
(pars, -r$s f. / dexter, -tra, -trum)
(pars, -r$s f. / aequalis, -e)
(dosis, -is f.)
(infans, -an$s m.)
içinde
verilen adların
çekimiyle
cümleleri
tamam Parantes
Дополнете
ги речениците
соuygun
соодветниот
падеж
од имињата
layınız:
дадени во заградата:
a. Corpus humānum _____________ est, animus ____________.
(mortalis, -e / immortalis, -e)
b. Infec$ones virōsae plantārum ________________ minuunt.
(photosynthesis, -is f.)
c. Praescribe ______________________ medicamen$!
(dosis, -is f. certus, -a, -um)
d. In regionibus _____________ aqua _______________ est.
(paluster, -stris, -stre / insaluber, -bris, -bre)
e. Multa _______________ unguibus infestant. (animal, -is n.)
f. Hodie medĭci _____________________ bene curant.
(febris, -is f. tropicus, -a, -um)
80
DICTA ET SENTENTIAE
Ad finem. Sonuna kadar.
Alba avis. Ak kuş. Seyreklik.
Amor non est medicabilis herbis. Aşk, şifalı bitkilerle tedavi edilmez.
Ars longa, vita brevis. Sanat ebedidir, hayat kısadır.
Auri sacra fames. Lanetli altın açgözlülüğü. Deyim, kimsenin açgözlülüğünü
vurgulamak istendiği zaman kullanılır.
Civis Romānus sum. Ben Roma vatandaşıyım. Her Roma vatandaşı bu deyimle kendi hak ve özgürlüklerini koruma hakkına sahipmiş.
Ferro ignique. Kılıç ve ateşle, yani savaşla.
Finis corōnat opus. Netice, eserin değerini biçer.
Ius gentium. Uluslararası hukuk.
Mens sana in corpore sano. Sağlıklı bedende sağlıklı ruh.
Sapienti sat. Bilgeç için o kadar. Akıllı adamın bir şey anlayabilmesi için çok
konuşmaya gerek yoktur.
Similia similibus curantur. Benzeri benzerle tedavi edilir. Sağlıklı insanda
aynı hastalığı kışkırtabilecek ilaçların hastalara verilmesi.
Vis vitalis. Hayat gücü.
Venter caret auribus. Karnın kulakları yoktur. Kelimeler insanı doyuramaz.
81
VITA COTIDIANA
KÜLTÜR
Roma Kültürü kavramı, oldukça bileşik, içerikli ve zengin bir kültür mirasının meydana
getirilmesi ve şekillenmesine iştirak eden bir çok geleneği dahil etmektedir. Avrupa’nın
Antik Çağ’dan bugüne kadar kesintisiz gelişimi işbu kültür mirasına dayanmaktadır. Bu
kavram sadece edebiyat, resim sanatı ve mimariyi değil, din pratiğini, eğlence, hergünlük alışkanlıklar, yaşama kültürünü birleştirip kaynaştırmaktadır.
Roma edebiyatı Helen geleneklerinde zaten gelişmiş olan edebiyat türlerinin
takliti olarak gelişmeye başlamış ve yetenekli Roma sanatçılarını şiddetle destekleyen
İmparator Augustus döneminde zirveye ulaşmış. Onun patronluğu altında Vergilius’un
Eneida kahramanlık destanı ve Ovidius’un Metamorfozlar mitoloji destanı meydana
gelmiştir. Vergilius Eneida destanında kahraman Eney’in ele geçirilip yerle bir edilen
Truva’dan İtalya’ya kadarki maceralarla dolu yolunu ve gelenlerin yerli İtal kabileleriyle savaşlarından söz etmektedir. Destanın bünyesi ve şiirsel işlemleri Homeros’un
Odysseia ve İlyadası’nın model olarak alındığını açıkça göstermektedir. Roma lirik şiiri, Helen şiiri bakımında daha otantiktir, Katul veya Ovidius gibi şairler ise yazmış oldukları ağıt veya mektuplarında duygularını açıkça ve ikircimliksiz kişileştirerek, aşıklara ve sevenlere, gerçek ya da hayali kişilere hitap etmektedirler. Roma dram yaratıcılığı hiçbir zaman Helen dramatürjisinin yüksekliklerine ulaşamamıştır, ancak Plautus
ve Terentius’un yazdıkları komediler ve ele aldıkları konuları (pinti, asker, parazit) daha
sonraki nesiller için oldukça önemlidir. Latince yaratılan nesire gelince, Tacitus, Livius,
Sallustius’un tarih kitapları, Seneca’nın yazıları, Apuley ve Petronius’un antik romanları
82
dikkati çekmektedir. Gene de hitabet sanatı, edebi tür ve pratik olarak, Roma realitesinin doğasını en uygun bir şekilde yansıtmaktadır. Bu dalda en başarılı sanatçı kuşkusuz ki Cicero’dur.
Roma resim sanatı başarıları heykeltıraşçılık (anıt ve kabartmalar) mozaik, vazo resim
sanatı ve fresk resim sanatında en otantiktir. Bu eserlerdeki motifler genelde mitoloji, dini ayinler, atletizm yarışmaları, tarihi olay ve kişilere aittir. Bitki ve hayvan motifli mozaikleri birçok kamu yapıda ve daha zengin vatandaşların evleri ve villalarındaki
döşeme ve duvarların süsüymüş.
Resim sanatının tüm bu şekilleri en tipik antik mimari biçimi olan tapınak ile kopmazcasına bağlıdır. Daha Helada döneminde sütunların estetik açıdan işlenmesi iç stil
olarak gelişmiş (Dorlar, İyonlular ve Korintliler) sutunlara dayatılan direkler ise zengin
kabartmalarla süslüymüş. Romalıların Helen mimarisinden aldıkları diğer bir inşaat
şekli amfi ve tiyatrolarmış. Bu yapılar Kuzey Afrika ve İspanya’dan ta küçük Asya’ya kadar ele geçirilen tüm bölgelerde inşa edilmekteymiş. Ancak kamu banyolar, su tesisatları ve zafer kapıları Avrupa mimarisine bırakılan otantik bir mirastır. Kamu banyolar da mükemmel ısıtma sistemleri mevcutmuş, banyolarda dostlar, iş adamları karşılaşırlarmış. Orjinal mimari elemanı olan revak ise büyük savaş zaferleri adına ve büyük kumandanlar adına kaldırılan muazzam zafer kapılarında görülmektedir. Aynı
öyle uzunlukları hayranlık duygusu yaratan su tesisatlarına da rastlamaktayız.
Makedonya, Roma’nın bir eyaleti olduğu dönemeden Skupi, Stobi, Heraklea, Lihnidos ve diğer arkeoloji kazı merkezlerinde Roma mimarisi ve sanatın değerli kalınıtları gün ışığına çıkarılmıştır.
83
Caput
CaputVIII
VIII
IV Çekim
(Deklinasyon)
IV деклинација
V Çekim
(Deklinasyon)
V деклинација
деклинација
YunanГрчка
Deklinasyonu
Медицинска терминологија
Tıp Terminolojisi
LECTIO
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
bradycardia, -ae
bradycardia,
-aef.f.брадикардија,
bradikardi, kalbin
забавена
работа
на срцето
yavaşlaması
genu,
-us
n.
колено
genu, -us n. diz
hypotensio, -onis
hypotensio,
-onisf.f.хипотензија,
hipotansiyon,низок
крвен притисок
düşük kan basıncı
hospitāle, -is n. болница
hospitāle,
-is n. hastane
infarctus, -us m. инфаркт
infarctus,
-us
instrumentum,m.-i enfarktüs
n. инструмент
instrumentum,
-i n. enstrüman
laesio, -ōnis f. повреда,
рана, лезија
laesio,
f. yara
manus,-ōnis
-us f рака
manus,
-us f el-ii n. срцев мускул,
myocardium,
миокард
myocardium,
-ii n. kalb kası, miyokard
partus, -us
partus,
-us m.
m. раѓање,
doğum породување
plexus,
-us
m.
сплет,
plexus, -us m. göğüs плексус
pulsus, -us
pulsus,
-us m.
m.биење,
nabız пулс
sec$o,
-ōnis
f.
сечење,
sectio, -ōnis f. kesme рез;
sec$o Caesarea царски рез
sectio Caesarea sezaryan durum
status, -us m. состојба
status,
-us m. durum
turba, -ae f. метеж
turba,
-ae
f. kargaşa
vir, -i m. маж
vir, -i m. erkek
A. In hospitali
Hodie in hospitāli turba est. Vidēmus virum cum infarctu
myocardii, puerum cum contusiōne genus, puellam cum
laesionĭbus plexus brachiālis et femĭnam in graviditāte.
Vir pulsum tardum sive bradycardiam, dolōrem in pectŏre
et hypotensiōnem arterialem habet. Status praesens viri
stabilis non est. Chirurgi ante opera$ōnem manus lavant
et instrumenta parant.
Puer cum contusiōne genus dolōrem sen$t. Medĭci puĕro
spicam ponant et puellam cum laesionibus plexus brachiālis
curant.
Partus femĭnae sero$nus est, sed femĭna contrac$ōnes
non habet. Sec$ōnem Caesaream $met et partum per vias
naturales sperat. Partus difficilis est, sed post partum status
feminae et neona$ stabilis est.
Adiecva:
Adiectiva:
arteriālis, -e артериски, -а, -о
brachiālis,-e
-earteri
брахијален, -на, -но;
arteriālis,
што ѝ припаѓа
brachiālis,
-e ele на
aitраката
olan
difficilis, -e тежок, -шка, -шко
difficilis, -e ağır
praesens, -en$s присутен, -тна, -тно,
praesens, -enis mevcut, şimdiki
сегашен, -шна, -шно
serotinus
geç -цна, -цно
sero$nus 33 доцен,
stabilis,
-e
güvenli,
stabilis, -e сигурен, istikrarlı
-рна, -рно,
tardus
3 geç-лна, -лно
стабилен,
tardus 3 доцен, -цна, -цно
Verba:
Verba:1 ümit ediyorum
spero
spero 12 се
надевам
timeo
korkuyorum
$meo 2 се плашам
Plexus brachialis
86
Vocabula nova:
B. Plantae medicātae
Est prima hora post meridiem. Marcus cum avo suo in
prato est. Avus Marci calvi$em occipitālem habet. De
calvi$e remedium non est. Plantae medicātae quoque
non adiuvant. Etsi calvi$es congenita est, tamen Marcus
calvi$em non $met. Nunc extrac$onem den$s $met. Nam
cariem incipientem habet. Etsi dolorem intolerabilem sen$t,
plantas colligit. Herbārium pro biologia facĕre debet.
In superficie terrae variae plantae sunt, multae medicātae.
Avus Marci remedia non amat, unguenta sua et species
herbārum diligit. Herbas apportat et siccat. Nepo$ suo
semper dicit: “Herbae medicātae morbos multos sanant.”
Domi semper Althaneam, Belladonam, Convallariam,
Ipecacuanham, Mentham piperitam, Terebinthinam,
Ur$cam, Salviam et Rosam caninam habet. Oculos suos
cum Matricaria chamomila lavat, infec$ōnem faciēi cum
foliis Plantaginis lanceolātae sanat.
Repente canem vident. Marcus canes $met et avo suo dicit:
“Cave canem! Rabiem caninam fortasse habet.” Herbas
colligunt et domum eunt (1).
Not:
(1) eunt(1)
gidiyorum
kuralsız
fiilinмножина
indikatif presenti
eo,на
ire,презент
ii, itum
Забелешка:
eunt си одат,
3 лице
индикатив
gidiyorum,
ayrılıyorum
од неправилниот глагол eo, ire, ii, itum си одам, си заминувам.
Substantīva:
Substanva:
ebegümeci
Althanea,
-ae f.f. beyaz
Althanea, -ae
бел слез
avus,
avus, -i
-i m.
m. dede
дедо
Belladonna,
-ae f.f. лудо
deliotu,
yabani tütün
Belladonna, -ae
билје,
biologia,
-ae
f.
biyoloji
помамница, див тутун
canis,
-is m.
biologia,
-aef.f.köpek
биологија
calvities,
-ēi f.f kellik
canis, -is m.
куче
caries,
-ēi-ēi
f. çürüğü
/ caries incipiens
calvi$es,
f ќелавост
diş
çürüğü
caries,
-ēi f. кариес / caries incipiens
Convallaria,
-ae f. hıdırellez çiçeği
почетен кариес
facies,
-ēi f. yüz
Convallaria,
-ae f. ѓурѓевче
folium,
-ii f.n.лице
yaprak
facies, -ēi
herbarium,
n. herbaryum
folium, -ii n.-iiлист
hora,
-ae f. saat
herbarium,
-ii n. хербариум
Ipecacuanha,
hora, -ae f. час-ae f. ipekakuana
Matricaria,
-ae-ae
f. bot.
Matricaria
Ipecacuanha,
f. ипекакуана
Matricaria,chamomilla
-ae f. бот. Matricaria
papatya
Matricaria
chamomilla
meridies,
-ēiболивач,
m. öğlen попадика,
вртипоп
nepos,
-ōtis m. torun
meridies, -ēi
m.f. пладне
Plantago,
-inis
bot. Plantago
nepos, -ō$ssinir
m. внук
otu
lanceolata
Plantago,-i-inis
f. бот. Plantago
pratum,
n. çayır
lanceolāta
rabies,
-ēi f.тегавец
kuduz, rabies canina
pratum,
-i n. ливада
köpek
kuduzu
rabies,
-ēi
беснило,
rabies
canina
Rosa, -ae f.f.Rosa
canina
yabani
gül,
кучешко беснило
alıç
Rosa, -ae
canina дива роза,
Salvia,
-aef.f.Rosa
adaçayı
шипинка
species, -ēi f. tür / pl. species, -erum çay
Salvia, -ae
жалфија,
superfi
cies,f. -ēi
f. alan кадунка
species,
-ēi
f.
вид
species, -ērum чај
Terebinthina, -ae f./ pl.
terpentin
superficies, -ēi f. површина
Terebinthina, -ae f. терпентин
Adieciva:
caninus 3 köpeğe ait
Adiecva:
medicatus 3 şifalı
caninus 3 кучешки, -а, -о
occipitalis, -e artkafalı
medicatus 3 лековит, -а, -о
occipitālis, -e тилен, -лна, -лно
Verba:
apporto
Verba: 1 alıyorum
caveo
2 saklıyorum
apporto
1 понесувам
colligo
caveo 23сеtopluyorum
чувам (со Acc.)
incipio
başlıyorum
colligo 33 собирам
lavo
1 yıkıyorum
incipio
3 почнувам
sicco
kurutuyorum
lavo 11мијам
sicco 1 сушам
Adverbia:
fortasse
belki
Adverbia:
repente
fortasse apansız,
можеби beklenmedik
semper
zaman неочекувано
repente her
одненадеж,
Belladona
semper секогаш
Althanea
officinalis
Rosa canin
a
Coniunctiones:
etsi
rağmen
Coniuncones:
tamen
yine de
etsi иако
tamen сепак
87
LECTIO
Vocabula nova:
Substanva:
Substantīva:
absen$a, -ae
-ae f.f.yokluk
отсуство
absentia,
aneurysma, -ătis
-ă$s n.
n. anevrizma,
аневризма,
aneurysma,
ограничено
на
arteride
sınırlıпроширување
genişleme
артерија-us m. iştah
appeitus,
appe$tus,
-usn.m.
апетит
asthma,
-ătis
astım
asthma, -ă$s
n. задув,
астма
carcinōma,
-ătis
n. kanser
carcinōma,-i-ă$s
n. карцином,
рак
cerebrum,
n. büyük
beyin
cerebrum,-ae
-i n.
мозок,
diabetes,
m.голем
şeker hastalığı
церебрум-is f. tanı
diagnosis,
diabetes, -ae -ătis
m. шеќерна
болест,
diaphragma,
n. diyafram
дијабетес -i n. orta beyin
diencephalon,
diagnosis,
-is n.
f. дијагноза
eczema,
-ătis
cilt iltihabı
diaphragma, -i-ă$s
n. дијафрагма
encephalon,
n. beyin
diencephalon,
n. диенцефалон,
gramma,
-ătis n.-i gram
среден -etis
мозок
herpes,
m. herpes
eczema,
-ă$s
егзема,
larynx,
-gis
m.n.
fyti,
gırtlak
воспалително
на
melanōma,
-ătis заболување
n. melanom, bir
кожата
çeşit
ur
encephalon, -i n. -iмозок
mesencephalon,
n. orta beyin
gramma,-es
-ă$s
n. грам
musĭce,
f. müzik
herpes, -e$s
oedēma,
-ătism.
n. херпес,
şiş, ödemстресница
larynx, -gis
m.organ
грклан, ларинкс
organon,
-i n.
melanōma,
-ă$s n. меланом,
poēsis,
-is f. şiir
вид тумор-ae f. bulunmak
praesenia,
mesencephalon,
-i n.
sarcōma,
-ătis n. sarkom,
bir çeşit ur
мезенцефалон,
среден мозок
sceleton,
-i n. iskelet
musĭce, -es -ătiss
f. музика
symptōma,
n. belirti
oedēma,-ătis
-ă$sn.
n.sistem
оток, едем
systēma,
organon, -i n. орган
poēsis, -is f. поезија
Adiectva:
praesen$a,
-ae f. присуство
gravis,
-e ağır
sarcōma, -ă$s
n. сарком, вид
periculosus
3 tehlikeli
тумор -e tedavi edilebilir
sanabilis,
sceleton, -i n. костур, скелет
symptōma, -ă$s n. симптом
Adverbia:
systēma,
-ă$s n. систем
diffi
cile ağır
C. De verbis Graecis in medicinam
Multa verba Graeca omnĭbus iam nota sunt: musĭce, poēsis,
systēma, organon, sceleton, gramma et multa cetera.
Praesen$a verbōrum Graecorum non solum in lingua
La$na, sed in mul$s aliis linguis magna est.
Nomĭna par$um corporis saepe Graeca sunt: larynx, thorax,
diaphragma, hepar, pancreas, oesophagus et multa cetera.
Verba Graeca quoque partes cerebri sunt: encephalon,
mesencephalon, diencephalon.
Medĭci e$am multas diagnōses cum verbis Graecis scribunt:
diabētes, carcinōma, asthma, aneurysma, sarcōma,
melanōma, eczema, herpes, oedēma.
Hodie homines carcinomăte, diabete aut asthmate saepe
laborant. Carcinōma sive cancer pancrea$s morbus
periculōsus est. Symptomăta carcinomă$s pancrea$s sunt:
dolōres in abdomĭne, icterus gravis et absen$a appe$tus.
Carcinōma pancrea$s morbus difficile sanabilis est.
Adiecva:
gravis, -e тежок, -шка, -шко
periculosus 3 опасен, -сна, -сно
sanabilis, -e што може да се
излекува
Adverbia:
difficile тешко
diencephalon
88
GRAMMATICA LATĪNA
IV (u) ДЕКЛИНАЦИЈА
DEKLİNASYONU
Declinao (u) quarta
Bu
–u köklü
eril, az sayıda
dişil од
ve nötr
cinsiyetten
çekimi ya-и
По Deklinasyonda
оваа деклинација
се менуваат
именки
машки,
женскиolan
(малadların
број именки)
pılır.
среден род со основа на -u.
Nominatif
tekilde
erilиve
dişil adların
–ŭs harfl
eriyle,
genitif
tekilde-ŭs,
–ūsаharfl
eriyleИменките од
машки
женски
род воbitimi
номинатив
еднина
имаат
завршок
во генитив
dir.
Örnek:
pulsus,
-ūs
m.
nabız;
senatus,
-ūs,
m,
senato;
sensus,
-ūs
m,
duygu,
his;
manus,
еднина -ūs. На пример: pulsus, -ūs m. пулс; senatus, -ūs m. сенат; sensus, -ūs m. чувство;
-ūs
f, el. -ūs
Nötr
cinsiyetten
adlarод
nominatif
tekilde
–ū ile genitif
tekilde
ise –ūs ile biter.
manus,
f. рака.
Именките
среден род
во номинатив
еднина
завршуваат
на -ū,Örn:
a во
cornū,
-ūs
n.
boynuz;
genū,
-ūs
n.diz;
gelu,
-ūs
n.
buz.
генитив еднина на -ūs. На пример: cornū, -ūs n. рог; genū, -ūs n. колено; gelu, -ūs n. мраз.
Çekim
şöyledir:падежни завршоци:
Тие ги ekleri
имаатde
следниве
eril ve dişil
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
-us
-us
-ui
-um
-us
-u
Pluralis
-us
-uum
-ibus
-us
-us
-ibus
nötr cinsiyet
Singularis
-u
-us
-u
-u
-u
-ū
Pluralis
-uа
-uum
-ibus
-uа
-uа
-ibus
IV deklinasyona göre yapılacak çekim şöyledir:
Промената на именките по четвртата деклинација изгледа вака:
Örneğin fructus, -us meyve, kelime kökü fructŭНа пример: fructus, -us плод, основа: fructŭN.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
fructus
fructus
fructui
fructum
fructus
fructū
Pluralis
fructus
fructuum
fruc$bus
fructus
fructus
fruc$bus
Örneğin:
genu,
-us-us
diz,колено,
kelime kökü
genŭНа пример:
genu,
основа:
genŭN.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
genu
genus
genu
genu
genu
genu
Pluralis
genua
genuum
genibus
genua
genua
genibus
Именката
-us f. IIдом,
куќа, има
аблатив
и акузатив
множина
по
Domus,
-usdomus,
f, ev kelimesi
deklinasyona
göre
ablatif еднина
tekil ve akuzatif
çoğul
olur: domo
II деклинација:
domo иdomi
domos.
Некаде
се среќава
и формата
domi,
којаштоsorusuе стар
ve
domus. Bazı yerlerde
şekline
de rastlanır,
bu eski
bir lokatiftir
ve nerede?
локатив
и
одговара
на
прашањето
каде?.
Понекогаш
има
и
генитив
множина
по II
na cevap verir. Bazan II deklinasyona göre genitif çoğul olarak da görülebilir: domōrum.
деклинација: domōrum
89
GRAMMATICA LATĪNA
V (e) DEKLİNASYONU
Declinatio (е) quinta
Bu deklinasyonda dişil adlar ve iki adet eril adın çekimi yapılır. Örnek: species, speciei
f. tür, cins; facies, faciei f. yüz; caries, cariei f. karyes, dişte çürüme. Nominatif tekil –ēs ile,
genitif tekil ise –ei ile biter. Kelime kökü –ē ile bitmektedir.
V Deklinasyonun aşağıdaki karakteristik bitimleri vardır:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
-es
-ei
-ei
-em
-es
-e
Pluralis
-es
-ērum
-ēbus
-es
-es
-ēbus
V Deklinasyonda ad çekimi şöyle olur:
Örn. dies, -ei gün; kelime kökü: diē-
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Singularis
dies
diēi
diei
diem
dies
die
Pluralis
dies
diērum
diēbus
dies
dies
diēbus
Sadece diēs ve rēs adlarının tam çoğulu vardır. Aciēs sertlik, spēs ümit, speciēs tür, tekilde tüm şekilleri ve nominatif, akuzatif ile vokatifte çoğul şekilleri vardır. Diğer adların sadece tekilde şekilleri vardır, çünkü daha çok soyut adlardır.
rēs, rēi iş; cisim ya da her hangi bir şey, daha çok anlamlı olabilir. Örn: rēs gesta yapılan bir şey, rēs secundae talih; rēs adversae kaza; rēs publica cumhuriyet; devlet. V Deklinasyonda eril iki kelime vardır: diēs gün ve meridiēs öğlen, ancak belli bir süre ya da
belli bir zaman anlamında olunca, diēs dişil ad olarak karşımıza çıkar. Örn: dies certa
belirli gün.
90
YUNAN DEKLİNASYONU / YUNAN ADLARI DEKLİNASYONU
Roma İmparatorluğu bölgesinde Latince ve tıp bilimi, Antik Yunan dili ve Helen tıbbının etkisi altında gelişiyormuş. Bu şekilde Latincede (tıp terminolojisinde olduğu gibi),
kullanılmakta olan sayısı çok ad, Yunan kökenlidir ve I, II ve III Deklinasyon kurallarına
göre çekimi yapıldığına karşın, Yunan çekim eklerinden bazı özelliklerini muhafaza etmişlerdir.
 -e ile biten dişil adlar ve –es ile biten eril Yunan adları, I deklinasyona göre çekimi şöyle yapılır: phlegmone, -ae, f. iltihap, sistole, -es, f. kısılma, Aloë, -es, f. aloe;
diabētes, -ae, m. şeker hastalığı; psoas, -ae, m. kemer kası. Bunlardan çoğu tekil
genitifte –ae ile biter.
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
Singularis
diabētes
diabētae
diabētae
diabēten / -am
diabēte / -a
Pluralis
diabētae
diabētarum
diabētis
diabētas
diabētis
Singularis
systole
systoles
systolae
systolen
systole
Pluralis
systolae
systolarum
systolis
systolas
systolis
 nominatif tekilde -on, genitif tekilde ise –i ile biten nötr cinsiyetten adlar olduğu gibi, -eus -ei ile biten eril adlar II Deklinasyona göre çekimi yapılır: pharmacon, -i, n. ilaç; sceleton, -i, n. iskelet; colon, -i, n. kalın bağırsak; epistropheus, -ei,
m. boYun.omuru.
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
Singularis
pharmacon
pharmaci
pharmaco
pharmacon
pharmaco
Pluralis
pharmaca
pharmacōrum
pharmacis
pharmaca
pharmacis
Singularis
epistropheus
epistrophei
epistropheo
epistropheum
epistropheo
Pluralis
epistrophei
epistropheōrum
epistropheis
epistropheos
epistropheis
 İsimlerin cinssiz hali nominatif tekilde –ma, genitif tekilde -ătis ile biten ve –er,
-eris ve -is III deklinasyonda isimler değişiyorlar: oedema, oedema+s n.ödemi;
asthma, astmatis n. astma; carcinoma, carcinomatis n. kanser; ureter, ureteris m.
üreter, üst kanal yolu; dosis, dosis f. doz; diagnosis, diagnosis f. teşhis, tani; anamnesis, anamnesis, f. anamnez, hastalığın tarihçesi; -is ile akuzatif tekilde biten
isimler akuzatifte –im ile biterler.
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
Singularis
oedema
oedematis
oedemati
oedema
oedemate
Pluralis
oedemata
oedematum
oedematis
oedemata
oedematis
Singularis
dosis
dosis
dosi
dosim
dosi
Pluralis
doses
dosium
dosibus
doses
dosibus
datif ve ablatifte –ma ve -atis ile biten çoğul adlar eki -ibus yerine -is olur. -er, -eris ile
biten adlar, III deklinasyona göre düzenli olarak çekimi yapılır.
91
PENSA
PENSUM A
Vocabula nova:
Substantīva:
domus, -us (-i) f. ev
exitus, -us m. çıkış, sonuç, ölüm
fructus, -us m. ürün
foetus, -us m. ürün (üçüncü aydan
sonra)
gelu, -us n. buz
Adiectva:
aromaicus 3 aromatik
fractus 3 kırık
febrilis, -e sıtmalı
febril, ateşli
letalis, -e ölümcül
superficial, -e yüzeysel
Менувајте
ги поşu
падежи
fructus, fructus,
-us m., gelu,
-usgelu,
n.,
Aşağıda verilen
adlarınименките
çekimini yapınız:
-us m.,
-us
n.,
domus,
-us
(-i)
f.
и
species,
-ei
f.
domus, -us (-i) f. и species, -ei f.:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
Pl.
fructus
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
Pl.
domus
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
Pl.
gelu
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
Pl.
species
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Belirtilen
Покрај наведените
именки
напишете
ги yazınız,
соодветните
од
adlar yanı sıra
sıfat uygun
hallerini
şöylekiформи
ad ve sıfat
придавката,
така
што
именката
и
придавката
ќе
се
согласуваат
arasında cinsiyet, sayı ve ad durumu çekimi bakımından uyum olsun.по
род, по број и по падеж:
foetus
statum
manus
par$bus
exitu
genua
cariem
species
calvi$e
dies
92
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
(praematūrus, -a, -um)
(febrilis, -e)
(dexter, -tra, -trum)
(sero$nus, -a, -um)
(letalis, -e)
(fractus, -a, -um)
(superficiālis, -e)
(aroma$cus, -a, -um)
(occipitālis, -e)
(cri$cus, -a, -um)
Aşağıdaki
Преведетеterimleri
ги на македонски
следните
изрази:
Türkçeye tercüme
ediniz:
infarctus myocardii
infarctus pulmonis
sensus visus
sensus gustus
obtura$o cariei
aquaeductus cerebri
descensus uteri
visus oculi sinistri
spiritus vini
organum olfactus
genu varum
genu valgum
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
Parantez
Имињатаiçindeki
во заградата
во падежот
што следи
зад
adları ставете
edattanги
sonra
gelen çekime
yerleştiпредлогот:
riniz:
Vocabula nova:
Substantīva:
abortus, -us m. hamilelik kestirme,
düşük,
aquaeductus, -us m. su kanalı
descensus, -us m. indirmek
gustus, -us m. tad
obturatio, -ōnis f. tıkanma, dolgu
olfactus, -us m. koku, koku duyusu
organum, -i n. organ
spiritus, -us m. nefes, alkol
visus, -us m. görüş, görme
usus, -us m. kulanım
Adiectiva:
contentus 3 memnun
diureticus 3 diuretik
therapeuticus 3 tedaviye ait
valgus 3 eğri, dışa doğru
varus 3 eğri, içe doğru
_________________ (usus, -us m. / externus, -a, -um)
ad
_________________ (usus, -us m. / internus, -a, -um)
_________________ (usus, -us m./ veterinārius, -a, -um)
ad
partus per _________________ (sec$o, ōnis f. / Caesareus, -a, -um)
status post _________________ (abortus, -us m.)
ad
Parantez
Дополнете
ги речениците
со соодветниот
падеж
од имињата
дадени
içinde
verilen adlardan
uygun çekim
ile cümleleri
tamamlayınız:
во заградата:
a. Medĭcus _______________________aegrō$ contēntus non est.
(status,
-us m._______________________aegrō$
/ praesens, -en$s)
a. Medĭcus
contēntus non est.
b. Homo
habet:
____________ et ______________.
(status,
-usduas
m. / manus
praesens,
-en$s)
(sinister,
-trum
/ dexter,
-trum)
b. Homo-tra,
duas
manus
habet:-tra,
____________
et ______________.
c. Frons-tra,
est pars
(sinister,
-trum___________,
/ dexter, -tra, facies
-trum)pars ______________.
(facies,
-ēiest
f., caput,
-i$s n.)
c. Frons
pars ___________,
facies pars ______________.
d.
A
herbis
medica$s
pharmaceuta
_____________ praeparat.
(facies, -ēi f., caput, -i$s n.)
(species,
-ērum
f. / diure$cus,
-a, -um)
d. A herbis
medica$s
pharmaceuta
_____________ praeparat.
e. Medĭcus
dosim
therapeu$cam
medicamen$ pro _________ praescribit.
(species,
-ērum
f. / diure$cus,
-a, -um)
(dies,
-ēi m.) dosim therapeu$cam medicamen$ pro _________ praescribit.
e. Medĭcus
(dies, -ēi m.)
93
PENSA
PENSUM B
Vocabula nova:
Substantīva:
acne, -es f. sivilce
systole, -es f. kısılma
kalp kası ritmik kısılma
Adiectiva:
cardialis, -e kalp, kardiyal
insipidus 3 tadsız
iuvenis, -e genç
mellitus 3 tatlı
nervosus 3 sinir
renalis, -e böbrekli
sensorius 3 duygu
adların ги
çekimini
yapınız:
diagnosis,
-is f.,-is
acne,
-es -es
f., organon,
Şu
Менувајте
по падежи
именките
diagnosis,
f., acne,
f., organon,-i -in.n. и
ve
asthma,
-ătis
n.
asthma, -ă$s n.:
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
Pl.
diagnosis
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
Pl.
organon
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
Pl.
acne
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Sg.
Pl.
asthma
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
Belirtilen
Покрај наведените
именки
ги sayı
соодветните
форми од
adlar yanı sıra,
ad veнапишете
sıfat cinsiyet
ve çekim bakımından
придавката,
така што
именката
придавката
ќеyazınız:
се согласуваат по
uyum
içinde olacak
şekilde
sıfatın иuygun
şekillerini
род, по број и по падеж:
diabētes
asthmăte
oedēmăta
systēma
eczema
acnae
diabēten
organa
94
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
(insipidus, -a, -um)
(cardialis, -e)
(renalis, -e)
(nervosus, -a, -um)
(acūtus, -a, -um)
(iuvenis, -e)
(mellitus, -a, -um)
(sensorius, -a, -um)
Aşağıdaki
Преведетеdeyimleri
ги на македонски
следните
изрази:
Türkçeye tercüme
ediniz:
oedēma laryngis
aneurysma aortae
carcinōma ventricŭli
asthma bronchialis
herpes zoster
eczema acūtum
$nctūra Alŏes
cirrhosis hepa$s
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
Parantezde
Дополнете ги
речениците
со соодветниот
падеж од
имињата
дадени
verilen
adların uygun
çekimini yaparak
cümleleri
tamamlaво заградата:
yınız.
Vocabula nova:
Substantīva:
Aloe, -es f. aloe
anorexia, -ae f. iştahsızlık, anoreksi
aranea, -ae f. örümcek
cirrhosis, -is f. siroz
dyspno -es f. nefes darlığı
membrana, -ae f. zar
nucleus, -i m. öz, çekirdek
protoplasma, -ătis n.
protoplazma
psoas, -ae m. boşluk kası
rhizōma, -ătis n. yeraltı gövde
zoster, -ēris m. kemer
herpes zoster kemer herpesi
a. Medĭcus ________________ pneumoniae scit.
(symptoma, -ă$s n.)
b. Cellula a ________________, nucleo et membrana constat.
(protoplasma, -ă$s n.)
c. Asthma cardiale genus _______________ est.
(asthma, -ă$s n.)
d. Aegrōtus _______________ propter asthma bronchiale habet.
(dyspnoë, -es f.)
e. Hodie homĭnes saepe ______________ pulmonum laborant.
(carcinōma, -ă$s n.)
hangiна
deklinasyona
(çekime)
ait olduğunu
belirleyiniz:
Adların
Определете
која деклинација
ѝ припаѓаат
именките:
anorexia, -ae f.
rhizōma, -ă$s n.
Aloe, -es f.
encephalon, -i n.
medicamentum, -i n.
psoas, -ae f.
aranea, -ae f.
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
95
DICTA ET SENTENTIAE
Carpe diem. Günü yakala.
Casus belli. Savaş nedeni. Bu deyimle savaşa neden verebilecek durumlar belirtilir.
Dies diem docet. Günü gelecek gün başlatır.
Unus dies gradus est vitae. Gün hayatın bir adım ilerisindedir.
In medias res. Cismin (konunun) ortası.
Lapsus linguae. Konuşma hatası. Konuşurken yapılan hataya aittir.
Lapsus calami. Yazı hatası. Yazı yazarken yapılan hataya aittir.
Manu propria. İmza (kendi eliyle atılan imza)
Bona fide. İyi niyetli.
Mala fide. Kötü niyetli.
Fluctus numerāre. Dalgaları saymak. Anlamsız bir şey yapmak.
In spe. Ümit içinde.
Punica fides. Pun sadakatı. Sadakatsizlik isyan anlamında kullanılan bir deyim.
Domus propria, domus optima. Kendi evim en iyidir. Home sweet home İngilizce ile
kıyaslayınız
Ad usum. Adete göre.
Usus magister est optimus. Tecrübe en iyi öğretmenimizdir.
Spes dicipit. Ümit aldatıcıdır.
Aegroto dum anima est, spes est. Hasta, hayattayken ümidi de vardır.
96
VITA COTIDIANA
TIP TERMİNOLOJİSİ
Latıncenin tıp terminolojisi Yunan tıp terminolojisinin güçlü etkisi altında meyda gelmiştir, çünkü Roma tıbbı daha eski ve gelişimin daha yüksek aşamasında olan Helada
tıp biliminin etkisi altında gelişmekteymiş. Bunun neticesi olarak Latin tıp terimlerinin çoğu, Yunan sözlüklerinden kaynaklanmaktadır. Bazı terimler doğrudan alınmış,
bazıları tercüme edilmiş, diğerleri uygunlanmış, bazı vakalarda ise sadece Latin köklü
kelimeye eklenen Yunan sufiksleri (son ek) ya da prefiksleri (ön ek) olarak kullanılmıştır. Anlaşılan Yunanlılar kendi Latin terimlerini de meydana getirmişlerdir. Bu şekilde
oluşturulan tıp terminolojisi daha sonra tıp bilimi ve sanatının yayılmasıyla diğer Avrupa ulusları da bemnimsemişlerdir.
Umumi tıp terminolojisini üç özgü terminoloji türü oluşturmaktadır:
a) Anatomi terminolojisi, anatomide kullanılan Latin kökenli terimlerden oluşmuştur, her terim bilim dalından kesin olarak belli olan bır kavramı anlatmaktadır. 1885
yılında ilk olarak resmen oturtuldu, standartlara denkleştirildi ve yayımlandı. Basel
Anatomi Nomenklatürü (BNA-Baseliana nomina Anatomica) olarak bilinmektedir.
