ana plan metni - Zafer Kalkınma Ajansı

Transkript

T.C.
ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 BÖLGESİ 2014-2023 BÖLGE PLANI
(Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak)
ANA PLAN METNİ
“Ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer yaratan,
rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bölge”
1
T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI
TR33 BÖLGESİ 2014-2023 BÖLGE PLANI ÇALIŞMA EKİBİ*
Yusuf BALCI
Genel Sekreter
İskender Cem LEBLEBİCİ
Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Birim Başkanı
(Plan Koordinatörü)
Yakup PEKER
Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi, Uzman
(Plan Koordinatör Yardımcısı)
Nadiye AKSAKAL
Veli OĞUZ
İdari ve Mali İşler Birim Başkanı
(Genel Sekreter V. 2013-2014)
Hakan OLTAN
Manisa Yatırım Destek Ofisi, Koordinatör V.
Doğan Selçuk ÖZTÜRK
İzleme ve Değerlendirme Birimi, Uzman
KATKI VERENLER**
Dr. Yılmaz ÖZMEN
Genel Sekreter (2011 – 2013)
Raziye DEMİR
Planlama ve Ar-Ge Birimi, Uzman (2011 – 2013)
Dr. M. Hakan GÜNTÜRKÜN Planlama ve Ar-Ge Birimi, Uzman (2011)
Seray KAÇMAZ
Kubilay ŞİMŞEK
Fatih GÖKYURT
Kalkınma Bakanlığı, Uzman
Ramazan ÖZMEN
Kalkınma Bakanlığı, Uzman Yrd.
Başta İbrahim Tuğrul ÇINAR (Afyonkarahisar YDO Koordinatörü), Kutlu ESER (Kütahya
YDO Koordinatörü), Dursun Kürşad MURAT (Uşak YDO Koordinatörü), Gökçe ÖZAYDIN
(Uzman), Devrim Barış SUBAŞI (Manisa YDO Koordinatörü), İrem SUYOLCU (İnsan
Kaynakları Yetkilisi), Naci Bahadır ŞANVER (Uzman), Hacı Mustafa TARKAN (Uzman)
ve Mehmet Emin UĞUR (Bilgi İşlem Yetkilisi) olmak üzere, tüm T.C. Zafer Kalkınma Ajansı
personelinin değerli katkı ve katılımlarıyla hazırlanmıştır.
* 2014 yılı sonu itibariyle unvanlarına göre.
** Görev yaptıkları süredeki unvanlarına göre.
2
SEKTÖREL DANIŞMANLAR**
Doç. Dr. Fatih ÇELEBİOĞLU
Dumlupınar Üniversitesi
(Kalkınma Kurulu Başkan V.)
Prof. Dr. Kasım KARATAŞ
Hacettepe Üniversitesi
Prof. Dr. Feza KARAER
Uludağ Üniversitesi
Doç. Dr. Fikret ZORLU
Mersin Üniversitesi
Doç. Dr. Sertaç GÖNENÇ
Doç. Dr. Serkan GÜRLÜK
ALT ÇALIŞMALARDA GÖREV ALANLAR**
Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK
Ankara Üniversitesi
Doç. Dr. Adnan BARLAS
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Dr. Özdal KÖKSAL
Ankara Üniversitesi
İzzet ÇEVİK
Ümit YILDIRIM
Bahri AYDIN
Ceyda DAYIOĞLU
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV)*
* TEPAV ile ortaklaşa yürütülen çalışmalarda TEPAV adına Emin DEDEOĞLU, Ozan ACAR,
Esen ÇAĞLAR, Bilgi ASLANKURT, N. Tunga KÖROĞLU, Ekrem CÜNEDİOĞLU,
Selçuk SERTESEN, Ozan ÇOĞALAN, Çağlayan DÜNDAR görev almışlardır.
** Görev yaptıkları süredeki unvanlarına göre.
3
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ......................................................................................................................................... 18
1.1 YÖNETİCİ ÖZETİ ........................................................................................................................... 19
1.2 RAPORUN YAPISI......................................................................................................................... 25
1.2 PLANLAMA YAKLAŞIMI ................................................................................................................ 26
1.3 HUKUKİ KAPSAM ........................................................................................................................ 27
1.4 PLANLAMA SÜRECİ...................................................................................................................... 29
1.4.1 ÖN HAZIRLIK SÜRECİ ............................................................................................................. 30
1.4.2 MEVCUT DURUM TESPİT SÜRECİ.......................................................................................... 30
1.4.3 ODAKLANMA SÜRECİ ............................................................................................................ 31
1.4.4 POLİTİKA BELİRLEME SÜRECİ ................................................................................................ 32
1.4.5 İSTİŞARE SÜRECİ ................................................................................................................... 33
1.4.6 PLAN ONAY SÜRECİ .............................................................................................................. 33
1.5 KATILIMCILIK STRATEJİSİ ............................................................................................................. 33
1.6 PLAN SİSTEMATİĞİ ...................................................................................................................... 35
2. BÖLGEYE GENEL BAKIŞ .............................................................................................................. 36
2.1 GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM .......................................................................................... 37
2.2 SANAYİ ....................................................................................................................................... 59
2.3 TARIM ........................................................................................................................................ 68
2.4 TURİZM....................................................................................................................................... 75
2.5 MADEN ....................................................................................................................................... 83
2.6 ÇEVRE ......................................................................................................................................... 87
2.7 AFET YÖNETİMİ ........................................................................................................................... 96
2.8 KENTSEL HİZMETLER.................................................................................................................. 100
2.9 İNSAN VE TOPLUM .................................................................................................................... 107
2.10 ENERJİ..................................................................................................................................... 119
2.11 ULAŞIM ................................................................................................................................... 124
4
2.12 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ .................................................................................................................. 130
2.12.1 KÜRESEL GELİŞMELER ....................................................................................................... 130
2.12.2 BÖLGEYİ ETKİLEYEN ULUSAL YATIRIMLAR ........................................................................ 132
2.12.3 DİĞER BÖLGELERLE İLİŞKİLER VE KOORDİNASYON .......................................................... 135
3. 2023’E DOĞRU ........................................................................................................................ 138
3.1 ULUSAL POLİTİKALAR ................................................................................................................ 139
3.1.1 ÜST ÖLÇEK PLANLARDA BÖLGENİN YERİ ............................................................................ 140
3.2 BÖLGE VİZYONU........................................................................................................................ 143
3.3 GELİŞİM SENARYOLARI .............................................................................................................. 143
3.4 TEMEL İLKELER .......................................................................................................................... 146
3.5 ANA AMAÇLAR.......................................................................................................................... 147
3.6 TEMEL POLİTİKALAR .................................................................................................................. 148
3.6.1 DAHA REKABETÇİ BİR EKONOMİK YAPI YARATMAK ........................................................... 148
3.6.2 YAŞAM KALİTESİNİ ARTTIRMAK .......................................................................................... 149
3.6.3 BÖLGE İÇİ GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTMAK ................................................................ 149
3.6.4 DENGELİ MEKÂNSAL ORGANİZASYON OLUŞTURMAK........................................................ 150
3.7 GELİŞME EKSENLERİ .................................................................................................................. 153
3.8 MEKÂNSAL BOYUT .................................................................................................................... 155
3.8.1 KADEMELENME KURGUSU ................................................................................................. 156
3.8.2 ALT BÖLGE KURGUSU ......................................................................................................... 158
3.8.3 İLÇE BAZLI ÖNCELİKLENDİRME ........................................................................................... 162
3.9 RİSKLER VE VARSAYIMLAR......................................................................................................... 162
4. BÖLGESEL GELİŞME PLANI ....................................................................................................... 164
4.1 SANAYİ ..................................................................................................................................... 166
4.2 TARIM ...................................................................................................................................... 179
4.3 TURİZM..................................................................................................................................... 192
4.4 MADEN ..................................................................................................................................... 206
4.5 ÇEVRE ....................................................................................................................................... 211
5
4.6 AFET YÖNETİMİ ......................................................................................................................... 217
4.7 KENTSEL HİZMETLER.................................................................................................................. 223
4.8 İNSAN VE TOPLUM .................................................................................................................... 230
4.9 ENERJİ ...................................................................................................................................... 243
4.10 ULAŞIM ................................................................................................................................... 253
5. UYGULAMA SÜRECİ ve PROJELER ............................................................................................. 261
5.1 SORUMLU VE İLGİLİ PAYDAŞLAR ................................................................................................ 262
5.2 PROJE ÖNERİLERİ ...................................................................................................................... 265
5.3 MEVCUT YATIRIMLAR................................................................................................................ 284
5.3.1 KAMU YATIRIMLARI ............................................................................................................ 284
5.3.2 ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI ................................................................................................ 291
5.4 Plan Kararlarının Uygulama Esasları ........................................................................................... 292
6. İZLEME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................................... 297
6.1 MÜDAHALE ALANLARI ............................................................................................................... 298
6.2 PERFORMANS GÖSTERGELERİ.................................................................................................... 300
7. BÖLGESEL GELİŞME ŞEMASI ..................................................................................................... 306
8. EKLER...................................................................................................................................... 308
Ek 1 - Plan Hazırlıkları Kapsamında Gerçekleştirilen Toplantı ve Anketlere İlişkin Bilgiler .......... 309
Ek 2 - Dış Ticaret Göstergelerinden RCA ve GH ile İlgili Bilgiler ................................................... 316
Ek 3 - ISIC Rev. 4 Sınıflaması ........................................................................................................ 317
Ek 4 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İhracat Değerleri (2012) ................................................... 319
Ek 5 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İthalat Değerleri (2012) .................................................... 322
Ek 6 - BEC Rev. 4 Sınıflaması ........................................................................................................ 326
Ek 7 - İmalat Sektörlerinin Teknoloji Düzeyleri............................................................................ 327
Ek 8 - Hizmet Sektörlerinin Bilgi Yoğunluğu ................................................................................ 328
Ek 9 - Sektörlere Göre Yatırımlar (2003-2010) ve NACE Rev. 1.1 Sınıflaması.............................. 329
Ek 10 - Üç Yıldız Kümelenme Analizine İlişkin Detaylı Açıklama .................................................. 335
Ek 11 - Henüz Yerelleşmemiş, Gelişme İhtimali Yüksek ve Niteliği Arttıracak Sektörler ............. 336
6
Ek 12 - Alt Bölgelerde Teknoloji Düzeyini Arttıracak Sektörler ................................................... 337
Ek 13 - Bölge İllerinin Maden Rezerv ve Tenör Bilgileri ............................................................... 338
Ek 14 - Bölgede Yaşanan Afet Türleri, Ölü ve Yaralı Sayıları ........................................................ 345
Ek 15 - İlçelerin İmar Alanı İçindeki Elektrik Kesintilerdeki Toplam Etkilenme Süreleri .............. 346
Ek 16 - İlçelere Göre Nüfus Projeksiyonlarının Sonuçları ............................................................ 347
Ek 17 - NACE Rev. 2 Sınıflaması ................................................................................................... 349
Ek 18 - Plan Kapsamındaki Toplantıların Katılımcıları Listesi ....................................................... 351
9. KAYNAKÇA .............................................................................................................................. 377
7
TABLO LİSTESİ
Tablo 1 - İller Bazında Nüfus ve Kentleşme Oranları ............................................................................. 37
Tablo 2 - Kişi Başına Düşen Bütçe Geliri (TL) ......................................................................................... 38
Tablo 3 - Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri...................................................................................... 41
Tablo 4 - Beş Yıllık Nüfus Artış Oranları (2008-2012) ............................................................................ 41
Tablo 5 - Bölge İllerinin 2013-2023 Yılları Arası Nüfus Projeksiyonları.................................................. 42
Tablo 6 - Yıllara Göre Bölge ve İllerinin Net Göç Hızları (‰) ................................................................. 43
Tablo 7 - Bölgenin Diğer Bölgelere Verdiği Göçler (2008-2012)............................................................ 43
Tablo 8 - 15 Yaş Üzerinde Göç Eden Nüfusun Eğitim Durumu (%) ........................................................ 45
Tablo 9 - 15 Yaş Üzerinde Göçle Gelen Nüfusun Eğitim Durumu (%).................................................... 45
Tablo 10 - Bölgedeki Sektörlerin Türkiye Genelindeki Katma Değer İçindeki Payları ve Sırası ............. 47
Tablo 11 - Ege’deki Düzey-2 Bölgelerinde Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı........................ 48
Tablo 12 - Bölge İllerinin İhracat Değerleri ............................................................................................ 48
Tablo 13 - İllerin İhracatında Öne Çıkan Sektörler ................................................................................ 50
Tablo 14 - İllerin İthalatında Öne Çıkan Sektörler ................................................................................. 51
Tablo 15 - Bölge İlleri İhracatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) .................................... 52
Tablo 16 - Bölge İlleri İthalatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) .................................... 52
Tablo 17 - İmalat Sektörü İhracatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) ................................... 53
Tablo 18 - Bölge İlleri İmalat Sektörü İthalatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) .................. 53
Tablo 19 - Bölge İllerindeki Hizmet Sektörünün Bilgi Yoğunluğu (%) .................................................... 54
Tablo 20 - Bölge İllerinde İmalat Sektörü İstihdamının Teknoloji Düzeyine Dağılımı (%) ..................... 56
Tablo 21 - Bölgede İmalat Sektöründe Kurulan Şirket ve Kooperatiflerin Sermayeleri Toplamının İllere
Göre Dağılımı ......................................................................................................................................... 59
Tablo 22 - Bölgede İmalat Sanayi Çalışanlarının Sektörlere Göre Dağılımı ........................................... 60
Tablo 23 - 3-Yıldız Kümelenme Analizi Sonucu Bölgede Üç Yıldız Alan Sektörler ................................. 63
Tablo 24 - En Çok Devlet Yardımı Yapılan Bölgelerde Yatırım Payları (%) ............................................. 64
Tablo 25 - Alt Bölgelerdeki Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörler ..................................................... 66
Tablo 26 - Organize Sanayi Bölgeleri Bilgileri ........................................................................................ 67
Tablo 27 - Tarım Alanlarının Dağılımı (2012) ......................................................................................... 68
Tablo 28 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları .............................. 69
8
Tablo 29 - Bölge İllerinin Canlı Hayvanlar Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları ............................ 69
Tablo 30 - Bölge İllerinin Hayvansal Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları ......................... 69
Tablo 31 - Bölge İllerinin Tarım Alanlarının Kullanımına Göre Dağılımı ................................................ 70
Tablo 32 - Bölge İllerinin Uzun Ömürlü Bitkiler Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı ............................ 70
Tablo 33 - Bölge Tarım Arazilerinin Sulama Durumu (2012) ................................................................. 71
Tablo 34 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Miktarı (2011) (Ton).............................................................. 72
Tablo 35 - Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton) ....................................................... 73
Tablo 36 - Bölge ve Türkiye Konaklama Tesisleri Doluluk Oranları (%) ................................................. 76
Tablo 37 - Bölgedeki Turizm Tesislerinin Konaklama Bilgileri ............................................................... 77
Tablo 38 - Bölgede İllerinin Havzalarda Bulunan Alanları (Ha).............................................................. 89
Tablo 39 - Su ve Atık Su Yönetimi Harcamaları ve Payları ..................................................................... 89
Tablo 40 - İstasyonlardaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Kış Sezonu Ortalama Değerleri............ 94
Tablo 41 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Yıllık Ortalama Değerleri ........ 94
Tablo 42 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Sayıları ............ 102
Tablo 43 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Başına Düşen
İzleyici Sayıları...................................................................................................................................... 102
Tablo 44 - Ege Bölgesi İllerinde Genişbant İnternet Penetrasyon Oranları ......................................... 104
Tablo 45 - Bölge İllerinde ve Ülke Genelinde Yüz Bin Kişiye Düşen Banka Şube Sayıları .................... 104
Tablo 46 - Sağlık Göstergeleri (2010) .................................................................................................. 106
Tablo 47 - Bebek Ölüm Hızları (‰) ...................................................................................................... 107
Tablo 48 - 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%) ................................................................. 108
Tablo 49 - Bölge İllerindeki 15 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Oranı (%) .......................................... 108
Tablo 50 - Eğitim Seviyelerine ve Cinsiyete Göre Net Okullaşma Oranları (%) ................................... 109
Tablo 51 - Üniversite Öğrenci Sayıları (2011-2012) ............................................................................. 110
Tablo 52 - Yaş Bağımlılık Oranları (%) .................................................................................................. 111
Tablo 53 - Bölgedeki Aktif Nüfusun İş Gücüne Katılım Oranları (%) .................................................... 111
Tablo 54 - İşgücü Göstergeleri ............................................................................................................. 112
Tablo 55 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İllerde İş Gücü (2012) ........................................................ 112
Tablo 56 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İstihdam (2012) ................................................................. 112
Tablo 57 - İstihdamın Sektörel Dağılımı (%) ........................................................................................ 113
9
Tablo 58 - Bölgede Yıllara Göre Ücretsiz Aile İşçisi Sayısı .................................................................... 113
Tablo 59 - Tarım Sektöründe İşteki Durumlarına Göre İstihdam ........................................................ 114
Tablo 60 - Bölgede Toplam ve İşletme Büyüklüğüne Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları ..................... 114
Tablo 61 - Bölge İllerinin Yerleşim Yerlerine Aldıkları Göç (2000) ....................................................... 115
Tablo 62 - En Çok ve En Az Kazanç Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) ............................. 116
Tablo 63 - En Çok ve En Az Kazanç ve Yardım Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012) ............ 116
Tablo 64 - 2022 sayılı Sosyal Yardım Yasası’ndan Faydalananların Sayısı ........................................... 117
Tablo 65 - Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları (2012) .......................................................................... 118
Tablo 66 - Kişi Başına Elektrik Tüketim Değerleri (KWh) ..................................................................... 119
Tablo 67 - Bölge ve İlleri Toplam Elektrik Tüketim Değerleri (MWh) .................................................. 119
Tablo 68 - Bölgede Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli .................................................................................... 121
Tablo 69 - Bölge İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları ..................................................... 124
Tablo 70 - Dönemlere Göre Zafer Bölgesel Havaalanı’ndan Yapılan Uçuş ve Taşınan Yolcu Sayısı .... 126
Tablo 71 - Plan’ın Çevre Bölge Planları ile Uyumlu Başlıkları .............................................................. 137
Tablo 72 - Yerleşim Sınıflamaları ........................................................................................................ 140
Tablo 73 - Etki Matrisi.......................................................................................................................... 299
10
GRAFİK LİSTESİ
Grafik 1 - Bölgenin Nüfus Piramidi ........................................................................................................ 40
Grafik 2 - Türkiye Nüfus Piramidi........................................................................................................... 40
Grafik 3 - Düzey-2 Bölgelerinin Kişi Başı Gayri Safi Katma Değer Değişim Oranları .............................. 46
Grafik 4 - 2004-2008 Yılları Arasında Bölgede ve Türkiye’de Sektörlerin Büyümeye Katkısı (%) .......... 47
Grafik 5 - Ülke Geneli ve Bölge İllerinde Sektörel Gini-Hirschman (GH) Endeksi Değerleri .................. 50
Grafik 6 - Sektörlerin Teknoloji Düzeylerine Göre Üretim, İstihdam ve Katma Değerdeki Payları ....... 54
Grafik 7 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam ............................................................... 55
Grafik 8 - Bölgede Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam ........................................................................... 55
Grafik 9 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre Dış Ticaret Açığı (Dolar) ....................................... 57
Grafik 10 - Bölgede En Çok Katma Değer Üreten 5 Sektörün Dağılımı (2012) ...................................... 61
Grafik 11 - Bölgedeki Sanayi Üretiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2012) ............................................ 61
Grafik 12 - İller Bazında Sanayi İstihdamının Dağılımı ........................................................................... 63
Grafik 13 - Bölgedeki İllerin Bitkisel Üretimdeki Payı ............................................................................ 71
Grafik 14 - Bölgeye 2008-2011 Yılları Arasında Gelen Turist Sayısı ....................................................... 77
Grafik 15 - Konaklama ile Seyahat Acentesi/Tur Operatörü Sektörlerinin Ciroları Arasındaki İlişki ..... 78
Grafik 16 - Madencilik Alt Sektörlerindeki İstihdam ve Madencilikteki Payları .................................... 84
Grafik 17 - Ülke ve Bölgede İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) .............. 90
Grafik 18 - Bölge İllerinde İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010) ................. 90
Grafik 19 - Ülke ve Bölgedeki Atık Su Altyapısı ve Arıtma Hizmeti (2010) ............................................ 91
Grafik 20 - Sezonlara Göre On Bin Nüfusa Düşen Tiyatro Gösteri Sayıları .......................................... 100
Grafik 21 - Bölge İllerinde Yıllara Göre Sinema İzleme Sayıları (2008-2011) ....................................... 101
Grafik 22 - Yıllara Göre Bin Kişi Başına Halk Kütüphanelerinden Yararlanma Sayıları ........................ 101
11
HARİTA LİSTESİ
Harita 1 - İlçe Nüfus Büyüklük ve Yoğunlukları...................................................................................... 38
Harita 2 - İlçe Kentleşme Oranları ......................................................................................................... 39
Harita 3 - İlçe Nüfus Artış Oranları ........................................................................................................ 42
Harita 4 - 2008-2012 Yılları Arasında Göç Hareketleri........................................................................... 44
Harita 5 - İnovasyon Endeksi Sonuçları (2010-2011) ............................................................................. 59
Harita 6 - Bölgedeki Termal Tesislerin Yatak Kapasitelerine Göre Mekânsal Dağılımı .......................... 83
Harita 7 - Ege Bölgesinde Kirlilik Öncelikleri .......................................................................................... 87
Harita 8 - Ülke Geneli Akarsu Havzaları ................................................................................................. 88
Harita 9 - Afyonkarahisar İli Arazi Örtüsü (2006) .................................................................................. 92
Harita 10 - Kütahya İli Arazi Örtüsü (2006)............................................................................................ 92
Harita 11 - Manisa İli Arazi Örtüsü (2006) ............................................................................................. 93
Harita 12 - Uşak İli Arazi Örtüsü (2006) ................................................................................................. 93
Harita 13 - Sel - Taşkın - Şiddet Yağış Afetleri 1940-2010 Yılları............................................................ 97
Harita 14 - Orman Yangını Risk Haritası ................................................................................................ 97
Harita 15 - Deprem Bölgelerinin Sınıflandırılması ................................................................................. 98
Harita 16 - 1900 Yılından Günümüze Gerçekleşen Depremlerin Şiddetleri .......................................... 99
Harita 17 - Bölgedeki Sosyal Olanakların Mekânsal Dağılımı (2012) ................................................... 103
Harita 18 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Toplam Mevduat Değerleri (2012, TL) ................................ 105
Harita 19 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Nakdi Kredi Değerleri (2012, TL) ......................................... 106
Harita 20 - İlköğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı ................... 109
Harita 21 - Hidrolik Enerji Kapasitesi ................................................................................................... 121
Harita 22 - Türkiye Kurulu Güce Göre Rüzgâr Enerjisi ......................................................................... 122
Harita 23 - Bölge’de Jeotermal Potansiyele Sahip Olan İlçeler ........................................................... 123
Harita 24 - Türkiye’de Kurulu Güce Göre Jeotermal Enerji ................................................................. 123
Harita 25 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Karayolu Altyapısı ............................................................... 125
Harita 26 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Demiryolu Altyapısı ............................................................ 126
Harita 27 - Bölge İlçelerinin Karayolu Erişebilirlik Endeksi Değerleri .................................................. 127
Harita 28 - Bölge İlçelerinin Sentez Erişebilirlik Endeksi Değerleri ...................................................... 128
Harita 29 - Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Mekânsal Gelişim Şeması ............................................ 141
12
Harita 30 - Gelir Düzeyine Göre Bölgeler ............................................................................................ 141
Harita 31 - Turizm Bölgeleri ve Güzergâhları....................................................................................... 142
Harita 32 - Bölgedeki Büyüme Odakları .............................................................................................. 151
Harita 33 - Sanayi ve Tarım Gelişme Bölgeleri .................................................................................... 152
Harita 34 - Hizmet Kademesi İlişkileri.................................................................................................. 153
Harita 35 - Hizmet Kademelerine Göre İlçeler .................................................................................... 157
Harita 36 - Bölgedeki Planlanan Mevcut ve Planlanan Karayolu Altyapısı .......................................... 256
Harita 37 - Bölgedeki Mevcut ve Planlanan Demiryolu ve Lojistik Altyapısı ....................................... 260
13
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1 - Raporun Temel Yapısı .............................................................................................................. 26
Şekil 2 - Planlama Süreci ........................................................................................................................ 29
Şekil 3 - Temel Katılımcılık Yöntemi....................................................................................................... 34
Şekil 4 - Planın Ana Hatları..................................................................................................................... 35
Şekil 5 - TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi ............................................................................................... 58
Şekil 6 - Bölge İlleri ve Çevre İller Arasındaki Nakliye Hacimleri.......................................................... 129
Şekil 7 - Bölge İlçeleri Arasındaki Nakliye Hacimleri ............................................................................ 130
Şekil 8 - Plan Sarmal ve Eksenleri ........................................................................................................ 154
14
KISALTMALAR
AHCI: Arts and Humanities Citation Information
Ajans: T.C. Zafer Kalkınma Ajansı
AR-GE: Araştırma Geliştirme
BALO: Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonlar
BEC: Broad Economic Categories (Geniş Ekonomik Gruplara Göre Sınıflama)
BES: Biyokütle Enerji Santrali
BGUS: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi
Bölge: TR33 Bölgesi (Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden oluşan Düzey-2
Bölgesi)
BTY: Bilim Teknoloji ve Yenilik
ÇSGB: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
DHMİ: Devlet Hava Meydanları İşletmesi
DPT: Devlet Planlama Teşkilatı
ELİ: Ege Linyitleri İşletmesi Müessese Müdürlüğü
EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
ETKB: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
EÜAŞ: Elektrik Üretimi Anonim Şirketi
GH: Gini-Hirschman Index
GLİ: Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü
GSYH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
HES: Hidroelektrik Santrali
HS: The Harmonized Commodity Description and Coding Systems (Uyumlaştırılmış Mal
Tanım ve Kod Sistemi)
ISIC: International Standard Industrial Classification
Sınıflaması)
(Uluslararası Standart Sanayi
İŞKUR: Türkiye İş Kurumu
Kalkınma Kurulu: Zafer Kalkınma Ajansı Kalkınma Kurulu
15
KENTGES: Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı
KGM: Karayolları Genel Müdürlüğü
KOBİ: Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
KOSGEB: Küçük ve Orta İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı
KSS: Küçük Sanayi Sitesi
KTKGB: Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri
MTA: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
MYO: Meslek Yüksekokulu
NACE: Nomenclature Statistique Des Activités Économiques Dans La Communauté
Européenne (Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması)
OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development (İktisadi İşbirliği ve
Gelişme Teşkilatı)
OKP: Onuncu Kalkınma Planı
OSB: Organize Sanayi Bölgesi
OSBÜK: Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu
RCA: Revealed Comparative Advantage
SCI: Science Citation Index
SÇD: AB Su Çevre Direktifi
SEGE: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması
SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu
SSCI: Social Sciences Citation Index
STK: Sivil Toplum Kuruluşu
TCDD: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları
TEDAŞ: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi
TEPAV: Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı
TGB: Teknoloji Geliştirme Bölgeleri
TİM: Türkiye İhracatçılar Meclisi
TKİ: Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu
16
TM: Turizm Merkezi
TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TPE: Türk Patent Enstitüsü
TSO: Ticaret ve Sanayi Odası
TUBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
UÇES: AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi
UNDP: United Nations Development Programme (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı)
WRTA: World Religious Travel Association (Dünya İnanç Turizmi Örgütü)
YEGM: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü
YO: Yüksekokul
Yönetim Kurulu: Zafer Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu
17
1. GİRİŞ
18
1.1 YÖNETİCİ ÖZETİ
TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı, Kalkınma Bakanlığı’nın 3194 Sayılı İmar Kanunundan
aldığı yetki doğrultusunda yaptığı görevlendirme üzerine Zafer Kalkınma Ajansı
koordinasyonunda hazırlanmıştır. Bölge Planı, Türkiye’nin 2023 hedeflerine ulaşmasındaki en
kritik dönem olan 2014-2023 yılları arasında Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak
illerinden oluşan TR33 Bölgesi’nde uygulanması gereken temel politikaları ortaya
koymaktadır. Plan, Bölgenin kalkınmadaki rol haritasını belirleyecek; buna ek mevcut
mevzuat ve kararlar uyarınca Ajans mali desteklerinin kapsamını belirleyecek, Bölgedeki
kamu yatırımlarının yönlendirilmesinde etkin rol oynayacak ve çevre düzeni plan(lar)ının
çerçevesini ortaya koyacaktır. Ayrıca, orta ve uzun vadede Bölgesel operasyonel programların
hazırlanma ve hayata geçirilmesi süreci ile “Bölgesel Politikalar ve Yapısal Araçların
Koordinasyonu” faslı kapsamında Bölgenin Avrupa Birliği kaynaklarından faydalanmasında
temel referans dokümanı olması öngörülmektedir.
TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı il olarak Bölgeyi oluşturan 4 ilden toplumun farklı
kesimlerini temsil edecek şekilde Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen 100 üyeden oluşan
Ajans Kalkınma Kurulu tarafından uygun görülmüş; Bölgeyi oluşturan 4 ilin Valisi, Belediye
Başkanı, İl Genel Meclis Başkanı ve Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı olmak üzere 16 üyeden
oluşan Ajans Yönetim Kurulu tarafından kabul edilerek Kalkınma Bakanlığına sunulmuştur.
Planın, ilgili bakanlıkların müsteşar düzeyinde temsil edildiği Bölgesel Gelişme Komitesinde
görüşüldükten sonra, Başbakan başkanlığında toplanan ve ilgili bakanların katımıyla teşkil
edilen Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu’nun onayına sunulması planlanmaktadır.
TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı, “bölgesel kalkınma için yönetişim ve koordinasyon
aracı” olarak tanımlanmaktadır. Plan hazırlık sürecinde bir amaçtan ziyade araç olarak
görülmesi, yönetişim esaslı bir hazırlık süreci yürütülmesini gerekli kılmıştır. Bu doğrultuda
planın gerek paydaşların öneri ve ihtiyaçları doğrultusunda şekillenmesi, gerek
gerçekleştirilen analiz/araştırma ve ulusal politikalara uyumlu olması, gerekse karar vericilerin
eğilimleriyle uyumlu olması adına etkin bir katılımcılık süreci izlenmiştir. Planın araç olarak
değerlendirilmesi, söz konusu aracın işlevselliğini belirleyecek olan uygulanabilirlik kavramını
da öne çıkartmıştır. Uygulanması güç olan bir plan, izlenebilir bir yol haritası çizemeyecektir.
Bu amaçla hem katılımcılık stratejisi, hem gerçekleştirilen analiz ve araştırmalardaki detay
düzeyi, hem de mekânsal metodoloji, Planın uygulanabilirliğini sağlayacak şekilde
kurgulanmıştır. Uygulanabilir ve yönetişim esaslılık, aynı zamanda planın sahip olması istenen
nitelikler olarak belirlenmiştir.
Planlama süreci; Ön Hazırlık Süreci, Mevcut Durum Tespit Süreci, Odaklanma Süreci, Politika
Geliştirme Süreci, İstişare Süreci ve Plan Onay Süreci olmak üzere 6 farklı aşamada
gerçekleştirilmiştir. Ön Hazırlık Sürecinde gerçekleştirilen toplantılarla Bölgenin paydaşlar
gözünden tanınması amaçlanmış, Mevcut Durum Tespit Sürecinde ise yapılan analiz ve
araştırmalarla kıyaslamalı şekilde Bölgenin mevcut durumu ana hatlar itibariyle ortaya
konulmuştur. Sonrasında paydaşlar tarafından öncelikli olarak tespit edilen alanlara
19
odaklanılarak bu alanlarda detaylı analizler yapılmış, odak gruplar oluşturulmuş, gerek
görüldüğü durumlarda eylem planları hazırlanmıştır. Politika Belirleme Sürecinde tüm bu
çalışmaların çıktıları derlenerek politikaların ana çerçevesi çizilmiş, il ve ilçe düzeyinde
gerçekleştirilen toplantılar ile planın uygulanabilirliğini sağlamak adına karar vericilerle
istişareler gerçekleştirilmiştir. Paydaş görüşleri, analiz sonuçları ve karar vericilerin eğilimleri
arasında eşgüdüm sağlanamadığı durumlarda ek çalışmalar yürütülerek ortak payda
oluşturulmuştur. Bölgesel düzeyli değerlendirme toplantıları ve farklı araçlar derlenen görüş
ve öneriler değerlendirilerek Plan, onaya sunulmuştur.
TR33 Bölgesinin vizyonu “ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer
yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bölge”
olarak belirlenmiştir. Planda ilk olarak, belirlenen vizyona nasıl ulaşılabileceğine dair farklı
senaryolar geliştirilmiş ve farklı gelişme modelleri kullanılarak senaryo sonuçları hakkında
öngörülerde bulunulmuştur.
Bölge genelinde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin katma değerdeki payları 2010 yılı
verilerine göre sırasıyla %19,9; %34,3 ve %45,8’dir. Bununla birlikte, Bölgede 2012 yılında
istihdamın tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine dağılımı sırasıyla %46; %22,2 ve %31,8
şeklindedir. Ayrıca Bölgenin nüfusu kayda değer bir artış göstermemektedir ve kalifiye nüfus
yaşam olanaklarının sınırlı olması sebebiyle Bölge dışına göç etmektedir. Sanayi sektöründe
teknoloji düzeyi yüksek sektörler istenilen düzeyde gelişemezken, hizmet sektörünün katma
değer içerisindeki artış hızı sınırlı kalmaktadır. Çalışanların %46’sının istihdam edildiği tarım
sektörü, toplam katma değerin ancak %19,8’ini yaratmaktadır. Tarım sektöründen sanayi ve
hizmetler sektörüne dönüşüm devam etmekle birlikte çevre bölgelerle ve küresel ölçekte
rekabet edilebilecek merkezlerle kıyaslandığında istenilen düzeyin oldukça altındadır. Bölge içi
gelişmişlik farklılıkları fazladır. Ulaşım altyapısının bölgesel dağılımı, coğrafi ve iklimsel
farklılıklar, turizm ve maden varlıklarının yayılımı ve geçmişten gelen eğilimler; ilçeler ve iller
arasında sosyoekonomik yapı ve gelişmişlik düzeyi bakımından önemli farklılaşmalara sebep
olmuştur. Bu farklılıklar, ölçek büyüklüğünü ve sektörel uzmanlaşmayı zorlaştırmaktadır.
Bölge, mekânsal ilişkiler ve sektörel yapı itibariyle çok parçalıdır ve entegre değildir.
Geliştirilen senaryolar içinden ulusal hedefler ve vizyon doğrultusunda en uygun senaryo
merkez-çevre modelinden yola çıkarak Bölgedeki hâlihazırda gelişmiş ve gelişme potansiyeli
yüksek yerleşim yerlerini büyüme merkezleri olarak tasarlayan, çevre yerleşkelerin de bu
merkezlerin çekiminde büyüyeceğini öngören senaryo olarak belirlenmiştir. Söz konusu
senaryoda yaratılacak büyüme merkezleri sanayi yatırımları başta olmak üzere yüksek-katma
değerli üretim odakları olarak kurgulanmaktadır. Belirlenen senaryo doğrultusunda ortaya
konulan 290 milyar TL katma değer, yıllık ortalama binde 6’lık nüfus artışı ile sanayi ve
hizmet sektörlerinin katma değerdeki paylarının sırasıyla %40 ve %50 seviyelerine
çıkartılması hedefleri odağında, Planın temel ilkeleri “yenilikçilik” ve “sürdürülebilirlik” olarak
belirlenmiştir. Söz konusu ilkeler, gerek hedeflenen ekonomik dönüşümün sağlanması,
gerekse bu dönüşümün istikrarlı olarak devam etmesi açısından önem arz etmektedir.
20
İlkelere ek olarak, senaryoyla hedeflenen dönüşümü gerçekleştirmek adına 4 ana amaç
belirlenmiştir:
•
Daha rekabetçi bir ekonomik yapı yaratmak
•
Yaşam kalitesini arttırmak
•
Bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak
•
Dengeli mekânsal organizasyon oluşturmak
Belirlenen senaryo ve amaçlar doğrultusunda, merkez-çevre modeli kullanılarak büyüme
merkezleri yaratılacaktır. Büyüme merkezleri ile az gelişmiş yerleşim merkezleri arasındaki
sosyoekonomik ilişkiler ve altyapı bağlantılarının arttırılmasıyla kaynakların daha etkin
yönlendirilmesi ve odaklanması mümkün kılınacak; bu sayede merkezler yaşam memnuniyeti
açısından daha cazip hale gelecektir. Kalifiye nüfus başta olmak üzere Bölge dışına göç
azaltılacak, Bölge içinden ve dışından büyüme merkezlerine beşeri hareketlilik sağlanacak,
desentralizasyon politikalarının da etkisiyle çekilecek ulusal ve uluslararası yatırımlar
sayesinde sanayi sektöründe ölçek, çeşitlilik ve katma değer sağlanacaktır.
Sanayi sektörünün gelişimi, ihtiyaç duyulan ekonomik dönüşümün ilk adımı olarak
kurgulanmaktadır. Söz konusu dönüşüm, tarım sektöründeki işgücünün tarım dışı sektörlere
kaymasını mümkün kılacak; bu durum tarımdaki yapısal ölçek sıkıntılarının giderilmesi
profesyonel tarıma geçiş için fırsat yaratacaktır. Orta ve uzun vadede, kalifiye işgücü ve
uygulanacak sosyal politikaların da katkısıyla, düşük ve orta teknolojili sanayi sektörlerinden
yüksek katma değerli sektörlere dönüşüm hedeflenmektedir. Sanayi ve tarımda katma değeri
arttıran yapısal dönüşümlerin sonucu olarak, hizmet sektörünün de gelişmesinin önü açılacak,
belirli merkezlerde sanayiden hizmetler sektörüne dönüşüm başlatılabilecektir. Bölge içi
gelişmişlik farklılıkları izlenen uzmanlaşma ve entegrasyon politikaları ile azaltılacak, farklı
sektörlerde işbirliği içerisinde olan ve birbirini tamamlayan alt bölgeler ortaya çıkacaktır.
Söz konusu öngörülerin hayata geçirilebilmesi ve hedeflere ulaşılabilmesi için farklı müdahale
alanlarına ihtiyaç duyulmuştur. Söz konusu müdahale alanları Planda “gelişme eksenleri”
olarak tanımlanmıştır. Yapılacak müdahalelerin birbirleriyle etkileşimi düşünülerek Planın
hazırlığında DNA modelinin birbiriyle entegre şekilde gelişen çift sarmallı yapısından
esinlenilmiştir. Planda organik bir yapı kurgulanmış ve Plandaki gelişme eksenleri 3
kategoride ele alınmıştır.
•
Rekabetçilik Sarmalı
•
Yaşanabilirlik Sarmalı
•
Yatay Eksenler
Sarmalların yapısı, 10. Kalkınma Planı’nda yer verilen ana hedeflere uygun şekilde
kurgulanmış olup, rekabetçilik sarmalı altında “Sanayi”, “Maden”, “Tarım” ve “Turizm”
eksenleri, yaşanabilirlik sarmalı altında “Afet Yönetimi”, “Çevre” ve “Kentsel Hizmetler”
eksenleri ele alınmaktadır. Her iki sarmalda yer verilen politikalara girdi oluşturacak
politikalara ise, sarmalları birbirine bağlayan yatay eksenler kapsamında yer verilmiş olup, bu
eksenler “Ulaşım”, “Enerji” ve “İnsan ve Toplum” olarak adlandırılmıştır.
21
Eksenlerin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler tanımlanmıştır.
Tedbirlere ilişkin ise müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Ayrıca her bir öncelik için
planda döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir. Bazı öncelikler
mekânsal bazda farklılık göstermekte olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler
düzeyinde ortaya konulmuş, gerektiğinde haritalandırılmıştır. Projelerin her biri için kapsam,
yaklaşık maliyet, uygulama süresi, sorumlu ve ilgili paydaşlar belirlenmiştir. Planın izleme ve
değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen stratejilerin her biri müdahale alanları matrisi
kapsamında ele alınmıştır. Bu sayede her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli olarak
gelişme ihtiyacı gösteren müdahale alanı belirlenmiştir.
Planda mekânsal boyut 3 farklı kategoride ele alınmıştır. Bunlardan ilki, merkez çevre
modelinin de temelini oluşturan kademelenme kurgusudur. İlçeler, mevcut hizmet verme
düzeylerine ve hizmet ettikleri alanın büyüklüğüne göre 4 farklı kategoriye ayrılmıştır. Daha
üst kademe ilçeler, daha fazla kişiye ve/veya daha kaliteli hizmet verebilme potansiyeline
sahip olup, Planın öncelikli büyüme merkezleridir. Söz konusu merkezler, diğer yerleşim
alanlarına da hizmet vereceğinden öncelikli sosyo-kültürel aktiviteler bu merkezlerde
yoğunlaşacaktır. Ulaşım altyapısının da gelişmesiyle, az gelişmiş ve/veya düşük nüfuslu
yerlerinde ikamet edenlerin de büyüme merkezlerindeki olanaklardan yararlanmasıyla Bölge
genelinde yaşam memnuniyetinin artması hedeflenmektedir. Benzer şekilde, işgücüne dayalı
veya kalifiye personel gerektiren sanayi yatırımları da öncelikli olarak bu merkezlere
yönlendirilecek olup; sanayi sektöründen hizmet sektörüne dönüşümün de ilk olarak büyüme
merkezlerinde başlaması öngörülmektedir.
Büyüme merkezlerinde istenilen hedefe
ulaşılmasını sağlayacak kamu yatırım ve destekleri, üst kademe merkezlerde önceliklidir.
22
İkinci mekânsal boyut, alt bölge kurgusudur. Söz konusu kurguda, Bölge aynı sosyoekonomik
havza içerisinde yer alan ilçelerden teşkil edilen 10 farklı alt bölgede incelenmektedir. Her alt
bölgenin kendine özgü özellikleri olmakla birlikte, söz konusu alt bölgeler, mevcut durumları
da göz önünde bulundurularak, plan öngörüleri doğrultusunda “Teknoloji Odaklı Gelişim Alt
Bölgeleri”, “Yeşil Üretim Alt Bölgeleri” ve “Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölge” olmak
üzere 3 farklı tipolojide değerlendirilmiştir. “Teknoloji gelişim bölgeleri”, teknoloji bölgeleri ve
üniversitelerin de yer aldığı, hâlihazırda sanayi sektörünün gelişmiş olduğu, uzun vadede
yüksek katma değerli sanayi ve hizmet sektörlerinin gelişmesi hedeflenen alt bölgelerdir.
Yeşil gelişme bölgeleri, verimli tarım arazilerine sahip olmakla birlikte sanayi sektöründe de
gelişme potansiyeli arz eden alt bölgelerdir. Söz konusu alt bölgelerde sanayi gelişimi
öncelikli olmakla birlikte, doğaya zarar vermeyecek sektörlerle sınırlıdır. Bu alt bölgelerde
ayrıca tarım sektöründeki yüksek potansiyeli değerlendirmeye yönelik yüksek katma değer
yaratacak yatırımlar önceliklidir. Son tipoloji olan geleneksel ekonomilere bağımlı alt bölgeler
ise sanayi ve hizmetler sektörünün gelişiminin sınırlı kaldığı alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde
sosyoekonomik yakınsama politikaları ve tarımda katma değeri arttırmaya yönelik
uygulamalar önceliklidir.
Son mekânsal boyut ise ilçe bazlı önceliklendirme kurgusudur. Afet yönetimi, turizm ve
maden sektörlerindeki politikalar, tamamen doğal veya tarihi nedenler dolayısıyla ilçeden
ilçeye farklılık göstermektedir ve hizmet kademelenmesi ile alt bölgeleri oluşturan sosyoekonomik havzalarda bağımsızdır. Söz konusu eksenlerde bu sebeple diğer kurgulardan
farklılaşan ilçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır.
23
24
1.2 RAPORUN YAPISI
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden oluşan TR33 Düzey-2 Bölgesine yönelik
olarak hazırlanan TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölgesi Planı, “Ana Plan Metni” ismi verilen tek cilt
şeklinde hazırlanmıştır. Planda yer verilen değerlendirme, analiz ve kararlarda, önceki
dönemlerde yine Ajans eşgüdümünde hazırlanmış farklı strateji, politika ve analiz belgelerinin
bulgularından yararlanılmıştır.
Ana Plan Metni 9 ana kısımdan oluşmaktadır:
 Giriş
 Bölgeye Genel Bakış
 2023’e Doğru
 Bölgesel Gelişme Planı
 Uygulama Süreci ve Projeler
 İzleme ve Değerlendirme
 Bölgesel Gelişme Şeması
 Ekler
 Kaynakça
Giriş kısmında, raporun yapısıyla birlikte planlama yaklaşımı, planlama süreci ve planın hukuki
konumu açıklanmıştır. İkinci kısımda, Bölgenin genel görünümü, farklı başlıklarda yapılan
analiz ve sentezlerin temel çıktıları, örnekler, karşılaştırmalar ve mümkün olduğunda
mekânsal gösterim ve şemalarla birlikte verilmiştir. Dış çevre analizine yine bu kısımda yer
verilmiştir.
2023’e Doğru kısmında Plan vizyonu, ilkeleri, alternatif gelişme senaryoları, ana amaçlar ve
planın genel çerçevesine yer verilmiştir. Bölgesel Gelişme Kararları kısmında eksenler,
öncelikler, tedbir ve müdahaleler, 2018 ve 2023 yılları için belirlenen performans
göstergeleriyle birlikte ortaya konulmuştur. Uygulama Süreci ve Projeler ile İzleme ve
Değerlendirme kısımlarında ise Plan kararlarının hayata geçirilmesindeki öncelikli projeler ve
Planın uygulanmasına yönelik temel çerçeve, izleme ve değerlendirme metodolojisiyle birlikte
verilmektedir. Son kısımlarda ise Bölgesel Gelişme Şemasına, Ekler ve Kaynakça’ya yer
verilmiştir. Raporun sunumundaki yapıya Şekil 1’de yer verilmektedir.
25
Şekil 1 - Raporun Temel Yapısı
1.2 PLANLAMA YAKLAŞIMI
TR33 Bölgesi 2014-2023 Bölge Planı “bölgesel kalkınma için yönetişim ve koordinasyon aracı”
olarak tanımlanmıştır. Plan hazırlanırken 2 temel niteliğe sahip olması amaçlanmıştır:

Yönetişim esaslı

Uygulanabilir
Bölge Planının bölgesel kalkınmanın sağlanmasındaki temel rolleri, yol haritası ortaya koymak
ve paydaşlar arası koordinasyonu sağlamaktır. Planın yol haritası ortaya koyarak Bölgenin
gelişimini yönlendirmesi, ancak uygulanabilir politikalar içermesiyle mümkün olacaktır.
Plandaki politikaların uygulanabilir olması da, üst ölçek politikalar, mevcut şartlar ve yerel
karar vericilerin kendi stratejileriyle uyum ve bunların arasında koordinasyon
gerektirmektedir.
Tüm bu şartlar sağlandıktan sonra dahi, Planın hayata geçirilmesinden sorumlu kesimlerin
yetki ve inisiyatiflerini Plan kararları doğrultusunda kullanmaları sağlanmalıdır. Bu
yönlendirmenin Planın yaptırım gücü ile sağlanması mümkün değildir. Bu doğrultuda, Planın
karar verici paydaşların politikalarının uygulanabilir hale getirilmesi ve kendi aralarında
entegrasyonun sağlanması amacıyla yönetişim esaslı bir hazırlık süreci yürütülmüştür.
