Çocukları ciddiye almak: Dijital haklara ilişkin söylemde

ÇOCUK HAKLARINA DAİR
SÖZLEŞME’NİN
YILI
Çocukları ciddiye almak:
Dijital haklara ilişkin
söylemde çocukların daha
fazla yer alması için çağrı
Urs Gasser
ÇOCUKLARI CİDDİYE ALMAK: DİJİTAL HAKLAR A İLİŞKİN SÖYLEMDE ÇOCUKLARIN DAHA FA ZLA YER ALMASI İÇİN ÇAĞRI
i
Kapak:
Maroantsetra, Madagaskar’da gençler Gençliğin Sesini Haritalandırmak çalıştayına katılarak çevrelerini yansıtan bir
rapor oluşturdu. Rapor küresel konumlama sistemi (GPS) koordinatları ile çevrim içi bir haritaya yüklendi. Gençliğin
Sesini Haritalandırmak, sayısal haritalama sisteminden faydalanarak iletişim araçları ile gençlerin katılımını
sağlayan ve onları güçlendiren çevrim içi bir platform.
ÇOCUKLARI CIDDIYE ALMAK:
Dijital haklara ilişkin söylemde çocukların
daha fazla yer alması için çağrı
© UNICEF Madagascar/DDC/2014/Miantsa
URS GASSER
Urs Gasser1
Berkman Harvard
Üniversitesi İnternet ve
Toplum Merkezi Genel
Direktörü ve Harvard
Hukuk Okulu Uygulama
Profesörüdür. Ayrıca
St. Gallen (İsviçre)
ve KEIO (Japonya)
Üniversitelerinde konuk
profesör olup Fudan
Üniversitesi İşletme
Okulu’nda (Çin) ders
vermektedir. Torino
Üniversitesi İnternet ve
Toplum NEXA Merkezi
mütevelli heyeti, St.
Gallen Üniversitesi
Bilgi Hukuku Araştırma
Merkezi üyeliklerinin
yanı sıra, Berlin’deki
Alexander von
Humboldt İnternet
ve Toplum Enstitüsü
Uluslararası Danışma
Kurulu’nda yer
almaktadır.
Bu yayında dile getirilen görüşler yazarlarının kendi görüşleri olup
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu’nun ilke ve görüşlerini zorunlu
olarak yansıtmamaktadır.
Bu yayının herhangi bir bölümünün basılarak kullanılması izne bağlıdır.
İzin, eğitimle ilgili ve kar amacı gütmeyen kuruluşlara ücretsiz verilir. Diğer
kuruluşlar ise küçük bir ücrete tabidirler.
Bilgi için:
Division of Communication, UNICEF
Attn: Permissions
3 United Nations Plaza
New York, NY 10017, USA
Tel: +1 (212) 326-7434
Email: [email protected]
En son veriler için: <www.childinfo.org>
Sözleşme, sivil, siyasal, ekonomik, sosyal, sağlık ve kültürel haklarını ortaya koyarak çocuklara sıra dışı bir vaatte bulunmuştur4 ve milyonlarca çocuk o günden
bu yana bu haklardan yararlanmıştır. Web kodunun kamuoyuna açılması ise
bugün bildiğimiz Webin başlangıcıdır ve bugün tüm dünyada 3 milyara yakın kullanıcı vardır5. 1989 yılında birbirinden çok ayrı görünen Sözleşme ve Web bugün,
2014 yılında önemli görevlere ve fırsatlara işaret etmektedir.
Hem bir sosyal yenilik olarak Sözleşme hem de teknik bir yenilik olarak Web
dönüştürücü etkiler yaratmış, dünyayı daha iyi bir yer haline getirmiştir. Sözleşme,
çocukların tam potansiyellerini gerçekleştirebilmeleri için yapılan yasal düzenlemelere rehberlik etmiş, tüm çocukların sağlığı ve esenliği için çaba gösteren kuruluşların elinde güçlü bir tanıtım-savunu aracı olarak işlev görmüştür. Kendi payına
Web ise, dünyanın dört bir yanındaki çocukları birbirine bağlamış, bu çocukların
daha güçlenmelerine yardımcı olmuş, kendilerini ifade, yaratıcılık, öğrenme ve
yurttaş katılımı gibi alanlarda çocuklara yeni fırsatlar sunmuştur.6
Bu arada, aynı yıldönümlerine sahip iki gelişmenin verdiği sözlerin yerine getirilmesi için henüz yapılacak işler vardır. Sözleşme söz konusu olduğunda, çocukların yaşama ve gelişme hakları bakımından eşitsizlikler bugün de sürmektedir7.