Daha yeni zamanda Paris Anatomi Nomenklatürü PNA (Parisiensia nomina anatomica 1958) da kullanılmaktadır.
b) Klinik terminolojisi, Yunan elementlerinden oluşan Yunan terim ve deyimlerinden oluşuyor. Çağdaş klinik nomenklatürü de gelenekleri devam ederek, kelime türeme imkânları dolayısıyla, gelenekleri sürdürerek, Yunan elementlerini muhafaza ve
tercih etmektedir.
c) Eczacılık terminolojisi, eczacılığın bilim olarak mevcut özellikleri nedeniyle, genelde botanik ve kimyevi kelimelerden oluşmuştur. Demek oluyor ki genelde bitkisel, mineral veya hayvan kökenli şifalı bitki veya karışımların terimlerini içermektedir.
97
VITA COTIDIANA
Tek Sözcükten Oluşan Tıp Terimleri (Termini unīus verbi)
Овие
едночлени
термини
именки
во nomenklatüründe
номинатив во анатомската
и
Bu
tek kelime
terimler
geneldeнајчесто
anatomiсе
veya
eczacılık
nominatif haфармацевтската
номенклатура
или
основен
поим
со
некој
суфикс
или
префикс
во
linde adlardır veya bazı klinik terimlerinde sufiks ya da prefiks halindedir:
клиничката:
a) caput - baş, thorax - göğüs kafesi, vertebra – omur;
а) caput глава, thorax граден кош, vertebra прешлен;
b)
toz; extractum
– öz;екстракт;
б)pulvis
pulvis–прашок,
extractum
c)в)tonsillectomia
bademciklerin
ameliyat ileнаçıkarılması,
myelographia
- omur beyini
tonsillectomia -хируршко
отстранување
крајниците,
myelographia
röntgenografisi.
рентгенографија на ’рбетниот мозок.
Birkaç Kelimeden Oluşmuş Tıp Terimleri (Termini plurium verbōrum)
Двочлените
термини
од два збора)
можат
да бидат составени од:
İki
kelimeli terimler,
(iki(составени
kelimeden mürekkep)
şöyle
olabilir:
именка (основен
поим) ve
и придавка
во sorusuna
номинатив
(одговара
1.1.Nominatif
ad (esas kavram)
sıfatlar (nasıl
cevap
verir) на прашањето:
каков?); или 2. именка (основен поим) во номинатив и друга именка во генитив,
Veya 2. Nominatifte esas kavram olan bir ad veya birincisini daha yakından tamamlayan
што поблиску ја определува првата (чиј?).
ad ve genitifte başka bir ad.(kimin?)
a) columna vertebrālis ’рбетен столб; nervus op$cus оптички нерв; spina scapulārum
a) columna vertebrālis - omur sutünu, nervus opticus - optik sinir, spina scapulārum - küтрн / бодеж на лопатката; caput ulnae глава на лакотната коска;
rek kemiğinde diken, caput ulnae - dirsek kemiği başı;
б) iodum purum чист јод; Acidum ascorbinicum аскорбинска киселина; Extractum
b)
iodum purum
- saf iyot,
Acidum ascorbinicum
- askorbin asit, Extractum ConvallariConvallariae
екстракт
од момина
солза;
ae - Convallari özü;
в) blephari$s ulcerōsa воспаление/чир на очниот капак; cys#$s haemoragica
c)хеморагичен
blepharitis ulcerōsa
- gözkapağı
iltihabı, cystītis
- hemorajik
sist, adenoцистит;
adenoma prostātae
туморhaemoragica
на простатната
жлезда.
ma prostātae - prostat tümorü;
Повеќечлените образувања можат да бидат сочинети и од три, па дури и повеќе
Çok
kelimeli bileşikler iki veya üç ve hatta daha çok sayıda kelimeden ibaret olabilir.
зборови:
a)а)vena
aşağı içi
boş venвена;
venacava
cavainferior
inferior-долна
шуплива
b)
evcil nane tantktürü
б)Tinctura
TincturaMenthae
Menthaepiperitae
piperitae -тинктура
од питомo нане;
c)в)phlebitis
portal ven
phlebi$svenae
venae portae
portae -флебит
наplebiis
порталната вена.
98
Caput IX
Pasif Индикатив
Present İndikatif
на презент пасивен
Sayılar
Броеви
Рецептура
I
Reçeteler
I
LECTIO
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
emplastrum, -i n.
n. merhem,
јакија, мевлем,
emplastrum,
bant
фластер-onis f. emülsiyon, suda
emulsio,
emulsio, -onis
емулзија,
erimeyen
yağlı,f.balsamik,
reçine ve
млековидна
течност
што содржи
diğer
malzemeler
içeren sıvı
мрсни, балсамични,
смолести и
globulus,
-i m. top
други материи
во
introductio,
-onisнерастворливи
f. giriş
вода
lex,
-gis f. yasa, kural
globulus, -i m.
топче
linimentum,
-i n.
sıvı yağ
introduc$o, -onis
увод
organismum,
-i n. f.organizma
lex, -gis f.-i закон,
пропис kalın
rectum,
n. düz bağırsak,
linimentum,
-i n. течна маст
bağırsağın
bitimi
organismum, -i n.
suppositorium,
-ii организам
n. mum, fitil
rectum,-ae
-i n.f. право
vagina,
vajin црево, крајниот
дел на дебелото црево
suppositōrium, -ii n. свеќичка, чепче,
Adiectiva:
супозиториум -e iç, kas
intramuscularis,
vagina, -ae f. влагалиште,
вагина
intravenosus
3 iç damar
subcutaneus 3 cilt altında
Adiecva:
intramuscularis, -e внатрешно
Verba:
мускулен, -лна, -лно
degluttio
4 yutuyorum
intravenosus
3 внатрешновенски, -а, -о,
induco
3
giriyorum
интравенски, -а, -о
nomino
1 adlandırıyorum
subcutaneus
3 поткожен, -жна, -жно
pono 3 koyuyorum
sumo
Verba:3 alıyorum
A. De remediis
Aulus Celsus in libro suo De medicīna scribit: Morbi non
eloquen$a, sed remediis sanantur. Nostra aetāte mul$
morbi, olim insanabĭles, remediis sive medicamen$s bene
curantur.
Medicamenta in officīnis a pharmaceu$s lege ar$s praeparantur, signantur et postea aegrō$s dantur. Genĕra
medicamentōrum varia sunt: capsulae, pilulae, tabulettae, suppositoria, globuli et cetera. Modi introduc$onis
medicamentōrum in organismo varii sunt. Medicamenta
saepe per os, per rectum, per vaginam et per iniec$onem
sumuntur. Capsulae et pilulae cum liquido deglu„untur,
lingualētae autem sub lingua ponuntur. Suppositoria in
rectum, globuli in vaginam inducuntur. Tria genĕra iniec$onum sunt: subcutaneae, intravenosae et intramusculares.
In officinis a pharmaceu$s pulvĕres, emulsiōnes, linimenta,
species et emplastra praeparantur. Scien$a remediorum
pharmacia nominātur.
deglu„o 4 голтам
induco 3 воведувам, навлекувам
nomino 1 нарекувам
pono 3 ставам
sumo 3 земам
cavum oris
100
Dentes incisivi
Dentes canini
Dentes praemolares
Dentes molares
Dentes sero$ni sive sapientes
B. De capĭte humāno
Vocabula
nova:
Vocabula nova:
Ut scimus, corpus hominis in partes tres dividitur: caput,
truncus, membra. Membra e$am artus sive extremitates
appellantur.
Pars anterior capĭ$s facies est. Partes faciei sunt octo: una
frons, duo oculi, duae buccae, nasus, os et mentum. Duo
labia sunt partes oris. In cavo oris duo et triginta dentes
habēmus. Apud infantes primi dentes a mense aetā$s
sexto usque ad vigin$ qua4uor mensem increscunt. Post
autem anno aetā$s sepYmo dentes decidui seu lactei, qui
numĕro ad vigin$ sunt, in dentes permanentes mutantur.
In maxilla sedĕcim dentes permanentes sunt, to$demque
in mandibŭla. In omni latĕre arcus dentālis superiōris
et inferiōris quaterni dentes incisīvi, bini dentes canīni,
quaterni dentes praemolāres et seni dentes molāres
inseruntur.
Caput spina excĭpit. Spina constat ex vertĕbris qua4uor
et vigin$. Septem in cervice sunt, duodĕcim in costas,
relĭquae quinque in proxĭmis cos$s sunt. Cor sub sinistra
mamma cavi thoracalis inter secundam et quintam costam
situm est.
pharynx
Substantīva:
Substanva:
arcus,-us
-usyay
m. лак, свод
arcus,
labium, -ii
-ii n.
n. ağız
усна
labium,
mensis,-is
-isay
m. месец
mensis,
Adiecva:
Adiectiva:
deciduus 3 düşen
што отпаѓа,
deciduus
dens deciduus
deciduus süt
млечен
dens
dişi заб
incisīvus 33 kesen,
што сече;
incisīvus
kesici
dens incisīvus
incisīvus öğütücü
секач
dens
molaris,-e
-eazıdişi
што меле;
molaris,
dens molaris
molaris dhëmballë
катник
dens
praemolaris, -e
-e azıdişi
што еönündeki
пред diş
praemolaris,
катникот;
dens
praemolaris diş
dens praemolaris
lacteus,
3 süt dişi заб
што e пред
катникот
reliquus,
3 kalan,
geride kalan
lacteus, 3 млечен, -чна, -чно
reliquus, 3 останат, -а, -о
Verba:
преостанат,
-а, -о
consto,
1 oluşuyorum
distinguo, 3 farkediyorum
Verba: 3 dayatıyorum
excipio
consto, 13сеbüyüyorum
состојам
incresco,
dis$nguo,
3
разликувам
insero, 3 koyuyorum, yerleştiriyorum
excipio 3 задржувам,
permaneo,
2 kalıyorumпотпирам
incresco, 3 растам
insero, 3 ставам, наместувам
Coniunctiones:
permaneo, 2 останувам, траам
quia çünkü
seu
ya da
Coniuncones:
quia бидејќи
seu или
cerebrum
larynx
cor
arteriae
musculi
hepar
vesica fellea
renes
sceleton
intes$na
nodi lympha$ci
pulmones
lien
medulla ossium
ventriculus
venae
pancreas
vesica urinaria
101
GRAMMATICA LATĪNA
PASİF PRESENT
ИНДИКАТИВ
НА İNDİKATİFİ
ПРЕЗЕНТОТ ПАСИВЕН
Indicavus praesēns passīvi
Активот
и пасивот
се две
различни
на глаголот.
Активот yüklemin
искажува yaptığı
дејство
Aktif ve pasif,
yüklemin
yani
fiilin ikiсостојби
farkli halidir.
Aktif cümledeki
што
го врши
реченицата
(граматичкиот
подмет
и вршителот
наise
дејство
eylemi
ifade подметот
etmektedirна(gramer
yüklemi
ve eylem yapan
uyumludur),
pasif
özne
то
се
совпаѓаат),
додека
пасивот
искажува
дејство
што
се
врши
врз
подметот
или
üzerine yapılan eylem veya öznenin etkilendiği eylemi ifade eder. Örnek,
дејство на коешто му е подложен подметот во реченицатa. На пример,
AKTİF
PASİF
Pharmaceuta
praeparat.
Pharmaceutaremedium
remedium
praeparat.
Eczacı
ilaç hazırlıyor
Аптекарот
подготвува лек.
Pharmaceuta
praeparat.
Remedium aremedium
pharmaceuta
praeparatur.
İlaç
eczacıсеtarafından
hazırlanıyor.
Лекот
подготвува
од страна на аптекарот.
Demek реалниот
oluyor ki aktif
cümlede
eylemi reelвоolarak
yapanреченица
öznedir veеnominatifte
(pharЗначи,
вршител
на дејството
активната
подмет и стои
во
maceuta) durur,
pasifte ise eylem
yapan ablatif
halinde (a
bulunur.
номинатив
(pharmaceuta),
а во пасивната
вршителот
наpharmaceutā)
дејството стои
во аблатив
(a
pharmaceutā).
Bazan
pasif cümlede eylemi yapan unsur bulunmaz ve bunun belirsiz olduğu denir:
Понекогаш
во пасивната
реченица не
стои eczanede
вршителот
на дејството и тогаш таа се
Remedia praeparantur
in pharmacia.
- İlaçlar
hazırlanır.
преведува безлично: Remedia praeparantur in pharmacia. Лековите се подготвува
Latincede
pasif ile, yüklem faaliyetini yapan aynı zamanda o eylemin öğesi olduğu duат
во аптека.
rumlarda
dönüşümlü
eylem јазик
de ifade
(Türkçe ile(рефлексивно)
kıyasla: Yıkanıyorum.)
Со пасивот во латинскиот
се edilmektedir.
искажува и повратно
дејство –
кога
на глаголското
истовремено
е и предмет
на истото
дејство
Pasif вршителот
present indikatifi
presentдејство
köküne
pasif kişi ekleri
eklendiğinde
meydana
(Спореди
со
нашиот
јазик:
Се
мијам.)
getirilir(birinci kişi tekil için pasif kişi eki –r birinci kişi aktif şekline ilave edilerek elde
Индикатив
на köküne
презентот
пасивен се образува кога на презентската основа ќе се до
edilir (present
eklenmez):
дадат личните наставки за пасив (само за прво лице еднина се прави така што се
додава личната наставка за пасив -r наsg.
формата заpl.актив на прво лице еднина, а не
Veta I -r
Veta II -ris
Veta III -tur
-mur
-mini
-ntur
Pasif present indikatifi tüm çekimlerdeki fiillerde aynı şekilde yapılır. Sadece III çekim
fiillerinde kök ve ek arasına konusal sesli harf (e, i veya u) ilave edilir. Konusal sesli -i- IV
konyugasyon fiillerinde üçüncü kişi tekilde görülmektedir (audi-u-ntur).
I konyugasyon
Singularis
1. amo-r aşığım
2. ama-ris aşıksın
3. ama-tur aşık
Pluralis
1. ama-mur aşığız
2. ama-mini aşıksınız
3. ama-ntur aşıklardır
102
II konyugasyon
III konyugasyon
IV konyugasyon
videor göründüm
videris göründün
videtur göründü
mittor gönderildim
mitt-e-ris gönderildin
mitt-i-tur gönderildi
audior duyuldum
audiris duyuldun
auditur duyuldu
videmur göründük
videmini göründünüz
videntur göründüler
mitt-i-mur gönderildik
mitt-i-mini gönderildiniz
mitt-u-ntur gönderildiler
audimur duyulduk
audimini duyuldunuz
audi-u-ntur duyuldular
I, II ve IV Konyugasyon fiillerinde pasif present infinitifi, present köküne –ri ekinin ilave edilmesiyle, III Konyugasyon fiillerinde ise present köküne –i eki eklenerek elde edilir. Örnek:
KIŞI PRESENT
laudo 1
moneo 2
dico 3
audio 4
PRESENT KÖKÜ








laudāmonēdicaudl-
PASIF PRESENT
İNFINITIFI
lauda-ri
mone-ri
dic-i
audi-ri
SAYILAR
Numeralia
Latincede şu sayı türleri vardır:




Kardinal (cardinalia)
Sıra (ordinalia)
Bölme (distributīva)
Zarf numaraları (adverbia numeralia)
Ne kadar? Sorusuna cevap verir
Sırada kim veya nedir?
Ne kadar?
Kaç defa?
Kardinal sayıların çoğu çekime girmez. Sadece unus, -a-um; duo, duae, duo; tres, tria sayıları
ve ducenti’den nongeti’ye kadarki yüzlükler (sıfat olarak çekimi yapılan) ve milia sayısı (çoğulda
nötr cinsiyetten ad olarak çekime girir) çekime girebilmektedir. Tüm sıra numaraları I ve II çekim –us, -a, -um sıfatları gibi çekime uygundur.
Arap
İşaretleri
Roma
İşaretleri
Kardinal
sayılar
Sıra
numaraları
Bölme sayıları
Zarf sayıları
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
I
II
III
IIII (IV)
V
VI
VII
VIII
VIIII (IX)
X
unus, -a, -um
duo, duae, duo
tres, tria
quattuor
quinque
sex
septem
octo
novem
decem
primus, -a, -um
secundus, -a, -um
tertius
quartus
quintus
sextus
septimus
octavus
nonus
decimus
singuli, -ae, -a
bini
terni
quaterni
quini
seni
septeni
octoni
novena
deni
semel
bis
ter
quarter
quinquies
sexies
septies
octies
novies
decies
103
GRAMMATICA LATĪNA
Arap
İşaretleri
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
30
40
50
60
70
80
90
100
101
102
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
2000
Roma
Kardinal sayılar
İşaretleri
XI
undecim
XII
duodecim
XIII
tredecim
XIIII (XIV)
quattuordecim
XV
quindecim
XVI
sedecim
XVII
septendecim
XVIII
duodeviginti
XIX
undeviginti
XX
viginti
XXX
triginta
XL
quadraginta
L
quinquaginta
LX
sexaginta
LXX
septuaginta
LXXX
octoginta
XC
nonaginta
C
centum
CI
centum (et) unus
CII
centum (et) duo
CC
ducenti, -ae, a
CCC
trecenti, -ae, -a
CD (CCCC) quadringenti, -ae, -a
D
quingenti, -ae, -a
DC
sescenti, -ae, -a
DCC
septingenti, -ae, -a
DCCC
octingenti, -ae, -a
CM (DCCC)
nongenti, -ae, -a
M
mille
MM( 11)
duo (bina) milia
Sıra numaraları
undecimus
duodecimus
tertius decimus
quartus decimus
quintus decimus
sextus decimus
septimus decimus
duodevicesimus
undevicesimus
vicesimus
tricesimus
quadragesimus
quinquagesimus
sexagesimus
septuagesimus
octogesimus
nonagesimus
centesimus
centesimus primus
centesimus alter
ducentesimus
trecentesimus
quadringentesimus
quingentesimus
sescentesimus
septingentesimus
octingentesimus
nongentesimus
milesimus
bis milesimus
unus, una, unum; duo, duae, duo ve tres, tria çekimi şöyle oluyor:
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
m.
ūnus
unīus
ūni
ūnum
ūnō
f.
ūna
unīus
ūnī
ūnam
ūnā
n.
ūnum
unīus
ūnī
ūnum
ūnō
m.
duo
duōrum
duōbus
duo(s)
duōbus
f.
duae
duārum
duābus
duas
duābus
n.
duo
duōrum
duōbus
duo
duōbus
m.
trēs
trium
trĭbus
trēs
trĭbus
f.
trēs
trium
trĭbus
trēs
trĭbus
n.
tria
trium
trĭbus
tria
trĭbus
Mille (bin) sayısı çekimlenmez, ancak çoğulda milia şekli kullanılır. Milia –i kökünden
çıkarılan bir isimdir: Çekimi şöyledir: N. ve Acc. milia, G. milium, D. и Abl. milibus.
104
PENSA
PENSUM A
Vocabula nova:
fiillerden
pasifеднина
present
3. kişi tekil
ve 3. kişi çoğul
Verilen
Образувајте
3 лице
и indikatif
3 лице множина
индикатив
на презент
oluşturunuz:
пасивен од посочените глаголи:
3 kişi tekil
3 kişi çoğul
do 1
misceo 2
bibo 3
filtro 1
audio 4
sumo 3
deglu„o 4
pono 3
nomino 1
Дополнете
ги речениците
соодветната
форма
од глаголот
даден
Parantez içinde
verilen fiilinсоuygun
şekillerini
kullanarak
cümleleri
taво
заградата:
mamlayınız:
Substantīva:
hiems, -ĕmis f. kış
inflammatio, -ōnis f. iltihap
ovīle, -is n. mandıra
ovis, -is f. koyun
pastor, -ōris m. çoban
tibia, -ae f. tibiya (diz altı kemiğinin daha büyüğü)
typhus, -i m. tifo,
typhus exanthematicus tifo
Adiectiva:
gravidus 3 hamile
Verba:
custodio 4 koruyorum
excito 1 kışkırtıyorum
solvo 3 eritiyorum
a. Fracturae $biae a medĭcis _____________ (curo 1).
B. Acĭdum borĭcum in aqua bene __________ (solvo 3).
c. Inflammā$o pulmōnum pneumonia ____________ (voco 1).
d. Glandŭlae cu$s opera$ōne chirurgĭca ____________ (sano 1).
e. Typhus exanthemaYcus a bacillo _____________ (excito 1)
Aşağıdaki
Од активните
пасивни:
aktifреченици
cümleleri направете
pasif hale getirin:
a. Medicamenta varia homines sanant.
____________________________________________________
b. Pharmaceutae $ncturas varias miscent.
____________________________________________________
c. Medĭci homines aegrōtos curant.
____________________________________________________
d. Homĭnes herbas medicātas colligunt.
____________________________________________________
e. Pastores hieme in ovilibus oves custodiunt.
____________________________________________________
105
PENSA
PENSUM B
sayıların
Verilen
Менувајте
ги поçekimini
падежиyapınız:
дадените броеви:
m.
N.
unus
G.
D.
Acc.
Abl.
f.
una
n.
unum
m.
duo
f.
duae
n.
duo
m. / f.
tres
n.
tria
okuyunuz!
Aşağıdaki
Прочитајтеsayıları
ги следните
броеви!
quadringentesimus
vicesimus alter
sescen$ duodetriginta
seni
quinquies
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
Roma sayılarını
Arap
işaretleriyle
Римските
броеви
заменете
ги соdeğiştiriniz!
арапски!
XLVI
LXIX
XCII
DLXXIV
CCLVIII
__________
__________
__________
__________
__________
DCXLLII
MDCCCXLV
MCMLXIII
DXXI
IIIMCDXIX
__________
__________
__________
__________
__________
PENSUM C
Aşağıdaki
Преведетеcümleleri
ги следните
реченици!
tercüme
diniz!
а. Morbus comi$ālis post annum quintum et vicesĭmum ortus aegre curātur.
______________________________________________________________
b. Recĭpe: olei terebinthĭnae grammăta qua4uor, vitellum ovi unīus, emulsiōnis
amygdalārum dulcium grammăta centum vigin$, sirūpi cor$cis auran$i
grammăta quindĕcim.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
106
Vocabula nova:
Vocabula nova:
c. Orthopаedus fracturam secundi ar$culi digi$ sanat.
______________________________________________________________
d. Anni ex duodeni mensĭbus seu trecenis sexagenis quinis diēbus; menses ex
tricēnis vel tricēnis singulis diēbus constant.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
e. Muscŭlus biceps e duōbus musculis constat.
______________________________________________________________
f. Notum est lunam circum terram movēri.
______________________________________________________________
g. Homo ebrius somno sanāri solet.
______________________________________________________________
Reçetelerdeki
kısaltmaları
tercümeво
ediniz:
Преведете
ги следните
кратенки
рецептурата:
s. d.
(semel die)
_______________________
b. i. d. (bis in die)
_______________________
b. t. d. (bis terve die)
_______________________
q. i. d. (quater in die)
_______________________
quin. vel sex. in d. (quinquies vel sexies in die)
_______________________
o. s. h. (omni sexta hora)
_______________________
Substantīva:
amygdala, -ae f. badem
annus, -i m. yıl
articulus, -i m. bilek, omur
aurantium, -ii n. portakal
biceps, -itis m. pazı, iki başlı kas
centimetrum, -i n. santimetre
hydragyrum, -i m. (H) cıva
latitudo, -ĭnis f. genişlik
linteum, -i n. keten bezi
longitudo, -ĭnis, f. uzunluk
luna, -ae f. ay
orthopaedus, -i m. ortopedi
ovum, -i т. yumurta
somnus, -i m. uyuma, rüya
vitellus, -i m. sarı
Adiectiva:
comitiālis, е meclise ait
morbus comitialis epilepsi
ebrius 3 sarhoş
ortus 3 meydana gelen
Adverbia:
aegre ağır, acı, zor
multo çok
Verba:
soleo 2 alışkanlığım var
Praepositiones:
circum yaklaşık
107
DICTA ET SENTENTIAE
Tertium non datur. Üçüncüsü verilmedi, yani iki şeyden biri seçilmeli.
Amicus cognoscitur amore, more, ore, re. Dost; sevgi, karakter, sözleri ve eserlerinden belli olur. Kelime oyunu.
Amicus certus in re incerta cernitur. Gerçek dost zor günde belli olur.
Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur. Birlik varsa küçük
devletler de ilerler, birlik yoksa en büyükleri bile çöker.
Clavus clavo eicitur. Çivi çiviyi söker.
Cras, cras, semper cras et sic dilabitur aetas. Yarın, yarın ve yine de yarın, hayat işte
böyle geçer.
Ferrum ferro acuitur. Demir demirle bilenir.
Vespere laudatur dies. Gün akşamdan övülür.
Duo cum faciunt idem, non est idem. İki kişi aynı şeyi yaptıkları zaman, aynı değildir.
Prima felicitatis mater sapientia. Mutluluğun anası akıldır.
Tests unus, tests nullus. Bir şahit, hiçbir şahit gibidir. Bir şeyi tespit edebilmek için en
azında iki şahit gerekir.
Bis dat qui cito dat. Çabuk veren iki kere verir.
Tres faciunt collegium. Üç kişi topluluk kurar. Kurallara göre bir topluluğun kurulması için en azından üç kişi gereklidir.
Tribus rebus vita tenetur: cibo, potione, spiritu. Hayat üç şeyle sağlanır: gıda, sıvı
ve hava.
Qui scribit, ter legit. Yazan, üç kere okur.
108
VITA COTIDIANA
REÇETE I
Reçeteler eczacılıkta ilaç hazırlama ve reçete yazma kurallarını inceleyen bilim dalıdır.
İlk reçeteler ferdi doktorlar tarafından verilmiştir ve uzun bir dönem sadece Latince yazılmıştır.
Daha sonra devlet veya şehir tarafından verilen ve iki dilde yazılan (Latince ve yerli dilde) resmi
evrak (formulae remediōrum) olmuşlardır. Standart formlar olarak doldurulur ve iki türü vardır:
- Resmi reçeteler (formula remediōrum officinālis)- hazır ilaçlar yazılır;
- Magistral reçeteler (formula remediōrum magistrālis)- eczanede hazırlanması gereken ilaçlar yazılır. Bu reçetelerde ilaçların tüm içerikleri ve miktarları kesin olarak belirtilir.
Reçete eczacıya verilen yazılı talimattır, orada verilmesi gereken ilacın adı ve miktarı olduğu
gibi, ilaç hazırlama ve kullanım talimatı da verilmektedir.
Şifalı ham madde hazırlama işlemi:
colatio
concisio
contusio
cribratio
crystalisatio
destilatio
extractio
filtratio
fusio
oxidatio
praecipitatio
reductio
sterilisatio
sublimatio
triturato
sızdırma
parçalama
dövme
elekten geçirme
kristalleşme
destilasyon
ekstraksiyon
filtreleme
eritme
oksidasyon
katlanma
küçülme
sterilizasyon
arındırma
ayırma
109
VITA COTIDIANA
İlaçların türü ve şekli:
KATI ILAÇLAR
Pulvĕres
tozlar
Species
çaylar
Tabulēttae
tabletler
Capsulae
kapsüller
Pilŭlae
haplar
Granula
taneler
Pastilli
pastile
Boli
büyük haplar
Chartae medicātae
tıp kağıtları
Sapones
sabunlar
Cereoli
mumlar
Bacilli
sopalar
YUMUŞAK ILAÇLAR
Electūria
püre, pekmezler
Linimenta
sıvı yağlar
Unguenta
yağlar
Suppositoria
fitiller
Globuli
topçuklar
Emplastra
merhemler
SIVI ILAÇLAR
110
Infusa
haşlamalar
Emulsiōnes
emülsiyonlar
Decōcta
kaynatılmış sıvılar
Tinctūra
tinktür
Guttae
damlalar
Solutiōnes (liquores)
Mixtūrae
- iniectiōnes
- gargarismata
- fomenta
Mucilagines
karışım sıvılar
karışımlar
- enjeksiyonlar
- gargara karışımları
- nemlendirme karışımları
ıslak malzemeler
Caput XX
Caput
Aktif
ve Pasif Present
Çekimi
Конјунктив
на презент
активен и пасивен
Глаголи
посебна конјугација
Özel
ÇekimliсоFiiller
Рецептура
Reçeteler
ıı II
LECTIO
A. Praecepta de pharmaceus
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
amīcus, -i m.
m. dost
пријател
amīcus,
anamnēsis, -is f.f. anamnez,
анамнеза,
anamnēsis,
историја tarihçesi
на болеста
hastalığın
cura, -ae
-ae f.f. bakım
грижа
cura,
gu4atorium, -ii n. капалка
guttatorium,
damlatıcıvitrum
vitrum
gu4atorium шишенце
со şişe
капалка
guttatorium
damlatıcıyla
praeceptum, -i n. kural,
пропис,
правило
praeceptum,
hüküm
sapo, -ōnis
-ōnis m. sabun
сапун
sapo,
servus, -i-i m.
m. köle,
роб, kul
слуга
servus,
vitrum, -i-i n.
n. cam,
стакло,
vitrum,
şişe, шишенце,
tüp
епрувета
Adiectiva:
Adiecva:3 tam
accurātus
accurātus
3 точен, -чна, -чно
calĭdus
3 sıcak
calĭdus
3
топол,
doctus 3 okunmuş-пла, -пло
doctus 3 учен,
-а, -о
expertus
3 tecrübeli
expertus
3
искусен,
-сна, -сно,
hünerli
вешт,
-а,
-о
ophthalmicus 3 göze ait
ophthalmicus
3, очен, -чна, -чно
recens,
-entis zinde
recens, -en$s свеж, -а, -о
Adiectiva:
Adiecva:
attente dikkatli
a4ente внимателно
Verba:
Verba:
ebullio
ebullio 44 kaynıyorum
зовривам
erro
ediyorum
erro 11 hata
грешам
fifio,
o, fifiĕri
ĕri meydana
geliyorum,
настанувам,
станувам,
kalkıyorum,
meydana
çıkıyorum
произлегувам
sto
sto 11 duruyorum
стојам
Pharmaceutae bene doc$ et exper$ in arte sua sint.
Remedia lege ar$s praeparent, dent et signent. Tinctūras
cito agitent, mixtūras in ollas conspergant, decocta bene
ebulliant, gu4ae ophthalmicae cum vitro gu4atorio dent.
Vitra, lagoenae et ollae sterilisēntur. Herbae medicatae
recentes sint, plantae siccae in aqua calida stent. Herbas
et remedia secundum artem misceant ut fiant pulveres,
species, suppositoria, unguenta, linimenta, sapones.
Remedia ad scatulam dent.
B. Praecepta de medicis
Medĭcus amīcus et servus aegrotōrum sit. De valetudĭne
homĭnum curam magnam habeat. Aegrō$ a4ente audiantur,
curentur et novis methodis sanentur. Primo medĭcus
anamnesim morbi recipĭat et diagnōsim accuratam scribat.
Nam qui bene dignoscit, bene sanat. Etsi errāre humānum
est, tamen diagnoses malas vitet. Dosis certa medicamen$
praescribatur. Ante opera$onem chirurgicam manus suas
bene lavet et instrumenta bene steriliset.
Eski Romaинструменти
döneminden
Хируршки
cerrahi
enstrümanlar
од стариот
Рим
112
C. Formulae remediōrum
Rp.
Foenic. fruct.
Calami rhiz.
Valer. rad.
Chamom. floris
Menth. pip. fol.
M. f. species
S. Çay
Чај
S.
Da ad scat.
aa
2,5
7,5
aa
10
Rp.
Coff.
0, 05
Aminophenazoni
Phenacet
aa 0,2
M. f. pulv.
D. t. d. N0 X
günde3 üç
kereна ден
D. S. 1 toz
прашок
пати
Lege: Recĭpe:
Foeniculi fructus
Calami rhizoma$s ana partes aequales grammata duo cum semisse.
Valerianae radicis grammata septem cum semisse
Chamomillae floris
Menthae piperitae folii ana partes aequales grammata decem
Misce fiat species
Signa/Signetur
Signa / Signeturçay
чај
Da ad scatulam
Lege: Recĭpe:
Coffeini cen$grammata quinque
Aminophenazoni
Phenace$ni ana partes aequales decigrammata duo
Misce fiat pulvis
Dentur tales doses numero decem
Detur,
toz günde
üç kere
Detur, signetur
signetur1Еден
прашок
3 пати на ден
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
aminophenazonum, -i-in.
aminophenazonum,
n.аминофеназон
aminofenazon
трска,calami
calamirhizoma
rhizoma
calamus, -i n. kamış,
исушенkutulmuş
ризом наözü
растението
bitkinin
Acorus Calamus
Calamus veya
или Araceae,
ризом од
иѓирот
Acorus
Araceae, bitkinin
özü
cen$gramma, -ă$s
centigramma,
-ătis n.
n. центиграм
sentigram
decigramma, -a$s
decigramma,
-atis n.
n. дециграм
desigram
coffeinum,
кофеин
coff
einum, -i n. kofein
анасон
foeniculum, -i n. сладок
tatlı anason
плод
fructus, -us m. ürün
phoeniculi fructus
од сладок
анасон
phoeniculi
fructus плод
tatlı anason
ürünü
phenace$num, -i-i nn фенацетин
phenacetinum,
fenasetin
половина
semis, semissis m. yarım
Adiecva:
Adiectiva:
talis, öyle
-e таков, -ква, -кво
talis,
Praeposiones:
Praepositiones:
ana исто, подеднакво;
ana
ana aynı,
parteseşit;
aequales на еднакви делови
ana partes aequales eşit parçalara
Acorus Calamus
113
LECTIO
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
exi$um, -ii
крај
exitium,
-iin.
n.исход,
netice,несреќен
telihsiz sonuç
facĭnus, -oris
чин
facĭnus,
-orisn.n.дело,
vaka,постапка,
olay
forma, -ae
изглед,
убавина
forma,
-ae f.f. облик,
görünüm,
güzellik
fortūna, -ae
среќа
fortūna,
-aef.f.судбина,
kader, talih
fraus,
fraudis
f.
измама,
лага,
итрина
fraus, fraudis f. sahtekarlık,
yalan,
Histria, -ae f. Истра
dolan
iniuria, -ae f. неправда
Histria,
-ae f. istra
ius$$a, -ae f. правда, праведност,
iniuria,
-ae
f. haksızlık
справедливост
iustitia,
-ae
adalet, hak
lapis, -ĭdis m.f. камен
lapis,
-ĭdis
m.
taş
mālum, -i n. јаболко
mālum,
n.зло,
elmaнесреќа
mălum, -i-in.
mater, -tris
мајка talihsizlik
mălum,
-i n.f. kötülük,
mus, muris
глушец
mater,
-tris m.
f. ana
panis,muris
-is m. m.
лебsıçan
mus,
pardus,-is-i m.
m. ekmek
пантер
panis,
parens,
-en$s
m. f. родител,
pardus, -i m. leopar
(pars)
родителка
parens, -enis m. f. ebeveyn
pecus, pecŭdis n. животно, живинче
pecus,
pecŭdis n. hayvan, hayvancık
pericŭlum, i n. опасност
pericŭlum,
i n. tehlike
pirum, -i n. крушка
pirum,
-i
n.
armut
risus, -us m. смеа
risus,
-us m.
sapien$a,
-aegülüş
f. мудрост
sapienia,
-ae f. bilgelik
varietas, -ā$s
разноличност,
променливост,
непостојаност
varietas,
-ātis f. değişiklik,
değişkenlik
vinea,olmayan
-ae f. лоза, лозница, лозова
sabit
пенушка
vinea,
-ae f. bağ, üzüm
vis f.f. (acc.
vis
(acc. vim,
vim,abl.
abl.vi)
vi)сила
kuvvet
Adiecva:
Adiecttva:
alter, -era, -erum еден од двајца, друг,
alter, -era, -erum ikisinden biri, bir başalter ... alter еден ... друг
kası
beatus 3 блажен, среќен
alter
... alter
başkası
familiāris,
-e bir
близок,
ска, -ско, родина
beatus
3
mutlu
honestus 3 чесен, -а, -о
familiaris,
-e yakın
akrabaза спомен
memorabilis,
- e достоен
honestus 3 dürüst
Adverbia:
memorabilis,
- e anmaya değerli
D. Fio, edo, possum, fero
1. Non fit sine pericŭlo facĭnus magnum nec memorabile.
2. Poetae nascuntur, oratores fiunt.
3. Fiat ius$$a.
4. Natūra fit, ut liberi a paren$bus amēntur.
5. Ita fit, ut honesta vita beata vita sit.
6. Ita fit, ut mater omnium bonārum rerum sit sapien$a.
7. Nihil fiēri sine causa potest.
8. Duobus modis fit iniuria: aut vi aut fraude.
9. Libēnter mala piraque essēmus.
10. Est dulce ēsse et bibere.
11. Esse oportet, ut vivas, non vivere, ut edas.
12. Quas herbas pecŭdes non edunt, homines edunt.
13. Quasi mures, semper ĕdimus alienum cibum.
14. Verum amicum auro parāre non potes.
15. Vidēre nostra mala non possumus.
16. Audi reliqua et risum con$ne, si potes.
17. Familiares de forma iudicāre non possunt.
18. Mutāre non potest pardus varietates suas.
19. For$s cadĕre, cedĕre non potest.
20. Non omnia possumus omnes.
21. Altera manu fert lapĭdem, panem ostentat altera.
22. Vineae Histriae bonum vinum ferunt.
23. Ferre exi$um fortunae.
24. Feras quod (1) mutāre non potes.
Забелешка:
quod
што,
среден
род
односната
заменка
Not:
(1) quod(1)
– ne;
qui,она
quae,
quod
(Caput
XIIод
bkz.)
aitlik zamirin
nötr
cinsiyeti
qui, quae, quod (види Caput XII)
ita така, на таков начин
quasi како, како да
Adverbia:
ita öyle, o şekilde
Verba:nasıl, gibi
quasi
cado 3 паѓам
cedo 3 отстапувам, си одам,
Verba:
заминувам
cado
iudico31düşüyorum
ценам, судам
cedo
nascor3 1gidiyorum
се раѓам
iudico
değerlendiriyorum
oportet1impers.