Plan kararları alınırken, planlama ekibi tarafından yapılan ve yaptırılan araştırma, analiz ve
sentez sonuçları paydaşlarla paylaşılarak ana çerçeveler belirlenmiştir. Kararları
etkileyebilecek üst ölçek karar ve politikaların da Bölgede benimsenmesi sonrasında
26
paydaşlarca önceliklendirilen strateji ve tedbir/müdahalelerin planda yer alması esas
alınmıştır. Bu sayede gerek alınan kararların ulusal politikalara aykırılık göstermesi
engellenmeye çalışılmış, gerekse paydaşların Bölgenin güçlü ve zayıf yönlerine karşılaştırmalı
olarak farklı yerel ve ulusal pencerelerden bakmaları mümkün kılınmıştır.
Plan uygulanabilirliğinin sağlanması için ayrıca stratejilerin belirlenmesi sürecinde Bölgenin
ihtiyaçlarına odaklanılmış, var olan kaynağın sadece öncelikli müdahalelere kanalize edilmesi
amacı güdülmüştür. Ayrıca tedbir ve müdahaleler belirlenirken, plan dönemi içerisinde
tamamlanabilmelerine özen gösterilerek, planın uygulanabilirlik düzeyinin artması
amaçlanmıştır. Planın uygulanabilir olması için odaklanılan başka bir husus da, Plan
hükümlerinin genel geçer kararlar yerine, mekânsal ve sektörel bazda farklılaşan kararlardan
teşkil edilmesidir. Plan kararları alınırken paydaşlarla fayda sağlayabilecek en yerel düzeyde
bir araya gelinerek, strateji ve tedbir/müdahalelerin mümkün olduğunca mekâna yansıtılması
amaçlanmıştır. Stratejilerin mekâna yansıtılması sayesinde kararlara ilişkin farkındalık
arttırılacak, yönlendirme azami düzeyde sağlanabilecek, sorumlu kurum ve kuruluşlar etkin
şekilde ortaya konabilecektir.
1.3 HUKUKİ KAPSAM
Bölge planlarının hazırlanma amaçlarından biri ulusal düzeyde belirlenen politikalar ile
yereldeki faaliyetlerin koordinasyonunun sağlanmasıdır. Bu kapsamda, yerel düzeyde
yapılacak müdahalelerin, hiyerarşik olarak ulusal kalkınma planları ile çevre düzeni planları
arasında yer alan bölge planlarına uygun olması gerekmektedir. 3194 sayılı İmar Kanununda
planların hazırlanması ve yürürlüğe konulmasına ilişkin esasların belirtildiği 8. maddede bölge
planlarından şu şekilde bahsedilmektedir:
Bölge planları; sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme
potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve altyapıların dağılımını belirlemek üzere
hazırlanacak bölge planlarını, gerekli gördüğü hallerde Devlet Planlama Teşkilatı yapar
veya yaptırır.
İmar Planları; Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planından meydana gelir. Mevcut
ise bölge planı ve çevre düzeni plan kararlarına uygunluğu sağlanarak, belediye
sınırları içinde kalan yerlerin nazım ve uygulama imar planları ilgili belediyelerce yapılır
veya yaptırılır.
5393 sayılı Belediye Kanununun 41. maddesinde ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun 31.
maddesinde “mahallî idareler genel seçimlerinden itibaren altı ay içinde; kalkınma plânı ve
programı ile varsa bölge plânına uygun olarak stratejik plân” hazırlanması gerektiği
belirtilmiştir. 2006 yılında yürürlüğe giren 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu,
Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanunun 5. maddesinde bölge planına ilişkin olarak
ajans görev ve yetkileri şu şekilde tanımlanmaktadır:
27
a) Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamak.
b) Bölge plân ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek
olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek,
değerlendirmek ve sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına bildirmek.
c) Bölge plân ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili
kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek
sağlamak.
d) Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve
bölge plân ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek.
e) Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak; kamu kesimi, özel
kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek.
f) 4 üncü maddenin ikinci fıkrasının (c) bendi çerçevesinde ajansa tahsis edilen
kaynakları, bölge plân ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak.
2011 yılında yürürlüğe giren 649 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Bölgesel
Gelişme Yüksek Kurulu’nun bölge planlarına ilişkin görev ve yetkileri aşağıdaki gibi
tanımlanmıştır:
a) Bölgesel gelişme alanında ulusal düzeyde genel politikaları ve öncelikleri tayin
etmek, bu kapsamda bölgesel gelişme ulusal stratejisini onaylamak.
b) Tarım, sanayi, turizm, ulaştırma, mekânsal gelişme, kırsal kalkınma, girişimcilik,
yenilik, küçük ve orta ölçekli işletmeler gibi ana politika alanlarıyla bölgesel gelişme
politikalarının bütünlüğünü ve koordinasyonunu sağlayacak üst düzey kararlar almak.
c) Güneydoğu Anadolu Projesi, Doğu Anadolu Projesi, Doğu Karadeniz Projesi ve
Konya Ovası Projesi gibi kalkınma projelerini, bölge planlarını, stratejileri ve eylem
planlarını onaylamak.
2013 Yılı Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar’ın 20.
maddesinde aşağıdaki ifade bulunmaktadır:
Valilikler; illerdeki yatırım tekliflerinin hazırlanması, uygulanması, izlenmesi,
ödeneklerin zamanında ve amacına uygun olarak kullanılması için kuruluşlar arasında
işbirliği ve koordinasyonu sağlar, bu amaçla İKİS’in kullanımını teşvik ederler.
Yatırımların bölge planlarına uyumu ve bölgesel bütünlüğünün sağlanması için
kalkınma ajansları tarafından gerekli teknik destek sağlanır. Bu amaca yönelik olarak,
illerin yatırım teklifleri kalkınma ajanslarının yönetim kurullarında görüşüldükten sonra
merkez gönderilir.
Bahsi geçen mevzuat çerçevesinde, kalkınma ajansları, Kalkınma Bakanlığı tarafından 20142023 dönemi bölge planlarını hazırlamakla görevlendirilmişlerdir. Bu doğrultuda, TR33 Bölgesi
2014-2023 Bölge Planı Zafer Kalkınma Ajansı tarafından paydaşların sürece katılımı esas
alınarak hazırlanmıştır. Plan, mevzuat çerçevesinde tanımlanan rol, görev ve yetkileri uygun
28
biçimde icra edecek şekilde kurgulanmıştır ve bu doğrultuda ihtiyaç duyulacağı öngörülen
bölüm ve kısımları içermektedir.
1.4 PLANLAMA SÜRECİ
Planın uygulanabilir olması amacıyla yönetişim esaslı bir yaklaşımla yürütülen planlama süreci
6 temel aşamada ele alınmıştır:






Ön Hazırlık Süreci
Mevcut Durum Tespit Süreci
Odaklanma Süreci
Politika Geliştirme Süreci
İstişare Süreci
Plan Onay Süreci
Şekil 2 - Planlama Süreci
29
1.4.1 ÖN HAZIRLIK SÜRECİ
Ön hazırlık süreci, 2011 yılının ilk çeyreğinde Kalkınma Kurulu bünyesinde “Sektörel Gelişim
İhtisas Komisyonu” ile “Kentsel ve Sosyal İhtisas Komisyonu” ve bu komisyonlara bağlı teknik
komisyonlar oluşturulması ile başlamıştır. Tarım, turizm, sanayi, sosyal yapı ve kentsel altyapı
alanlarında toplam 20 teknik komite Bölge illerinde toplantılar gerçekleştirmiştir. İhtisas
komisyonlarında yalnızca Kalkınma Kurulu üyeleri yer alırken; teknik komisyon toplantılarına
Kurul üyelerinin yanı sıra üyeler tarafından belirlenen isimler de katılım sağlamıştır. Teknik
komitelerden alınan görüşler yine Kalkınma Kurulu üyeleri ile birlikte değerlendirilmiştir.
Komisyon çalışmalarının temel çıktısı, Bölgenin temel ihtiyaçlarını ve büyüme eksenlerini
ortaya koymaktır.
Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu toplantılarıyla üç defa toplanarak Bölge akademisyenlerinin
Bölgenin kalkınmasına ilişkin görüşleri alınmıştır. Çalışma Grubu, çeşitli alt çalışma gruplarına
ayrılarak çeşitli konularda araştırmalarını ve değerlendirmelerini yürütmüştür.
Bölgedeki sanayi sektörünün ve Organize Sanayi Bölgelerinin sorunlarını ve bu sorunların
çözümüne ilişkin önerileri ortaya koymak adına 2 adet OSB Zirvesi gerçekleştirilmiş; “TR33
Bölgesi OSB Raporu” hazırlanmıştır.
1.4.2 MEVCUT DURUM TESPİT SÜRECİ
Mevcut durum tespit sürecinde, ulusal politikaların derlenmesi ve uluslararası eğilimlerin
tespitine ilişkin çalışmalar koordine şekilde yürütülmüştür. Farklı tematik ve sektörel
alanlardaki üst ölçekli stratejiler incelenmiş, Bölgeye yansımaları değerlendirilmiştir.
İlçelerde potansiyel arz eden sektörler ve atıl değerler de tanımlanarak strateji belirleme
sürecine katkı sağlanmıştır. Bu çalışma kapsamında, tüm Bölge ilçelerine ziyaretler
gerçekleştirilmiştir. Toplanan ve derlenen veriler konsolide edilerek tüm Bölge ilçeleri için
mevcut durum raporu niteliğinde ilçe kartları hazırlanmıştır.
İller bazında belirlenmiş mekânsal amaç, hedef ve stratejilerin bütünleştirilmesi amacıyla
Bölge illerinin çevre düzeni planlarının entegrasyonu çalışması yürütülmüştür. Entegre edilen
planlarla illerin bölgesel politikalarda ortak çalışmalarını zorlaştıran farklılıklar ve mekânsal
uyumsuzluklar ortaya konmuştur.
Bölgenin sosyoekonomik durumunu güncel verilerle ortaya koyan “Göstergelerle TR33
Çalışması (2012)” hazırlanmış; söz konusu çalışma Planın mevcut durumuna önemli girdiler
sağlamıştır. Ayrıca dönemsel olarak hazırlanan ekonomik bülten çalışması, uluslararası ve
ulusal eğilimler alanında Plana katkı sağlamıştır.
Son olarak ilçe bazlı ekonomik ve sosyal endeksler üretilmiş ve ilçelerin ekonomik yapılarının
sanayi ve tarımdan hangisine yatkın olduğu, sosyal gelişmişlik ve hizmet yoğunluğu gibi farklı
30
başlıklardaki durumları ortaya konulmuştur. Bölgedeki ilçeler arasındaki ilişkiler tespit edilmiş,
farklı hizmet kademesine sahip ilçeler belirlenmiştir. Ayrıca söz konusu ilçelerin hizmet
verdikleri alanlar tespit edilerek hizmet alt bölgeleri tanımlanmış, merkez-çevre modelinin
uygulanma temeli oluşturulmuştur.
1.4.3 ODAKLANMA SÜRECİ
Odaklanma süreci kapsamında, sanayi, Ar-Ge ve yenilik, tarım, istihdam ve girişimcilik,
turizm, ulaşım ve lojistik, dış ticaret, enerji alanlarında daha detaylı çalışma ve analizler
gerçekleştirilmiştir.
İlk olarak, 10. Kalkınma Planı ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS)’nin yerel düzeyde
koordinasyonu çalışmaları kapsamında, Bölgedeki paydaşlara görsel ve yazılı medya, resmi
yazı ve e-posta yoluyla ulaşılarak internet üzerinden çevrimiçi (online) anket uygulanmış; il ve
Bölge bazlı öncelikli müdahale alanları tespit edilmiştir.
Ekonomik yapı endeksi ve yapılan değerlendirmeler sonucunda, 53 ilçeden oluşan Bölge,
ekonomik gelişim benzerlikleri ve mekânsal yakınlığa göre 10 alt bölgeye ayrılmış; Plan
hazırlıkları kapsamındaki ana sektörlerdeki planlama ve araştırma çalışmaları bu alt bölgeler
temel alınarak yürütülmüştür.
Bölgesel Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi çalışmaları kapsamında, Bölgenin iş gücü
potansiyeli tespit edilmiş, iş gücü piyasası ihtiyaç analizi yapılmış, beşeri sermayenin ihtiyaç
duyduğu girişimcilik kapasitesinin arttırılmasına yönelik stratejiler tanımlanmıştır. Yapılan
açılış toplantısıyla çalışmanın hazırlıklarıyla ilgili Bölge paydaşları haberdar edilmiş, alt
bölgelerdeki 10 adet toplantıyla strateji ve eylem geliştirme çalışmaları tamamlanmış ve
kapanış toplantısında Bölge paydaşlarına sunulmuştur.
“Bölgenin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi” çalışmasında, alt bölge bazında,
Bölgedeki mevcut üretim, işbirliği ve mekânsal yığınlaşmalar, küresel ölçekte rekabet
potansiyeline sahip sektörler ve bu sektörlerdeki ihtiyaçlar tespit edilmiş, katma değeri
arttıracak stratejiler ortaya konulmuştur. Ayrıca Bölgede ihracat odaklı potansiyel ürün
grupları ile bu ürünlerin ihraç edileceği pazarlar tespit ve analiz edilmiş, Bölgedeki üretim
ilişkileri, kapasite kullanımı ve ihracat potansiyeli değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra, 1.600’ü
aşkın firmaya uygulanan Üretim Yapısının Modellenmesi Anketi ile Bölge sanayi işletmelerinin
temel üretim ilişkileri, yapısal sorunları vb. alanlarda tespitlerde bulunulmuştur.
Bölgedeki yenilik potansiyelinin tespitine yönelik araştırma faaliyetlerini içeren TR33 Bölgesi
Yenilik Stratejisi çalışması kapsamında yenilik ve Ar-Ge kapasitesini arttırmaya yönelik
stratejiler belirlenmiş, yatırım alanları tanımlanmıştır. Çalışma kapsamında düzenlenen 8
toplantıda kamu ve özel sektörlerdeki temsilcilerle görüşülerek yenilik alanından ihtiyaç
duyulan stratejiler geliştirilmiştir.
31
Bölgesel Turizm Stratejisi çalışmaları kapsamında Bölgenin turizm potansiyeli
değerlendirilmiş, turizm odak ve güzergâhları geliştirilmiş ve turizmde rekabet gücünü
arttıracak stratejiler ortaya konmuştur. Çalışma kapsamında her ilde düzenlenen toplantılarla
elde edilen sonuçlar paylaşılmış ve paydaşlarla stratejilerin geliştirilmesine zemin
oluşturulmuştur.
Bölgesel Ulaşım Stratejisi çalışmaları kapsamında Bölgedeki ulaşım ağları ve ilçelerin
erişilebilirliği ortaya konmuş, ulusal düzeydeki ulaşım yatırımlarının Bölgeye etkileri tespit
edilmiş ve bölgesel ulaşım ağlarının ulusal projelerle koordinasyonunun sağlanması için
gerekli ek yatırım ve stratejiler belirlenmiştir.
Bölgenin Dış Ticaret Potansiyelinin Tespiti çalışması kapsamında, Bölge illerinin diğer ülkelerle
olan dış ticaret ilişkileri analiz edilmiş; ihracatın arttırılmasına yönelik muhtemel sektörler ve
yeni dış ticaret ortakları önerilmiştir.
1.4.4 POLİTİKA BELİRLEME SÜRECİ
Bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde gerçekleştirilen çalışmaların tamamlanmasıyla, sentez
aşamasına geçilerek çalışmaların entegrasyonu gerçekleştirilmiştir. Mevcut durum ve
eğilimlerle ulusal/uluslararası politikalar arasındaki farklılıklar ortaya konmuş, boşluk analizi
yapılmıştır. Kalkınma Kurulu Komisyonları, BGUS anket ve toplantılarının çıktıları, analiz
sonuçlarıyla birlikte değerlendirilmiş ve Bölgede ele alınması gerekli öncelikli müdahale
alanları belirlenmiştir.
Bölge illerinin merkezlerinde düzenlenen il bazlı Yaşanabilirlik Sarmalı toplantılarıyla illerdeki
beşeri ve sosyal durumlara ilişkin değerlendirme ve tespitler paylaşılmış ve bu konulardaki
stratejilerin geliştirilmesinde paydaş görüşleri dikkate alınmıştır.
İlçe önceliklendirme toplantılarında, üst ölçekli eğilim ve politikalar, Bölgenin mevcut
durumuna yönelik bulgular ve analiz sonuçları ilçedeki karar vericilerle paylaşılmış; gerekli
görülen revizyonlar gerçekleştirilmiştir. Toplantıların 2. kısmında, yereldeki mevcut eğilimler
derlenerek, mevcut durum, üst ölçekli politikalar ve analiz sonuçlarında ortaya çıkan politika
önerileriyle karşılaştırılmıştır. İstişareler sonucunda uyuşmazlık ortaya çıkan alanlarda, karar
vericiler ikna edilerek veya Plan kararlarında revizyona gidilerek uyum sağlanmıştır. Yapılan
istişare toplantılarında ilçelerin mevcut eğilimlerinin ulusal politika ve mevcut durumla
uygunluğu da değerlendirilmiştir. Plandaki strateji, tedbir ve müdahalelere, söz konusu
istişare toplantıları sonrasında ilk hali verilmiştir.
İlçe toplantıları sonrasında ortaya çıkan politika önerileri alt bölge veya il bazında konsolide
edilmiş; il bazlı olarak Vali, Belediye Başkanı, Rektör, İl Genel Meclis Başkanı ve Ticaret ve
Sanayi Odası Başkanlarının katılımlarıyla gerçekleştirilen toplantılarda değerlendirilmiştir. Bu
sayede, karar alma hiyerarşisinde Plan kararlarına ilişkin ortaya çıkabilecek aksaklıkların
32
önlenmesi amaçlanmıştır. İl bazlı toplantılar sonrasında gerçekleştirilen Ajans Yönetim Kurulu
Toplantısında, Bölgesel politikalara son hali verilerek Planın ilk taslağı tamamlanmıştır.
1.4.5 İSTİŞARE SÜRECİ
Planın ilk taslağının tamamlanmasının ardından Yönetim Kurulu iki kez, Kalkınma Kurulu’nda
ise bir kez görüşülerek Kalkınma Bakanlığı’na iletilmiştir. Ayrıca Bölge paydaşlarıyla
www.2023.zafer.org.tr web sayfasında paylaşılan Plan, Kalkınma Kurulu’nun da
değerlendirmesine sunulmuştur. Kalkınma Bakanlığı tarafından iletilen merkezi kurumların
görüşleri; yerel düzeyde ise Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kurulu’nun önerileri ve Bölge
paydaşlarının web sayfası üzerinden ilettikleri değerlendirmeler harmanlanmıştır.
1.4.6 PLAN ONAY SÜRECİ
Plan, gerekli revizyonlar tamamlandıktan sonra Kasım ayındaki Yönetim Kurulu Toplantısı’nda
onaylanarak Kalkınma Bakanlığı’na gönderilmiştir. Plan, Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu
tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girecektir.1
1.5 KATILIMCILIK STRATEJİSİ
Planlama yaklaşımında Planın uygulanabilir ve yönetişim esaslı olması amaçlanmıştır. Söz
konusu niteliklere haiz olunması, ancak planlama ve uygulanma süreçlerinde etkin bir
katılımcılığın sağlanması ile mümkündür. Bu doğrultuda, Planın hazırlık, odaklanma, politika
belirlenme ve istişare süreçlerinde eldeki kaynaklar göz önünde bulundurulup en yüksek katkı
elde edilebilecek yöntemler kullanılarak, toplumun farklı kesimlerinden azami sayıda paydaşla
fikir alışverişinde bulunulmuştur. Katılımcılığın etkin ve odaklı sağlanabilmesi için planlama
aşamalarında farklı yöntemler kullanılmış, gerçekleştirilen anket, analiz ve masa başı
araştırma faaliyetleriyle paydaşlara geri bildirim sağlanarak bulguların doğruluğu sorgulanmış,
paydaşların görüşlerinin bulgu ve analizlerle sınanması veya geliştirilmesi sağlanmıştır.
Planın hazırlık sürecinde Bölgeyi tanımak ve anlamak adına Kalkınma Kurulu bünyesinde
oluşturulan teknik ve ihtisas komisyonlar marifetiyle farklı sektör ve konularda paydaşların
görüş ve değerlendirmelerine başvurulmuştur. Bölgede öncelik ihtiva eden başlıkların
belirlenmesinde söz konusu bildirimler ve geçekleştirilen anketler esas alınmıştır. Yine bu
dönemde gerçekleştirilen OSB Zirveleri ve Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu faaliyetleri
aracılığıyla Bölgenin önceliği olan sanayi sektöründeki potansiyel, fırsat ve tehditler ile işbirliği
potansiyeli, beşeri ve sosyal sermaye düzeyi hakkında önemli tespitlerde bulunulmuştur.
Odaklanma sürecinde gerçekleştirilen anket ve tematik alan toplantıları ile Planda
odaklanılması gerekli başlıklar, bu başlıklardaki öncelikli müdahale alanları ve hedefler ortaya
konulmuştur. Odaklanma sürecinde belirlenen sektörlerde analiz ve detaylı araştırmalar
1
Planın onaylanmasından sonra revize edilecektir.
33
gerçekleştirilmiş, bu çalışmalar kapsamında gerek görüldüğünde istişare toplantıları, anketler
ve yüz yüze mülakatlar yapılmıştır.
Politika belirleme süreci öncesinde o ana kadar gerçekleştirilen tüm katılımcılık faaliyetleri,
araştırma ve analiz sonuçları derlenerek Planın ana çerçevesi ortaya konulmuştur. Sonrasında
gerçekleştirilen ilçe bazlı toplantılarda alt bölgelerde hem önceliklendirme yapılmış, hem de
ilçe bazlı ihtiyaç ve fırsatların belirlenen Plan çerçevesiyle uyumu değerlendirilmiştir. İlçe
toplantılarında görüşülen karar verici pozisyonundaki paydaşların görüşleriyle analiz veya
araştırmaların bulguları arasında uyumsuzluk oluşan durumlarda istişare yoluna gidilerek;
paydaşların bilgilendirilmesi ve/veya Planda revizyon yapılması yoluyla eşgüdüm sağlanmış,
Planın uygulanması mümkün kılınmıştır.
Son aşamada ise, bölgesel ölçekte belirlenen öncelikler/tedbirler ile ilçe/alt bölge bazında
ortaya konulan müdahale ve projeler, Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kuruluna ek olarak
oluşturulan il istişare kurulları nezdinde istişare edilerek il ve Bölge düzeyinde koordinasyon
sağlanmıştır. Planın tamamlanmasından sonra hazırlanan internet sitesi aracılığıyla Bölge
paydaşlarından, Kalkınma Bakanlığı’ndan ve diğer Bakanlıklardan görüşler alınıp
değerlendirilerek Plana son hali verilmiştir. Plan hazırlıkları kapsamında gerçekleştirilen
toplantılar ve yapılan anketlere ilişkin bilgiler Ek 1’de verilmektedir.
Şekil 3 - Temel Katılımcılık Yöntemi
34
1.6 PLAN SİSTEMATİĞİ
Planda ulusal vizyon, uluslararası eğilimler ve paydaş görüşleriyle uyumlu olarak Bölge
vizyonu ortaya konulmuştur. Belirlenen vizyon odağında mevcut durumun tespitine ilişkin
çalışmalar yürütülerek boşluk analizi gerçekleştirilmiş, farklı gelişme senaryoları üretilmiştir.
Tercih edilen gelişme senaryosu doğrultusunda vizyona ulaşmak adına 4 ana amaç
belirlenmiştir. Amaçlara ulaşmak adına ihtiyaç duyulan gelişme eksenleri tanımlanmış, söz
konusu gelişme eksenleri geliştirilen model çerçevesinde kategorilere ayrılmıştır.
Gelişme eksenlerinin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler
tanımlanmıştır. Sonrasında tedbirlerin uygulama vadeleri belirlenmiş, ayrıca tedbirlere ilişkin
müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Bazı tedbirler mekânsal bazda farklılık göstermekte
olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler düzeyinde ortaya konulmuştur. Ek olarak,
her bir öncelik için Plan döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir.
Projelerin her biri için tanım ve gerekçe, faydalanıcılar, uygulayıcılar, alt bileşenler ve
finansman ihtiyacı belirlemiştir. Müdahalelerin uygulanmasından sorumlu ve ilgili paydaşlar,
maliyet, uygulama süresi ve yeri gibi hususlar, bölgesel operasyonel programların
hazırlanması sürecinde belirlenmesi planlanmaktadır.
Planın izleme ve değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen önceliklerin her biri müdahale
alanları matrisi kapsamında ele alınarak, “kurumsal altyapı ve sosyal sermaye”, “beşeri
kapasite”, “bilgi, teknoloji ve Ar-Ge” ve “fiziki altyapı” başlıklarından ilgili olduklarının altında
değerlendirilmiştir. Bu yolla her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli gelişme ihtiyacı olan
müdahale alanı belirlenmiştir. Bu sistem, Bölgeye sağlanacak desteklerin önceliklendirilmesi
ve Planın izleme-değerlendirme sürecinde uygulayıcılara kolaylık sağlayacaktır.
Şekil 4 - Planın Ana Hatları
35
2. BÖLGEYE GENEL BAKIŞ
36
2.1 GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM
Bölgede 2.965.800 kişi yaşamaktadır. Bölge nüfusunun 1.891.284’lük (%63,8’i) kısmı il
ve ilçe merkezlerinde, 1.074.516’lık (%36,2’si) kısmı belde ve köylerde bulunmaktadır. Ülke
genelindeki kentleşme oranının %77,3 olduğu düşünüldüğünde Bölgedeki nüfusun ülke
geneline oranla daha çok belde ve köylerde yaşadığı görülmektedir. İller bazındaki nüfus ve
kentleşme oranları Tablo 1’de verilmektedir.
Tablo 1 - İller Bazında Nüfus ve Kentleşme Oranları
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Ege
Türkiye
İl/İlçe
Merkezleri
Nüfusu
377.845
375.267
904.513
233.659
1.891.284
7.209.809
58.448.431
Belde/Köy
Nüfusu
Toplam
Nüfus
326.103
198.154
441.649
108.610
1.074.516
2.569.693
17.178.953
703.948
573.421
1.346.162
342.269
2.965.800
9.779.502
75.627.384
İl Nüfusunun
Bölge Nüfusuna
Oranı (%)
23,7
19,3
45,3
11,7
Kentleşme
Oranı (%)
53,7
65,4
67,2
68,3
63,8
73,7
77,3
Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012)
Bölge illerinin sosyoekonomik gelişmişlik sıralamalarında çevre illerin gerisinde
ve ülke geneline göre orta sıralarda yer aldığı görülmektedir. Kalkınma Bakanlığı
tarafından hazırlanan ”İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması
(SEGE) 2011” çalışmasının sonuçlarına göre Bölge illerinden Manisa 23., Uşak 25., Kütahya
38., Afyonkarahisar ise 43. sırada yer almaktadır. Bu sonuçlara göre; Manisa ve Uşak 6
gelişmişlik düzeyi içinde 3. düzeyde, Afyonkarahisar ve Kütahya ise 4. düzeydedir. Ege
Bölgesi illerinden İzmir’in 3., Muğla’nın 8., Denizli’nin 10., Aydın’ın 19. sırada bulunduğu
listede Bölgenin tüm illerinin diğer Ege Bölgesi illerinin gerisinde olması dikkat çekmektedir.
Bölge illerinde kişi başına düşen bütçe geliri ülke ortalamasından düşüktür. Ülke
genelinde 2008’de 2.963 TL olan fert başı tahakkuk edilen bütçe geliri 2012 yılında %63,8’lik
artışla 4.852 TL’ye kadar yükselmiştir. Söz konusu değer Bölge genelinde 2008’de 841 TL
iken beş yıllık süreçte %78,5 artarak 1.501 TL’ye çıkmış; ancak yine TR31 ve TR32 Düzey-2
bölgelerinin gerisinde kalmıştır. Bölge illerinden en iyi konumda olan Manisa’nın değeri bile
ülke genelinin gerisindedir. Bu durum; Bölge illerinin tamamında gelir seviyesinin
düşüklüğünü göstermektedir. Tablo 2’deki verilere göre; Kütahya ve Uşak illerinde hızlı bir
artış yaşanmıştır.
37
Tablo 2 - Kişi Başına Düşen Bütçe Geliri (TL)
2008
2012
Değişim (2008-2012) (%)
Afyonkarahisar
653
1.096
67,9
Kütahya
794
1.484
86,8
Manisa
999
1.762
76,4
Uşak
694
1.338
92,9
Bölge
841
1.501
78,5
TR32 Bölgesi
1.273
2.055
61,4
TR31 Bölgesi
5.405
9.694
79,4
Türkiye
2.963
4.852
63,8
Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı, Vergi İstatistikleri,
http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_54.xls.htm ve
http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_58.xls.htm (1 Ağustos 2013’te alınmıştır);
TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
Bölgede nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu il Manisa’dır. Diğer illerin nüfus
yoğunluğunun ülke genelinde düşük olduğu görülmektedir. Bölgedeki nüfus yoğunluğu 2
km²’ye düşen 66,3 kişi ile 98,3 olan Türkiye ve 109,7 olan TR3 (Ege) Düzey-1 Bölgesi
değerlerinin altındadır. Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu Manisa’da km²’ye 102,8 kişi
düşmekteyken, bu ili Uşak 64,1; Afyonkarahisar 49,2 ve Kütahya 47,9 kişi ile takip
etmektedir. İlçe bazında nüfus yoğunluğu Harita 1’de gösterilmektedir.
Harita 1 - İlçe Nüfus Büyüklük ve Yoğunlukları
Bölgede nüfusu fazla olan ilçelerde kentleşme oranı da yüksektir. En yüksek
kentleşme oranı Kütahya Merkez ilçede olup, bunu sırasıyla Manisa ve Uşak Merkez ilçeler,
2
Nüfusa konu olmayan göl alanları hariç tutulmuştur.
38
Turgutlu, Soma, Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin ve Akhisar takip etmektedir. Manisa’nın
gelişmiş ilçeleri hem nüfus hem de kentleşme oranları bakımından Bölgede daha üst sıralarda
yer almaktadır. İlçe bazında kentleşme oranları Harita 2’de gösterilmektedir.
Harita 2 - İlçe Kentleşme Oranları
Bölge, ülke genelinde olduğu gibi giderek yaşlanan bir nüfus yapısına sahiptir.
Grafik 1 ve Grafik 2’deki Türkiye’nin ve Bölgenin yaş gruplarına göre nüfus dağılımını
gösteren nüfus piramitlerinde görüldüğü üzere Bölge nüfusu en çok 15-19 ve 30-34 yaşları
arasında toplanmıştır. Bu yaş grupları aynı zamanda en çok göç eden gruplar arasındadır. Bu
durum, nüfusun yaşlanmasına ve üretken nüfusun azalmasına sebep olmaktadır.
39
Grafik 1 - Bölgenin Nüfus Piramidi
90+
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10- 14
5- 9
0-4
150.000
Kadın
Erkek
100.000
50.000
0
50.000
100.000
150.000
Grafik 2 - Türkiye Nüfus Piramidi
90+
85-89
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
5- 9
0-4
4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000
Kadın
Erkek
0
1.000.000 2.000.000 3.000.000 4.000.000
Bölge, ülke geneliyle kıyaslandığında daha yaşlı bir nüfusa sahiptir. Ülke genelinde
2012 yılında 30,1 olan medyan (ortanca) yaş değeri nüfusun yarısının 30,1 yaşından büyük,
diğer yarısının ise 30,1 yaşından küçük olduğunu göstermektedir. Bölge illerindeki medyan
40
yaş değeri (34,1) Tablo 3’te verilmiş olup, bu değerin Türkiye ortalamasının (30,1) üzerinde
olduğu görülmektedir. Yaşlı nüfus genç nüfusa göre dinamizmi ve üretkenliği daha az olan
grup olduğundan, Bölge genç nüfusun azalmasıyla aktif iş gücü potansiyelinin önemli bir
kısmını ve rekabetçiliğini kaybetmektedir.
Tablo 3 - Bölge İllerinin Medyan Yaş Değerleri
Afyonkarahisar
31,2
Kütahya
34,1
Manisa
33,6
Uşak
34,1
Ege Bölgesi
33,9
Türkiye
30,1
Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012), Zafer Kalkınma Ajansı
Hesaplamaları
Son 5 yıllık süreçte Bölge illerinin nüfusu ülke ortalamasının altında bir oranda
artış sergilemektedir. 2008-2012 yılları arasındaki 5 yıllık süreç incelendiğinde, ülke
genelinde nüfus %5,5 artarken, Bölgede bu oranın %1,7’de kaldığı görülmektedir. Bu durum
doğum ve ölüm oranlarının ülke geneliyle eşit olduğu varsayıldığında, Bölgenin göç yoluyla
nüfus çeken bir merkez durumunda olmadığını göstermektedir. Bölgede nüfus artış oranının
az olması Bölgenin verdiği göç ile ilgilidir. Beş yıllık (2008-2012) nüfus artış oranlarının Bölge
illerindeki değerleri Tablo 4’te sunulmaktadır. İlçe bazında nüfus artış oranları ise Harita 3’te
gösterilmektedir.
Tablo 4 - Beş Yıllık Nüfus Artış Oranları (2008-2012)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Ege
Türkiye
5 Yıllık Nüfus Artış Oranı (%)
0,9
1,3
2,2
2,4
1,7
0,4
5,5
Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
41
Harita 3 - İlçe Nüfus Artış Oranları
Nüfus projeksiyonlarına göre ülke ve Ege Bölgesi nüfusu 2023 yılında artarken;
Bölge nüfusu görece daha az bir artış gösterecektir. TÜİK’in yaptığı nüfus
projeksiyonlarına göre; Bölge nüfusu 2018 yılında 2.996.899’a çıkacak, 2023 yılında ise
2.996.678’e düşecektir. Ülke genelinde, 2012-2023 yılları arasında yıllık ortalama nüfus artış
hızının ‰9,8 olması beklenirken, Bölge illerinde beklenen nüfus artış hızı çok düşük
oranlarda seyredecektir. Ayrıca Kütahya ilinin negatif değere sahip 21 ilden biri olacağı
öngörülmektedir. Bu durum, Bölgenin mevcut sosyoekonomik gelişme eğilimlerine müdahale
ihtiyacını ortaya koymaktadır. İllere göre nüfus ve nüfus artış oranı öngörüleri Tablo 5’te
gösterilmektedir.
Tablo 5 - Bölge İllerinin 2013-2023 Yılları Arası Nüfus Projeksiyonları
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Ege
Türkiye
2018 Yılı
Öngörülen Nüfus
709.070
571.035
1.366.768
350.026
2.996.899
10.139.583
80.551.266
2023 Yılı
Öngörülen Nüfus
706.957
565.664
1.370.823
353.234
2.996.678
10.430.817
84.247.088
Öngörülen Yıllık Ortalama
Nüfus Artış Hızı (‰)
0,4
-1,2
1,7
2,9
0,9
5,9
9,8
Kaynak: TÜİK, Nüfus Projeksiyonları (2012)
Son 5 yıldaki net göç hızı değerlerine göre, Bölge genel olarak göç vermektedir.
Belirli bir yerleşim yerinin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farka net göç denmektedir.
42
2008-2011 yılları arasında net göç hızları %-5 ile %-4 dolaylarında iken 2012 yılında bu oran
%1,81’e yükselmiştir. Tablo 6’daki değerlere göre, Afyonkarahisar ve Kütahya genel olarak
hızlı göç verirken, bu iki il 2012’de göç almıştır. Bölge son 5 yıllık süreçte net göç veren
durumdadır.
Tablo 6 - Yıllara Göre Bölge ve İllerinin Net Göç Hızları (‰)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
2008
-9,41
-13,34
2,16
-4,65
-4,42
2009
-2,89
-5,09
-4,11
-2,83
-3,86
2010
-9,51
-7,78
-2,46
-1,67
-5,06
2011
-9,75
-5,49
-2,02
-4,36
-4,80
2012
3,46
6,73
-1,37
2,68
1,81
Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
Bölge illerinin aldıkları göç miktarı, nüfuslarının büyüklüğüne paralel bir dağılım
göstermektedir. Bölgenin 2008-2012 yılları arasında aldığı göç, Bölge illerine göre
incelendiğinde; göç eden 347.061 kişinin 90.077’lik (%26,0) kısmının Afyonkarahisar’a,
71.480’lik (%20,6) kısmının Kütahya’ya, 151.291’lik (%43,6) kısmının Manisa’ya ve
34.213’lük (%9,9) kısmının Uşak’a göç ettiği görülmektedir. Manisa ve Uşak illerinde daha
yoğun olmak üzere; Bölge illerinin tamamının en çok göç aldığı bölgeler arasında İstanbul ve
İzmir’in ön sıralarda bulunduğu görülmektedir. Göç veren bölgelerden TR32 (Aydın, Denizli,
Muğla) Bölgesi Kütahya dışındaki illere verdiği göçle öne çıkarken; Bölgenin yakın çevresinde
bulunmayan TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) Bölgesi Manisa’ya yoğun olarak göç veren
bölgeler arasında yer almaktadır. Bu durum, Manisa’da sanayi ve tarım sektörlerindeki
gelişimin yarattığı iş gücü ihtiyacıyla açıklanabilir.
Bölge illerinden Ege Bölgesi dışına göç eden kişilerin genel olarak en gelişmiş
bölge olan İstanbul’a yerleştiği görülmektedir. 2008-2012 yılları arasında Bölgeden
395.391 kişi göç etmiştir. En çok göç verilen bölgeler ile en çok göç alınan bölgeler arasında
TR31 (İzmir) Düzey-2 Bölgesi’nin öne çıktığı Tablo 7’de görülmektedir. Bu durum; Bölgeden
göç nedenlerinin Bölgeye yakınlık ile ekonomik ve/veya sosyal gelişmişlikle ilişkili olabileceğini
göstermektedir. Bir başka ifadeyle Bölgeden göç eden kişiler ekonomik ve sosyal yönden en
gelişmiş bölgelere gitmektedir. Bu bağlamda Bölgedeki yaşam kalitesinin ve ekonomik
olanakların artırılması Bölgeden verilen göçün azalmasına önemli katkı sağlayacaktır. Bölgenin
2008-2012 yılları arasındaki göç hareketleri Harita 4’te gösterilmiştir.
Tablo 7 - Bölgenin Diğer Bölgelere Verdiği Göçler (2008-2012)
Bölge Kodu
TR31
TR10
TR41
TR32
TR61
TR51
TR22
Bölge Adı
İzmir
İstanbul
Bursa, Eskişehir, Bilecik
Aydın, Denizli, Muğla
Antalya, Isparta, Burdur
Ankara
Balıkesir, Çanakkale
Verdiği Göç
81.877
42.560
42.076
40.090
36.211
21.126
19.111
Oranı (%)
20,7
10,8
10,6
10,1
9,2
5,3
4,8
43
Harita 4 - 2008-2012 Yılları Arasında Göç Hareketleri
Not 1: Yeşil oklar Bölgeye gelen göçü, kırmızı oklar bölgeden giden göçü göstermektedir.
Not 2: Yüzdeler, Bölgenin verdiği ve aldığı göçün oranını göstermektedir.
Bölgeden göç edenlerin arasında lise ve üzeri eğitime sahip olanların payı
yüksektir. Tablo 8’den görüleceği üzere ülke genelinde göç eden ve 15 yaşın üzerindeki
nüfus içinde en çok lise veya dengi mezunu bireyler göç etmiştir. Bu eğitim düzeyindeki
kişilerin bir bölümü yükseköğrenim nedeniyle ikamet ettikleri şehri değiştirmektedir. Bu
eğitim grubunda göç edenlerin payı ülke genelinde %34,6 iken Afyonkarahisar’da %35,2;
Kütahya’da %37,0; Manisa’da %39,8; Uşak’ta ise %38,9’dur. Bu açıdan bakıldığında, Bölge
genelinde lise mezunlarının üniversiteyi okuma amacıyla diğer şehirlere yoğun olarak göç
ettiği tahmin edilmektedir. Nitelik düzeyi yüksek yüksekokul/fakülte, yüksek lisans veya
doktora mezunlarının göç eden nüfustaki payı ise ülke genelinde %21 iken, bu değer
Afyonkarahisar’da %25,1; Kütahya’da %26,9; Manisa’da %21,6; Uşak’ta ise %26,6’dır.
Manisa dışındaki Bölge illerinin nitelikli nüfusunu göç yoluyla ciddi oranda kaybetmekte
olduğu görülmektedir.
44
Tablo 8 - 15 Yaş Üzerinde Göç Eden Nüfusun Eğitim Durumu (%)
Eğitim Düzeyi
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir okul
bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Türkiye
2,9
Afyonkarahisar
1,4
Kütahya
1,2
Manisa
1,8
Uşak
1,2
4,8
2,4
2,1
3,5
2,3
13,9
17,0
2,8
34,6
19,7
1,1
0,2
2,9
14,2
18,5
2,6
35,2
23,6
1,2
0,3
0,7
13,0
16,6
2,6
37,0
25,5
1,1
0,3
0,6
14,0
16,2
2,3
39,8
20,6
0,8
0,2
0,8
11,0
16,9
2,6
38,9
25,3
1,1
0,2
0,5
Bölgeye üniversite okumak için göç edenlerin payı yüksek iken Manisa ve Uşak
diğer Bölge illerine göre daha fazla oranda nitelikli göç çekmiştir. Tablo 9’dan
görüleceği üzere genellikle üniversitede okumak amacıyla göç eden lise veya dengi okul
mezunlarının payı Afyonkarahisar’da %56, Kütahya’da %62,2 ve Uşak’ta %48 gibi ülke
genelinin çok üzerinde iken Manisa’da %35,5 gibi ülke geneline (%34,6) yakın seviyededir.
Bu durum, Manisa dışındaki Bölge illerinin aldığı göçte çok büyük bir kesimin üniversiteyi
okumak amacıyla gelen lise mezunları olmasıdır. Bölge illerine gelen 15 yaş üzeri nüfus içinde
eğitim düzeyi yüksek ve nitelikli kesim sayılan yüksekokul/fakülte, yüksek lisans veya doktora
mezunlarının payı Afyonkarahisar’da %15; Kütahya’da %15,4; Manisa’da %21,4; Uşak’ta ise
%19,4’tür. En çok nitelikli göçün Manisa’ya yapıldığı Bölgede nitelik göç payı ile
sosyoekonomik gelişmişlik arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. Ayrıca Manisa
dışındaki tüm Bölge illerinde ile gelen nitelikli nüfusun payı, ilden giden nitelikli nüfusun
payından çok düşük seviyededir. Bu durum, Manisa dışındaki üç Bölge ilinin beşeri
sermayesinin ülke genelinden daha yavaş geliştiğini göstermektedir.
Tablo 9 - 15 Yaş Üzerinde Göçle Gelen Nüfusun Eğitim Durumu (%)
Eğitim Düzeyi
Okuma yazma bilmeyen
Okuma yazma bilen fakat bir
okul bitirmeyen
İlkokul mezunu
İlköğretim mezunu
Ortaokul veya dengi okul
mezunu
Lise veya dengi okul mezunu
Yüksekokul veya fakülte
mezunu
Yüksek lisans mezunu
Doktora mezunu
Bilinmeyen
Türkiye
2,9
Afyonkarahisar Kütahya
1,4
0,9
Manisa
2,5
Uşak
1,2
4,8
2,3
1,7
4,2
2,6
13,9
17,0
11,1
11,1
7,9
9,6
14,6
17,4
11,2
13,8
2,8
2,0
1,6
2,5
2,5
34,6
56,0
62,2
35,5
48,1
19,7
14,3
14,5
20,2
18,0
1,1
0,2
2,9
0,6
0,1
1,0
0,7
0,2
0,6
1,0
0,2
1,8
1,1
0,3
1,1
45
Ülke genelinde bağımlı nüfusun dışındaki en çok göç etme nedenleri sırasıyla
eğitim, iş aramak/bulmak ve tayin/iş değişikliğidir. TÜİK tarafından 2011 yılında
yapılan Nüfus ve Konut Araştırması’na göre ülke içinde göç eden 15 yaş üzeri nüfusun
%46,1’i hanedeki fertlerden birine bağımlı olarak göç etmiştir. Başka bir deyişle ülke
genelinde, 15 yaşın üzerinde göç eden her kişi, yanında bir kişinin daha göç etmesine neden
olmuştur. Bunun dışında öne çıkan göç etme nedenleri %17,7 ile eğitim, %12,9 ile iş
aramak/bulmak, %11,9 ile tayin/iş değişikliğidir. Eğitimin beşeri sermayeyi güçlendiren ve
işgücü piyasalarını etkileyen bir faktör olduğu göz önüne alındığında, öne çıkan göç
sebeplerinin ekonomik olduğu görülmektedir.
Bölgede kişi başına düşen gayri safi katma değer hızla artmaktadır ve gelişmiş
bölgelere yakınsama eğilimindedir. Bölgenin 2004-2008 yılları arasında oldukça iyi bir
ekonomik performans sergilediği ve İstanbul ile arasındaki kişi başı gelir farkını azaltmada
Türkiye’nin en başarılı bölgesi olduğu Grafik 3’te görülmektedir. Bölge 2008 yılı verilerine
göre, 30.970.272.489 TL ile Türkiye genelinde üretilen gayri safi katma değerin %3,6’sını
sağlamış ve 26 Düzey-2 Bölgesi arasında 8. sırada yer almıştır. 2008 verilerine göre, Bölge
10.575 TL’lik kişi başı gayri safi katma değer ile 26 bölge içinde 11. sırada bulunmaktadır.
Öte yandan, 2004-2008 döneminde, bu 26 bölgenin Türkiye’nin kişi başına düşen gelir
açısından en zengin bölgesi olan İstanbul ile katma değer farkını ne düzeyde azalttıklarına
bakıldığında Bölgeye dair önemli bir gelişme ortaya çıkmaktadır. Söz konusu dönemde;
Bölge, İstanbul ile arasındaki katma değer farkını %8,1 azaltarak ülkemizdeki diğer 24
bölgeden farklılaşmış ve farkı en hızlı azaltan bölge olmuştur.
Grafik 3 - Düzey-2 Bölgelerinin Kişi Başı Gayri Safi Katma Değer Değişim Oranları ve Türkiye
Genelindeki Payları
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar
Bölge, tarımın ürettiği katma değer yönünden iyi bir konumdayken; diğer
sektörlerde aynı başarıyı yakalayamaması Bölgeyi ürettiği katma değer yönünden
orta sıralara itmektedir. Bölgenin sektörlerde ürettiği katma değer ve bu değerlerin ülke
genelindeki payları Tablo 10’da verilmektedir. Bölge, %8,5’lik payıyla ülke genelinde tarımda
46
en çok katma değer üreten Düzey-2 bölgesi iken; sanayideki katma değerin %4,3’ünü,
hizmetlerdeki katma değerin %2,7’sini üretebilmektedir.
Tablo 10 - Bölgedeki Sektörlerin Türkiye Genelindeki Katma Değer İçindeki Payları ve Sırası
İktisadi Faaliyet
Kolları
Tarım
Sanayi
Hizmetler
Toplam
Gayri Safi Katma Değer
(Bin TL)
6.127.161
9.994.636
14.848.475
30.970.272
Türkiye Genelindeki
Payı (%)
8,5
4,3
2,7
3,6
Düzey-2
Bölgeleri Sırası
1
6
9
8
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar (2008)
2004-2008 yılları arasında, Bölgenin sektörel yapısında ülke genelinde olduğu
gibi tarımdan sanayi ve hizmetlere yönelen bir dönüşüm yaşanmaktadır. Bölgenin
sanayi ve tarım sektörlerindeki payı Türkiye ortalamasının üstündeyken, hizmetler sektörünün
payı Türkiye ortalamasının gerisindedir. Ancak 2004-2008 döneminde, Bölgedeki ekonomik
büyümenin ana tetikleyicisinin hizmetler sektörü olduğu görülmektedir. 2004-2008
dönemindeki ekonomik büyümenin kaynakları, Bölgede yapısal dönüşüm sürecinin
yaşanmakta olduğunu kanıtlamaktadır. Bölgede sanayi sektörünün büyümeye katkısının tarım
sektörünün üç katı kadar, hizmetler sektörünün büyümeye katkısının da tarım sektörünün
yaklaşık beş katı kadar olduğu Grafik 4’te görülmektedir.