Web ise dijital eşitsizlikleri ve beceri açıklarını aşma çabaları içindedir8. Çünkü
dünya nüfusunun büyük bir kesimi henüz bağlantı dışıdır9 ve özgür ve açık Web
vaadi – sağlıklı bir demokrasinin temel özelliği olması gerekir – tehdit altındadır.
Gelinen bu kritik kesişim noktasında Sözleşme ve Web hepimizin yenilenmiş ve
katlanmış bir sahiplenişine ihtiyaç duymaktadır. Öyle ki sonuçta bu sahipleniş
küresel eşgüdüme sahip bir eylemliliğe, ilgili tüm gruplar ve paydaşlar arasında
ortak çalışmaya dönüşebilsin. Çocukların gerek çevrimiçi gerekse çevrimdışı karşılaştıkları açıkların, yarılmaların, eşitsizliklerin ve risklerin ele alınması yalnızca
ahlaki bir zorunluluk ve sorumluluk olmakla kalmayıp aynı zamanda toplumsal,
hatta ekonomik bir gerekliliktir.
25. yıldönümlerini kutlarken, yenilenmiş bir sahiplenme vaadi ve ihtiyacı Sözleşme ile Web arasındaki tek bağlantı noktası değildir. 2014 yılında bu ikisi zaten
daha önce hiç olmadığı kadar birbiriyle bağlantılıdır. Web – İnternet üzerine inşa
© Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
Ekim 2014
ii
Bu yıl, birbirinden çok farklı, ancak eşit öneme sahip iki olayın 25. yılını kutluyoruz: Çocuk Haklarına
dair Sözleşme’nin Birleşmiş Milletler Genel Kurulu2
tarafından kabulü ve Dünya Webinin Sir Tim Berners-Lee tarafından geliştirilmesi.3
URS GASSER
Fotoğraf: © Asia Kepka
1
© UNICEF/BANA2014-01597/Mawa
edilen bir bilgi paylaşım modeli olarak – çocukların Çocuk Haklarına dair Sözleşme
ile korunan bilgi ve iletişim haklarına erişebildikleri, bu haklarını beceriyle kendi başlarına kullanabildikleri başlıca teknoloji haline gelmiştir. Çocuklar Webi bilgi ve bilgiye
ulaşmak, yaşamlarının önemli anlarını paylaşmak, sınırlar ötesi ilişkiler kurup bunları
sürdürmek için kullanmaktadır. Çocuklar Webi ayrıca kendilerini yaratıcı biçimlerde
ifade etmek, topluluklarına katılmak ve yaşları ilerledikçe dijital ekonomiye katkıda
bulunmak için de kullanmaktadır.10
Web pek çok çocuğun yaşamının önemli bir parçası haline gelirken; siyasetin, ticari
yaşamın, sivil toplum aktörlerinin ve diğer paydaşların önde gelenleri küresel iletişimde yer alıp birbiriyle ilişkisi olmayan milyonlarca insanı Webde bir araya getirmede
giderek daha eşgüdümlü hareket ederken, bizim de Sözleşme’nin 25. yıldönümünü
vesilesi ile çocuk hakları ile bilgi ve iletişim teknolojisi arasındaki karşılıklı etkileşim
konusunu dikkatlice, ancak açık fikirlilikle düşünmemiz gerekir.11 Dijital çağda çocukların temel haklarından yararlanabilmelerinde görülen açıkları, yarılmaları ve eşitsizlikleri aşmada hem hukuku hem de teknolojiyi nasıl kullanabileceğimize ilişkin bir yol
haritasına ve vizyona ihtiyacımız var. Bunun kadar önemli bir başka nokta da, bugün
dünyada gençler Webin 25. yıldönümü dolayısıyla “Arzu Ettiğimiz Web” girişimine12
nasıl katkıda bulunuyorlarsa, çocukları da benzer biçimde bu sürece dâhil etmemizdir.