треба
nascor
ostento11doğuyorum
покажувам
oportet impers. gerekiyor
ostento 1 gösteriyorum
79
yılındaiki
Vezüv yanardağın
Фреска
од Помпеи,
püskürmesi
sonucu lav altına kaград во Кампанија,
lan
Pompeiво
kentinden
fresk
затрупан
79 година
н.е.
од вулканот Везув
114
GRAMMATICA LATĪNA
AKTİF VE PASİF PRESENT KONYUKTİFİ
Conincitīvus praesentis actīvi et passīvi
Konyuktif öznel ifade şeklidir, yani bağımsız cümlelerde yapılmasını istediğimiz eylemler, yapılmasında ikircimli olduğumuz eylemler, emrettiğimiz, yasakladığımız, izin verdiğimiz veya
teşfik ettiğimiz eylemler ifade edilmektedir.
Present konyuktifi kelime köküne e sesli (I çekim fiilleri için) veya a seslisi (II, III ve IV çekim fiillere) ve pasif veya aktif için kişi eklerin ilave edilmesiyle elde edilir.
I Çekim fiilerinde kelime kökün son seslisi –a konyuktife özge olan karakteristik sesli ile birleşerek tek bir uzun –e seslisi elde edilir.
Örnek: aktif: lauda-е-m > laud-ē-m ve pasif: lauda-е-r> lauder.
II, III ve IV konyugasyon fiillerinde present kökü ve kişisel ekler arasında (aktif ve pasif için) konyuktif için karakteristik olan –a seslisi eklenir.
Örnek: aktif: habe-a-m, habe-a-s, habe-a-t ve pasif: habe-a-r, habe-a-ris, habe-a-tur vs.
AKTİF
I Çekim
Singularis
1.
amēm seveyim
2.
amēs sevesin
3.
amēt seve
Pluralis
1.
amēmus sevelim
2.
amētis sevesiniz
3.
amēnt seveler
II Çekim
III Çekim
IV Çekim
videam bakayım
videas bakasın
videat baka
mittam göndereyim
mittas gönderesin
mittat göndere
audiam dinleyeyim
audias dinleyesin
audiat dinleye
videamus bakalım
videatis bakasınız
Videant bakalar
mittamus görelim
mittatis göresin
mittant göreler
audiamus dinleyelim
audiatis dinleyesiniz
audiant dinleyeler
Aktif present konyuktifi genelde olsa, olsam ile tercüme edilir. Örnek eksik isem, eksim olduğumda, eğer eksik isem vb.
PASİF
I Çekim
Singularis
1. amēr sevilsem
2. amēris sevilir olsan
3. amētur sevilir olsa
Pluralis
1. amēmur sevilsek
2. amēmini sevilseniz
3. amēntur sevilsinler
II Çekim
videar görünsem
videaris görünsen
videatur görünse
III Çekim
mittar gönderilsem
mittaris gönderilsen
mittatur gönderilse
IV Çekim
audiar duyulsam
audiaris duyulsan
audiatur duyulsa
videamur görünsek
mittamur gönderilsek
audiamur duyulsak
videamini görünseniz mittamini gönderilseniz audiamini duyulsak
videantur görünseler mittantur gönderilseler audiantur duyulsalar
115
GRAMMATICA LATĪNA
Pasif present konyuktifi genelde olsam, olaydım, olsaydım, gibiyim ile tercüme edilir.
Örnek: olsam/övülsem, övülmüş olsam, övülmüş olsaydım, eğer övülürsem vb.
Sum, esse, fui yardımcı fiilinden present konyuktifi:
Coniunctīvus praesēntis verbi auxiliāris sum, esse, fui
1.
2.
3.
sim
sis
sit
sg.
olsam
olsan
olsa
pl.
simus
olsak
sits
olsanız
sint
olsalar
ÖZEL (DÜZENSİZ) ÇEKİMLİ FİİLLER
Latincede belirli sayıda fiillerin özel konyugasyonu vardır, yani dört konyugasyondan
hiçbirine göre çekime girmez, kendi özellikleri vardır.
fio, fiēri, factus sum fiili
Fio, fiēri, meydana geliyorum, oluyorum, fiili facio 3, feci, factum (yapıyorum) fiilinin pasifi olarak kullanılır.
1.
2.
3.
sg.
fio
fis
fit
PRESENT İNDİKATİFİ
pl.
oluşuyorum oluşuyorsun oluşuyor
fiunt oluşuyorlar
1.
2.
3.
sg.
fiam
fias
fiat
PRESENT KONYUKTİFİ
pl.
oluşayım fiāmus oluşalım
oluşasın fiātis
oluşasınız
oluşa
fiānt
oluşsunlar
Edo, edere (ēsse) edi, esum fiili
Edo, edere yiyorum fiili III konyugasyona göre sıradan şekilleri yanısıra, sum, esse, fui
yardımcı fiili şekilleriyle aynı olan kök şekilleri vardır (onların farkı sadece ilk sesli harf
olan e-’nin uzunluğudur)
1.
2.
3.
2.
sg.
edo
edis (ēs)
edit(ēst)
PRESENT İNDİKATİFİ
pl.
yiyorum edimus
yiyoruz
yiyorsun edits (ests) yiyorsunuz
yiyor
edunt
yiyorlar
sg.
ede! (ēs!) ye!
İMPERATİF I
pl.
edite! (ēste!)
yeyiniz!
Bu fiilin tüm diğer şekilleri III konyugasyona göre düzenli olarak çekime girir.
116
Possum, posse, potui fiili
Sum, esse, fui fiili bazı prefikslerle bağlanarak kimi bileşikler meydana getirmiştir.
Bunlardan biri possum, posse, potui-yapabilirim fiilidir. Bu fiil potis-güçlü sıfatının
pote- kısaltılmış şekli ve sum- fiilinden meydana gelmiştir. Pote fiilinin sonundaki –e
seslisi düşerek, pot- kalmaktadır. T harfi sesliler önündeyken değişmez, s-ile özdeşleir ve ss olur.
PRESENT İNDİKATİFİ
sg.
pl.
PRESENT KONYUKTİFİ
sg.
pl.
1. possum yapabilirim possumus yapabiliriz
possim yapabilsem possīmus yapabilsek
2. potes
yapabilirsin potestis
yapabilirsiniz possis yapabilsen
possitis
yapabilseniz
yapabilseler
3. potest yapabilir
possunt
yapabilirler
possint
possit yapabilse
Fero, ferre, tuli, latum fiili
Fero-taşıyorum fiilinin halleri üç farklı kökten kurulur: present fer-, perfekt rul-, partisip lāto-. Presentin bazı halleri temel ve kişisel ek arasına konusal sesli eklemeden kurulur.
AKTİF PRESENT İNDİKATİFİ
sg.
1.
2.
3.
PASİF PRESENT İNDİKATİFİ
sg.
pl.
fero taşıyorum ferĭmus taşıyoruz
fers taşıyorsun fertis
taşıyorsunuz
fert taşıyor
ferunt taşıyorlar
feror
ferris
fertur
taşınmışım
taşınmışın
taşınmış
pl.
ferĭmur
ferimĭni
feruntur
taşınmışız
taşınmışsınız
taşınmışlar
İMPERATİF I
2.
fer!
sg.
taşı!
ferte!
pl.
taşıyınız!
Present köklü diğer haller ve perfekt ile partisip köklü tüm haller III deklinasyona
göre düzenli çekime girir.
117
PENSA
PENSUM A
Vocabula nova:
Substantīva:
agronōma, -ae m.
agronom
bacterium, -ii n. bakteri
pomum, -i n. meyve
vaccīna, -ae f. aşı
Adiectiva:
sanus 3 sağlıklı
Aşağıdaki
Дополнетеcümleleri
ги речениците
соодветниот
глаголски
konyuktifсоpresentte
gösterilen
fiilleri облик
uygun на
fiil
посочените
глаголи во конјунктив на презент:
haliyle
tamamlayınız:
а. Medĭci medicamenta contra bacteria ____________! (do 1)
b. Vaccīnam puero ____________! (do 1)
c. U$nam sani ______________! (sum, esse, fui)
d. Amīca tua _________! (sum, esse, fui)
e. Plantas infec$vas ab agronōmis ________________! (sano 1)
f. Liberi de morbis plantārum _____________! (disco 3)
g. Plantas prope viam __________! (specto 1)
Verba:
disco 3 okuyorum
steriliso 1 sterilize
ediyorum
specto 1 emiyorum
sugo 3 bakıyorum
tero 3 ovuyorum
Coniunctiones:
utinam keşke
present
indikatiften
konyuktife
çeviriniz.:
Cümleleri
Префрлете
ги речениците
од present
индикатив
на презент
во конјунктив
на презент:
a. Instrumenta sterilisāmus.
_____________________________
b. Vaccīnas damus.
_____________________________
c. Liberi domi manent.
_____________________________
d. Poma lavas.
_____________________________
e. Cibum in loco frigido servā$s.
_____________________________
konyuktif
veya или
imperatif?
İndikatif,
Индикатив,
конјунктив
императив?
misceat
_____________
da
_____________
solvāntur _____________
misce
_____________
fiat
_____________
sumātur
_____________
sterilisāmus _____________
miscet
_____________
des
_____________
signētur
_____________
terātur
_____________
118
audiātur
_____________
recipĭmus _____________
fit
_____________
sanēmur
_____________
solvātur
_____________
det
_____________
recĭpe
_____________
deglu„ātur _____________
misceātur _____________
sugātur
_____________
sume
_____________
PENSUM B
kısaltmaları
okuyup,
Aşağıdaki
Прочитајте
ги и преведете
ги tercüme
следнитеediniz:
кратенки:
D.
_________________________
D. S.
_________________________
D. t. d.
_________________________
aa
_________________________
f. l. a.
_________________________
M.
_________________________
M. D. S.
_________________________
Rp.
_________________________
s. i. d.
_________________________
q. s.
_________________________
ad us. propr.
_________________________
t. i. d.
_________________________
M. f. pulv.
_________________________
div. in dos. aeq._________________________
ad. us. int.
_________________________
ad scat.
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
Aşağıdaki
Прочитајте
ги и преведете
следните
рецепти!
reçeteleri
okuyup,ги
tercüme
diniz:
Vocabula nova:
Substantīva:
acĭdum hydrochlorĭcum
hidroklorik asit
acĭdum acetylsalycilicum
asetilsalisil asiti
amonium, -ii n. amonyum
amonium anisātum amonyum
anasonu
atropinum, -i n. atropin
chloridum, -i n. klorid
codeinum, -i n. kodein
decoctum, -i n. kaynatma, çay
Gentana, -ae f. gentana
infusum, -i n. infuzyon
lactosum, -i n. laktoz
liquor, -ōris m. sıvı
Papāver, -eris n. afyon
Pyramidōnum, -i n.
piramidon
sulfas, -ātis f. sülfat
Adieciva:
destlatus 3 kaynatılmış
dilutus 3 sulandırılmış
purus 3 temiz
Rp.
Acidi borici
2,0
Unguen$ refrigeran$s ad 90,0
M. f. ung.
S. Ad us. ext.
Verba:
refrigero soğutuyorum
Rp.
Pyramidōni
2,0
Liquōris amonii anisā$
5,0
Sirūpi Altheae
30,0
Aquae des$latae ad
10,0
M. f. sol.
S.
günde
üç kere
S. 11kaşık,
лажица
3 пати
на ден
Gen$ana lutea
Rp.
Rp.
Decoc$ corYcis Chinae
10,0/170,0
Acidi hydrochlorĭci puri dilu$
8,0
Sirūpi simplicis ad
200,0
M.
kereјадење
günde
M.D.
D.S.S.Yemekten
3 пати наönce
денüç
пред
Acidi acetylsalic.
10
Div. in dos. aeq. N0 XX
D. S.
göre birпо
tozпотреба
poşeti günde
S. İhtiyaca
Еден прашок
119
PENSA
iferum
somn
Papaver
Rp.
Decoc$ radĭcis Gen$anae
4,0/120,0
Sirūpi simplicis ad
150,0
M. D.
üç kere,
yemekten
önce
M.
D.S.S.33Günde
пати на
ден пред
јадење
PENSUM C
Vocabula nova:
Adverbia:
modice ılımlı
120
Rp.
Atrop. sulfa$s
0,005
Papaverini chloridi
0,001
Lactosi
0,3
M. f. pulv.
D. t. d. N0 VI
toz прашок
poşeti üç3kere
günde
yemekten
sonra
D. S.
S.Bir
Еден
пати
на ден
по јадење
Rp.
Infūsi radĭcis Ipecacuanhae
0,25/175,0
Acidi hydrochlorĭci dilū$
8,0
Liquōris amonii anisā$
2,0
Sirūpi codeīni ad
200,0
M. D.
kaşık 3-43,
kere
günde
M.
D.S.S.111лажица
4 пати
на ден
Phoe
nicul
olan fiilгиhallerini
tamamlayınız:
Eksik
Дополнете
глаголските
форми што недостасуваат:
fio, fiēri
sg.
___________
fias
___________
pl.
fiāmus
fiā$s
___________
edo, edere (ēsse)
sg.
pl.
edo
___________
___________ ēs$s
___________ ___________
fero, ferre
sg.
fero
___________
___________
pl.
ferimus
___________
ferunt
possum, posse
sg.
possum
___________
___________
um v
ulgar
e
pl.
possumus
___________
possunt
Aşağıdaki
Дополнетеcümleleri
ги речениците
со соодветниот
глаголски
present konyuktifte
gösterilen
fiillerin облик
uygun на
fiil
посочените
глаголи во конјунктив на презент:
halleriyle
tamamlayınız:
а. Misce ut ____________ pulvis! (fio, fiēri)
b. Misce ut ____________ unguenta! (fio, fiēri)
c. Medĭci multos morbos sanāre non ______________. (possum, posse)
d. In natūra magna animalia ______________ parva animalia. (edo, edere (ēsse))
e. ____________ et bibe modice! (edo, edere (ēsse))
f. Amīci saepe dona amīcis suis ___________ (ferro, ferre)
DICTA ET SENTENTIAE
Audiātur et altĕra pars. Diğer taraf da dinlenilsin. Mahkemelerde temel prensip.
Sit saluti! Çok yıllara!
Sit venia verbo. Sözümü affedin.
Sit pro ratione voluntas. Neden yerine istek olsun.
Sit tibi terra levis. Toprağın bol olsun. Kabir taşı yazıtı.
Sint quod sunt, aut non sint. Ya oldukları gıbı olsunlar, ya da yok olsunlar. Fransa Kardinali Rochechouart Jesuit kurallarının değiştirilmesini istediği zaman, Clement XIV. Papa’nın söylediği sözlerdir. Deyim, değişiklikler istenilmediğinde kullanılır.
Saepe stilum vertas. Kalemi sıkça döndür. Sıkça düzeltmeler yap!
Ossa placide quiescant. Kemikleri rahat olsun. Mezartaşı yazıtı
Requiescat in pace (R. I. P.). Kemikleri rahat olsun. Mezartaşı yazıtı
Fiat iustitia et pereat mundus. Dünya batsa bile, adalet yerini bulsun. Macaristan
kralı I. Ferdinand’ın deyimidir.
Fama semper vivat. Şöhret ebediyen yaşasın.
Di te ament. Tanrılar seni sevsin. Tanrılar senden yana olsun
Cedant arma togae! Silahlar toga karşısında sussun! Deyim problemlerin savaşla
değil diplomasi ile halledilmesine yönelik çağrıdır.
Qui e nuce nucleum esse vult, frangit nucem. Etini yemek isteyen, cevizi kırar.
Relata refero. Bana anlattıkları gibi anlatıyorum.
121
VITA COTIDIANA
REÇETE II
Reçete yedi bölümden ibarettir:
1. İnscriptio - doktorun adı (bazan), sağlık kuruluş hakkında bilgiler ve yazılma tarihini içerir. Bizde, fişin bu bölümüne hastanın adı (Nomen aegroti) ve yaşı (özellikle 15 yaşına kadar olan çocukların) yazılır. Bu bölüm milli dil ile doldurulur.
2. Praepositio veya Invocatio - reçetenin sabit bölümü, doktorun eczacıya doğrudan hitap etmesini içerir. Fişte basılıdır ve Rp. (Recipe, alınacak) kısaltması ile ifade edilir.
3. Ordinato - bu reçetenin en önemli bölümüdür ve Latince yazılmaktadır, verilen ilaçların adı ve miktarlarını içerir. İlaçlı malzemelerin adları genitif, miktarlar
ise Arap rakkamlarıyla (gram ağırlığıyla verilir) yazılır, harflerle yazılıyorsa akuzatif olur. Eşit miktarda daha çok ilaçlı malzeme veriliyorsa, miktar bildiren rakkamlar sadece son malzeme yanına yazılır, onların önüne ise āā işareti (ana partes aecuāles-eşit miktarda) konulur. Doz ve hap bir de damla sayıları Roma sayılarıyla işaret edilir. İlaçlı malzemelerin ilk harfi büyük harfle yazılır, sıfatlar ise küçük harfle yazılır.
4. Subscipto - Latince yazılır ve ilacın nasıl hazırlanacağını kısaca tarif eder (toz,
hap, tablet, yağ) ve nasıl verileceğini (kaç doz, nasıl bir şişe, kutu). Bu talimat Misce - karıştır kelimesiyle başlar ve kısaltılmış olarak yazılır: M. Misce kelimesinden
sonra fiat/fiant-yapılsın kelimesi gelir ve hangi halde olması gerekiyor diye yazılır (toz, hap, yağ vs.) İlacın nasıl verileceği şekli De, Detur veya Dentur-ver, verilsin, hangi miktar verilsin nasıl bir kab içinde vb.
5. Signatūra - Bunun devamında S. kısaltması yazılır ve signetur- işaret etmek demektir. İlaç ambalajında ilacın nasıl, hangi miktarda ve kaç kere alınacağı milli
dilde yazılır.
6. Nomen medici - doktorun adı ve soyadı, imzası, uzmanlık branşı reçetenin aşağı sağ tarafında durur.
7. Nomen aegrōti - hasta adı İnscriptio bölümünde de durabilir. İki yaşına kadarki
hastaların yaşı aylarla gösterilir, 15 yaşına kadarki hastalar ise “...yaşındaki çocuk
için” diye yazılır. Doktor imzasının sol tarafında ilacın verildiği tarih durur.
122
Bunun yanı sıra gerekli olduğunda ilacın
hemen yapılması gerekiyorsa Cito, Statim veya Citissime- acil, hemen, çok acil
yazılır. Bu reçetenin yukarıki boş bölümünde yazılır. Doktor kendisine reçete
yazdıysa, reçetede Pro me veya Ad usum
proprium yazması lazım. Repete! Tekrarla! reçetedeki ilacın yeniden verilebileceğini işaret eder.
Tek malzemeden oluşan reçete basit (receptum simplex), iki ya da daha çok malzemeden oluşan reçete bileşik (receptum compōsitum) reçete sayılır.
Reçete fişin arka sayfasında devam ediyorsa reçetenin en alt tarafında Verteçeviriniz yazılır.
123
REÇETELERDE EN SIK KULLANILAN KISALTMALAR
VITA COTIDIANA
124
KISALTMA
aa
ac.
ad lag.
ad lib.
ad man. med.
ad oll.
ad sacc.
ad scat. / ad sct.
ad us. ext.
ad. us. int.
ad us. prop.
ad us. vet.
ad vitr.
ad vitr. gutt.
addend.
adhib. / adhibend.
agit.
Amp.
aq.
aq. bull.
aq. calid.
aq. comm.
aq. dest.
aq. ferv.
aq. frig.
a. c.
a. d.
a. m.
Bac.
bib.
bis d.
bol.
bull.
b. i. d.
b. t. d.
b. t. i. d.
cap.
caps.
D. / d.
D. s. / D. S.
D. t. d. / Dent. tal. dos.
decoct.
deglut.
div. in. dos. aeq.
div. in part. aeq.
emp.
emul. / emuls.
еpistom.
exact.
exhib.
ext. / extr.
F. / f. / ft.
f. l. a. / F. L. A.
OKU
ana partes aequāles
acĭdum
ad lagoenam
ad libĭtum
ad manum medĭci
ad ollam
ad saccŭlum
ad scatulam
ad usum extērnum
ad usum internum
ad usum proprium
ad usum veterinarium
ad vitrum
ad vitrum gutatorium
addendus
adhibendus
agita / agitetur
ampulla
aqua
aqua bulliens
aqua calida
aqua communis
aqua desilata
aqua fervida
aqua frigida
ante cibum
aqua desilata
ante meridiem
bacillus
bibe
bis die
bolus
bulliat
bis in die
bis terve die
bis terve in die
capiat
capsula
da / detur/ dentur
da signa / detur signetur
da /dentur tales doses
decoctum / decocio
degluttiatur
divide in doses aequales
divide in partes aequales
emplastrum / pl. emplastra
emulsio
еpistomium
exacte
exhibeatur
extractum
fiat / fiant
fiat lege artis
ANLAMI
eşit bölümlere
asit
dar boğazlı şişe
isteğe göre
doktorun eline
tas içinde
torba içinde
kutuda
dış kullanım için
iç kullanım için
kişisel kullanım için (doktor için)
baytar kullanımı için
şişede
damlatıcısı olan şişede
eklenmesi gerek
kullanılması gerek
sarsınız
ampül
su
kaynayan su
fıkır su
normal su
destile su
sıcak su
soğuk su
yemekten önce
destile su
öğlenden önce
sopa
iç
günde iki kere
büyük tablet
kaynasın
günde iki kere
günde iki veya üç kere
günde iki veya üç kere
alınacak
kapsül
ver/verilsin/verilsinler
ver/işaretle / verilsin, belirtilsin
dozlar verilecek
çay
yutulacak
eşit parçalara böl
eşit bölümlere ayır
merhem, yapışkan, bant
emülsiyon
fitil
tamam
verilsin/iade edilsin
öz
olacak
kurala göre yapılacak
KISALTMA
fil.
fruct.
g. / grm.
garg.
glob.
gtt. / gutt.
h.
hb.
i. m.
i. v.
inf.
inj.
l. a.
lat. dol.
lin.
liq.
M. / m.
M. D. S.
mens. / mensur.
mixt.
no. / No.
ol.
ol. ol. / o. o.
p. c.
p. m.
pil.
pro adult.
pro infant.
pulv.
q. i. d.
q. l. / q. lib.
q. s. / quant. sat.
rep. / repet. / rept.
Rp. / r.
S. / s. / sign.
s. d. / sem. die
s. i. d. / S. I. D.
s. o. s. / si op. sit
sig.
sol.
solv.
ss. / sem.
st.
stat.
sug.
sum.
supp.
sir.
tab.
tnct. / tc.
ung. / ungut.
OKU
filtra
fructus
gramma
gargarisma
globulus
guta / pl. gutae
hora
herba
intra musculum
intra venam
infūsum
iniecto
lege arts
lateri dolent
linimentum
liquidus
misce / misceatur
misce, da, signa
mensura
mixtura
numero
oleum
oleum olivae
post cibum
post meridiem
pilula / pl. pilulae
pro adults
pro infantbus
pulvis
quater in die
quantum libet
quantum sats
repete / repetatur
recĭpe
signa / signetur
semel die
semel in die
si opus sit
signa / signetur
solūto
solve / sovatur
semis
stet
statm
sugatur
sume /sumat
suppositōrium
sirupus
tabulēta
tnctura
unguēntum
ANLAMI
Sızdır
Meyve
Gram
Gargara
Topçuk
Damla
Saat
Bitki
Kasın içine
Damarın içine
Haşlama
Enjeksiyon
Kurala göre
Hastalıklı tarafına
Sıvı yağ
Sıvı
Karıştır
Karıştır, ver, belirt
Ölçü
Karışım
Sayıda
Yağ
Zeytin yaği
Yemekten sonra
Öğlenden sonra
Hap
Büyükler için
Çocuklar için
Toz
Günde dört kere
Ne kadar isterse
Yettiği kadar
Tekrarla/tekrarlanılsın
Al
Belirt/belirtilsin
Günde bir kere
Günde bir kere
Eger gerekli ise
İşaret et
karışım
Eritilecek
Yarım
Duracak
Hemen
Ağızda eritilecek
Alınacak
Fitil
Şurup
Tablet
Tinktür, karışım (alkol)
yağ
125
Caput XI
XI
Caput
Sıfat
ve zarfların komparasyonu
Компарација
на придавки и прилози
Roma
dinleri
ve mitolojisi
Римска
религија
и митологија
LECTIO
A. De qua8uor aetabus
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
Achilles,
-is m.
m. Ахил
Akhilleus
Achilles, -is
alimentum,
-i
n.
gıda
alimentum, -i n. храна
arma,
-ōrum
n.
silah
arma, -ōrum n. оружје
Asia,
Asia, -ae
-ae f.f. asya
Азија
Atheniēnses,
-iumm.
m.f.f.Атињани
Atinalılar
Atheniēnses, -ium
carmen,
-ĭnis n.
n. песна
türkü
carmen, -ĭnis
casa,
casa, -ae f. kulübe,
колиба,ev
куќа
certamen, -ĭnis
борба
certamen,
-ĭnisn.
n.натпревар,
yarışma, mücadele
constan$a, -ae
constantia,
-aef.f.постојаност,
sabitlik, daimilik
истрајност,
divitiae,
-ārumсмелост
f. zenginlik
divi$ae, -ārum
богатствo
exemplum,
-i n.f. örnek
exemplum,
-i n.
пример
felicitas,
-ātis
f. talih
felicitas,-i-ā$s
f. среќа
ferrum,
n. demir
ferrum,
-i
n.
железо
fortitūdo, -ĭnis f. cesaret
for$tūdo,
-ĭnisf.f.sayfa
храброст
frons,
frondis
frons, frondis f. лист
Graeci, -ōrum m. Helenler
Graeci, -ōrum m. Хелени
Hector, -ŏris m. Hector
Hector, –ŏris m. Хектор
Homērus,
-i m. Homeros
Homērus, -i m. Хомер
industria,
-ae
işzade
industria, -ae f.f. работливост
ingenium,
-iin.n.карактер,
karakter, ruh
ingenium, -ii
дух
Ilias,
destanı
Ilias, -ādis
–ādis f.f. İlyada
епот Илијада
naio,
na$o,-ōnis
-ōnisf.f.ulus
народ
Odyssea,
-ae f.f. епот
Odysseus
destanı
Odyssea, -ae
Одисеја
opĕra,
emek, iş, faaliyet
opĕra, -ae
-ae f.f. работа,
труд, дејност
operam
dareсе
birзанимавам
şeyle meşgulum
operam dare
со нешто
Troia,
Troia, -ae f. Truva
Троја
Troiāni, -ōrum
-ōrum m.
Troiāni,
m.Тројанци
Truvalılar
Ulixes, -is m. Одисеј
Ulixes,
Odisey
Adiecva:
Adiectva:
aeneus 33 бронзен,
aeneus
bronzlu -а, -о
antecedens, -en$s
-дна, -дно
antecedens,
-enis претходен,
önceki
argenteus
3
сребрен,
-а,
-о
argenteus 3 gümüş
aureus 3
3 златен,
-тна, -тно
aureus
altın
clarus 3 славен, -вна, -вно
clarus 3 şanlı
ferreus 3 железен, -зна, -зно
ferreus 3 demir
infelix, -cis несреќен, -ќна, -ќно
infelix,
-cis3 talihsiz
iucundus
пријатен, -тна, -тно
iucundus
hoş извонреден, -дна, -дно,
praestans,3-an$s
praestans,
-antis
şahane
одличен, -чна,
-чно
vetus,
eski -а, -о
vetus, -ĕris
-ĕris стар,
Poetae an$qui de qua4uor aeta$bus genĕris humāni narrant.
Primam aetatem auream nominant. Aetas aurea pulchrior
et felicior est quam reliquae. Terra hominĭbus sine labōre
alimenta iucundissima et u$lissima dat.
Altera aetas argentea est, amarior aetate aurea, iucundior
aetate aenea. Iam agricultūrae homines operam dant et casas
a frondibus arbōrum aedificant.
Ter$a aetas aenea est, infelicior et miserior aeta$bus
anteceden$bus, felicior aetate ferrea.
Misserima et difficillima aetas de duro ferro est, aetas ferrea.
Homines divi$as brevissimo tempore parāre properant.
B. De carminĭbus Homēri
Homērus, ut scimus, non solum veterrĭmus, sed e$am
clarissĭmus est poetārum Graecōrum. Carmĭna Homēri Ilias
et Odyssea cunc$s na$ōnibus nota sunt. In Iliade Homērus
de certaminĭbus Graecōrum et Troianōrum narrat. Odyssea
errōres et facinōra clara Odyssei celebrat. Tempŏra et patriam
Homēri ignorāmus.
In Iliade et in Odyssea pulchĕrrima exēmpla for$tudĭnis,
constan$ae et sapien$ae invenimus. Achillem celerrĭmum
omnium Graecōrum appellāmus. Nemo acriōre ingenio quam
Ulixes est. Troianōrum dux praestan$ssimus Hector est.
Verba:
Verba:
aedifi
co 11 градам
inşa ediyorum
aedifico
celebro
kutluyorum
celebro 1 славам,
прославувам
ignoro 11 не
познавам, не знам
ignoro
tanımıyorum
invenio 44 пронаоѓам
invenio
buluyorum
paro 1 ediniyorum
стекнувам
paro
propero 11 брзам
propero
acele ediyorum
Homērus
128
C. Aliquid de vasis sanguineis
Circŭlus sanguĭnis est motus sanguĭnis a corde per arterias ad
omnes partes corpŏris et redĭtus sanguĭnis per venas ad cor.
Maxima omnium arteriārum in corpŏre humāno aorta est.
Aorta sanguĭnem e ventricŭlo sinistro cordis in omnes partes
corpŏris fert. Venae sunt vasa sanguinea quae (1) sanguĭnem
ad cor ferunt. Maximae omnium venārum venae cavae sunt:
vena cava superior et vena cava inferior. Vena cava superior
sanguĭnem e parYbus corpŏris super diaphragma fert. Una cum
venis brachiocephalicis (dextra et sinsitra), venis iugularibus
(interna et externa) et sinibus durae matris vena cava superior
inter venas cordis est. Vena cava inferior sanguĭnem e parYbus
corpŏris infra diaphragma fert.
Not:
(1) quae,(1)
hangileri,
kimileri
- qui, quae,quod
zamirinодdişil
cinsiyeЗабелешка:
quae кои,
коишто,
номинативaitlik
множина
женскиот
tinden
nominatif
çoğul
род на односната заменка qui, quae, quod
D. Aliquid de muscŭlis
Muscŭli, ut scimus, partes internas et externas corporis
movent. Pars anatomiae quae de muscŭlis in corpŏre humāno
docet, myologia nominātur. Muscŭlus levātor labii superiōris
et muscŭlus depressor labii inferiōris muscŭli faciāles sunt.
Muscŭlus trapezius, muscŭlus levator scapulae et muscŭlus
la$ssimus dorsi muscŭli dorsi sunt. In pectŏre sunt muscŭlus
pectoralis maior et musculus pectoralis minor. Muscŭlus
serratus anterior inter muscŭlos thorăcis est. Muscŭli gluteales
tres sunt: muscŭlus gluteus maxĭmus, muscŭlus gluteus medius
et muscŭlus gluteus minĭmus.
Vocabula nova:
Substanva:
Substantīva:
caro$s,-tidis
-$disf.f.karotis,
каротис,
главната
carots,
boyun
arterisiвратна
артерија
circŭlus, -i m. çember
circŭlus, -i m. круг
circŭlus
sanguinisкрвоток
kan dolaşımı
circŭlus sanguinis
depressor,
-oris
m.
aşağıya
çeken
depressor, -oris m. што
влече
надолу,
musculus
depressor
aşağıya
çeken
kas
musculus depressor мускул што
влече
gluteus,
-i
m.
oturma
kası
надолу, депресор
levator,
kaldırıcıмускул, глутеус
gluteus,-oris
-i m. m.
седален
levator, -oris
m. подигнувач,
musculus
levator
kaldırıcı kas
musculus
мускул-подигнувач,
motus,
-uslevator
m. hareket
леватор -ae f. miyoloji, kas bilimi
myologia,
motus, -us
reditus,
-usm.
m.движење
dönüş
myologia,
-aeboşluk,
f. миологија,
sinus,
-us m.
sinüs наука за
мускулите
sinus durae matris katı beyin zarında sinüsler
reditus, -us m. враќање
sinus, -us m. пазува, шуплина, синус
Adiectiva:
sinus durae matris синуси на тврдата
мозочна обвивка3 brahiokefal
brachiocephalics
cavus 3 boşluk
Adiecva: -e femoral
femoralis,
brachiocephalicus
glutealis
3 oturma3 брахиокефален, -лна, -лно
cavus
3
шуплив,
-а, -о ait
hepatcus 3 karaciğere
femoralis, -e бедрен, -а, -о, феморален, -лна, -лно
inferus 3 aşağıda bulunan
glutealis 3 седален, -лна, -лно
iugularis,
boyun üst tarafına
ait olan
hepa$cus-e
3 црнодробен,
-бна, -бно
mesentеricus
3
mesenterik
inferus 3 што се наоѓа долу, долен, -лна, -лно
popliteus
3 dizaltı
iugularis, -e
што припаѓа на југулумот, на
serratus
3
dişli
горната страна
на вратот, југуларен,
subclavius
-рна, -рно 3 kürekçik kemiği altında
mesentеricus
3 салничен, -чна, -чно,
superus
3 yukarı
мезентеричен,
-чна, -чно
trapezius
3 trapez
popliteus 3 потколеничен, -чна, -чно
serratus 3 забест, -а, -о, запчест, -а, -о
Verba:
subclavius 3 потклучничен, -чна, -чно
doceo
superus2 3alıştırıyorum
горен, -рна, -рно
trapezius 3 трапезест, -а, -о, со облик на
Adverbia:
трапез
una birlikte
Verba:
doceo 2 подучувам
Adverbia:
una заедно
Musculus levator scapulae
129
GRAMMATICA LATĪNA
SIFAT VE ZARFLARIN KOMPARASYONU
Compratio adiectivōrum et adverbiōrum
Latincede sıfatlar ve zarflar (MAkedoncada olduğu gibi) üç derecelidir, sıfatın ifade ettiği özelliğin değişik derecesini ifade etmektedirler.
 gradus positivus (pozitif ) niceliği belirtir;
 gradus comparativus (komparatif ) niceliğin daha yüksek derecesini ifade eder
(pozitife kıyasen); ve
 gradus superlativus (superlatif ) niceliğin en yüksek derecesini ifade eder (diğer
kişiler ve öğeler karşısında).
SIFATLARDA KOMPARATİF
Gradus comparatīvus adiectivōrum
Komparatif genitif eril, tekil halde olan pozitiv halinden i-eki (II Deklinasyona göre çekimi yapılan sıfatlarda) veya –is ekinin (III Deklinasyona göre çekime giren sıfatlarda)
ve eril ve dişil için –ior nötr cinsiyet için ise –ius komparatif ekinin ilave edilmesiyle
oluşturulur.
POZİTİF
KOMPARATİF
eril ve dişil
nötr cinsiyet
N. sg. m. f. n.
clarus, clara, clarum
şanlı
pulcher, pulchra, pulchrum
güzel
acer, acris, acre keskin
G. sg. m.
felix şanslı
felic-is
sapiens akıllı
sapient-is  sapient-ior daha akıllı
clar-i
 clar-ior
daha şanlı
clar-ius daha şanlı
pulchr-i
 pulchr-ior
daha güzel
pulchr-ius daha güzel
acr-is
 acr-ior
 felic-ior
daha keskin
acr-ius daha keskin
daha şanslı
felicius daha şanslı
sapientius daha akıllı
Komparatif şekli III Deklinasyon sessizler esasına göre çekime girer.