Grafik 4 - 2004-2008 Yılları Arasında Bölgede ve Türkiye’de Sektörlerin Büyümeye Katkısı (%)
Bölge
Türkiye
30,00
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
28,5
16,2
9,4
2,9
Toplam
Büyüme
Tarım
Sanayi
Hizmetler
50
40
30
20
10
0
41,6
26
14,1
1,8
Toplam
Büyüme
Tarım
Sanayi
Hizmetler
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Bölgedeki katma değerin sektörel dağılımı komşu bölgelere göre farklı bir
yapıdadır. 2008 yılında Bölgede üretilen gayri safi katma değerin %19,8’inin tarım,
%32,3’ünün sanayi, %47,9’unun hizmetlerden sağlandığı görülmektedir. Bu oranlar TR32
(Aydın, Denizli, Muğla) Bölgesi genelinde sırasıyla %14,4; %21,8 ve %63,8 iken; TR31
(İzmir) Bölgesi’nde %5,5; %26,7 ve %68,4’tür. Ege Bölgesine bağlı Düzey-2 bölgelerindeki
gayri safi katma değerin, iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımı Tablo 11’de sunulmaktadır.
Bölgenin diğer Ege Düzey-2 bölgelerine göre tarım ve sanayi faaliyetlerinde elde edilen gayri
safi katma değer oranının yüksek, hizmet faaliyetlerinden elde edilen gayri safi katma değer
oranının düşük olduğu anlaşılmaktadır.
47
Tablo 11 - Ege’deki Düzey-2 Bölgelerinde Gayri Safi Katma Değerin Sektörel Dağılımı
Bölge Kodu
TR33
TR32
TR31
Bölge İlleri
Manisa, Afyonkarahisar,
Kütahya, Uşak
Aydın, Denizli, Muğla
İzmir
Tarım (%)
Sanayi (%)
Hizmetler (%)
19,8
32,3
47,9
14,4
5,5
21,8
26,7
63,8
68,4
Kaynak: TÜİK, Bölgesel Hesaplar (2008)
İhracat değerleri yönünden Manisa ili, Bölge ve Türkiye genelinde öne
çıkmaktadır. Bölge ihracatının 2004-2012 yılları arasında %93,7 artarak 2.559.653.113
dolardan 4.958.649.000 dolara çıktığı anlaşılmaktadır. Söz konusu artış; Türkiye genelinde
%115; Manisa’da %85,5; Afyonkarahisar’da %233, Kütahya’da %115 ve Uşak’ta %164
düzeyinde gerçekleşmiştir. Bölge illerindeki ihracatın 2004 ve 2012 yıllarındaki dağılımı Tablo
12’de verilmiştir.
Manisa, Bölgede en çok ihracatı yapan il olup, ülke genelinde de 7. sıradadır.
Ancak 2004-2012 yılları arasında Manisa ilinin ihracatının Bölgenin diğer illerinin ihracatından
daha az oranda arttığı görülmektedir. Bu durumun nedeni, Manisa dışındaki Bölge illerinin
ihracatının Manisa’ya kıyasla çok düşük seviyelerde olması ve bu illerin ihracatındaki küçük bir
değişimin oransal olarak daha büyük gözükmesidir. 2004-2012 yılları arasında, Manisa’daki
ihracat artışı yaklaşık 2 milyar dolar iken; diğer üç ildeki artış toplam 400 milyon dolar
dolaylarındadır.
Tablo 12 - Bölge İllerinin İhracat Değerleri
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Türkiye
İhracat
(2004, Dolar)
Bölgedeki
Oranı (%)
İhracat
(2012, Dolar)
Bölgedeki
Oranı (%)
92.737.585
71.774.225
2.326.684.822
68.456.481
2.559.653.113
63.798.811.561
3,6
2,8
90,9
2,7
308.648.000
154.048.000
4.314.900.000
181.053.000
4.958.649.000
137.709.928.700
6,2
3,1
87,0
3,7
2004-2012
Artış Oranı
(%)
233
115
85,5
164
93,7
115,9
Kaynak: TİM, İhracat Rakamları
Bölgede en fazla dış ticaret fazlası veren il Manisa’dır. Bölgede Uşak ili dışındaki illerin
dış ticaret fazlası verdikleri (ihracat değerlerinin ithalat değerlerinden daha fazla olduğu)
görülmektedir. Bölgede en fazla dış ticaret fazlası veren il 580.505.320 dolarla Manisa’dır.
Manisa’yı 251.773.375 dolarla Afyonkarahisar ve 25.859.155 dolarla Kütahya takip
etmektedir.
Bölge illerinin dış ticaretteki payları azalmaktadır. Bölge, 2012 yılındaki ülke
ihracatının %3,17’sini, ülke ithalatının ise %1,69’unu gerçekleştirmiştir. 3 2010 yılı verilerine
göre Bölgenin ihracattaki payının %3,42; ithalattaki payının %1,78 olduğu görülmektedir.
3
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri
48
Bölge genelinin ihracat ve ithalattaki payı azalmaktadır. Bu durum, Bölgedeki ihracat artışının
ülke genelindeki ihracat artış ivmesini yakalayamadığını göstermektedir.
Bölge illerinden Manisa’nın çok sayıda üründe ihracatı bulunurken; Kütahya sınırlı
sayıda üründe ihracat yapmaktadır. Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi (HS)
1996 Sınıflamasına göre; 2010 yılında 4 basamaklı ticaret yapılan 1.240 ürün grubundan
Manisa’nın 435 tanesinde, Afyonkarahisar’ın 216 tanesinde, Uşak’ın 170 tanesinde,
Kütahya’nın ise 151 tanesinde ihracat yaptığı görülmektedir.4 Bölge illerinin söz konusu ürün
gruplarının hangilerinde rekabetçi olarak ihracat yaptığının bulunması amacıyla Balassa
Endeksi olarak da ifade edilen Revealed Comparative Advantage (RCA) 5 değişkeni
kullanılmaktadır. Söz konusu RCA değerinin iller bazında 1’den büyük olduğu ürün grupları
tespit edilerek; Uşak’ın 73, Manisa’nın 72, Afyonkarahisar’ın 46, Kütahya’nın ise 41 ürün
grubunda rekabetçi olarak ihracat yaptığı saptanmıştır. 6 Bölge illerinden Manisa, hem
rekabetçi hem de rekabetçi olmadan çok sayıda ürünün ihracatını yapmaktadır. Uşak, ihraç
ettiği az sayıda ürünün çoğunun rekabetçi olarak ihracatını yaparken; Kütahya, az sayıda
sektörde ihracat yapmakta ve bunların birçoğunda rekabetçi olmadan ihracat
gerçekleştirmektedir.
Bölge illerinin tümünde ihracatın sektörel çeşitliliği ülke genelinin gerisindedir.
İhracat yapılan sektörlerdeki çeşitliliğin hesaplanması için Gini-Hirschman (GH) Endeksi 7
kullanılmaktadır. İhracat yapılan sektörlerin dengeli dağılması durumunda endeks, sıfıra yakın
değer alırken; ihracatın belirli sektörlerde yoğunlaşması durumunda endeks, 100’e yakın
değer almaktadır. Türkiye geneli ve Bölge illerinin Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası
Standart Sanayi Sınıflamasına 8 (ISIC Rev.4) göre ihracat yaptıkları 88 sektördeki verileri
kullanılarak hesaplanan GH Endeksi değerleri Grafik 5’te sunulmaktadır. Ülke genelinde 30
civarında olan endeks değeri Afyonkarahisar, Manisa ve Uşak illerinde 50-60 düzeylerinde;
Kütahya’da ise 80’in üzerindedir. Ancak Kütahya’da endeks değeri (sektörel çeşitsizlik)
giderek azalmaktadır. Bu da Kütahya’nın ihracatta artık daha fazla çeşitte mal ihraç ettiği
anlamına gelmektedir.
4
TÜİK (2010); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Detaylı bilgi Ek 2’de sunulmaktadır.
6
TR33 Bölgesinin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analiz Edilmesi (2013), Zafer Kalkınma
Ajansı
7
Detaylı bilgi Ek 2’de sunulmaktadır.
8
Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE Rev. 2) ile uyumlu olan
ISIC Rev. 4 Sınıflaması Ek 3’te, NACE Rev. 2 Sınıflaması ise Ek 17’de sunulmaktadır.
5
49
Grafik 5 - Ülke Geneli ve Bölge İllerinde İhracattaki Sektörel Gini-Hirschman (GH) Endeksi
Değerleri (2008-2012)
100
AFYONKARAHİSAR
80
60
KÜTAHYA
40
MANİSA
20
UŞAK
0
2008
2009
2010
2011
2012
TÜRKİYE
Kaynak: TÜİK, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Manisa dışındaki Bölge illerinde ihracatta öne çıkan sektörler benzerlik
göstermektedir. Bölge illerinin 2012 yılında ISIC Rev. 4 Sınıflamasına göre en çok ihracat
yaptıkları 3 sektör ve ihracat miktarları Tablo 13’te, tüm sektörlerin listesi ise Ek 4’te
sunulmaktadır. Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı sektörü Manisa dışındaki tüm Bölge
illerinin ihracatında ilk 3 sırada yer alırken, Diğer madencilik ve taş ocakçılığı, Afyonkarahisar
ve Kütahya’nın; Gıda ürünlerinin imalatı ise Manisa ve Uşak’ın ihracatında öne çıkan
sektörlerdir.
Tablo 13 - İllerin İhracatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Kodu
23
1
8
Sektör Kodu
23
8
20
Afyonkarahisar İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Adı
İhracat 2012 (Dolar)
Diğer metalik olmayan ürünlerin imalatı
120.405.258
Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet
100.391.846
faaliyetleri
Diğer madencilik ve taş ocakçılığı
43.267.738
Toplam
314.351.668
Kütahya İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Adı
119.820.045
8.659.474
Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı
3.670.153
Toplam
145.487.482
Payı (%)
38,3
31,9
13,8
Payı (%)
82,4
6,0
2,5
Sektör Kodu
26
27
10
Manisa İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Adı
Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı
1.745.097.807
Elektrikli teçhizat imalatı
1.031.297.374
Gıda ürünlerinin imalatı
491.581.818
Toplam
4.198.964.142
Payı (%)
41,6
24,6
11,7
Sektör Kodu
13
23
10
Uşak İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Adı
Tekstil ürünlerinin imalatı
88.957.289
31.483.212
10.832.813
Toplam
171.543.526
Payı (%)
51,9
18,4
6,3
50
Bölge illerinin en çok ithalat yaptıkları sektörler ülke geneliyle benzerlik
göstermektedir. Bölge illerinin 2012 yılında ISIC Rev. 4 Sınıflamasına göre en çok ithalat
yaptıkları 3 sektör ve ithalat miktarları Tablo 14’te, tüm sektörlerin listesi Ek-5’te
sunulmaktadır. Ülke ithalatında da öne çıkan Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı,
Manisa dışındaki tüm Bölge illerinde; Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat
imalatı ise Afyonkarahisar dışındaki tüm Bölge illerinde en çok ithalat yapılan 3 sektör
arasındadır.
Tablo 14 - İllerin İthalatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Kodu
19
20
1
Afyonkarahisar İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Adı
İthalat 2012 (Dolar)
Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı
11.369.691
10.503.493
Bitkisel ve hayvansal üretim ile ilgili hizmet
8.547.345
faaliyetleri
Toplam
62.578.293
Payı (%)
18,2
16,8
13,7
Sektör Kodu
28
20
8
Kütahya İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Adı
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat
26.046.281
24.806.997
19.741.785
Toplam
119.628.367
Payı (%)
21,8
20,7
16,5
Sektör Kodu
27
26
28
Manisa İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Adı
1.013.897.297
998.017.847
422.821.077
Toplam
3.618.458.822
Payı (%)
28,0
27,6
11,7
Sektör Kodu
20
28
10
Uşak İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler
Sektör Adı
78.134.362
44.137.482
imalatı
18.109.277
Toplam
194.213.592
Payı (%)
40,2
22,7
9,3
Kütahya ve Manisa dışındaki Bölge illeri hammadde ve ara malı ihracatında
yoğunlaşırken, bu iki il tüketim mallarının ihracatında yoğunlaşmaktadır. Birleşmiş
Milletler’in Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına Dayalı Geniş Ekonomik Gruplara Göre
Sınıflama9 (BEC Rev.4) bazında ihracat verileri incelendiğinde; Afyonkarahisar’da hammadde
ve ara malı ihracatının payı %67,5 iken; bu oran Uşak’ta %68,1’dir. 2008-2011 yılları
arasında Afyonkarahisar’da hammadde ve ara malı ihracatı, Uşak’ta ise tüketim mallarının
ihracatı giderek artmıştır. Kütahya’da tüketim malları ihracatının payı %64,3 iken; bu değer
9
Ek 6’da sunulmaktadır.
51
Manisa’da %68,3’tür ve söz konusu oran Kütahya’da giderek azalırken, Manisa’da giderek
artmaktadır. Ayrıca; Manisa’da %19’luk pay ile yatırım (sermaye) malları dikkat çekmektedir.
Bölge illerinin ve ülke genelinin 2011 yılı ihracatının BEC Rev.4 sınıflamasına göre ihracat
payları Tablo 15’te verilmektedir.
Tablo 15 - Bölge İlleri İhracatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%)
Sermaye (Yatırım) Malları
Hammadde ve Ara Malı
Tüketim Malları
Diğer
Afyonkarahisar
1,7
67,5
30,8
0,0
Kütahya
6,0
29,7
64,3
0,0
Manisa
19,0
12,8
68,3
0,0
Uşak
1,5
68,1
30,4
0,0
Türkiye
10,5
50,4
38,7
0,4
Kaynak: TÜİK (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Manisa haricindeki Bölge illeri yoğun olarak hammadde ve ara malı ithal ederken;
Manisa ithalatında yatırım (sermaye) malları öne geçmiş durumdadır ve Bölgede
ithalata bağımlılık söz konusudur. Tablo 16’daki bilgiler doğrultusunda BEC Rev.4
sınıflamasına göre 2011 yılında hammadde ve ara malı ithalatının toplam ithalattaki payı,
Afyonkarahisar’da %85,9; Kütahya’da %80,3; Uşak’ta %85,8’dir. Söz konusu değer;
Afyonkarahisar ve Uşak’ta son 4 yıl içinde giderek artmaktadır. Manisa ithalatındaki
hammadde ve ara mallarının payı %45,8 iken; ülke genelinde bu oran %71,9’dur. Manisa
dışındaki Bölge illerinde ve ülke genelinde %10-16 arasında seyreden yatırım (sermaye)
mallarının payı ise Manisa’da %51,4’tür. Bu veriler Bölge genelinde üretim yapısının ithalata
bağımlı olduğunu ve Manisa’nın biraz da olsa bu bağımlılıktan kurtulduğunu göstermektedir.
Tablo 16 - Bölge İlleri İthalatının Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
Sermaye (Yatırım) Malları
11,3
16,6
51,4
13,8
15,5
Hammadde ve Ara Malı
85,9
80,3
47,8
85,8
71,9
Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler
1,4
19,1
0,8
20,0
6,7
Sanayi için işlem görmüş hammaddeler
41,1
38,0
25,8
49,0
31,3
Tüketim Malları
2,8
3,1
0,8
0,4
12,3
Diğer
0,0
0,0
0,0
0,0
0,3
Kaynak: TÜİK (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Manisa’nın ihracatı yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerde; Afyonkarahisar
ve Kütahya’nın ihracatı orta-düşük teknolojili sektörlerde; Uşak’ın ihracatı ise
düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşmaktadır. Ülke genelinde ve Bölge illerinde 2011
yılı imalat sektörü ihracatının teknoloji seviyelerine göre10 dağılımı Tablo 17’de sunulmaktadır.
Tablodaki verilere göre Manisa %43’lük yüksek teknolojili ürün ihracatıyla Türkiye
ortalamasının çok üzerindedir. Uşak ise düşük teknoloji ürün ihracında %68,8 ile Bölgede 1.
sıradadır. Afyonkarahisar ve Kütahya’da yüksek teknolojili ürün ihracı yoktur.
10
Eurostat tarafından sektörlerin teknoloji seviyelerine göre sınıflandırılması Ek 7’de sunulmaktadır.
52
Tablo 17 - İmalat Sektörü İhracatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%)
Afyonkarahisar
0,0
Kütahya
0,0
Manisa
43,0
Uşak
0,1
Türkiye
2,6
Orta-Yüksek Teknolojili
3,9
3,3
32,6
8,7
29,1
Orta-Düşük Teknolojili
83,7
92,8
11,1
22,4
37,3
Düşük Teknolojili
12,5
3,9
13,3
68,8
31,0
Yüksek Teknolojili
Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Afyonkarahisar’ın ithalatı orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşırken,
Bölgenin diğer illeri orta-yüksek teknolojili sektörlerde yoğun olarak ithalat
yapmaktadır. Ülke genelinde yüksek teknolojili sektörlerdeki ithalatın oranı %9,7 iken;
Manisa’da %28,9; Bölgedeki diğer illerde ise %3’ün altındadır. Bu kapsamda Manisa’nın
ihracatın teknoloji düzeyinde olduğu gibi ithalatın teknoloji düzeyinde de Bölge ve ülke
genelinden kısmi olarak ayrıştığı görülmektedir. Teknoloji düzeylerine göre Bölge illeri ve ülke
geneli ithalatının dağılımının verildiği Tablo 18’den, Bölge ve ülke genelinde ithalatın teknoloji
düzeyinin ihracatın teknoloji düzeyinden yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumun sebebi
Manisa dışındaki Bölge illerinde yüksek teknolojili ürünlerin az miktarda üretilmesidir. Bölge
illerinin genelde yüksek teknolojili ürün ithal edip düşük teknolojili ürün ihraç etmesi illerin dış
ticaret dengelerini bozmaktadır.
Tablo 18 - Bölge İlleri İmalat Sektörü İthalatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%)
Afyonkarahisar
1,3
Kütahya
2,2
Manisa
28,9
Uşak
0,5
Türkiye
9,7
35,6
53,3
53,2
69,6
44,2
57,8
30,5
14,0
7,9
32,0
5,3
14,0
3,8
22,0
14,2
Yüksek Teknolojili
Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri; Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Ülke genelinde 34 teknoloji geliştirme bölgesi bulunmasına rağmen Bölge,
faaliyette olan Teknoloji Geliştirme Bölgesi bulunmayan 9 Düzey-2 bölgesinden
biridir. Ancak, faaliyette bulunmayan Kütahya Dumlupınar Tasarım Teknoloji Geliştirme
Bölgesi ve Celal Bayar Teknoloji Geliştirme Bölgesi ile Bölge teknoloji geliştirme bölgesi
kurma çalışmaları süren 5 Düzey-2 Bölgesi arasındadır. TR22 Bölgesi hariç Bölgenin tüm
komşu bölgelerinde teknoloji geliştirme merkezinin olması üniversite ile işbirliği yapmak
isteyen sanayicileri, bu faaliyetlerini Bölge dışında yapmaya itmektedir.11
Bölgede hizmetler sektörünün niteliği (bilgi yoğunluğu) ülke genelinin
gerisindedir. Eurostat, NACE Rev.2 Sınıflamasına göre hizmet sektörlerinin bilgi
yoğunluklarını Ek 8’de sunulan şekilde ayrıştırmaktadır. Bu sınıflamaya göre ülke genelinde
bilgi yoğunluğu yüksek sektörlerin payı %31,7 iken; Bölgede bu oran %25,9’dur. Söz konusu
oran Bölge illerinden Afyonkarahisar’da %26; Kütahya’da %23,3; Manisa’da %26,1; Uşak’ta
11
Söz konusu veriler, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınmış olup Afyonkarahisar, Kütahya
ve Uşak’taki üniversitelerin ortak teknoloji geliştirme bölgesi için yaptıkları çalışmalar doğrultusunda
güncellenecektir.
53
ise %28,6’dır. Bölgedeki hizmet sektöründeki bilgi yoğunluğunun ülke genelinin gerisinde
kaldığı görülmektedir. Bilgi yoğun sektörlerin arasındaki yüksek teknolojili bilgi yoğun
sektörlerin oranının ise ülke genelinde %2,1; Bölgede %1,3; iller bazında ise
Afyonkarahisar’da %0,8; Kütahya’da %1,7; Manisa’da %1,6 ve Uşak’ta %0,4 olduğu ortaya
çıkmaktadır. Bu durum, hizmetler sektöründe yaratılan katma değeri olumsuz etkilemektedir.
Ülke geneli ve Bölge illerindeki hizmetler sektörünün bilgi yoğunluğu Tablo 19’da
verilmektedir.
Tablo 19 - Bölge İllerindeki Hizmet Sektörünün Bilgi Yoğunluğu (%)
Hizmet Türü
Bilgi Yoğunluğu Yüksek
Pazara Yönelik
Yüksek Teknolojili
Finansal
Diğer
Bilgi Yoğunluğu Düşük
Pazara Yönelik
Diğer
26,0
7,3
0,8
1,6
16,3
74,0
71,1
3,0
23,3
6,2
1,7
0,9
14,5
76,7
72,4
4,3
Manisa
26,1
8,5
1,6
1,9
14,2
73,9
67,5
6,4
Uşak
28,6
11,1
0,4
1,7
15,4
71,4
65,7
5,7
Bölge
Türkiye
25,9
8,1
1,3
1,6
14,9
74,1
69,0
5,1
31,7
13,7
2,1
2,4
13,5
68,3
62,4
5,9
Kaynak: SGK, İstatistik Yıllığı 2011, Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Düşük teknolojili sektörler, katma değer üretmede ve üretim değeri oluşturmada
istihdam paylarına nazaran kötü bir performans sergilemektedir. Grafik 6’ya göre,
ülke genelinde istihdamın %50’sinden fazlasının bulunduğu düşük teknolojili sektörler üretim
ve katma değerin yaklaşık %40’ını oluşturmaktadır. İstihdam oranı nispeten daha az olan
yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin üretilen katma değerdeki payları gerek
üretimdeki, gerekse istihdamdaki paylarından daha fazladır. Bu durum, katma değer üretmek
ve daha fazla üretim yaparak ekonomik gelişmeyi sağlamak için düşük teknolojili sektörler
yerine yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere geçilmesi gerektiğini göstermektedir.
Grafik 6 - Ülke Genelinde Sektörlerin Teknoloji Düzeylerine Göre Üretim, İstihdam ve Katma
Değerdeki Payları
60,0%
50,0%
40,0%
Üretim Değeri
30,0%
20,0%
Katma Değer
10,0%
İstihdam
0,0%
Yüksek Teknolojili
Orta-Yüksek
Teknolojili
Orta-Düşük
Teknolojili
Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), Zafer Kalkınma Ajansı
Hesaplamaları
54
Ülke genelindeki istihdamda 2008-2012 yılları arasında çok yavaş bir şekilde
orta-düşük teknolojili sektörlerden orta-yüksek teknolojili sektörlere geçiş
yaşandığı görülmektedir. Ülke genelinde, 2008-2012 yılları arasında yüksek teknolojili
sektörlerdeki istihdam oranı %2 civarında iken, düşük teknolojili sektörlerdeki istihdam
oranının %50 civarında olduğu ifade edilebilir. Orta-yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdamın
artmasına rağmen yüksek teknolojili sektörlerin artmaması; üretim yapısındaki dönüşümün
sağlanmasında sorun olduğunu göstermektedir. Ülke genelindeki imalat sektörü istihdamının
teknoloji düzeylerine göre gelişimi Grafik 7’de sunulmaktadır.
Grafik 7 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam
60,0%
50,0%
40,0%
30,0%
20,0%
10,0%
0,0%
Yüksek
Orta-Yüksek
Orta-Düşük
Düşük
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: SGK (2012), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Bölge genelinde ülkedekinden farklı olarak düşük teknolojili sektörlerden yüksek
ve orta yüksek teknolojili sektörlere yönelim olduğu görülmektedir. Bölgede
istihdam yönünden teknoloji artışı ülke geneline nazaran daha hızlı olmuştur. Sektörlerin
teknoloji düzeyine göre istihdamın dağılımının eğilimini sunan Grafik 8’de düşük teknolojili
sektörlerdeki istihdam payı azalırken; yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin payının
arttığı görülmektedir. Bölgenin ülke geneline göre; yüksek ve orta-yüksek teknolojili
sektörlerde daha fazla, orta-düşük ve düşük teknolojili sektörlerde daha az paya sahip olduğu
görülmektedir. Buna rağmen; orta-yüksek ve orta-düşük teknolojili sektörler arasında ciddi
bir uçurum bulunduğu ve teknoloji düzeyi artışının dengeli olmadığı görülmektedir.
Grafik 8 - Bölgede Teknoloji Düzeyine Göre İstihdam
50,0%
40,0%
Yüksek
30,0%
Orta-Yüksek
20,0%
Orta-Düşük
10,0%
Düşük
0,0%
2008
2009
2010
2011
2012
Manisa’nın istihdam yapısında, ülke ve Bölge genelinin üzerinde teknoloji düzeyi
mevcutken; söz konusu yapı Bölgenin diğer illerine yayılmamıştır. Ülke genelinde
yüksek teknolojili sektörlerde istihdam edilenlerin oranı %1,6 iken; Bölgede bu oran %5,5’tir.
55
Tablo 20’de görülebileceği üzere Manisa yüksek teknolojili sektörlerde üretim yaparak
Bölgenin imalattaki teknoloji seviyesini ülke genelinin üzerine çekmektedir. Bölgede
Afyonkarahisar dışındaki illerde imalattaki teknoloji kullanım düzeyi 2008-2011 yılları arasında
artmıştır. Teknoloji düzeylerine göre istihdam oranlarında Uşak’ın düşük teknolojili
sektörlerdeki %79,9’luk payı dikkat çekmektedir. Kütahya ise orta-düşük teknolojili üretimde
başı çekmektedir.
Tablo 20 - Bölge İllerinde İmalat Sektörü İstihdamının Teknoloji Düzeyine Dağılımı (%)
Manisa
Uşak
Bölge
Türkiye
Yüksek Teknolojili
0,3
0,3
9,9
0,2
5,5
1,6
6,0
11,8
23,5
3,1
15,9
14,9
51,9
54,7
34,7
16,8
37,5
33,1
41,8
33,2
31,9
79,9
41,1
50,4
Kaynak: SGK, İstatistik Yıllığı (2011), Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Bölgede Manisa’nın etkisiyle yüksek teknoloji gelişimi ülke genelinden daha iyi
durumdadır. Manisa ili %9,9 ile yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdam payı Türkiye’de en
yüksek olan ildir. Bu kategoride Afyonkarahisar 39., Kütahya 44., Uşak ise 52. sırada yer
almaktadır. Manisa ilinin ülke genelindeki değerin (%1,6) çok üzerinde olması Bölgeyi %5,5
ile yüksek teknolojili sektörlerdeki istihdam payı en yüksek Düzey-2 Bölgesi haline
getirmektedir.12
Bölgede orta-yüksek teknolojili sektörler, yüksek teknolojili sektörler kadar
gelişmiş değildir. Yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörler toplamının payı ele alındığında
Manisa, ülke genelinde Yalova’dan sonra ikinci sırada yer alırken; Kütahya 25.,
Afyonkarahisar 43., Uşak 65. sıradadır. 13 Kütahya’da gelişen otomotiv yan sanayine bağlı
olarak artan orta-yüksek teknolojili sektör payına rağmen; Manisa ve Uşak’ın orta-yüksek
teknolojili sektörlerde yüksek teknolojili sektörlerdeki kadar gelişmemesi ve Afyonkarahisar’ın
iki ayrı düzeyde de yakın performans göstermesi Bölge genelini olumsuz etkilemektedir.
Bölge, yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerin payında sırasıyla TR42 (Kocaeli, Sakarya,
Düzce, Bolu, Yalova) ve TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik) Düzey-2 bölgelerinin ardından
üçüncü sırada yer almaktadır. Bölgede daha dengeli bir gelişim için özellikle Manisa dışındaki
illerin orta-yüksek teknolojiye yönelmesi gerekmektedir.
Ülke genelinde sadece düşük teknolojili sektörlerde dış ticaret fazlası
verilmektedir. Uzun dönem boyunca dış ticaret açığı veren ülkede düşük teknolojili
sektörlerdeki ihracatın ithalatından fazla olduğu Grafik 9’da görülmektedir. Buna karşın; ortadüşük teknolojili sektörlerde bir dış ticaret dengesi söz konusu iken; yüksek ve orta-yüksek
teknolojili sektörlerde dış ticaret açığı söz konusudur. Söz konusu açık giderek artarken; ülke
genelindeki dış ticaret açığının teknoloji açığıyla açıklanabildiği görülmektedir. Özellikle her yıl
en fazla açığın orta-yüksek teknolojili sektörlerde verilmesi dikkat çekmektedir.
12
13
SGK, İstatistik Yıllığı (2011)
SGK, İstatistik Yıllığı (2011)
56
Grafik 9 - Ülke Genelinde Teknoloji Düzeyine Göre Dış Ticaret Açığı (Dolar)
30.000.000.000
20.000.000.000
10.000.000.000
0
Yüksek
-10.000.000.000
Orta-Yüksek
-20.000.000.000
Orta-Düşük
-30.000.000.000
Düşük
-40.000.000.000
1969
1971
1973
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
-50.000.000.000
Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri
Ülke genelinde yüksek teknolojili sektörlerdeki en çok ihracat yapan il Manisa
iken; diğer Bölge illerinin düşük ve orta düşük teknolojili sektörlerde daha başarılı
olduğu görülmektedir. Manisa 1.746.252.277 dolar (ve %36,4’lük pay) ile ülke genelinde
en çok yüksek teknolojili sektör ihracatı yapan il konumundadır. Ayrıca Manisa ihracatında
yüksek teknolojili sektörlerin payı %43’tür ve il, bu değerle de ülke genelinde ilk sırada yer
almaktadır. İlde %32,7 olan orta-yüksek teknolojili sektörler ihracatı, %28,4 olan ülke geneli
değerinin üzerinde iken; yüksek ve orta yüksek teknolojili sektörlerin toplam payında bazı
illerin gerisinde kaldığı görülmektedir.14 Bu durum ilde dengeli bir teknoloji artışı olmadığının
ve ilin ihracattaki başarılı konumunun birkaç istisnai firmaya bağlı olduğunun göstergesidir.
Manisa dışındaki Bölge illerinin ise sadece düşük ve orta-düşük teknolojili
sektörlerde dış ticaret fazlası verdikleri dikkat çekmektedir. Ayrıca; yüksek ve ortayüksek teknolojili sektörlerdeki ihracat payının Afyonkarahisar’da %3,9; Kütahya’da %3,3 ve
Uşak’ta %8,6 gibi ülke genelinin çok altında değerlerde olması, bu illerin Bölgeye gerekli
desteği sağlayamadığını ve ihracattaki teknoloji yapısı yönünden Bölge içinde ciddi bir
dengesizlik olduğunu göstermektedir. 15 Bu durumun aşılması için Bölgede Manisa dışındaki
illerin yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerdeki ihracatlarını arttırmaları gerekmektedir.
Bölgede yenilik ortamının geliştirilmesi için birçok paydaşın işbirliği içerisinde
çalışması gerektiği görülmektedir. Şekil 5’teki TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi
incelendiğinde, Bölgedeki yenilik ortamının çok sayıda aktörün olduğu kompleks bir yapıda
olduğu anlaşılmaktadır. Harita 5’te sunulan inovasyon endeksine göre, bu aktörlerin özellikle
Bölge içinde Manisa ilinde etkili oldukları ortaya çıkmaktadır. Afyonkarahisar’ın ise yenilik
alanında Bölgenin diğer illerinden daha düşük bir değere sahip olduğu görülmektedir.
Bölgede genelinde yenilik alanında olumlu görünen genel duruma karşın, Manisa dışındaki
Bölge illerinin ülkenin batısında yer alan komşu illere göre geride kalmış olması bu alandaki
faaliyetlerin yeterli durumda olmadığının göstergesidir.
14
15
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri (2012) ve Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
57
Şekil 5 - TR33 Bölgesi Yenilik Ekosistemi
Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi, 2014
58
Harita 5 - İnovasyon Endeksi Sonuçları (2010-2011)
Kaynak: İstanbul Üniversitesi, İstanbul’da Bilgi Odaklı Küresel Rekabet Projesi (2012)
2.2 SANAYİ
Bölge illerinde kurulan şirketlerin sermayelerinin Türkiye geneline oranı %2,2’dir.
Ülke genelinde 2009 yılında kurulan şirketlerin toplam sermayeleri 2.108.598.000 TL olup,
ülke genelinde kurulan 8.346 imalat sektörü şirket ve kooperatifinin 38’i Afyonkarahisar’da,
31’i Kütahya’da, 71’i Manisa’da ve 24’ü Uşak’ta kurulmuştur. Yine aynı yıl verilerine göre, ülke
genelinde imalat sektöründe kurulan şirket ve kooperatiflerin 164’ü (%2,0’si) Bölgede
kurulmuştur. Bölge genelinde kurulan işletmelerin toplam sermayeleri 46.307.000 TL olup,
illere göre dağılımı Tablo 21’de verilmektedir.
Tablo 21 - Bölgede İmalat Sektöründe Kurulan Şirket ve Kooperatiflerin Sermayeleri
Toplamının İllere Göre Dağılımı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Sermaye (TL)
10.345.000
10.365.000
20.412.000
5.185.000
46.307.000
Türkiye Geneline Oranı (%)
0,5
0,5
1,0
0,2
2,2
Kaynak: TÜİK, İş Demografisi İstatistikleri (2009)
Bölgedeki 16 ilçede toplam 23 OSB ve üretim aşamasına geçmiş 18 OSB
bulunmaktadır. Bölgede üretim aşamasına geçmiş OSB bulunan ilçeler; Manisa Merkez,
Akhisar, Salihli, Turgutlu, Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Dinar, Emirdağ, İscehisar
(Mermer İhtisas), Sandıklı, Şuhut, Kütahya Merkez (2 adet), Gediz, Tavşanlı, Uşak Merkez (2
adet) ve Karahallı’dır. Söz konusu ilçelerden Afyonkarahisar Merkez ve Akhisar (Zeytin ve
Zeytinyağı İhtisas)’da yeni OSB kurulması çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca; Kula (Deri),
Simav, Soma, Altıntaş, İhsaniye ve Dazkırı (Dokuma ve Konfeksiyon)’da OSB kurulması için
59
girişimler devam etmektedir. 16 Türkiye’deki OSB sayısının 277 olduğu düşünüldüğünde
Bölgedeki OSB sayısının Türkiye’dekinin %8,3’ü olduğu görülmektedir. Bu oran TR32
Bölgesi’nde %5 düzeyindedir.
Bölgedeki işletmelerin büyük çoğunluğu nitelikli eleman eksikliği çekmektedir.
Yapılan saha çalışmalarına 17 göre Bölgedeki işletmelerin %29,8’i yenilik yapma konusunda
nitelikli eleman eksikliği sorunuyla karşılaşmaktadır. Diğer öne çıkan sorunlar %11,7’yle
bilgiye ve teknolojiye erişim, %10,5’le finansmana erişim ve yetersiz teşviklerdir. Bu açıdan
bakıldığında Bölgede altyapı ve finansman eksikliğinin de sistematik sorunlar arasında yer
aldığı anlaşılmaktadır.
Ülke genelinde en çok istihdamın bulunduğu sektörler ile Bölge genelinde en çok
istihdamın olduğu sektörler benzerlik göstermektedir. Ülke genelindeki 328.440
imalat sektörü işletmesinin 13.134’ü (%4’ü), 2.842.975 imalat sektörü çalışanının ise
115.662’si (%4,1’i) Bölgede bulunmaktadır. 18 Ülke genelinde çalışan sayısı yönünden öne
çıkan sektörler %16,6 ile Giyim ürünlerinin imalatı, %15 ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı
(makine ve teçhizat hariç), %13 ile Gıda ürünlerinin imalatı ve %10,3 ile Mobilya imalatıdır.
Bölge genelinde ise çalışan sayısı bakımından %19,6 ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı
(makine ve teçhizat hariç) başı çekmektedir. Diğer sektörlerin durumu ise Tablo 22’de
verilmiştir.
Tablo 22 - Bölgede İmalat Sanayi Çalışanlarının Sektörlere Göre Dağılımı
Sektör
Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç)
Giyim ürünlerinin imalatı
Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı
Mobilya imalatı
Diğer
Bölge İçindeki Oranı (%)
19,6
16,6
10,4
10,1
10,1
10,0
23,2
Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010)
Bölgede Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı, katma değer açısından
ilk sıradadır. Bölgede katma değer açısından diğer önemli sektörler Gıda ürünlerinin imalatı,
Elektrikli teçhizat imalatı, Tekstil ürünlerinin imalatı ve Bilgisayarların elektronik ve optik
ürünlerin imalatıdır. Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının ilk sırada olmasında
Bölgedeki seramik ve mermer üretiminin etkisi büyüktür. Değerler Grafik 10’da
gösterilmektedir.
16
17
18
OSBÜK Bilgi Sistemi
TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi, 2014
TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010)
60
Grafik 10 - Bölgede En Çok Katma Değer Üreten 5 Sektörün Dağılımı (2012)
Diğer metalik
olmayan mineral
ürünlerin imalatı;
%20,1
Diğer Sektörler;
%37,7
Gıda ürünlerinin
imalatı; %14,0
Bilgisayarların,
elektronik ve optik
ürünlerin imalatı;
%7,1
Tekstil ürünlerinin
imalatı; %8,8
Elektrikli teçhizat
imalatı; %12,3
Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), SGK (2012) ve Zafer Kalkınma
Ajansı Hesaplamaları19
Bölgedeki sanayi üretiminde en yüksek payı %19 ile Gıda ürünlerinin imalatı
almaktadır. Gıda sektörünü Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı ve Elektrikli
teçhizat imalatı takip etmektedir. Bölgedeki sanayi üretiminde ilk üç sektörün payı toplam
üretimin %47’sini, ilk 10 sektörün payı ise toplam üretimin %87’sini oluşturmaktadır. Bu da
Bölge sanayisinde bir yoğunlaşma olduğunu göstermektedir. Bölge sanayisinde sektörlerin
payı Grafik 11’de gösterilmiştir.
Grafik 11 - Bölgedeki Sanayi Üretiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2012)
Kimyasalların ve Motorlu kara
Diğer Sektörler
kimyasal
taşıtı, treyler
%13
ürünlerin imalatı (römork) ve yarı
%4
treyler (yarı
römork) imalatı
%4
Kauçuk ve plastik
ürünlerin imalatı
%5
Fabrikasyon
metal ürünleri
imalatı (makine
ve teçhizat hariç)
%6
Ana metal sanayii
%6
Bilgisayarların,
elektronik ve optik
%6
Gıda ürünlerinin
imalatı
%19
Diğer metalik olmayan
mineral ürünlerin
imalatı
%16
Tekstil ürünlerinin
imalatı
%9
Elektrikli teçhizat
imalatı
%12
Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010), SGK (2012) ve Zafer Kalkınma
Ajansı Hesaplamaları20
Bölgede 2008-2012 yılları arasında imalat sektöründeki istihdam ülke genelinden
daha hızlı artmıştır. Ülke genelinde, 2008-2012 yılları arasında imalat sektöründeki işyeri
sayısı %18,6; çalışan sayısı ise %30,8 artmıştır. Söz konusu değerler Bölgede sırasıyla %6,7
19
TÜİK verileri aracılığıyla
sektörlerin Bölgedeki illerde
20
TÜİK verileri aracılığıyla
sektörlerin Bölgedeki illerde
ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama katma değerleri ile
SGK’ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir.
ülke genelinde sektörlerin çalışan başına ortalama üretim değerleri ile
SGK’ya kayıtlı çalışan sayıları çarpımıyla elde edilmiştir.
61
ve %37,2 olarak gerçekleşmiştir. 21 Bu verilerden, Bölgede ülke geneline göre daha büyük
işletmelerin kurulduğu anlaşılmakta olup, Bölgenin büyük ölçekli yatırımlar için tercih edildiği
ifade edilebilir.
Bölgede, Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektöründeki
yatırımların oranı artarken; Tekstil ürünleri imalatı ile Plastik ve kauçuk ürünleri
imalatı sektörlerindeki yatırımların oranı azalmaktadır. 2003 yılında 5. sırada bulunan
Tekstil ürünleri imalatı yatırımları, 2008 yılında ilk sıralarda yer almamıştır. Bu da Bölgede
tekstil yatırımlarının azaldığını ve bu yatırımların başka sektörlere kaydığını göstermektedir.
Bölgede Gıda ürünleri ve içecek imalatı yatırımları 2003 yılında %11,9 ile 4. sıradayken, 2008
yılında %15,8 ile 2. sıraya yükselmiştir. Yine Bölgede Fabrikasyon metal ürünleri imalatı
yatırımları 2003 yılında 6. sıradayken, 2008 yılında 1. sıraya yükselmiştir. Bu veriler Bölgeye
yapılan yatırımların Fabrikasyon metal ürünleri ile Gıda ürünleri ve içecek imalatına kaydığını
göstermektedir. 22 Ayrıca; Gıda ürünleri ve içecek imalatı; Radyo, televizyon, haberleşme
teçhizatı ve cihazları imalatı ile Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizatı hariç)
sektörlerinde, Bölgedeki yatırım oranı ülke genelinin çok üzerindedir. Bu durum; bu
sektörlerin Bölgede parlayan sektörler olduğunu göstermektedir.
Bölgedeki sektörlerin istihdamdaki payları çok değişmezken ilk sıralardaki
sektörlerin paylarında azalma görülmektedir. Bölge istihdamında en çok paya sahip
Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörünün yüzdesi yaklaşık 2 puan
azalırken; ikinci sıradaki Gıda ürünlerinin imalatının yüzdesi 1,4 puan azalmıştır. Üçüncü
sırada Tekstil ürünlerinin imalatı sektörünün payı sabit kalırken; Fabrikasyon metal ürünleri
imalatı (makine ve teçhizat hariç) sektörünün yüzdesi yaklaşık 1 puan; Elektrikli teçhizat
imalatı ile Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı sektörlerinin yüzdeleri yaklaşık 2’şer puan
artmıştır. 23 Bu durum sektörel dağılımı daha dengeli hale getirmektedir. Ülke genelinde ilk
sırada yer alan Giyim eşyalarının imalatının Bölgede çok gerilerde kalması bu sektörün
Bölgede zayıf olduğunu; Gıda ürünlerinin imalatı, Elektrikli teçhizat imalatı ile Diğer metalik
olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörlerinin Bölgede ülke genelindeki paylarının çok
üzerinde değerlere sahip olması ise Bölgenin bu sektörlerde ihtisaslaştığını göstermektedir.
Bölge illerinde çalışan sayıları yönünden öne çıkan sektörler genel olarak
benzerlik gösterirken; Manisa’da sektörler daha dengeli dağılmıştır ve farklı
sektörler de öne çıkmaktadır. SGK 2012 yılı verilerine göre; Afyonkarahisar’da en çok
kişinin istihdam edildiği sektör 7.469 kişiyle diğer metalik olmayan maden ürünleri;
Kütahya’da 8.081 kişiyle yine diğer metalik olmayan maden ürünleri; Manisa’da 13.804 kişiyle
gıda ürünlerinin imalatı, Uşak’ta ise 11.562 kişiyle Tekstil ürünlerinin imalatıdır. İller bazında
sanayi istihdamının dağılımı Grafik 12’de gösterilmektedir.
21
22
23
SGK (2013)
TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010). Detaylı bilgiler Ek 9’da verilmiştir.
SGK (2013)
62
Grafik 12 - İller Bazında Sanayi İstihdamının Dağılımı
Kaynak: SGK (2012)
Bölgede en çok istihdama sahip 5 sektör aynı zamanda olgun küme yapısına
sahiptir. Sektörlerdeki kümelenme potansiyelinin tespiti için yaygın olarak 3-Yıldız Analizi
kullanılmaktadır. Söz konusu analizde; yoğunluk, büyüklük ve başatlık kriterleri kullanılır ve
bu kriterlerden her birine bir yıldız verilir. Analizin yapıldığı yerde üç yıldız alan sektörün
kümelenme potansiyeli olduğu sonucuna varılır. 24 Bu analize göre Bölgede olgun küme
yapısındaki sektörlerin listesi Tablo 23’te sunulmaktadır.
Tablo 23 - 3-Yıldız Kümelenme Analizi Sonucu Bölgede Üç Yıldız Alan Sektörler
Sektör
(NACE Rev.2)
10
13
23
25
1,38
Büyüklük
(%)
5,61
Başatlık
(%)
18,08
1,12
4,57
13,00
3,18
12,93
21,33
1,05
4,26
9,23
Sektör Adı
Yoğunluk
Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin
imalatı
Fabrikasyon metal ürünleri imalatı
(makine ve teçhizat hariç)
Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2009), Zafer Kalkınma Ajansı
Hesaplamaları
Bölgede orta düzeydeki devlet yardımları yatırımlarda etkili olmaktadır. Tablo
24’teki ülke genelinde yatırımlardaki devlet yardımlarının 2009 yılındaki dağılımı
incelendiğinde, bu yardımların yoğunlaştığı bölgelerin 2010 yılında yatırımlardaki payını
arttırdığı anlaşılmaktadır. 2009’da en çok devlet yardımı alan TR41 Bölgesi’nin 2010 yılındaki
24
Üç Yıldız Analizi hakkında daha detaylı bilgi Ek 10’da verilmiştir.
63
yatırım payının %5,5’ten %6,1’e çıktığı görülmektedir. Yoğun olarak devlet yardımı yapılan
bölgelerde kalıcı bir etki oluşarak sonraki yıldaki yatırımlarda ülke genelinin üzerinde artışlar
yaşanmaktadır. Bölge ise %3,9’luk payıyla devlet yardımlarının orta düzeyde yoğunlaştığı
bölgeler arasında yer almaktadır. Bu yönüyle Bölgenin 2010 yılında yatırımlardaki payının
%1,6’dan %2,1’e çıkması, Bölgede yapılan devlet yardımlarının yatırımları tetikleyen ve
rekabet gücünü arttıran bir faktördür.
Tablo 24 - En Çok Devlet Yardımı Yapılan Bölgelerde Yatırım Payları (%)
Bölge
TR41-(Bursa, Eskişehir,
Bilecik)
TR62-(Adana, Mersin)
TR42-(Kocaeli, Sakarya,
Düzce, Bolu, Yalova)
TR10-İstanbul
TR21-(Tekirdağ, Edirne,
Kırklareli)
TR63-(Hatay,
Kahramanmaraş, Osmaniye)
TR33-(Manisa,
Afyonkarahisar, Kütahya,
Uşak)
TR61-(Antalya, Isparta,
Burdur)
TR90-(Trabzon, Ordu,
Giresun, Rize, Artvin,
Gümüşhane)
Yatırım Payı
(2009)
Yatırım Payı
(2010)
Devlet Yardımı
Yatırımı Payı
(2009)
5,5
6,1
19,9
2,7
2,8
15,9
5,2
6,8
9,5
36,7
36,9
8,9
2,1
2,7
5,0
9,3
3,2
4,3
1,6
2,1
3,9
3,4
3,0
3,5
1,0
1,2
3,4
Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2010); Ekonomi Bakanlığı (2009); Zafer
Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Bölgedeki yabancı yatırımlar, Afyonkarahisar ve Manisa’da yoğunlaşmaktadır.
Uluslararası doğrudan yatırımlar bir ülkenin cari açığının kapanmasında ve ülkeye teknoloji ve
know-how kazandırmakta başrollerden birine sahiptir. Doğrudan yabancı yatırımlar ayrıca
ülkenin döviz rezervlerini de artırmakta ve genel kabul edilen görüşe göre ekonomiyi
kırılganlıktan uzaklaştırmaktadır. Bu bağlamda Bölge’deki yabancı yatırımların sayısı ve değeri
önem kazanmaktadır. Ekonomi Bakanlığı’nın verilerine göre 2012 yılında Afyonkarahisar’a 16
adet teşvik belgeli yabancı yatırım gelmiştir. Bu yatırımların toplam değeri 417 milyon TL’dir.