Bu tür konuşmaların başta yakınlardaki Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi’nin Genel Oturumu olmak üzere bu yıl gerçekleşmekte olduğunu görmek umut
vericidir13. Genel Oturumda önde gelen akademisyenler ve uygulamacılar çocukların
dijital deneyimleriyle ilgili verileri paylaşmışlar ve bugün giderek daha fazla çocuğun
içinde büyüdüğü dijital olarak bağlı ortama daha uygun hale gelmesi için Sözleşmede
yapılabilecek kimi değişiklikleri tartışmışlardır14. Ancak, dijital bir gelecekteki haklarını
araştırıp şekillendirirken çocukların buna katılımını bir adım daha ileriye taşıyabiliriz
ve taşımalıyız. Dijital hakları konusundaki görüşmeler sürerken, çocukların ve gençlerin bu sürece katılmaları açısından daha kapsamlı, daha stratejik ve küresel bağlantılı
bir yaklaşım öneriyorum.
© UNICEF/NYHQ2010-3011/Pirozzi
Önerilen yaklaşım, dijital haklar konusunda günümüzdeki tartışmaların ilgili tüm evrelerine gençlerin de dâhil edilmelerini amaçlamaktadır. Buna araştırma, eylem, eğitim
ve değerlendirme evreleri de dâhildir. Böylece, Webde gerekli düzenlemeler yapılabilecek, kuşaklar arası ortak çalışmalar güçlendirilebilecek ve dünyanın çeşitli yerlerindeki gençlik yönelimli girişimlerden çıkarılan dersler temel alınabilecektir. Örneğin,
Berkman Internet ve Toplum Merkezi’ndeki Gençlik ve Medya15,16, çocukların dijital olarak bağlantılı yaşamlarının daha iyi anlaşılmasına yönelik küresel araştırma çalışmalarına gençlerin nasıl bilgi sağlayabileceğine ilişkin model geliştiren ve bu araştırmaların
ulaştığı bulguların yorumlanmasına yardım etmeyi amaçlayan bir projedir. Young ve
Well Ortak Araştırma Merkezi’nin Çocuk Hakları Komitesi Genel Oturumunda sunduğu
ve 16 ülkeden 148 çocuğun görüşlerini yansıtan son rapor, dijital haklarını ele aldığımız çalışmalara çocukların ne ölçüde katkıda bulunabileceklerini göstermektedir.17
Ardından, Adalet ve Suç Önleme Merkezi (CJCP) ile UNICEF-Güney Afrika’nın son
çalışması, politikaları başarılı ve yerinde müdahalelere ve deneyimlere dönüştürmeye
çalışırken gençlerle birlikte çalışmanın önemini ortaya koymaktadır.18
Gerek bunların gerekse sahadan pek çok deneyimin sağladığı derslerle, gerek ulusal
gerekse uluslararası düzeyde çocukların oluşum halindeki dijital haklar söylemine
katılmalarına yönelik güçlü bir strateji, ilgili bütün aktörlerin gerektiği gibi eğitilmelerini öngörür. Eğiticilerin kendileri de eğitilmelidir ki yalnızca iyi öğretmenler olarak
kalmayıp aynı zamanda Web ve diğer dijital teknolojileri kullanan çocukları yaratıcılık ve sorumluluk anlayışıyla sürece katan rehberler olabilsinler. Yeterli destek ve
Çocuklar Gürcistan’ın
güney-doğusundaki Rustavi
şehrinde bir evde bilgisayar
kullanıyor.
2
Öğrenciler Rangamati,
Bangladeş’teki bir okulda
boyama yazılım programı ile
oynamayı öğreniyor.