Cümlede mukayyese edilen kişi veya cisim ablatifte durur. (Lux est velocior sonitu. Işık
sesten daha hızlıdır); ya da quam ile nominatifte (Lux est velocior quam sonitus. Işık sesten daha hızlıdır.)
Bazan komparatif mutlaki olarak, mukayyesenin neye göre yapıldığı belirtilmeden
kullanılabilir: Venit felicior aetas. Daha mutlu zamanlar geliyor.
130
Latincede kök halinde sıfatların pozitif durumu yoktur, öyleki komparatif şekli pozitif
anlamına gelmektedir:
anterior, anterius (gen sg. anteriōris) önceki
posterior, posterius (gen.sg. posteriōris) sonraki, sonradan
inferior, inferius (gen.sg. inferiōris) alt
superior, superius (gen.sg. superiōris) üst
SIFATLARDA SUPERLATİF
Gradus superlatīvus adiectivōrum
I. Superlatif, pozitif haldeki genitif eril tekilden –i eki atılarak (I ve II deklinasyona
göre çekimi yapılan sıfatlarda) veya –is ekinin (III deklinasyona göre çekimi yapılan sıfatlarda) –is ekinin atılarak, -issimus, -issima, issimum eklenilir:
POZİTİF
N. sg. m. f. n.
G. sg. m.
clarus, clara, clarum şanlı clar-i
dulcis, dulce tatlı
dulc-is
felix mutlu
felic-is
eril
clar-issimus
 en şanlı
dulc-issimus
 en tatlı
felic-issimus
 en mutlu
SUPERLATİF
dişil
clar-issima
en şanlı
dulc-issima
en tatlı
felic-issima
en mutlu
nötr
clar-issimum
en şanlı
dulc-issimum
en tatlı
felic-issimum
en mutlu
Sıfatlarda superlatif I veya II deklinasyona göre (dişil I eril ve nötr cinsiyet ise II dekl.)
çekime girir
II. Nominatif tekilde –er, -ra, -rum ve –er, -ris, -re ile biten sıfatlar, eril tekil nominatif haline –rimus, -rima, -rimum eklerin eklenmesiyle superlatif elde edilir.
POZİTİF
N. sg. m.
pulcher
güzel
liber
özgür
acer
keskin
eril
+
pulcherrimus
-rimus, -a, -um 
en güzel
liberrimus
+ -rimus, -a, -um 
en özgür
acerrimus
+ -rimus, -a, -um 
en keskin
SUPERLATİF
dişil
pulcherrimа
en güzel
liberrima
en özgür
acerima
en keskin
nötr
pulcherrimum
en güzel
liberrimum
en özgür
acerrimum
en keskin
131
GRAMMATICA LATĪNA
III. –ilis ile biten altı sıfat grubu, genitif tekil şeklinden –is ekinin atılması ve –limus, lima,- limum ekinin eklenmesiyle superlatif oluşturulur. Sıfatlar aşağıdaki gibidir:
SUPERLATİF
POZİTİF
N. sg. m.
facilis, bacile
difficilis,
difficile
similis,
simile
dissimilis,
dissimile
gracilis,
gracile
humilis, humile
+ -limus, -a, -um 
+ -limus, -a, -um 
+ -limus, -a, -um 
+ -limus, -a, -um 
+ -limus, -a, -um 
+ -limus, -a, -um 
eril
facillimus
en hafif
difficillimus
en ağır
simillimus
en güçlü
dissimillimus
en farklı
gracillimus
en ince
humillimus
en alçak
dişil
facillima
en hafif
difficillimа
en ağır
simillimа
en güçlü
dissimillima
en farklı
gracillima
en ince
humillima
en alçak
nötr
facillimum
en hafif
difficillimum
en ağır
simillimum
en güçlü
dissimillimum
en farklı
gracillimum
en ince
humillimum
en alçak
Mukayyese edilen kişi genitif çoğulda durur, örn: sapientissimus omnium - herkesten
en akıllı.
Latincede superlatif mutlaki olabilir (mukayyesenin kime ya da neye göre yapıldığı bildirilmediği zaman). Bu superlatif elatīvus (elatif ) olarak adlandırılır ve oldukça, olanca
ile kıyaslanır. Örn: vir doctissimus- oldukça okumuş biri.
TARİF EDİCİ KOMPARASYON
-us ile biten sıfatlarda yani –eus, -ius, -uus ile biten sıfatlarda, derecelendirme magis
(komparatif için) ve maxime (superlatif için) ekleriyle yapılır ve sıfat pozitifi önünde
durur.
POZİTİF
idoneus 3 uygun
necessarius 3 gerekli
arduus 3 ağır
KOMPARATİF
magis idoneus daha uygun
magis necessarius daha gerekli
magis arduus daha ağır
SUPERLATİF
maxime idoneus en uygun
maxime necessarius en gerekli
maxime arduus en ağır
Magis ve maximus aslında magnopere zarfının komparatif ve superlatifidir.
132
FARKLI KÖKLERDEN KOMPARASYON
Düzenli olmayan komparasyon
Birkaç sıfat değişik esaslar üzerine üç dereceyle ilgili şekiller oluşturmuşlardır:
POZİTİF
KOMPARATİF
eril ve dişil
bonus, -a, -um
iyi
malus, -a, -um
kötü
magnus, -a, -um
büyük
parvus, -a, -um
küçük
multus, -a, -um
çok
melior
daha iyi
peior
daha kötü
maior
daha büyük
minor
daha küçük
SUPERLATİF
nötr
melius
daha iyi
peius
daha kötü
maius
daha büyük
minus
daha küçük
plus
daha çok
eril, dişil, nötr
optimus, -a, -um
daha iyi en iyi
pessimus, -a, -um
en kötü
maximus, -a, -um
en büyük
minimus, -a, -um
en küçük
plurimus, -a, -um
en çok
Plus, pluris komparatifi nominatif çoğulda plures plura, genitif çoğulda ise plurium olur. Diğer
komparatiflerden farkı, sessiz esaslı adlar gibi çekime girmesidir.
ZARF KOMPARASYONU
Comparatio adverbiōrum
Zarflar, sıfatlar olduğu gibi derecelendirilebilir. Sıfatlarda olduğu gibi 3 derecesi vardır: pozitif,
komparatif ve superlatif. Zarflar komparatif ve superlatifte çekime girmez.
Zarf komparatifi sıfat komparatifine eşittir ve nötr cinsiyet komparatif tekilde oluşur.. Zarf superlatifi sıfat superlatifinden meydana gelir, öyleki –us bitimi nominatif tekil erilde, -ē bitimiyle yer değiştirir.
POZİTİF
clare şanlı
pulchre güzel
acriter keskin
dulciter tatlı
KOMPARATİF
clarius daha şanlı
pulchrius daha güzel
acrius daha keskin
dulcius daha tatlı
SUPERLATİF
clarissime en şanlı
pulcherrime en güzel
acerrime en keskin
dulcissime en tatlı
133
GRAMMATICA LATĪNA
ZARFLARDA ÖZEL (DÜZENLİ OLMAYAN)
KOMPARASYON
Zarf komparatifi, meydana geldiği sıfatın komparatifine eşittir (nominatif, nötr cinsiyet). Zarf superlatifi genitif, eril tekilde sıfatı superlatifinden –i ekininin atılması ve –e
harfinin eklenmesiyle meydana gelir:
POZİTİF
bene iyi
male kötü
multum çok
parum az
magnopere güçlü
134
KOMPARATİF
melius daha iyi
peius daha kötü
plus daha çok
minus daha az
magis daha güçlü
SUPERLATİF
optime en iyi
pessime en kötü
plurrimum en çok
minime en az
maxime en güçlü
PENSA
PENSUM A
Aşağıda
Образувајте
компаратив
суперлативveод
дадените
придавки:
verilen
sıfatlardanиkomparatif
superlatif
oluğturunuz:
SUPERLATİF
POZİTİF
KOMPARATİF
longus, -a, -um
________________ ________________
gravis, -e
________________ ________________
simplex, -icis
________________ ________________
acer, -ris, -e
________________ ________________
facilis, -e
________________ ________________
varius, -a, -um
________________ ________________
Anterior, anterius
komparatifini
çekime alınız.
Менувајте
гo по падежи
компаративот
anterior, anterius:
N.
Sg.
anterior, anterius
Pl.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Tabelayı eksik
olan pozitif,
superlatif
halleriyle doldurunuz
Пополнете
ја табелата
со komparatif
формите заveпозитив,
компаратив
и суперлатив што
недостигаат!
POZİTİF
KOMPARATİF
SUPERLATİF
longissimus, -a, -um
celerior, celerius
bonus, -a, -um
maximus, -a, -um
difficilior, difficilius
necessarius, -a, -um
male
plus
135
PENSA
PENSUM B
Vocabula nova:
Substantīva:
caro, carnis f. et
curvatūra, -ae f. viraj
resistentia, -ae f. direnç
Rubus, -i m. böğürtlen,
ahududu
Rubus caesius böğürtlen
Rubus idaeus düğüm
tubercŭlum, -i n. düğümcük, tuberkulum,
küçük bitişik
Adiectiva:
plenus 3 dolu
sıfata
cümleleri
komparatif veформи
superlatif
halleriyle ta Verilen
Дополнете
гиgöre,
речениците
со соодветните
за компаратив
mamlayınız:
или суперлатив од дадената придавка:
а. Aestate dies ________________ sunt quam noctes. (longus, -a, -um)
b. Dolores capi$s _________________ sunt. (acūtus, -a, -um)
c. Non caro, sed panis cibus ___________________ (saluber, -bra, -brum)
d. Rubus caesius Rubo idaeo _________________ est. (similis, -e)
e. Hepar _________________ glandŭla corpŏris est. (magnus, -a, -um )
Aşağıdaki deyimleri
Türkçeye tercüme
Преведете
ги на македонски
следнитеediniz:
изрази:
labium inferius oris_______________________________________________
muscŭlus la$ssĭmus dorsi__________________________________________
curvatūra minor ventricŭli__________________________________________
locus minōris resisten$ae____________________________________________
tubercŭlum posterius vertebrae cervicālis____________________________
Sözlük:
Hakiki fidelis, -e
şarap vinum, -i n.
su aqua, -ae f.
uzun longus 3
diş dens, -ntis m.
kemik ŏs, ossis n.
ilaç medicamentum, -i n.
gerekli necessarius 3
tatil quies, -etis f.
göz ocŭlus, -i m.
köpek dişi dens canīnus
her omnis, -e
kulak auris, -is m.
kati durus 3
136
Aşağıdaki
Преведетеtümceleri
ги на латински
следните
реченици:
Latinceye
tercüme
ediniz:
а. Köpek
Песјаците
се en
најдолги
од сите заби.
dişleri
uzundur.
____________________________________________
b. Водата
е понеопходна
од виното.
Su, şaraptan
daha gereklidir.
____________________________________________
c. Забите
се поцврстиdaha
од коските.
Dişler, kemiklerden
kuvvetlidir.
____________________________________________
d. Најдобар
е одморот.
Tatil en iyiлек
ilaçtır.
____________________________________________
e. Gözler,
Очите се
поверодостојни
од ушите.
kulaklardan
daha hakikatlıdır.
____________________________________________
DICTA ET SENTENTIAE
A priori. Önceden. Tecrübe dışında.
A posteriori. Sonradan, tecrübeyle alakalı.
Maximum remedium irae mora est. Erteleme öfkenin en iyi ilacıdır.
Imperare sibi maximum imperium. Kendine hükmetmek en iyi hükümdarlıktır.
Omnium artum medicina nobilissima. Tüm hünerlerden tıp en değerlisidir.
Summa cum laude. En yüksek başarıyla. Bu deyim günümüzde Avrupa üniversitelerinde verilen diplomalarda geçerlidir.
Tempus primus et optimus medicus. Zaman, ilk ve en iyi doktordur.
Melior est canis vivus leone mortuo. Diri bir köpek, ölü bir aslandan daha iyidir.
Optimum medicamentum quies est. Tatil, en iyi ilaçtır.
In maxima fortuna minima licentia. En yüksek mevkide en az özgürlük vardır.
Citius, fortius, altius. Daha hızlı, daha güçlü, daha yüksek. Olimpiyat oyunlarının parolası.
Optma citssime cadunt. En iyi olan, en çabuk yok olur.
A bovi maiore discit arare minor. Genç öküz tarla sürmeyi yaşlısından öğrenir.
Aere perennius. Tunçtan daha uzun ömürlü. Ebedi.
Aetate sapimus rectus. Yaşlanmakla daha akıllı oluyoruz.
Amor et melle et felle fecundissimus. Aşkta hem bal hem pelin vardır.
Amicus Plato sed magis amica Veritas. Eflatun’u (Platon’u) severim, ama gerçeği
daha çok severim
Аsinus asino, sus sui pulcherrimus. Eşeği en çok eşek, domuzu en çok domuz beğenir. Herkese kendininki en iyidir.
Audiens sapiens sapientior erit. Bilge, dinlerken daha da akıllı olur.
Beatius est dare, quam accipere. Vermek almaktan daha hayırlıdır.
Bonarum rerum consuetudo pessima est. Talih, en kötü alışkanlıktır.
Cedo maiori. Daha yaşlının karşısında geri adım atarım.
Cupido atque ira pessimi consultatores. İstek ve öfke en kötü danışmanlardır.
Honeste pauperem esse melius, quam iniuste divitem. Şerefsiz bir zengin olmaktansa şerefli bir fakir olmak daha iyidir.
Iudex non debet lege clementior esse. Hakem, kanundan daha yumuşak olmamalı.
Hukuk deyimi.
Da locum melioribus. Daha iyilerine yer ver.
Ex malis elige minima. Tüm kötülüklerden en küçüğünü seç.
137
VITA COTIDIANA
ROMA DİNLERİ VE MİTOLOJİSİ
Antik dönemde diğer uluslar olduğu gibi Romalılar da doğaüstü güçlerin mevcudiyetine inanıyorlarmış. Bu güçler doğa ve etrafta değişik şekillerde mevcut olarak, her
günlük olaylara ve tarihe etki ederlermiş. Roma politeist (çoktanrılı) dininde antropomorfizm (tanrıların insan kıyafeti vardır) özelliğine sahiptir, göklerde, suda ve yer altında “yaşayan” tanrıların dünyasında ise Helen (Yunan) kökenli tanrılar, Etrüsk tanrıları,
Otantik Roma tanrıları, Doğu tanrı ve kültleri, aile tanrıları ev koruyucu tanrıları mevcutmuş.
Roma dini tarihinin başlangıcında tanrılar Roma ve Helen olmak üzere ortakmış, çünkü inanış konsepsiyonu da benzermiş. Daha sonra onlardan bazıları ayrılmış, adapte
olmuş ya da yenileri oturtulmuş.
Bu tanrılardan herbiri, hayatın belirli alanlarında etki ve güce sahiplermiş, tüm tanrılara belirli gelenek, dini adet ve ibadetlerle saygı ifade edilerek dualar okunur, kurbanlar sunulurmuş.
HELEN VE ROMA TANRILARI
Zeus
Jüpiter
baş tanrı, Romalıların koruyucusu
Yuno
Jüpiterin eşi, kadınların koruyucusu
Hera
Hestia
Vesta
ev ocağı tanriçesi
Apollon
atıcılık, kehanet tanrısı
Apollon
Poseidon Neptunus denizlerin tanrısı, bahriyelilerin koruyucusu
Ares
Mars
savaş, bahar ve doğa tanrısı,
Afrodit
Venüs
güzellik ve aşk tanrısı, deniz köpüğünden oldu
Hermes
Merkür
tanrıların sözcüsü, tüccarların koruyucusu
Athena
Minerva bilgelik, şiir, tıp tanriçesi
Ceres
üreme, tohumlar tanrısı
Demeter
Artemis
Diana
ormanlarda av tanriçası
Hephaistos Vulcanus ateş ve silah tanrısı,
Hades
Pluton
yeraltı, ölüler dünyası tanrıs
138
Romalılarda dini inanışlar ve dini ifadeler şartlı olarak devlet(toplu, resmi) ve ev (ailevi) dinler olarak gösterilebilir. Devlet dinleri çerçevelerinde tanrılara olan inanış bazan günübirlik veya birkaç günlük kutlamaları dahil eder, dini takvimler oluşturulurmuş. Satürn uğruna yapılan dini kutlamalar (İtalya’da en eski tanrılardan biri, hasat ve
tarım tanrısı) aralık ayı ortasında düzenlenir ve ilk başta bir gün (17 aralık), daha sonra bütün hafta devam edermiş. Büyük Roma oYun.arı eylül ortasında düzenlenir, Luperkaliy oYun.arı 15 şubat tarihinde Faun tanrısı şerefine dünzenlenirmiş. Parentali
kutlamaları 13-21 şubatta tertiplenerek, merhum atalar, ebeveyinler anılarak, kabirleri ziyaret edilirmiş. Roma aileleri büyüklerine çok büyük saygı duyarlarmış ve bunu
aile yaşamını koruyan ruhani yaratıkların saygılanması aracılığıyla ifade ederlermiş.
Manlar merhumların ruhlarını korurmuş. Lar aile ve mülkün koruyucusu, Penat ise
aile ocağı, aile refahı ve devletin koruyucusuymuş.
Aslında tapınaklar belli bir tanrı ya da tanriçenin onuruna yapılan dini adet ve törenlerin düzenlendiği yerlermiş. Bu yerler tanrıların yaşadıkları mekânlar, kutsal yerler
olarak saygılanırmış, rahipler ve rahibeler ise mekânın ve dini adetlerin kutsallığının
muhafaza edilmesi için çaba harcıyorlarmış. Rahipler ayrı bir toplumsal sınıfı temsil
etmezlermiş, dini okullar yokmuş, onlardan bazıları başka mesleklerle de uğraşırlarmış. Belli bir tanrıya hizmet eden öyledenilen Flaminler varmiş. Jüpiter, Mars, Kvirin
rahipleri ve Vesta rahibeleri en saygınmış.
Din kaçınılmaz bir şekilde mitoloji ile ilintiye gelmektedir, bu aslında genelde dünyanın başlangıcı ve sonu, gök cisimleri ya da doğa değişiklikleriyle alakalı hikaye ve mitlerden ibarettir. Sözlü anlatımdan alınan efsaneler Helen ve Roma edebiyatı ile sanatının ağırlıklı içeriği haline gelmiştir. Buradan da Avrupa kültürünün tükenmez esin
kaynağı olmuştur.
139
Caput XII
XII
Caput
Zamirler
Заменки
Roma
Evi куќа
Римска
LECTIO
Vocabula nova:
Substanva:
Substantīva:
A„cus, -i-im.
најдобриот
пријател
Atticus,
m.Атик,
Atik, Marcus
Tullius
на римскиот
Çiçero’nun
enоратор
iyi dostuи државник Марк
Тулиј Цицерон
Christus,
-i m. İsa peygamber
Christus, -i m. Христос
cholera, -ае f. safra, sarılık, veba
cholera, -ае f. жолч, истекување жолч,
Cos, Coi f. İstanköy (Kos), Ege denizinde
жолтица, колера
bir
ada
Cos, Coi f. Кос, остров во Егејско Море,
descriptio,
-onis f. tasarı, çizim,
tarif
познат по почитувањето
на Ескулап
Galēnus,
-i
m.
Galen,
II
yüzyıl
Yunan
dokdescrip$o, -ōnis f. опис
toru.
Galēnus, -i m. Гален, грчки лекар од II век н.е.
Hippocrătes,
Hipokrat,грчки
M.Ö. лекар
IV yy
Hippocrătes, -is-is
m.m.
Хипократ,
Yunan
hekimi.
од V п.н.е.
honor,
-ōrism.m.чест,
şerefпочест
honor, -ōris
humor,
-ōrism.m.течност,
sıvı, nem,влага,
su вода
humor, -ōris
incunabŭla,
-ārum
doğum
yeri
incunabŭla, -ārum
n. n.
родно
место
littera,
-aef.f.буква,
harf, pl.yazı
li4era, -ae
pl. писмо
melancholia, -ае
f. црна
melancholia,
-ае
f. karaжолч,
safra, sıklet,
потиштеност, меланхолија
melankoli
paro$s, -idis
жлезда,
parotis,
-idisf. f.околуушна
kulak etrafı
bezi
paro$dis epidemica
заушки
parotidis
epidemica
kabakulak
Pergămus, -i-if. f.Пергам,
град во Мизија
Pergămus,
Bergama
phlegma,
-ă$s
n.
слуз
phlegma, -ătis n. sızıntı
salus, -u$s
поздрав
salus,
-utisf.f.здравје,
sağlık, selam
salutem
dicere
поздравувам
salutem dicere selamlıyorum
silen$um, -ii-iin.n.молчење,
silentium,
susmak, молк
suskunluk
Teren$a, -ae f. Теренција, сопругата на
Terentia, -ae f. Terentiya, Çiçero’nun eşi
Марк Тулиј Цицерон
Tullius, -ii m. Tullius, Çiçero’nun göbek adı
Tullius, -ii m. Тулиј, родовото име на
villa, -ae f. villa
Цицерон
villa, -ae f. вила
Adiectiva:
natus
3 doğmuş
Adiecva:
rusticus
3 köy -а, -о
natus 3 роден,
rus$cus
3 селски, -a, -o
vivus
3 diri
A. Tullius A;co suo salutem dicit
Valetudo tua, mi A„ce, me valde conturbat. Cur li4eris
meis tu non rescribis? Silen$um tuum me sollicitat.
Co$die magis et magis de te $meo. Еx amicis meis tu mihi
cer$ssimus es. Veni mecum ad villam meam rus$cam. Ut
tu bene scis, mea domus $bi semper patet. Te expecto et
quam primum te videre cupio.
Teren$a mea $bi salutem dicit. Ad li4eras meas sta$m mihi
rescribe. Ama nos et vale!
B. De Hippocrăte et Galēno
Hippocrătes et Galēnus no$ssimi medĭci an$qui sunt.
Hic anno centesimo undetricesimo post Chris$ natum
natus est, ille anno quadringen$simo sexagesimo ante
Chris$ natum. Huius incunabŭla Pergămus, illius – insŭla
Cos est. Huic prima cura anatomia humāna et circŭlus
sanguinis est, illi autem descrip$o morborum, ut epilepsia,
malaria, paro$dis epidemica etc. Hunc maximum medĭcum
an$quita$s, illum autem patrem medicinae appellant.
In libris suis hi de qua4uor humorĭbus in corpŏre humāno
scribunt: sanguis, cholera, phlegma et melancholia.
Memoria horum medicōrum e$am nunc viva est et e$am
nunc his clarissimis viris honorem tribuimus.
vivus 3 жив, -а, -о
Adverbia:
Adverbia:
cotdie
her günlük
co$die секојдневно
cur neden
cur зошто
statm hemen
sta$m веднаш
valde
oldukça
valde мошне
Verba:
Verba:
conturbo
kaygılanıyorum,
huzursuzlaconturbo 11загрижувам,
вознемирувам
cupio 3 посакувам
nıyorum
expecto3 1arzu
чекам
cupio
ediyorum
pateo 2 отворен
сум
expecto
1 bekliyorum
rescribo2 3açığım
пишувам како одговор, писмено
pateo
одговарам
rescribo
3 cevap olarak yazıyorum,
sollicito
1 вознемирувам, обеспокојувам
yazılı
cevap
tribuo 3 доделувам
sollicito
1 huzursuzlanıyorum, huzurum
valeo 2 здрав сум
kaçıyor
tribuo 3 veriyorum
valeo 2 sağlıklıyım
142
Hippocrătes
Vocabula nova:
C. Amīci nobis necessarii sunt
Quintus Marci amīcus est. Marcus eum eiusque familiam
amat et saepe eos ad epŭlas invītat, ibique circum
triclīnium dies agunt. Amici$a eōrum in dies (1) crescit. Filii
quoque eōrum amīci sunt. Una labōrant, commūni labōre
calamitātes superant. Iam parvi pueri puellaeque amīcos
amicasque habent. Parvae puellae amīca necessaria est.
Eam saepe quaerit. Ei occulta sua tradit, cum eā ludit. Dies
iuventū$s similes diēbus veris sunt. Quis vestrum amīcos
non habet? Cui amīci necessarii non sunt?
Omnibus nobis ii, non solum in rebus adversis, sed e$am
in rebus secūndis, necessarii sunt. Nostrum est (2) amīcos
adiuvāre. Amīcos adiuvāre et colĕre debemus.
Not:
(1) in dies(1)günden
güne;
nostrum
est(2)
borcumuzdur.
Забелешка:
in dies
од (2)
ден
на ден;
nostrum est наша
должност е.
D. Qui sunt boni medĭci?
Substantīva:
Substanva:
calamitas, -ā$s
несреќа, пораз
calamitas,
-ātisf. f.невола,
bela, talihsizlik,
epŭlae,
-ārum
f.
јадење,
ручек,
гозба
yenilgi
familia, -ae f. семејство, фамилија
epŭlae, -ārum f. yemek, öğlen yemeği
filius, -ii m. син
familia,
-ae f. aile
iuventus, -ū$s f. младост
fineglegen$a,
lius, -ii m. erkek
çocuk
-ae f. небрежност,
iuventus,
-ūtis
f. gençlik
немарност,
негрижа
neglegentia,
f. kaygısızlık
occultum, -i n. -ae
тајна
sana$o, -ōnis f. лекување, излекување
ihmal
triclīnium, -ii-in.n.триклиниј,
трпезарија,
occultum,
sır
просторија
за
јадење
sanatio, -ōnis f. tedavi
Quintus, -i m.
лично
име
triclīnium,
-iiКвинт,
n. yemek
odası
ver, veris n. пролет
Quintus, -i m. Kvintus, özel ad
ver,
veris n. bahar
Adiecva
adversus 3 непријатен, -тна, -тно,
Adiectiva
несреќен, -ќна, -ќно; res adversae
несреќа, незгода,
неприлика
adversus
3 hoş olmayan
communis,
-e заеднички,
-а, -о
res
adversae
talihsiz, kaza
secundus 3 втор,
-а, -о,ikinci
среќен, -ќна, -ќно,
communis,
-e ortak,
успешен, -шна, -шно, res secundae среќа
secundus 3 mutlu
res
secundae başarılı
Verba:
colo 3 почитувам
Bonus medĭcus est, qui nihil magis optat, quam sana$ōnem
hominum, cuius officīna aegro$s omnibus patet et cui nihil
carius est quam salus omnium. Item bonus medĭcus est,
quem nihil magis delectat, quam homĭnes sani et a quo
nihil longius est quam neglegen$a aеgrotōrum.
Boni medĭci sunt qui bene dignoscunt et quorum arte
medĭca vita hominum longior est. Boni medĭci sunt quibus
prima cura valetūdo homĭnum est et quibuscum aegrō$
semper communicāre cupiunt.
Verba:
communico 1 се советувам, разговарам
invito31saygılıyorum
поканувам
colo
ludo
3
играм
communico 1 danışıyorum,
quaero 3 прашувам
konuşuyorum
supero 1 надминувам
invito
1 davet ediyorum
trado 3 пренесувам, раскажувам
ludo 3 oynuyorum
quaero
3 soruyorum
Adverbia:
supero
geçiyorum
ibi таму,1 тука
trado 3 aktarıyorum, anlatıyorum
Adverbia:
ibi orada, burada
Galēnus
143
GRAMMATICA LATĪNA
ZAMİRLER (Adıllar)
Pronomina
Latincede şu zamirler mevcuttur:
 Kişi (personalia)
 Kişi-dönüşlü (personāle reflexīvum)
 İyelik (possesiva)
 İyelik-dönüşlü (possessīvum reflexīvum)
 Gösterme (demonstratīva)
 İlgili (relatīva)
 Soru (interrogatīva)
 Belirsiz (indefinīta)
KİŞİ ZAMİRLERİ
Pronomina personalia
1. ego
2. tu
Sg.
ben
sen
Pl.
1. nos
2. vos
biz
siz
Latincede üçüncü kişi için belirli bir zamir yoktur, dolayisiyle is, ea, id gösterme zamirlerinin halleri bu rolü oynamaktadır.
Birinci ve ikinci kişi tekil kişi zamirleri, birinci ve ikinci kişi çoğul için olduğu gibi, şu şekilde çekilir:
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
ego
mei
mihi
me
(a) me/mecum
ben
benden
bana
me beni
benimle
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
tu
tui
tibi
te
(a) te/tecum
sen
senden
sana
sani
sende, seninle
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
nos
nostri/nostrum
nobis
nos
(a) nobis/nobiscum
biz
bizden
bize
bizi
bizimle
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
vos
vestri/vestrum
vobis
vos
(a) vobis/vobiscum
siz
sizden
size
sizi
sizinle
Ablatif tekil ve çoğulda kişi zamirleri –sum edatı ile birleşmiş halde durabilir, artlarından gelen ve tek kelimeye bağlanan, bir vurgu bütününü de oluşturan (enklitik) – mecum, tecum, nobīscum, vobīscum- benimle, seninle, bizimle, sizinle.
144
KİŞİ-DÖNÜŞLÜ ZAMİR
Pronomen personāle reflexīvum
Bu zamir halleri sadece üçüncü kişi olmak üzere hem tekil hem çoğul için kullanılmaktadır. Kişi-dönüşlü zamiri sadece ‘bağımlı çekimler’ için halleri vardır, yani nominatif ve vokatifi yoktur.
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
sui
sibi
se
(a) se / secum
kendisinden
kendisine
kendisini
kendisiyle
ELİK ZAMİRLERİ
Pronomina possessīva
İyelik zamirleri şunlardır:
Meus, mea, meum, benim
Tuus, tua, tuum, senin
noster, nostra, nostrum - bizim
vester, vestra, vestrum - sizin
Bu zamirler I ve II deklinasyona göre –us, -a, -um ve –er, -a, -it ile biten sıfatlar gibi çekime girir.
Zamirin vokatif tekil eril hali (meus) mi şeklindedir.
Latincede ne tekilde ne de çoğulda 3. kişi için iyelik zamirleri yoktur, tekilde eius
onun, çoğulda ise eōrum, eārum, eorum onların kullanılır. Örnek: eius pater-onun
babası, eōrum/eārum pater- onların babası.
İYELİK-DÖNÜŞLÜ ZAMİRİ
Pronomen possessīvum reflexīvum
İyelik-dönüşlü zamiri suus, sua, suum - kendi, kendimin, kendisinin ve I ile II deklinasyona göre –us, -a ve –um ile biten sıfatlar gibi çekime girir.
Bu zamir de kişi-dönüşlü zamiri gibi, sadece üçüncü kişi tekil ve çoğul olarak kullanılır. Örneğin:
Habeo meum librum.
Habet suum librum.
Habent suum librum.
Kendi kitabım var.
Kendi kitabı var.
Kendi kitapları var.
145
GRAMMATICA LATĪNA
GÖSTERME ZAMİRLERİ
Pronomina demonstratīva
Latincede gösterme zamirleri şunlardır:
hic, haec, hoc
ille, ilia, illud
iste, ista, istud
o
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
m.
hic
huius
huic
hunc
hoc
Singularis
f.
n.
haec
hoc
huius
huius
huic
huic
hanc
hoc
hac
hoc
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
m.
ille
illīus
illi
illum
illo
Singularis
f.
n.
illa
illud
illīus
illīus
illi
illi
illam
illud
illa
illo
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
m.
iste
is#us
is$
istum
isto
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
m.
ipse
ipsīus
ipsi
ipsum
ipso
m.
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
146
ipse, ipsa, ipsum
is, ea, id
idem, eadem, idem
bu
şu
m.
idem
eiusdem
eidem
eundem
eodem
is
eius
ei
eum
eo
yalnız
o
aynı
Pluralis
f.
hae
hārum
his
has
his
n.
haec
hōrum
his
haec
his
illi
illōrum
illis
illos
illis
Pluralis
f.
illae
illārum
illis
illas
illis
n.
illa
illōrum
illis
illa
illis
Singularis
f.
n.
ista
istud
is#us
is#us
is$
is$
istam
istud
ista
isto
m.
is$
istōrum
is$s
istos
is$s
Pluralis
f.
istae
istārum
is$s
istas
is$s
n.
ista
istōrum
is$s
ista
is$s
Singularis
f.
n.
ipsa
ipsum
ipsīus
ipsīus
ipsi
ipsi
ipsam
ipsum
ipsa
ipso
m.
ipsi
ipsōrum
ipsis
ipsos
ipsis
Pluralis
f.
ipsae
ipsārum
ipsis
ipsas
ipsis
n.
ipsa
ipsōrum
ipsis
ipsa
ipsis
Singularis
f.
n.
ea
id
eius
eius
ei
ei
eam
id
ea
eo
m.
ii (ei)
eōrum
iis (eis)
eos
iis (eis)
Pluralis
f.
eae
eārum
iis (eis)
eas
iis (eis)
n.
ea
eōrum
iis (eis)
ea
iis (eis)
Singularis
f.
eadem
eiusdem
eidem
eandem
eadem
n.
idem
eiusdem
eidem
idem
eodem
m.
hi
hōrum
his
hos
his
m.
m.
iidem/idem
eorūndem
isdem/eisdem
eosdem
isdem/eisdem
Pluralis
f.
eaedem
earūndem
isdem/eisdem
easdem
isdem/eisdem
n.
eadem
eorūndem
isdem/eisdem
eadem
isdem/eisdem
Zamirlerin çekimi, ad çekiminden genitif ve datif halindeki -ius ve –i ekleriyle farklı
olur, diğer çekim halleri ise I ve II deklinasyona göre biterler. İ seslisi başka bir seslinin
önünde durduğuna karşın Gentitifte uzun okunan –īus olur
idem, eadem, idem zamiri –is, -ea, -id ekinden ve değişmeyen -dem bölümünden
meydana gelmiştir. Sadece birinci bölüm çekime girir. (is, ea, id, değişir dem ise değişmez), şöyleki m, d önünde n’ye dönüşür, bundan dolayı m ile biten çekim halleri:
eun-dem, ean-dem, eorun-dem, earum-dem olur.
İLGİLİ ZAMİRLER
Pronomina relatīva
Latincede ilgili zamirler şunlardır: qui, quae, quod (hangisi). Çekimi de şöyle yapılır:
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
m.
qui
cuius
cui
quem
quo
Singularis
f.
n.
quae
quod
cuius
cuius
cui
cui
quam
quod
qua
quo
m.
qui
quorum
quibus
quos
quibus
Pluralis
f.
quae
quarum
quibus
quas
quibus
n.
quae
quorum
quibus
quae
quibus
cui datif hali tek hecedir çünkü ui ikiz seslidir. Cuius ve quōrum/quārum genitifleri genelde kimin kelimesiyle tercüme edilir.
SORU ZAMİRLERİ
Pronomina interrogatīva
Latincede iki soru zamiri vardır:
quis? quid?
qui? quae? quod?
kim? (kişiler için) ne? (cisimler için)
quod? kim? hangisi?
qui, quae, quod soru zamiri ayni iyelik zamiri gibi çekime girir, quis, quid’in ise sadece
tekili vardır.
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
kişiler için
quis
cuius
cui
quem
quo
cisimler için
quid
cuius
cui
quid
quo
Soru zamirlerinin halleri –nam bölümüyle güçlendirilebilir.
147
PENSA
PENSUM A
Vocabula nova:
Substantīva:
pigritia, -ae f. tembellik
vipera, -ae f. yılan
Adiectiva:
amplus 3 geniş
frigidus 3 soğuk
gratus 3 sevimli
Adverbia:
difficulter ağır
mane sabah
Verba:
diligo 1 seviyorum
Tabelayı eksikјаolan
kişi zamirleriyle
tamamlayınız:
Дополнете
табелата
со формите
на личните заменки што
недостигаат:
N.
ego
G.
tui
D.
Acc. me
Abl. a me/ mecum a te/ tecum
nos
nobis
vos
a me/ mecum a me/ mecum
Cümleleri
Дополнете
ги речениците
со соодветниот
од заменката дадена
parantez
içinde verilen
zamirlereпадеж
göre tamamlayınız:
во заграда:
а) Res publica _________________ vita carior est. (ego)
b) _____________ viperam sub ala nutris. (tu)
c) Pater ___________ amat plus quam hos oculos. (tu)
d) Omne animal _______________ ipsum diligit. (sui)
e) _____________ bene facit, qui bene facit amico. (sui)
f) Medicamentum __________ da! (nos)
Türkçeye
tercüme ediniz:
Aşağıdaki
Преведетеcümleleri
ги следните
реченици:
а) Hi morbi difficulter dignoscuntur.
_______________________________________________________
b) Hoc remedium in loco frigido stet, illud in vitro nigro cum collo amplo.
________________________________________________________
c) Hanc tabulletam mane sumĕre debes.
________________________________________________________
d) Quae est causa pigri$ae tuae?
________________________________________________________
e) Qui sunt morbi periculosiōres quam carcinōma et sarcōma?
________________________________________________________
f) Quod vales mihi gratum est.
_________________________________________________________
148
PENSUM B
eksik
gösterme
zamirleriyle
Tabelayı
Дополнете
ја olan
табелата
со формите
на tamamlayınız:
показните заменките што
недостигаат:
sg.
pl.