Bu yatırımlar ile 851 istihdam sağlanmıştır. 2012 yılında Kütahya’ya 2 adet teşvik belgeli
yabancı yatırım gelmiş olup bu yatırımların toplam değeri 12 milyon TL’dir ve 170 kişiye
istihdam sağlanmıştır. 2012 yılında Manisa’ya 11 adet teşvik belgeli yabancı yatırım gelmiş
olup 306 milyon TL’lik yatırım yapılmıştır. Bu yatırımların ürettiği istihdam 557’dir. Uşak’ta
2012 yılında 1 adet teşvik belgeli yatırım gelmiş olup bu yatırımın değeri 78 milyon TL’dir. Bu
yatırım 64 kişiye istihdam sağlamıştır.
64
Manisa dışındaki teknoloji odaklı ve yeşil üretim alt bölgelerinde az sayıda
sektörde yoğunlaşma görülmektedir.25 Alt bölgelerde istihdam yönünden imalat sanayi
içerisindeki sektörel yoğunlaşmalar incelendiğinde alt bölgeler arasında farklılıklar olduğu
görülmektedir. Gıda, içecek, ağaç ve mantar ürünleri ile taş ve toprağa dayalı sanayi ürünleri
Bölge genelinde çok sayıdaki alt bölgenin yoğunlaştığı sektörlerdir. Bolvadin, Simav, Demirci
ve Banaz alt bölgeleri çok sayıda (4-8 arasında) sektörde yoğunlaşmaktadır. Bu durum söz
konusu alt bölgelerde düşük üretim kapasitesine bağlı olarak, sektörel uzmanlaşmanın
gerçekleşmemesi ve bazı sektörlerin istihdamının hiç bulunmamasından kaynaklanmaktadır.
Afyonkarahisar, Akhisar, Kütahya ve Uşak alt bölgelerinde ise nispeten daha az sektörde (3-4
arasında) sektörel yoğunlaşma göze çarpmaktadır. Bu durumun nedeni ise bu alt bölgelerde
belli bir düzeye ulaşan sanayi üretiminin belirli sektörlerde uzmanlaşma eğiliminin
görülmesidir. Manisa alt bölgesi ise çok sayıda ve diğer alt bölgelerden ayrışan sektörlerde
yoğunlaşmaktadır. Bu durum, söz konusu alt bölgede belirli sektörlerde uzmanlaşma
seviyesinin de aşıldığını ve alt bölgenin rekabetçi bir yapıda olduğunu göstermektedir. Alt
bölgelerde mekânsal yoğunlaşmanın olduğu sektörler ve bu sektörlerin katsayıları Harita 6’da
sunulmaktadır.
Harita 6 - Alt Bölgelere Göre Sektörel Yoğunlaşmalar
Kaynak: SGK (2012); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Harita Açıklaması: Sütun uzunlukları yerelleşme katsayılarının büyüklüğünü, numaralar ise NACE Rev. 2
sektör kodlarını göstermektedir.
Tüm teknoloji odaklı ve yeşil üretim alt bölgelerinde kümelenme potansiyeli olan
sektörler mevcuttur. Alt bölgelerde sektörel yoğunlaşmaların yüksek ve işletme sayısının
25
Bir sektörün belli bir mekândaki yoğunlaşma tespiti için kullanılan yerelleşme katsayısı ilgili mekânda
söz konusu sektörün istihdamdaki payının, sektörün ülke genelindeki istihdamdaki payına bölünmesiyle
bulunmaktadır. Bu bölümün 1’den büyük olduğu sektörler ilgili mekânın yoğunlaştığı sektörlerdir.
65
fazla olduğu sektörlerde uzmanlaşma ve kümelenme faaliyetlerinin bir arada yürümesi alt
bölgelerde söz konusu sektörlerin rekabet gücünün artmasına sebep olacaktır. Buna göre
yapılan değerlendirmede alt bölgelerde kümelenme faaliyetlerinde bulunacak sektör önerileri
Tablo 25’da sunulmaktadır.26
X
Uşak Alt Bölgesi
X
Akhisar Alt Bölgesi
Kütahya Alt Bölgesi
X
Manisa Alt Bölgesi
Sandıklı Alt Bölgesi
Deri ve ilgili ürünlerin imalatı
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz,
saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı
Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması
Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı
Afyonkarahisar Alt Bölgesi
Tablo 25 - Alt Bölgelerdeki Kümelenme Potansiyeli Olan Sektörler
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Akhisar ve Uşak alt bölgelerinde gelişme
potansiyeli bulunan sektör sayıları diğer alt bölgelere göre daha fazla sayıdadır.
Alt bölgelerde henüz yerelleşmemiş (yoğunlaşma katsayısı 1’den düşük), mevcut sektörel
yapıya göre gelişme ihtimali yüksek ve alt bölgedeki niteliği arttıracak sektörler Ek 11’de
sunulmaktadır. Buna göre gıda ile kurulum-onarım sektörlerinin tüm alt bölgelerde potansiyeli
bulunurken Manisa başta olmak üzere merkez ilçeleri barındıran alt bölgelerde çok sayıda
sektörün potansiyeli mevcuttur. Bolvadin, Simav ve Demirci gibi alt bölgeler ise genel olarak
tekstil ve mobilya gibi geleneksel üretim yapısına sahip, sınırlı sayıda sektörde potansiyele
sahiptir.
Sandıklı, Simav, Akhisar, Demirci, Uşak ve Banaz alt bölgelerinde teknoloji düzeyi
diğer alt bölgelere göre daha düşüktür. Bu alt bölgelerdeki teknoloji düzeyini
artırabilecek sektörler daha fazladır. Eurostat tarafından kullanılan sınıflandırmaya göre
sanayi sektörleri teknoloji düzeyleri açısından 4 kategoriye ayrılmaktadır. NACE Rev. 2 kodu
10-18 ile 31-32 arasındaki sektörler düşük; kodu 19, 22-25 arasında ve 33 olan sektörler
26
Alt bölgede LQ katsayısı 1 ve daha büyük ve en az 30 işletmenin bulunduğu sektörler belirlenmiştir.
Değerlendirmeye teknoloji odaklı ve yeşil üretim gelişim alt bölgeleri tabi tutulmuştur. Makine ve
ekipmanların kurulumu ve onarımı sektörü değerlendirilmeye alınmamıştır.
66
orta-düşük, 20 ve 27-30 arasındaki sektörler orta-yüksek; 21 ve 26 olan sektörler ise yüksek
teknolojilidir. Bu açıdan, alt bölgelerde istihdam verileri kullanılarak yapılacak yatırımların
hangi sektörlerde ortalama teknoloji düzeyini arttıracağı belirlenmiştir. Buna göre
Afyonkarahisar, Bolvadin, Kütahya ve Manisa gibi genelde merkez ilçeleri barındıran alt
bölgelerde sadece yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere yapılacak yatırımlar ortalama
teknoloji düzeyini arttırırken, diğer alt bölgelerde ise bunlara ek olarak orta-düşük teknolojili
sektörlerdeki yatırımların da teknoloji düzeyini arttıracağı görülmektedir. Merkez ilçeyi
barındırmasına rağmen istisnai olarak Uşak alt bölgesi, tekstil ve deri gibi geleneksel ve
teknoloji düzeyi düşük iki sektörde yoğunlaştığından ortalama teknoloji düzeyi düşüktür. Alt
bölgelerde teknoloji düzeyini arttıracak sektörler EK 12’de sunulmaktadır.
Bölgedeki sanayi alanlarının daha çok merkez ilçeleri barındıran alt bölgelerde
yoğunlaştığı görülürken, özellikle Afyonkarahisar’ın ilçelerinde düşük doluluk
oranları dikkat çekmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın 19.09.2013 tarihli
verilerine göre Bölgedeki aktif 18 organize sanayi bölgesinde 69.631 kişi çalışmaktadır.
Doluluk oranı en yüksek bölgeler Afyonkarahisar, Kütahya Merkez I, Manisa, Uşak ve Uşak
Deri OSB’lerdir. Ayrıca Bolvadin, Şuhut, Sandıklı, Dinar, Kütahya Merkez II, Salihli ve Karahallı
dışındaki OSB’lerde parsellerin çoğunun tahsisli olması Bölgedeki ilave sanayi alanı ihtiyacını
göstermektedir. Bunun yanı sıra Bölgedeki 30 aktif küçük sanayi sitesinde 5.949 işletme
faaliyet göstermektedir.
Tablo 26 - Organize Sanayi Bölgeleri Bilgileri
OSB Adı
İmar
Planı
(Ha)
Parsel
Sayısı
Afyonkarahisar
702,6
307
Tahsis
Yapılan
Parsel
Sayısı
304
Üretim
İnşaat
Proje
Mevcut
İstihdam
298
5
1
7.570
Proje
Bazında
Doluluk
Oranı (%)
98,4
İscehisar
(Mermerciler)
Emirdağ
150
51
46
7
24
15
247
53,5
105
Bolvadin
128
54
53
4
6
43
149
20,4
67
2
-
2
-
-
3,0
180,2
152
22
1
2
19
1
1,9
Sandıklı
50
45
23
2
5
16
20
15,9
Dinar
375
78
8
1
2
5
47
3,8
Kütahya Merkez I
235
85
85
74
7
4
5.383
95,3
Kütahya Merkez II
349
31
15
5
5
5
235
33,3
Tavşanlı
115
22
17
1
6
10
780
31,8
Şuhut
Manisa
994
225
212
177
13
22
37.393
81,9
334,6
56
56
17
15
24
2.050
54,2
254
159
54
38
12
4
713
31,5
Akhisar
291,6
82
71
37
17
17
2.160
66,7
Uşak
659,3
343
341
228
42
71
8.534
78,0
Uşak Deri
462,5
283
278
225
49
4
3.700
79,0
Gediz
110
31
27
15
3
9
574
60,0
Karahallı
67,3
87
18
5
4
9
75
10,3
Turgutlu
Salihli
Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (19.09.2013 tarihinde alınmıştır)
67
Harita 7 - Büyüklüklerine Göre Küçük Sanayi Siteleri ve Doluluk Oranları
Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (19.09.2013 tarihinde alınmıştır)
Harita Açıklaması: Daire büyüklüklerine işletme sayılarına göre verilmiş olup, kırmızı kısım doluluk
oranlarını göstermektedir. Birden fazla KSS olan ilçelerde toplam firma ve doluluk oranları verilmiştir.
2.3 TARIM
Tarım, Bölge ekonomisi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Tablo 27’ye göre,
Bölgenin 4.206 bin hektar olan toplam yüzölçümünün %35’i tarım arazisinden oluşmaktadır.
Türkiye genelinde tarım alanlarının toplam alan içerisindeki oranı %30’dur. Bölge, ülke tarım
alanlarının %6,2’sini oluşturmaktadır. Bölgedeki tarım alanlarının toplam il yüzölçümüne
kıyasla en fazla olduğu il %41,7’lik oranı ile Uşak, en düşük olduğu il ise %27,3 ile
Kütahya’dır. Kütahya ilindeki orman alanlarının fazlalığı, tarım alanı oranlarının düşük
kalmasına sebep olmaktadır.
Tablo 27 - Tarım Alanlarının Dağılımı (2012)
Afyonkarahisar
1.154.322
Toplam
Tarım Alanı
(ha)
465.254
Kütahya
1.172.686
320.099
260.699
45.283
Manisa
1.325.265
459.514
259.451
Uşak
553.916
230.829
214.508
Bölge
4.206.189
1.475.697
Türkiye
78.534.700
Bölge Payı (%)
5,36
Yüzölçümü
(ha)
366.161
Nadas
Alanı
(ha)
73.516
Sebze
Alanları
(ha)
7.493
18.083
Süs
Bitkileri
(ha)
0,62
6.580
7.537
0,61
10.884
3.384
185.721
74,10
759
7.160
8.402
0,00
1.100.819
130.442
24.617
219.744
75,33
23.795.481
15.464.452
4.286.137
827.114
3.212.989
4.789,54
6,20
7,12
3,04
2,98
6,84
1,57
Tahıllar
(ha)
Meyvelikler
(ha)
Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri
68
Bölge illerinden Afyonkarahisar ve Manisa tarımsal üretimde ülke genelinde üst
sıralarda yer alırken; Afyonkarahisar hayvansal üretimde, Manisa ise bitkisel
üretimde öne çıkmaktadır. Tablo 28’e göre bitkisel üretim değerlerinde Manisa %2,8’lik,
Afyonkarahisar ise %1,5’lik payıyla ülke genelinde sırasıyla 10. ve 19. sıralarda yer
almaktadır. Afyonkarahisar, canlı hayvanlar değeri açısından %2,3’lük, hayvansal üretim
açısından %0,7’lik pay ile ülke genelinde 6. ve 15. sıralarda bulunmaktadır. Manisa ise ülke
genelindeki canlı hayvan değerinin %2,1’ine sahipken; hayvansal üretimin %0,5’ini yapmakta
ve 81 il arasında sırasıyla 13. ve 26. sıralarda yer almaktadır. Söz konusu veriler; tarım ve
hayvancılığın Bölge açısından önemini vurgulamaktadır. Bölgedeki tüm illerin; bitkisel üretim,
hayvansal üretim ve canlı hayvanlar değeri açısından ülke genelindeki konumları Tablo 28,
Tablo 29 ve Tablo 30’da sunulmaktadır.
Tablo 28 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları
İl
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bitkisel Üretim (1.000 TL)
1.365.832
772.101
2.510.321
532.102
Payı (%)
1,5
0,9
2,8
0,6
Sırası
19
39
10
48
Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011)
Tablo 29 - Bölge İllerinin Canlı Hayvanlar Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları
İl
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Canlı Hayvanlar Değerleri (1.000 TL)
1.372.260
787.852
1.263.149
694.715
Payı (%)
2,28
1,31
2,10
1,16
Sırası
6
31
13
37
Tablo 30 - Bölge İllerinin Hayvansal Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları
İl
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Hayvansal Üretim Değerleri (1.000 TL)
283.668
162.494
230.796
124.900
Payı (%)
0,67
0,38
0,54
0,29
Sırası
15
39
26
50
Bölgede toplam işlenen tarım alanları içinde ekilen alanların oranı ülke genelinin
üzerindeyken; Manisa sebze bahçelerinin oranı ile öne çıkmaktadır. Tablo 31’e göre
2011 yılında ülke genelinde işlenen tarım alanlarının %76,5’i ekilen arazi iken; bu oran Bölge
illerinden Afyonkarahisar’da %83,6; Kütahya’da %84; Manisa’da %85,6; Uşak’ta ise
%96,6’dır. Sebze bahçeleri oranı ise ülke genelinde %3,9 iken, Manisa’da %10,9’dur.
Bölgenin diğer illerinde söz konusu oranın ülke genelinin altında olduğu görülmektedir. Bu
durum, söz konusu illerde bitkisel üretimde yaratılan katma değerin düşük kalmasına yol
açmaktadır.
69
Tablo 31 - Bölge İllerinin Tarım Alanlarının Kullanımına Göre Dağılımı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
İşlenen tarım alanı
(Ha)
455.416
310.750
310.450
217.502
20.538.928
Ekilen
(%)
83,6
84,0
85,6
96,6
76,5
Nadas
(%)
14,6
13,6
3,5
0,3
19,6
Sebze bahçeleri alanı
(%)
1,8
2,4
10,9
3,1
3,9
Uzun ömürlü bitkiler içinde Manisa hem bağ hem de zeytin ağaçları açısından öne
çıkmaktadır. Ülke genelinde uzun ömürlü bitkilerin kapladığı alanın %15,3’ü bağ, %25,8’i
zeytin ağaçlarından oluşmaktadır. Bu oranların Manisa’da sırasıyla %39,9 ve %48,5 olduğu
görülmektedir. Ayrıca bağ alanlarının oranı Uşak’ta %58,5; Kütahya’da ise %15,7
seviyesindedir. Uzun ömürlü bitkilerin ülke genelinde ve Bölge illerindeki dağılımı Tablo 32’de
sunulmaktadır. Bağ ve zeytin alanlarının fazlalığı, tarımda yaratılan katma değeri olumlu
etkilemektedir.
Tablo 32 - Bölge İllerinin Uzun Ömürlü Bitkiler Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı
Toplam uzun Diğer meyveler, içecek ve
ömürlü bitkiler
baharat bitkileri alanı
alanı (Ha)
(%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
17.882
8.571
183.396
8.075
3.091.136
91,6
84,3
11,6
41,3
58,9
Bağ
alanı
(%)
8,4
15,7
39,9
58,5
15,3
Zeytin
ağaçlarının
kapladığı alan
(%)
0,0
0,0
48,5
0,2
25,8
Manisa ili, gerek tarımsal üretimde gerekse ürün çeşitliliğinde Bölge genelinde
öne çıkmaktadır. Bölgedeki bitkisel üretim değeri 6.434.982.210 TL’dir. Söz konusu
değerde en büyük pay Manisa’nın olmuştur. Grafik 13’te illerin bitkisel üretimdeki payı
gösterilmiştir. Bitkisel üretim miktarı yönünden Bölgede öne çıkan Manisa’nın Bölgedeki 128
bitkisel üründen 112’sini üreterek ürün çeşitliliğinde de önde olduğu görülmektedir.
Afyonkarahisar 101, Kütahya 102, Uşak ise 99 çeşit ürün üretmektedir. TÜİK tarafından
hazırlanan 2009 yılı Hayvansal Üretim Değerleri ile 2011 yılı Tarımsal Fiyat İstatistikleri
kullanılarak elde edilen hayvansal ürünler değerlerine göre; Bölgedeki hayvansal üretim
değeri 2.568.039.188 TL iken; söz konusu değer Manisa’da 1.235.734.819 TL (%48,1)’dir.
Hayvansal ürünlerin üretim değerinin Afyonkarahisar’da 903.158.905 TL (%35,2), Kütahya’da
903.158.905 TL (%9,9), Uşak’ta ise 173.650.240 TL (%6,8) olduğu görülmektedir.
70
Grafik 13 - Bölgedeki İllerin Bitkisel Üretimdeki Payı
%9
Afyonkarahisar
%22
Kütahya
%13
Manisa
%56
Uşak
Kaynak: TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri (2011); TÜİK, Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar; Zafer
Kalkınma Ajansı Hesaplamaları27
Bölgede tarım işletmeleri küçük ve çok parçalı bir yapıya sahip olup, ihtisaslaşma
düzeyi düşüktür. Bölge genelinde tespit edilen tarımsal alt yapı problemleri esas olarak
ülke genelinde yaşanan sorunlardan çok farklı değildir. 2001 Genel Tarım Sayımına göre,
tarım işletmelerinde ihtisaslaşma düzeyi düşük olup, işletmelerin büyük bir çoğunluğu (%67)
hem bitkisel üretimi hem de hayvansal üretimi bir arada yürüten küçük aile işletmesi
görünümündedir. Tarımsal araziler veraset yoluyla parçalanmaktadır. Tarım arazilerinin küçük
ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden
olmaktadır. Türkiye genelinde 2001’de yapılan son Genel Tarım Sayımı sonuçlarına göre ülke
genelindeki ortalama işletme büyüklüğü 61,8 dekardır.
Bölgede sulanabilir tarım arazileri yetersizdir. Tablo 33’e göre, Bölge genelinde sulu
tarım arazisi toplam tarım arazilerinin %28,3’ünü oluşturmaktadır ve bu oran %24,1 olan
ülke ortalamasının üzerindedir. Manisa ilinde sulu tarım arazilerinin oranı %40,2 ile Bölgedeki
en yüksek değere sahipken, Uşak ili %8’lik oranı ile Bölgenin en dezavantajlı ilidir. Ürün
yetişme döneminde kuraklık ve düzensiz yağış riskleri nedeniyle sulanan alanların artması,
tarımsal üretim artışı ve istikrarı için hayati öneme sahiptir. Bölgedeki daha çok alanın
sulanabilir hale gelmesi ile birlikte katma değeri ve pazarlama olanağı daha yüksek olan yeni
ürünlerin üretiminin artırılması sağlanabilecektir.
Tablo 33 - Bölge Tarım Arazilerinin Sulama Durumu (2012)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Türkiye
Toplam
Tarım
Arazisi (ha)
536.268
409.488
515.192
235.546
1.696.494
23.795.481
Sulu Tarım
Arazisi (ha)
Sulu Arazi
Oranı (%)
Kuru Tarım
Arazisi (ha)
Kuru Arazi
Oranı (%)
195.513
59.168
207.049
18.970
480.700
5.731.711
36,46
14,45
40,19
8,05
28,33
24,09
340.755
350.320
308.143
216.576
1.215.794
18.060.770
63,54
85,55
59,81
91,95
71,67
75,90
Kaynak: Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl
Brifing Raporları (2012)
27
Kurutulan ürünlerin fiyat değerleri İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden temin edilerek, ilde
fiyatı oluşmayan ürünlerin fiyat değerleri ise en yakın ildeki fiyat kullanılarak oluşturulmuştur.
71
Bölgede bir yandan modern tarım teknikleri kullanılırken, diğer yandan
geleneksel metotlarla üretim yapılmaktadır. Özellikle ekonomisi tarıma bağlı olan
ilçelerde tarımsal uygulamaların geleneksel metotlarla yapıldığı tespit edilmiştir. Bazı ilçe ve
köylerde aşırı ve bilinçsiz gübre ve ilaç uygulaması, salma ya da karıkla sulama, elle hasat ve
yetersiz mekanizasyon olduğu belirlenmiştir. Buna karşılık Akhisar, Sandıklı ve Bolvadin gibi
bazı alt bölgelerde sertifikalı tohum kullanımı, damla ya da yağmurlama sulama teknikleri,
bilinçli gübre ve ilaç uygulamaları ile gelişmiş mekanizasyona rastlanmaktadır. Geleneksel
yöntemlerle üretim yapan üreticiler genellikle her yıl benzer ürünleri üretmekte, daha yüksek
gelir elde edebilecekleri ürünlere yönelememekte, yeni girişimlerde bulunamamaktadırlar.
Bölge, bitkisel üretim bakımından yüksek bir üretim potansiyeline sahip olup,
Türkiye tahıl ve meyve üretim alanlarının yaklaşık %7’si Bölgede bulunmaktadır.
Bitkisel üretim Bölge tarımında ağırlıklı bir yer tutmaktadır. Bölgede ülke genelindeki pay
yönünden fazla üretilen ürünler sırasıyla; üzüm, buğday, şekerpancarı, domates, arpa ve
patatestir. Bölgedeki üzüm üretimi Türkiye genelinin %35’ini oluşturmaktadır. Türkiye buğday
üretiminin %5,3’ü, şekerpancarı üretiminin %7’si, domatesin %8’i, arpa ve patatesin yaklaşık
%10’u Bölgede gerçekleşmektedir. Tablo 34’te sunulan Bölgenin bitkisel üretim yapısına iller
bazında bakıldığında buğday, şekerpancarı, patates ve arpa üretiminin Manisa dışındaki Bölge
illerinde ilk sıralarda geldiği görülmektedir.
Tablo 34 - Bölge İllerinin Bitkisel Üretim Miktarı (2011) (Ton)
Afyonkarahisar
Üretim
Ürün
Miktarı
Şeker Pancarı
741.822
Patates
422.984
Buğday
369.393
Arpa
Yonca
Vişne
Hıyar
Elma
Hayvan pancarı
Kiraz
331.048
286.350
42.409
40.781
38.011
31.575
30.671
Kütahya
Üretim
Ürün
Miktarı
Buğday
294.250
Şeker Pancarı 238.635
Arpa
110.331
Yonca
Domates
Patates
Kiraz
Üzüm
Elma
Nohut
74.260
37.190
31.652
26.664
25.733
23.465
22.684
Manisa
Üretim
Ürün
Miktarı
Üzüm
1.393.991
Domates
826.723
Mısır (dane)
245.044
Buğday
Biber
Zeytin
Karpuz
Kavun
Arpa
Yonca
233.672
161.509
116.085
107.950
103.887
69.010
63.068
Uşak
Üretim
Ürün
Miktarı
Arpa
217.155
Buğday 168.338
Şeker
64.616
Pancarı
Yonca
61.605
Üzüm
37.072
Karpuz
34.185
Domates 34.182
Kavun
18.794
Hıyar
11.683
Elma
9.178
Kaynak: TÜİK, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak, Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı İl Brifing Raporları (2012)
Manisa ili bitkisel üretim miktarı ve değeri bakımından Bölgenin en gelişmiş ili
konumundadır. Manisa’da üzüm, domates ve mısır gibi sulu tarımda yetiştirilen ürünler
ağırlıktadır. Ancak; üretim miktarı bakımından önde gelen ürünler ile üretim değeri
bakımından önde gelen ürünler arasında bazı iller için farklılıklar olduğu görülmektedir.
Afyonkarahisar’da en yüksek üretim değeri patates ve buğdaydan elde edilirken, Kütahya’da
en yüksek üretim değeri buğday ve kiraza, Manisa’da çekirdeksiz kurutmalık ve yaş üzüm ile
zeytine, Uşak’ta ise arpa, buğday ve çekirdekli kurutmalık üzüme aittir. 28 Bu durum Bölge
28
Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
72
illerinin tarımsal üretim noktasında farklılaştığını göstermektedir. Bu da Bölge ekonomisi
açısından olumlu bir göstergedir.
Afyonkarahisar ve Manisa illerinin hayvansal üretim miktarı bakımından Bölgenin
en gelişmiş illeri olduğu görülmektedir. Bölgedeki süt üretiminin %37’si, kırmızı et
üretiminin yaklaşık yarısı ve yumurta üretiminin %61’i Afyonkarahisar ilinde
gerçekleşmektedir. Afyonkarahisar ili beyaz et üretiminde geri planda kalmakta olup, Manisa
ili Bölgedeki beyaz et üretiminin neredeyse tamamını gerçekleştirmektedir. Bal üretiminde
yine Manisa ve Afyonkarahisar illerinin üstün olduğu görülmektedir. Banaz, Simav ve Sandıklı
alt bölgeleri süt üretiminde ilk sıralarda gelmektedir. Akhisar, Afyonkarahisar ve Banaz alt
bölgeleri kırmızı et üretiminde önemli bir yer tutmaktadır. Bölgenin su ürünleri hariç
hayvansal üretim miktarları da Tablo 35’te verilmiştir.
Tablo 35 - Bölge İllerinin Hayvansal Ürünler Üretimi (2012) (Ton)
Ürün
Süt
Kırmızı et
Beyaz et
Yumurta
Bal (Süzme)
Afyonkarahisar
369.393
15.083
2.410
1.903.593
721
Kütahya
219.996
4.280
0
52.025
212
Manisa
268.678
9.026
124.490
1.119.417
753
Uşak
145.974
2.464
0
32.881
173
Bölge
1.004.040
30.852
126.901
3.107.916
1.859
Kaynak: TÜİK, Hayvansal Üretim İstatistikleri; TÜİK, Çiftçinin Eline Geçen Fiyatlar; Zafer
Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
Bölgedeki yüksek meyve sebze üretimine karşılık soğuk hava depoları, kurutma
tesisleri, seçme ve boylama makineleri, ambalajlama üniteleri yetersizdir. Meyve
ve sebzelerin uygun koşullarda depolanmaması durumunda dayanıklılık sürelerinin çok kısa
olması hem hasat sonrası ürün kaybına neden olmakta hem de zaten küçük ölçekli ve
örgütsüz olan üreticilerin fiyat kontrollerini yitirmelerine neden olmaktadır. Bölgede üretilen
yaş meyve ve sebzelerin yaklaşık %15-20’sinin daha pazara çıkamadan zayi olduğu ifade
edilmektedir. Depolama ve ambalajlama tesisleri, ürünlerin sınıflandırılmasını sağlayacak
makineler ile donatıldıklarında ürünün korunmasının yanı sıra ürünlerin kalite sınıflarına da
ayrılmasını kolaylaştırmakta ve piyasada daha iyi bir fiyat elde edilmesini sağlamaktadır.
Bölgede üretilen tarımsal ürünlerin bir kısmı tarıma dayalı sanayide işlenmeye
elverişli çeşitlerden oluşmakta ve Bölgede bu tesislere ihtiyaç duyulmaktadır. Alt
bölgelerin üretim yapısına uygun olarak bazı gıda işletmeleri gelişmiştir. Bölgede en fazla
görülen tarıma dayalı sanayi tesisleri; et ve et ürünleri işleyen tesisler, süt ürünleri
işletmeleri, patates işleme tesisleri, paketleme tesisleri, un ve yem fabrikalarıdır. Ancak, bazı
tesislerin sayı ve kapasitelerinin yetersiz olduğu, bazılarının da atıl kaldığı tespit edilmiştir.
Bölgede üretilen ürünlerin pazarlanması ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Bölgede
üretilen ürünlerin pazarlanması, tanıtılması ve yeni pazarlar bulunması ile ilgili sorunlar
yaşandığı tespit edilmiştir. Bölgede üretilen tarım ürünlerinin geneline bakıldığında özellikle
yurt dışına ihraç olanağı olan kuru üzüm, kiraz, vişne, elma vb. ürünlerin üretildiği
görülmektedir. Özellikle ihraç olanağı olan bu ürünler için depolama, standardizasyon,
73
ambalajlama, lojistik, tanıtım, markalaşma, reklam vb. pazarlama faaliyetleri yeterince
gerçekleştirilememektedir. Ayrıca yurt dışı pazarlar çeşitli kalite güvence sistemlerinin
uygulanmasını ve sertifikalandırılmasını talep etmesine rağmen bu konuda Bölgede yeterli
çalışma yapılmadığı gözlemlenmiştir.
Bölgede ihracata yönelik ürünlerin kalitelerinin standardizasyonunu sağlayacak
akredite laboratuvarlar yaygın olarak bulunmamaktadır. Manisa ilinde toprak ve bitki
besin elementleri tespitinde kullanılan Merkez, Akhisar ve Salihli ilçelerinde 2’şer, Alaşehir ve
Demirci’de ise 1’er toprak analiz desteğinde yetkili toprak-bitki analiz laboratuvarı
bulunmaktır. Bölgenin diğer illerinden Afyonkarahisar’da 1’i Merkez ilçede diğerleri ise
Bolvadin, Dinar ve Emirdağ ilçelerinde olmak üzere toplam 4 adet laboratuvar mevcuttur.
Kütahya ve Uşak illerinde ise sadece merkez ilçelerde birer laboratuvar bulunmaktadır.
Bölgedeki toplam yetkili bitki-toprak laboratuvarı sayısı 14’tür.
Bölge illeri arasında tarımsal ürünlerde en çok ihracat yapan il Manisa’dır. 2011
yılında Manisa 620.554.136 dolarlık tarımsal ihracat gerçekleştirmiştir. Manisa’yı 103.402.532
dolarla Afyonkarahisar, 9.103.935 dolarla Uşak ve 620.268 dolarla Kütahya takip etmektedir.
2011 yılında Manisa’nın tarımsal ihracatında en büyük payı 274.726.704 dolar ile üzüm
ihracatı almış olup üzüm ihracatı Manisa’nın toplam tarımsal ihracatının %44’üne denk
gelmektedir. Afyonkarahisar 2011 yılında 67.754.496 dolarla en çok yumurta ihraç etmiştir.
Afyonkarahisar’ın toplam tarımsal ihracatında yumurtanın oranı %65’tir. Uşak 2011 yılında
3.274.199 dolar değerinde kurutulmuş sebze ihraç etmiştir. Bu ihracat Uşak’ın toplam
tarımsal ihracatının %35,9’una denk gelmektedir. Kütahya’nın tarımsal ihracatında en büyük
payı peynir almaktadır. Kütahya 2011 yılında 317.128 dolar değerinde peynir ve pıhtılaşmış
ürün ihraç etmiştir. Bu değer Kütahya tarımsal ihracatının %51’ine denk gelmektedir. 29
Manisa’nın Bölgenin tarımsal ihracatının önemli kısmını tek başına gerçekleştiriyor olması,
ildeki üretim kültürünün ve altyapısının gücünü ortaya koymaktadır.
Bölge yöresel ürünler açısından zengindir. Afyon kaymağı, mermeri, pastırması ve
sucuğu, Akhisar domat ve uslu zeytinleri, Salihli kirazı ve odun köftesi ile Tavşanlı leblebisi
Türk Patent Enstitüsü tarafından tescil edilerek coğrafi işareti alınmıştır. Yöresel ürünlerin
coğrafi işaret alması markalaşma yolunda önemli bir adım olup, Bölgenin diğer yöresel
ürünleri için de coğrafi işaret başvurularının yapılması faydalı olacaktır.
Bölge yetiştiricilerinin genel eğitim düzeyi yeterli seviyede değildir ve tarımsal
üretimde teknik desteğe ihtiyaç duyulmaktadır. Bölge genelindeki tarım işletmeleri
sahiplerinin konularında tecrübe sahibi olmalarına karşılık, eğitim düzeylerinin düşük olduğu
tespit edilmiştir. Bölge üreticilerinin bitki besleme, yeni üretim teknikleri ve özellikle hastalık
ve zararlılar ile mücadele konularında sıklıkla bilgi edinme ihtiyacı duydukları ifade
edilmektedir. Üreticilerin çok küçük bir kısmı bilgiye kendi çabaları ile erişirken, çoğunluğun
tarımsal üretim konularında teknik desteğe ihtiyacı vardır. Bölgede veteriner ve ziraat
mühendislerine ihtiyaç olduğu tespit edilmiştir. Hayvancılık işletmelerinde, hayvan bakıcısı
29
TÜİK (2012)
74
sıkıntısı duyulduğu belirtilmiştir. Süt ürünleri işletmelerinde peynir ve diğer süt ürünleri
ustalarının zor bulunduğu ifade edilmektedir. Et üretim tesislerinde çalışacak üretim
ustalarına, soğuk hava depolarında çalışacak elemanlara ve makine bakım ustalarına ihtiyaç
duyulmaktadır. Sera üretimindeki gelişmelere paralel olarak bu alanda çalışabilecek
elemanların yetiştirilmesine ihtiyaç vardır. Su ürünleri üretimi, işlenmesi ve depolanmasında
da kalifiye elemanlar gerekmektedir.
Bölgenin doğu kesimlerinde yağış azlığı vardır. 1970-2010 yılları arasındaki yağış
normallerini sunan Harita 8’de Manisa Merkez ilçe istisna tutulduğunda, batı kesimlerdeki
yağışın Ege ve Marmara bölgeleri düzeyinde olduğu görülmektedir. İç Anadolu bölgesinde
yoğun olarak görülen yağış azlığı sorununun Afyonkarahisar’ın Merkez ilçesinin kuzeydoğu
kesiminde etkili olduğu görülmektedir. Yağış miktarının biraz daha fazla olduğu ancak ülke
genelinin altında kaldığı yerler ise Afyonkarahisar’ın kalan kesimleri ile Kütahya’nın
doğusundaki bazı bölümlerdir.
Harita 8 - Yağış Normalleri Haritası (1970-2010)
Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2012 Yılı Yağış
Değerlendirmesi (2013)
2.4 TURİZM
Yüksek turizm potansiyeline rağmen, Bölge, gelen turist sayısı ve geceleme
açısından Ege Bölgesi’nden ve Türkiye ortalamasından geridedir. 2011 yılında turizm
işletme belgeli tesislerde konaklayan 33.614.187 turistten 488.831’i Bölgedeki konaklama
tesislerine gelmiştir. Bu da Türkiye toplamının %1,45’ine denk gelmektedir. Bu oran TR32
Bölgesi olan Denizli, Aydın, Muğla Bölgesi’nde %13,5 olarak gerçekleşmiştir. Bölge toplam
75
geceleme sayısında 906.983 geceleme ile Türkiye’deki toplam turist gecelemelerinin
%0,85’ini alabilmiştir. Bu oran TR32 Bölgesi’nde %14,48 olarak gerçekleşmiştir.30
Bölge ortalama kalış sürelerinde Türkiye ortalamasının altındadır. 2011 yılında
Türkiye’deki turizm işletme belgeli tesislerde ortalama kalış süresi 3,2 gün olarak
gerçekleşmiştir. Bu değer; TR32 Bölgesi’nde 3 gün iken, Bölgeye gelen bir turist Bölgede
ortalama 1,7 gün kalmaktadır.31 Bu oran Türkiye ortalamasının yaklaşık yarısıdır. Bu durum
Bölgedeki turizm gelirlerinin diğer bölgelere nazaran daha az olmasına neden olmaktadır.
Bölge, doluluk oranlarında Türkiye ve TR32 Bölgesi ortalamalarının altındadır.
2011 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı belgeli tesislerde ülke geneli doluluk oranı %51,46,
TR32 Bölgesi doluluk oranı %53,81, Bölge doluluk oranı ise %37,54 olmuştur. Bölgede en
fazla doluluk oranı Afyonkarahisar’da, en az doluluk oranı ise Kütahya’dadır. Manisa yabancı
doluluk oranında 1. sıradadır. Dikkat çeken diğer bir husus ise Bölgede yabancı turist doluluk
oranının Türkiye ortalamasının çok altında olmasıdır. Belediye belgeli tesislerde Bölge ile ülke
geneli arasındaki fark daralırken Uşak ili öne çıkmaktadır. Tablo 36’da Bölge ve Türkiye
doluluk oranları gösterilmiştir.
Tablo 36 - Bölge ve Türkiye Konaklama Tesisleri Doluluk Oranları (%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
Bakanlık Belgeli
Belediye Belgeli
43,58
26,30
39,89
40,39
51,46
29,24
27,99
24,10
42,89
33,91
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011)
Bölge yüksek kaliteli konaklama tesisleri bakımından yeterli düzeyde değildir.
Bölgede 5 yıldızlı oteller sadece Afyonkarahisar ve Manisa’da bulunmaktadır. Bu oteller 2011
yılında 86.119 kişiyi ağırlamıştır. Bu otellerin doluluk oranı %43,45’tir ve bu oran %37,54
olan Bölge doluluk oranının üzerindedir. Bölgedeki yüksek kalitedeki tesislerin doluluk
oranının Bölge doluluk oranının üzerinde olması Bölgede yapılacak yüksek kalitede tesislerin
de yüksek doluluk oranlarına ulaşabileceğini göstermektedir.
Bölgede en çok turist çeken il Afyonkarahisar iken, yabancı turistlerin daha çok
Manisa’yı tercih ettiği görülmektedir. Tablo 37’de sunulan bilgilere göre 2011 yılında
Bölgeye gelen 1.212.086 turistin 576.148’i Afyonkarahisar’daki konaklama tesislerinde
konaklamış, yapılan 2.434.453 gecelemenin ise 1.131.441’i Afyonkarahisar’da gerçekleşmiştir.
Buna karşın; Bölgeye gelen yabancıların %43,4’ünün Manisa’yı tercih ettiği görülmektedir.
Özellikle Kütahya ve Uşak’taki tesislerin az sayıda turist çekmesi bu illerdeki lüks konaklama
tesisleri ihtiyacı ile ilişkilidir.
30
31
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011)
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü (2011)
76
Tablo 37 - Bölgedeki Turizm Tesislerinin Konaklama Bilgileri
Tesise Geliş Sayısı
Geceleme Sayısı
Yabancı
Yerli
Toplam
Yabancı
Yerli
Toplam
Afyonkarahisar
7.951
568.197
576.148
16.828
1.114.613
1.131.441
Kütahya
4.324
227.781
232.105
13.921
617.085
631.006
Manisa
11.073
313.406
324.479
29.194
502.852
532.046
Uşak
2.139
77.215
79.354
7.377
132.583
139.960
Bölgede 2008 yılından beri turizm faaliyetlerinde artış görülmektedir. Grafik 14’teki
bilgiler doğrultusunda Bölgede konaklayan turist sayısının 2008-2010 yılları arasında artış
olduğu görülürken, 2011 yılında çok da değişmediği anlaşılmaktadır. Bu durum; Bölgenin
turizm potansiyelinin giderek daha iyi kullanılabildiğini ve pazarın turist sayısı yönünden
büyüdüğünü göstermektedir.
Grafik 14 - Bölgeye 2008-2011 Yılları Arasında Gelen Turist Sayısı
1.400.000
1.200.000
1.000.000
800.000
600.000
400.000
200.000
0
Gelen Turist Sayısı
2008
2009
2010
2011
Bölgenin yeteri kadar turist çekememesinin en önemli nedenlerinden biri seyahat
acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler
sektöründeki eksikliklerdir. Büyük turizm potansiyeline ve turizm sektöründeki önemli
hedeflere karşın, TÜİK yıllık sanayi ve hizmet istatistiklerine göre, 2009 yılında gizlilik
nedeniyle verisi gizlenen 5 Düzey-2 bölgesi çıkarıldığında kalan 21 bölge içinde TR33 Bölgesi
söz konusu sektörde cirosu en düşük olan bölgedir. Ayrıca, konaklama sektörü (NACE Rev. 2
kodu 55) ile seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili
faaliyetler sektöründeki (NACE Rev. 2 kodu 79) işletmelerin cirolarının logaritmaları arasında
güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Başka bir ifadeyle, seyahat acenteleri ve tur operatörlerinin
faaliyetlerinin arttırılması konaklama sektörünü geliştirmektedir. Bu durum, TR33 Bölgesi’nde
seyahat acenteleri ve tur operatörleri benzer KOBİ’lerin yeterince gelişmediği ve bu sektörün
desteklenme ihtiyacını göstermektedir.
77
Grafik 15 - Konaklama ile Seyahat Acentesi/Tur Operatörü Sektörlerinin Ciroları Arasındaki
İlişki
LX: Düzey-2 bölgelerine göre konaklama sektöründeki işletmelerin cirolarının logaritması
LY: Düzey-2 bölgelerine göre seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri
ve ilgili faaliyetler sektöründeki işletmelerin cirolarının logaritması
Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2009); Zafer Kalkınma Ajansı
Hesaplamaları
Bölgede yatak kapasitesi yönünden Afyonkarahisar ili öne çıkmaktadır. İl Kültür ve
Turizm Müdürlüklerinin 2012 yılı verilerine göre; toplam 32.869 yatak kapasitesine sahip olan
Bölgede, en fazla kapasitenin Afyonkarahisar ilinde olduğu (19.283) saptanmıştır. Bu ildeki
yatak kapasitesinin %30’unun lüks otellere, %28’inin otellere, geri kalan %48’inin de
pansiyon ve kaplıcalara ait olduğu belirlenmiştir. 2012 yılı itibarıyla Kütahya ili 7.123, Manisa
ili 5.284 ve Uşak ili de toplam 1.179 yatak kapasitesine ulaşmıştır. Bölge içinde turizm
potansiyelinin değerlendirilememesi ile yatak kapasitesinin arasında kısmen de olsa bir ilişki
söz konusudur.
Bölgedeki 4 - 5 yıldızlı ve 1. sınıf belgeli oteller Afyonkarahisar ve Manisa’da
yoğunlaşmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2011) verilerine göre Bölgede, Kültür ve
Turizm Bakanlığına bağlı veya yatırım ruhsatlı 15 adet, belediye ruhsatlı 42 adet olmak üzere
toplam 57 adet lüks otel (4 veya 5 yıldızlı) bulunmaktadır. Lüks otellerin 28 tanesi Manisa, 16
tanesi Afyonkarahisar, 10 tanesi Kütahya ve 3 tanesi de Uşak illerinde bulunmaktadır.
Bölgedeki lüks turizm tesisleri göz önüne alındığında, bu tesislerin yaygın olarak bulunmadığı
görülmektedir.
Bölgede kongre turizmi için yeterli potansiyel bulunmaktadır. Sahip olduğu 57 adet
lüks otel ile Bölgenin, Türkiye kongre turizmi destinasyonunda yer alabilecek kapasiteye sahip
olduğu görülmektedir. 32 Otellerin yanında Afyonkarahisar ve Uşak’ta bulunan belediyeye
bağlı Atatürk Kültür Merkezleri de kongre turizminde etkili olabilecek konumdadırlar.
32
İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri
78
Bölgedeki otellerin belli merkezlerde yoğunlaşması nedeniyle sanayi ve ticaretin yoğunlaştığı
diğer ilçelerde ek lüks konaklama tesislerine ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır.
Bölgede kültür ve tarih turizmi varlıkları yoğun ve yaygın biçimde bulunmaktadır.
Bölgede 18 müze, 134 ören yeri ve 119 tane tarihi ve sivil mimari eser bulunmaktadır. Müze
sayılarında özellikle Kütahya Merkez’in öne çıktığı görülmektedir. Bölgedeki tarih ve kültür
varlıklarının mekânsal dağılımına Harita 9’d yer verilmiştir. Çavdarhisar’daki Aizanoi Antik
Kenti, Salihli’deki Sardes Antik Kenti, Karahallı’daki Cılandıras Köprüsü, Ulubey’deki Sülümenli
(Blaundus) Harabeleri, Sivaslı’daki Sebaste Antik Kenti, Afyonkarahisar ve Kütahya illerindeki
Frig Vadisi, Kula Evleri, Domaniç’teki Hayme Ana Türbesi, Şuhut’taki Zafer Yolu,
Afyonkarahisar Merkez, Sinanpaşa, Şuhut ve Dumlupınar’a yayılmış şekildeki Başkomutanlık
Milli Parkı ulusal ve uluslararası potansiyeli olan tarihi ve kültürel değerlerdir.
Harita 9 - Bölgedeki Tarih ve Kültür Varlıklarının Mekânsal Dağılımı
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (2012)
Gezi, yürüyüş, araştırma, gözlem ve tırmanma faaliyetlerini kapsayan doğa
turizmi, Bölgede önemli bir potansiyele sahiptir. Bölgedeki doğa varlıklarının mekânsal
dağılımına Harita 10’da yer verilmiştir. Gediz’de bulunan Murat Dağı, Manisa’da bulunan Spil
Dağı gezi amaçlı aktiviteler için, Domaniç’teki Kaşalıç Tabiat Koruma Alanı, Emirdağ’daki
Dandindere Tabiat Koruma Alanı, Sandıklı’da bulunan Akdağ Milli Parkı ve Ulubey Kanyonu
yürüyüş, trekking, doğa inceleme-araştırma amaçlı aktiviteler için; Bolvadin, Çay ve
Sultandağı sınırlarında bulunan Eber Gölü, Marmara Gölü, Dazkırı’da bulunan Acıgöl ve Çay
sınırlarında bulunan Karamık Gölü kuş gözlemleme ve araştırma amaçlı aktiviteler için;
Kula’daki Divlittepe Volkaniti ve barajı, Kula volkanitleri ve Soma’da bulunan Yağcıllı
Volkanları (peri bacaları) sahip oldukları coğrafi özellikler bakımından doğa turizminde
değerlendirilebilecek önemli turizm varlıklarıdır.
79
Harita 10 - Bölgedeki Doğa Turizmi Varlıklarının Mekânsal Dağılımı
Farklı inançlara ait kutsal değerlerin Türkiye’deki ve Bölgedeki varlığı, inanç
turizminin geliştirilmesi bakımından önemli bir avantajdır. Dünya İnanç Turizmi
Örgütü (World Religious Travel Association-WRTA) yalnızca Hristiyanların katıldığı inanç
turizminin üç yüz milyon turisti kapsayan bir pazar olduğunu belirtmektedir. Bu pazarın
büyüklüğü ise yirmi milyar dolara ulaşmaktadır. Ortalama kalış süresi fazla olan bu turistlerin
daha fazla harcama yapması beklendiğinden; bu turizm türünde yoğunlaşan bir bölgenin
turizm gelirinin yüksek olması beklenmektedir. TÜİK Turizm İstatistiklerine göre; inanç
turizmi amaçlı Türkiye’ye gelen yabancıların oranı 2001 yılında ‰3 iken, 2010 yılında ‰5’e
yükselmiştir. Yabancı turistlerin Türkiye’yi inanç amaçlı ziyaret etme oranları diğer amaçlara
göre çok düşük kalmaktadır.
Bölge inanç turizmi açısından önemli potansiyele sahiptir. Bölgede 72 tarihi cami ve
13 kilise bulunmakta olup; sadece Manisa ilinde 47 tarihi cami ve 6 kilise bulunmaktadır.