URS GASSER
“
Dijital hakları
konusundaki
görüşmeler sürerken,
çocukların ve
gençlerin bu sürece
katılmaları açısından
daha kapsamlı, daha
stratejik ve küresel
bağlantılı bir yaklaşım
öneriyorum.
”
ÇOCUKLARI CİDDİYE ALMAK: DİJİTAL HAKLAR A İLİŞKİN SÖYLEMDE ÇOCUKLARIN DAHA FA ZLA YER ALMASI İÇİN ÇAĞRI
3
denetim yapılarının, çocukların bağlantılı öğrenme ve katılım mekânlarında Webin
kullanılmasıyla ilgili risklerin gerektiği gibi ele alınmasını ve ortadaki fırsatların azamiye çıkarılmasını sağlaması gerekir. Dijital haklar alanında çocuklarla birlikte gerçekleştirilecek çalışmalar, örneğin erişimi sağlamada ve dijital becerileri geliştirmede
finansal kaynaklara, ayrıca çocuklarla ilgilenenlerin, eğiticilerin ve nihayet politikaları
belirleyenlerin zaman ayırmalarına da gerek duyacaktır. Dijital açıkları kapatmak,
eşitsizlikleri aşmak ve Sözleşme’nin öngördüğü gibi kendilerini etkileyen konularda
çocukların görüşlerini almak istiyorsak, sergilenecek çabalar, yukarıda sayılanların
hepsinin ötesinde, çocukları ve gençleri ciddiye alan güçlü bir kolektif sahipleniş
gerektirecektir.
İster Çocuk Haklarına dair Sözleşme ister Dünya Webi bağlamında olsun, sergilenecek uyumlu, kararlı ve küresel ölçekteki çabalar, çocukları kendi gelecekleri
hakkındaki tartışmalara daha yaygın biçimde katmalıdır. Eğer bunu başaramazsak,
dijital alanda giderek daha bağlantılı hale gelen genç kuşağın gerçeklerinden kopuk
biçimde önümüzdeki 25 yılı dijital haklara ilişkin anlaşmalar, yasalar ve politikalar
geliştirmeye harcama gibi bir riskle karşı karşıya geliriz ve özellikle en güç ve marjinal
konumdaki çocuklar açısından dünyayı daha iyi bir yer haline getirmeyi başaramayız.
NOTLAR
1
<http://hls.harvard.edu/faculty/directory/10298/Gasser>.
2
United Nations General Assembly, Convention on the Rights of the Child, A/RES/44/25, United
Nations,New York, 20 November 1989, <www.un.org/documents/ga/res/44/a44r025.htm>.
3
World Wide Web Foundation, <http://webfoundation.org/about/sir-tim-berners-lee/>.
4
See the Convention on the Rights of the Child, available at <www.ohchr.org/EN/
ProfessionalInterest/Pages/CRC.aspx>.
5
International Telecommunication Union (ITU). Key 2005–2014 (Excel). <www.itu.int/en/ITU-D/
Statistics/Pages/stat/default.aspx> (see Excel spreadsheet; for example cells K39, U39)
6
Palfrey, John, and Urs Gasser, Born Digital: Understanding the first generation of digital natives,
Basic Books, New York, 2008.
7
UNICEF, CRC@25 report, <http://uni.cf/1x324qj>.
8
Hargittai, Eszter, ‘Digital Na(t)ives? Variation in internet skills and uses among members of
the ‘netgeneration’, Sociological Inquiry, vol. 80, no. 1, 2010, pp. 92–113, available at <http://
onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1475-682X.2009.00317.x/abstract>.