N.
is, ea, id
G.
eorum, earum, eorum
D.
iis
Acc. eum, eam, id
Abl.
sg.
pl.
hi, hae, haec
huic
hos, has, haec
hoc, hac, hoc
Aşağıdaki
Преведетеcümleleri
ги на латински
следните
реченици:
Latinceye
tercüme
ediniz:
а)
Исходот
на оваа
болест
неизвесен.
Bu
hastalığın
sonucu
belliе değil.
_____________________________________________________
b)
Kendini
zordur. самиот себе.
Тешко е tanımak
да се спознаеш
__________________________________________________________
c)
Hiç
kimse
korku
kişileri sevmez.
Никој
не ги
сакаduyduğu
оние од коишто
се плаши.
__________________________________________________________
d)
Roma
kurucuları
kimdir?
Кои сеkentin
основачи
на градот
Рим?
Sözlük
hastalık morbus, -i m.
kent urbs, -rbis f.
ad nomen, -inis n.
sonuç eventus, -us m.
kurucu conditor, -oris m.
Roma Roma, -ae f.
istiyorum amo 1
korkuyorum timeo 2 (со acc.)
belirsiz dubius 3
biliyorum nosco 3
zor, ağır difficile
__________________________________________________________
e)
Onun
nedir?името?
Кое муadı
е нему
__________________________________________________________
149
DICTA ET SENTENTIAE
Ubi tu Gaius, ego Gaia. Senin Gaius olduğun yerde ben Gaius Hanım olacağım. Eski
Roma’da nikah kıyılırken okunan bir cümle.
Hodie mihi, cras tibi. Bugün bana, yarın sana.
Hodie Caesar, cras nihil. Bugüne Sezar, yarın kimse.
Perfice te. Kendini yetiştir!
Aliena nobis, nostra plus aliis placent. Biz, başkasının şeylerini daha çok beğeniriz,
başkaları ise bizimkileri.
Abdere se in litteras. Kitaplarda saklansın. Kendini bilime adasın.
Ad hoc. Bu amaçla, bu nedenle.
Hominem non odi, sed eius vitia. İnsanı değil, zaaflarını sevmem.
Modicus cibi, medicus sibi. Yemekte ılımlı olan, kendi kendisinin doktorudur.
Nosce te ipsum. Kendini tanı. Apolon’un Delfi’deki tapınağında bir yazıttır
Cave quid dicas, quando et cui. Ne zaman, kime ne söylediğini dikkat et.!
Ad calamitatem quilibet rumor valet. Herhangi bir haber baş belası olabilir.
Nihil est turpius, quam bellum gerere cum eo, quocum familiariter vixeris. Dostane yaşadığın biriyle savaşmaktan daha utandırıcı bir şey yoktur.
Accedo nemini. Hiç kimseye yanaşmıyorum. Hiç kimseyle uzlaşmıyorum.
150
VITA COTIDIANA
ROMA EVİ
Roma vatandaşları özel evlerinin görünümü, büyüklüğü ve yeri her şeyden evvel evsahiplerinin toplumdaki pozisyonu ve yaşama yerinin büyüklüğüne bağlıymış. Bayındır ve kent dışı yaşama yerleri arasında çok büyük fark varmış.
Roma İmparatorluğu kentleri ve Roma’da daha yoksul tabakaların mensupları aşırı
yüklü, gürültülü ve kirli semtlerde, çatısı düz kiremitler ile örtülü, killi toprak ve kireç
malzemesinden yapılı birkaç katlı binalarda yaşamaktaymışlar. Bu binalarda ekseriyeti pencere yerine delikleri olan mütevazi ve küçük daireler kiralamaktaymışlar. Bu evlerde yaşamak bazan çok tehlikeliymiş, çünkü kalitesiz harç dolayısıyla binaların çökme tehlikesi yüksekmiş.
Bunlardan farklı olarak patrisilerin kentte bir, denizde bir ve köyde birer evleri oluyormuş (asilzadeler). Bunlar dış cephesi sade olan ancak iç mekânı ve döşemeleri mozaikler, duvarları ise freskler ile dekore edilmiş evler. Bu resimlerdeki konular mitolojiden alınmış ya da peysajlar, aile fertleri ve benzer konuları temsil edermiş. Giriş koridoru (vestibulum) taşla döşenmiş ve oradan merkez odaya (atrium) girilir, oradan da
iş odaları ve yatak odalarına girilir, sutünlarla çevreli iç bahçeye geçilmekteymiş. Atrium kubbesinde açılan alandan ışık almaktaymış. Bu kubbenin altında, döşemede sığı
bir havuz bulunur ve orada yağmur suları toplanırmış. Ancak bu havuz atriuma ayrı
bir güzellik vermekteymiş. Misafirler burada karşılanır, patron ve müşterileri arasında
toplantılar yapılır, daha önemli tüm ailevi meseleler burada meydana gelirmiş. Yatak
odaları ve iş odaları genelde sade bir dekor içindeymiş ve sadece en gerekli olan mobilya parçalarıyla donatılırmış. Aşık kubbenin ortasında şelale, süs bitkileri, kimi yerde
ise süs heykelleri bulunmaktaymış. Peristilin en arkasında yemek odası olarak kullanılan ve yemek kerevetleri ile duvarları resimlerle süslü bir bölüm varmış. Eksedra evin
en görkemli bölümüymüş. Bahçenin hemen yanında bulunan bölümde bahçe motiflerinin devamı olarak, döşeme mozaikleri ve duvar resimleriyle süslüymüş. Bu bölümde resmi törenler düzenlenir, zengin sofralar tertiplenirmiş. Mutfak genelde dar,
ışıksız ve aşırı sıcak bir yermiş ve evin daha saklı bir yerinde bulunur, kölelerin çalıştığı
bir yermiş. Yemeklerin pişirilmesi için büyük fırın ve süslü kablar kullanırmış.
151
Caput
CaputXIII
XIII
Aktif Present
Partisipi
Партицип
на презент активен
GerundГерунд
Герундив
Gerundif
Римско семејство
Roma Ailesi
LECTIO
Vocabula nova:
Substantīva:
Substanva:
delirium, -ii
-ii n.
n. deliryum,
бунило, делириум
delirium,
heyecan
paralysis, -is
-is f.f.felç
парализа
paralysis,
pollex, -icis
-icis m. baş
палец
pollex,
parmak
spica, -ae
-ae f.f.pansuman
преврска
spica,
Adiecva:
Adiectiva:
adhibitus 33 kim,
кој, -a,
-e се применува,
adhibitus
uygulanan,
kim,
кој,
-a
-e
се
употребува
kullanılan
varius 33 farklı
различен, -чна, -чно
varius
Verba:
Verba:
abduco 3 одвојувам, оддалечувам
abduco
3 ayrılıyorum,
uzaklaşıyorum
absorbeo
2 впивам, апсорбирам
absorbeo
2
emiyorum
adiuvo 1 помагам
adiuvo 1 yardım ediyorum
agito 1 движам, придвижувам
agito 1 hareket ediyorum
ascendo 3 се качувам, се искачувам
ascendo 3 tırmanıyorum
bullio 4 зовривам
bullio 4 kaynıyorum
communico 11 зtemas
дружувам,
communico
kuruyorum,
споделувам,
делам,
се советувам
konuşuyorum, paylaşıyorum
со
некого,
разговарам
constituo 3 koymak, oturtmak, temel
cons$tuo 3 поставувам, ставам,
atmak
втемелувам,
одредувам
corrigo
3 düzeltiyorum
corrigo
3
поправам
descendo 3 iniyorum
descendo 31 се
спуштам
expectoro
öksürüyorum
expectoro
1
искашлувам
fluctuo 1 dalgalanıyorum, ikilemdeyim
fluctuo
1 се бранувам,
се колебам
lateo
2 saklıyım,
gizleniyorum
lateo
2
сокриен
сум,
се
кријам
migro 1 taşınıyorum
migro
1
се
селам,
се
преселувам
oppono 3 taşınıyorum
oppono13ileri
поставувам
perforo
alıyorum напред
perforo
1
пробивам
promineo 2 yükseliyorum
promineo
2 се издигнувам
purgo
1 temizliyorum
purgo
1
чистам
reconvalesceo 2 iyileşiyorum
reconvalesceo
2 оздравувам
roboro
1 güçleçiyorum
roboro
1
зајакнувам,
закрепнувам
stimulo 1 teşfik ediyorum
s$mulo
1
поттикнувам
tremo 3 titriyorum
tremo 3 треперам, се тресам
A. Parcipia praesens in medicina
a: Aorta ascendens, aorta descendens, aorta communicans.
b: Remedium purgans, remedium adiuvans, remedium corrigens,
remedium roborans, remedium absorbens, remedium s$mulans,
remedium expectorans, remedium cons$tuens.
c: Spica (pedis) ascendens, spica (pollicis) descendens.
d: nervus abducens, muscŭlus opponens, vertebra sep$ma prominens,
ren migrans, delirium tremens, paralysis agitans, periodus latens,
costae fluctuantes, arteriae perforantes, dentes permanentes,
aqua bulliens, homo reconvalescens.
Aorta
154
Vocabula nova:
B. Sentenae
1. Modus vivēndi.
2. Dubitāndo ad veritatem pervenimus.
3. Medicus est vir doctus, sanāndi perĭtus.
4. Orātor est vir bonus, dicēndi perĭtus.
5. Homĭnis mens discēndo alitur et cogitāndo.
6. Acerrimus ex omnis nostris sensibus est sensus vidēndi.
7. Gu4a cavat lapidem non vi, sed saepe cadēndo.
8. Op$mus est orātor, qui discēndo animos audien$um et
docet et delectat et permovet.
9. Hiems agricŏlis tempus quiescēndi est.
10. Nulla aetas ad discēndum sera est.
11. Saepe nesciēndo iniuriae faciuntur.
12. Exercēndo corpus firmāmus.
13. Quot cuique temporis ad vivēndum datur, eo debet esse
contentus.
14. Quae causa ius$or est belli gerendi, quam servitū$s
depulsio?
15. Libertas est potestas faciendi, quod iure licet.
16. Solum arando renovatur.
17. Medĭcus laudāndus.
18. Remedia adhibenda.
19. Haec est mixtura aegrōto dānda.
20. Laudēmus laudanda, vituperēmus vituperānda!
Substantīva:
Substanva:
animus,
animus,-i-im.
m.ruh
душа, дух
bellum,
bellum, -i-i n.
n.savaş
војна
depulsio,
depulsio, -ōnis
-ōnis f.f. reddetmek
одбивање,
ius,
iuris n. hukuk, yasa
отстранување
libertas,
f. özgürlük
ius, iuris-ātis
n. право,
закон
mens,
-ntis
f. us,
akıl
libertas,
-ā$s
f. слобода
orātor,
m.f.nutukçu
mens, -is
-n$s
ум, разум, памет
potestas,
f. imkân
orātor, -is-ātis
m. говорник
servitus,
potestas,-ūtis
-ā$sf.f.esaret
можност
solum,
-i n.
toprak
servitus,
-ū$s
f. ропство
veritas,
f. gerçek почва
solum, -ātis
-i n. земјиште,
veritas, -ā$s f. вистина
Adiectiva:
Adiecva:
iustus
3 adaletli
iustus 33праведен,
perĭtus
deneysel -дна, -дно
perĭtus
3
опитен,
-тна, -тно, вешт, -а, -о
serus 3 geç
serus 3 доцен, -цна, -цно
Verba:
Verba:
alo 3 besleniyorum
alo 3 се хранам
aro 1 sürüyorum
aro 1 орам
cavo 1 oyuyorum, deliyorum
cavo 1 длабам, продупчувам
cogito 1 düşünüyorum
cogito 1 мислам, размислувам
delecto 3 eğlendiriyorum
delecto 3 разонодувам, развеселувам
dubito 1 ikircimliyim
dubito 1 се двоумам
exerceo 2 alışıyorum
exerceo 2 вежбам
licet impers. izinlidir
licet impers. допуштено е
nescio 4 bilmiyorum
nescio 4 не знам
permoveo 2 teşvik ediyorum,
permoveo 2 поттикнувам, возбудувам
heyecanlandırıyorum
renovo 1 обновувам
renovo 1 yeniliyorum
vitupero 1 прекорувам
vitupero 1 kınıyorum
155
GRAMMATICA LATĪNA
AKTİF
PRESENT
PARTİSİPİ АКТИВЕН
ПАРТИЦИП
НА ПРЕЗЕНТОТ
Parcipium praesēns acvi
Aktif
present на
partisipi,
fiil sıfatıdır
ve еşuглаголска
şekilde kurulur:
Партиципот
презентот
активен
придавка, што се гради на следниов
a.
I ve II konyugasyon fiillerinde, present köküne nominatif tekil için –ns, genitif tekil
начин:
için
iseглаголите
–ntis eki од
eklenmektedir.
a) кај
I и II конјугација, на презентската основа се додаваат завршоците:
-ns за номинатив еднина и -ns за генитив еднина, т.е.:
amo 1
amāamā-
+
+
-ns
-ns
=
=
N. amāns
G. amāns
moveo 2
movēmovē-
+
+
-ns
-ns
=
=
N. movēns
G. movēns
б)IIIКај
глаголите
од IIIfiillerinde
и IV конјугација,
на презентската
се genitif
додаваат
b.
ve IV
konyugasyon
present köküne:
nominatif tekilоснова
için –ens,
teзавршоците: -ens за номинатив еднина и -ens за генитив еднина (тематскиот вокал
kil için de –entis (konusal sesli e ve –ns ile –ntis ekleri) eklenmektedir.
е и наставките -ns и -ns):
dico 3
dicdic-
+
+
-ens
-ēns
=
=
N. dicens
G. dicēns
sen$o 4
sen$sen$-
+
+
-ens
-ēns
=
=
N. senens
G. senēns
Партиципот
презентот
активен се
менува
како gibi,
придавките
од için
III деклинација
со
Aktif
Present на
Partisipi
III deklinasyon
sıfatları
olduğu
üç cinsiyet
tek bir şekil ile
една
форма
за
сите
три
рода,
со
таа
разлика
што
во
аблатив
еднина
има
наставка
-e:
çekime girmektedir, şöyleki ablatif tekilde –e eki gelmektedir.
Singularis
m. f.
n.
N.
amans
G.
aman$s
D.
aman$
Acc. amantem amans
V.
amans
Abl. amante
Pluralis
m. f.
amantes
aman$um
aman$bus
amantes
amantes
aman$bus
n.
aman$a
aman$a
aman$a
Партиципот на презентот активен означува дејство што се врши во сегашноста или
Aktif
Present
Partisipi,
şimdiki zamanda
meydanaнаgelen
veyaглагол
cümledeki
temel eylem
дејство
што се
врши истовремено
со дејството
главниот
во реченицата.
Го
ile
aynı
zamanda
meydana
gelen
eylemi
belirtir.
преведуваме со оној што... или со глаголски прилог на -јќи.
Некои
на -ans
нa -ensoluğum
пo постанок
се, всушност,
партиципи
на презентот
-ens
ileпридавки
–ans ile biten
bazıиsıfatlar,
açısından
aslında present
partisipi
idi (cons(constans,
-n$s oд глаголот
-en$s oд глаголот
sapio,
sapere).ablatif
Oвие
tans,
-nts, constare
fiilinden;constare;
samiens, sapiens,
-ents, sapio-separe
fiilinden).
Bu sıfatlar
придавки
когаsıfatlar
се употребуваат
како вистински
аблатив
еднина
имаат
tekilde
gerçek
olarak kullanıldığı
zaman, -i придавки
ekine sahipвоolur,
ad veya
partisiplerнаставка
-i,
a
кога
се
употребуваат
како
именки
или
партиципи
имаат
наставка
le kullanıldıklarında ise –e ekina sahip olurlar (cum sapient viro- akıllı adamla, cum sa--e
(cum sapien$
viro со
мудриот
маж;
cum sapiente
мудрецот;
pienteakıllı olanla,
homine
patriam
amantevatanını со
seven
adam) homine patriam
amante човек што ја сака татковината).
156
GERUND
Gerundium
Gerundium, etkin ve daimi anlamı olan bir yardımcı fiildir. –nd eki ve II deklinasyon
için ad durum eklerin present fiil köküne eklenmesiyle oluşturulmaktadır (-e- seslisi
III ve IV konyugasyonda araya girmektedir).
Bu yardımcı fiil sadece tekilde bağımlı kalan çekimlerdeki hallerini muhafaza etmiştir.
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
amo 1
аmāre sevmek
аmandi sevmekten
аmando sevmeye
ad amandum sevmek için
аmando severken
dico 3
dicere konuşmak
dicendi konuşmaktan
dicendo konuşmaya
ad dicendum sevmek için
dicendo konuşurken
Nominatif yerine gerundu yapan fiilin infinitifi kullanılır, akuzatif ise sadece edat ile
kullanılır (edat yoksa, infinitifte durur). Bundan dolayı gerund özne olarak dolaysız
öğe veya yüklemin ad bölümü olarak kullanılmaz.
Gerund, fiil veya zamir adı olarak tercüme edilir, ad edatı akuzatif hali ise kasıtlı cümle olarak da tercüme edilebilir, ablatif ise –erek/-arak zarf fiil eki olarak tercüme edilir.
Örnek:
Modus vivendi.
Yaşama şekli
Imago ad observandum idonea.
Seyretmek için hoş tablo.
Hominis mens discendo alitur et cogitando. İnsanın beynı okuyarak ve öğrenerek gelişir.
157
GRAMMATICA LATĪNA
GERUNDİF
Gerundīvum
Gerundif, pasiv anlamlı fiil sıfatıdır. Fiilin present köküne –ndus, -nda, -ndum eklerinin ilave edilmesiyle oluşturulur. I ve II deklinasyon fiillerinde ekler direk olarak present köküne eklenir, III ve IV deklinasyon fiillerinde ise kök ve ek arasında–e seslisi eklenir.
I konyugasyon
II konyugasyon
present kökü
sano 1
sanāmisceo 2 miscē-
III konyugasyon solvo 3
IV konyugasyon nutrio 4
solvnitri-
m.
sanā-ndus
miscē-ndus
f.
sanā-nda
miscē-nda
n.
sanā-nda
miscē-ndum
solv-e-ndus solv-e-nda solv-e-ndum
nutri-e-ndus nutri-e-nda nutri-e-ndum
Gerundif I ve II deklinasyona göre, -us, -a ve –um ile biten sıfatlar olduğu gibi, çekime
girmektedir. Gerundif yapılması gereken bir faaliyeti ifade eder (bundan dolayı participium necessitātis olarak da adlandırılmaktadır), karşı gelindiğinde de yapılmaması gereken (olumsuz) bir faaliyeti ifade etmektedir.
laudandus, -nda, -ndum
non laudandus, -nda, -ndum
Övülmesi gereken,
Övülmemesi gereken
Gerundif, yüklemin ad bölümü olarak, pasif perifrastik konyugasyonda sıkça kullanılmaktadır.
158
PENSA
PENSUM A
Migro
Образувајте
на3презент
од глаголите
migro
1, lateo
2,
1, lateoпартицип
2, abduco
ve dormio
4 fiillerinden
present
partisipi
oluşturunuz:
abduco 3 и dormio 4:
migro 1
sg.
pl.
N. _____________ _____________
G. _____________ _____________
lateo 2
sg.
pl.
_____________ _____________
_____________ _____________
abduco 3
sg.
pl.
N. _____________ _____________
G. _____________ _____________
dormio 4
sg.
pl.
_____________ _____________
_____________ _____________
Менувајте
ja по
падежи синтагмата
locus
dolens:yapınız:
Locus dolens
sintagmasının
(ifadesinin)
çekimini
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
Sg.
locus dolens
Pl.
Vocabula nova:
Преведете
ги на македонски
следните
изрази:
Aşağıdaki ifadeleri
Türkçeye tercüme
ediniz:
pars descendens duodeni
_________________________
arteria communĭcans anterior
_________________________
pars descendens aortae
_________________________
colon ascendens
_________________________
arteriae pala$nae descendentes
_________________________
vasa afferen$a / efferen$a
_________________________
musculus opponens digi$ minimi
_________________________
Substantīva:
colon -i n. kalın bağırsak, körbağırsak
ve düz bağırsak arasındaki bağırsak
duodenum, -i n. on iki parmak
bağırsak
Adiectiva:
medianus 3 orta
palattnus 3 damağa ait
damak
Verba:
affero, aferre taşıyorum
effero, effere çıkarıyorum
159
PENSA
PENSUM B
Amo
Образувајте
герунд
од глаголите
1, adhibeogerund
2, solvooluşturunuz:
3 и bullio 4:
1, adhibeo
2, solvo
3 ve bullioamo
4 fiillerinden
N.
amāre
adhibēre
solvĕre
bullīre
G.
D.
Acc.
Abl.
deyimleriгиtercüme
ediniz:
Şu
Преведете
следните
изрази:
ars curāndi
_____________________
ars sanāndi
_____________________
ad curāndum
_____________________
ad miscēndum _____________________
ad legēndum
_____________________
modus vivēndi _____________________
bibendo vinum _____________________
Aşağıdaki
Образувајте
герундив
од следните
глаголи:
fiillerden
gerundif
oluşturunuz
m.
do 1
recipio 3
misceo 2
nutrio 4
solvo 3
sumo 3
facio 3
dignosco 3
160
f.
n.
Sözlük
latinceye
tercümeизрази:
ediniz:
Aşağıdaki
Преведетеcümleleri
ги на латински
следните
a. teşhis
болестedilmesi
што треба
да биде
дијагностицирана
a)
gereken
hastalık
b.
oперација
што
треба
да
биде
b) yapılması gereken ameliyat направена
c. övülmesi
лекари што
треба да
бидат пофалени
c)
gereken
doktorlar
d. eritilmesi
прашоци што
требаtozlar
да бидат растворени
d)
gereken
e. alınmaması
таблети штоgereken
не смеатtabletler
да бидат земени
e)
f. рана
што требаgereken
да бидеyara
исчистена
f/)
temizlenmesi
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
hastalık morbusö –i m. i
teşhis koyuyorum dignosco 3
doktor medĭcus, -i m.
ameliyat operatio, -ōnis f.
övüyorum laudo 1
yapıyorum facio 3
toz pulvis, -ĕris m.
yara vulnus, ĕris n.
eritiyorum solvo 3
tablet tabulētta, -ae f.
temizliyorum purgo 1
Aşağıdaki
Од кои латински
глаголски
облици
потекнуваат
следните латинизми:
latince ifadeler
hangi
fiil hallerinden
gelmektedir:
латентен
latent
легенда
efsane
еминентен
eminent
референдум
referandum
агенда
agenda
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
Vocabula nova:
emineo 2 ünlü oluyorum
refero, referre bildiriyorum
DICTA ET SENTENTIAE
Amantes amentes. Aşik olmuş, kaybolmuş.
Homo sapiens. İnsan, bugünkü gelişme safhasında insanı belirten terim.
Timeo Danaos et dora ferentes. Danaylılar hediye ile geldikleri zaman bile korkuyorum.
Facientis et conscientis poena par est. Suç işleyen ve bundan haberdar olan kişiler için ceza
aynıdır.
Tarde venientibus ossa. Geç kalanlar için-kemikler.
Errando discimus. Hata ederek öğreniyoruz. Hatalardan ders alıyoruz.
Ad referendum. Oylamada.
Aliis serviendo consumor. Başkasına hizmet ederken eriyorum. Mum üzerinde yazı.
Alitur vitium vivitque tegendo. Günah, saklı tutulduğu halde yaşamaya devam eder.
Dolendi modus, timendi non item. Üzüntü duymanın yolu vardır, ama korkmaya asla.
Ad paenitendum properat cito qui iudicat. Tez karar veren pişmanlığa koşar. Tez karar veren
tez pişman olur.
Agenda. Gerekeni yapılmalı. Hatırlatma. İş planı.
Addenda. Ekllenmesi gerekenler. Ekler.
De gustibus non est disputandum. Tatlar tartışılmaz.
Mutatis mutandis. Değişmesi gereken şeyler ne zaman değişecek. Yapılması gereken değişiklikler ne zaman yapılacak.
161
VITA COTIDIANA
ROMA AİLESİ
Eski Roma’da ailenin kurulması ve varislerin dünyaya gelmesi kutsal görevmiş, neslin
devam ettirilmesi ise evlilik hayatına anlam kazandırmaktaymış. Bu evliliklerin ekseriyeti sevgi dolayısıyla değil, gelecek çiftin ebeveyinleri arasında yapılan sözleşme neticesiymiş. Evlenecek karı ve kocanın toplumdaki pozisyonu ve pozisyonuna göre, birkaç ‘çeşit’ evlilik mevcutmuş. Evlenme, Romalıların hayatında en kutsal anlardan biriymiş çünkü aile toplumun temel taşı olarak algılanmaktaymış.
Aileye ait Latince kelime (familia) bizim aile anlamlı kelimemize tamamen uygun değildir. Çünkü sadece anne, baba ve çocukları değil, aynı çatı altında yaşayanların tümünü (köleler, koruma altında olanları, özgürlüğe kavuşanları ve aile tanrıları olan Lar
ve Penatları da kapsamaktatmış. Cins daha geniş aile fertlerini aynı aile soyadını taşıyan önceki nesilleri: kendi aileleri olan dedeler, amcalar, kardeşleri de tahmin etmekteymiş.
Dünyaya gelen çocuğa özel ad (praenomen) baba veya annenin mensubu olduğu soyun soy adı (nomen) ve aile mahlası (cognomen) (mahla genelde kişinin beden özelliklerine göre verilirmiş). Mesela Barbatus, sakallı, Afrikanus, Afrikalı ve b.
Roma vatandaşının bütünsel adı şöyle olurmuş:
Afrikalı Cornelius Ssipion, Gaius Julius Caesar, Marcus Tullius Cicero vb.
162
Aile babası (pater familias) aile fertleri karşısında
en yüksek otorite ve yasal iktidara sahipmiş, buna
göre evin babası yeni doğan çocuğu kabul eder
veya etmeyebilir, karısı ve eşinin hayatı veya mematı konusunda karar verebilir, çocukların hayat
arkadaşını seçebilirmiş. Zamanla aile babasının
yetkileri sınırlanmış, yani hafiflemiş, öyleki Cicero zamanında Roma ailesi bugünkü ailelere benzemeye başlamış. Diğer sözlerle aileler sevgi üzerine kurulmaya başlamış, çocuklara ise karı koca
birlikte bakmaya başlamışlar. Gün ışığından yararlanabilmek için Romalıların günü çok erken başlamaktaymış, erkekler evden ayrılıp, işe giderlermiş (toplumsal iş, ticaret ya da zanaatçılık) kadınlar ise ev işlerine bakar, karşılıklı ziyartlere giderlermiş. Erkekler iş saatinden sonra mutlaka kamu
banyolara giderlermiş (thermae), orada hijyen yanısıra, hemşerileri veya iş adamlarıyla görüşürlermiş. Ondan sonra evin baş öğünü olan akşam yemeğine eve giderlermiş.
163
APPENDIX
APPENDIX
заклетва
HipokratХипократова
Yemini
Одбрани текстови
Seçme metinler
ПрегледBakış
на латинската граматика
Latin Gramerine
Латинско-македонски речник
Latince-Türkçe Sözlük
HIPPOCRATIS COI IUSIURANDUM
“Apollinem medicum et Aesculapium Hygeamque ac Panaceam iuro deosque
omnes itemque deas testes facio me hoc iusiurandum et hanc contestationem pro
viribus et iudicio meo integre servaturum esse.
Praeceptorem, qui me hanc edocuit artem, parentum loco habiturum vitam
communicaturum eaque, quibus opus habuerit, impertiturum; eos item qui ex eo
nati sunt, pro fratribus masculis iudicaturum artemque hanc si discere voluerint, absque mercede et pacto edocturum praeceptionum ac auditionum reliquaeque totius disciplinae participes facturum, tum meos, tum praeceptoris mei filios, immo et
discipulos, qui mihi scripto caverint, et medico iureiurando addict fuerint, alii vero
praeter hos nulli.
Ceterum quod ad aegros attinet sanandos, diaetam ipsis constitutam pro facultate et iudicio meo commodam, omneque detrimentum et iniuriam ab eis prohibebo.
Neque vero ullius preces apud me adeo validae fuerint, ut cuipiam venenum
sim propinaturus neque etam ad hanc rem consilium dabo.
Porro caste et sancte vitam et artem meam conservabo.
Nec vero calculo laborantes secabo, sed viris chirurgiae operariis eius rei faciendae locum dabo.
In quascumque autem domos ingrediar, ob utilitatem aegrotantium intrabo, ab
omnique iniuria voluntaria inferenda et corruptione cum alia, tum praesertim operum veneriorum abstnebo.
Quaecumque vero inter curandum videro aut audiero, immo etiam ad medicandum non adhibitus in communi hominum vita cognovero, ea siquidem efferre
non contulerit, tacebo et tanquam arcana apud me continebo.
Hoc igitur iusiurandum mihi integre servant et non confundenti, contingat et
vita et arte feliciter frui, et apud omnes homines in perpetuum gloriam meam celebrari. Transgredienti autem et peieranti, his contraria eveniant.”
166
HİPOKRAT YEMİNİ
Hekim Apollon, Aesculapions, Hygeia ve Panacea adına, bütün Tanrılar ve Tanrıçaların
şahitliğinde yemin ederim ki, aşağıdaki andımı kabiliyetim ve gücüm yettiğince yerine
getireceğim.
Bu sanatı bana öğreteni ebeveynim yerine koyacağım, hayatımı onunla
paylaşacağım ve ihtiyacı olursa mallarımı onunla bölüşeceğim, çocuklarına kardeşlerim
gibi bakacağım, istedikleri taktirde bu sanatı onlara ücretsiz ya da yazılı bir söz
almaksızın öğreteceğim, bilgilerimi oğullarıma, ustalarımın oğullarına ve bu mesleğin
kurallarını kabul edenlerden başka kimseye öğretmeyeceğim.
Tedavi reçetelerimi kabiliyetim ve gücüm yettiğince hiçbir zaman birisine zarar
vermek için değil, hastalarımın iyiliği için kullanacağım.
Hiç kimseyi memnun etmek için ölümcül bir ilaç reçete etmeyeceğim gibi,
ölümüne neden olabilecek bir tavsiyede dahi bulunmayacağım.
Bir kadına düşük yaptıracak aletler vermeyeceğim.
Hayatımın ve sanatımın saflığını koruyacağım. Bıçağımı mesanesinde taş olduğu
aşikar olanlar için bile kullanmayacağım, bu işi ehillerine bırakacağım.
Gittiğim her eve sadece hastanın iyiliği için gireceğim, kendimi hastalık yapıcı
etkenlerden ve özellikle de ister hür ister köle olsun kadın ve erkeklerle aşkın hazlarından
uzak tutacağım, sanatımın icrası esnasında ya da günlük
Hayatımda bana gelen ve yayılmaması gereken bilgileri sır olarak tutacağım ve
hiçbir zaman açmayacağım.
Bu andımı tuttuğum sürece, hayatım ve sanatımın icraası bana mutluluk versin,
tüm insanlar tarafından her zaman saygı göreyim, eğer yeminimden dönersem bunun
zıddı bana az gelsin.
167
SEÇME METİNLER
Cornelius Celsus, De medicina
De causis, quae implent corpus et de his quae extenuant corpus
Implet autem corpus modĭca exercitā$o, frequen$or quies, unc$o et, si post
prandium est, balneum; contracta alvus, modĭcum frigus hiěme, somnus et
plenus et non nimis longus, molle cubīle, anĭmi securĭtas, assumpta per cibos et po$ōnes maxĭme dulcia et pinguia; cibus et frequen$or et quantus
plenissĭmus potest concŏqui. Extenuat corpus aquă calĭda, si quis in eam
descendit, magisque si salsa est; in ieiunio balneum, inūrens sol, et omnis
calor, cura, vigilia, somnus nimium vel brevis vel longus; lectus per aestātem
terra; hiěme durum cubīle; cursus, multa ambula$o, omnisque vehĕmens
exercita$o, vomĭtus, deiec$o, acĭdae res et austērae et semel die assumptae epŭlae et vini non praefrĭgidi po$o ieiūno in consuetudĭnem adducta.
De medicina, I, 3, 15
De resoluōne linguae
At si lingua resolūta est, quod interdum per se, interdum ex morbo alĭquo
fit sic ut sermo homĭnis non explicetur, oportet gargarizāre ex aquā, in quā
vel thymum vel hyssōpum vel nepěta decocta sit; aquam biběre; caput et
os et ea, quae sub mento sunt, et cervicem vehementer perfricāre; lasěre
linguam ipsam liněre; manducāre quae sunt acerrĭma, id est in sināpi allium, cepam; magna vi luctāri, ut verba exprimantur; exercēri retento spirĭtu;
caput saepe aquā frigĭda perfunděre; nonnunquam multam esse radicŭlam,
deinde voměre.
De medicina, IV, 4, 4,
dilabātur - dilabor fiilininden 3 kişi tekil, lapsus sum, pasif halleri
olan ancak anlamı aktif
olan fiildir.
168
Adversus ictum scorpiōnis
In quibusdam e$am aliis serpenYbus certa quaedam auxilia sa$s nota sunt.
Nam scorpio sibi ipse pulcherrĭmum medicamentum est. Quidam contrītum
cum vino bibunt. Quidam eōdem modo contrītum super vulnus imponunt:
quidam super prunam eo imposito vulnus suffumigant, undĭque veste circumdata, ne is fumus dilabātur; tum carbōnem eius super vulnus deligant.
Biběre autem oportet herbae solāris (quam heliotropion Graeci vocant) semen vel certe folia ex vino. Super vulnus vero e$am furfŭres ex acēto vel
ruta silvaYca recte imponĭtur vel cum melle sal tostus.
De medicina, V, 27, 5
De chirurgo
Esse autem chirurgus debet adulescens aut certe adulescen$ae propior; manu
strenuā, stabĭli, nec unquam intremescente, eāque non minus sinistrā quam
dextrā promptus; aciē oculōrum acri clarāque; anĭmo intrepĭdus, immiserĭcors
sic, ut sanāri velit eum, quem accēpit, non ut clamōre eius motus vel magis
quam, quam res desiderat, propěret, vel minus, quam necesse est, secet; sed
perinde faciat omnia, ac si nullus ex vagiYbus alterius affectus oriātur.
De medicina, VII, 1, 4,
Si naturālia feminārum non admiunt concubĭtum, quomŏdo
curāri conveniat
Et hoc quidem commune esse et marĭbus et femĭnis potest. Proprie vero quaedam ad femĭnas perYnent, ut in primis quod eārum naturālia nonnunquam
inter se glu$nā$s oris concubĭtum non admi4unt. Idque interdum evěnit
proYnus in utěro matris interdum exulcera$ōne in his parYbus factā et per
malam cura$ŏnem his oris sanescendo iunc$s. Si ex utěro est, membrāna ori
vuluae opposĭta est; si ex ulcěre caro id replēvit.
Oportet autem membrānam duābus lineis inter se transversis inciděre ad
similitudĭnem li4erae X, magnā cura habĭta, ne urinae iter violētur; deinde
undĭque eam membrānam exciděre. At si caro incrēvit, necessarium est rectā
lineā patefacěre, tum ab orā vel vulsellā vel hamo apprehensam tamquam
habenŭlam exciděre; intus implicĭtum in longitudĭnem linamentum (lemniscom
Graeci vocant) in acēto $nctum demi4ěre, supraque succĭdam lanam acēto madentem deligāre; ter$o die solvere et vulnus sicut alia vulněra curāre. Cumque
iam ad sanitatem tendet, plumbeam fistŭlam medicamento cicatrĭcem inducente illiněre eamque intus dare supraque idem medicamentum inicěre, donec
ad cicatrĭcem plaga perveniat.
De medicina, VII, 28, 1,
velit - volo, velle, volui düzensiz fiilinden 3 kişi tekil
present konyuktifi.
oriatur - orior, ortus sum
4, sadece pasif halleri olan
fiil, ancak anlamları aktiftir
(geçmiş, bitmiş zaman)
incrēvit - incresco, -crevi, -3,
fiilinden indikatif perfektin 3 kişi.
169
SEÇME METİNLER
Regimen Sanitas Salernitanus sive Flos medicinae
LXXXIV
De quauor humoribus in corpore humano
Quatuor humores in humano corpore constant:
sanguis cum cholera, phlegma, melancholia.
Terra melancholia, aqua phlegma, aer sanguis, chole ignis.
LXXXV
De genere sanguinico
Natura pingues is$ sunt atque iocantes,
semper rumores cupiunt audire frequentes,
hos Venus et Bacchus delectant, fercula, risus,
et facit hos hilares, et dulcia verba loquentes.
Omnibus hi studiis habiles sunt et magis ap$.
Qualibet ex causa nec hos leviter movet ira.
Largus, amans, hilaris, ridens, rubeique coloris,
cantans, carnosus, sa$s audax atque benignus.
LXXXVI
De genere cholerico
Est humor cholerae, qui compe$t impetuosis.
Hoc genus est hominum cupiens praecellere cunctos;
hi leviter discunt, multum comedunt, cito crescunt.
Inde magnanimi sunt, largi, summa petentes:
hirsutus, fallax, irascens, prodigus, audax,
astutus, gracilis, siccus, croceique coloris.