Bunlardan tarihi camiler Merkez, Akhisar, Alaşehir, Soma, Turgutlu, Demirci, Kula ve Ahmetli
ilçelerinde; kiliseler Akhisar, Salihli, Merkez, Alaşehir ve Kula ilçelerinde yer almaktadır.
Afyonkarahisar ilinin Merkez, Sinanpaşa, Sandıklı, Dazkırı, Çay ve Bolvadin ilçelerinde toplam
10 tarihi cami bulunmaktadır. Manisa ilinde, İncil’de adı geçen 7 kiliseden üçünün (Sardes Salihli, Thyateira - Akhisar, Philadelphia - Alaşehir) arasında bulunduğu toplam 6 kilise
bulunmaktadır. Ayrıca, Salihli’de bulunan Sardes Sinagogu ve Afyonkarahisar Merkez,
Kütahya Merkez ve Manisa Merkez’deki Mevlevihaneler ve Kula’daki makam mezarları inanç
turizminde ulusal ve uluslararası potansiyeli bulunan varlıklardır. Bölgedeki inanç turizmi
açısından potansiyel arz eden varlıkların mekânsal dağılımına Harita 11’de yer verilmiştir.
80
Harita 11 - Bölgedeki İnanç Turizmi Varlıklarının Mekânsal Dağılımı
Bölge, termal turizmde dünyada ilk yedi ülke arasında ve Avrupa’da ilk sırada yer
alan Türkiye’nin lokomotifi konumundadır. Termal kaynakların coğrafi açıdan değişik
bölgelerde (deniz kenarı, ormanlık, dağlık alanlarda) bulunması, termal turizmin diğer turizm
çeşitleri ile entegrasyonu fırsatını sunmaktadır. Harita 12’ye göre ülke genelinde 4 adet
termal kültür ve turizmi koruma ve gelişim bölgesi ile 70 adet termal turizm merkezi
bulunmaktadır. Bölgede ise tüm illerde termal kaynakların yoğun olarak bulunduğu
görülmektedir. Ayrıca; Manisa dışındaki Bölge illeri Ankara ve Eskişehir’le birlikte Frigya
Turizm Master Plan Bölgesi’ne girerken, Manisa Güney Ege Turizm Master Plan Bölgesi’ne
girmektedir.
81
Harita 12 - Termal Turizm Master Plan Bölgeleri
Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Termal Turizm Master Planı, 2007-2023
Bölge, termal turizm kaynakları açısından zengindir. Türkiye’de 170’in üzerinde
ruhsatlı kaplıca bulunmakta olup, bunun önemli bir kısmı Bölgede yer almaktadır. Bölgede
Kültür ve Turizm Bakanlığı ruhsatlı 19 adet, belediye ruhsatlı 28 adet kaplıca bulunmaktadır.
Termal tesislerin yatak kapasitelerine göre mekânsal dağılımına Harita 13’te yer verilmiştir.
Afyonkarahisar ilindeki kaplıcaların ağırlıklı olarak özel sektör işletmesi statüsünde, Kütahya
ilindekilerin ise ağırlıklı olarak belediye işletmesi statüsünde oldukları tespit edilmiştir. Manisa
ilinde yer alan kaplıcaların Demirci, Kula, Salihli, Soma ve Turgutlu ilçeleri sınırları içerisinde
yer aldığı görülmektedir. Kütahya ilindeki kaplıcaların Merkez, Emet, Gediz, Hisarcık, Simav ve
Tavşanlı ilçelerinde yoğunlaştığı saptanmıştır. Afyonkarahisar ilindeki kaplıcalar da Merkez,
Bolvadin, İhsaniye ve Sandıklı’da yer almaktadır. Uşak’taki kaplıcalar ise Merkez, Banaz ve
Ulubey ilçelerindedir.
82
Harita 13 - Bölgedeki Termal Tesislerin Yatak Kapasitelerine Göre Mekânsal Dağılımı
2.5 MADEN
Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün Bölge ekonomisindeki payı yüksektir. Ülke
genelinde 4.108 Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü işletmesinin 657’si (%16’sı) Ege
Bölgesi’nde bulunmaktadır. Ege Bölgesi’ndeki 657 işletmeden ise 270’i (%41,1’i) Bölgededir.
Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe ülke genelinde 116.869 kişi çalışırken, sektörün
istihdamdaki payının %1,1 olduğu görülmektedir. Ege Bölgesi’nde 25.981 kişinin (sektörün
payı %1,9) çalıştığı sektörde; Bölgedeki çalışanların sayısının 16.676 (sektörün payı %5)
olduğu ve Bölgede Madencilik ve taş ocakçılığı faaliyetlerinin önemli bir payının bulunduğu
anlaşılmaktadır.33
Bölgede Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün gelişmesi beklenmektedir. Ülke
genelinde Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yapılan 2.008.272.226 TL’lik yatırımın
373.257.990 TL’si (%18,6’sı) Ege Bölgesi’nde; Ege Bölgesi’ndeki 373.257.990 TL’lik yatırımın
248.501.776 TL’si (%66,6’sı) Bölgede yapılmıştır. Tüm sektörlerdeki yatırımların ülke
genelinde %1,8’inin; Ege Bölgesi’nde %3,9’unun; Bölgede %10,4’ünün Madencilik ve taş
ocakçılığı sektöründe yapıldığı görülmektedir.34
Bölgede madencilik istihdamında kömür ve linyit öne çıkarken, diğer sektörlerin
payı düşük seviyededir. Ülke genelinde Madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe istihdam
yönünden öne çıkan alt sektörler; %44,1’lik payla Kömür ve linyit çıkartılması ile %35,2 ile
33
34
83
Diğer madencilik ve taş ocakçılığıdır. Diğer alt sektörlerden Metal cevheri madenciliğinin payı
%14,3 iken; Ham petrol ve doğal gaz payı %5; Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetlerinin
payı %1,3’tür. Bölgede Kömür ve linyitin payı %73,1 gibi yüksek bir seviyedeyken; Diğer
madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün payı %22,4; Metal cevheri madenciliğinin payı sadece
%4,5 düzeyindedir.35
Madencilik sektöründe Bölge illerinden Manisa kömür ve linyitte, Afyonkarahisar
mermerde yoğunlaşırken; Kütahya ve Uşak’ta daha dengeli bir sektörel dağılım
söz konusudur. 2012 yılında ülke genelinde 138.794 Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü
çalışanından 34.065’i (%24,5’i) mermer ve granit gibi taşların çıkartılmasını da içeren
Süsleme ve yapı taşları ile kireç taşı, alçı taşı, tebeşir ve kayağantaşı (arduvaz-kayraktaşı)
ocakçılığındadır. Ayrıca; 27.196 (%19,6) kişi Linyit madenciliğinde, 20.307 (%14,6) kişi Taş
kömürü madenciliğinde, 17.675 (%12,7) kişi Diğer demir dışı metal cevherleri madenciliğinde
çalışmaktadır. Bölgede ise toplam 21.622 çalışanın bulunduğu Madencilik ve taş ocakçılığı
sektöründeki ve alt sektörlerdeki istihdamın illere göre dağılımı Grafik 16’da sunulmaktadır.
Bölgede Manisa Kömür ve linyit çıkartılmasında, Afyonkarahisar Diğer madencilik ve taş
ocakçılığında yoğunlaşırken Kütahya ve Uşak’ta sektörlerin daha dengeli dağıldığı
görülmektedir.
Grafik 16 - Madencilik Alt Sektörlerindeki İstihdam ve Madencilikteki Payları
Afyonkarahisar
Madenciliği
destekleyici
hizmetler
5%
Kömür ve
linyit
çıkartılması
1%
Metal
cevheri
madenciliği
0%
Diğer
madencilik
ve taş
ocakçılığı
94%
35
Kütahya
Diğer
madencilik
ve taş
ocakçılığı
24%
Metal
cevheri
madenciliği
16%
Madenciliği
destekleyici
hizmetler
5%
Kömür ve
linyit
çıkartılması
55%
84
Manisa
Diğer
madencilik
ve taş
ocakçılığı
7%
Metal
cevheri
madenciliği
4%
Uşak
Madenciliği
destekleyici
hizmetler
1%
Kömür ve
linyit
çıkartılması
88%
Diğer
madencilik
ve taş
ocakçılığı
30%
Madenciliği
destekleyici
hizmetler
2%
Kömür ve
linyit
çıkartılması
7%
Metal
cevheri
madenciliği
61%
Kaynak: SGK (2012)
Madencilik ve taş ocakçılığı ihracatında Manisa dışındaki Bölge illeri öne çıkarken;
sektörün ithalattaki payının ülke genelinden fazla olduğu tek il Kütahya’dır. Ülke
genelinde 2012 yılında toplam ihracatın %2,1’i; toplam ithalatın ise %1,2’si (ayrıntıları
bilinmeyen ‘Gizli Veri’ kapsamı dahil edildiğinde %17,5’i) Madencilik ve taş ocakçılığı
sektöründe yapılmaktadır. Bölgede ise Madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün ihracattaki payı
Manisa’da %0,1 iken; söz konusu değer Afyonkarahisar’da %13,8; Kütahya’da %6; Uşak’ta
ise 3,2’dir. 36 Bu yönüyle Manisa dışındaki illerin ihracatında madencilik ve taş ocakçılığı
sektöründe yoğunluk olduğu görülmektedir. İthalatta ise söz konusu oranın Manisa’da %0,3;
Afyonkarahisar’da %0,2; Kütahya’da %16,7 ve Uşak’ta %0,8 olduğu anlaşılmaktadır.
Bölgede maden sektörüne dayalı imalat kollarında yoğunlaşma görülmektedir.
Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektöründe 190.841 kişi (imalat sektörünün
%6,7’si) çalışmaktadır. Bölge genelinde ise bu sektörde çalışanların payı %21,3’tür. Ülke
genelinde imalat sektöründeki yatırımların 3.187.235.694 TL’sinin (%9,5’i) söz konusu
sektörde yapıldığı görülmekteyken, Bölgede ise Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin
imalatı sektöründeki yatırım değeri 278.855.991 TL’dir ve Bölgedeki toplam imalat sektörü
yatırımının %22,2’sine karşılık gelmektedir. 37 Bu durum Bölgede gelişmiş madencilik
sektörüne bağlı olarak Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatının da yoğunlaştığını
göstermektedir.
Afyonkarahisar ili maden çeşitliliği ve rezervler bakımından son derece zengin bir
ildir. İldeki başlıca madenler mermer, antimuan, demir manganez, kuvarsit, kireçtaşı, kumçakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafittir. Ayrıca, Merkez ilçede tenör oranı düşük
uranyum ve Sandıklı ilçesi yakınlarında önemli bakır yatakları tespit edilmiştir. Mevcut yer altı
kaynaklarından özellikle mermer ve çimento hammaddeleri il ekonomisinde sürükleyici
36
37
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri
85
sektörlerin başındadır. İscehisar mermer yataklarının bitme noktasında olduğu, iyi kaliteli
diyatomit yataklarının gelişen teknoloji ve arz-talep dengeleri doğrultusunda
değerlendirilebileceği ve Sandıklı ilçesi civarında tespit edilen bakır yataklarının büyük bir
potansiyele sahip olduğu MTA’nın Afyonkarahisar iline ilişkin değerlendirmeleri arasındadır.
Afyonkarahisar iline ait tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13’te
sunulmaktadır.
Kütahya ili yer altı kaynakları bakımından zengin illerden biri olup aynı zamanda
Türkiye için stratejik öneme sahip madenleri de sınırları içerisinde
barındırmaktadır. 36 çeşit madene sahip olan Kütahya’da öne çıkan madenler bor,
manyezit, gümüş ve linyittir. Türkiye’nin, dünya rezervinin büyük bir bölümünü elinde
bulundurduğu bor madeninin 1.681.474.000 ton rezervi Kütahya ili sınırları içerisinde, Emet
ilçesinde yer almaktadır. 38 Manyezit açısından da oldukça zengin bir il olan Kütahya’da,
Türkiye manyezit üretiminin büyük bir bölümü yapılmaktadır. Merkez ve Tavşanlı ilçelerinde
halen işletilmekte olan çok sayıda manyezit yatağı vardır. Türkiye’de işletilen tek gümüş
yatağı Kütahya ili Gümüşköy yatağıdır. Kütahya ili zengin linyit potansiyellerine sahip olup bu
durum ildeki sanayinin gelişiminde çok önemli rol oynamaktadır. Kütahya’daki linyit madeni
ve termik santraller önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Özellikle Tunçbilek ve
Seyitömer yörelerindeki linyit sahaları en önemli yataklardan olup Seyitömer ve Tunçbilek
termik santrallerinin linyit ihtiyaçları buralardan karşılanmaktadır. Kütahya iline ait tüm
maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13’te sunulmaktadır.
Jeolojik açıdan karmaşık bir yapıya sahip olan Manisa ili, endüstriyel hammadde
kaynakları açısından önemli potansiyele sahiptir. Manisa ili mermer açısından önemli
bir potansiyele sahip olup Demirci ilçesinde sarı-açık yeşil, yer yer koyu kahve renkli ve
tamamen aragonit kristallerinden oluşmuş Demirci Oniks mermeri, Akhisar’da da Ege Kahve
olarak tanımlanan koyu kahve-kırmızı renkli mermer oluşumları mevcuttur. Ayrıca Manisa ili
titanyum potansiyeli açısından Türkiye’nin en önemli bölgesidir. Manisa-GördesKuyumezardere’de, Benlieli Ovası’nda, Demirci Çayı’nda, Gördes Çayı’nda ve Salihli ile
Turgutlu ovalarında titanyum zenginleşmeleri bulunmaktadır. Kaliteli linyit yataklarına sahip
olan Manisa ilinde linyit sahaları ağırlıklı olarak Soma ilçesindedir. İlçedeki bazı linyit
işletmeleri ile termik santraller hem ilçenin hem de Manisa ilinin gelişmesine büyük katkı
sağlamakta ve önemli bir istihdam kaynağı yaratmaktadır. Manisa iline ait tüm maden
kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13’te sunulmaktadır.
Uşak ili özellikle endüstriyel hammaddeler bakımından metalik madenlere göre
daha fazla çeşitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit
olarak sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye’nin BergamaOvacık’tan sonra işletilen ikinci altın yatağı Uşak-Eşme-Kışladağ yatağıdır. İlin bir diğer önemli
yer altı kaynağı mermerdir. İlde 4 farklı çeşitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı
ilçesi Delihıdırlı mevkiindeki kireçtaşlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma
38
MTA, İl Maden Potansiyelleri, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=il_maden_potansiyelleri
(1 Haziran 2013’te alınmıştır)
86
özelliklerinin iyi nitelikli olduğu tespit edilmiştir. Uşak Beyazı olarak da bilinen ve beyaz
çimentonun ham maddelerinden biri olan beyaz mermer ilin bir diğer önemli mermer
rezervidir. Uşak ilinin tüm maden kaynakları rezerv ve tenör bilgileri Ek 13’te sunulmaktadır.
Bölgede madencilik sektöründen imalat sanayine geçişteki sorunlar, Bölge
ihracatının gelişmesini olumsuz etkilemektedir. 2011 yılında Afyonkarahisar ihracatının
115.647.386 dolarlık kısmı (%39,7’si) işlenmiş mermeri de içeren Yontulmaya veya inşaata
elverişli işlenmiş taşlar (kayagan taşı hariç), mozaik için küp şeklinde taşlar ve granüllerdir.
Afyonkarahisar’ın ham ve bloklar halindeki mermeri içeren Mermer ve traverten, ekosin, su
mermeri, kireçli taşlar ihracatı 32.833.721 dolardır (%11,3). Ülke genelindeki işlenmiş
mermer ve ham mermerin birim ihracat değerleri (sırasıyla 474 ve 133 dolar) kullanıldığında;
Afyonkarahisar’ın ham ve bloklar halinde mermeri işlenmiş halde satması yıllık ihracatını
84.182.698 dolar (%28,9) arttıracaktır. Söz konusu senaryo; Kütahya’da 15.056.755 dolarlık
(%9,8’lik); Uşak’ta ise 13.446.658 dolarlık (%9,3’lük) ihracat artışı sağlayacaktır.39 Bu durum,
Bölgede öne çıkan mermer ürününün genel olarak işlenmeden ham blok ve plakalar halinde
yapıldığını göstermektedir.
2.6 ÇEVRE
Bölgede Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinde hava kirliliği 1. öncelikli
sorun oluştururken, Uşak ilinde 2. öncelikli sorundur. Hava kirliliği sorununa ait bölge
haritası Harita 14’te verilmektedir. Buna göre Bölgede Uşak dışındaki tüm illerde hava kirliliği
1. öncelikli sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Uşak ilinde ise 1. öncelikli sorun atıklardır.40
Harita 14 - Ege Bölgesinde Kirlilik Öncelikleri
Kaynak: Ege Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları (2012)
39
TÜİK (2012); MTA Maden Dış Ticareti, http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.php?id=maden-disticaret-2012 (1 Haziran 2013’te alınmıştır); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
40
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre
Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı tarafından 2012 yılında yayınlanan “Ege Bölgesi Öncelikli
Çevre Sorunları” Raporu
87
Bölge farklı akarsu havzalarına girdiğinden ortak çevre politikası uygulanması
zordur. Bölgedeki su kaynakları incelendiğinde tek bir havzaya dâhil olmadığı, farklı tür ve
niteliklerdeki havzalarda arazilerinin bulunduğu görülmektedir. Harita 15’te görüldüğü üzere
Bölge illerinden Manisa’nın Gediz ve Kuzey Ege; Afyonkarahisar’ın Akarçay, Burdur, Büyük
Menderes ve Sakarya; Kütahya’nın Gediz, Sakarya ve Susurluk; Uşak’ın ise Büyük Menderes
Havzası içerisinde su kaynakları bulunmaktadır. Bu durum, Bölgenin bir havza etrafında
konuşlanmadığı ve ortak çevre politikalarının uygulanmasındaki zorluğu göstermektedir.
Ayrıca; Bölgedeki akarsu kaynaklarının tümünün akış yönlerinin Bölge dışına doğru olması su
kirliliğinin etkilerinin Bölgede hissedilmesini azaltmakta ve bu konudaki duyarlılığı
zayıflatmaktadır.
Harita 15 - Ülke Geneli Akarsu Havzaları
Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Atık Su Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)
Bölge illerinin dâhil olduğu 8 akarsu havzasının 5’inin koruma eylem planları
tamamlanmış olup, diğer 3’ü ise taslak aşamasındadır. Havza Koruma Eylem
Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında 2008 yılında koruma eylem planı hazırlanan 4
havza arasında Bölge’nin dâhil olduğu Akarçay ve Gediz havzaları da bulunmaktadır. 20092010 yılları arasında hazırlanan 11 havzadan ise 5’inin (Büyük Menderes, Burdur, Kuzey Ege,
Küçük Menderes ve Susurluk havzaları) Bölgede arazisinin olduğu görülmektedir. 2013 yılında
çalışmaları devam eden ve ilk taslakları Çevre ve Orman Bakanlığınca sürdürülen Sakarya
Havzası’na ek olarak 2008 yılında hazırlanan Akarçay ve Gediz Havza Koruma Eylem
Planlarının AB Su Çevre Direktifi (SÇD) doğrultusunda revize edilmesiyle Bölgedeki tüm
havzaların koruma eylem planları tamamlanmış olacaktır. Tablo 38’deki bilgilere göre
Bölgenin en çok alanı bulunan havza Gediz Havzası’dır. Havza koruma eylem planlarının
hazırlık çalışmaları devam eden Susurluk ve Akarçay havzalarında bulunan alanların da fazla
olması, söz konusu hazırlık çalışmalarının Bölge için kritik öneme haiz olduğunu
göstermektedir.
88
Tablo 38 - Bölgede İllerinin Havzalarda Bulunan Alanları (Ha)
Afyonkarahisar
-
Kütahya
153.495
Manisa
1.096.555
Uşak
216.753
Bölge
1.466.803
Sakarya
380.975
425.450
-
3.762
810.187
Büyük Menderes
327.908
790
380
362.512
691.590
Susurluk
-
588.839
28.565
-
617.404
Akarçay
606.116
-
-
-
606.116
Kuzey Ege
156.839
-
-
-
156.839
Burdur
101.437
-
-
-
101.437
-
-
5.658
-
5.658
Gediz
Küçük Menderes
Kaynak: Havza Koruma Eylem Planları Raporları
Ülke ve Bölge genelinde su ve atık su yönetimi için yapılan harcamalar önemli
miktarlardadır. Ülke ve Bölgedeki su ve atık su yönetim hizmetlerindeki harcamalar ile bu
harcamaların toplam çevresel harcamalara ait oranları Tablo 39’da sunulmaktadır. Buna göre
ülke genelindeki çevresel harcamaların %47,2’si su ve atık su yönetimi için yapılmaktadır.
Bölgede ise Afyonkarahisar’daki toplam çevresel harcamaların %55,4’ü, Kütahya’da %34,7’si,
Manisa’da %25’i, Uşak’ta ise %68,7’si su ve atık su yönetimi için yapılmaktadır. Bu durum su
kirliliği konusuna en yoğun harcamayı yapan ilin Uşak olduğunu göstermektedir.
Tablo 39 - Su ve Atık Su Yönetimi Harcamaları ve Payları
Toplam çevresel
Su hizmetleri
harcamalar (TL) harcamaları (TL)
Afyonkarahisar
39.147.332
21.403.250
Kütahya
46.227.136
11.657.366
Manisa
68.614.370
13.679.281
Uşak
19.738.804
6.283.588
Bölge
173.727.642
53.023.485
Türkiye
8.377.422.545
2.571.995.369
Payı Atık su yönetimi hizmetleri
(%)
harcamaları (TL)
54,7
275.435
25,2
4.370.467
19,9
3.475.616
31,8
7.285.915
30,5
15.407.433
30,7
1.385.669.727
Payı
(%)
0,7
9,5
5,1
36,9
8,9
16,5
Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle İller (2011)
Ülke genelinde içme suyuna erişim ve temiz içme suyu temini artış
göstermektedir. Ülke genelinde %99 seviyesinde içme suyuna erişim sağlanmaktadır.
Grafik 17’de 2004 ile 2010 yılları arasında temiz içme suyu erişiminin de arttığı görülmektedir.
2004 ve 2006 yıllarında uluslararası seviyenin altında kalırken, 2008 yılından sonra ülke
genelinde temiz içme suyu erişimi %50’nin üzerine çıkmıştır. Bu oranın Bölgede %20
düzeyinde olması söz konusu alandaki eksikliği göstermektedir. Bu durumun nedeni,
Bölgedeki arıtma tesislerinin yeteri düzeyde çalışmamasıdır.
89
Grafik 17 - Ülke ve Bölgede İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010)
Bölge illerinde arıtılmış içme suyu temini giderek artmaktadır. Grafik 18’de sunulan
bilgilere göre Bölge illerinde %100’e yakın oranda su şebekesi hizmeti verilen nüfus
bulunurken arıtma tesisi bulunan ve içme suyu hizmeti verilen nüfus oranının ülke
genelindeki %54 seviyesinin çok altında olduğu görülmektedir. Söz konusu oranlar genel
olarak artış eğilimindedir. Buna rağmen Uşak, %6’lık değer düşüklüğü ile dikkat çekmektedir.
Bölgede en yüksek içme suyu hizmet oranına sahip il olan Manisa’nın bile ancak %25
seviyesinde olması, su arıtma yatırımlarının Bölge için ne kadar önemli olduğunu
göstermektedir.
Grafik 18 - Bölge İllerinde İçme ve Kullanma Suyu Erişilebilirliği ve Arıtma Hizmeti (2010)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge illerinde arıtmadan faydalanan nüfus seviyesi düşüktür. Bölge illerine
bakıldığında kanalizasyon hizmetlerine erişim oranları ülke genelinden yüksek seyretmektedir.
Ancak arıtmadan faydalanan nüfus oranı artış göstermemiştir. Grafik 19’daki verilere göre;
2010 yılında Bölge genelinde nüfusun %55’inin arıtma hizmetlerinden faydalanmasını
sağlayan il Kütahya olup bu oran 2004’ten bu yana giderek artmıştır. Manisa ilinin arıtma
hizmetlerinden faydalanma oranı %31 olup bu oran 2008 yılından bu yana düşmektedir.
90
Grafik 19 - Ülke ve Bölgedeki Atık Su Altyapısı ve Arıtma Hizmeti (2010)
Bölgedeki sanayi atıkları için atık yönetimi altyapısında eksiklikler bulunmaktadır.
Bölgede Manisa, Salihli, Uşak, Uşak Deri (Karma) ve Kütahya Merkez-I OSB’de atık su artıma
tesisleri mevcuttur. Ayrıca Karahallı OSB’de kısmen faal bir atık su arıtma tesisi
bulunmaktadır.41 Buna karşın diğer organize sanayi bölgelerinde atık yönetimi altyapılarının
bulunmaması Bölgeye yapılması planlanan yatırımları olumsuz etkilemektedir.
Bölge genelinde toprak kirliliği öncelikli sorunlar arasında yer almamaktadır.
Bölgedeki illerde evsel nitelikli katı atıklar, plansız kentleşme ve sanayi kaynaklı atıklar toprak
kirliliğinin en önemli nedenleridir. Toprak kirliliği Afyonkarahisar ve Uşak illerinde 4., Kütahya
ilinde 5., Manisa ilinde ise 6. öncelikli sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. 42 Bölge illerinde
toprak kirliliği öncelikli sorunlar arasında bulunmasa da Bölgede tarım sektörünün gelişmiş
olması, bu kirlilik türünü Bölge için önemli hale getirmektedir.
Bölgede en fazla kullanım değiştiren arazi türü tarım arazileridir. 1991-2001 yılları
arasında ülke genelinde kullanımı değişen arazilerin %66’sını tarım arazileri oluşturmaktadır.
Kullanımı değişen arazilerden Manisa’da %61’inin, Afyonkarahisar’da %74’ünün, Kütahya’da
%37,8’inin ve Uşak’ta ise %79,8’inin kullanımları değişmeden önce tarım arazisi olduğu
görülmektedir. 43 Bölgenin önemli ekonomik kaynaklarından biri olan tarım sektörünün
sürdürülebilirliği için tarım topraklarının amaç dışı kullanımının kontrol altına alınması
gerekmektedir.
Orman alanları Kütahya ve Manisa illerinde yoğunlaşırken, Manisa’da sürekli
tarım ürünlerinin yetiştirildiği arazilerin de yoğun olması bu ilde çevresel
politikalar önem verilmesi gerektiğini göstermektedir. Orman ve Su İşler Bakanlığı’nın
Arazi Örtüsü Veritabanı’nın 2006 yılı verilerini sunan Harita 16-19’da Bölgedeki orman ve
41
Havza Koruma Eylem Planları Raporları
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre
Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı (2012)
43
TÜİK, Genel Tarım Sayımı (2001)
42
91
maki alanlarının Kütahya il geneli ile Manisa’nın Gediz Nehri çevresi dışında kalan alanların
dışında ve Afyonkarahisar ile Uşak illerinin kuzey kesimlerinde yoğunlaştığı görülmektedir.
Bunun dışında sulak alanlar yoğun olarak Afyonkarahisar ilinin sınır ilçelerinde yoğunlaşırken,
Manisa’da özellikle Gediz Nehri çevresinde sürekli tarım yapılan alanlarının fazlalığı ve bu
alanların çevrelerinde bolca ekilebilir veya karışık tarım alanlarının olması, ilde çevresel
koruma tedbirlerinin kritik öneme haiz olduğuna işaret etmektedir.
Harita 16 - Afyonkarahisar İli Arazi Örtüsü (2006)
Harita 17 - Kütahya İli Arazi Örtüsü (2006)
92
Harita 18 - Manisa İli Arazi Örtüsü (2006)
Harita 19 - Uşak İli Arazi Örtüsü (2006)
Kaynak:
Orman
ve
Su
İşleri
Bakanlığı,
Arazi
(http://aris.ormansu.gov.tr/crn/ ) (1 Ekim 2013’te alınmıştır)
Örtüsü
Veritabanı
93
Bölgede kış sezonunda hava kirliliğinde en kötü durumdaki merkezler
Afyonkarahisar ve Soma iken; partiküler madde kirliliği kükürtdioksit kirliliğine
göre daha etkili olmaktadır. Bölge istasyonlarında yapılan ölçümlere göre; havadaki
kükürtdioksit (SO2) ve partiküler maddenin (PM10) kış sezonu (1 Ekim-31 Mart arası) ve yıllık
ortalama değerleri Tablo 40 ve Tablo 41’de verilmektedir. Buna göre kükürtdioksit için kış
sezonu aylık ortalamada 120 mikrogram/metreküp (μg/m3) olan sınır değer, Bölgedeki hiçbir
merkezde aşılmazken en yüksek değere Afyonkarahisar’da ulaşılmıştır. Partiküler maddenin
kış sezonu ortalamasında 90 μg/m3 değeri sınırken bu değer Afyonkarahisar’da aşılarak
107’ye ulaşmıştır. Ayrıca Afyonkarahisar’da 5 kez, Manisa’da 1 kez 260 μg/m3 olan ilk seviye
uyarı eşiği aşılmıştır. Partiküler maddenin insan sağlığının korunması için yıllık ortalamasının
60 μg/m3 sınırını aşmaması gerekmektedir. Bu değerin Bölgenin tüm illerinde aşıldığı
görülmektedir. Veriler doğrultusunda Bölgede hava kirliliğinde özellikle Afyonkarahisar’ın
sorun yaşadığı ve kış aylarındaki kirliliğin doğal gaz yerine kullanılan düşük kaliteli katı
yakıtlardan dolayı daha yüksek olduğu görülmektedir.
Tablo 40 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Kış Sezonu Ortalama
Değerleri (2012-2013)
İstasyon
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Soma
Uşak
Kükürtdioksit (SO2), μg/m3
76
10
17
63
15
Partiküler Madde (PM10), μg/m3
107
66
76
83
73
Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Hava Kalitesi Haber
Bülteni
Tablo 41 - Bölge İstasyonlarındaki Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Yıllık Ortalama Değerleri
(2010)
İstasyon
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Kükürtdioksit (SO2), μg/m3
35
16
8
14
Partiküler Madde (PM10), μg/m3
106
77
79
71
Kaynak: TÜİK, Çevre İstatistikleri
Bölgede büyük ve sanayi yönünden gelişmiş ilçelerdeki belediye atık miktarları
daha fazla iken; sadece Afyonkarahisar’ın ilçelerindeki atıklar düzenli depolama
yöntemiyle bertaraf edilmektedir. Bölge genelindeki belediye atık miktarlarının dağılımı
Harita 20’de verilmiş olup, en çok atık bulunan ilçelerin Kütahya Merkez, Manisa Merkez,
Afyonkarahisar Merkez, Uşak Merkez, Akhisar, Soma, Salihli, Turgutlu ve Tavşanlı ilçeleri
olduğu görülmektedir. Bölge ilçelerinde atıklar, genel olarak belediye çöplüğünde bertaraf
edilirken; yıllık 1.135.339 tonluk atığın 192.150 tonunun (%16,9’u) bertarafında düzenli
depolama yönteminin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu oran %54,4’lük ülke genelinin altındadır.
Söz konusu yöntem, Bölgede sadece Afyonkarahisar’ın Başmakçı, Dazkırı, Evciler, Kızılören ve
94
Sultandağı dışındaki ilçelerinde kullanılmaktadır. 44 Bu durum; Bölge genelinde belediye
atıklarının modern yöntemlerle bertaraf edilmediğini göstermektedir.
Harita 20 - İlçelere Göre Belediye Atık Miktarı (Ton/Yıl)
Bölge illerinde gürültü kirliliği diğer kirlilik türleri kadar etkili değildir. Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı Raporu’na45 göre gürültü kirliliğinin il merkezlerinde daha çok rekreasyon
ve eğlence, açık hava aktiviteleri ve yerleşim alanı içerisindeki atölye, imalathane, market,
sağlık kuruluşları vb. faaliyetlerinden kaynaklandığı görülmektedir. İlçe yerleşim
birimlerindeyse açık hava aktiviteleri ön plana çıkarken diğer gürültü kirliliği nedenleri
yerleşim alanı içerisindeki atölye, imalathane, market, sağlık kuruluşları vb. faaliyetleri ile
kent içi ulaşım olarak belirtilmiştir. Bölge illerinde gürültü kirliliği önemli bir sorun
oluşturmamakta olup; söz konusu raporda gürültü kirliliği; Kütahya ve Manisa illerinde 4.,
Uşak ilinde 5., Afyonkarahisar ilinde ise 6. öncelikli sorun olarak belirtilmiştir.46
Bölgede çok sayıda korunan alan bulunmaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın
2013 verilerine göre ülke genelindeki 40 milli parkın ikisi Bölgede bulunmaktadır. Bunlardan
biri Manisa-Merkez’deki Spil Dağı, diğeri ise Afyonkarahisar Merkez, Sinanpaşa, Sandıklı,
Dumlupınar, Altıntaş ve Banaz ilçelerinde bulunan Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı’dır. Ülke
genelindeki 31 tabiatı koruma alanının ise üçü Bölgede bulunurken, bunlar Domaniç’teki
44
TÜİK Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011)
Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim
Dairesi Başkanlığı (2012)
46
Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim
Dairesi Başkanlığı (2012)
45
95
Kaşalıç, Emirdağ’daki Dandindere ile Tavşanlı’daki Vakıf Çamlığı’dır. Buna ek olarak ülke
genelindeki 189 tabiat parkından 8’i Bölgede bulunmaktadır. Bunlar; Sandıklı’daki Okturdere,
Sinanpaşa’daki 26 Ağustos, Kütahya Merkez’deki Çamlıca ve Enne Barajı, Manisa Merkez’deki
Mesir ve Süreyya, Banaz’daki Evrendede ve Ulubey’deki Ulubey Kanyonu’dur. Bölgede çok
sayıda korunan alan mevcutken, bunlar sayı yönünden genel olarak Afyonkarahisar ve
Kütahya illerinde yoğunlaşmasına karşın alan yönünden Harita 21’de görüleceği üzere
Afyonkarahisar öne çıkmaktadır.
Harita 21 - Bölgede Korunan Alanlar Haritası
2.7 AFET YÖNETİMİ
Bölgede birçok afet yaşanmış olmasına rağmen en fazla can kaybına yol açan afet
türünün depremler olduğu görülmektedir. Meydana gelen depremlerde Manisa ilinde
3.053 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu sayı Kütahya’da 1.089, Afyonkarahisar’da 475 ve Uşak’ta
21 olarak gerçekleşmiştir. Yaşanan depremlerde yaralı sayılarına bakıldığında Kütahya 1.337
kişi ile ilk sırada yer alırken onu 1.108 kişi ile Afyonkarahisar, 186 kişi ile Manisa takip
etmektedir. Uşak’ta ise yaşanan depremlerde yaralanan olmamıştır. Diğer afet türlerinde ölü
ve yaralı sayıları depremlerle karşılaştırıldığında çok düşük kalmaktadır. Bölgede yaşanan afet
türleri, ölü ve yaralı sayıları Ek 14’te verilmektedir.
Su taşkını olayları Kütahya ve Manisa’da daha çok yaşanmıştır. Akarsularda görülen
sel (taşkın) olay sayısının tüm hidrometeorolojik afetler içindeki oranı 1967-1987 yılları
arasında %33 iken; 1998-2008 yılları arasında bu oran %14’e düşmüştür. Bölgede 19402010 yılları arasında 103 sel-taşkın-şiddetli yağış afeti gerçekleşmiştir. Harita 22’den
görüleceği üzere bu afetlerin 42’si Manisa’da ve 38’i Uşak’ta yaşanmıştır. Bu durum; söz
konusu afet türünün bu iki il için sorun teşkil ettiğini göstermektedir.
96
Harita 22 - Sel - Taşkın - Şiddet Yağış Afetleri 1940-2010 Yılları
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Araştırma, Afetler,
http://www.mgm.gov.tr/arastirma/dogal-afetler.aspx?s=taskinlar
(1 Ağustos 2013’te alınmıştır)
Bölge için orman yangınları önemli bir tehdit iken, Manisa ilinde orman yangını
gerçekleşme olasılığı daha yüksektir. Orman yangınlarının gerçekleşme olasılığını
gösteren Harita 23’te söz konusu afet türünün özellikle Ege ve Akdeniz kesimleri için önemli
bir tehdit oluşturduğu görülmektedir. Yeşil rengin %0-25 arası olasılığı, sarı rengin %25-50
arası olasılığı, turuncu rengin %50-75 olasılığı, kırmızı rengin ise %75-100 arası olasılığı ifade
ettiği haritada Bölge illerinin %25-75 bandında yer aldığı görülmektedir. Ancak özellikle
orman alanlarının oranının %53 olduğu Kütahya ile %41 olduğu Manisa illerinin birçok
alanlarının da %50-75 risk aralığında olması bu illeri orman yangını afetine daha duyarlı hale
getirmektedir.
Harita 23 - Orman Yangını Risk Haritası
Kaynak:
Meteoroloji
Genel
Müdürlüğü,
Araştırma,
Afetler,
http://www.mgm.gov.tr/arastirma/dogal-afetler.aspx?s=ormanyangin (1 Ağustos 2013’te
alınmıştır)
97
Bölgede en fazla risk teşkil eden doğal afet türü depremlerdir. Bölgede bugüne
kadar ciddi hasar veren depremler yaşanmıştır. Gediz Çöküntü Sistemi, Dinar Fay Hattı,
Akşehir Fay Hattı, Manisa Fay Hattı, Kütahya Fay Hattı ve Simav Fay Hattının aktif
olmasından dolayı son yüzyılda büyüklükleri 4 ve 4’ün üzerinde olan birçok deprem
yaşanmıştır. Harita 24’te Bölgedeki tüm ilçelerin deprem riskine göre sınıflandırılması
gösterilmiştir.
Harita 24 - Deprem Bölgelerinin Sınıflandırılması
Kaynak: Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Deprem Dairesi Başkanlığı
Afyonkarahisar il merkezi 2. derece deprem bölgesi olmakla birlikte ilin önemli bir
kısmı 1. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Afyonkarahisar ve çevresini
etkileyen tektonik sistemler; Gediz Çöküntü Sistemi, Dinar Fay Sistemi ve Akşehir Fay
Sistemidir.47 İlde 30 yılda bir 6,0 büyüklüğünde bir depremin olma olasılığı %78 iken; 7,0
büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde olma olasılığı da %35’tir. Yapılan analizler
sonucunda bu ilde 100 yıl içerisinde meydana gelebilecek maksimum büyüklükteki deprem
7,3’tür.48
Kütahya il merkezi 2. derece deprem bölgesi olmakla birlikte ilin güneybatısı 1.
derece deprem bölgesidir. Kütahya’da yapılan araştırmalar sonucunda ilde 6,0
büyüklüğündeki bir depremin 49 yılda bir gerçekleşme olasılığı %68,8 iken 7,0
büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde gerçekleşme olasılığı %20,2’dir.49
47
48
49
Afyonkarahisar, İl Afet Acil Yardım Planı, 2012
Afyonkarahisar İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013)
Kütahya İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013)
98
Manisa’nın tamamı Manisa Fay Sistemi üzerinde bulunmaktadır ve 1. derece
deprem bölgesindedir. İl, Gediz Grabeni içerisinde bulunduğu için tarih boyunca çok
önemli depremler yaşamıştır. Manisa’da 5,0 büyüklüğündeki bir depremin 10 yılda
gerçekleşme olasılığı %81,3 iken, 6,0 büyüklüğündeki bir depremin aynı zaman diliminde
gerçekleşme olasılığı %66,6’dır.50
Uşak, 1. ve 2. derece deprem bölgesinde olmasına rağmen il sınırları içerisinde
yıkıcı bir deprem yaşanmamıştır. Uşak ilinin etkilendiği depremler çevre illerde yaşanan
depremlerdir. Bu bağlamda Uşak ilinin Bölgede deprem riski en az olan il olduğu
söylenebilir.51 Harita 25’te Bölgede günümüze kadar gerçekleşen depremlerin ilçe düzeyindeki
şiddetleri gösterilmiştir.52
Harita 25 - 1900 Yılından Günümüze Gerçekleşen Depremlerin Şiddetleri
Kaynak: İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri
Bölgenin doğal afetler sınıflandırılmasında depremlerden sonra su baskını,
heyelan, kaya düşmesi ve yangın afetleri gelmektedir. Bölgede depremler kadar
olmasa da bu afet türleri de maddi hasar ve can kaybına yol açmaktadır. Bu tür afetlerin
görülme sıklığı depremler kadar değildir; fakat bu tür afetlerde gerçekleştiği zaman yıkıcı
sonuçlara sebep olabilmektedir. Bu yüzden en az depremler kadar bu tür afetlere de hazırlıklı
olmak ve afet sonrasında da gerekli müdahaleleri yapmak için ekip ve ekipmanlar yeterli
düzeyde olmalıdır.
50
51
52
Manisa İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013)
Uşak İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (2013)
İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri (2013)
99
2.8 KENTSEL HİZMETLER
Nüfus başına düşen faal sporcu sayısında Manisa, spor tesisi sayısında Uşak öne
çıkmaktadır. Manisa’da 164, Afyonkarahisar’da 68, Kütahya’da 39 ve Uşak’ta 128 adet
olmak üzere Bölge genelinde Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı 399 adet tesis bulunmaktadır.
Yüz bin nüfusa düşen tesis sayısı ülke için 13,2, Ege Bölgesi için 13,3 iken Manisa’da 12,4;
Afyonkarahisar’da 9,7; Kütahya’da 6,7; Uşak’ta ise 38,3’tür. On bin kişiye düşen faal sporcu
sayısı ise ülke genelinde 29,7; Ege’de 33,1 iken Manisa’da 38,6; Afyonkarahisar’da 23,7;
Kütahya’da 23 ve Uşak’ta 24 olup; Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak’ın ülke ortalamasının
altında kaldığı görülmektedir.53
Bölgede tiyatro faaliyetlerinde Manisa öne çıkarken, bu ili Kütahya takip
etmektedir. Bölgede 2010-2011 sezonunda Manisa’da 47, Afyonkarahisar’da 3, Kütahya’da
13, Uşak’ta ise 11 eserin oynandığı görülmektedir. Sergilenen bu eserlerde Manisa’da gösteri
başına izleyici sayısı 206 iken; bu değerin Afyonkarahisar’da 298, Kütahya’da 451, Uşak’ta
325, ülke genelinde ise 231 olması Bölge halkının gösterilere ilgili olduğunu göstermektedir.
On bin nüfusa düşen gösteri sayısının ülke genelinde 3,2; Ege Bölgesi’nde 2,7 iken Manisa’da
1,3; Afyonkarahisar’da 0,5; Kütahya ve Uşak’ta ise 0,7 olması ise gösterilere yüksek ilgi
gösterilmesine rağmen Bölgede yeterli sayıda etkinliğin düzenlenmediğine işaret etmektedir.
On bin kişi başına düşen gösteri sayısı Grafik 20’de sunulmaktadır.
Grafik 20 - Sezonlara Göre On Bin Nüfusa Düşen Tiyatro Gösteri Sayıları (2008-2009/20102011)
4,0
3,5
3,0
Manisa
2,5
Afyonkarahisar
2,0
Kütahya
1,5
Uşak
1,0
0,5
0,0
2008-2009
2009-2010
2010-2011
Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri
Sinema
altyapısı
açısından
2008-2011
yılları
arasında
Manisa
ve
Afyonkarahisar’da büyük bir atılım gerçekleştiği görülmektedir. Sahip olunan
sinema salonu sayısı açısından 2008-2011 yılları arasında Manisa’nın 16’dan 20’ye,
Afyonkarahisar’ın 11’den 21’e çıktığı, Kütahya’nın 9’dan 8’e, Uşak’ın 9’dan 7’ye düştüğü
görülmektedir. Bölge illerinde yıllara göre sinema izleyicilerinin gelişimi ise Grafik 21’de
53
TÜİK, Spor İstatistikleri (2007)
100
sunulmaktadır. Bu durum sinema altyapısı açısından Manisa ve Afyonkarahisar’ın son 2 yıldaki
gelişimiyle diğer Bölge illerinden ayrıştığını göstermektedir.
Grafik 21 - Bölge İllerinde Yıllara Göre Sinema İzleme Sayıları (2008-2011)
350000
300000
250000
Afyonkarahisar
200000
Kütahya
150000
Manisa
Uşak
100000
50000
0
2009
2010
2011
Kaynak: TÜİK Kültür İstatistikleri
Bölgede halk kütüphanelerinin kullanımı Manisa ve Kütahya illerinde ülke ve
Bölge ortalamasının üzerindedir. 2011 yılında kütüphanelerden faydalanan yararlanıcı
sayıları hesaplandığında bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayısı Manisa’da
444, Afyonkarahisar’da 268, Kütahya’da 438, Uşak’ta ise 174’tür. Ülke genelinde 252, Ege
Bölgesi genelinde 247 olan bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayılarının
Bölge illerinde yıllara göre gelişimi Grafik 22’de sunulmaktadır. Bölgede halk kütüphanelerine
olan ilginin ve kullanımlarının yüksek olduğu görülmektedir.
Grafik 22 - Yıllara Göre Bin Kişi Başına Halk Kütüphanelerinden Yararlanma Sayıları
500
400
Manisa
300
Afyonkarahisar
200
Kütahya
100
Uşak
0
2008
2009
2010
2011
Kaynak: TÜİK, Kültür İstatistikleri (2011)
Bölgede sadece 3 adet kültür merkezi bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı
Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı ülke genelindeki 71 adet faaliyette olan kültür
merkezinden üçü Bölgede (Afyonkarahisar, Eşme ve Salihli) bulunmaktadır. Bu durum,
Bakanlığa bağlı kültür merkezlerinin yaygın olmadığını göstermektedir.
101
Bölgede opera, bale, orkestra gibi farklı türlerdeki sanatsal gösteriler yaygın
değildir. Tablo 42’de gösterildiği üzere; Manisa dışındaki Bölge illerinde opera/bale ve
orkestra gösterileri yapılmamıştır. Koro ve topluluk gösterilerinde ise Uşak dışındaki tüm
Bölge illerinde en az bir gösteri olmuştur ve özellikle Kütahya’nın koro, Manisa’nın ise topluluk
gösterilerinde öne çıktığı görülmektedir. Ağırlıklı olarak yüksek eğitim seviyesindeki nüfus
grubunun tercih ettiği, genel anlamda farklı türlerdeki gösteri/turne sayılarının az ve
yaygınlaşmamış olduğu dikkat çekmektedir.
Tablo 42 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Sayıları
Gösteri/Turne
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Ege Bölgesi
Türkiye
Opera ve Bale
1
21
151
Orkestra
1
8
41
Koro
1
12
1
19
219
Topluluk
2
1
7
26
104
Bölgenin opera, bale ve orkestra gibi nadir olarak yapılan sanatsal turne ve
gösterilere ilgisi yüksektir. Bölgede sadece Manisa’da yapılan opera/bale ve orkestra
gösterimlerinin ortalama izleyici sayılarının ülke ve Ege Bölgesi genelinden yüksek olduğu
Tablo 43’te görülmektedir. Ayrıca; korolara Manisa ve Kütahya’nın; topluluk gösteri ve
turnelerine ise Afyonkarahisar ve Kütahya’nın yoğun ilgisi olduğu ortalama izleyici sayılarının
büyük olmasından anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle Bölge halkı opera, bale ve orkestra gibi
turnesi nadir olarak yapılan sanatsal gösterilere çok ilgi göstermektedir.
Tablo 43 - Ülke Geneli, Ege Bölgesi ve Bölge İllerinde Türlerine Göre Gösteri/Turne Başına
Düşen İzleyici Sayıları
Gösteri/Turne Başına İzleyici
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Ege Bölgesi
Türkiye
Opera ve Bale
950
679
600
Orkestra
1.100
794
574
Koro
1.150
1.555
1.400
1.458
11.884
Topluluk
1.400
1.200
429
762
2.255
Bölgede sanat, eğlence, dinlence ve spor hizmetleri az, çeşitliliği düşük ve Bölge
geneline dağılmamış biçimde bulunmaktadır. Bölgedeki sosyal olanakların dağılımı
incelendiğinde kültür-sanat faaliyetlerinin ağırlıklı olarak Bölge illerinin merkez ilçeleri ile
Gediz ve Akhisar’da bulunduğu görülmektedir. Harita 26’da sosyal olanakların ilçe bazlı
yoğunluğu verilmektedir.