9
International Telecommunication Union (ITU). Key 2005-2014 (Excel). <www.itu.int/en/ITU-D/
Statistics/Pages/stat/default.aspx> (see Excel spreadsheet; cell K40) ; and ITU, Measuring the
Information Society, ITU, Geneva, 2013, pp. 127-158, <www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/
publications/mis2013/MIS2013_without_Annex_4.pdf>
10
Costanza-Chock, Sasha, ‘Youth and Social Movements: Key lessons for allies’, Born This Way
Foundation and Berkman Center for Internet & Society, Culver City, Calif., and Cambridge, Mass.,
17 December 2012, available at <http://cyber.law.harvard.edu/sites/cyber.law.harvard.edu/files/
KBWYouthandSocialMovements2012_0.p df>; Gasser, Urs, et al., ‘Youth and Digital Media: From
credibility to information quality’, Berkman Center for Internet & Society, Cambridge, Mass.,
16 February 2012, available at <http://ssrn.com/abstract=2005272>; Gil de Zúñiga, Homero,
Nakwon Jung and Sebastián Valenzuela, ‘Social Media Use for News and Individuals’
Social Capital, Civic Engagement and Political Participation’, Journal of Computer-Mediated
Communication, vol. 17, no. 3, 2012, pp. 319–336, available at <http://onlinelibrary.wiley.com/
doi/10.1111/j.1083-6101.2012.01574.x/pdf>; Junco, Reynol, ‘iSpy: Seeing what students really
do online’, Learning, Media and Technology, vol. 39, no. 1, 2014, pp. 75–89, available at <http://
blog.reyjunco.com/pdf/JuncoiSpyLMT.pdf>; and Madden, Mary, et al., ‘Teens, Social Media, and
Privacy’, Pew Research Center’s Internet & American Life Project, Washington, D.C., 21 May 2013,
available at <www.pewinternet.org/files/2013/05/PIP_TeensSocialMediaandPrivacy_PDF.pdf>.
© UNICEF Kenya/2013/Huxta
Minneh, 14 ve
arkadaşları, cep
telefonundan mesaj
okuyorlar, Nairobi
merkezden 20
km uzaktaki Cura
kasabası, Kenya.
4
URS GASSER
11
Kleine, Dorothea, David Hollow and Sammie Poveda, Children, ICT and Development: Capturing
the potential, meeting the challenges. Innocenti Insight.United Nations Children’s Fund, UNICEF
Office of Research, Florence, 2014, <www.unicef-irc.org/publications/pdf/unicef_royalholloway_
ict4dreport_final.pdf>; and Livingstone, Sonia, and Monica Bulger, A Global Agenda for Children’s
Rights in the Digital Age: Recommendations for developing UNICEF’s research strategy. United
Nations Children’s Fund, Office of Research, Florence, 2013, <www.unicef-irc.org/publications/pdf/
lse%20olol%20final3.pdf>. See also: <www.digitallyconnected.org/>.
12
<https://webwewant.org/>.
13
For more information, see <www.ohchr.org/EN/HRBodies/CRC/Pages/Discussion2014.aspx>.
14
‘Digital Media and Children’s Rights’, no. DGD2014, Storify.com, available at <https://storify.
com/UNrightswire/digital-media-and-children-s-rights- dgd2014?utm_source=t.co&awesm=sfy.
co_cr0w&utm_medium=sfy.co-twitter&utm_content=storify- pingback&utm_campaign=>.
15
<http://youthandmedia.org/>.
16
<http://cyber.law.harvard.edu/>.
17
Third, Amanda, et al., ‘Children’s Rights in the Digital Age’, Young and Well Cooperative Research
Centre, Melbourne, Australia, 2014, available at <www.youngandwellcrc.org.au/knowledge- hub/
publications/childrens-rights-in-the-digital-age/>.
18
Samuels, Crystal, et al., ‘Connected Dot Com: Young people’s navigation of online risks – Social
media, ICTs & online safety’, Centre for Justice and Crime Prevention and UNICEF South Africa,
Cape Town and Pretoria, South Africa, 2013, available at <www.unicef.org/southafrica/SAF_
resources_connecteddotcom.pdf>.
ÇOCUKLARI CİDDİYE ALMAK: DİJİTAL HAKLAR A İLİŞKİN SÖYLEMDE ÇOCUKLARIN DAHA FA ZLA YER ALMASI İÇİN ÇAĞRI
5
Yayınlayan UNICEF
Division of Communication
3 United Nations Plaza
New York, NY 10017, USA
[email protected]
www.unicef.org
http://data.unicef.org
© Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu
(UNICEF)
Ekim 2014
6
URS GASSER