LXXXVII
De genere phlegmaco
Phlegma vires modicas tribuit latosque brevesque;
phlegma facit pingues, sanguis reddit mediocres.
Sensus hebes, tardus motus, pigri$a, somnus.
Hic somnolentus, piger, in sputamine multus.
Est huic sensus hebes, pinguis, facie color albus.
LXXXVIII
De genere melancholico
Restat adhuc tris$s cholerae substan$a nigrae,
quae reddit pravos, pertristes, pauca loquentes.
Hi vigilant studiis, nec mens est dedita somno,
servant propositum, sibi nil reputant fore tutum.
Invidus et tris$s, cupidus dextraeque tenacis,
non expers fraudis, $midus luteique coloris.
170
LXXXIX
De humorum coloribus
Hi sunt humores, qui praestant cuique colores.
Omnibus in rebus ex phlegmate fit color albus.
Sanguine fit Rubeus; cholera rubea quoque rufus.
Corporibus fuscum bilis dat nigra colorem;
esse solent fusci quos bilis possidet atra.
XC
De abundana sanguinis
Si peccet sanguis, facies rubet, extat ocellus,
inflantur genae, corpus nimiumque gravatur.
Est pulsusque frequens, plenus, mollis, dolor ingens
maxime fit fron$s et cos$pa$o ventris,
siccaque lingua, si$s et somnia plena rubore,
dulcor adest spu$, sunt acria dulcia quaeque.
XCI
De abundana cholerae
Accusat choleram dextrae dolor, aspera lingua,
$nnitus vomitusque frequens, vigilan$a multa,
multa si$s pinguisque eiec$o, tormina ventris,
nausea fit morsus cordis, languescit onexia,
pulsus adest gracilis, durus veloxque, calescens.
aret amaretque os, incendia somnia fingunt.
XCII
De abundana phlegmas
Phlegma supergrediens proprias in corpore leges,
os facit insipidum, fas$dia crebra, salivas,
costarum, stomachi simul occipi$sque dolores,
pulsus adest rarus, tardus, mollis quoque inanis.
Praecedit fallax phantasmata somnus aquosa.
XCIII
De abundana melancholiae
Humorum pleno dum faex in corpore regnat,
nigra cu$s, durus pulsus tenuisque urina,
sollicitudo, $mor, tris$$a, somnia tetra.
Coacescunt ructus, sapor et sputaminis idem.
Levaque praecipue $nnit vel sibilat auris.
171
SEÇME METİNLER
De brevitate vitae sive Gaudeamus igitur
habetit - var olacağız,
habeo 2 fiilinden
gelecek zaman
finietur - bitecek, finio 4
fiilinden gelecek zaman,
pasif
nemini parcetur - kimse
kurtulmayacak, parcetur
parco 3 fiilin gelecek
zamanı
Gaudeamus igitur
Iuvenes dum sumus.
Post iucundam iuventutem
Post molestam senectutem
Nos habebit humus.
Vita nostra brevis est
Brevi finietur.
Venit mors velociter
Rapit nos atrociter
Nemini parcetur.
Vivat academia!
Vivant professores!
Vivat membrum quodlibet;
Vivant membra quaelibet;
Semper sint in flore.
Vivant omnes virgines
Faciles, formosae.
Vivant et mulieres
Tenerae, amabiles,
Bonae, laboriosae.
pereat - yok olsun, batsın,
pereo fiilinden 3 kişi tekil
present konyuktif;
pereo, perire, perii,
peritum, yok oluyorum,
batıyorum
pereant - yok olsunlar,
batsınlar, aynı fiilden
present kunyuktifi 3 kişi
çoğul.
172
Vivat et respublica
et qui illam regit.
Vivat nostra civitas,
Maecenatum caritas
Quae nos hic protegit.
Pereat tris$$a,
Pereant osores.
Pereat diabolus,
Quivis an$burschius
Atque irrisores.
GRAMMATICA LATINA PER TABULAS
GRAMMATICA LATINA PER TABULAS
Birinci (a) Deklinasyonu
–a ile dişil ve eril
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
sg.
-a
-ae
-ae
-am
-ă
-ā
pl.
-ae
-ārum
-is
-as
-ae
-is
sg.
vena
venae
venae
venam
vena
venā
sg.
-er
-i
-o
-um
-er
-o
-er eril
pl.
sg.
-i
puer
-ōrum
pueri
-is
puero
-os
puerum
-i
puer
-is
puero
İkinci (o) Deklinasyonu
–us ile eril
pl.
venae
venārum
venis
venas
venae
venis
sg.
-us
-i
-o
-um
-e
-o
pl.
-i
-ōrum
-is
-os
-i
-is
sg.
oculus
oculi
oculo
oculum
ocule
oculo
pl.
oculi
oculōrum
oculis
oculos
oculi
oculis
pl.
-a
-ōrum
-is
-a
-a
-is
-um nötr
sg.
ovarium
ovarii
ovario
ovarium
ovarium
ovario
pl.
ovaria
ovariōrum
ovariis
ovaria
ovaria
ovariis
İkinci (o) deklinasyonu
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
pl.
pueri
puerōrum
pueris
pueros
pueri
pueris
sg.
-um
-i
-o
-um
-um
-o
Üçüncü (konsonant) deklinasyon
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
sg.
основа/ s
-is
-i
-em
основа/ s
-e
eril ve dişil
pl.
sg.
-es
ren
-um
renis
-ibus
reni
-es
renem
-es
ren
-ibus
rene
nötr
pl.
renes
renum
renibus
renes
renes
renibus
sg.
основа/ s
-is
-i
основа/ s
основа/ s
-e
pl.
-а
-um
-ibus
-а
-а
-ibus
sg.
vulnus
vulneris
vulneri
vulnus
vulnus
vulnere
pl.
vulnera
vulnerum
vulneribus
vulnera
vulnera
vulneribus
Üçüncü (vokal) deklinasyon
nötr
eril ve dişil
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
sg.
основа/ s
-is
-i
-em
основа/ s
-e
pl.
-es
-ium
-ibus
-es
-es
-ibus
sg.
pars
partis
parti
partem
pars
parte
pl.
partes
partium
partibus
partes
partes
partibus
sg.
основа
-is
-i
основа
основа
-i
pl.
-iа
-ium
-ibus
-iа
-iа
-ibus
sg.
animal
animalis
animali
animal
animal
animali
pl.
animalia
animalium
animalibus
animalia
animalia
animalibus
Dördüncü (u) Deklinasyon
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
174
sg.
-us
-us
-ui
-um
-us
-ū
eril ve dişil
pl.
sg.
-us
sensus
-uum
sensus
-ibus
sensui
-us
sensum
-us
sensus
-ibus
sensū
pl.
sensus
sensuum
sensibus
sensus
sensus
sensibus
sg.
-u
-us
-u
-u
-u
-ū
pl.
-uа
-uum
-ibus
-uа
-uа
-ibus
nötr
sg.
cornu
cornus
cornui
cornu
cornu
cornū
pl.
cornua
cornuum
cornibus
cornua
cornua
cornibus
Beşinci (e) Deklinasyon
–es ile biten dişil ve eril
N.
G.
D.
Acc.
V.
Abl.
sg.
-еs
-ei
-ei
-em
-es
-e
pl.
-es
-ērum
-ēbus
-es
-es
-ēbus
sg.
species
speciei
speciei
speciem
species
specie
pl.
species
speciērum
speciēbus
species
species
speciēbus
Yunan Deklinasyonu
eril –es/-as
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
sg.
-es / -as
-ae
-ae
-en / -am
-e / -a
pl.
-ae
-ārum
-is
-as
-is
N.
G.
D.
Acc.
Abl.
sg.
-on
-i
-o
-on
-o
pl.
-a
-ōrum
-is
-a
-is
dişil –e
sg.
diabētes
diabētae
diabētae
diabēten /-am
diabēte /-a
pl.
diabētae
diabētārum
diabētis
diabētas
diabētis
sg.
-е
-es
-ae
-en
-e
pl.
-ae
-ārum
-is
-as
-is
sg.
sceleton
sceleti
sceleto
sceleton
sceleto
pl.
sceleta
sceletōrum
sceletis
sceleta
sceleta
sg.
-ma
-is
-i
-ma
-e
pl.
-a
-um
-is
-a
-is
nötr –on
sg.
systole
systoles
systolae
systolen
systole
pl.
systolae
systolārum
systolis
systolas
systolis
nötr–ma
sg.
oedema
oedematis
oedemati
oedema
oedemate
pl.
oedemata
oedematum
oedematis
oedemata
oedematis
175
GRAMMATICA LATINA PER TABULAS
FİİL
İNFİNİTİF VE PRESENT KÖKÜ
I Çekim
II Çekim
III Çekim
IV Çekim
1 k. present
infinitif
present kökü
sano 1
misceo 2
solvo 3
nutrio 4
sanā-re
miscē-re
solv-ĕ-re
nutrī-re
sanāmiscēsolvnutrī-
AKTİF VE PASİF İÇİN KİŞİ EKLERİ
aktif
1.
2.
3.
sg.
-o
-s
-t
pl.
-mus
-s
-nt
pasif
sg.
-r
-ris
-tur
PRESENT İNDİKATİFİ
Aktif present indikatifi
Pasif present indikatifi
sg.
pl.
sg.
pl.
1. sano
2. sanas
1. sanāmus
2. sanā$s
1. sanŏr
2. sanāris
1. sanāmur
2. sanamĭni
II Çekim
3. sanat
1. misceo
3. sanātur
1. miscĕor
3. sanāntur
1. miscēmur
2. miscēmĭni
III Çekim
2. misces
3. miscet
1. solvo
3. sanant
1. miscēmus
2. miscē$s
3. miscent
1. solvĭmus
2. solvis
3. solvit
1. nutrio
2. nutris
3. nutrit
2. solvĭ$s
3. solvunt
1. nutrīmus
2. nutrī$s
3. nutrĭunt
2. solvĕris
3. solvĭtur
1. nutriŏr
2. nutrīris
3. nutrītur
I Çekim
IV Çekim
2. miscēris
3. miscētur
1. solvŏr
3. miscēntur
1. solvĭmur
2. solvimĭni
3. solvuntur
1. nutrīmur
2. nutrimĭni
3. nutriuntur
PRESENT KONYUGATİFİ
Aktif present konyugatifi
I Çekim
II Çekim
III Çekim
IV Çekim
176
pasif present konyugatifi
sg.
pl.
sg.
pl.
1. sanĕm
2. sanēs
3. sanēt
1. miscĕam
2. miscĕas
3. miscĕat
1. solvăm
2. solvās
3. solvăt
1. nutriăm
2. nutriās
3. nutriăt
1. sanēmus
2. sanē$s
3. sanĕnt
1. misceāmus
2. misceā$s
3. miscĕant
1. solvāmus
2. solvā$s
3. solvănt
1. nutriāmus
2. nutriā$s
3. nutriănt
1. sanĕr
2. sanēris
3. sanētur
1. miscĕar
2. misceāris
3. misceātur
1. solvăr
2. solvāris
3. solvātur
1. nutriăr
2. nutriāris
3. nutriātur
1. sanēmur
2. sanemĭni
3. sanentur
1. misceāmur
2. misceāmĭni
3. misceantur
1. solvāmur
2. solvāmĭni
3. solvantur
1. nutriāmur
2. nutriāmĭni
3. nutriantur
pl.
-mur
-mĭni
-ntur
İMPERATİF, AKTİF PRESENT PARTİSİPİ, GERUND VE GERUNDİF
I Çekim
II Çekim
III Çekim
IV Çekim
İmperatif
aktif present partisipi
2. sg. sana!
N. sanans
D. sanāndo
2. pl. sanate!
G. sanan$s
Acc. sanāndum
Abl. sanāndo
G. miscendi
2. sg. misce!
2. pl. miscete!
gerund
gerundif
G. sanāndi
sanāndus, -a, -um
N. miscens
G. miscen$s
D. miscēndo
Acc. miscēndum
2. sg. solve!
N. solvens
Abl. miscēndo
G. solvēndi
D. solvēndo
2. pl. solvite!
G. solven$s
2. sg. nutri!
2. pl. nutrite!
Acc. solvēndum
Abl. solvēndo
G. nutriēndi
D. nutriēndo
Acc. nutriēndum
Abl. nutriēndo
N. nutriens
G. nutrien$s
miscēndus, -a, -um
solvēndus, -a, -um
nutriēndus, -a, -um
SUM, ESSE, FUI
1.
2.
3.
Present indikatifi
present konyuktifi
sg.
sum
es
est
sg.
sim
sis
sit
pl.
sumus
es$s
sunt
pl.
simus
si$s
sint
imperatif
2.
sg.
es!
pl.
este!
177
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
Lexicon Latino-Türkçe
А
a (ab, abs) praep. (abl.) dan
abdo, -didi, -ditum 3 uzaklaştırıyorum,
çekiyorum saklıyorum
abdomen, -inis n. mide
abdominalis, -e adi. Mideye ait
abduco, -duxi, -ductum 3 ayırıyorum
abductio, -ōnis f. ayırmak, otopsi
abductor, -ōris m. ayırıcı
abortus, -us m. düşürmek, düşük
absentia, -ae f. оrada olmamak
absorbео, -sorbui, - 2 emiyorum
abstineo, -tinui, -tentum 2 çekinmek, uzak
tutmak
abundania, -ae f. bereket
academia, -ae f. аkаdemi
accedo, -cessi, -cessum 3 yanaşıyorum
accipio, -cepi, -ceptum 3 alıyorum
accuratus 3 adi. tamam
accuso, -āvi, ātum 1 suçluyorum, şikayet
ediyorum
acer, -ris, -cre adi. sivri
acētum, -i n. sirke
Achilles, -is m. (Yun. Άχιλλεύς) Аkhilleus, Helenli
kahraman, Peleus ve Thetis’in oğlu
acĭdum, -i n. asid
acĭdum acetylsalicylĭcum аsetilsalisil asit
(аspirin)
acĭdum borĭcum bor asiti
acĭdum ascorbinĭcum аskorbin asiti
acĭdum citrĭcum limon asiti
acĭdum hydrochlorĭcum hidroklorik asit
acĭdum lactĭcum süt asiti
acĭdum tartarĭcum şarap asiti
acies, -ei f. sertlik, savaş nizamı, muharebe
acne, -es f doruk) akne
acquiesco, -quievi, -quietum 3 dinleniyorum
acriter adv. sert
acuo, -ui, -utum 3 bilemek
acūtus 3 adi. keskin, акüt
ad praep. (acc.) doğru, yakın
addictus 3 adi. kendini vermek
178
addo, -didi, -ditum 3 ekliyorum, ilave
ediyorum
adduco, -duxi, -ductum 3 getiriyorum, teşvik
ediyorum
adducio, -ōnis f. getirtmek
adductor, -ōris m. getirici (v. muscŭlus)
adeo adv. oraya kadar, öyle, o kadar, oraya kadar
adhibeo, -hibui, -hibitum 2 uyguluyorum
adhibitus 3 adi. uygulanan, kullanılan
adhuc adv. buraya kadar, şimdiye kadar, daha
adiectīvum, -i n. sıfat
adiuvo, -āvi, -ātum 1 yardım ediyorum
admitto, -misi, -missum 3 bırakıyorum, izin
veriyorum
adsum, affui, adesse mevcudum, buradayım
advenio, veni, ventum 4 geliyorum, varıyorum
adverbium, -ii n. edat
adversus praep. (acc.) karşı, karşısında
adversus 3 adi. hoş olmayan, talihsiz
aedifico, -āvi, -ātum 1 kuruyorum
aeger, -gra, -grum adi. hasta, güçsüz
aegre adv. zorlu, ağır, acı
aegrōtus 3 adi. hasta
Аegyptus, -i f. Mısır
aeneus 3 adi. tunç
aequālis, -e adi. еşit
aër, aeris n. (acc. sg. aera) hava, nefes
aes, aeris n. bakır bronz, tunç
Aesculapius, -ii m. Еskulapius, Apollon ve
Koronidan’ın oğlu, doktorluk sanatının tanrısı
aestas, -atis f. yaz
aetas, -ātis f. mevsim
affectus, -us m. ruhi durum, güçlü heyecan
affero, attuli, allatum aferre getiriyorum
ager, -gri m. ova, tarla
agito, -āvi, -ātum 1 karıştırıyorum, sarsıyorum
ago, egi, actum 3 yürütüyorum, yapıyorum,
işliyorum
agricola, -ae m. tarımcı
agronōma, -ae m. аgronom (v. agronomia,
-ae f.)
agronomia, -ae f. (Yun. άγρός ova, tarla, köy,
vόμoς; adet, kural, kanun) аgronomi
ala, -ae f. kanat, omuz, pazı
albus 3 adi. beyaz
aliēnus 3 adi. yabancı
alius, alia, aliud adi. pron. başka
alimentum, -i n. gıda
allium, -ii n. sarmısak
almus 3 adi besleyici, bereketli
alo, alui, altum (alitum) 3 besleniyorum
Aloë, -es f. аloe
alter, -era, -rum ikisinden biri
Althaea, -ae f. hatmi
altus 3 adi. yüksek, yüce
alvus, -i m. mide
amabilis, -e adi. sevimli, hoş, canayakın
amārus 3 adi. acı
ambulatio, -onis f. gezmek dolaşmak
ambulo, -āvi, -ātum 1 geziyorum, gidiyorum
amens, -ntis adi. boşuna
amīca, -aef. kadın arkadaş
amicitia, -ae f. arkadaşlık
amicus, -i m. arkadaş
aminophenazonum, -i n. аminomfenazon
amo, -āvi, -ātum 1 seviyorum
amonium, -ii n. аnomium
amonium ānisatum аminium anason
amor, -is m. aşk
Аmygdala, -ae f. badem
ana (Yun. άvά aynı yukarı) aynı
ana partes aequales eşit parçalara
Analginum, -i n. Аnalgin
analysis, -is f. (Yun. άvάλυσις) parçalara
ayırmak, аnaliz
anamnēsis, -is anamnez, hatırlama
anatomia, -ae f. аnatomi
anatomĭcus 3 adi. Аnatomik
aneurysma, -ătis - genişleme
animal, -is n. hayvan
animus, -i m. ruh
annus, -i m. yıl
anorexia, -ae f. anoreksi, iştahsızlık
ante praep. (acc.) peşin
anterior, -ius adi. comp. peşin, önce olan
anthrax, -acis f. (Yun. αvυραζ) antraks
antibioticum, -i n. antibiotik
antiquitas, -atis f. eski, antik
antiquus 3 adi. С eski
aorta, -ae f. şah damarı, arteri
apex, -ĭcis m. doruk
aphthae, -ārum f. (άφθαι) sivilce
Apium, -ii n. kereviz
bot. Apium greveolens kereviz
Apollo, -inis m. (Yun. Áπόλλωv) Аpollon,
Jüpiter ve Latona’nın oğlu, Diyana’nın kardeşi,
Güneş, doktor, müzik ve şiir Tanrısı.
appetitus, -us m. iştah
apporto, -āvi, -ātum 1 alıyorum
apprehendo, -prehendi, -prehensum 3 yakalıyorum, kapsıyorum
Aprilis, -is m. Nisan
aptus 3 adi. Bağlı, uygun, müsait
apud praep. (acc.) de, da
aqua, -ae f. su
aquaeductus, -us m. su borusu, kanal
aquosus 3 adi. Sulu suyla zengin
aquilo, -ōnis m. kuzey rüzgarı
ara, -ae f. kurbanlık yer
aranea, -ae f. örümcek
arbitrium, -ii n. karar, muhakeme, düşünce
arbor, -oris f. odun, ağaç
arcanum, -i n. sır
archiatrus, -i m. (Yun. άρχιατρός) baş hekim,
imparatörler zamanında doktorlara verilen
ünvan
arcus, -us m. su kemeri
arduus 3 adi. Ağır, zorlu
argenteus 3 adi. Gümüşle alakalı
Argentum, -i n. gümüş
aries, -ets m. koç
arma, -ōrum n. pl. silah
aro, -āvi, -ātum 1 sürüyorum, toprağı
işliyorum, tarımla uğraşıyorum
aromaticus 3 adi. Аromatik
ars, -rtis f. yetenek, beceri, sanat
arteria, -ae f. (Yun. άρτηρία) аrteri
arteriālis, -e adi. Аrteri ile alakalı
artculato, -dnis f. eklem
articulus, -i m. eklem, omur
ascendo, -scendi, scensum 3 biniyorum,
tırmanıyorum
179
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
Asia, -ae f. Аsya
asĭnus, -i m. eşek
asper, -a, -um adi. Pürüzlü, düz olmayan
assumm, -sumpsi, -sumptum 3 alıyorum
asthma, -ătis n. astım, nefes darlığı
asthma bronchiale bronşiyal astım
asthma cardiāle kalp astımı
astrum, -i n. (Yun. άσθμα) yıldız
astutus 3 adi. Kurnaz, sinsi
at conict. fakat, ama
ater, -tra, -trum adi. Kara, siyah, üzgüntü
Athenae, -arum f. (Yun. Άθήvαι) Atina
kenti
Atheniēnses, -ium m. f. Аtinalılar
atque conict. Ve, daha
atrociter adv. Amansızca
atrophia, -ae f. atrofi, hücre sayısı ve hacminin
azalması
atropinum, -i n. аtropin
attente adv. dikkatli
Atticus, -i m. Аtik, Çiçero’nun en iyi dostu
attineo, -tinui, -tentum 2 yayılıyorum,
uzanıyorum
audax, -cis adi.yılmaz, kararlı, cesur
audio, -īvi, -ītum 4 dinliyorum
auditio, -onis f. dinlemek, ses
augustus 3 adi. kutsal, yüce, muhteşem
Auranium, -ii n. portakal
aureus 3 adi. altın
auricula, -ae f. kulak kabuğu
auricularis, -e adi. Kulakla alakalı
auris, -is f. у kulak
aurora, -ae f. sabah
Aurum, -i n. altın
ausculto, -āvi, -ātum 1 dikkatle dinliyorum
austērus 3 adi. Acı, ekşi, sert
aut conict. veya
autem conict. yine
auxilium, -ii n. yardım, destek; pl.takviye güçler,
askeri kuvvetler
aveo, 2 sadece imper. ave!, avete! Selam, sağol,
elveda
avis, -is f. kuş
avus, -i m. dede
180
B
Bacchus, -i m. Bakh, ilbahar tanrısı, Zeus ve
Semela’nın oğlu Dionysus, -i m. Dionis, şarap
tanrısı
bacilli, -orum m. sopacıklar
bacillus, -i m. bakteri, mikrop
bacterium, -ii n. (Yun. βακτηρίov çatal) bakteri, tek
hücreli mikroorganizmalar, sopa veya yay şeklinde
balneum, -i n. banyo
basis, -is f. (Yun. βάσις) temel, üs
beatus 3 adi. Mutlu
Belladonna, -ae f. deli otu, yabani tütün
bellum, -i n. savaş
bene adv. iyi
benignus 3 adi. İyi niyetli, iyi yürekli, iyi huylu
besia, -ae f. hayvan
Betŭla, -ae f. akasya
bot. Betŭla alba akasya
bibo, bibi, - 3 içiyorum
biceps, -its m. biseps kas, çift başlı
bilis, -is f. safra, öfke, kızgınlık
biologia, -ae f.. hayat, bilimi, biyoloji
bolus, -i f. bolus, büyük tablet
bonus 3 adi. İyi
bos, bovis m. [gen. pl. boum, dat. и abl. bobus
ve bubus] öküz, boğa
botanica, -ae f. bitki, bilimi, botanik
brachium, -ii n. (Yun. βραχίωv) el, kol, pazı,
omuz
brachiālis, -e adi. Brahiyal, kola ait olan
brachiocephalicus 3 adi. Brahiokefal, kol ve
başa ait olan
brachioradiālis, -e adi. brahioradyal
(muscŭlus)
bradycardia, -ae f.yavaş, kalbin yavaşlamış çalışması
Brattia, -ae f. Bratiya, Braç adasının latin adı
brevis, e adi. kısa
brevitas, -atis f. kısalık
bronchiālis, -e adi. bronşiyal (v. bronchus, -i m.)
bronchitis, -ĭdis f. bronşit, solunum borusu iltihapı (v. bronchus, -i m.)
bronchopneumonia, -ae bronhopnümoni,
akciğer dallarında iltihap
bronchus, -i m. (Yun. Βρóγχος) solunum borusu
Brucella, -ae f. Brusella
Brucellōsis, -is f. Brüseloz
bucca, -ae f. yanak
bulbus, -i m. bulbus, yuvarlak şişlik
bulbus oculi göz elmacığı
bullio, -īvi, -ītum 4 kaynıyorum
C
cadaver, -ěris n. leş, ölü
cado, cecidi, casurus 3 düşüyorum
caecus 3 adi. kör
Caesar, -is m. Gaius Julius Caesar
calamitas, -ātis f. baş belası, kaza
calămus, -i m. (Yun. κάλαμος) yazı kamışı
calami rhizoma bitkinin kurutulmuş özü
calvites, -ēi f. kellik
cancer, -cri m. kanser
calculus, -i m. taşçık
calesco, -lui, -3 ısınıyorum, yanıyorum
calĭdus 3 adi. sıcak
calor, -oris m. sıcaklık
calvaria, -ae f. kalvari, kafa kemiği
calx, calcis f. topluk
canālis, -is m. kanal
canīnus 3 adi. köpek (v. dens)
canis, -is m. f. it
canto, -āvi, -ātum 1 şarkı söylüyorum
capilāris, -e аdi. Кılcal damar
capra, -ae f. кeçi
capsŭla, -ae f. kаpsül
caput, -ĭtis n. baş
carbo, -onis m. kömür
carcinōma, -ātis n. kаnser
cardialis, -e adi. (Yun. καρδία) kalp ile alakalı
careo, carui, cariturus 2 yoksul, mağdur
caries, -ēi f. kаryes
caries incipiens başlangıçlı karies
caritas, -atis f. sevgi, merhamet
carmen, -ĭnis n. şarkı
carnosus 3 adi. Etli, kaslı
caro, carnis f. et
carotis, -ĭdis f. kаrotis, baştaki en önemli arteri
carpus, -i m. kаrpus avuçtaki sekiz kemikten
oluşan kemik demeti
Carthagо, -ĭnis f. Каrtaca, Afrika’da bir şehir
casa, -ae f. kulübe, ev
caste adv. Temiz, günahsız, masum
causa, -ae f sebep, neden abl. causa (со gen.)
dolayı, ötürü
caveo, cavi, cautum 2 с,korunuyorum, dikkatliyim, kaygı, yardım, garanti
cavitas, -ātis f. boşluk
cavo, -āvi, -ātum 1 delik açmak
cavum, -i n. boşluk
cavus 3 adi. boş
cedo, cessi, cessum 3 geri adım atıyorum, gidiyorum
celebro, -āvi, -ātum 1 kutluyorum
celer, -ris, -e adi. hızlı
celeriter adv. Çabuk
Celsus, -i m. Çelsus, Roma’da özel ad; А. Cornelius Celsus ad yapmış Roma tıp yazarı
cellŭla, -ae f. hücre
centimetrum, -i n. santimetre
cepa, -ae f. soğan
cera, -ae f. balmumu
cerebrum, -i n. büyük beyin
cereolus, -i m. fitil
Ceres, -eris f. Serera, Satürnüs ve Rea’nın kızı, tarımcılık, üretme ve evlilik tanriçesi
certamen, -ĭnis n. yarışma, müsabaka
certe adv. Kesin, gerçekten, herhalde
cervicālis, -e adi. BoYun.a alakalı
cervix, -ĭnis f. boyun
cervix uteri döl yatağı kanalı
certus 3 adi. Belirli, belli
ceterum adv. Aslında, gelecekte, fakat
ceterus 3 adi. sıradan pl. diğerleri, kalanları
Chamomilla, -ae f. papatya
charta, -ae f. (Yun. χάρτης) kağıt, sayfa, kitap
chartae medicatae tıp kağıtları
cirrhosis, -is f. siroz
chirurgia, -ae f. cerrahi
181
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
chirurgĭcus 3 adi. (Yun. χείρoυργός) cerrahiyle
alakalı-а, -о (v. chirurgia, -ae f.)
chirūrgus, -i m. (Yun. χείρoυγός) cerrah
(v.chirurgia, -ae f.)
Christus, -i m. Hz. İsa
chole, -es f. (Yun. χoλή) safra
cholecystītis, -idis f. safra kesesi iltihabı
(v. chole, -es f.)
cholera, -ае f. safra kesesinin sızması, veba
chronĭcus 3 adi. (Yun. χρόvoς kronik) uzun süren
cibus, -i m. gıda, yemek
cicada, -ae f. cırcırböceği
cicatrix, -icis f. yara, yara izi
cilium, -ii n. kirpil
circiter praep. (acc.) yaklaşık, yakın
circŭlus, -i m. çember
circŭlus sanguinis kan dolaşımı
circumdo, -dedi, -datum 1 etrafa koyuyorum,
kuşatıyorum
cito adv. çabuk
citreus 3 adi. Limonla alakalaı -а, -о
citus 3 adi. hızlı -а, -о
civitas, -atis f. vatandaşlık, devlet
clamor, -oris m. çığlık, gürültü
clarus 3 adi. Şanlı
clavicula, -ae f. köprücük kemiği
clavus, -i m. çivi
chloridum, -i n. klorid
coacesco, -cui, -, 3 ekşiyorum, kullanışsız
oluyorum
coagulatio, -ōnis f. pıhtılaşma
cochlear, -is f. kaşık
coctus 3 adi. kaynamış
coedinum, -i n. sedin
coena, -ae f. öğlen yemeği, Romalılarda ana yemek
coffeinum, -i n. Kоfein
cogito, -ăvi, -ătum 1 düşünüyorum
cognosco, -novi, -notum 3 tanıyorum
colatio, -onis f. sızdırmak
collēga, -ae m. iş arkadaşı
collegium, -ii n. dostluk, dernek
colligo, -legi, lectum 3 topluyorum
collum, -i n. boyun
182
colo, colui, cultum 3 işliyorum, bakıyorum,
saygılıyorum
colon, -i n. kalın bağırsak
color, -oris m. boya, cilt
columba, -ae f. güvercin
columna, -ae f. sütun
columna vertebrālis omur sütunu
coma, -ae f. (Yun. κόμη) saç
combustus 3 adi. yanık
comedo, -edi, -esum 3 yiyorum, harcıyorum
comitiālis, e adi. Meclise ait
morbus comitiālis epilepsi
commodo, -āvi, -ātum 1 hizmet ediyorum,
veriyorum
commōtio, -ōnis f. pıhtılaşma
communico, -āvi, -ātum 1 temas kuruyorum,
konuşuyorum, paylaşıyorum
communis, e adi. ortak
competo, -petivi, -petitum 3 aynı zamanda
meydana gelen, eğilmek, istemek
composĭtus 3 adi. оluşan, bileşik
concisio, -onis f. ufak kesmek, parçalamak
concoquo, -coxi, -coctum 3 pişiriyorum, kaynatıyorum
concordia, -ae f. birlik
concubitus, -us m. cinsel ilişki, aşk sürmek
conditor, -ōris m. kurucu
confero, contuli, collatum, confere bir yerde
toparlıyorum, birleştiriyorum
confundo, -fudi, -fusum 3 karıştırıyorum
congenĭtus 3 adi. ırsi
coniuncim adv. Birlikte, beraber
coniuncio, -ōnis f. bağlaç
conservo, -āvi, -ātum 1 koruyorum, muhafaza
ediyorum
consilium, -ii n. öğüt
conspergo, -spersi, -spersum 3 serpiyorum
constantia, -ae f. sabitlik, direngenlik, cesaret
constipatio, -onis f. yığınlaşmak, tıkanmak,
kabızlık
constituo, -stitui, -stitutum 3 koymak, oturtmak, temel atmak,
consto, -stiti, -staturus 1 birlikte olmak, oluşmak, kalmak, razı olmak
consuetūdo, -ĭnis f. adet, alışkanlık
consumo, -sumpsi, -sumptum 3 tüketmek,
kullanmak
contagiōsus 3 adi. Bulaşıcı
contentus 3 adi. Memnun
contero, -trivi, -trium 3 ufaltmak,
contestatio, -ōnis f. tanıklık etmek, şahitlik etmek, ant içmek
contineo, -tinui, -tentum 2 birlikte tutmak, korumak, muhafaza etmek
contingo, -tigi, -tactum 3 dokunmak, tutmak,
kapsamak, bozmak
contra praep. (acc.) karşı
contractio, -ōnis f. kısılmak, kısalmak
contracus 3 adi. kısılmış
contrarius 3 adi. karşıt
conturbo, -āvi, -ātum 1 kaygı duymak, huzursuz olmak
contusio, -ōnis f. yumuşak dokuların ezilmesi
contusus 3 adi. ezilmiş
Convallaria, -ae f. hıdrellez çiçeği
convenio, -veni, -ventum 4 toplanıyorum,
geliyorum, razı oluyorum
coquo, coxi, coctum 3 pişiriyorum
cor, cordis n. с, kalp
cornea, -ae f. kornea
cornu, -us n. toynak, gaga, ordu kanadı
corōna, -ae f. taç, çelenk
corpus, -ŏris n. beden
corrigo, -rexi, -rectum 3 düzeltiyorum,
iyileştiriyorum
corruptio, -ōnis f. aldatmak, rüşvet vermek
cortex, -ĭcis m. kabuk
Cos, Coi f. (Yun. Kώς) Коs, Ege Denizi’nde bir
ada, Hipokrat’ın doğum yeeri
costa, -ae f. kaburga
cotidie adv. hergünlük
coxa, -ae f. kalça
cranium, -ii n. kafatası
cras adv. yarın
creber, -bra, -brum adi. Yoğun, çok sayıda
cremo, -āvi, -ātum 1 yakıyorum, yanıyorum
cresco, crevi, cretum 3 büyüyorum
cribratio, -ōnis f. elemek
critĭcus 3 adi. (Yun. кριτικός) кritik
croceus 3 adi. Safran renginde, altınımsı
crus, cruris n. dizaltı
crystalisatio, -ōnis f. kristalleşme
cubile, -is m. yatak yeri
cum praep. (abl.) со; conict. Ne zaman, çünkü
cunctus 3 adi. tamamı
cupidus 3 adi. Çok isteyen, zaaf
cupio, īvi, -ītum 3 istiyorum
cur adv. neden
cura, -ae f. kaygı
curatio, -ōnis f. kaygı
curricŭlum, -i n. koşmak, yol
cursus, -us m. koşmak, hızlı hareket etmek
curvatŭra, -ae f. viraj
custodio, -īvi, -ītum 4 koruyorum
cutis, -is f. cilt
cylindrus, -i m. silindir
cysta, -ae f. kist
D
Danai, -ōrum m. (Yun. Δαvαί) Danaylılar, Yunanlılar
debeo, -ui, -itum 2 borçluyum, mecburum
deciduus 3 adi. hangisi
decoctum, -i n. kaynamış
degluto, -īvi, -ītum 4 yutuyorum
deiecio, -onis f. çıkmak
deinde conict. sonra
delecto, -āvi, -ātum 1 eğlendiriyorum, neşelendiriyorum
delictum, -i n. suç, hata
deligo -āvi, -ātum 1 bağlıyorum, sağlamlaştırıyorum
deltoideus 3 adi. Delta şeklinde (v. muscŭlus)
delirium, -ii n. bunalım, deliryum
Delus, -i f. (Yun. Δήλoς.) Delos, Ege denizinde bir
ada, Apolon ve Diyana’nın doğum yeri
dementia, -ae f. zeka eksikliği, akıl yetmezliği
dens, -nis m. diş
dens canīnus köpek dişi
dens deciduus/ lacteus süt dişi
dens incisīvus bıçak dişi
183
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
dens molaris öğütücü diş
dens permanens daimi diş
dens praemolaris аkıl dişinden önceki diş
dens serotinus akıl dişi
depressor, -ōris m. depresör (muscŭlus)
depulsio, -ōnis f. reddetmek, çıkarmak
descendo, -scendi, -scensum 3 iniş yapmak
descensus, -us m. inmek
descriptio, -onis f. tasarı, çizim, tarif
desidero, -āvi, -ātum 1 istiyorum, hasretini
çekiyorum
destilatio, -ōnis f. temizleme, sıvıları buharlaştırarak temizleme
desilatus 3 adi. Destile edilmiş
detrimentum, -i n. zarar, yenilgi
dexter, -tra, -trum adi. sağ
dextra, -ae f. sağ el
diabetes, -ae m. şeker hastalığı
diabolus, -i m. şeytan, kötü ruh
diaeta, -ae f. diyet, perhiz, yaşama tarzı
diagnosis, -is f. teşhis, tanı
Diana, -ae /Diyana, Jüpiter ve Latona’nın kızı, av
ve mehtap tanriçesi
diaphragma, -ătis n.diyafragma
diencephalon, -i n. orta beyin
dies, -ēi m. (f.) gün
difficile adv. ağır
difficilis, -e adi. ağır
difficulter adv. ağır
digĭtus, -i m. parmak
dignosco, -novi, -notum 3 tanıyorum, seçiyorum
dilabor, lapsus sum 3 dağılıyorum, yıkılıyorum,
yok oluyorum
diligenter adv. dikkatli
diligo, -lexi, -lectum 1 seviyorum
dilūtus 3 adi. Yumuşatılmış, sulandırılmış
discipula, -ae f. у kız öğrenci
discipulus, -i m. erkek öğrenci
disco, didici, - 3 okuyorum
discorida, -ae f. anlaşmazlık
disputo, -āvi, -ātum 1 tartışıyorum, görüşüyorum
dissimilis, -e adi. Farklı
distinguo, -stinxi, -stinctum 3 fark ediyorum
184
distribuo, -tribui, -tributum 3 ayırıyorum, bölüyorum
divido, -visi, -visum 3 ayırmak, bölmek
divitiae, -ārum f. zenginlikler
diversus 3 adi. farklı
diureicus 3 adi. diuretik
do, dare, dedi, datum 1 veriyorum
doceo, docui, doctum 2 öğretiyorum
dolor, -ōris m. ağrı
doctus 3 adi. okunmuş
doleo, -ui, -itum 2 ağırıyor, bir şeyler beni üzüyoru
domestĭcus 3 adi. Ev, eve ait
domus, -us (-i) f. ev
donec conict. kadar
donum, -i n. hediye, bağış
dorsum, -i n. arka, arka yüz
dosis, -is f.doz
dubito, -āvi, -ātum 1 ikilem
dubius 3 adi. Şüpheli
duco, duxi, ductum 3 yürütüyorum
dulcis, -e adi. tatlı
dulciter adv. tatlı
dum conict. zaman
duo, -ae, -o num. card. iki
duodenum, -i n. on iki parmak bağırsak
durus 3 adi. sağlam, kati, zor, ağır
dux, -cis m. yönetici
dyspnoë, -es f.zor nefes almak
dystrophia, -ae f. açlık
E
е (ex) praep. (abl.) den, dan
ebullio, -īvi, -ītum 4 kaynıyorum
ecce interi. İşte, şu
eczema, -ătis n. (Yun. έκζεμα) еgzem, cilt iltihabı
edo, ēsse (edi), essum yiyorum
edoceo, -docui, -doctum 2 temelli öğretiyorum, yön veriyorum, eğitiyorum
effero, extuli, ellatum, effere çıkarıyorum
ego pron. pers. [gen. mei, dat. mihi, acc. me, abl.