102
Harita 26 - Bölgedeki Sosyal Olanakların Mekânsal Dağılımı (2012)
Kaynak: SGK
Bölgedeki toplu taşıma ağı geniş bir alanı kapsamaktadır fakat çeşitlenmemiştir.
Bölgede hizmet veren toplu taşıma sistemi belediye otobüsleri tarafından sağlanmaktadır.
Raylı sistem, metrobüs vb. diğer toplu taşıma sistemleri Bölge içinde bulunmamaktadır. Bölge
içinde toplu taşımayı yaygın olarak kullanacak öğrenci nüfusunun fazla olması göz önünde
bulundurulduğunda toplu taşıma sistemlerinin daha çeşitli ve zaman tasarrufu sağlayan
modlarda geliştirilmesi gerektiği öngörülmektedir.
Bölgede, kişi başına düşen yeşil alan miktarı en yüksek olan il Kütahya’dır. Kişi
başına düşen yeşil alan miktarının Kütahya’da 12 m²/kişi, Afyonkarahisar’da 3,32 m²/kişi,
Manisa’da 9,28 m²/kişi ve Uşak’ta 5 m²/kişi olduğu görülmektedir. Bölgede sadece Kütahya
kişi başına olması gereken standart (10 m²/kişi) yeşil alan miktarının üzerinde yeşil alana
sahiptir54 ve diğer Bölge illerinde kişi başına düşen yeşil alan miktarının arttırılmasına ihtiyaç
duyulmaktadır.
Bölgeye çalışmak için gelen mevsimlik tarım işçilerinin barınma problemleri
vardır. Ülke genelindeki yüksek tarımsal katma değerler üreten bir Bölge olarak, yılın bazı
dönemlerinde geçici tarım işçilerine de ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak Bölge genelinde yapılan
gözlemler ve toplantılar neticesinde geçici tarım işçilerinin Bölgede bulundukları dönem
içerisinde barınma sorunları yaşadıkları ortaya çıkmıştır.
Bölge illerindeki internet erişimi ülke geneli ve çevre bölgelere göre daha düşük
düzeydedir. İnternet erişiminin ölçülmesinde kullanılan penetrasyon oranı, abone sayısının
54
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İl Çevre Durum Raporları (2011)
103
nüfusa bölünmesiyle elde edilmektedir. Ülke genelinde genişbant internet penetrasyon oranı
2007-2012 yılları arasında %6,5’ten %26,5’e çıkmıştır. 2011 ve 2012 verileri göz önüne
alınarak yapılan kıyaslamada genişbant internet penetrasyon oranının TR33 Bölgesi’nde
%19,8 iken, TR31 Bölgesi’nde %32,3 ve TR32 Bölgesi’nde %25 olduğu görülmektedir. Bu
durum, Bölgenin genel olarak internet erişiminde eksikliği olduğunun göstergesidir. Söz
konusu orana iller itibarıyla bakıldığında ise Bölge illerinin tamamının diğer Ege Bölge illerinin
gerisinde olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 44 - Ege Bölgesi İllerinde Genişbant İnternet Penetrasyon Oranları
Afyonkarahisar
Aydın
Denizli
İzmir
Kütahya
Manisa
Muğla
Uşak
Genişbant İnternet Penetrasyon Oranı (%)
18,0
22,6
22,8
32,3
22,1
19,7
30,4
20,2
Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Resmi İstatistik ve Yayınlar, Yıllık İl
İstatistikleri (2012)
Afyonkarahisar ve Manisa’da 2000-2012 yılları arasında banka şubesi sayıları
artarken; Bölge illerinde nüfus başına düşen banka şubesi sayılarının ülke
genelinin gerisinde olduğu görülmektedir. 2000 yılında ülke genelindeki 15.574 banka
şubesinin 72’si Afyonkarahisar’da, 55’i Kütahya’da, 138’i Manisa’da, 38’i Uşak’ta bulunurken;
2012 yılındaki 10.158 banka şubesinin ise 77’sinin Afyonkarahisar’da, 55’inin Kütahya’da,
143’ünün Manisa’da, 37’sinin Uşak’ta bulunduğu görülmektedir. Bölgede Afyonkarahisar ve
Manisa’da banka şubesi sayısı artmaktadır. Tablo 45’te sunulan yüz bin kişiye düşen banka
şube sayılarına bakıldığında ise bu iki ilde azalma görülürken, Bölge illerinin tamamında ülke
genelinin altında değerler göze çarpmaktadır. Bu durum Bölge illerinde finansal altyapı
yönünden eksikliklerin olduğunu ve finansal hizmetlerin yoğunlaşmadığını göstermektedir.
Tablo 45 - Bölge İllerinde ve Ülke Genelinde Yüz Bin Kişiye Düşen Banka Şube Sayıları
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
2000
8,9
8,4
11,0
11,8
11,5
2012
10,9
9,6
10,6
10,8
13,4
Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye’de Bankacılık Sistemi İllere ve Bölgelere Göre
Banka, Şube, Nüfus, Mevduat ve Kredilerin Dağılımı (2012)
Uşak ili kişi başına düşen toplam mevduat ve nakdi kredi değerlerinde öne
çıkarken, Manisa ili sadece kişi başına düşen nakdi kredi değerinde öne
çıkmaktadır. Bankacılık sektöründeki tasarrufların tutulduğu mevduat hesapları
104
incelendiğinde kişi başı mevduat değerlerinin ülke genelinde 9.871,40 TL iken,
Afyonkarahisar’da 3.824,40 TL, Kütahya’da 3.325,79 TL, Manisa’da 3.861,58 TL, Uşak’ta ise
7.132,37 TL’dir. Uşak’ta bu denli yüksek bir değerin olması, çevre illerdeki bazı ilçelerin kendi
merkez ilçelerine Uşak Merkez’den daha uzak olmasıyla ilişkilidir. Özellikle Gediz ve Simav gibi
ilçelerdeki bazı mudilerin, kendi ilçelerinde bulunmayan ancak Uşak Merkez’de mevcut
bankaları tercih etmesi bu değeri arttırmaktadır. Nakdi kredilere bakıldığında ise ülke
genelinde 10.506,34 TL’lik değere karşın, Afyonkarahisar’da 4.943,82 TL’lik, Kütahya’da
4.994,05 TL’lik, Manisa’da 6.613,39 TL’lik, Uşak’ta ise 6.359,52 TL’lik değerler görülmektedir.
Gerek mevduat değerlerinde, gerekse kredilerde tüm Bölge illerinin ülke genelinin gerisinde
olması ise İstanbul, Ankara ve İzmir gibi illerdeki yüksek finansal birikimlerle ilişkilidir. Harita
27 ve Harita 28’da ise Bölgenin finansal birikimlerde çevresine göre geride kaldığı
görülmektedir.
Harita 27 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Toplam Mevduat Değerleri (2012, TL)
Kaynak: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Finansal Türkiye
http://ebulten.bddk.org.tr/haritalama/harita.aspx (28 Ekim 2013’te alınmıştır)
Haritası,
105
Harita 28 - İllere Göre Kişi Başına Düşen Nakdi Kredi Değerleri (2012, TL)
Kaynak: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Finansal Türkiye
http://ebulten.bddk.org.tr/haritalama/harita.aspx (28 Ekim 2013’te alınmıştır)
Haritası,
Bölgedeki temel sağlık göstergeleri, ülke ortalamasına göre düşüktür. Tablo 46’da
sunulan bilgilere göre, yüz bin kişiye düşen uzman hekim sayısı, toplam hekim sayısı ve sağlık
personeli sayısı bakımından Bölge, ülke ortalamasının gerisindedir. Buna karşılık; hastane
yatak sayılarında Bölge illerinin ülke genelinin üzerinde olması ise Bölgede sağlık alanındaki
insan kaynaklarının fiziki imkânların gerisinde kaldığını göstermektedir. Başka bir ifadeyle;
sağlık alanında hizmetlerin düşük olmasının nedeni Bölgede özellikle farklı branşlarda
uzmanlığa sahip sağlık personelinin yeterli düzeyde bulunmamasıdır.
Tablo 46 - Sağlık Göstergeleri (2010)
Yüz Bin Kişiye
Düşen Uzman
Hekim
Yüz Bin Kişiye
Düşen Toplam
Hekim
Yüz Bin Kişiye
Düşen Sağlık
Personeli
Yüz Bin Kişiye
Düşen Toplam
Hastane Yatak
Sayısı
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Türkiye
63
62
74
63
68
88
143
120
151
122
140
169
607
599
587
733
610
616
274
301
281
288
284
252
Kaynak: TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye (İl Yayınları) 2011
106
Bölgedeki bebek ölüm hızı, ülke ortalamasının üzerindedir. Sağlık açısından önemli
bir gösterge olan bebek ölüm hızı; her yıl gerçekleşen canlı doğum sonrasında, bir yaşını
doldurmadan ölen bebek sayısının toplam canlı doğan bebek sayısına oranıdır. Ülke genelinde
bu değer, son 4 yılda her yıl düşüş göstermiş olup 2012 verilerine göre ‰11,6’dır. Bölge
illerinde ise 2012 öncesine kadar düşüş gösteren oran, sonrasında tekrar yükselmiştir. Tablo
47’de de görüleceği üzere, bebek ölüm hızı ülke ortalamasının üzerindedir. Bu doğrultuda
Bölgedeki sağlık hizmetlerinin ülke geneliyle kıyaslandığında yeterli düzeyde olmadığı
anlaşılmaktadır.
Tablo 47 - Bebek Ölüm Hızları (‰)
Yıl
2009
2010
2011
2012
Afyonkarahisar
15,1
11,5
12,2
14,6
Kütahya
18,5
17,6
12,2
12,6
Manisa
15,9
13,1
10,9
12,6
Uşak
15,5
11,8
12,7
15,0
Bölge
16,1
13,3
11,7
13,4
Türkiye
13,8
12,0
11,7
11,6
Kaynak: TÜİK, Ölüm İstatistikleri (2012)
Bölgede özellikle il merkezlerindeki hastanelerin yatak doluluk oranı yüksektir.
2011 Sağlık İstatistikleri Yıllığına göre ülkedeki Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerin yatak
doluluk oranları %65,6 civarında olup, bu oran Ege Bölgesi’nde %66,1; Bölgede ise
%56,9’dur. Bölge genelindeki doluluk oranının ülke ortalamasının altında bulunması, sağlık
olanaklarının iyi olduğuna işaret etse de, Bölge içinde bazı yerleşim merkezlerinde doluluk
oranının %80’lerin üzerine çıktığı görülmektedir. Özellikle Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa
illerinin merkezleri ile Akhisar, Salihli ve Dinar ilçe merkezlerinde göze çarpan bu durum,
merkezlerdeki hastanelerin kapasitelerinin arttırılması gerektiğini ya da merkez
kademelenmelerine göre uygun büyüklükte yeni kademe sağlık tesislerinin kurulması
gerektiğine işaret etmektedir.
2.9 İNSAN VE TOPLUM
Bölgede yaşayanların eğitim seviyesinin Türkiye ortalamasının altında olduğu
görülmektedir. Tablo 48’de Bölge illerine göre eğitim seviyesini gösteren değerler
verilmektedir. Bölgenin nüfusunun mezuniyet durumu açısından ülke geneline göre
ilköğretim/ilkokul düzeyinde daha yüksek, yükseköğretimde ise düşük oranlara sahip olduğu
görülmektedir. Bu göstergenin düşük kalmış olması, yatırım yapılacak alanların
değerlendirilmesi hususunda, potansiyel yatırımcıların nitelikli personel ihtiyacının
karşılanamaması bakımından risk oluşturmaktadır. Ayrıca Bölgede temel eğitim düzeyindeki
okullardan mezun olan bireylerin orta ve yüksek düzeydeki eğitim kurumlarına geçişte
sorunlar yaşadığı anlaşılmaktadır.
107
Tablo 48 - 6 Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (2012) (%)
Sadece okuma
yazma bilmeyen
Sadece okuma
yazma bilen
İlkokulilköğretimortaokul mezunu
Lise ve dengi
okul mezunu
Yükseköğretim
mezunu
Eğitim durumu
bilinmeyen
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Türkiye
4,5
3,5
4,0
3,8
4,0
4,9
6,0
7,5
6,8
7,2
6,8
6,7
62,0
58,1
62,8
59,4
61,3
52,5
18,8
21,8
17,4
19,5
18,8
21,4
8,0
8,5
8,5
9,3
8,5
11,4
0,6
0,5
0,5
0,7
0,6
3,0
Bölge illerindeki nüfusun okuryazarlık oranı Türkiye ortalamasının üzerinde olup,
Ege Bölgesi’ndeki diğer illerden daha düşüktür. Tablo 49’da sunulan 2012 yılı verilerine
göre, Bölge illerinin tamamının 15 yaş üzeri nüfustaki okuryazarlık oranının ülke genelinin
üzerinde, Ege Bölgesi genelinin ise gerisinde olduğu görülmektedir.
Tablo 49 - Bölge İllerindeki 15 Yaş Üzeri Nüfusun Okuryazarlık Oranı (%)
Afyonkarahisar
94,8
Kütahya
96,1
Manisa
95,4
Uşak
95,5
Bölge
95,4
Ege
95,6
Türkiye
92,0
Bölge illerindeki okullaşma oranları ülke genelindeki okullaşma oranlarından
yüksek olup, Ege Bölgesi’ndeki diğer illerle hemen hemen aynı seviyededir. Tablo
50’de, ülke genelindeki ve Bölgedeki net okullaşma oranları verilmektedir. Okul öncesi
öğretimde Bölgedeki illerin okullaşma oranları ülke ortalamasının üzerindeyken,
ilköğretimdeki ve ortaöğretimdeki okullaşma oranlarına bakıldığında Afyonkarahisar’ın ülke
genelindeki net okullaşma oranlarının altında kaldığı görülmektedir. Bölgedeki bütün illerde
okullaşma oranlarının, eğitim seviyesi yükseldikçe düştüğü anlaşılmaktadır.
Eğitime katılımda cinsiyet farklılığı, eğitim seviyesi ilerledikçe ortaya çıkmaktadır.
Tablo 50’de verilen bilgilere okul öncesi eğitim ve ilköğretimde cinsiyete göre net okullaşma
oranlarının birbirine yakın olduğu, ancak ortaöğretimde erkeklerin eğitim olanaklarından daha
fazla yararlandıkları, Uşak dışındaki Bölge illerinde kadınlarda okullaşma oranlarının görece
daha düşük olduğu görülmektedir.
108
Tablo 50 - Eğitim Seviyelerine ve Cinsiyete Göre Net Okullaşma Oranları (%)
İlköğretim
Erkek
Kadın
Ortaöğretim
Erkek
Kadın
Afyonkarahisar
99,0
99,1
99,0
63,8
66,6
61,0
Kütahya
99,2
99,2
99,1
81,8
86,3
77,0
Manisa
99,2
99,3
99,1
71,3
71,4
71,1
Uşak
98,9
98,9
99,0
75,5
72,0
79,3
Türkiye
98,7
98,8
98,6
67,4
68,5
66,1
Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri (2011-2012)
Bölgede ilköğretim mezunu olan veya altında eğitim alanların ağırlıklı olarak
Kütahya’ya bağlı ilçelerde, ortaöğretim mezunu ve altında eğitim almış nüfusun
ise ağırlıklı olarak yine Kütahya’ya ve Afyonkarahisar’a bağlı ilçelerde yüksek
olduğu görülmektedir. 15 yaş üstü nüfusun eğitim durumlarına ilişkin bilgiler
incelendiğinde Aslanapa, Bayat, Çavdarhisar, Dumlupınar, Gölmarmara, Karahallı, Kızılören ve
Şaphane ilçeleri ilköğretim ve altındaki seviyede eğitime sahip olan nüfuslarının çokluğuyla
dikkat çekmektedir. Ortaöğretim ve altındaki seviyedeki eğitim durumlarına bakıldığında ise
Aslanapa, Altıntaş, İhsaniye, İscehisar, Çobanlar, Sinanpaşa, Hocalar, Kızılören, Gölmarmara
ve Saruhanlı ilçeleri ortaöğretim ve altındaki seviyede eğitime sahip olan nüfuslarının
çokluğuyla dikkat çekmektedir. Harita 29 ve Harita 30, yerleşim merkezlerindeki nüfusun
mevcut durumdaki eğitim seviyelerini göstermektedir.
Harita 29 - İlköğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı
Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012)
109
Harita 30 - Ortaöğretim ve Altındaki Seviyede Eğitime Sahip Nüfusun Mekânsal Dağılımı
Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012)
Bölge illerinde çok sayıda üniversite öğrencisi bulunmaktadır. Bölgede Celal Bayar
Üniversitesi (Manisa), Afyon Kocatepe Üniversitesi (Afyonkarahisar), Dumlupınar Üniversitesi
(Kütahya) ve Uşak Üniversitesi (Uşak) olmak üzere 4 adet devlet üniversitesi bulunmaktadır.
Tablo 51’deki bilgilere göre, bu üniversitelerde 111.226 öğrenci ön lisans ve lisans düzeyinde
eğitim almakta olup, bu sayı Ege Bölgesi’nde eğitim görmekte olan toplam öğrenci sayısının
%35,6’sına karşılık gelmektedir. İllerdeki üniversite mezunu nüfus oranlarının düşüklüğü
değerlendirildiğinde, Bölgede öğrenim gören üniversite öğrencilerinin mezun olduktan sonra
Bölgede kalmayı tercih etmedikleri ortaya çıkmaktadır. Bölge yükseköğrenim düzeylerinde;
temel eğitim düzeyindeki kadar iyi bir konumda değildir. Bölgedeki yükseköğrenim
düzeyindeki düşüklük Bölgenin nitelikli insan kaynağını azaltmakta, bu da beşeri sermayenin
ekonomideki katma değerini düşürmektedir.
Tablo 51 - Üniversite Öğrenci Sayıları (2011-2012)
Ön
lisans
/
lisans
düzeyinde öğrenci
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Türkiye
32.067
37.337
31.345
10.477
111.226
4.112.687
Kaynak: TÜİK Seçilmiş Göstergelerle İller (2011)
Akademik yayın yönünden Bölge üniversiteleri arasında Celal Bayar Üniversitesi
ve Afyon Kocatepe Üniversitesi öne çıkmaktadır. SCI, SSCI ve AHCI’te yayımlanan
yayınların sayısına göre, Bölge üniversitelerden Afyon Kocatepe Üniversitesi 131 üniversite
arasında 38., Dumlupınar Üniversitesi 54., Celal Bayar Üniversitesi 33. ve Uşak Üniversitesi
97. sıradadır.55 Bu durum, 2006’da kurulan Uşak Üniversitesi’nin, 1992’de kurulan diğer üç
55
Yükseköğretim Kurulu, Yayınlar ve İstatistikler, İstatistikler (2010)
110
Bölge üniversitesine göre akademik yayın sayısında henüz beklenen seviyeye erişemediğini
göstermektedir. Ayrıca diğer üç üniversitenin üst ve orta sıralarda yer alması, söz konusu
üniversitelerin yetkinliğinin iyi, ancak geliştirilebilir bir seviyede olduğunu göstermektedir.
Bölge illerinin yaş bağımlılık oranları Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bunun
temel nedeni, Bölgeden yoğun bir şekilde aktif yaş grubu olarak tanımlanan, 20-24 yaş
grubundaki insanların göç etmesidir. Yaş bağımlılık oranı, 0-14 yaş arası ile 65 ve üzeri
yaştaki nüfusun, çalışma çağı (15-64 yaş arası) nüfusuna oranıdır. 0-24 yaş grubundaki
insanların göç etmesi, Bölgede iş gücü kaybına sebep olmaktadır. İş gücünün azalması da
çalışan her bireye düşen bağımlı insan sayısını arttırmaktadır.
Tablo 52 - Yaş Bağımlılık Oranları (%)
Afyonkarahisar
Yaş
Bağımlılık
Oranı
Kütahya
50,0
Manisa
42,3
44,7
Uşak
45,2
Bölge
45,5
Türkiye
48,0
Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2012); Zafer Kalkınma Ajansı
Hesaplamaları
Bölgedeki aktif nüfusun iş gücüne katılım oranındaki artış ülke genelindeki
artıştan daha fazladır. Tablo 53’e göre, 2008-2012 yılları arasında; ülke genelinde bu oran
3,1 puan artarken, Bölgede bu oranın 10,8 puan arttığı gözlemlenmiştir. Ayrıca cinsiyete göre
iş gücüne katılım oranları incelendiğinde son 5 yılda kadınların iş gücüne katılım oranı ülke
genelinde 5 puan artmışken, Bölge genelinde 16,4 puan artmıştır. 2012 yılında Bölgede
kadınların iş gücüne katılım oranı %36,3 ile erkeklerin iş gücüne katılım oranının yaklaşık
yarısı düzeyine yükselmiştir. Erkeklerin iş gücüne katılım oranı son 5 yılda Türkiye genelinde
0,9 puanlık bir artış gösterirken Bölgede bu artış 4,9 puan olmuştur. Bölgede iş gücüne
katılım oranının ülke genelinden daha yüksek olması Bölge açısından olumlu bir göstergedir.
Ayrıca son yıllarda Bölgede kadınların iş gücüne katılım oranının ülke geneline kıyasla daha
fazla oranda artması kadın istihdamı açısından olumlu bir gelişmedir.
Tablo 53 - Bölgedeki Aktif Nüfusun İş Gücüne Katılım Oranları (%)
Türkiye
Toplam
Erkek
Bölge
Kadın
Toplam
Erkek
Kadın
2008
46,9
70,1
24,5
44,0
68,8
19,9
2009
47,9
70,5
26,0
45,6
69,2
23,4
2010
48,8
70,8
27,6
48,2
70,6
27,1
2011
49,9
71,7
28,8
52,7
72,6
33,4
2012
50,0
71,0
29,5
54,8
73,7
36,3
Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri
Bölgedeki işsizlik oranı ülke işsizlik oranından düşüktür. Tablo 54’te sunulan verilere
göre, Türkiye’deki işsizlik oranı %7,9’dur. Bölgenin işsizlik oranı ise %5,5’tir. Bölgede en
111
yüksek işsizlik oranı %8,4 ile Uşak’tadır. Uşak’ı sırasıyla Kütahya, Afyonkarahisar ve Manisa
takip etmektedir.
Tablo 54 - İşgücü Göstergeleri
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Türkiye
15 ve daha
yukarı yaştaki
nüfus
(Bin Kişi)
530
453
1.048
269
2.301
55.639
İşgücü
(Bin Kişi)
İstihdam
(Bin
Kişi)
İşsiz
(Bin
Kişi)
İstihdam
Oranı
(%)
İşsizlik
Oranı
(%)
250
207
556
144
1.148
26.420
237
195
520
132
1.084
24.320
13
12
26
12
63
2.100
44,7
43,0
49,6
49,1
47,1
43,7
5,1
5,9
4,8
8,4
5,5
7,9
Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması (2011)
Bölge genelinde nitelikli iş gücünün ve istihdamın payı düşüktür. Tablo 55’te
sunulan bilgilere göre, İŞKUR’a kayıtlı iş gücündeki ön lisans, lisans ve doktora mezunlarının
oranı ülke genelinde %20,1 iken; Bölgede %16,9 seviyesindedir. Tablo 56’ya göre ise
çalışanlar içindeki yükseköğretim (lisans ve üzeri dereceler) mezunlarının payı ülke genelinde
%18,1; Ege Bölgesi’nde %16,1; Bölgede ise %10,1’dir. Bu iki göstergenin ülke genelinden
daha düşük seviyede olması, nitelikli iş gücü sorununun Bölge genelinde etkili olduğunu
göstermektedir.
Tablo 55 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İllerde İş Gücü (2012)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Türkiye
Nitelikli İş Gücü*
4.946
5.432
11.160
3.109
24.647
700.929
Nitelikli İş Gücü
/Toplam İş Gücü
%17,9
%14,8
%19,2
%13,6
%16,9
%20,1
Kaynak: 2012 İŞKUR İstatistik Yıllığı
Ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının toplamı
Tablo 56 - Bitirilen Eğitim Düzeyine Göre İstihdam (2012)
Bölge
Ege Bölgesi (TR3)
Türkiye
Nitelikli İstihdam*
113.000
602.000
4.493.000
Nitelikli İstihdam
/Toplam İstihdam
%10,1
%16,1
%18,1
Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler
*Yükseköğretim mezunları
Bölgede istihdam edilenlerin büyük bir kısmı tarım sektöründe çalışmaktadır.
Bölge illerinde çalışan nüfusun sektörlere dağılımlarını sunan Tablo 57’ye göre, Bölge illerinin
tamamında tarım hâkim sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna rağmen; sanayi sektörü
istihdamı payının ülke geneline yakın olduğu, ancak ikisinin de gerisinde kaldığı
görülmektedir. Bölgenin hizmet sektörü payında ise ülke genelinin çok gerisinde olması dikkat
112
çekicidir. Ülke ve Bölge genelinde toplam katma değer artışına en çok katkı sağlayan
sektörün hizmetler olduğu değerlendirildiğinde, bu durum katma değer artışını
sınırlandırmaktadır.
Tablo 57 - İstihdamın Sektörel Dağılımı (%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
Tarım
40,4
39,0
40,7
39,5
22,7
Sanayi
22,5
25,7
25,1
26,4
27,2
Hizmet
37,1
35,3
34,2
34,1
50,1
Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması (2011)
Bölgede ücretsiz aile işçisi sayısı giderek artmaktadır. Tablo 58’deki bilgilere göre;
2008 yılında 156.000 olan ücretsiz aile işçisi 2011 yılında 269.000’e çıkarak %72 artış
sergilemiştir. Bu değerin, ülke genelinde söz konusu dönemde %23,2 arttığı görülmektedir.
Ücretsiz aile işçileri sosyal güvenlik haklarından mahrum ve emeğinin maddi karşılığını tam
alamayan grup olup, bu kesimin gelirleri süreklilik arz etmemektedir. Bu kesim aynı zamanda
Bölgedeki işsizliği perdelemekte ve gizli işsizlik yaratmaktadır. Bu bağlamda ücretsiz aile
işçiliğinin %72 arttığı Bölgede çalışan yoksulluğuna yönelik çeşitli politikalar geliştirilmesine
ihtiyaç duyulmaktadır.
Tablo 58 - Bölgede Yıllara Göre Ücretsiz Aile İşçisi Sayısı
Toplam (Bin Kişi)
Toplam
Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli İşveren ve kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi
2008
873
455
262
156
2009
874
440
250
183
2010
960
485
270
206
2011
1.066
503
294
269
Bölge genelinde tarımla uğraşanların yarıdan fazlası ücretsiz aile işçisi olarak
çalışmaktadır. Ülke genelinde tarım faaliyetinde bulunan 6 milyon 143 bin kişinin 623 bini
(%10,1’i), Bölgede tarım faaliyetinde bulunan 477 bin kişinin ise 42 bini (%8,8’i) ücretli,
maaşlı veya yevmiyeli olarak çalışmaktadır. Ayrıca; tarım sektöründe çalışanlardan ülke
genelindeki 2 milyon 866 bin kişi (%46,7), Bölge genelinde ise 249 bin kişi (%52,2’si)
ücretsiz aile işçisidir. Bu durum; Bölgede tarım sektörünün ülke geneline nazaran daha düşük
oranda profesyonelleştiğini göstermektedir. Ülke ve Bölge genelinde tarımsal faaliyetlerde
bulunanların işteki nitelikleri Tablo 59’da bulunmaktadır.
113
Tablo 59 - Tarım Sektöründe İşteki Durumlarına Göre İstihdam
Toplam
(bin
kişi)
Bölge
Türkiye
Ücretli, maaşlı veya
yevmiyeli
(bin kişi-oran)
İşveren veya kendi
hesabına
(bin kişi-oran)
Ücretsiz aile işçisi
(bin kişi-oran)
477
42
%8,8
186
%39,0
249
%52,2
6.143
623
%10,1
2.653
%43,2
2.866
%46,7
Kaynak: TÜİK, İşgücü İstatistikleri (2011)
Bölgedeki kayıt dışılık oranları Türkiye geneliyle benzerlik göstermektedir. 2008
yılında Türkiye genelinde %43,5 olan kayıt dışı istihdam oranı 2011 yılında %42,1 olmuştur.56
Tablo 60’ta da görüleceği üzere Bölgede kayıt dışılık oranları da bu değerlerin biraz üzerinde
seyretmektedir. Hem Bölgede hem de Türkiye’de krizin istihdam üzerindeki etkileri benzer
şekilde olmuştur. Tablo 60’tan görülebilecek bir başka husus işletme büyüklüğü arttıkça kayıt
dışı istihdam oranının büyük ölçüde azalmasıdır. Örneğin 2012 yılında 1-9 kişi çalışanı olan
işletmelerde %61,3 olan kayıt dışı istihdam oranı 50’den fazla çalışanı olan işletmelerde
%3,2’ye düşmektedir.
Tablo 60 - Bölgede Toplam ve İşletme Büyüklüğüne Göre Kayıt Dışı İstihdam Oranları
(15+ yaş) (Bin Kişi)
İşletme Büyüklüğü
2008
1-9
10-24
25-49
50+
Toplam
Kayıt Dışılık Oranı
(%)
Kayıtlı Değil
Kayıtlı
Toplam
368
225
592
12
43
55
7
77
85
5
136
141
392
481
873
44,9
2012
1-9
10-24
25-49
50+
Toplam
Kayıt Dışılık Oranı
(%)
Kayıtlı Değil
Kayıtlı
Toplam
488
308
795
8
54
63
6
101
107
5
149
154
506
613
1.119
45,2
Bölgede kayıt dışı istihdam önemli bir sorundur. Bölgede 2012 yılında kayıt dışılık oranı
%45,2 olarak gerçekleşmiştir. Bir başka deyişle Bölgede yaklaşık her iki kişiden birisi kayıt
dışı çalışmaktadır. Bir bölgede ya da ülkede kayıt dışılığın yüksek olması orada iş
güvencesinden üretimde aksamalara kadar birçok soruna sebep olmaktadır.
Bölgede ticaret ve sanayi odaları ile ticaret borsaları sayıları açısından Manisa öne
çıkmaktadır. Ülke genelindeki 182 ticaret ve sanayi odasının 20’si, 113 ticaret borsasının ise
10’u Bölgede bulunmaktadır. 57 En çok ticaret ve sanayi odasına sahip Bölge ili 8 oda ile
Manisa’dır. Merkez ilçenin yanı sıra; özellikle ticaret ve sanayi faaliyetleri gelişmiş Akhisar,
Alaşehir, Demirci, Gördes, Salihli, Soma ve Turgutlu ilçelerinde ticaret ve sanayi odası
56
57
ÇSGB, Çalışma Hayatı İstatistikleri, 2011
TOBB İstatistikleri
114
bulunmaktadır. Altı odaya sahip Afyonkarahisar’da ticaret ve sanayi odası bulunan ilçeler
Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Çay, Dinar, Emirdağ ve Sandıklı iken, dört odaya sahip
Kütahya’da Merkez, Gediz, Simav ve Tavşanlı ilçelerinde ticaret ve sanayi odası mevcuttur.
Uşak’ta ise Merkez ilçenin yanı sıra sadece Karahallı’da ticaret ve sanayi odası bulunmaktadır.
Ticaret ve sanayi odası bulunan 20 ilçeden 14’ünde organize sanayi bölgesinin de bulunması
oda bulunan ilçelerin genelde sanayisi gelişmiş ilçeler olduğunu göstermektedir. Bölgedeki 10
ticaret borsasının 5’i Manisa’da, 3’ü Afyonkarahisar’da, 1’er tanesi ise Kütahya ve Uşak
illerindedir. Ticaret borsası bulunan ilçeler Manisa Merkez, Akhisar, Alaşehir, Salihli, Turgutlu,
Afyonkarahisar Merkez, Bolvadin, Sandıklı, Kütahya Merkez ve Uşak Merkez’dir. Söz konusu
10 ilçenin tamamında ticaret ve sanayi odası da bulunmaktadır. Bu durum, oda faaliyetlerinin
belirli ilçelerde toplandığını göstermektedir. Ticaret ve sanayi odası ile ticaret borsasının en
çok bulunduğu Bölge illerinin sırasıyla Manisa ve Afyonkarahisar olması bu illerdeki yoğun
üretim ve ticaret faaliyetleri ile ilişkilidir.
Bölge illerinde alınan göçler içinde köyden kente yoğun göç dikkat çekmektedir.
Ülke genelinde 1990-2000 yılları arasında ülke genelindeki 6.692.263 kişilik iç göçün %57,8’i
şehirden şehre, %20,1’i şehirden köye, %17,5’i köyden şehre, %4,4’ü ise köyden köyedir.
Köyden şehre doğru gerçekleşen göçün şehirden köye gerçekleşen göçten fazla olduğu
dikkat çekmektedir. Ancak; Afyonkarahisar dışındaki Bölge illerinde tersi bir durum söz
konusudur. Bu illere diğer illerden göç eden insanlar içinde köyden kente gidenlerin sayısı
kentten köye gidenlerden fazladır. Bu durum; söz konusu illerin kentsel alanlarında hızlı bir
sosyal dönüşüm olduğunu ve göçle gelen nüfusun adaptasyonu için çeşitli politikalara ihtiyaç
duyulduğunu göstermektedir.
Tablo 61 - Bölge İllerinin Yerleşim Yerlerine Aldıkları Göç (2000)
İl
Afyonkarahisar
Aydın
Denizli
İzmir
Kütahya
Manisa
Muğla
Uşak
Şehirden Şehre
(%)
59,3
53,2
41,5
65,9
56,1
54,1
40,9
55,9
Köyden Şehre
(%)
17,8
13,4
19,1
14,9
19,5
19,7
9,5
24,1
Şehirden Köye
(%)
18,3
22,8
29,1
14,7
18,4
17,9
40,2
15,3
Köyden Köye
(%)
4,5
10,6
10,3
4,5
6,1
8,3
9,3
4,7
Kaynak: TÜİK, Genel Nüfus Sayımı (2000)
Bölge içi gelir dağılımındaki eşitsizlik oldukça derindir. Aktif sigortalıların toplam brüt
kazançları ilçeler bazında incelendiğinde, en yüksek gelire sahip 5 ilçenin tüm Bölge gelirinin
%65,6’sını aldığı ve ilk 4 sırada merkez ilçelerin yer aldığı görülmektedir. Bu 5 ilçenin
nüfuslarının Bölgedeki payı sadece %42,5’tir. En az gelire sahip 5 ilçe gelirin %0,3’ünü
alırken bu ilçelerin nüfuslarının payının %1,1 olduğu görülmektedir. Bu durum; geliri yüksek
ilçelerin nüfustaki paylarından daha fazla, geliri düşük ilçelerin ise nüfustaki paylarından daha
az oranda gelir elde ettiğini ve Bölge içinde gelir adaletsizliği olduğunu göstermektedir. Bahsi
geçen 10 ilçenin gelirden aldıkları miktar ve paylar Tablo 62’de sunulmaktadır.
115
Tablo 62 - En Çok ve En Az Kazanç Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012)
İlçe Adı
Manisa Merkez
Kütahya Merkez
Afyonkarahisar Merkez
Uşak Merkez
Soma
Dumlupınar
Pazarlar
Hocalar
Aslanapa
Kızılören
TOPLAM
Yıllık Toplam Brüt Kazanç (TL)
231.703.344
105.945.913
102.666.303
82.472.899
66.175.038
547.909
536.165
453.253
434.099
289.987
899.535.094
Payı (%)
25,8
11,8
11,4
9,2
7,4
0,06
0,06
0,05
0,05
0,03
Sosyal yardımlar gelir dağılımındaki eşitsizliği ancak sınırlı oranda
azaltabilmektedir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü
verilerine göre; Bölgede 2012 yılında brüt gelirin sadece %5,8’i kadar (52.090.773 TL) sosyal
yardım desteği verilmiştir. Tablo 63’te sunulduğu üzere brüt gelirler ile sosyal yardımlar
birlikte değerlendirildiğinde ise en çok gelire sahip 5 ilçenin payının %65,5’ten %63,7’ye
düştüğü; en az gelire sahip 5 ilçenin payının ise %0,3’ten %0,41’e yükseldiği görülmektedir.
Ancak en çok gelire sahip 5 ilçenin nüfustaki payının %42,5; en az gelire sahip 5 ilçenin ise
nüfustaki payının %1,2 olması sosyal yardımların gelir adaletsizliğini gidermekte belli bir
başarı elde etmesine rağmen tamamen ortadan kaldıramadığını göstermektedir. Bu nedenle;
söz konusu gelir adaletsizliğini gidermek için sosyal yardımların etkin ve stratejik kullanımına
ihtiyaç duyulmaktadır.
Tablo 63 - En Çok ve En Az Kazanç ve Yardım Elde Eden Beş İlçenin Gelirdeki Payları (2012)
İlçe Adı
Manisa Merkez
Kütahya Merkez
Uşak Merkez
Soma
Şaphane
Pazarlar
Evciler
Hocalar
Kızılören
TOPLAM
Yıllık Toplam Brüt Kazanç ve Yardımlar (TL)
235.611.241
108.714.686
107.217.859
86.297.588
67.122.501
967.268
945.149
891.049
771.353
384.449
951.625.867
Payı (%)
24,8
11,4
11,3
9,1
7,1
0,10
0,10
0,09
0,08
0,04
Kaynak: SGK (2012), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2012), Zafer Kalkınma Ajansı
Hesaplamaları
Bölge illerinde Sosyal Yardım Yasası (Muhtaç, Yaşlı ve Engelli Aylığı)’ndan
faydalanan kişilerin tüm nüfusa oranı Afyonkarahisar hariç Türkiye geneli ve Ege
Bölgesi’nden yüksektir. Tablo 64’te görüleceği üzere 2011 yılında Türkiye’de %1,79 olan
116
bu oran Ege Bölgesi’nde %1,6; Afyonkarahisar’da 1,99; Kütahya’da 1,7; Manisa’da %2,1;
Uşak’ta ise %2’dir. Manisa Bölge içinde 2022 sayılı Yasa’dan en çok faydalanan ildir. Bu
oranın nüfusa oranının yüksek olması Bölgede sosyal yardıma muhtaç kişilerin Ege Bölgesi ve
Türkiye’den fazla, sosyal yardımlardan yararlananların sayısının da çok olduğu manasına
gelmektedir. Bu bağlamda Bölgede muhtaç kişilere yönelik politikalar geliştirilmesine ihtiyaç
duyulmaktadır.
Tablo 64 - 2022 sayılı Sosyal Yardım Yasası’ndan Faydalananların Sayısı
Nüfus
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Ege
Türkiye
698.626
564.264
1.340.074
339.731
2.942.695
9.687.692
74.724.269
2022 sayılı Yasadan
Faydalanan Sayısı/Nüfus (%)
1,99
1,7
2,1
2
2
1,6
1,79
2022 sayılı Yasadan
Faydalanan Sayısı
13.966
9.985
28.242
6.883
59.076
155.942
1.337.989
Kaynak: SGK İstatistik Yıllıkları (2011)
Bölgede Manisa dışındaki illerde kooperatifçilik az gelişmiştir. Harita 31’de sunulan
bilgilere göre Bölgede 2013 yılında faal ve faal olmayan kooperatif ve birliklerin sayıları 602
iken bunların yaklaşık yarısı Manisa’dadır. Bu birlik ve kooperatiflerin toplam üye sayısının
89.405 olduğu görülürken bu ortakların %56,7’sinin Manisa’da olduğu dikkat çekmektedir. Bu
durum, Manisa’da gelişen kooperatifçiliğe bağlı olarak daha büyük kooperatiflerin kurulmuş
olmasından kaynaklanmaktadır. Bölgedeki durumu kıyaslamak için TR32 Bölgesi’ne
bakıldığında 1.179 kooperatifte 138.351 ortağın bulunduğu görülmektedir. Bölge ile
neredeyse eşit nüfusa sahip komşu bir Düzey-2 Bölgesinde Bölgedekinin yaklaşık iki katı
sayıda kooperatif ve ortağın bulunması düşük kooperatifleşme düzeyinin göstergesidir.
Harita 31 – İllere Göre Kooperatif ve Ortak Sayıları
Kaynak: Kurumlardan Alınan Bilgiler ve Zafer Kalkınma Ajansı Derlemeleri (2013)
Harita Açıklaması: Zemindeki rengin koyuluğu kooperatif sayılarını, noktalar ise kooperatif ortak
sayılarını göstermektedir.
117
En çok faal derneğin Manisa’da bulunduğu Bölgede kişi başına düşen dernek üye
sayısı yönünden Kütahya ve Uşak illeri öne çıkmaktadır. Ülke genelinde 2012 yılındaki
98.101 faal derneğin 1.185’i (%1,21’i) Afyonkarahisar’da, 1.202’si (%1,23’ü) Kütahya’da,
1.518’i (%1,55’i) Manisa’da ve 591’i (%0,60’ı) Uşak’ta bulunmaktadır. Bin kişiye düşen
dernek sayılarına bakıldığında Ege Bölgesi’nde 123 ile en yüksek değere sahip İzmir’i, 113 ile
Kütahya’nın ve 88 ile Uşak’ın takip ettiği görülmektedir. Bu iki ilde dernekleşme faaliyetlerinin
daha yaygın olduğu anlaşılmaktadır. Bin kişiye düşen dernek sayısı Afyonkarahisar’da 64,
Manisa’da 78, Bölgede 82, Ege Bölgesi’nde 97 ve ülke genelinde 125’tir. Başka bir deyişle
Kütahya ve Uşak’taki yoğun dernekleşmeye rağmen, Bölge kişi başına düşen dernek sayısı
yönünden ülke geneli ve Ege Bölgesi’nin gerisinde kalmaktadır. Derneklerdeki gerçek üye
sayıları Tablo 65’te sunulmaktadır.
Tablo 65 - Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları (2012)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
TR31 Bölgesi
TR32 Bölgesi
Ege
Türkiye
Derneklerdeki Gerçek Üye Sayıları
44.922
64.606
104.656
30.191
493.739
208.919
947.033
9.425.116
Kaynak: İçişleri Bakanlığı, Dernekler Dairesi Başkanlığı
Bölge illerindeki derneklerin türleri benzerlik gösterirken, mesleki ve dayanışma
derneklerinin sayı yönünden yeterli olmadığı görülmektedir. Afyonkarahisar ve
Kütahya’da Dini hizmetlerin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet gösteren dernekler en çok
bulunan dernek türü iken, Spor ve spor ile ilgili dernekler ikinci sıradadır. Dini hizmetlerin
gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet gösteren derneklerin payı Afyonkarahisar’da %36,6;
Kütahya’da %28,6; Manisa’da %20,5; Uşak’ta ise %24,2’dir. Spor ve spor ile ilgili derneklerin
payı ise Afyonkarahisar’da %20,5; Kütahya’da %21,3; Manisa’da %25,7; Uşak’ta ise
%31,1’dir.
Bölgede kurulan üniversitelerin bulundukları ildeki beşeri sermayeyi geliştirdikleri
ve bölgesel kalkınmayı hızlandırdıkları görülmektedir. 1990 Genel Nüfus Sayımı’na
göre 6 yaş üzerinde üniversite bitirenlerin payı Afyonkarahisar’da %2,31; Kütahya’da %2,33;
Manisa’da %2,41; Uşak’ta ise %2,81’dir. 1992’de Afyonkarahisar’da Afyon Kocatepe,
Kütahya’da Dumlupınar, Manisa’da ise Celal Bayar, 2006’da ise Uşak’ta Uşak Üniversitesi’nin
kurulmasıyla bu oranlar 2012 yılında (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre)
Afyonkarahisar’da %6,71; Kütahya’da %7,45; Manisa’da %7,29; Uşak’ta ise %8,05
seviyesine yükselmiştir. Bu durum, Bölge’deki ekonomik gelişime bağlı olarak artan
yükseköğrenim mezunu işgücü ihtiyacının giderilmesi için önemli bir kaynaktır. Bununla
birlikte işgücü ve demografik göstergeler ele alındığında kalifiye nüfusun Bölgede
tutulamadığı görülmektedir.
118
2.10 ENERJİ
Kişi başı mesken elektrik kullanımında Bölge, ülke genelinin üzerinde, Ege Bölgesi
genelinin ise altındadır. Tablo 66’ya göre Bölgede kişi başına mesken elektrik tüketiminde
Manisa, Bölge illerinin çok üzerindedir. Bu çerçevede Manisa’da kişi başına mesken elektrik
tüketiminin azaltılmasına yönelik verimlilik ve tasarruf bağlamında çeşitli politikalara ihtiyaç
duyulmaktadır.
Bölgede kişi başı elektrik tüketiminde Uşak öne çıkmaktadır. Tablo 66’ya göre ülke
genelinde kişi başı elektrik tüketimi 2.490 KWh olup; söz konusu değer sanayide 1.177 KWh
iken; mesken kullanımında 592 KWh’tir. Sanayideki elektrik kullanımının kişi başına değerinin
mesken kullanımına göre fazla olduğu görülmektedir. Kütahya ve Uşak illerinin kişi başı
sanayi elektrik tüketimi ülke genelinden daha fazladır.
Tablo 66 - Kişi Başına Elektrik Tüketim Değerleri (KWh)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Aydın
Denizli
Muğla
TR32 Bölgesi
Ege Bölgesi
Türkiye
Toplam
1.693
2.345
2.379
2.827
2.261
1.862
2.788
2.634
2.409
3.075
2.490
Sanayi
643
1.476
1.174
1.777
1.176
456
1.641
284
806
1.543
1.177
Mesken
426
457
556
494
499
694
556
864
699
726
592
Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Enerji İstatistikleri (2011)
Bölgede toplam elektrik tüketiminde %47,9’luk oran ile Manisa ilk sırada yer
almaktadır. Manisa’yı Kütahya, Afyonkarahisar ve Uşak takip etmektedir. Tablo 67’de
sunulan bilgilere göre Bölgede sanayide kullanılan elektriğin %45,5’i Manisa tarafından
tüketilmektedir. %24’ü Kütahya, %17,4’ü Uşak tarafından, %12,9’u ise Afyonkarahisar
tarafından kullanılmaktadır. Kütahya’da sanayi elektriği kullanımının bu kadar çok olmasının
nedeni seramik ve porselen gibi yüksek enerji isteyen üretimlerin bu ilde yoğun şekilde
yapılmasıdır.
Tablo 67 - Bölge ve İlleri Toplam Elektrik Tüketim Değerleri (MWh)
Afyonkarahisar
Toplam
1.182.500
Sanayi işletmesi
449.322
Mesken
297.393
Tarımsal sulama
97.200
Kütahya
1.323.414
833.058
258.100
3.276
Manisa
3.187.684
1.573.298
745.567
191.818
Uşak
960.296
603.634
167.808
10.671
Bölge
6.653.894
3.459.312
1.468.868
302.966
Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Enerji İstatistikleri (2011)
119
Bölgede petrol ve doğal gaz kaynağı bulunmamakla birlikte Bölgedeki her ilde
doğal gaz altyapısı oluşturulmuştur. Bölgede sanayide büyük oranda doğal gaz
kullanılmaktadır. Ancak, konut ısıtmasında halen yaygın olarak kömür kullanımı devam
etmektedir. Bölgede doğal gaz kullanımının en fazla olduğu il Manisa iken en az kullanımın
olduğu il ise Afyonkarahisar’dır.58 2013/4347 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince, BOTAŞ
Genel Müdürlüğü’ne yapılan başvurular çerçevesinde Afyonkarahisar İli İscehisar, Sandıklı ve
Şuhut İlçeleri ile Manisa İli Gördes İlçesine doğal gaz arzı sağlanmasına yönelik çalışmalar
devam etmektedir. Bölgenin doğal gaz kullanım miktarı ise 2009 yılında Türkiye doğal gaz
kullanımının yaklaşık %2’sidir.