me, mecum] ben
eiecio, -onis f. sınırdışı etmek, kovmak
electuarium, -ii n. püre, pekmez
eloquenia, -ae f. açık sözlü
embolia, -ae f. tıkanmak, kan damarının tıkanması
emineo, -minui, -2 ad yapmak, ün kazanmak
emplastrum, -i n. sargı, merhem, yapışkan band
emulsio, -ōnis f. еmülsiyon, suda erimeyen malzemeler içeren karışım
encephalon, -i n. beyin
enumero, -āvi, -ātum 1 sаyıyorum
Еphĕsus, -i f. (Yun. “Еφεσoς) Küçük Asya
Yonya’da eski bir şehir, Efes
epilepsia, -ае f. (Yun. έπίληψις) sara, epilepsi
epruveta, -ae f. tüp
epŭlae, -ārum f. yemek, sofra
equus, -i m. at
erro, -āvi, -ātum 1 dolaşıyorum, hata ediyorum
essurio, -īvi, -ītum 4 aç oldum, açım
et conict. ve
eiam conict. Aynı öyle
etsi conict. Gene de
excido, -cidi, -cisum 3 kesiyorum
excipio, -cepi, -ceptum 3 tutuyorum, dayatıyorum
excito -āvi, -ātum 1 kışkırtıyorum
exemplar, -is n. örnek
exemplum, -i n. örnek
exerceo, -cui, citum 2 egzersiz yapıyorum
exercitaio, -onis f. egzersiz
exitus, -us m. çıkış, son, ölüm
expecto, -āvi, -ātum 1 bekliyorum
expectoro, -āvi, -ātum 1 öksürüyorum
expers, -pertis adi. olmayan
expertus 3 adi. tecrübeli, hünerli
explico, -āvi, ātum 1 açıyorum, yayıyorum, düzenliyorum, dolduruyorum, açıklıyorum
exprimo, -pressi, -pressum 3 kaldırıyorum, sıkıyorum, alıyorum, mecbur ettiriyorum
exsirpaio, -onis f. kökten çıkarmak
exto, -, -, 1 dışa sarkmak, dışa çıkmak, satılmak,
gösterilmek
extensio, -ōnis f. germek
extensor, -ōris m. kas germek (muscŭlus)
extenuo, -āvi, -ātum 1 incelmek, zayıflamak
externus 3 dış
extra praep. (acc.) dış, dışarda olan
extracio, -onis f. çıkarmak, çekmek
extrauterinus 3 adi. Döl yatağı dışında
extremitas, atis f. еklem, uzuv
exulceraio, -onis f. yıpranmak
Eurōpa, -ae f. Avrupa
evenio, -veni, -ventum 4 meydana geliyorum
eventus, -us m. netice
F
fabrĭca, -ae f. işhane, demirci
fabŭla, -ae f. masal
facialis, -e adi. yüz ile ilgili, resmi
facies, -ēi f. yüz
facile adv. kolay
facilis, -e adi. hafif, hoş, iyi
facĭnus, -oris n. eser, davranış
facio, feci, factum 3 yapıyorum
factum, -i n. eser, davranış
facultas, -ātisf. İmkan, fırsat, elverişli olay, hüner
faex, -cis /telve, toplanan biriken pislik gübre
fallax, -acis adi. sahte, kurnaz, iki yüzlü
fames, -is f. açlık, susuzluk
familia, -ae f. aile
familiariter adv. dostane, samimi
fascia, -ae f. kasları saran ince zar
fastidium, -ii n. tiksinmek, nefret etmek tiksinti
febrilis, -e adi. Sıtması olan
febris, -is f. sıtma
felicitas, -ātis f. talih
feliciter adv. Talihli, mutlu
felix, -cis adi. mutlu
fel, fellis n. ж safra, zehir, acı, öfke
fellēus 3 adi. safra ile ilgili
femina, -ae f. kadın
femorālis, -e adi. Uyluk, femoral
femur, -oris n. uyluk kemiği
fere adv. neredeyse
ferculum, -i n. sedye, tepsi, yemek
ferreus 3 adi. demirden
fero, ferre, tuli, latum taşıyorum
ferrum, -i n. demirden, bıçak, kılıç
185
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
fervĭdus 3 adi. Sıcak
festino, -āvi, -ātum 1 tezliyorum
ficus, -i (-us) m. incir
fidelis, -e adi. Sadık
filius, -ii m. oğul
filtratio, -ōnis /sızdırmak,filtrasyon
fingo, finxi, fictum 3 о oluşturuyorum, şekillendiriyorum, meydana getiriyorum, yapıyorum
finio, -īvi, -ītum 4 sınırlandırıyorum, bitiriyorum
finis, -is m. son, hedef, sınır
fio, fiēri, factus sum meydana geliyorum, oluyorum
fistūla, -ae f. boru
fissura, -ae f. çatlak, yırtık
flavus 3 adi. sarı
flexio, -onis f. с bükülmek
flexor, -ōris m. с bükücü (muscŭlus)
flos, -ōris m. çiçek
fluctuo, -āvi, -ātum 1 dalgalanıyorum, ikilemdeyim
fluo, fluxi, fluctum 3 akıyorum
foeniculum, -i n. tatlı anason
foetus, -us m. ürün (üçüncü aydan sonra)
folium, -ii n. yaprak
forma, -ae f. şekil, görünüm, güzellik
fomentum, -i n. nemlendirici karışımlar
formosus 3 adi. güzel yüzlü, güzel görünümlü,
yakışıklı
formŭla, -ae f. kural
fortasse adv. belki
foris, -e adi. cesur
foriter adv. Yılmazca
fortitūdo, -ĭnis f. cesaret
fortūna, -ae f. talih, kader
fractūra, -ae f. kırık
fractus 3 adi. kırılmış
frango, fregi, fractum 3 kırıyorum
frater, -tris m. kardeş
fraus, fraudisf. dubara, yalan, kurnazlık
frequens, -enis adi. sıkça mevcut olan
frigidus 3 adi. soğuk
frigus, -oris m. soğuk
frons, frondis f. yaprak
frons, -nis m. alın
186
frontālis, -e adi. alınla ilgili
fructus, -us m. ürün
bot. Phoeniculi fructus tatlı anason ürünü
frugifer, -era, -erum adi. verimli
fruor, fructus sum 3 keyif çıkarıyorum
fulmen, ĭnis n. şimşek
fumus, -i m. duman, buhar, koku
funcio, -ōnis f. fonksiyon
fundus, -i m. dib
fungus, -i m. mantar
furfur, -uris m. kepek
fuscus 3 adi. Esmer, siyah,
fusio, -ōnis f. erimek
G
Gaia, -ae f Gaya, Roma’da dişi özel ad
Gaius, -i m. Gay, Roma’da özel erkek adı
Galēnus, -i m. Galen, II. yüzyıl Yunan doktoru
gallina, -ae f. tavuk
gargarisma, -ătis n. (Yun. Γαληvός) gargara,
gargara karışımı
gargarizo, -āre, āvi 1 (Yun. γαργαρίζω) gargara yapıyorum
gastritis, -ĭdis f. mide, gastrit, mide zarı iltihapı
gaudeo, gavisus sum 2 neşeliyim, seviniyorum
gelainōsus 3 adi. Jelatin
gelu, -us buz
gena, -ae f. оyanak, surat, gözler, gözbebekleri,
göz kapakları
genu, -us n. diz
Geniana, -ae f. kantaron
genus, -ĕris n. tür, cins
gero, gessi, gestum 3 yürütüyorum, geçiyorum
gingīva, -ae f. damak
glandŭla, -ae f. bez
globulus, -i m. tоp
gloria, -ae f. şan
glutealis 3 adi. oturmayla alakalı
gluteus, -i m. gluteus, kaba et (muscŭlus)
glutino, -āvi, -ātum 1 yаpıştırıyorum
glycerīnum, -i n. gliserin
glykaemia, -ae f. (Yun. γλυύς) adi. tatlıkan
kanda büyük miktarda şekerin mevcudiyeti
gracilis, -e adi. ince uzun ince, narin zarif
Graeci, -orum m. Yunanlılar, Helenler
gramma, -ătis n. (Yun. γράμμα) gram
granŭla, -ōrum n. з tanecikler
gratia, -aef hoşluk, sevgi, hizmet, şukran
abl. gratia (gen.) ötürü, dolayı
gratus 3 adi. Hoş, sevecen
graviditas, -ātis f. hamilelik
gravidus 3 adi. hamile
gravis, -e adi. Ağır, ciddi
graviter adv. ağır
gravor 1 karşı geliyorum, kabul edemiyorum,
dayanamıyorum
gustus, -us m. tat
gutta, -ae f. dаmla
guttatorium, -ii n. damlatıcı
vitrum guttatorium damlatıcısı olan şişecik
gynaecologia, -ae f. (Yun. γυvή) [gen.
γυvαικό] kadın, λόγoς; bilim) jinekoloji
H
habenŭla, -ae f. parçacık, vücuttan alınmış hasta et parçası
habeo, habui, habitum 2 var
habilis, -e adi. Uygun, yetenekli, hafif, hünerli,
direngen, hızlı
habito -āvi, -ātum 1 yaşıyorum
haematoma, -ătis n. (Yun. αΐμα kan; σώμα
yukut) kanlı tümör, hematom
haemorrhagia, -ae f kanama, hemoragi
hallux, -icis m. ayak başparmağı
hamus, -i m. kanca, eğri kılıç, olta
hebes, -etis adi. Küt, hantal, gevşek
Hector, -oris m. (Yun. “Eκτωρ) Hektör, Priyam
ve Hekuba’nın oğlu, andromaha’nın kocası, Truva
kahramanı, Akhileus tarafından öldürüldü.
heliotropium, -ii n. (Yun. -ήλιoτρóπιov) bir
çeşit bitki
hepăr, -ătis f. (Yun. ήπαρ) kara ciğer
hepatĭcus 3 adi. karaciğerle alakalı (hepar, -atis f.)
herba, -ae f. ot ve buğdayların yeşi gövdesi
herbarium, -ii n. herbaryum
hernia, -ae f. fıtık
herpes, -etis m herpes, uçuk olmak
herpes labiālis labiyal herpes, dudak herpesi
herpes zoster bel herpesi, canlı ateş
hic, haec, hoc pron. demonstr. Bu şu, o
hiems, -ĕmis f. kış
hilaris, -e adi. Şen, neşeli
Hippocrătes, -is m. (Yun. ‘‘Hππoκάτης)
Hipokrat, Yunan doktor, M.Ö.V yy.
hirsutus 3 adi. Кaba, ham, yontulmamış
Hispania, -ae f. İspanya, Piriney yarımadası,
Portekiz dahil
hodie adv. bugün
Homērus, -i m. (Yun. “Oμηpoς) Homeros
homo, -ĭnis m. insan honeste adv. Şerefli
honestus 3 adi. Saygın, ünlü, saygıdeğer
honor, -ōris m. şeref, fahri
hora, -ae f. saat
hospitāle, -is n. hastane
humānus 3 adi. insani
humilis, -e adi. alçak
humor, -oris m. sıvı, nem, su
humus, -i m. toprak
hydragyrum, -i m. cıva
hypertonicus 3 adi. (Yun. ύπερovία) yüksek kan
tansiyonu
hypertrophia, -ae f. (Yun. ύπερτoφία) hipertrofi, organ büyümesi
hypotensio, -onis f. (Yun. ύπό. tensio, -onis f)
hipotenzi, düşük kan basıncı
I
iam adv. daha
Ianuarius, -ii m. ocak
ibi adv. orada
icterus, -i m. sarılık
ictus, -us m. darbe, saldırı, vuruş
idcirco adv. Bundan dolayı, bunun için
idem, eadem, idem pron. demonstr. aynı
idoneus 3 adi. Uygun
iecur, -ŏris n. karaciğer
ieiunium, -ii n. oroç, açlık
ieiunus 3 adi. aç
187
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
igitur conict. bundan dolayı, dolayısıyla
ignis, -is m. ateş
ignoro, -āvi, -ātum 1 tanımıyorum, bilmiyorum
ille, illa, illud pron. demonstr. Bu şu o
illino, -levi, litum 3 yağlıyorum, sürüyorum
imago, -ĭnis f. resim
immo adv. аksine
immisericors, -cordis adi. amansız
immortālis, -e adi. ölümsüz
impero, -āvi, -ātum 1 emrediyorum
impertio(r), -īvi, -ītum 4 dağıtıyorum, veriyorum
impeiousus 3 adi. sert
impleo, -plevi, -pletum 2 dolduruyorum, doyduruyorum, memnun ediyorum, rahatlatıyorum
implico, -āvi, -ātum 1 bağlıyorum, birleştiriyorum
impono, -posui, -positum 3 оturtuyorum, koyuyorum
in praep. (abl. ve acc.) içinde
inanis, -e adi. Boş, yoksul
incendium, -ii n. ateşlemek, yangın,
yakmak,kaza, kayıp, zarar
incertus 3 adi. sağlam olmayan, güvensiz, belirsiz
incido, -cidi, -cisum 3 kesiyorum
incipio, -cepi, ceptum 3 başlıyorum
inciīsivus 3 adi. Ne, kesiyor (v. dens)
incisūra, -ae f. kesik, insizyon
inclusus 3 adi. kаpalı, kilitli
incognĭtus 3 adi. Bilinmeyen, araştırılmamış
incŏla, -ae m. vatandaş
incresco, -crevi, - 3 büyüyorum
incunabula, -Orum n. doğum yeri
inde adv. оradan
induco, -duxi, -ductum 3 оturtuyorum, sürüklüyorum
industria, -ae f. işperestlik
infans, -anis m. adi. bеbek, iki yaşına kadar çocuk
infarctus, -us m. enfarktüs, tromboz, emboli
veya uzun süreli spasm dolayısıyla kan yetmezlıği
nedeniyle ölen doku
infecio, -ōnis f. bulaşıcı hastalık
infeciosus 3 adi. bulaşıcı
infectus 3 adi. bulaşıcı
infelix, -cis adi. talihsiz
inferior, -ius comp. inferus 3 üst
188
infero, -tuli, illatum, fere в içeri alma sebebiyet
vermek, kışkırtmak
inferus 3 adi. alt
infesto, -āvi, -ātum 1 sаldırıyorum
inflammatio, -ōnis f. iltihap
inflo, -āvi, -ātum 1 şişiriyorum, söndürüyorum,
böbürleniyorum
influenza, -ае f. grip, enflüans
infra praep. (acc.) п altında
infusum, -i n. serum
ingenium, -ii n. kаrakter, ruh
ingens, -entis adi. büyük, çok büyük
ingredior, -gressus sum 3 giriyorum, yanaşıyorum
inicio, -ieci, -iectum 3 atıyorum, üzerine koyuyorum
iniecio, -ōnis f. enjeksiyon
iniium, -ii n. başlangıç
iniuria, -ae f. haksızlık
insaluber, -bris, -bre adi. sağlıklı olmayan
inscripio, -ōnis f. bаşlık, doktorun adı, sağlık
evinin adresi ve ilacın verilme tarihi belirtilen reçete bölümü
insero, -serui, -sertum 3 koyuyorum, yerleştiriyorum
insipidus 3 adi. tatsız
instrumentum, -i n. enstrüman
insufficientia, -ae f. yetersizlik
insŭla, -ae f. ada
integre adv. bütünsel, tamamıyla
inter praep. (acc.) arada
interdum adv. bazan
internus 3 adi. iç
interrupio, -onis f. kesinti
intesinālis, -e adi. kırmızı
intesinum, -i n. bağırsak
intestinum caecum kör bağırsak
intesinum crassum kalın bağrısak
intesinum duodenum on iki parmak
bağırsak
intestinum ieiunum boş bağırsak
intestinum rectum düz bağırsak
intesinum tenue ince bağırsak
intolerabilis, -e adi. dayanılmaz
intra praep. (acc.) içinde, içerde
intravenosus 3 adi. damar içine
intramuscularis, -e adi. kas içine
intremesco, -āvi, -ātum 1 titriyorum, sarsılıyorum
intrepidus 3 adi. korkusuz, sakin
intro, -āvi, -ātum 1 giriyorum
introducio, -ōnis f. giriş
intus adv. içeride, içte, içerden
inuro, -ussi, -ustum 3 ateşle yanıyorum, yakıyorum
invenio, -veni, -ventum 4 keşfediyorum
invidus 3 adi. kıskanç
iocor 1 şakalaşıyorum
iodum, -i n. iyod
Ipecacuanha, -ae f. ipekakuana
ipse, ipsa, ipsum pron. demonstr. kendim
ira, -ae f. öfke, kızgınlık
irascor, -, -, 3 kızıyorum, öfkeleniyorum
irrisor, -oris m. küçümseyici
is, ea, id pron. demonstr. o
ischias, -adis f. (Yun. ïσχιας) işiyas
iste, ista, istud pron. demonstr. о
ita adv. Öyle, o şekilde
Italia, -ae f. İtalya
itaque conict. bundan dolayı, böylece, demek
item adv. aynı öyle
iter, itiněris n. yol
iucunde adv. hoş
iucundus 3 adi. hoş, sevimli
iudicium, -ii n. yargı, karar, not, düşünce
iudico, -āvi, -ātum 1 değerlendiriyorum,
düşünüyorum
iugularis, -e adi. boYun.üst kısmına ait olan
iungo, iunxi, iunctum 3 bağlıyorum
Iuno, -onis f. Yunona, Satürn ve Rea’nın kızı,
göklerin efendisi ve kadınların koruyucusu
Iuppiter, Iovis m. Јupiter, Satürn’ün oğlu, Neptün ve Plüto’nun kardeşi, Yunona’nın eşi, doğa
ve tüm tanrıların başı
iuro 1 ant içiyorum, yemin ediyorum
ius, iuris n. hukuk, kanun
ius-iurandum, gen. iuris-iurandi n. yemin
iusiia, -ae f. adalet, hukuk, adaletli
iustus 3 adi. adaletli
iuvenis, -e adi. genç
iuventus, -ūtis f. gençlik
К
keratoma, -ătis n. (Yun. κέρας) kеratom,
bir çeşit tümör
L
labium, -ii dudak
laboriosus 3 adi. zor, zorlu, emeksever, işperest
laboro, -āvi, -ātum 1 (abl.) çekiyorum
lac, lactis n. süt
lacteus 3 adi. sütle ilgili (bak. dens)
lactosum, -i n. lаktöz
lagoena, -ae f. lagen, dar boğazlı kap
laesio, -onis f. yara
laesus 3 adi. zedelenmiş, yaralanmış
lana, -ae f. yün
languesco, -gui, -, 3 zayıflıyorum, yoroluyorum
lapis, -ĭdis m. tаş
largus 3 adi. bereketli, verimli
Lar, Laris m. Lаr, Roma tanrısı, evlerin koruyucusu
laryngitis, -ĭdis f. larinjit, gırtlak iltihapı
(larynx, -gis m.)
larynx, -gis m. (Yun. λάριγξ) gırtlak, boğaz,
larinks
laser, -eris n. laser bitkisinden elde edilen sıvı
lateo, latui, - 2 gizli, saklı
laterālis, -e adi. yan tarafa ait
Latīnus 3 adi. Latince а, -о
Latum, -ii n. Latyum
latitūto, -ĭnis f. genişlik
latro, -āvi, -ātum 1 havlamak
latus 3 adi. engin, geniş, yaygın
latus, -ěris n. taraf
laudo, -āvi, -ātum 1 övüyorum, övgü
laus, laudis f. övgü, şan, şöhret
Laurus, -i f. defne
bot. Laurus nobilis defne
lavo, lavi, latum 1 yıkamak
lectus, -i m. yatak, divan, kanabe
189
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
lego, legi, lectum 3 okuyorum
lemnisci, -orum m. galibin çelenginden sarkan
renkli bantlar
lente adv. yavaş leo, -ōnis m. аslan
letalis, -e adi. ölümcül
levator, -ōris m. kaldırıcı, (muscŭlus)
levis, -e adi. hafif
leviter adv. hafif, kolay
lex, -gis f. kаnun
lege aris kurallara göre, mükemmel
liber, -bri m. kitap
liber, -a, -um adi. özgür
liberi, -ōrum m. çocuklar
libertas, -ātis f. özgürlük
licentia, -ae f. özgürlük, bağımsızlık
licet, licuit impers. serbesttir, müsaade edilir,
yasak değil
ligamentum, -i n. ligament, bağ
lien, -ēnis m. dalak
ligneus 3 adi. ahşap
linamentum, -i n. kеten kumaşı
linea, -ae f. çizgi
linea alba abdomen beyaz çizgisi
lingua, -ae f. dil
linimentum, -i n. sıvı yağ
lino, levi, litum 3 yağlıyorum, örtüyorum
linteum, -i n. kеten kumaşı, gazlı bez
liquor, -ōris m. sıvı
littera, -ae f. harf, yazı, edebiyat, kitaplar
locatus 3 adi. yerleşik
locum, -i n. yer
locus, -i m. yer
longitudo, -ĭnis f. uzunluk
longus 3 adi. uzun
loquor, locutus sum 3 konuşuyorum
luctor 1 mücadele ediyorum, zorlanıyorum
ludo, lusi, lusum 3 oynuyorum
lumbricālis, -is adi. lumbrikal, solucansı
(muscŭlus)
lupa, -ae f. dişi kurt
lupus, -i m. kurt
luteus 3 adi. altınımsı sarı, solgun
lux, -cis f. ışık
luxaio, -onis f. çıkık olmak
190
lympha, -ae f. limfa
lymphadenītis, -idis f. limf bezlerinin iltihapı
M
Macedo, -ōnis m. Мakedonlu
madeo, -ui, -, 3 ıslakım, yaşlandım, damlıyorum
magister, -tri m. öğretmen
magnanimus 3 adi. büyük kalpli, asil
magnopěre adv. özellikle, çok, oldukça, kuvvetli
magnus 3 adi. büyük
malaria, -ae f. malarya, bаtaklık sıtması
malignus 3 adi. kötü huylu, kanserojen
mălum, -i n. kötülük, talihsizlik
mālum, -i n. elma
mālus, -i n. elma bahçesi
mālus 3 adi. kötü
malva, -ae f. siyah hatmi çiçeği
mamma, -ae f. meme
mandibŭla, -ae f. alt çene
manduco, -āvi, -ātum 1 çiyniyorum
mane adv. sabah
maneo, mansi, mansum 2 kalıyorum, devam
ediyorum, kalıcı
manus, -us f. el
Marcus, -i m. Mаrk, özel ad
mare, -is n. deniz
maritĭmus 3 adi. denizle ilgili, sahil, kıyı
Mars, -ris m. Маrs Јüpiter ve Yunona’nın oğlu,
Romulus ve Remus’un babası, eskiden bahar ve
yaz tanrısıydı, tarım, daha sonra ise savaş tanrısı
mas, maris m. erkek, erkek cinsinden
masculus 3 adi. erkek -а, -о
mater, -tris f. ana
Matricaria, -ае f. pаpatya
bot. Matricaria chamomilla pаpatya
maxilla, -ae f. üst çene
medianus 3 adi. orta
mediālis, e adi. Меdiyal, orta merkezi
medicabilis, -e adi. tedavi edilen
medicamentum, -i n. ilaç
medicatus 3 adi. ilaçlı
medicīna, -ae f. tıp
medĭcus, -i m. doktor
mediocris, e adi. orta, ılımlı, önemsiz, mütevazi
medius 3 adi. orta
medulla, -ae kemik iliği, omur iliği, medula
medulla spinalis omur beyini
medulla ossium kemik beyini
mel, mellis n. bal
melancholia, -ае f. (Yun. μέλας; adi. kara;
χολή) melankoli
melancholicus 3 adi. keyifsiz,(melancholia, -ae f.)
melanōma, -ătis n. (Yun. μέλας; adi. kara;
σώμα vücut) mеlanom, bir çeşit tümör
mellitus 3 adi. tatlı, şekerli
membrana, -ae f. zar
membrum, -i n. üye, parça, kısım
memorabilis, -e adi. onurlu, layık, anmaya değer
meningitis, -ĭdis f. (Yun. μήvιγξ) mеninjit, beyin
zarı iltihabı
mens, -ntis f. akıl, us, beyin
mensis, -is m. ay
Mentha, -ae f. nаne
bot. Mentha piperita evcil nane
mentum, -i n. sakal
merces, -edis f. maaş, ödül, mükafat
Mercurius, -ii m. Меrkür Јüpiter ve Маyа’nın
oğlu, tanrıların habercisi, ticaret tanrısı, yeraltı
dünyasında ruhların yöneticisi
meridies, -ēi m. öğlen
mesencephalon, -i n. mеsensefalon, orta beyin
mesentеricus 3 adi. С mesesentrik
methodus, -i f. (Yun. μέθοδος) yöntem, metot,
tekip etme usulu
meus 3 pron. poss. benim
migro, -āvi, -ātum 1 taşınıyorum
Minerva, -ae f. Мinerva Jüpiter’in kızı, bilgelik,
hüner, sanat ve bilimler tanriçesi
minuo, minui, minutum 3 аzaltıyorum
minutus, -i m. dakika
misceo, miscui, mixtum 2 karıştırıyorum
mixtio, -onis f. karışım
mixtūra, -ae f. karışım
modĭce adv. Ilımlı
modĭcus 3 adi. ılımlı
modus, -i m. şekil
molaris, -e adi. kim, -а, е öğütüyor (v. dens)
molestus 3 adi. sancılı, ağır, ağrılı
mollis, e adi. yumuşak, hafif
moneo, monui, monitum 2 uyarıyorum
monstro, -āvi, -ātum 1 gösteriyorum
morbus, -i m. hastalık
mors, -rtis f. ölüm
morsus, -us m. ısırmak, ısırık, atak, acı
mortālis, -e adi. ölümcül
mortuus 3 adi. ölü
mos, moris m. adet, alışkanlık, karakter
moio, -onis f. hareket
motus, -us m. hareket
moveo, movi, motum 2 hareket ediyorum, alıştırıyorum, yerinden oynatıyorum, heyecanlanıyorum, teşvik ediyorum
mucilago, -ĭnis f. ıslatmak için yarayan karışım
mucosa, -ae f. mukoza
mulier, -eris f. kadın, eş
multo adv. çok
multum adv. çok
multus 3 adi. çok sayıda
mundus, -i m. dünya
mus, muris m. sıçan, fare
Musa, -ae f. (Yun. Mούσα) ilham perisi, Jüpiter
ve Mnemosina’nın dokuz kızından biri, sanatlar
tanriçesi
muscŭlus, -i m. kas
muscŭlus abductor ayırıcı kas, beden orta
çizgisinden ayıran kas
muscŭlus adductor getirici kas, аddüktör
muscŭlus brachioradialis brahioradial kas,
dirsek üstü kaslardan biri
muscŭlus deltoideus deltoid kas, omuz
kaslarından biri
muscŭlus depressor aşağıya doğru çeken
kas, depresör
muscŭlus extensor gerici kas
muscŭlus flexor bükücü kas, fleksör
muscŭlus gastrocnemius ayak yaprağında
iki başlı kas
muscŭlus gluteus oturma kası, gluteus
muscŭlus levator kaldırıcı kas
muscŭlus lumbricalis lumbrikal kas uzuv
kasları
191
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
muscŭlus pronator dirsek altını hareket ettiren kas
muscŭlus rotator rotatör kas
muscŭlus sartorius terzi kası, uyluk kası
muscŭlus soleus geniş kas
muscŭlus supinator döndürücü kas, dışarıya doğru
muscŭlus tensor gerici kas
muscŭlus tibialis tibialis
muscŭlus trapezius trapez kası, sırt kaslarından biri
muscŭlus vastus geniş kas
musĭce, -es f. (Yun. μουσική) müzik
muto, -āvi, -ātum 1 değiştiriyorum
myocardium, -ii n. (Yun. μύς; [gen. μυός] kas
καρδία Kalp) kalp kası, miokard
myologia, -aef. ; (Yun. μύς; [gen. μυός] kas bilimi
N
naevus, -i m. ben
nam conict. sözümona, çünkü
narcosis, -is f. (Yun, vαρκώσις) narkoz, narkotik araçlar yardımıyla intraselüler fonksiyonların
bloke edilmesi
narro, -āvi, -ātum 1 аnlatıyorum
nasalis, -e adi. burunla alakalı, nazal
nascor, natus sum 3 doğuyorum
nasus, -i m. burun
natatio, -ōnis f. yüzmek
natio, -ōnis f. ulus
natūra, -ae f. doğa
naturālis, -e adi. doğal ırsi
natus 3 аdi. doğmul
nausea, -ae f. deniz hastalığı, istifra etmek
nauta, -ae m. bahriyeli
navigaio, -onis f. denizde gemiyle yol almak
ne conict. olmaması için
nec conict. ne de
necessarius 3 adi. zorunlu, gerekli
neglegentia, -ae f. kaygısızlık, önemsememek
nemo, inis [gen. neminis, nullus] m. f. kimse
neonatus, -i m. yeni doğan
nepeta, ae f. kedi otu
192
nepos, -ōtis m. torun
Neptūnus, -i m. Neptün, deniz tanrısı, Satürn’un
oğlu, Jüpiter ve Plüto’nun kardeşi
neque conict. v. it
nervosus 3 adi. sinirle alakalı
nervus, -i m. sinir
nescio, -īvi, -ītum 4 bilmiyorum
niger, -gra, -grum adi. siyah
nihil, nil n. indecl. hiç birşey
nimis adv. çok, aşırı çok
nimius 3 adi. çok büyük, aşırı büyük
nodulus, -i m. düğümcük
nodus, - m. düğüm
nomen, -ĭnis n. ad
nominatus 3 adi. adlandırılan
nomino, -āvi, -ātum 1 adlandırıyorum
nonnulus 3 adi. kimse
nonnunquam adv. bazan
nos pron. pers. [gen. nostri, nostrum, dat. nobis,
acc. nos, abl. nobis, nobiscum] biz
nosco, novi, notum 3 tanıyorum
noster, -stra, -strum pron. poss. bizim
noto, -āvi, -ātum 1 kaydediyorum, hatırlıyorum
notus 3 adi. tanıdık
novus 3 adi. yeni
nubes, -is f. bulut
nucleus, -i m. çz, çekirdek
nullus 3 adi. kimse, hiç kimse
numĕrus, -i m. rakkam
nunc adv. şimdi
nuncquam adv. hiçbir zaman
nutrio, -īvi, -ītum 4 bakıyorum, besliyorum
nux, nucis f. ceviz
O
obliquus 3 adi. yan eğik
obturatio, -ōnis f. tıkamak, dolgu yapmak
occipiium, -ii n. ense, başın arka tarafı
occipitālis, -e adi. enseye ait olan
ocellus, -i m. gözcük, sevinç
ocŭlus, -i m. göz
occultum, -i n. sır
odi, odisse verb. defect. nefret ediyorum
odiōsus 3 adi. sevilmeyen
odor, -ōris m. koku
oecologia, -ae f çevre bilimi
oedēma, -ătis n. (Yun. oïδημα) şişkinlik, ödem
oesophagus, -i m. (Yun. oίσoфάγoς) yemek borusu
officīna, -ae f. laboratuvar
officium, -ii n. hizmet, servis, görev
olea, -ae f. zeytin
bot. Olea Europaea zeytin
oleum, -i n. yağ
oleum iecoris Aseli balık yağı
olfactus, -us m. koku, koku duyusu
olla, -ae f. tas
omnis, -e adi. herkes -а, -е; pl. tümü
opĕra, -ae f. iş, emek, faaliyet
opĕram dare bir şeyle meşgulum
operarius 3 adi. İşle alakalı; subst.
operarius, -ii m. işçi
operatio, -onis f. оperasyon, ameliyat
ophthalmicus 3 adi. (Yun. όφθαλμός; göz) göz
ile alakalı olan
oppĭdum, -i n. kent
oppono, -posui, -positum 3 karşı çıkmak, karşı gelmek
oportet, -uit 2 impers. gerekiyor, uygun
optĭcus 3 adi. В görme ile ilgili, optik
opus, -ĕris n. iş, faaliyet, emek
ora, -ae f. son, sınır, kenar, sahil
orātor, -is m. nutukçu, nutuk öğretmeni
orbis, -is m. çember
orbis terrae dünya
organismum, -i n. оrganizma
organon, -i n. (грч. ờργανον) оrgan
organum, -i n. оrgan
origo, -ĭnis f. köken, başlangıç
orior, ortus sum 4 kalkıyorum, yükseliyorum,
doğuyorum
ornamēntum, -i n. süs
orno, -āvi, -ātum 1 süslüyorum
orthopaedus, -i m. (Yun. όρθός; dik yürümek,
düz; παιδίοv çocuk) оrtoped
ortus 3 adi. beliren, meydana gelen
ōs, ōris n. ağız
ŏs, ossis n. kemik
osor, -oris m. nefret eden kişi
otium, -ii n. п dinlenme, işsizlik, iş görevlerinden
serbest olan zaman
ovarium, -ii m. yumurtalık, kadınlarda üreme
bezi
ovīle, -is n. ağıl
ovis, -is f. koyun
ovum, -i m. yumurta
oxidaio, -ōnis f. оksidasyon, paslanma
P
pactum, -i n. sözleşme, kontrat, anlaşma
paeniteo, -ui, - 2 pişmanlık duymak
pagina, -ae f. sayfa
palainus 3 adi. dişetiyle ilgili
palma, -ae f. avuç
palmaris, -e adi. avuçla ilgili
palpebra, -ae f. kirpik, göz kapağı
paluster, -tris, -tre adi. bataklık
Panacea, -ae f. Panasea, tüm hastalıkları tedavi
eden sihirli bitki
pancreās, -ătis n. (Yun. πάγκρεας) pаnkreas,
mide arkasında bez
panis, -is m. еkmek
Papāver, -eris n. аfyon
par, paris adi. eşit, aynı
paralysis, -is f. (Yun. παράλυσις) felç, uyuşukluk
parco, peperci (parsi), parsum 3 tasarruf etmek
pardus, -i m. pars, panter
parens, -enis m. f. ebeveyn
pareo, -ui, - 2 boYun.eğmek
paro, -āvi, -ātum 1 hazırlıyorum, ediniyorum
parotis, -idis f. (Yun. παρά yakın, yaklaşık, civarında [gen. ώτός] кulak bezi
paroidis epidemica kаbakulak
pars, -ris f. parça
particeps, -cipis adi. К bir şeyde parçası olan,
iştirak eden, katılımcı, dost
partus, -us m. раѓање, doğum
parum adv. biraz
parvus 3 adi. küçük
pastor, -oris m. çoban
193
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
patefacio, -feci, factum 3 açıyorum, yol
yapıyorum
pateo, -ui, - 2 açığım
patria, -ae f. vаtan
paucus 3 adi. küçük, -а, -о; pl. biraz
pax, cis f. barış
Peaonia, -ae f. bot. şakayık
pecco, -āvi, -ātum 1 hata ediyorum, kargaşa,
suç işliyorum
pecineus 3 adi. taraksı, çıkıntılı
pectorālis, -e adi. göğüsle alakalı, pektoral
pectus, -ŏris n. göğüs
pecus, pecŭdis n. hayvan, hayvancık
peiero, -āvi, -ātum 1 с yalandan ant içiyorum,
yalan yere yemin ediyorum
penetratio, -ōnis f. girmek, penetrasyon
Penicillīnum, -i n. Penisil
per praep. (acc.) üzerinden, aşırı
peregrinatio, -ōnis f. yolculuk
perennis, e adi. yıllık, daimi
pereo, -ii, -itum, -ire batıyorum, yok oluyorum
perficio, -feci, -fectum 3 icra ediyorum, tamamlıyorum, bitiriyorum, erişiyorum
perforo, -āvi, -ātum 1 delik açıyorum, yarıyorum
perfrico, -cui, -ctus 1 ovuyorum
perfundo, -fudi, -fusum 3 kendimi ıslatıyorum
Pergămus, -if. Pergam, Misiya’da bir kent
periculōsus 3 adi. tehlikeli
pericŭlum, -i n. tehlike
perinde adv. aynı öyle, aynı şekilde
periŏdus, -i f. (Yun. περίοδος) dönem
perĭtus 3 adi. deneysel, hünerli
permaneo, -mansi, mansum 2 kalıcı, süregen
permanens, -enis adi. daimi, süregen (dens)
permoveo, -movi, -motum 2 tevfik ediyorum,
heyecanlandırıyorum
peronaeus 3 adi. peroneal, fibulaya ait olan
perpetuus 3 adi. daimi, bitmeyen, ebedi
in perpetuum her zaman için
Persa, -ae m. Farslı
persona, -ae f. kişi
pertineo, -tenui, - 2 dokunuyorum, ilişiyorum
pertristis, -e adi. çok sahte
194
pervenio, -veni, -ventum 4 geliyorum, yetişiyorum
pes, pedis m. taban
peto, petivi (petii), petitum 3 acele ediyorum,
gidiyorum, tezlemek, aramak
phalanx, -ngis f. (Yun. φάλαγξ) falanga, el ve
ayak parmaklarındaki kemiklerden biri
phantasma, -atis n. (Yun. φάvτασμα) hortlak,
hayal
pharmaceuta, -ae m. (Yun. φαρμακεύς) eczacı
pharmacia, -ae f. (Yun. φαρμακία) eczane
pharmacon, -i n. (Yun. φάρμακοv) ilaç
phenaceinum, -i n fenaset
philosophia, -ae f. (Yun. φιλοσοφία) felsefe
phlegma, -ătis n. (Yun. φλέγμα) balgam,
sızıntı, ilgisizlik
phlegmaticus 3 adi. İlgisiz, kayıtsız, flegma (v.
phlegma, -atis n.)
photosynthesis, -is f. (Yun. φώς [gen. φωτός]
ışık; σύθεσις; birleşme) fotosiznez
piger, -gra, -grum adi. tembel, hantal
pigritia, -ae f. tembellik
pilŭla, -ae f. hap
pinguis, -e adi. şişman, yağlı, zengin, sağlam
pirum, -i n. armut
piscis, -is m. balık
placeo, -ui, -itum 2 beğeniyorum, keyfim yerinde
placide adv. sakin
plaga, -ae f. darbe, yara, zarar, kayıp
planta, -ae f. ağaç, bitki
Plantago, -ĭnis f. plantago
bot. Plantago Lanceolata hançer otu
plasma, -ătis n. (Yun. πλάσμα) plazma, kanın
sıvı bölümü
Plato, -onis m. Platon, ad yapmış Yunan
feylosofu, Sokrates’in öğrencisi
plenus 3 adi. dоlu, güçlü
plerumque adv. en sık, genelde
plexus, -us m. pleksus
plumbeus 3 adi. kurşunla alakalı
Pluto(n), -onis m. Plüto, Satürnüs ve Rea’nın
oğlu, yeraltı krallığının hükümdarı
pneumonia, -ae f. (Yun. πνεύμων pnümoni,
akciğer iltihabı
poena, -ae f. ceza
poēsis, -is f. (Yun. ποίησις) şiir, yaratıcılık
poeta, -ae m. (Yun. ποιτής) şair
pollex, -icis m. başparmak
polypus, -i m. (Yun. πόλυπος) pоlip, mukozaya
yerleşen bir asalak
pomum, -i n. meyve
pono, posui, positum 3 koymak, oturtmak
popliteus 3 adi. dizin altında
populus, -i m. ulus
porta, -ae f. kapı
porta hepais karaciğer kapısı
porro adv. o tarafa,daha öteye
possido, -sedi, -sessum 3 alıyorum, fethediyorum, hüküm sürüyorum
post praep. (acc.) sonra, sonradan
postea adv. daha sonra
posterus 3 adi. gelecek, sıradaki
postulo, -āvi, -ātum 1 arıyorum
potestas, -ātis f. imkan
poio, -ōnis f. içki, meşrubat
praecedo, -cessi, -cessum 3 ileri gidiyorum,
öncülük ediyorum, aşıyorum
praecello, -, -, 3 özellik, öne çıkmak, daha iyi olmak
praecepio, -onis f. öğretmek, öğrenmek, öğüt
praeceptor, -oris m. öğretmen, muallim, rehber
praeceptum, -i n. kural, hüküm
praecipitaio, -onis f. birikim
praecipue adv. özellikle
praecipuus 3 adi. özel, baş
praefrigidus 3 adi. çok soğuk
praemolaris, -e adi. öğütücü dişten evvel olan
(dens)
praeparo, -āvi, -ātum 1 peşin hazırlamak
praeposiio, -ōnis f. öne almak, öncelik, teklif,
reçetelerde, doktorun eczacıya Rp.(alınız) kısaltmasıyla doğrudan hitap ettiği bölüm Rp.
(Recipe)
praescribo, -scripsi, -scriptum 3 kopya
çekmek
praescriptio, -ōnis f. kural, emir, eczacının vermesi gereken ilacın adı ve miktarı belirtilen reçetenin en önemli bölümü
praescriptus 3 adi. kopya edilmiş
praesens, -entis adi. mevcut olan, şimdiki
praesenia, -ae f. mevcut olma
praeserim adv. özellikle
praestans, -anis adi. şahane, pek iyi
praesto, -stiti, -stitum 1 с ileride duruyorum,
önde duruyorum, öncü
praeter praep. (acc). yanı sıra
prandium, -ii n. soğuk meze, öğlen saatinde
yenilen meze
pratum, -i n. çayır
pravus 3 adi. eğri, düzgün olmayan, ters
preces, -cum f. sing. prex sаdece dat., acc. ve
abl. dilek, istek, dua
primum adv. birinci, ilk
primus 3 num. ord. birinci
prior, prius, -oris adi. comp. ilk, iki kişiden
birincisi, ön
pro praep. (abl.) için
procul adv. yakın
prodigus 3 adi. tutumsuz, bereketli
professor, -oris m. öğretmen, profesör
prohibeo, -hibui, -hibitum 2 reddediyorum,
uzaklaştırıyorum, önlüyorum, durduruyorum,
yasaklıyorum
promineo, -minui, - 2 yükseliyorum
promptus 3 adi. hazır, kararlı, hafif
pronatio, -ōnis f. kolu içe doğru çevirmek,
pronasyon
pronator, -oris m. döndürücü kas (muscŭlus)
prope praep. (acc.) yaklaşık, yanında
propero, -āvi, -ātum 1 acele ediyorum
propior, -ius adi. comp. den-dan
prope daha yakın
proprie adv. ayrı, kendi başına, bizzat
proprius 3 adi. şahsi, kendi
propositum, -i n. niyet, plan, ana fikir, ana konu
propter praep. (acc.) ötürü, dolayı
protego, -texi, -tectum 3 koruyorum, muhafaza ediyorum
protinus adv. İleri, daha öteye, durmadan
protoplasma, -ătis n. (Yun. πρωτοπλάσμα)
protoplasma, hücrenin esas malzemesi
prudenter adv. Anlamlı, pruna, -ae f. аteş, kor
prunum, -i n. erik
195
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
psoas, -ae m. (Yun. ψόα [gen. ψόας) yandaki
boşluk kası
Publius, -ii m. Publiy, Roma’da özel ad
pugna, -ae f. müsabaka, savaş
puella, -ae f.kız
puer, -i m. oğlan, erkek çocuk
pulcher, -chra, -chrum adi. güzel
pulchre adv. güzel
pulmo, -ōnis m. akciğer
pulmonālis, -e adi. akciğerle alakalı
pulsus-us m. nabız
pulvis, -ĕris m. toz
pupilla, -ae f. gözbebeği, irisin ortasındaki
yuvarlak pencere
purgo, -āvi, -ātum 1 temizliyorum
purus 3 adi. temiz
Pyramidōnum, -i n. Piramidon
Q
quaero, -sivi, -situm 3 soruyorum
quam adv. nasıl, ne kadar
quando adv. interr. ne zaman
quantus 3 pron. adi. ne kadar
quantum adv. ne kadar, ne
quasi adv. nasıl, nasıl ki
quercus, -us m. meşe, meşe yapraklarından
çelenk
quia conict. çünkü
quicumque, quaecumque, quodcumque
pron. relat. kim, nerede, hangisi, hangisi olursa
quidam, quaedam, quiddam pron. indef.
kimse quies, -etis f. tatil
quiesco, -evi, etum 3 dinleniyorum, tatil
yapıyorum
quilibet, quaelibet, quidlibet pron. indef. kim
isterse, kim olursa
Quintus, -i m. Кuint, özel ad
qui, quid pron. interr. kim, ne
quis, quae, quod pron. relat. kim, hangisi
quispiam, quaepiam, quodpiam pron. indef.
kim olursa, hangisi olursa, ne olursa
quivis, quaevis, quodvis pron. indef. hangisini
istersen, herbiri
196
quomodo adv. interr. nasıl
quondam adv. bazan
quoque conict. ve, aynı öyle
R
rabies, -ēi f. kuduz
rabies canīna köpek kuduzu
radiālis, -e adi. radiyal, çap ile alakalı (dirsek
altındaki kemik)
radicula, -ae f. kök
radix, -ĭcis f. kök,
rana, -ae f. kurbağa
rapio, rapui, raptum 3 kavramak
raro adv. seyrek
rarus 3 adi. s, ender, nadir
rastrum, -i n. saban
ratio, -ōnis f. us, neden
recens, -enis adi. zinde, taze
recenter adv. yeni, taze
recipio, -cepi, ceptum 3 alıyorum
reconvalesceo 2 iyileşiyorum
recte adv. düz, doğru
rectum, -i n. düz bağrısak, kalın bağırsağın bitim bölümü (v. intesinum)
rectus 3 adi. düz, doğru
redeo, -ii, -itum 2 geri gidiyorum, dönüyorum
reditus, -us m. dönmek
reductio, -ōnis f. küçülmek, kısıtlamak
refero, retuli, relatum, referre geri götürmek,
çevirmek, bildirmek, açıklamak
refrigero, -āvi, -ātum 1 soğutuyorum
regimen, -inis n. уönetmek
regio, -ōnis f. bölge, alan
regno, -āvi, -ātum 1 hükmediyorum, hüküm
sürüyorum, yönetiyorum
relatus, -us m. аnlatmak, söylemek
reliquus 3 adi. kalan, geri kalan
remedium, -ii n. ilaç
ren, renis m. böbrek
renālis, -e adi. böbrekle alakalı
renovo, -āvi, -ātum 1 1 yenilemek
repente adv. ansızın, beklenmedik
repeto, -petivi (-petii), -petitum 3 tekrarlıyorum
repleo, -plevi, -pletum 2 dolduruyorum, yerine
getiriyorum
reputo, -āvi, -ātum 1 hesaaplıyorum, düşünüyorum
requiesco, -quievi, -quietum 3 dinleniyorum
res, -ēi f. cisim, şey, iş, eser
res adversaе kaza, başbelası
res secundaе talih
res publica cumhuriyet
rescribo, -scripsi, -scriptum 3 yazıyorum,
cevaplıyorum, yazılı cevap
resistenia, -ae f. bağışıklık
resoluio, -onis f. iyileşmek, zayıflamak
resolutus 3 adi. serbest, yumşamış, zafıflamış
respiraio, -ōnis f. solunum
resto, -stiti, -, 1 kalıyorum,geri kalıyorum,
karşı geliyorum
rete, -is n. ağ
rete capilare kılcal damar ağı
retento, -āvi, -ātum 1 koruyorum, durduruyorum
retina, -ae f. retina
rhaphe, -es f. (Yun. ραφή) dikiş
Rheum, -ei n. ravent
Rheum palmatum/officinale Ravent bitkisi
rheuma, -ae f. (Yun. ρεΰμα) romatizma
rheumatismus, -i m. romatizma, kas, bilek ve
eklemlerde peydahlanan ağrılar için kullanılan
genel bir deyim (rheuma, -ae f.)
rhinālis, -е adi. (Yun.ρίς, [gen. ρινός) burunla ilgili
rhinitis, -ĭdis f. (Yun.ρίς, [gen. ρινός] burun,
burun mukoza iltihabı
rhizoma, -ătis n. (Yun. ρίξωμα) kök, yeraltı gövde
Rhodus, -i f. (‘Ρόδος) Rodos, Küçük Asya sahilinde tanınmış ada
rideo, risi, risum 2 gülüyorum
risus, -us m. gülüş
roboro, -āvi, -ātum 1 güçleşiyorum, iyileşiyorum
Roma, -ae f. Roma
Romanus 3 adi. Roma’ya ait; subst. Romalı
Rosa, -ae f. gül
bot. Rosa canīna yabani gül
rosacea, -ae f. rоsacea cilt hastalığı
rotatio, -ōnis f. döndürmek, çevirmek
rotator, -oris m. döndürücü (muscŭlus)
rubeo, -ui, -, 2 kızarıyorum, allanıyorum
rubeus 3 adi. böğürtlen, kırmızı böğürtlen renginde
rubor, -oris m. kırmızılık, kızıllık, kırmızı renk
Rubus, -i m. böğürtlen
bot. Rubus caesius böğürtlen
bot. Rubus idaeus аhududu
ructus, -us m. kusmak
rufus 3 adi. sarımsı kırmızı
ruga, -ae f. kırışık
rumor, -oris m. hışırt ses, haber
ruptūra, -ae f. çatlak
rusicus 3 adi. köyle alakalı
ruta, -ae f. бот. sedef
S
Saccharomyces, -cetis m. mantar, tatlı mantar,
saharomiset
saccŭlus, -i m. torbacık, kesecik
sacer, -cra, -crum adi. kutsal, lanetli
saepe adv. sıkça
sal, -is m. tuz, tuzlu deniz suyu, deniz, ince zeka,
espri
saliva, -ae f. tükürük
salsus 3 adi. tuzlu
saluber, -bris, -bre adi. sağlıklı
salus, -ūtis f. sağlık, selam
salūtem dicere selamlıyorum
Salvia, -ae f. аda çayı
sanabilis, -e adi. ilaçlanabilir
sanaio, -ōnis f. tedavi, ilaçlamak
sancte adv. kutsal, yüce, adanmış
sanesco -āvi, -ātum 1 tedavi etmeye başlıyorum
sanguineus 3 adi. kanla alakalı
sanguinicus 3 adi. sangvinik
sanguis, -ĭnis m. kan
sanitas, -atis f. sağlık, sağlıklı us, sağlıklı
sano, -āvi, -ātum 1 ilaçlıyorum
sanus 3 adi. sağlam
sapientia, -ae f. akıllı olmak
sapienter adv. bilge
sapio, -ii, - 3 anlayışlıyım, akıllıyım
sapo, -ōnis m. sabun
197
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
sapor, -oris m. tad
sarcoma, -ătis n. sarkom, bir çeşit tümör
sartorius, -ii m. terzi kası (muscŭlus)
sat adv. yeterli
sais adv. v. sat
scapula, -ae f. kürekçik
scatŭla, -ae f. kutuа
sceleton, -i n. (Yun. σκέλετον) iskelet
schema, -ătis n. (Yun. σχήμα) dış görünüm
schola, -ae f. (Yun. σχολή) okul
scienia, -ae f. bilim
scorpio, -onis m. (Yun. σκορίος) akrep
scribo, -scripsi, -scriptum 3 yazıyorum
scriptum, -i n. elyazması, kitap, mektup, evrak
seco, -āvi, -ātum 1 kеsiyorum
secretum, -i n. sızıntı
secio, -onis f. kesmek, kesik
sectio Caesarea Sezaryen
secundum praep. (acc.) göre, uygun olarak
secundus 3 num. ord. ikinci, şanslı, başarılı
securitas, -atis f. güven, emniyet, dertsiz, huzur
sed conict. gene, fakat, oysa
sedulus 3 adi. değer, değerli, işgüzar
semen, -inis n. tohum
semis, semissis m. yarım saat, yarım
semper adv. hеr zaman
senectus, -uis f. yaşlılık, yaşlılık çağı
senex, sĕnis adi. yaşlı; subst. ihtiyar adam,
ihtiyar kadın
sensorius 3 adi. duyu
sensus, -us m. duygu, duyu, hissetme yeteneği
sententia, -ae f. düşünce, tutum
sentio, sensi, sensum 4 hissediyorum, düşünüyorum
septicus 3 adi. Sepsa ile alakalı
sermo, -onis m. р konuşma, dil
sero adv. geç
serotīnus 3 adi. geç (dens)
serpens, -entis m. f. yılan
serratus 3 adi. dişli dişleri olan
serus 3 adi. geç
servio, -īvi, -itum 4 hizmet ediyorum, kulluk
ediyorum
servitus, -ūtis f. kölelik
198
servo, -āvi, -ātum 1 dikkat ediyorum, koruyorum, gözetiyorum, kurtarıyorum
servus, -i m. р köle, hizmetçi
seu conict. ya da
sextus 3 adi. num. ord. altıncı
si conict. eğer
sibilo, -āvi, -ātum 1 fısıldıyorum
ic adv. öyle
sicco, -āvi, -ātum 1 dinliyorum
siccus 3 adi. kuru, kurumuş, ayık, çekinsel, duygusuz
sicut conict. aynı öyle, gibi
signatura, -ae f. imza
significo, -āvi, -ātum 1
signo, -āvi, -ātum 1 işaret ediyorum
silentium, -ii n. susmak, suskunluk
silvaicus 3 adi. yabani
similis, -e adi. benzer
similiter adv. с benzeri
similitūdo, -inis f. benzerlik
simplex, -ĭcis adi. basit, adi
sinapi indecl. sinapis, -is bot. sinap
sine praep. (abl.) dışında
sinister, -stra, -strum adi. sol
sinus, -us m. koltuk altı, boşluk
sinus durae matris kati beyin zarında sinüsler
siquidem conict. gerçekte eğer, gerçektense
sirupus, -i m. şurup
sits, -is f. [acc. sitim, abl. siti] susamışlık
situs 3 adi. yerleşik
sive conict. ya da
solaris, -e adi. güneşli
soleo, solitus sum 2 adetim var, peydahlamışım
sollicito, -āvi, -ātum 1 rahatsız ediyorum
sollicitudo, -inis f. huzursuzluk, huzuru kaçmak,
kaygı
solum, -i n. toprak
solutio, -ōnis f. sıvı karışım
solvo, solvi, solutum 3 çözüyorum, açıyorum,
karışım yapıyorum
somnolenus 3 adi.
somnium, -ii n. uyku, uyumak, rüya görmek
somnus, -i m. rüya
sonitus, -us m. ses, hışırtı
soror, -oris f. kızkardeş
species, -ēi f. tür, soy pl.
species, -ērum çay
specto, -āvi, -ātum 1 bakıyorum
spero, -āvi, -ātum 1 ümit ediyorum
spica, -ae f. pansuman
spina, -ae f. diken, burun
spina dorsālis omur, omur sütunu
Spinacea, -ae f. ıspanak
bot. Spinacea oleracea ıspanak
spinālis, -e adi. omurla alakalı (v. medulla)
spiritus, -us m. üflemek, nefes, solumak, аlkol
spiro, -āvi, -ātum 1 nefes alıyorum
sputamen, -inis n. tükürük
sputum, -i n. tükürük
stabilis, -e adi. güvenli, dengeli
staim adv. hеmen
statua, -ae f. heykel
status, -us m. durum
stella, -ae f. yıldız
stenocardia, -ae f. (Yun. στενός; adi. dar;
καρδία kalp) stenokardı, kalp kısılması
stenocardiacus 3 adi. Stenokardi ile alakalı
(stenocardia, -ae f.)
sterilisaio, -ōnis f. sterilizasyon
steriliso, -āvi, -ātum 1 sterilize ediyorum
sternocleiodomastoideus, -i m. boYun.kaslarından biri
silus, -i m. ellik, kalem
stimulo, -āvi, -ātum 1 teşvik ediyorum
sto, steti, staturus 1 duruyorum
stomachus, -i m. mide
strenuus 3 adi. güçlü, kuvvetli, kararlı
stridulosus 3 adi. ötücü, ince ses
studium, -ii n. eğilim, temayyül, istek, bilim,
okumak
suavis, -e adi. tatlı, sevimli
suaviter adv. tatlı
sub praep. (acc. ve abl.) döşeme
subclavius 3 adi. kürekçik kemiği altında
subcutaneus 3 adi. cilt altında
subĭto adv. aniden, beklenmedik
sublimatio, -ōnis f. temizleme
sublimis, -e adi. yüksek, yükselmiş, yukarı bakan
subscripio, -ōnis f. imza, ilaç hazırlama usulu,
doz ve paketleme şekli hakkında bilgi içeren reçete dördüncü bölümü
substantia, -ae f. gerçekten, öz, varlık
substantīvum, -i n. ad
succidus 3 adi. кој, -а, -е düşüyor, yığılıyor
sudoriparus 3 adi. aralıklı
sugo, suxi, suctum 3 emiyorum
sulfas, -ātis f. sülfat
sumo, sumpsi, sumptum 3 alıyorum
summus 3 comp. superus 3 en istekli, en yüksek; subst.
summum, -i n. en yüksek tepe
super praep. (со acc.) üstten, yukarıdan
supercilium, -ii n. kaş
superficial, -e adi. yüzeysel
superficies, -ei f. yüzey
supergredior, -gressus sum 3 aşıyorum, geçiyorum, kuralların ötesinde
superior, -ius comp. од superus 3 adi. üst
supero, -āvi, -ātum 1 аşıyorum
superus 3 adi. üst yukarı
supinatio, -ōnis f. с dışa döndürmek
supinator, -oris m. döndürücü kas (muscŭlus)
suppositorium, -ii n. fitiller, supozitorium
surgo, surrexi, surrectum 3 kalkıyorum,
yükseliyorum
sus, suis m. ve f. [gen. ve suеris, dat., abl. pl.
suibus ve subus] domuz, yabani domuz
sustineo, tinui, tentum 2 dik tutmak, dayatmak, taşımak
suus 3 pron. poss. kendi
symptōma, -ătis n. (Yun. σύμπτωμα)u.a olay,
vaka, belirti, hastalık işareti
systēma, -atis n. (Yun. σύστημα) birleşme, bağlanma, oluşum, sistem
systole, -es f. (Yun. συστσλή kısılma) sistol, kalb
kasının ritmik olarak kısılması
T
tabula, -ae f. tabeal
tabullēta, -ae f. tаblet
199
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
taceo, tacui, tacitum 2 susuyorum, üstünden
geçiyorum
Taenia, -ae f. (Yun. ταινία) Тenya, bir çeşit asalak
solucan
Taenia echinococcus köpek tenyası, ehinokok
Taenia saginata öküz tenyası
Taenia sollum domuz tenyası
talis, e adi. öyle
tamen conict. yine de
tamquam adv. olduğu gibi, öyleyse, onun gibi, aynı
tardus 3 adi. geç
taurus, -i m. (Yun. ταύρος) boğa
tectus 3 adi. örtülü
tego, texi, tectum 3 örtüyorum, örtbas ediyorum
tempus, -ŏris n. zaman
tenax, -acis adi. sağlam tutan, sağlam tutmaya
yetenekli
teneo, tenui, tentum 2 tutuyorum
tener, -a, -um adi. narin
tendo, tetendi, tentum 3 zoluyorum, geriyorum, yönlendiriyorum, döndürüyorum, eğiliyorum
tensor, -oris m. gerici kas (muscŭlus)
tenuis, -e adi. ince, narin, zarif, ufak, önemsiz
terebinthĭna, -ae/ (Yun. τερέβινθος terpentin
Terentia, -ae f. Теrensiya, Mark Tuliy Çiçeron’un eşi
teres, -ētis adi. silindrik
termĭnus, -i m. tеrmin
tero, trivi, tritum 3 ovuyorum
terra, -ae f. toprak, dünya
Tertia, -ae f. Теrsia, kadın özel ad
terius 3 num. ord. üçüncü
tesis, -is m. şahit, görgü tanığı
teter, -tra, -trum (taeter, -tra, -trum) adi. iğrenç, çirkin
therapeuticus 3 adi. (Yun. θεραπευτικός) tеdavi
ile alakalı
therapia, -ae f. (Yun. θεραεία) tedavi, ilaçlamak
thoracālis, -e adi. Тоrakal, göğüs kafesiyle alakalı (thorax, -acis m.)
thorax, -acis m. (Yun. θώραξ) beden, göğüs kafesi
Thymus, -i m. kekik
Tiberis, -is m. Тiber, İtalya’da bir nehir
Tibia, -ae f. dizaltı kemiklerinden iç taraftaki
daha büyük kemik
200
tibiālis, -e adi. dizaltı kemiklerden biri (muscŭlus)
Tilia, -ae f. ıhlamur
bot. Tilia grandifolia ıhlamur
timeo, -ui, - 2 korkuyorum, endişeliyim (aliquem, aliquid)
timide adv. korkakça, korkuyla
timidus 3 adi. korkak, ödlek
timor, -oris m. korku, endişe
tingo, tinxi, tinctum 3 ıslatıyorum, suya batırıyorum
tinctūra, -ae f. tintür, hayvan, bitki veya şifalı maddelerden yapılan alkollu veya hidro alkollu karışım
tinnio, -īvi, -ītum 4 çıngırdatmak, gürültü yapmak, bağırmak
innitus, -us m. zil, çıngırtı, çıngırdatma
toga, -ae f. cüppe
tonsilliis, -īdis f. bademcik iltihabı
tormina, -um n. büyük zorluk, büyük dert, ağır
kısılma
torreo, torrui, tostum 3 kuruyorum, yanıyorum, pişiyorum
toidem adi. indecl. aynı o kadar
totus 3 adi. [gen. totīus, dat. tot’, toto, totae] bütün
trachea, -ae f. (Yun. τραχεία) nefes borusu, traheya
trado, -didi, -ditum 3 aktarıyorum, anlatıyorum
traho, traxi, tractum 3 çekiştiriyorum, çekiyorum
trans praep. (acc.) aşırı, üzerinden, arasından
transfusio, -ōnis f. transfusiyon
transgredior, -gressus sum 3 aşmak, geçmek
transversus 3 adi. enine, boYun., çaprazına
trapezeius 3 adi. Тrapez şeklinde (muscŭlus)
tremo, tremui, - 3 titriyorum, titreşiyorum
tres, tria adi. num. card. üç
tribuo, -ui, -utum 3 ayırıyorum, paylaşıyorum,
veriyorum, hediye ediyorum
triclīnium, -ii n. mutfak, yemek odası
trisis, -e adi. üzgün, mahzun, karanlık, talihsiz
trisiia, -ae f. hüzün, acı üzüntü
trituraio, -ōnis f. ovuşturmak
triumphus, -i m. zafer
Troia, -ae f. Тruva
Troiāni, -ōrum m. Тruvalılar
tropĭcus 3 adi. tropik
truncus, -i n. ceset
tu pron. pers. [gen. tui, dat. ibi, acc. te, abl. te,
tecum] sen
tuberculōsis, -is f. verem
tubercŭlum, -i n. düğümcük, tuberkulum,
küçük bitişik
tum adv. O zaman
tumĭde adv. kibirli, kafası yukarda
tumor, -ōris m. ur
turba, -ae f. kalabalık, gürültü, itiş-kakış
turpis, -e adi. ayıp
tussis, -is f. öksürük
tuto adv. güvenli
tutus 3 adi. koruyucu, muhafazalı, dikkatli
typhus, -i m. (Yun. τύφος duman) tifo, sıtmalı
enfektif hastalıklar için kullanılan genel deyim
typhus exanthematĭcus lekeli tifo
typicus 3 adi. (Yun. τυπικός adi.) tipik
Tulipa, -ae f. lale
U
ubi adv. nerede, nerede ne
ulcus, -eris n. ülser, yara
Ulixes, -is m. Оdisey İtaka kralı, Leart’ın oğlu,
Penelope’nin kocası
ullus 3 adi. Herhangi biri, kim olursa
ulna, -ae f. dirsek
umquam adv. bir zamanlar, ne zaman olursa
una adv. birlikte
unctio, -onis f. yağlamak, yağlanmak
undique adv. her taraftan, her yerden
unguentum, -i n. yağ
unus 3 num. card. bir, tek
urbs, -rbis f. kent
ureter, -eris m. (Yun. ούρητήρ) sidik borusu, ureter, böbrek ve sidik kesesini bağlayan dar boru
urina, -ae f. sidik
Urtīca, -ae f. ısırgan otu
bot. Urtīca dioica ısırgan otu
usus, -us m. kullanım
ut conict. nasıl, nasıl ki
uterus, -i m. rahim,ürün
uilis, -e adi. faydalı, yararlı
uilitas, -ais f. п fayda, kazanç, yararlı
utinam conict. keşke
uva, -ae f. üzüm
V
vacca, -ae f. inek
vaccīna, -ae f. аşı
vaccinaio, -ōnis f. аşı
vado, -, - 3 gidiyorum, yola çıkıyorum
vagina, -ae f. vajin, giriş yeri
vagitus, -us m. çığlık, çığlık atmak
valde adv. oldukça, çok kuvvetli, fazla
valeo, -ui, -iturus 2 sağlıklıyım, güçlüyüm
Valeriāna, -ae f. kediotu
bot. Valeriāna officinalis kediotu
valetūdo, -ĭnis f. sağlık
valgus 3 adi. eğri, dışa doğru
validus 3 adi. güçlü, kuvvetli
vallis, -is f. vadi, düzlük, açık alan
valvula, -ae f. valvula, kapak
varietas, -ātis f. fаrklılık, değişkenlik
varius 3 adi. fаrklı
varus 3 adi. eğri, içe doğru
vas, vasis n. kap
vaselinum, -i n. vazelin
vastus 3 adi. geniş (muscŭlus)
vehemens, -enis adi. şiddetli, güçlü, kuvvetli
veho, vexi, vectum 3 sürüyorum, şekiyorum,
getiriyorum
velociter adv. çabuk
velox, -cis adi. hareketli, hızlı
vena, -ae f. damar
vena cava superior alt boş ven
vena cava inferior üst boş ven
venenum, -i n. içecek, zehirli içecekeh, zehir
venia, -ae f. af, affetmek
venio, veni, ventum 4 geliyorum, yetişliyorum
venter, -tris m. karın
ventricŭlus, -i m. 1. mide
ventricŭlus cordis kalp kamarası
ventus, -i m. rüzgar
Venus, -ĕris f. Venüs güzellik ve aşk tanriçası,
Volkan’ın eşi, Eney’in annesi
201
LATİNCE – TÜRKÇE SÖZLÜK
ver, veris n. bahar
verbum, -i n. kelime, fiil
veritas, -ātis f. gerçek
vero conict. fakat, yine, aslında
vertebra, -ae f. omur
vertebra lumbālis bel omuru
vertebra cervicālis boYun.omuru
vertebra thoracĭca göğüs omuru
vertebrālis, -e adi. omurga ile alakalı
verto, verti, versum 3 çeviriyorum, döndürüyorum
vesīca, -ae f. kese
vesīca fellea safra kesesi
vesīca urināria sidik kesesi
vesper, -eris m. akşam yıldızı, akşam
Vesta, -ae f. Vesta, Satürn’un kızı, ev ocakları, ev
huzuru ve şehirlerin emniyet tanriçesi
vesis, is f. giysi, elbise, örtü
veterinārius 3 adi. baytar
vetus, ĕris adi. yaşlı
via, -ae f. sokak, cadde
victoria, -ae f. zafer
video, vidi, visum 2 bakıyorum
vigilia, -ae f. buyuklamak, uykusuz bir gece geçirmek
nöbet, uyanıklık, dikkat, kaygı
vigilo, -āvi, -ātum 1 nöbet tutuyorum, başında
duruyorum, durmadan çalışıyorum
villa, -ae f. villa
vinum, -i n. şarap
viola, -ae f. menekşe
bot. Viola odorata menekşe
violo, -āvi, -ātum 1 yaralıyorum, zedeliyorum
vipera, -ae f. yılan
vir, -i m. erkek
virgo, -inis f. bakire, kız
virgŭla, -ae f. dal, sopa
virōsus 3 adi. В virüsle alakalı
202
virus, -i m. zehir, canlı görünmez, virüs
viscĕra, -um n. pl. tant. karın, iç organlar
vis f. (acc. vim, abl. vi, pl. vires, virium) güç,
kuvvet, ; pl. fiziksel kuvvet, askeri güç, ordu
visus, -us m. görüş, görme
vita, -ae f. hayat
vitālis, -e adi. hayati, hayat verici
vitellus, -i m. safra
vitium, -ii n. günah, mana, eksiklik
vitrum, -i n. cam şişe, tüp
vitupero, -āvi, -ātum 1 bağırıyorum, çağırıyorum
vivo, vixi, victurus 3 yaşıyorum
vivus 3 adi. sağ
vocabŭlum, -i n. kelime
voco, -āvi, -ātum 1 adlandırıyorum
volo, -āvi, -ātum 1 uçuyorum
volo, velle, volui istiyorum
voluntārius 3 adi. gönüllü
vomĭtus, -us m. kusmak, istifra etmek
vomo, -ui, -itum 3 kusuyorum, istifra ediyorum
vos pron. poss. [gen. vestri, vestrum, dat. vobis,
acc. vos, abl. vobis, vobiscum] siz
Vulcānus, -i m. Volkan, Jüpiter’in oğlu, Venüs’ün
kocası
vulnus, -ĕris n. yara
vulsella, -ae f. cımbız
vulva, -ae f. vulva, kadın organı
Z
Zincum, -i m. çinko
zona, -ae f. (Yun. ζώνη alan) bölge, çevre
zoologia, -ae f. zoolojiо hayvan bilimi
zoster, -ēris m. (Yun. ζώστρον) kemer
zygoma, -ătis n. (Yun. ζύγωμα) elmacık,
elmacık kemiği
КULLANILAN EDEBİYAT
Басотова Љ. (2002) Латински јазик за I година. Initium Latinitatis за реформираното
гимназиско образование. Скопје: Просветно дело.
Басотова Љ. (2003) Кратки блескави мисли. Скопје: Три.
Бельский С. А. (1930) Учебник латинского языка для студентов медиков и врачей. МоскваЛенинград: Государственное издадельство.
Bekavac Basić I.-Međeral F. (1986) Elementa linguae Latinae medicae. Zagreb: Školska knjiga.
Велчева И. - Джабарова-Попова А. (2002) Латински език. Учебник за медицинските
колежи. София: Сиела.
Войнов М.-Георгиев В.-Геров Б.-Дечев Д.-Милев А.-Тонев М. (1992) Старогрцко-български
речник. София: Фондация “Отворено опщество”.
Гандева Р.-Милев Ал.-Братков Й.-Порталски М. (1966) Латинска граматика. София: Наука
и изкуство.
Гемањевић О. (2008) Латински Језик за први разред медицинске, ветеринарске и
пољопривредне школе. Београд: Завод за уџбенике.
Gortan V.-Gorski O.-Pauš P. (1966) Latinska gramatika. Zagreb: Školska kjniga.
Дервенџи, В. (1986) Природни лековити ароматични суровини. Скопје: Наша книга.
Димовска В.-Бузалковска-Алексова М.-Чешларов М.-Џукеска Е. (2002) Liber Latinus I.
Скопје: Алби.
Димовска В.-Бузалковска-Алексова М.-Џукеска Е. (2003) Exercita_ones Linguae Latinae.
Вежбанка по латински јазик за природно-математички науки – гимназиско образование.
Скопје: Профундум.
Карговска-Клисарова-Колемишевска С. (2000) Nomina anatomica. Латинско-македонскофранцуски анатомски речник. Скопје: Просветно дело.
Kopriva S. (1989) La_nska slovnica. Maribor: Založba obzorja.
Мицевски Б. (1996) Медицински речник. Скопје: Просветно дело.
Софрониевски В. (2001) Латинско-македонски речник. Скопје: Бигос.
Чадиковска С. (2006) Латински јазик за прва година за средно стручно образование.
Скопје: Просветно дело.
Чернявский М. Н. (2007) Латинский язык и основы медицинской терминологии. Москва:
Шико.
203