Bölge, zengin linyit yataklarına sahip olup bu yataklar Köprübaşı, Soma, Dinar,
Kütahya Merkez, Gediz ve Tavşanlı ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Bölgenin linyit
rezervleri, 2010 yılı itibarıyla 13.3 milyar ton olan Türkiye linyit rezervlerinin %7,9’una
tekabül etmektedir. Bölgenin linyit rezervleri, TKİ’ye bağlı Garp Linyitleri İşletmesi Müessesesi
Müdürlüğü (GLİ), Seyitömer Linyitleri İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (SLİ) ve Ege Linyitleri
İşletmesi Müessesesi Müdürlüğü (ELİ) tarafından işletilmektedir. 59 Son olarak 2013 yılında
Dinar ilçesinde işletilebilir linyit rezervi bulunmuştur. 950.000.000 ton linyit rezervi olduğu
düşünülen ilçede yaklaşık 5 milyar dolarlık yatırımla 3.500 MW gücünde termik santral
kurulması hedeflenmektedir. Bu santralin inşa ve işletim sürecinde yaklaşık 7.000 kişinin
istihdam edilmesi beklenmektedir. Ayrıca Soma ve Tavşanlı ilçelerinde de ek linyit santrali
yatırımları planlanmaktadır.
Bölge hidrolik enerji kapasitesi açısından Türkiye’de alt sıralarda yer almaktadır
ve Bölgede hâlihazırda elektrik üretimi yapan 3 adet HES mevcuttur. Kayaköy HES
Kütahya ilinde yer almakta olup toplam kurulu gücü 2,56 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi
8 GWh’dir.60 Manisa ilinde bulunan HES ise Demirköprü HES’dir. Demirköprü HES’in kurulu
gücü 69 MW ve yıllık ortalama enerji üretimi 193 GWh’dir. Bölgedeki diğer HES ise
Afyonkarahisar Dinar ilçesinde Dinar HES 2 olup kurulu gücü 3 MW’tır. Bunun dışında
EPDK’dan üretim lisansı almış, ancak henüz üretime geçmemiş 3 adet proje bulunmaktadır.61
Harita 32’de Türkiye’nin illere göre hidrolik enerji kapasitesi gösterilmiştir. Bölge illeri 0-100
(MW) aralığında bulunan düşük potansiyelli illerdir. Bölgenin yakınındaki hidrolik enerji
kapasitesi daha yüksek olan iller ise Bursa, Eskişehir, Denizli ve Aydın’dır.
58
59
60
61
EPDK (2009)
TKİ Yıllık Faaliyet Raporu, 2011
ETKB, Mavi Kitap, Ankara, 2012
Elektrik ve Doğalgaz Piyasası Yatırım Verileri
120
Harita 32 - Hidrolik Enerji Kapasitesi
Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, http://www.eie.gov.tr/il_enerji.aspx (1 Haziran
2013’te alınmıştır)
Bölge illeri arasında rüzgâr enerjisi potansiyellerine göre Manisa öne çıkmaktadır.
Ekonomik bir rüzgâr enerjisi santrali yatırımı için santral kurulması planlanan yerde yıllık
ortalama rüzgâr hızının 7 m/s veya üzerinde ve kapasite faktörünün de %35 veya üzerinde
olması gerekmektedir. Tablo 68’deki verilere göre Bölgede Manisa rüzgâr enerjisi yatırımı
yapılabilecek alan sıralamasında ve kurulabilecek güç kapasitesinde sırasıyla 1.060 km2 ve
5.302 MWh değerleri ile ilk sırada yer almaktadır. Bu bağlamda Manisa’nın bu potansiyelinin
değerlendirilmesi ilin yüksek enerji ihtiyacı açısından hayati önem taşımaktadır. 6.362 MW
rüzgâr enerjisi potansiyeline sahip Bölgede, işletmede olan 320 MW ve inşa halinde 472 MW
olmak üzere toplam 816,43 MW rüzgâr enerji santrali yatırımı mevcuttur.
Tablo 68 - Bölgede Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Bölge
Toplam Alan (km2)
172,05
38,03
1.060
1,85
1.271,93
Toplam Kurulabilecek Güç Kapasitesi (MWh)
860,24
190,16
5.302,32
9,28
6.362
Kaynak: TR33 Bölgesi’nin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt Bölgelerinin Tespiti,
2012
Bölgede rüzgâr enerjisinde Manisa ili iyi bir konumda bulunmaktadır. Yenilenebilir
Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) verilerine göre; Manisa’da rüzgâr enerjisinde kurulu güç 320
MW’dir; diğer Bölge illerinde üretimde olan kurulu rüzgâr enerjisi gücü yoktur. Harita 33’de
illerdeki rüzgâr enerjisi kurulu güç miktarları görülmektedir. Haritadan da anlaşılacağı gibi
121
Bölgede rüzgâr enerjisi kurulu gücü açısından ilk sırada olan Manisa ili Türkiye’de de üst
sıralarda yer almaktadır.
Harita 33 - Türkiye Kurulu Güce Göre Rüzgâr Enerjisi
Bölgede Afyonkarahisar, Kütahya ve Manisa illerinde jeotermal potansiyelin
yüksek olduğu görülmektedir. Kütahya’da Simav-Eynal-Çitgöl-Naşa, Gediz-Abide,
Muratdağı, Yoncalı, Emet-Yeniceköy-Dereli-Göbel, Ilıca (Harlek), Hisarcık ve Şaphane olmak
üzere 8; Manisa’da Turgutlu-Urganlı, Salihli-Kurşunlu, Alaşehir-Horzumsazdere, KöprübaşıSaraycık, Kula-Emir, Demirci, Alaşehir, Soma ve Sarıgöl olmak üzere 9 jeotermal saha
bulunmaktadır. Bu sahaların toplam potansiyel enerjisi MTA tarafından sırasıyla 250,16 ve
95,23 MWt olarak belirlenmiştir. Ayrıca; Afyonkarahisar’da Ömer-Gecek, Kızık-Uyuz, Gazlıgöl,
Heybeli-Çay ve Sandıklı olmak üzere; Uşak’ta Emirfakı-Akbulak, Banaz, Aksaz, Hasköy ve
Örencik’te olmak üzere 5’er tane jeotermal saha vardır. Bu sahaların potansiyel enerjileri ise
MTA tarafından sırasıyla 216,64 ve 15,64 MWt olarak belirlenmiştir. 62 Bölgenin jeotermal
alanlarının yerleri Harita 34’te sunulmaktadır.
62
MTA, İl Maden Potansiyelleri
122
Harita 34 - Bölge’de Jeotermal Potansiyele Sahip Olan İlçeler
Kaynak: MTA Genel Müdürlüğü
Bölgede Türkiye geneline göre yüksek jeotermal enerji potansiyeli bulunmasına
rağmen jeotermal kurulu güç açısından bu kaynakların kullanılamadığı
görülmektedir. Harita 35’te illere göre jeotermal kurulu güç değerleri gösterilmektedir.
Buna göre; çok sayıda ve yayılmış halde bulunan jeotermal kaynakları bulunan Bölge illerinin
kurulu güç açısından Aydın ve Denizli gibi illerin gerisinde kaldığı görülmektedir. Bölgede
yüksek potansiyele sahip jeotermal kaynakların yeterince değerlendirilmediği anlaşılmaktadır.
Harita 35 - Türkiye’de Kurulu Güce Göre Jeotermal Enerji
123
Türkiye’deki biyokütle ve biyoenerji santrali (BES) işletmelerinden ikisi Bölgede
yer almaktadır. Bölgede yer alan bir biyoenerji yatırımı mevcuttur. 4,25 MW kurulu güce
sahip olacak enerji santrali yatırımı Temmuz 2012’de kurulmuştur. Ayrıca Bölgede yer alan il
ve ilçe belediyelerinin oluşturmuş oldukları katı atık birliklerinin atıklardan enerji üretimi
sağlayacak tesis kurulumu çalışmalarına devam etmektedirler.
Manisa dışındaki Bölge illeri incelendiğinde 63 , imar alanı içindeki bildirimsiz
elektrik kesintilerinin en çok Afyonkarahisar’ın Bolvadin, Çay, Dinar, Evciler,
Sandıklı, Sinanpaşa ilçeleri ile Uşak’ın Merkez ilçesinde etkili olduğu
görülmektedir. Enerji piyasalarındaki önemli sorunlardan biri olan tedarik sürekliliği için
ilçelerdeki bildirimsiz elektrik kesintilerinin incelenmesi gerekmektedir. Osmangazi Elektrik
Dağıtım A.Ş.’nin verilerine göre elektrik kesinti süreleri ile etkilenen kullanıcı sayısının
çarpımıyla oluşan göstergeye Ocak-Haziran 2013 dönemi için bakıldığında Dinar ilçesi
64.949.880.840 kullanıcı-saniye ile açık ara öne çıkmaktadır. İlçelerin imar alanı içindeki
kesintilerdeki toplam etkilenme süreleri Ek 15’te sunulmaktadır. Buna göre, özellikle
Afyonkarahisar’ın ilçelerinde elektrik kesintilerinin daha çok etkili olduğu görülmektedir.
Bölge illerinde 2010 yılında kayıp-kaçak oranı Türkiye’nin altında olmasına karşın
yüksek seviyededir. Bölgede kayıp-kaçak miktarının en yüksek olduğu iller Manisa ve
Afyonkarahisar iken en az olduğu il ise Kütahya’dır. Tablo 69’daki verilere göre Bölgedeki
kayıp-kaçak elektrik miktarının neredeyse yarısı Manisa’dan kaynaklanmaktadır.
Tablo 69 - Bölge İllerinde Elektrik Kayıp-Kaçak Miktar ve Oranları
Kayıp-Kaçak
Miktarı
(MWh)
Kayıp-Kaçak
Oranı (%)
Afyonkarahisar
Kütahya
Manisa
Uşak
Türkiye
79.134
62.741
171.741
47.159
20.973.047
7,4
5,6
7,4
7
18,6
Kaynak: TEDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu (2010)
2.11 ULAŞIM
Bölgede ulaşım ve lojistik sektöründeki yatırımlar düşük seviyededir. Bölgede
Ulaşım ve Depolama sektöründe yapılan yatırım miktarı 87.633.201 TL, bu miktarın tüm
sektörlerdeki yatırım miktarına oranı %3,7’dir. Bölge, bu oranla Ulaşım ve Depolama alanında
en az oranda yatırım yapan üçüncü Düzey-2 Bölgesi konumundadır. Söz konusu oran, ülke
genelinde %12,5 iken, Ege Bölgesi’nde %10,1’dir. Sadece Kara yolu ve boru hattı taşımacılığı
sektörü incelendiğinde ise ülke genelinde %9,2 ve Ege Bölgesi genelinde %7,3’lük paylara
karşılık; Bölgedeki yatırımlarda söz konusu sektör payının %3,3 olduğu görülmektedir. Söz
konusu değerler Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler sektöründe ise sırasıyla
63
Manisa iline ait verilere erişilememiştir.
124
%1,8; %0,4; %1,4 seviyesindedir. 64 Bu durum, Bölgedeki ulaşım ve lojistik sektörlerindeki
yatırımların eksikliğinin kara ve demiryolu taşımacılığı ile ilişkili olduğunu göstermektedir.
Bölgedeki ana karayolu ulaşım aksları Kütahya-Afyonkarahisar, Manisa/İzmirBalıkesir ve Afyonkarahisar-Uşak-Manisa/İzmir şeklindedir ve Afyonkarahisar ile
Manisa çevresinde yoğunluk bulunmaktayken geri kalan hatlardaki düşük
kullanım dikkat çekmektedir. Harita 36’ya göre; Bölgenin karayolu altyapısında çok şeritli
yollar Tavşanlı/Kütahya-Afyonkarahisar, Manisa-Afyonkarahisar ve Manisa-Soma/Balıkesir
mevkilerindedir. Aynı zamanda; bu hatlar en yoğun olarak kullanılan güzergâhlardır. 65 Bazı
şehirlerarası yollar için en kısa mesafede bulunan hatlardan Kütahya-Gediz-Uşak,
Tavşanlı/Kütahya-Balıkesir, Tavşanlı-Simav-Gediz, Tavşanlı-Simav-Salihli ve Gediz-SimavSındırgı hatlarının çok düşük hacim değerlerine sahip olması dikkat çekmektedir. Bu hatların
yol kalitesindeki eksiklikler il merkezleri ile bazı büyük ilçelerin bağlantılarının daha uzun
mesafeden sağlanmasına neden olmaktadır. Bu durum, Bölge içi ve Bölgeler arası
erişilebilirliği olumsuz etkilemektedir.66
Harita 36 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Karayolu Altyapısı
Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü (2012)
64
KGM, Trafik Hacim Haritası (2012)
66
Örneğin; KGM Güzergâh Analizi aracına göre Kütahya-Tavşanlı-Balıkesir yolu 236 km ve 2 saat 53
dakika sürmekteyken; Kütahya-Bursa-Balıkesir yolu 345 km ve 3 saat 38 dakika sürmektedir. Süre
açısından mesafe %26 artarken, yol miktarı açısından mesafe %46,2 artmaktadır. Bir başka ifadeyle;
Kütahya’dan Balıkesir’e gitmek isteyen bir kişi Tavşanlı istikameti yerine yol kalitesinin etkisiyle Bursa
istikametini tercih edebilmektedir. Benzeri durum Bölge içinde de geçerlidir. Örneğin; Tavşanlı-UşakSalihli arası 243 km ve 2 saat 51 dakika sürmekteyken; Tavşanlı-Simav-Salihli arası 238 km olmasına
rağmen 3 saat 17 dakika, Tavşanlı-Simav-Demirci-Salihli yine 243 km olmasına rağmen 3 saat 28
dakika sürmektedir.
65
125
Bölgenin demiryolu ağları ile karayolu ağlarında yoğun olarak kullanılan hatlar
benzerlik göstermektedir. Harita 37’deki demiryolu ağlarına göre; Bölgenin demiryolu
ağları Kütahya-Afyonkarahisar-Uşak-Alaşehir-Turgutlu-İzmir / Manisa-Akhisar-Soma /
Balıkesir-Tavşanlı hattı üzerindedir. Söz konusu hatlar ile karayollarının yoğun olarak
kullanıldığı hatların büyük benzerlik içerisinde olması ve Bölgenin denize kıyısının olmaması,
Bölgede çoklu taşımacılığı (multimodal transport) zorlaştırmaktadır. Ayrıca bu durum; SimavGediz-Demirci gibi ilçelerin veya ulaşım ve taşımacılık amacıyla bu ilçelerden geçmek zorunda
olan kişilerin zorluk yaşamasına neden olmaktadır.
Harita 37 - Bölgenin ve Yakın Çevresinin Demiryolu Altyapısı
Kaynak: TCDD (2012)
Bölgede üçü askeri ikisi sivil olmak üzere beş adet havaalanı bulunmaktadır ve
Zafer Bölgesel Havaalanı’nın kullanımı hızla artmaktadır. Bölgedeki askeri
havaalanları Afyonkarahisar, Akhisar ve Kütahya’da, sivil havaalanları ise Altıntaş
(Afyonkarahisar-Kütahya-Uşak’ın ortak kullanımına yönelik Zafer Bölgesel Havaalanı) ve
Uşak’tadır. Uşak Havaalanı’nda, 2008’de 432 (25.305 yolcu), 2009’da 288 (10.327 yolcu),
2010’da 324 (15.889 yolcu), 2011’de 706 (15.267 yolcu), 2012’de 694 uçuş yapılmıştır. 2012
yılının Kasım ayında faaliyete geçen ve Tablo 70’te dönemlere göre uçuş ve yolcu sayıları
sunulan Zafer Bölgesel Havaalanı ise ilk sekiz ay içerisinde 604 uçuş ve 45.185 yolcuya
ulaşmıştır. Giderek ve hızla artan yolcu sayısı Zafer Bölgesel Havaalanı’na olan talebin
artacağına işaret etmektedir.
Tablo 70 - Dönemlere Göre Zafer Bölgesel Havaalanı’ndan Yapılan Uçuş ve Taşınan Yolcu
Sayısı
Dönem
Kasım-Aralık 2012
Ocak-Haziran 2013
Uçuş Sayısı
79
556
Yolcu Sayısı
3.721
42.004
Kaynak: DHMİ, http://www.dhmi.gov.tr/istatistik.aspx (1 Eylül 2013 tarihinde alınmıştır)
126
Bölge illeri arasında nüfusa erişebilirliği en yüksek olan il Manisa’dır. TR33 Bölgesi
Ulaşım Stratejisi çalışmasında illerin nüfusa göre erişebilirlikleri analiz edilmiştir.67 Buna göre;
Manisa’nın coğrafi erişebilirlik endeksi 100 üzerinden 57 iken; Afyonkarahisar’ın 54,
Kütahya’nın 55 ve Uşak’ın 52’dir. Bu durum, Bölge illerinin orta derecede erişilebilir olduğunu
göstermektedir.
Bölgede merkez ilçeler ile Manisa’nın bazı ilçeleri dışında karayolu erişebilirliği
oldukça düşük seviyededir. Çevre (İstanbul, Ankara, Bursa, Balıkesir, Bilecik, Eskişehir,
Konya, Isparta, Burdur, Denizli, Aydın, Antalya ve İzmir) illerin kent merkezleri de dahil
edilerek yapılan analiz sonucunda belirlenen Bölge ilçelerinin erişebilirlik endeksi değerleri
Harita 38’de sunulmaktadır. Buna göre Bölgede çoğunluğu Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak
illerinde bulunan birçok ilçenin karayolu erişebilirliği oldukça düşük seviyededir.
Harita 38 - Bölge İlçelerinin Karayolu Erişebilirlik Endeksi Değerleri
Kaynak: Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi (Yayımlanmayan Çalışma)
67
Avrupa Birliği Mekânsal Gelişme İzleme Ağı (The ESPON 2012 Programme, the European
Observation Network for Territorial Development and Cohesion) grubu tarafından Avrupa genelinde
mekânsal olarak en erişilebilir noktaların belirlenmesi için yapılan çalışmadaki yöntem izlenmiştir.
Çalışma kapsamında seçilen merkezler arasında, mesafe matrisleri oluşturulmakta, bu yolla her bir
merkezin diğer merkezlere olan uzaklıklarıyla birlikte belirleyici olan erişim süreleri ve nüfuslar
çalışmaya girdi oluşturmaktadır. Erişilebilirlik düzeyi nüfus ile doğru orantılı mesafe-zamanla ters
orantılıdır. Nüfus ve mesafeler veri alınarak oluşturulan ağırlıklandırılmış erişim matrisi marifetiyle her
bir merkezin erişim katsayısına ulaşılmaktadır. Her ulaşım modu için ayrı ayrı (karayolu, deniz,
havayolu, demiryolu) hesaplanan erişilebilirlik endeksinde 100’e yakın değerler o yerin erişebilirliğinin
yüksek olduğunu göstermektedir.
127
Tüm ulaşım yolları bir arada analiz edildiğindeki coğrafi erişebilirlikle karayolu
erişebilirliği benzerlik göstermektedir. Tüm ulaşım yolları kullanılarak hazırlanan sentez
erişebilirlik analizinin sonuçları Harita 39’da sunulmaktadır. Buna göre erişebilirliği yüksek ve
düşük yerler karayolu erişebilirliğindeki yerlerle benzerlik gösterirken özellikle Manisa ile
Kütahya illeri arasındaki ilçelerin halen düşük endeks değerlerine sahip olması dikkat
çekmektedir. Söz konusu endeksin yüksek olduğu yerler, ekonomik ve sosyal faaliyetlere
yönelik gelişim odakları oluşturmak için en uygun merkezlerdir. Bu merkezlerle erişebilirliğin
düşük olduğu ilçelerin ulaşım hatlarının iyileştirilmesi, oluşacak üretim ve hizmet odaklarının
çarpan etkisinin artırılması ve Bölge içi gelişmişlik farklılıklarının azaltılması için önem arz
etmektedir.
Harita 39 - Bölge İlçelerinin Sentez Erişebilirlik Endeksi Değerleri
Bölgedeki tek lojistik merkezi Manisa OSB’dedir. Bunun dışında TCDD tarafından
Uşak’ta kurulması planlanan lojistik köyü söz konusudur. Ülke genelinde 19 adet lojistik
merkez kurulması hedeflenirken, Ege’de Kemalpaşa (İzmir) ve Keklik (Denizli) ile Gökköy
(Balıkesir), Bozüyük (Bilecik) ve Hasanbey (Eskişehir) Bölgenin yakın çevresinde kurulması
planlanan diğer lojistik merkezlerdir. 68 Yeni kurulacak ve özellikle tarım ürünlerinin
kullanımına açılacak lojistik merkezlerin ekonomik faaliyetleri gelişmiş, erişebilirliği yüksek ve
ticaret merkezi konumundaki ilçelere kurulması gerekmektedir.
Bölge illerinin Bölge dışındaki illerle daha yoğun ilişkide olduğu görülmektedir.
Bölge illeri ve çevre iller arasındaki nakliye hacimleri incelendiğinde Manisa’nın İzmir’le,
68
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ulaşan ve Erişen Türkiye Raporu (2012)
128
Kütahya’nın ise Bursa’yla arasında yoğun bir yük taşımacılığı olduğu görülmektedir.
Afyonkarahisar ve Uşak illerinin diğer illerle arasındaki yük taşımacılığı daha zayıfken;
Afyonkarahisar için Kütahya, Uşak içinse İzmir önemli ticaret ortakları olmuştur. Bunun yanı
sıra; Bölge dışında Balıkesir-Bursa, İzmir-Konya ve Bursa-Eskişehir arasında Bölge
içindekinden daha yüksek hacimlerin olması Bölge içindeki ticari ilişkilerin zayıflığını
göstermektedir. Denizli ilinin tüm Bölge illeriyle farklı ölçeklerde ticari ilişkileri bulunmaktadır.
Benzer şekilde, Balıkesir ili tüm Bölge illeriyle ticaret gerçekleştirmektedir.
Şekil 6 - Bölge İlleri ve Çevre İller Arasındaki Nakliye Hacimleri
Bölge içindeki yük taşımacılığı Bölge geneline yayılmamaktadır. Bölge ilçelerinin
kendi aralarındaki yük taşımacılığı hacimlerinin sunulduğu Şekil 7’de Kütahya MerkezAfyonkarahisar Merkez ile Kütahya Merkez-Tavşanlı hatlarındaki yoğunluk dikkat çekmektedir.
Bunun dışında Afyonkarahisar Merkez’in çevresindeki ilçeler için (ilişkiler zayıf da olsa) bir
çekim olduğu, Manisa Merkez-Akhisar, Alaşehir-Salihli, Alaşehir-Turgutlu, Salihli-Turgutlu,
Uşak Merkez-Salihli arasında da güçlü ilişkiler bulunduğu görülmektedir. Bu ilçelerin dışındaki
ilçelerin merkez ilçelerle ve kendi aralarındaki ilişkilerin zayıflığı söz konusu ilçelerin
erişebilirliğinin düşüklüğüyle ilişkilidir.
129
Şekil 7 - Bölge İlçeleri Arasındaki Nakliye Hacimleri
2.12 DIŞ ÇEVRE ANALİZİ
2.12.1 KÜRESEL GELİŞMELER
Uluslararası piyasalarda giderek artan ara ürün ve endüstri içi ticaret ilişkileri sayesinde
maliyetleri azalıp kalitesi artan ulaştırma, lojistik ve bilgi-iletişim teknolojileri, dış ticaret
hacminin ve üretilen katma değerin artmasına neden olmaktadır. Bu sayede pazarın
genişlemesi ile ihracat odaklı büyüyen ekonomiler için önemli bir fırsat oluşmuştur. Özellikle
dış ticaret miktarı yüksek olan, küresel piyasalarla entegre halde ve Avrupa’ya diğer bölgelere
göre daha yakın konumlanmış bölgelerin bu gelişmeler doğrultusunda, artan dış talebi
karşılayacak şekilde ihracatlarını hem miktar, hem de katma değer yönünden arttırarak
gelişmişlik düzeylerini arttırma şansları bulunmaktadır.
Gelişmiş ülkeler, ticari ilişkilerde değer zincirlerinin yüksek katma değer yaratan kısımlarına
odaklanmaktayken gelişmekte olan ülkelerin değer zincirlerinin düşük katma değerli
kısımlarına yöneldikleri görülmektedir. Bu durum, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında
ticari bir iş bölümünün sonucudur. Zira gelişmiş ülkeler, yüksek katma değerli üretim
aşamalarını daha fazla kar elde etmek için gerçekleştirirken, düşük katma değerli ve emek
yoğun üretim süreçleri işgücü maliyetlerinin daha ucuz olduğu gelişmekte olan ülkeler için
daha caziptir. Bu kapsamda gelişmişlik düzeyi düşük bölgelerde veya bölgelerdeki gelişmişlik
düzeyi düşük il ve ilçelerde özellikle gıda, tekstil, deri, mobilya vb. sektörler geliştirilerek
işsizlerin sayısının azaltılması ve ucuz işgücü kaynağının değerlendirilmesi için bir potansiyel
bulunmaktadır.
Fazla miktarda ucuz işgücüne sahip Çin ve Hindistan gibi ülkeler, sahip oldukları bu kaynak
ile ucuz ve düşük teknolojili ürünler üreterek öncelikle piyasaları ele geçirmekte, daha sonra
130
ise bu avantajını yüksek teknolojili sektörlere yaymaktadır. Bu sayede düşük teknoloji
düzeyindeki üretim artışıyla başlayan süreç, yapısal bir dönüşümle kalıcı bir rekabet gücü
artışı doğurmaktadır. Bu tarz bir gelişim modeli ile fazla bir sermaye birikimi olmayan bir ülke
ya da bölge elindeki ucuz işgücü ile ilk aşamada üretim kapasitesini arttırıp, ardından elde
edeceği sermaye akışını kullanarak hızlı bir kalkınma sürecine girebilmektedir.
İşgücünün artan hareketliliği ile ülkemizin yüksek ve istikrarlı büyümesinin sonucu olarak
artan nitelikli işgücü talebi giderek çevre ülkelerden gelen beyin göçü ile karşılanması
öngörülmektedir. Bunun bir sonucu olarak ülke ekonomisinin büyüme potansiyeli daha fazla
değerlendirilmektedir. Bu durum, ülkemizde büyüme potansiyeli bulunan, ancak yeterli sayıda
nitelikli işgücüne sahip olmayan bölgeler için önemli bir fırsat teşkil etmektedir.
Avrupa Birliği’ne giriş süreci de dış çevrenin Bölgeye etkileri açısından ciddi bir önem arz
etmektedir. Avrupa Birliği sürecinde fasılların açılmasıyla Bölgedeki katma değer, sanayide
verimlilik, ulaşım politikaları ve aksları, tarım politikaları, yenilenebilir enerji kullanımı ile ilgili
önemli adımlar atılması beklenmektedir. Yine bu süreçte sosyal bütünlük, sosyal dönüşüm,
gelir dağılımının düzeltilmesi, nitelikli işgücünün artırılması, kayıt dışı ekonominin azaltılması
ve önlenmesine yönelik ciddi adımlar atılacaktır. Avrupa Birliği’ne giriş süreci ile birlikte vizesiz
seyahat ve çalışma kapsamında işgücü çok daha mobil hale gelecektir. Ayrıca Bölgede
üretilen ürünlerin Avrupa gibi büyük bir pazarda daha kolay pazarlanmasının ve satılmasının
önü açılacaktır. Daha çok mobilite sayesinde yurt dışındaki nitelikli işgücü Bölge’ye daha rahat
gelecek ve bu da Bölgede yatırım yapacak yabancı sermayeli firmaların nitelikli işgücü
ihtiyacını karşılayarak katma değeri yüksek olan doğrudan yabancı yatırımların miktarının
Bölge’de artmasını sağlayacaktır.
Ülkemizin yakın bir geçmişe kadar oldukça geride olduğu kadınların işgücüne katılma oranının
arttırılması sayesinde kadınların işgücüne kazandırılması sağlanırken, nitelikli işgücü ihtiyacı
büyük ölçüde iç dinamiklerle giderilmektedir. Bu durum özellikle nitelikli işgücü eksikliğinin
yoğun olarak hissedildiği bölgelerin kalkınması için olumlu bir gelişmedir. Söz konusu
bölgeler, eğitim-sanayi işbirliği politikalarının da etkisiyle gerek kendi içindeki gerekse çevre
bölgelerdeki kadınların işgücüne katılması sayesinde ihtiyaç duydukları nitelikli işgücünü
karşılayabileceklerdir.
Sağlık hizmetlerinde kalite ve çeşitliliği giderek artan ülkemiz, gerek Avrupa gerekse OECD
ülkeleri için giderek bir çekim kaynağı haline gelmektedir. Özellikle hasta ve yaşlı bireyler
özellikle ülkemizdeki sağlık hizmeti potansiyeli ve cazibesinin etkisiyle tedavi ve rehabilitasyon
amacıyla sağlık kurumlarımızı ziyaret etmektedir. Bu sayede ülkemizde, bir yandan sağlık
turizminde gelişme sağlarken, diğer yandan gelir artışı, cari açığın azaltılması gibi
makroekonomik kazanımlar elde edilmektedir.
Ülkemizde çevre, ulaşım, enerji gibi temel altyapı ve hizmet yatırımları ile şehirlerin ekonomik
etkinliği giderek artmaktadır. Bu artış ile yüksek katma değerli sektörlerin gelişme imkanı
131
artmaktadır. Ülke genelinde geliştirilen altyapı ile daha fazla katma değer üretilmekte,
dolayısıyla kişi başına gelir artmaktadır.
Gelişmiş ülkelerde durağan yapıdaki nüfus dinamiklerine karşın, gelişmekte olan ülkelerdeki
hızlı nüfus artışı ve bu toplumların giderek daha müreffeh bir hayata sahip olmasıyla tarım
ürünlerine olan talebin yükselmesi ve gıda fiyatlarındaki istikrarlı yapının korunmasına sebep
olmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde kadınların işgücüne katılımının artmasıyla özellikle hazır
gıda ürünlerine olan talep artarken, Avrupa Birliği başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde artan
ihtiyaca bağlı olarak organik ve kalite standardı bulunan gıda ürünlerinin pazarı
genişlemektedir. Bu gelişmeler doğrultusunda, nitelikli tarım alanlarının ve gıda sektörünün
önemi artmaktadır.
Ülkemizde son yıllardaki gelişmelere bağlı olarak tarımsal üretimde verimlilik arttırılmış,
maliyetlerin düşürülmesiyle dünya fiyatlarının üzerindeki gıda ürünleri fiyatları aşağıya
çekilmeye başlanmıştır. Bu eğilimin sürmesiyle ülkemizde üretilen gıda ürünlerinin dış
pazardaki talebi artacak ve tarım-gıda ürünlerindeki dış ticaret artacaktır.
Ülkemizin enerjide dışa bağımlılığının azaltılması için uygulanmakta olan politikaların başta
cari açığın azaltılması, istikrarlı ve yüksek büyüme olmak üzere temel makroekonomik
hedeflere katkı sağlaması beklenmektedir. Bu doğrultuda linyit başta olmak üzere ülkemizde
bulunan enerji kaynaklarının etkin biçimde değerlendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca giderek
artan ve teşvik edilen yenilebilir enerji kaynaklarının kullanımı, sürdürülebilir büyüme ve
doğal kaynakların etkin kullanımı açısından büyük önem taşımaktadır. Kısıtlı kaynaklara
karşın, ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda artan enerji ihtiyacının kapsayıcı biçimde
karşılanabilmesi için enerji verimliliğinin arttırılması gerekmektedir. Bu kapsamda özellikle
komşu ülkelerle enerji ticaretinin geliştirilmesi, yenilebilir enerji kaynaklarının kullanımının
arttırılması ve verimli enerji kullanımını artıracak tedbirlerin alınması beklenmektedir.
Gelişmekte olan ülkeler, çok sayıda olduğundan dünya ekonomisindeki küresel etkilerde daha
fazla etkili olmaktadırlar. Bu ülkeler üretim zincirlerindeki ilk ve düşük katma değerli temel
aşamalarda yoğunlaştıklarından ve gelişmiş ülkelere göre daha hızlı büyüdüklerinden, küresel
ekonomide önemli bir yere sahiptirler. Bu açıdan önümüzdeki dönemde de sürmesi beklenen
husus, gelişmekte olan ülkelerin küresel büyümedeki sürükleyici rolüdür.
2.12.2 BÖLGEYİ ETKİLEYEN ULUSAL YATIRIMLAR
Ankara-İzmir hızlı tren hattı, Bölgeyi ilgilendiren önemli ulusal projelerden biridir. Hattın
uzunluğu 663 km olup, Afyonkarahisar, Uşak ve Manisa üzerindeki güzergâhta ilerleyecektir.
Hattın 2023 yılına kadar bitirilmesi planlanmaktadır. Proje sonunda Afyonkarahisar-Ankara
arasındaki mesafe 1 saat 20 dakika, Afyonkarahisar-İzmir arasındaki mesafe 2 saat 30 dakika
olacaktır. Söz konusu hat Bölgeyi Türkiye’nin iki büyük şehriyle bütünleştirecektir. Ayrıca
Afyonkarahisar, Uşak illeriyle ve Manisa’nın İzmir’e uzak ilçelerin Ege Bölgesi içinde merkez
132
konumundaki İzmir ile entegrasyonu artması ve özellikle erişebilirliği artan bu yerleşimlerdeki
sanayi bölgelerine nitelikli işgücü çekilebileceği için yatırımların artması beklenmektedir.
Ankara-İzmir arasındaki karayolu 587 km’dir. Ankara-İzmir Otoyolunun 2023 yılına kadar
bitirilmesi planlanmaktadır. Söz konusu otoyolun Afyonkarahisar, Uşak ve Manisa üzerinden
geçmesi planlanmaktadır. Bölgenin üç ilinden geçecek bu otoyol projesinin Bölgeye getireceği
lojistik avantajlar hem enerji hem de pazarlama maliyetleri açısından oldukça önemlidir.
Yapılacak bu otoyol Harita 40’ta gösterilmektedir.
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın bir diğer hızlı tren koridoru olan İstanbulAntalya hızlı tren hattı da 2023 yılında bitirilmesi hedeflenen projeler arasındadır. İstanbulAntalya arası mesafenin proje bitiminde 4 saat 30 dakikada kat edileceği öngörülmektedir.
İstanbul-Antalya arasındaki yoğun yolcu trafiğini büyük ölçüde rahatlatacak olan bu hattın,
Harita 41’de görüldüğü üzere Kütahya ve Afyonkarahisar’dan geçmekte olup Bölgeyi önemli
turizm ve ticaret merkezlerinden birisi olan Antalya’ya bağlaması amaçlanmaktadır.
Bölge için önemli bir proje olan İstanbul-Antalya Otoyolunun 2023 yılına kadar bitirilmesi
planlanmaktadır. Bu otoyol Bölgede Kütahya ve Afyonkarahisar’dan geçip Antalya’ya
ulaşmakta olup otoyolun güzergâhı, Harita 40’ta gösterilmektedir. İstanbul-Antalya arasındaki
yolcu trafiğini rahatlatması öngörülen İstanbul-Antalya hızlı tren projesi ve yük trafiğini büyük
ölçüde rahatlatacak olan İstanbul-Antalya otoyolu birlikte değerlendirildiğinde Türkiye’nin
Batısındaki Kuzey-Güney aksı trafik yoğunluğunu büyük ölçüde azaltması beklenmektedir. Bu
otoyolun Bölgede Kütahya ve Afyonkarahisar’dan geçmesi, ilin hali hazırda karayollarındaki
kavşak konumundaki yerinin, demiryolu ulaşımı açısından da sağlanmasına neden olacağı
değerlendirilmektedir. Aynı zamanda Bölgeyi Türkiye’nin en önemli turizm şehirlerinden biri
olan Antalya ile entegre hale getirecektir. Gerek Ankara-İzmir, gerekse İstanbul-Antalya hızlı
tren hatlarıyla Gediz Havzası ile Büyük Menderes Havzası’nın bir bölümünde verimli tarım
arazilerini barındıran Bölgenin, İzmir ve Antalya ile gıda ve tarım sektöründe işbirliklerinin
gelişmesi beklenmektedir. Ayrıca Ankara-İzmir aksında bulunmayan Kütahya’nın İstanbulAntalya hızlı tren hattı ile hem diğer Bölge illeriyle, hem de Bölge dışı illerle etkileşiminin
artacağı değerlendirilmektedir.
İstanbul-İzmir Otoyolu projesi Bölgeyi etkileyecek önemli bir diğer projedir. Proje bitiminde
İstanbul-İzmir arası 4 saate inecektir. Bu otoyol projesi Bölge içinde Soma-Kırkağaç-Akhisar,
Manisa Merkez ve Turgutlu’dan geçip İzmir’e ulaşmaktadır. Proje sonunda Bölgede sanayi ve
tarım ihracatının en fazla yapıldığı Manisa ili ve Bölge lojistik anlamda daha avantajlı konuma
gelecektir. Otoyolun güzergâhı, Harita 40’ta gösterilmektedir.
Ulusal ölçekli hızlı tren projelerinin uluslararası demir yolları projeleriyle birleştirilmesi
Ortadoğu ve Avrupa ile kesintisiz bir demiryolu bağlantısının önünü açacaktır. Yeniden
canlandırılması planlanan İstanbul-Basra Demiryolu ve Hicaz Demiryolu koridorları Türkiye’ye
Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika ile olan kesintisiz bir demiryolu güzergâhı sağlayacaktır. 69
69
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi
133
Yapılması planlanan bu projelerle Bölgenin uluslararası bölgelere ulaşım ve lojistik imkânları
güçlenecektir.
Büyük Anadolu Lojistik Organizasyonları (BALO) Türkiye’deki yük taşımacılığını demiryolları
lehine geliştirmek ve Anadolu’daki üretilen ürünlerin demiryollarıyla taşınarak Avrupa’ya ve
Asya’ya ulaştırılmasını sağlamaya çalışan bir organizasyondur. Organizasyonun temel amacı
Bandırma ve Ege Bölgesi arasındaki demiryolu bağlantısının güçlendirilmesidir. Demiryolu ile
Bandırma’ya gelecek olan yükler Tren Ferisi ile Tekirdağ’a geçerek İstanbul boğazından
Avrupa’ya geçen eski koridora bir alternatif olacaktır. BALO projesine Bölgeden 4 il merkezi
ve Akhisar, Alaşehir, İscehisar, Gediz, Salihli, Soma ve Tavşanlı ilçeleri dâhil edilmiştir.
İzmir limanının şehrin çok içerisinde kalması ve yük kapasitesini kaldıramaması sonucunda
yeni bir liman ihtiyacı oluşmuştur. Bu ihtiyacın giderilmesi için Çandarlı Limanı’nın yapımına
başlanmıştır. Çandarlı Limanı Bölgeyi etkileyecek en önemli ulusal yatırımlardan biridir. 2013
yılı sonunda tamamlanması düşünülen proje, bitirildiğinde dünyanın en büyük 10 konteynır
limanından birisi olacaktır. Proje bitiminde Bölgenin lojistik ağlarıyla entegre hale gelecek
liman, dış ticaret imkanlarının çeşitlendirilmesine olanak sağlayacaktır.
TCDD tarafından yapılması planlanan Uşak, Eskişehir (Hasanbey), Bilecik (Bozüyük), Balıkesir
(Gökköy) ve Denizli (Kaklık) lojistik merkezleri Bölgesel stratejiler geliştirilirken
değerlendirmeye alınması gerekli merkezlerdir. Yapılacak olan bu lojistik merkezler Bölgenin
üretim ve dış ticaret potansiyelini önemli ölçüde artıracak ve çevre illerle olan ticari
potansiyelin kullanılmasının önünü açacaktır. Bu projeler Bölgedeki yüksek maden, tekstil,
makine, tarımsal ürün ve sanayi ihracatında önemli roller üstlenecektir. Türkiye’de yapılacak
olan lojistik merkezleri Harita 42’de gösterilmektedir.
Harita 40 - Yap-İşlet-Devret Projeleri (2023 ve 2035 Hedefleri)
Kaynak: Ulaşan ve Erişen Türkiye (2012)
134
Harita 41 - TCDD 2023 ve 2035 Demiryolu Hedefi
Kaynak: Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi (Hedef 2023)
Harita 42 - TCDD Lojistik Merkezler Haritası
Kaynak: Ulaşan ve Erişen Türkiye (2012)
2.12.3 DİĞER BÖLGELERLE İLİŞKİLER VE KOORDİNASYON
Bölgenin en yoğun ilişki halinde olduğu yerleşim merkezi, Manisa Merkez ve Turgutlu
ilçeleriyle ortak bir sosyo-ekonomik havza içerisinde yer alan İzmir’dir. Bu ilçelerde istihdam
edilen işgücünün bir kısmı İzmir ilinde ikamet etmektedir. İzmir ilinin Türkiye’deki yaşam
olanakları en gelişmiş illerden biri oluşu, bu ilçelerdeki nitelikli eleman ihtiyacının
karşılanmasına olanak sağlamakta, özellikle sanayi sektöründe yüksek teknolojili üretimin
gelişmesine zemin oluşturmaktadır. İzmir ilindeki hizmet sektörünün nitelik ve niceliği, Manisa
135
alt bölgesindeki firmaların ortaklıklar geliştirerek ulusal ölçekte rekabet edebilmesini mümkün
kılmaktadır. Ek olarak, Turgutlu ilçesi ile Kemalpaşa arasında ortak organize sanayi bölgesi ve
lojistik merkezi olarak kurgulanabilecek yatırımların planlanıyor oluşu, söz konusu yerleşim
merkezlerinin ortak planlanmasını gerektiren ve üst ölçekte değerlendirilme ihtiyacı doğuran
bir gelişmedir.
Sandıklı Alt Bölgesinde yer alan pek çok ilçenin Afyonkarahisar Merkez ilçeye olan uzaklıkları,
Denizli merkezine olan uzaklıklarıyla benzerlik göstermektedir. Bu durum, ilçelerin pek çok
ürün ve hizmeti Denizli’den temin etmesine sebep olmaktadır. Ayrıca Dazkırı ilçesinde,
Denizli’ye yakınlığı sebebiyle gelişmiş olan dokuma ve tekstil sektörü, iktisadi anlamda da bir
ilişki teşkil etmekte; bu alt bölgede ikamet eden pek çok kişi Denizli’ye bağlı ilçelerde
istihdam edilmektedir. Bolvadin Alt Bölgesindeki Sultandağı ve Çay ilçelerinin, Afyonkarahisar
Merkez ilçeye olan uzaklıkları sebebiyle Konya’nın Akşehir ilçesiyle olan hizmet bağlantıları
güçlüdür.
Kütahya alt bölgesi ile Eskişehir ili arasında yoğun olmamakla birlikte hizmet ve iktisadi
alanlarda ilişkiler mevcuttur. Her iki ilde de toprağa dayalı sanayilerin mevcut olması ticari
ilişkilerin gelişmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca Eskişehir’in ulusal ölçekli bir hizmet
merkezi olması sebebiyle, Kütahya’da ikamet edenler, belirli hizmetlerin teminini Eskişehir’den
gerçekleştirmektedir.
Uşak Alt Bölgesi ve Denizli arasında, hizmet kademelenmesi bakımından olmasa da, iktisadi
yönden güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Karahallı ve Uşak Merkez ilçelerde gelişmiş ve
gelişmekte olan tekstil sektörü dolayısıyla Denizli ile işbirliği potansiyelleri mevcuttur.
Bölgenin tekstil sektöründe ulusal düzeyde bir merkez olan Denizli ile yakınlığı, ticari ilişkilerin
gelişmesini mümkün kılmakta ve rekabet gücünü arttırmasına olanak sağlamaktadır.
Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirmesi Projesi kapsamında 10 bölge ve iş kolundaki
mevcut iş kümelerinin geliştirilmesi çalışması yürütülmektedir. Bu iş kümeleri arasında Bölge
illerinin de dâhil olduğu Denizli-Uşak Ev Tekstil Kümesi, Eskişehir Bilecik Kütahya Seramik
Kümesi ve Manisa Elektrik Elektronik Kümesi bulunmaktadır. 70 Söz konusu kümelerden
sadece Eskişehir Bilecik Kütahya Seramik Kümesi içinde resmi çalışmalar başlatılmış olup, bu
çalışmalar kapsamında oluşturulan İş Kümesi Derneği’nin koordinasyonunda yürütülmektedir.
Dernek, müşteri odaklı araştırma ve inovasyon, enerji verimliliği, kilit lojistik uygulamaları ve
yeni teknolojilerin kullanılmasıyla iş kümesinin rekabet gücünün geliştirilmesi stratejiyle
çalışmalarını yürütmektedir. Bölgenin dâhil olduğu diğer iki küme, resmi işbirliği çalışmalarının
bulunmadığı yığınlar şeklinde faaliyet göstermektedir.
Bölge illerinden Manisa’nın İzmir, Aydın ve Denizli illeriyle arasında Hıristiyanlığın kutsal
değerlerine sahip olmaları yönünden bir inanç turizmi bağı söz konusudur. Ayrıca Manisa
Afyonkarahisar ve Kütahya ile birlikte sahip olduğu Mevlevihaneler açısından, Konya’dan
sonra önemli tasavvuf merkezlerden biridir. Bu nedenle, Bölgede inanç turizmine ilişkin
70
Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi
136
politikaların İzmir, Manisa, Aydın, Denizli ve Konya ile birlikte yürütülmesi gerekmektedir.
Afyonkarahisar, Kütahya ve Eskişehir illeri tarafından kapsanan Frig Vadisi, Bölge illeri için
tarih turizmi alanında belirlenen kararların Eskişehir ile koordineli uygulanması ihtiyacını
ortaya koymaktadır. Ayrıca Kütahya başta olmak üzere Osmanlı Dönemine ait birçok eseri
barındıran Bölge illerinin Osmanlı’nın ilk başkenti Bursa’ya yakın olması itibarıyla bu ille
aralarında tarih turizmi alanında işbirliği olasılığı dikkat çekmektedir. Bölgenin, birçok doğa ve
tabiat varlığı ile çevre illerden çoğuyla ekoturizm açısından işbirliğine girmesi muhtemeldir. Bu
ilişkiler arasından Pamukkale ve Ulubey Kanyonlarının aynı rota üzerinde olması itibarıyla
Uşak-Denizli doğa turizmi ilişkisi öne çıkmaktadır.
Plan hazırlık sürecinde İzmir Kalkınma Ajansı, Güney Ege Kalkınma Ajansı ve Güney Marmara
Kalkınma Ajansı ile 2011 yılında bir adet, 2012 yılında iki adet olmak üzere 3 ayrı Ege
Kalkınma Ajansları Toplantısı düzenlenmiştir. Toplantılarda yapılan araştırma ve planlama
çalışmalarına ilişkin faaliyetler hakkında istişareler yapılmıştır. Ayrıca Bölgenin yakın
çevresinde yer alan İstanbul Kalkınma Ajansı, Güney Marmara Kalkınma Ajansı, İzmir
Kalkınma Ajansı, Güney Ege Kalkınma Ajansı, Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı, Batı
Akdeniz Kalkınma Ajansı ve Mevlana Kalkınma Ajansı ile hazırlanmakta olan bölge planları ve
mekânsal önceliklerle ilgili ayrı ayrı toplantı ve görüşmeler yapılmıştır.
Plan hazırlığında, çevre bölgelerdeki planlarıyla uyumlu, Onuncu Kalkınma Planı ve Avrupa
Birliği 2020 Stratejisi’ne paralel olacak şekilde belirlenen üç sarmal bulunmaktadır. Bölgenin
yakın çevresindeki TR10, TR22, TR31, TR32 ve TR42 Bölge Planları, strateji ve önceliklerini
rekabet gücünün arttırılmasına dayalı, yaşam kalitesine odaklanan ve çevre, sosyal içerme
gibi bu iki unsurla etkileşim içinde olan konuları içeren üç başlıkta toplamaktadır. Buna göre
Plan’ın çevre bölge planları ile uyumlu başlıkları Tablo 71’de sunulmaktadır.
Tablo 71 - Plan’ın Çevre Bölge Planları ile Uyumlu Başlıkları
Bölge
TR33
Bölgesi
TR10
Bölgesi
TR22
Bölgesi
TR31
Bölgesi
TR32
Bölgesi
TR42
Bölgesi
Başlık Adı
Rekabetçilik Sarmalı (Sanayi,
Maden, Tarım, Turizm)
Küresel Ekonomide Söz
Sahibi, Yüksek Katma Değer
Üreten, Yenilikçi ve Yaratıcı
Ekonomi
Güçlü Ekonomi ve Rekabetçi
Sektörler
Güçlü Ekonomi
Değere Değer Katan Güney
Ege
Uluslararası Alanda Yüksek
Rekabet Gücü
Yaşanabilirlik Sarmalı (Çevre,
Afet, Kentsel Hizmetler)
Keyifle Yaşanan,
Sürdürülebilir ve Özgün
Kentsel Mekânlar
Yatay Eksenler (İnsan
ve Toplum, Enerji,
Ulaşım)
Adil Paylaşan, Kapsayıcı
ve Öğrenen Toplum
Yaşanabilir Çevre Ve Mekân
Kaliteli Sosyal Yaşam
Ve Nitelikli İnsan
Yüksek Yaşam Kalitesi
Güçlü Toplum
Kaliteli Yaşayan Güney Ege
Dengeli Mekânsal Gelişme ve
Sürdürülebilir Çevre
Doğasını Koruyan
Güney Ege
Beşeri Gelişme ve
Sosyal İçerme
137
3. 2023’E DOĞRU
138
3.1 ULUSAL POLİTİKALAR
Bölge Planı hazırlanırken Bölge’nin potansiyelinin, güçlü ve zayıf yönlerinin üst ölçek plan ve
kararlarda alınan karar ve uygulanacak politikalarla uyumu gözetilmiştir. Bölge Planı’nda
oluşturulan öncelik ve tedbirler Onuncu Kalkınma Planı (OKP) ve Bölgesel Gelişme Ulusal
Stratejisi (BGUS) çerçevesinde oluşturulmuştur.
OKP’nin hedefleri 4 kısımda incelenmiş olup bunlar; nitelikli insan ve güçlü toplum, yenilikçi
üretim ve istikrarlı büyüme, yaşanabilir mekânlar ve sürdürülebilir çevre, kalkınma için
uluslararası işbirliğidir. Bu bağlamda OKP’de Türkiye’nin büyüme performansının daha ileri
seviyelere taşınması ve yenilikçi bir üretim yapısıyla tahkim edilmesinin amaçlandığı, küresel
ölçekte de sanayi ve hizmetler sektörlerinde bilgiye dayalı rekabetin etkisini belirginleştirdiği
ve ekonomide yenilikçi bir üretim yapısını elzem kıldığı belirtilmiştir. Bölge’de potansiyeli
bulunan sanayi ile buna bağlı olarak gelişen hizmetler sektörlerindeki öncelikler, OKP’nin bu
amacına uygun şekilde tasarlanmıştır. Buna ek olarak Bölgemizde kritik öneme haiz olan
tarım sektörüne OKP’de büyük ölçüde yer verilmiştir. OKP’de tarımda süregelen verimlilik
sorunlarının aşılması ve sektörden ayrılması sonucunda muhtemel işgücünün ekonominin
daha üretken sektörlerinde istihdam edilmesinin önem taşıdığı belirtilmektedir. Bu açından
tarım sektörü katma değerinin ve çalışan sayısının yüksek olduğu Bölge için Bölge Planı’nda
OKP’nin bu amacı doğrultusunda öncelik ve tedbirler hazırlanmıştır.
OKP ulaştırma hizmetlerine de büyük önem vermiştir. Plan’da ulaştırma ve lojistik gibi kritik
hizmet sektörlerinin yüksek büyüme ortamının getireceği büyük ölçekli ürün ve hizmet arzını
zamanında, etkin ve uygun maliyetle karşılayabilmesine yönelik bir dönüşümün
gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bölge Planı’nda Bölge’nin ulaşılabilirliğinin
artırılması ve lojistik merkez olma noktasında politikalar belirlenmiş ve bunlara yönelik
tedbirler ortaya koyulmuştur.
OKP’de geçen bölgesel gelişme, yerel ekonomilerin ve kırsal kesimin güçlendirilmesi,
mekânsal gelişme ve şehirleşmenin dengeli oluşmasının sağlanması, her kesim için barınma
ihtiyacının yeterli, sağlıklı ve güvenli bir şekilde giderilmesi gibi alanlarda insanı ve yaşam
kalitesini daha çok merkeze alan bir yaklaşıma ihtiyaç olduğu düsturu çerçevesinde Bölge
Planı’nda yaşanabilir mekânlar oluşturma ve dengeli mekânsal gelişme ve şehirleşmenin
sağlanması doğrultusunda politikalar ortaya koyulmuştur. Yine OKP’de üzerinde durulan daha
güçlü ve müreffeh bir toplum yapısına ulaşmak ve beşeri sermayeyi güçlendirmek üzere
temel hak ve özgürlükler, demokratikleşme, adalet, eğitim gibi konularda bütünleşik
politikalara devam edileceği belirtilmiş olup Bölge Planı’nda da bu bütünleşik politikaların
sağlanması noktasında öncelik ve tedbirler geliştirilmiştir.
Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS), bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılarak refahın
ülke çapına yayılmasını, bölgelerin potansiyellerinin değerlendirilmesini ve bu potansiyellerin
kullanılması sonucunda ulusal büyüme ve kalkınmaya katkılarının artırılmasını, OKP’de de
üzerinde sıklıkla durulan ekonomik ve sosyal bütünleşmenin sağlanmasını, ülke genelinde
139
daha dengeli ve düzenli bir mekânsal gelişmenin sağlanmasını amaçlamıştır. Bölge Planı’nda
da BGUS’ta belirtilen genel amaçlarla örtüşen öncelik ve tedbirler belirlenmiştir.
BGUS’un yatay amaçlarında belirtilen ‘bölgesel gelişmenin yönetişimi geliştirilecek, merkezi ve
yerel kurumlar arası etkileşim, yönetim kademeleri arası işbirlikleri ve katılımcılık
desteklenecektir’ kaidesi bağlamında Bölge Planı’nda yönetişim ve katılımcılık üst düzeyde
tutulmuştur. Ayrıca yine bölgesel gelişmenin tabandan tavana yayılması anlayışı
doğrultusunda Bölge’nin beşeri sermayesinin ve kurumsal yapısının iyileştirilmesi
amaçlanmıştır. Plan’da, BGUS’ta da üzerinde durulduğu gibi Bölge’nin rekabetçi
üstünlüklerinin üzerinde durulmuş ve yenilik, kümelenme, girişimcilik gibi katma değer üreten
konulara önem verilmiştir. Yine bölgesel kalkınmanın temel unsurlarından olan sosyal
sermayenin gelişmesi için özel sektör ve STK’lar arasında dayanışma kültürünün geliştirilmesi
ve yerel oluşumlar oluşturmaları amaçlanmıştır. BGUS’ta belirtilen bölgeler arası işbirliklerinin
geliştirilmesi düsturu kapsamında Bölge Planı’nda yakın çevredeki diğer bölgelerle ilişkilere ve
bölgelerin gelişme akslarına özel önem verilmiş ve bu konuda toplantılar gerçekleştirilerek
mutabakata varmak noktasında gerekli adımlar atılmıştır.
Plan hazırlıkları kapsamında incelenen üst ölçekli strateji belgelerine Kaynakça’da yer
verilmiştir.
3.1.1 ÜST ÖLÇEK PLANLARDA BÖLGENİN YERİ
Bölge Planı hazırlanırken Bölge’nin üst ölçek plan ve stratejilerdeki yeri araştırılmış ve
Bölge’ye dair mekânsal kararlar üzerinde durulmuştur. Ulusal bir strateji olan Bölgesel
Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS)’nde yerleşim sınıflamaları ortaya koyulmuş ve farklı
kategorideki yerleşimler için faklı politika ve öncelikler belirlenmiştir. Bölge illerinden
Manisa’nın, İzmir ile beraber göz önüne alınarak büyüme odakları içerisinde yer alabileceği
değerlendirilerek buna uygun politikalar belirlenmiştir. Bölge’nin diğer illerinden
Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak’ın ise yapısal dönüşüm illeri olarak değerlendirilebilecekleri
düşünülerek bu doğrultuda politikaların geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır.
BGUS’taki tüm yerleşim sınıflamalarının listesi Tablo 72’de sunulmaktadır. TR33 Bölgesi,
BGUS’ta gayri safi katma değer verileri kullanılarak yapılan analizde sosyoekonomik
gelişmişlik düzeyine göre orta gelir grubunda yer almaktadır. Yapılan analizde komşu
bölgelerin de benzer şekilde yüksek ve orta gelir düzeyine sahip oldukları görülmektedir.
Tablo 72 - Yerleşim Sınıflamaları
Metropol Alanlar
Bölgesel Çekim Merkezleri
Öncelikli Gelişme İlleri
Kentsel Sınıflama
Büyüme Odakları
Yapısal Dönüşüm İlleri
Kırsal Alanlar
Kaynak: Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi 1. Taslak (2014-2023)
140
Harita 43 - Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Mekânsal Gelişim Şeması
BGUS’ta bölgesel projeler ödeneği gibi farklı araçların yatırım ve destekleme sistemlerinin
uygulamaya konulması önerilmekte ve bölgelerde gelir düzeyine göre farklılaşan destek
oranlarının uygulanacağı belirtilmektedir.
Harita 44 - Gelir Düzeyine Göre Bölgeler
141
BGUS ile uyumlu olarak hazırlanan Plan’da Manisa’ya yönelik olarak İzmir’in merkez alanının
başta Manisa üzerindeki etkisi ile iki il arasındaki yoğun ekonomik ve sosyal ilişkiler gözetilmiş
ve temel politika ve önceliklerin belirlenmesinde söz konusu iki ilin bütüncül bir yapıda olduğu
değerlendirilerek çalışmalar yürütülmüştür. Plan’da Bölge genelindeki kültür ve sağlık/termal
turizm açısından mevcut olan potansiyel göz önüne alınarak turizm eksenindeki temel
politikalar, bu güçlü potansiyele göre belirlenmiştir. Ayrıca Türkiye Turizm Stratejisi 2023’te
ise Kütahya ve Manisa kültür kentleri arasına dâhil edilmiştir. Stratejide bu illerde kültür
turizmi canlandırılarak marka kültür kentlerinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Yine aynı
stratejide Afyonkarahisar, Kütahya ve Uşak Frigya içerisinde ele alınmış ve gerekli politikalar
belirlenmiştir.
Harita 45 - Turizm Bölgeleri ve Güzergâhları
İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2011) çalışmasında
Bölge 4 kademe Bölge arasında 2. Kademe (Orta Gelir) Bölgeler arasında bulunmaktadır.
Onuncu Kalkınma Planı’nda Bölge’nin de içerisinde bulunduğu orta gelirli bölgelere yönelik
Madde 919’da şu ifade geçmektedir: “Orta gelirli bölgelerde üretim yapısının dönüşümü,
sektörel çeşitliliğin artırılması, girişimcilik ortam ve kültürünün geliştirilmesi ve yeni istihdam
alanlarının oluşturulması sağlanacaktır. Şehirlerin alt ve üst yapısının iyileştirilmesiyle bu
bölgelerin yaşam ve yatırım koşulları bakımından cazibesi artırılacaktır.” Onuncu Kalkınma
Planı’nda Bölgeye yönelik özellikle şehirlerin alt ve üst yapısının iyileştirilmesi, sektörel
çeşitliliğin artırılması ve girişimciliğin geliştirilmesi temel politika olarak görülmektedir. Yine
Onuncu Kalkınma Planı’nda Bölge illerinden biri olan Afyonkarahisar’a yönelik Madde 842’de
şu ifadeye yer verilmiştir: “Hızlı tren ağı; Ankara merkez olmak üzere İstanbul-Ankara-Sivas,
142
Ankara-Afyonkarahisar-İzmir, Ankara-Konya ve İstanbul-Eskişehir-Antalya koridorlarından
oluşmaktadır. Plan dönemi sonuna kadar 393 km uzunluğundaki Ankara-Sivas ve 167 km
uzunluğundaki Ankara (Polatlı)-Afyonkarahisar hızlı tren hatları işletmeye açılacaktır.”
3.2 BÖLGE VİZYONU
Vizyon gelecekte olmak istenen yer, varılmak istenen nokta, gerçekleştirilmek istenen amaca
ilişkin mevcut durumu da göz önünde bulundurarak yapılan tasavvur anlamına gelmektedir.
Bölge vizyonu katılımcılık ilkesi doğrultusunda, Bölge genelinden paydaşlarla birlikte
belirlenmiştir. TR33 Bölgesi 2010-2013 Bölge Planı hazırlıkları kapsamında düzenlenen geniş
katılımlı istişare toplantıları neticesinde belirlenen ve 2014-2023 Bölge Planı hazırlıkları
kapsamında yeniden değerlendirilen bu vizyon, Uzun Vadeli Strateji ve Ulusal Kalkınma
Planları ile uyumlu olarak “2023 yılında TR33 Bölgesi’ni nasıl görmek istiyoruz?” sorusuna
cevap vermektedir.
Bölgenin 2023 vizyonu, “ekolojik dengeyi gözeten, bilgi temelli ekonomisi ile katma değer
yaratan, rekabet gücü ve yaşam kalitesi artan, dengeli büyüyen, gelişen ve öğrenen bir
bölge” olarak belirlenmiştir. Bölge vizyonu aynı zamanda Planın vizyonu olarak da temel
alınmış, Plandaki tüm genel amaçlar, hedefler, anahtar kavramlar ve stratejiler bu vizyon
doğrultusunda ortaya konulmuştur.
3.3 GELİŞİM SENARYOLARI
Bölgeyi oluşturan iller iktisadi ve sosyal bakımdan heterojen bir yapı sergilemektedir. Bölge
genelinde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin katma değerdeki payları 2010 yılı verilerine
göre sırasıyla %19,9; %34,3 ve %45,8’dir. Bununla birlikte, Bölgede 2012 yılında istihdamın
tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine dağılımı sırasıyla %46; %22,2 ve %31,8 şeklindedir.
2023 yılı için ulusal ölçekte hedeflenen göstergelere ulaşılabilmesi için sanayi ve hizmet
sektörlerinin toplam katma değer içindeki paylarının artması; istihdamın yapısındaki temel
değişimin tarım ve hizmet sektörlerinde gerçekleşmesi ve dönem sonunda tarımsal istihdamın
azalırken hizmet sektörü istihdamının artması gerekmektedir.
Demografik verilere bakıldığında, Bölge genelinde, son 4 yıl içinde doğurganlık ve gelen göç
oranında kayda değer bir artış yaşanmamıştır. TÜİK’in hazırladığı nüfus projeksiyonlarına
göre, 2023 yılında Kütahya’nın nüfusunun azalması; Afyonkarahisar’ın nüfusunda önemli bir
değişiklik olmaması beklenmektedir. Manisa ve Uşak illerindeki nüfus artışı ise oldukça düşük
olarak öngörülürken beklenen yıllık ortalama artış oranı ‰2 civarında olup, ‰9,8’lik ülke
ortalamasının altında kalmaktadır. Bölgeden göç edenlerin içinde nitelikli kişilerin oranı
oldukça yüksektir. Göç eden kişilerin içinde lise ve yükseköğrenim düzeyinde eğitim
görenlerin oranı 2008-2009 döneminde %54,7 iken bu oran 2010-2011 döneminde %65,2;
2011-2012 döneminde ise %62,5 olmuştur. Yine, 2011-2012 dönemi verilerine göre,
Bölgeden en fazla 20-24 yaş grubundaki insanların göç ettiği görülmektedir. Bu durum,
143
Bölgedeki kısıtlı ekonomik imkanlar ve çevre bölgelerle kıyaslandığında yaşanılabilirlik düzeyi
açısından tercih edilen bir Bölge olmamasıyla açıklanabilir.
Bölgenin nitelikli iş gücü tarafından tercih edilmemesi, sanayi ve hizmet sektöründe yaratılan
katma değerin artışını sınırlamaktadır. Sanayi sektöründe teknoloji düzeyi yüksek sektörler
istenilen düzeyde gelişemezken, hizmet sektörünün katma değer içerisindeki artış hızı sınırlı
kalmaktadır. Nüfusun %46’sının istihdam edildiği tarım sektörü, toplam katma değerin ancak
%19,8’ini yaratmaktadır. Tarım sektöründen sanayi ve hizmetler sektörüne dönüşüm devam
etmekle birlikte çevre bölgelerle ve küresel ölçekte rekabet edilebilecek merkezlerle
kıyaslandığında istenilen düzeyin oldukça altındadır.
Bölge içi gelişmişlik farklılıkları fazladır. Ulaşım altyapısının Bölgesel dağılımı, coğrafi ve
iklimsel farklılıklar, turizm ve maden varlıklarının yayılımı ve geçmişten gelen eğilimler; ilçeler
ve iller arasında sosyo-ekonomik yapı ve gelişmişlik düzeyi bakımından önemli farklılaşmalara
sebep olmuştur. Bu farklılıklar, ölçek büyüklüğünü ve sektörel uzmanlaşmayı
zorlaştırmaktadır. Bölge, mekansal ilişkiler ve sektörel yapı itibariyle çok parçalıdır ve entegre
değildir.
Bölge vizyonunun belirlenmesi sonrasında, ortaya konulan mevcut durumdan söz konusu
vizyona ulaşmak için hayata geçirilebilecek ve temel yaklaşımları farklılaşan senaryolar
üretilmiştir. Üretilen senaryoların her biri için Bölgenin mevcut durum ve eğilimleri ışığında
öngörüler geliştirilerek, ulusal politikalarla uyumlu şekilde vizyon kapsamında tasvir edilen
Bölgeye ulaşmak için en uygun gelişme senaryosu esas alınmıştır.
İlk gelişme senaryosu, mevcut kalkınma politikalarını sürdürmek ve Bölgenin mevcut
durumda yakaladığı ivmeyi destekleyici müdahalelerde bulunmaktır. Senaryoya göre, iktisadi
gelişme için Bölgede hâlihazırda ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet gücüne sahip sektörler
desteklenecek; katma değerde hedeflenen artış bu sektörler üzerinden elde edilecektir.
Dolayısıyla, söz konusu sektörlerdeki üretim altyapısının yoğun olduğu yerleşim yerlerindeki
nüfus yoğunluğu artacak ve hizmet sektörü de bu yerleşim yerlerinde gelişecektir. Bu
durumda, il merkezleri ile hâlihazırda nüfus yoğunluğunun fazla olduğu ilçeler ekonomik
açıdan gelişmeye devam edecek; diğer ilçelerde üretim kapasitesi ile hizmet olanakları ve
kalitesi büyük oranda aynı kalacaktır.
İlk senaryoya göre, 2023 yılında Bölgede üretilen katma değerde tarım, sanayi ve hizmet
sektörlerinin paylarının sırasıyla %17,4; %36,4; %46,2 olması ve yıllık toplam 125,2 milyar
TL katma değer yaratılması öngörülmektedir.71 Böyle bir kalkınma modeli ile Bölge içindeki
gelişmişlik farklarının azalması oldukça zor olacaktır. Bununla birlikte, senaryonun devam
ettireceği mevcut eğilimde gelişmiş merkezlerdeki yaşam standartlarında ulusal ölçekte
71
En düşük (katı) katma değer büyüme oranı olan %2,03 baz alınarak 2004-2010 yılları arasındaki
büyümenin kaynak dağılımı ile 2010-2023 arasındaki büyümenin kaynak dağılımının aynı olacağı
varsayılmıştır.
144
rekabet edecek düzeyde önemli bir artış beklenmemektedir. Bu durum, kalifiye iş gücünün
Bölgede yeterli düzeyde istihdam edilememesine; sanayi ve hizmetler sektöründe yüksek
katma değerli üretime geçişin zorlaşmasına sebep olacaktır. Ayrıca azalan nüfus eğilimi
sebebiyle sınırlı işgücü özellikle sanayi sektörünün gelişimi önünde engel teşkil edecektir. Son
olarak, sadece halihazırda gelişmekte olan sektörlerin desteklenmesi Bölgenin yerel
dinamiklerinden yeterli düzeyde yararlanamamasına sebep olacaktır ve tarım sektöründen
sanayi ve hizmetler sektörüne geçişi yavaşlatacaktır.
İkinci gelişme senaryosu, dengeli kalkınma modeline benzer biçimde, iktisadi ve sosyal
gelişmişlik düzeylerine göre gelişmiş ve az gelişmiş ilçelere bütüncül müdahaleler yoluyla
kalkınmayı gerçekleştirmektir. Bu modelde, kullanılabilir kaynakların önemli bir kısmı bölge içi
gelişmişlik farklarının azaltılması amacıyla az gelişmiş ilçelere yönlendirilecektir. Her il ve
ilçede benzer kalkınma ivmesini yakalamak üzere dengeli biçimde uygulanacak tedbirler
neticesinde kalkınma düzeyini arttırmak amaçlanacaktır.
Gelişmişlik farklılıklarını azaltmak amacıyla az gelişmiş ilçelerde uygulanacak sanayi
politikalarının etkisiyle, söz konusu senaryoda Bölge genelinde katma değer üretiminin 2023
yılında tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine sırasıyla %13,3; %37,1; %49,6 şeklinde
dağılması ve yıllık toplam 170,5 milyar TL katma değer yaratılması öngörülmektedir.72 Ancak,
böyle bir gelişim, Bölgenin coğrafi ve demografik özellikleri bakımından farklılaşan yapısını
arka plana atacaktır. Bu senaryoyu temel alarak kurgulanacak bir kalkınma modeli, ilk
senaryoda beklendiği gibi gelişmişlik farklarını arttırmasa dahi Bölgenin öncelikli büyüme
merkezlerinin ulusal ölçekteki rekabet güçlerine katkı sağlamayacaktır. Ek olarak, kalkınma
odağının sanayi sektörünün gelişeceği az gelişmiş ilçelere kaymasıyla, merkez ilçelerde
potansiyel arz eden hizmet sektörünün toplam katma değer içerisindeki payı sınırlı olacaktır.
İstihdamla oranlandığında diğer sektörlere kıyasla daha yüksek katma değer yaratabilen
hizmet sektöründeki bu sınırlı büyüme, toplam katma değer üzerinde de olumsuz etki
yaratacaktır.
Üçüncü gelişme senaryosu, merkez-çevre modelinden (peripherial model) yola çıkarak
Bölgedeki hâlihazırda gelişmiş ve gelişme potansiyeli yüksek yerleşim yerlerini büyüme
merkezleri olarak tasarlamak, çevre yerleşkelerin de bu merkezlerin çekiminde büyüyeceğini
öngörmektedir. Bu kapsamda, Bölgede ilçeler sektörel gelişme odaklarına göre
ayrıştırılmasına ve aynı gelişme odağına sahip ilçelere yönelik benzer politikaların
geliştirilmesine ihtiyaç duyulacaktır. Yüksek teknolojili üretimi yaygınlaştırmak üzere ortadüşük ve orta teknoloji üretimin gerçekleştiği büyüme merkezlerinde yenilikçi adımlarla
üretim altyapısı güçlendirilecek, kapasite ve katma değer artışı sağlanacaktır. Bu artış,
büyüme merkezlerinin çevresinde yer alan az gelişmiş ilçelere de altyapı ve ulaşım
bağlantılarının güçlendirilmesiyle yansıtılacaktır. Senaryo sonucunda 2023 yılında, katma
değerde tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin payının sırasıyla %7,8; %39,5; %52,7 olması
72
Ülke genelinde sanayinin tarıma oranla sahip olduğu katma değer üretme gücünün Bölgeye sirayet
edeceği ve hizmetler sektöründeki katma değerin Bölgenin iç dinamikleri doğrultusunda artacağını
varsayan makroekonomik projeksiyon yapılmıştır.
145
ve yıllık toplam 291,6 milyar TL katma değer yaratılması öngörülmektedir. 73 Ayrıca Bölge
nüfusunun yıllık ortalama binde 6’lık artışla 3.113.989 kişi74 olması hedeflenmektedir.
Bölgedeki yaşam kalitesini arttırmak ve nitelikli iş gücünü Bölgede tutmak adına iktisadi
gelişmeye sosyal kalkınma kapsamındaki müdahaleler eşlik edecektir. Bu anlamda, sosyal
politika kapsamındaki müdahaleler hizmet kademelenmesi çerçevesinde farklılaşacaktır.
İktisadi gelişme potansiyeli yüksek olan ilçeler, aynı zamanda kalifiye nüfusu Bölgede
tutabilecek nitelikte birer büyüme merkezi haline gelecektir. Etkileşimli merkez-çevre
ilişkisinin öngörüldüğü üçüncü senaryoda, iktisadi gelişmeye yönelik hedefler ile Bölgenin
rekabet gücünü artacak; ayrıca, ilçeler arasında yakınsama düzeyinin artması ile gelişmişlik
farklarını en aza inecektir. Merkez-çevre modeli sonucu ortaya çıkacak büyüme odakları ile
ülkeye gelecek doğrudan yabancı yatırımlar için gerek işgücü, gerek yaşam kalitesi, gerekse
maddi koşullar açısından uygun çekim merkezleri yaratılabilecektir. Söz konusu merkezler,
ulusal desantralizasyon politikaların sonucu olarak ortaya çıkabilecek yatırım fırsatları için de
Bölgeye avantaj sağlayacaktır. Bu doğrultuda, Bölgedeki lokomotif ve ekonomik dönüşümü
tetikleyici sektör içsel dinamiklere ek olarak ulusal ve uluslararası yatırımlarla birlikte sanayi
sektörü olacaktır.
Senaryoda tarımsal istihdam azalırken, tarım sektöründe yaratılan katma değer ölçek
büyüklüğü, alınan verim ve ürün değerinin arttırılması gibi stratejilerle artacaktır. Tarım
sektöründe istihdam edilen iş gücü sanayi ve hizmetler sektörüne yönlendirilecek, kalifiye
nüfusun Bölgeye çekilmesi ve teknoloji düzeyinin artmasıyla bu sektörlerde yaratılan katma
değerdeki artış, tarıma oranla daha yüksek düzeyde gerçekleşecektir. Toplam katma değer
içerisinde en yüksek paya sahip sektör hizmetler sektörünün, Plan döneminde katma değer
içindeki payı artacaktır.
Bölge içi ve bölgelerarası gelişmişlik farklarını azaltmak ve kaynakların etkin kullanımını
sağlamak amaçları doğrultusunda merkez-çevre modeli olarak adlandırılan 3. senaryo;
Bölgenin 2014-2023 dönemi için en uygun senaryo seçilmiş; Planda bu kalkınma modelini
hayata geçirmek üzere kurgulanmış hedef, strateji ve tedbirlere yer verilmiştir.
3.4 TEMEL İLKELER
Bölgenin belirlenen vizyona ulaşması için Planda yer alan hedef ve stratejiler doğrultusunda,
hayata geçirilecek tüm tedbir ve müdahalelerde dikkate alınacak ilkeler şunlardır:
 Yenilikçilik
 Sürdürülebilirlik
73
Ülke genelinde sanayinin tarıma oranla sahip olduğu katma değer üretme gücü ile hizmetler
sektörünün sanayiye göre sahip olduğu katma değer üretme gücünün Bölgeye sirayet edeceğini
varsayan makroekonomik projeksiyon yapılmıştır.
74
İlçelere göre nüfus projeksiyonlarının sonuçları Ek 16’da sunulmaktadır.
146
İnovasyon kavramı yenilik, yenileme, yenileşme gibi farklı kelimeler ile karşılanmakta; ancak,
en fazla yenilikçilik kelimesi ile özdeşleştirilmektedir. Yenilikçilik kavramı günümüzde oldukça
kapsamlı şekilde ele alınmakta ve ürün, hizmet ve üretim yöntemlerinin tamamına yönelik
olarak kullanılabilmektedir. Yenilikçilik, yaratılan katma değerin rekabetçi ve istikrarlı şekilde
arttırılmasının en önemli ve yaygın araçlarından olup; Planın istenilen hedeflere ulaşmasında
farklı sektörlerde ihtiyaç duyulacak gelişimin sağlanmasında temel bir öğedir. Çevre bölgelerle
mevcut gelişmişlik farkları ve çevre bölgelerin gelişme eğilimleri dikkate alındığında,
bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarının giderilmesi adına, Bölgede yenilikçi uygulamaların
geliştirilmesi ve yürütülmesi elzemdir.
1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından hazırlanan rapor sonrasında
iktisadi ve sosyal kalkınma politikalarında büyük önem atfedilen bir kavram olan
sürdürülebilirliğin tanımı ise her disiplin için farklılaşabilmektedir. Kalkınmada sürdürülebilirlik,
kalkınma politikalarına, iktisadi, sosyal, çevresel ve kültürel bağlamda kaynakların etkin
kullanılması ilkesi ışığında şekil vermek olarak ifade edilebilir. Plan vizyonu ve gelişme
senaryosu değerlendirildiğinde, Bölgenin sosyo-ekonomik yapısında Plan dönemi içerisinde
önemli değişikliklere ihtiyaç duyulacağı ortaya konmaktadır. Bu dönemde hayata geçirilmesi
gerekli kapsamlı politikaların sürdürülebilirlik ilkesi dâhilinde uygulanması Bölgenin uzun
vadede vizyona ulaşabilmesi adına bir gerekliliktir.
Yenilikçilik ve sürdürülebilirlik kavramları bütüncül bir kalkınma yaklaşımında birbirini
tamamlayan kavramlar olarak kurgulanmıştır. Bölgenin, ulusal hedefler doğrultusunda,
paydaşlar tarafından belirlenen vizyona ulaşmasına yönelik olarak atılacak adımların yenilikçi
olması ve bu adımlar neticesinde ortaya çıkan büyümenin sürdürülebilir kılınması, Planda ele
alınan hedef ve stratejilerin niteliğini belirleyen unsurlardır.
3.5 ANA AMAÇLAR
Planın temel hazırlanma amacı, Bölgedeki öncelikli gelişme alanlarını ve sektörleri belirlemek,
belirlenen öncelikler doğrultusunda ulaşılması istenen hedefleri ve hayata geçirilecek
stratejileri tanımlayarak, söz konusu stratejilerin uygulanması için gerekli yönlendirmeleri
yapmaktır. Ana amaçları gerçekleştirmek üzere uygulanacak tüm tedbir ve müdahalelerin
temel niteliklere uygun şekilde yenilikçi ve sürdürülebilir olması beklenmektedir.
Bölge vizyonu doğrultusunda, gelişme senaryosuyla uyumlu olacak şekilde, Planda yer verilen
öncelik ve tedbirler ile ulaşılacak 4 ana amaç belirlenmiştir:




Daha rekabetçi bir ekonomik yapı yaratmak
Yaşam kalitesini arttırmak
Bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak
Dengeli mekânsal organizasyon oluşturmak
147
3.6 TEMEL POLİTİKALAR
Ana amaçların her birine ulaşmak adına uygulanması gereken politikalara ilişkin detaylı
açıklamalar ve mantıksal çerçeve aşağıda belirtilmektedir:
3.6.1 DAHA REKABETÇİ BİR EKONOMİK YAPI YARATMAK
Türkiye 2023 vizyonu ve 10. Kalkınma Planı, ülkenin katma değeri yüksek olan hizmet ve
sanayi sektörleri odağında bir ekonomik yapıya sahip olmasını amaçlamaktadır. Bu
doğrultuda 10. Kalkınma Planında “Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme” başlığına yer
verilmiştir. Bu hedef doğrultusunda, sanayi ve hizmet sektörlerindeki istihdam ve yaratılan
katma değer arttırılacaktır.
Bölgede de, ulusal hedefle uyumlu olacak şekilde, sanayi ve hizmet sektörlerindeki istihdamın
ve yaratılan katma değerin arttırılması amaçlanmaktadır. Gelişmiş merkezlere yakınlık, geniş
coğrafi alan, lojistik ve ulaşım altyapısı, yatırım maliyetlerinin uygunluğu gibi Bölgenin sahip
olduğu avantajlar, ulusal ölçekte sanayinin desantralizasyonu ve kümelenme politikalarıyla
birlikte değerlendirildiğinde Bölgenin 2023 hedeflerindeki lokomotif sektörü sanayi olarak
belirlenmiştir. Bu tespitte, Bölgenin İstanbul, Bursa, Kocaeli gibi gelişmiş sanayi odaklarından,
desantralizasyon politikaları sonucunda sanayi yatırımları çekebileceği, bu sayede mevcut
durumda %50’ye yakın tarımsal istihdama sahip olan Bölgenin yapısal dönüşümünü
gerçekleştirebileceği değerlendirmelerinde bulunulmuştur. Ayrıca, en yüksek katma değeri
oluşturan hizmet sektörünün gelişmesi, orta ve yüksek teknolojili sanayinin Bölgeye çekilmesi
sayesinde mümkün kılınacaktır.
Bölgenin ülkenin ihracat hedefine katkı sağlayabilmesi için de, üretim yöntemlerini yüksek
teknoloji düzeyine çıkarmak gerekmektedir. Bu doğrultuda, mevcut üretim altyapısını yeni
teknoloji ile ikame etmek; Bölgedeki üretim tesislerinde ve sanayi odaklarının çevresindeki
hizmet sektöründe yenilikçi uygulamaları yaygınlaştırmak; odaklanma ve kümelenme
politikaları uygulamak ve böylelikle mevcut sanayi yapısını katma değer üreten bir yapıya
dönüştürmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Hizmetler sektöründe istenen gelişimin sağlanması da,
yine bu yüksek katma değer yaratacak sanayi yapısıyla mümkün olacaktır.
Bölgedeki tarım istihdamının oranı dikkate alındığında, sanayi ve hizmet sektörlerindeki
büyümenin sağlanması, ancak tarım sektöründe istihdam edilen nüfus sanayi ve hizmet
sektörlerine yönlendirilmesi ile mümkündür. Ancak Bölgedeki tarım sektörünün önemi ve bu
alandaki potansiyel göz önünde bulundurulduğunda, tarım sektöründe istihdam azalırken,
verimin, makineleşme oranının ve ölçek büyüklüğünün arttırılmasına ilişkin politikaların
uygulanmasıyla tarımdan elde edilen katma değerin azalmasının önüne geçilmesi; sanayide
ise kayda değer büyüme gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
148
3.6.2 YAŞAM KALİTESİNİ ARTTIRMAK
Bölgesel kalkınma için farklı modeller önerilmekle birlikte tüm kesimlerin üzerinde uzlaştığı
nokta, kalkınma politikalarının odağında insanın refah seviyesinin yükseltilmesinin olmasıdır.
Bu husus, 10. Kalkınma Planı’nda da ortaya konmuş, “Nitelikli İnsan ve Güçlü Toplum”
başlığında detaylı şekilde ele alınmıştır. Bölgenin refah seviyesinin arttırılmasının önündeki en
önemli engeller, ekonomik sorunlarla birlikte, yaşam kalitesinin istenilen düzeyde olmayışı ve
sonucunda ortaya çıkan aktif nüfus / nitelikli iş gücündeki azalmadır. Bu durum, 10. Kalkınma
Planı’ndaki “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” başlığıyla uyumlu olarak Bölgede
yaşam kalitesinin arttırılması ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır.
Bölgenin farklı alanlardaki potansiyelini ortaya çıkarmasının önündeki engellerden biri olarak
olan aktif nüfus ve nitelikli işgücü kaybı büyük oranda Bölge genelinde sosyal yaşam
olanaklarının azlığıyla ilişkilidir. Spor, sanat, eğlence ve dinlence olanakları yeterli olmadığı
gibi mevcut tesislerde sunulan hizmetin kalitesi nitelikli iş gücünü Bölgede tutacak seviyede
değildir. Gerek iş gücü arzındaki potansiyel kaybı önlemek gerekse Bölgede ikamet edenlerin
hayat standartlarını arttırmak adına yapılacak müdahalelerden biri Bölgedeki sosyal yaşam
olanaklarını geliştirmektir.
Bölgedeki yaşam standartlarını tüm yerleşim merkezlerinde aynı düzeyde geliştirmek, mevcut
gelişmişlik farkları sebebiyle mümkün değildir. Ancak, gelişme potansiyeli bulunan ve sanayi
/hizmet sektörlerinde birer odak olarak kurgulanan büyüme merkezlerindeki yaşam
olanaklarının arttırılmasıyla, kalifiye nüfusun az gelişmiş ilçelerden göç etse dahi Bölge içinde
kalması sağlanabilecektir.
Bölge genelinde sosyal yaşam olanaklarının azlığı toplumsal kaynaşma düzeyini de doğrudan
etkilemektedir. Sosyal yaşam olanaklarının kalitesini ve erişilebilirliğini arttırmak bireyler için
ortak eylem alanları oluşturacak; toplumsal kaynaşma düzeyini arttıracaktır. Bu, aynı
zamanda, Bölgenin örgütlenme kapasitesini arttıracak bir tedbir niteliğinde olup bireylerin
toplumsal faydaya giden yolda gönüllü faaliyetlerde yer almalarını sağlayacaktır.
Ek olarak, mevcut beşeri sermaye düzeyini arttırmak da, Bölgenin ihtiyaç duyduğu yapısal
dönüşüm için gereken unsurlardan biridir. Hayat boyu öğrenme kavramının
etkinleştirilmesinden mesleki hareketliliğin sağlanmasına ve girişimcilik kültürünün
yaygınlaşmasına kadar mesleki ve kişisel gelişime yönelik tedbirlerin alınması Bölge için
öncelikli görünmektedir.
3.6.3 BÖLGE İÇİ GELİŞMİŞLİK FARKLARINI AZALTMAK
10. Kalkınma Planı’nda “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” başlığı altında, Bölgesel
gelişme politikalarına yer verilmiş, Bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılması hedefi ortaya
konmuştur. Bölge, sosyal ve ekonomik gelişmişlik bakımından mekânsal düzeyde farklılıklar
gösteren heterojen bir bölgedir. Bölgede az gelişmiş ilçelere yönelik temel yaklaşım, bu
149
ilçelerle gelişmiş ilçelerin yakınsanmasıdır. Bölgedeki ilçelerin yeterince gelişememesinin
altında; arazi koşulları, konumları, iklim şartları gibi alanlardaki olumsuzluklar sebebiyle
ekonomik açıdan sınırlı gelişme potansiyeline sahip olmaları ve/veya düşük erişilebilirlikleri
sebebiyle büyüme potansiyellerini değerlendirememeleri yatmaktadır.
İlçelerin az gelişmiş olması sebebiyle ortaya çıkan beşeri kaynak eksikliği de, ilçelerin geri
kalmışlığının devamına sebep olan kısır bir döngüyü başlatmaktadır. Nitelikli iş gücü, sosyal
olanaklara rahatlıkla erişim sağlayabileceği merkezlerde yaşamayı tercih ettiğinden az
gelişmiş ilçelerde eğitimli nüfus tutulamamakta; bu durum var olan yerel potansiyelin de
hayata geçirilmesine engel olmaktadır. Az gelişmiş ilçelerde sosyal olanakları arttırarak
eğitimli nüfusu yerinde tutma politikası, küçük ölçekte sosyal olanakları çeşitlendirmeye
yönelik yatırımların sürdürülebilirliğinin sınırlı olması sebebiyle uygulanabilirliği zor bir
yaklaşımdır. Başka bir sıkıntı da, eğitimli nüfusun çoğunlukla Bölge içinde dahi tutulamaması
ve gelişmiş bölgelere göç etmesidir.
Bu alanda geliştirilen temel politika, seçilen senaryo doğrultusunda hizmet hiyerarşisinde üst
kademelerde olan ilçelerin sosyal olanaklarının arttırılarak Bölge içinde büyüme merkezleri
yaratılmasıdır. Bu sayede kalifiye nüfusun Bölge dışına göçme eğilimi azaltılacak ve iş
gücünün az gelişmiş ilçelere yönlendirilmesi mümkün kılınacaktır. Ulaşım altyapısının da
geliştirilmesiyle, az gelişmiş ilçelerin gelişen merkezlerdeki olanaklardan yararlanmalarına
imkân tanınarak bu ilçelerdeki yaşam kalitesi yükseltilecektir. Ayrıca, insan hareketliliği
sağlanarak gelişmiş ilçelerde yaşan vatandaşların da potansiyel arz eden az gelişmiş ilçelerde
istihdam edilmesinin önü açılacak ve yerel dinamikler ortaya çıkarılacaktır.
3.6.4 DENGELİ MEKÂNSAL ORGANİZASYON OLUŞTURMAK
10. Kalkınma Planı’nda “Yaşanabilir Mekânlar, Sürdürülebilir Çevre” başlığı altında yer verilen
bölgesel ve mekânsal gelişme politikaları doğrultusunda, Planda, dengeli bir organizasyon
yapısı geliştirilmesine yönelik olarak geliştirilen mekânsal politikalar, 4 farklı düzeyde ele
alınmaktadır. Bunlardan en üst ölçekli olanı, Bölge’de kurgulanan çok kutuplu büyüme
modelidir. Bu modelde, Bölgenin heterojen yapısı ve Bölge içi ilişkiler değerlendirilerek
Manisa – İzmir – Turgutlu yerleşim merkezleri ilk kutup; Afyonkarahisar – Kütahya – Uşak
merkez ilçeleri ikinci kutup olmak çift kutuplu büyüme modeli geliştirilmiş; diğer üretim
koridorları ve büyüme merkezleri söz konusu kutuplara eklemlenecek şekilde kurgulanmıştır.
Bu sayede, temel müdahalelerin mekâna dengeli şekilde dağılması hedeflenmektedir. Bu
kutupların aynı zamanda Ar-Ge ve yenilik odakları olmaları öngörülerek kendileriyle
eklemlenen merkezlerdeki gelişmeyi de tetikleyecek ve yönlendireceklerdir.
150
Harita 46 - Bölgedeki Büyüme Odakları
İkincil düzeyde, yaratılacak sanayi gelişme koridorları, turizm merkezleri ve tarımsal gelişme
bölgeleriyle Bölge içinde uzmanlaşmanın sağlanarak ekonomik faaliyetlerin dengeli şekilde
dağıtılması hedeflenmektedir. Söz konusu faaliyetler büyüme odakları ve birbirleriyle
mekansal olarak eklemli, işlevsel olarak entegre şekilde kurgulanarak Bölgedeki müdahale
araçlarının mekana dağılımını yönlendireceklerdir. Uzmanlaşmanın sağlanmasıyla, ilçe bazlı
önceliklerin belirlenmesi, ayrıca ilçeler arası ekonomik ilişkilerin bütünleyici hale getirilmesi
amaçlanmaktadır. Bu düzlemin kurgulanmasıyla, politikaların mekânsal olarak bütüncül ve
dengeli olarak uygulanması mümkün kılınacaktır.
151
Harita 47 - Sanayi ve Tarım Gelişme Bölgeleri
Üçüncü mekânsal düzey ise Bölge içi ulaşım ve hizmet altyapısının geliştirilmesinde de ana
politikayı teşkil eden merkez-çevre modelidir. Bu yaklaşımla az gelişmiş ilçelerin hizmet
aldıkları gelişmiş merkezler ile ulaşım bağlantıları ve hizmet ilişkilerinin güçlendirilmesi
hedeflenmektedir. Bu sayede sosyal yaşam olanaklarına erişim düzeyi ve ilçelerin
erişilebilirliği artacak, insan hareketliliği de sağlanarak beşeri sermaye geliştirilecek, sınırlı
potansiyel arz eden ilçelerde ekonomik çeşitlilik sağlanabilecektir. Bu gelişmeler, yaşam
kalitesinin arttırılması ve Bölge içi gelişmişlik farklılıklarının azaltılması amaçlarına katkı
sağlayacaktır. Ayrıca, gelişmiş merkezlerin etki alanları büyüyecek ve işgücüne erişimleri
artacak, böylece rekabet güçlerinin arttırılması amacına girdi sağlanacaktır.
152
Harita 48 - Hizmet Kademesi İlişkileri
Merkez çevre modeli, Planda Bölgedeki tüm yerleşim merkezlerinde uygulanacak şekilde
kurgulanmış olup, yapılacak hizmet kademelenmesi kurgusuyla entegre şekilde uygulanarak
farklı hizmet kademelerine sahip ilçeler için farklı ölçekli etki alanları tanımlanacaktır. Bu
sayede farklı ölçeklerde altyapı yatırımlarının dağılımını yönlendirilmesine olanak
sağlanacaktır. Hizmet etki alt bölgesi içinde kalan ulaşım altyapısının da güçlendirilmesiyle,
söz konusu yatırımlara tüm kesimlerce erişim sağlanması ve bu sayede dengeli bir mekansal
organizasyon oluşturulması amaçlanacaktır.
3.7 GELİŞME EKSENLERİ
Plan vizyonuna ulaşmak için Planın ana amaçlarına ulaşmak için müdahale ihtiyacının
duyulduğu alanlar “gelişme eksenleri” olarak tanımlanmıştır. Yapılacak müdahalelerin
birbirleriyle etkileşimi düşünülerek Planın hazırlığında DNA modelinin birbiriyle entegre şekilde
gelişen çift sarmallı yapısından esinlenilmiştir. Planda organik bir yapı kurgulanmış ve
Plandaki gelişme eksenleri 3 kategoride ele alınmıştır.
 Rekabetçilik Sarmalı
 Yaşanabilirlik Sarmalı
 Yatay Eksenler
Bu sarmallar, kalkınmanın sosyal ve ekonomik boyutlarının bir arada gelişmesi gerektiğini
vurgulamak amacıyla rekabetçilik sarmalı ve yaşanabilirlik sarmalı olarak adlandırılmıştır.
Sarmalların yapısı, 10. Kalkınma Planı’nda yer verilen ana hedeflere uygun şekilde
kurgulanmıştır. Geliştirilen model ile gerek kalkınmanın sosyal ve ekonomik boyutlarına ilişkin
153
farkındalık yaratılması, gerek bu iki boyutun bütünselliğinin ortaya konulması, gerekse planın
daha rahat okunan bir kurguya kavuşması amaçlanmıştır. Her iki sarmalda yer verilen
politikalara girdi oluşturacak gerek yaşanabilirlik, gerekse rekabetçilik açısından önem arz
eden ulaşım, enerji ile insan ve topluma yönelik politikalara ise, sarmalları birbirine bağlayan
yatay eksenler kapsamında yer verilmiştir.
Şekil 8 - Plan Sarmal ve Eksenleri
Rekabetçilik sarmalı 10. Kalkınma Planı’nda ortaya koyulan “Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek
Büyüme” hedefi temelinde kurgulanmıştır. Bölgenin rekabet gücünün geliştirilmesine
doğrudan katkı sağlayacak olan rekabetçilik sarmalı bünyesindeki gelişme eksenleri aşağıda
verilmektedir. Bu eksenlerde gelişme sağlanmasıyla “Bölge İçi Gelişmişlik Farklarını Azaltmak”
ve “Bölgede Daha Rekabetçi Bir Ekonomik Yapı Yaratmak” amaçlarına katkıda bulunulması
hedeflenmektedir. Ayrıca eksenler kapsamındaki politikalar “Bölgede Dengeli Mekansal
Organizasyon Oluşturmak” amacına uygun ve uyumlu şekilde ortaya konulmuştur.
 Tarım
 Turizm
 Sanayi
 Maden
Yaşanabilirlik sarmalı 10. Kalkınma Planı’nda ortaya koyulan “Yaşanabilir Mekanlar,
Sürdürülebilir Çevre” hedefi temelinde kurgulanmıştır. Bölgedeki yaşam kalitesi ve
memnuniyetinin artmasına doğrudan katkı sağlayacak yaşanabilirlik sarmalı bünyesinde yer
alan gelişme eksenleri ise aşağıda olup, bu eksenlerde gelişme sağlanmasıyla “Bölge İçi
Gelişmişlik Farklarını Azaltmak” ve “Bölgedeki Yaşam Kalitesini Arttırmak” amaçlarına katkıda
bulunulması hedeflenmektedir. Diğer sarmalla benzer şekilde yaşanabilirlik sarmalı altında yer
154
alan eksenler de “Bölgede Dengeli Mekansal Organizasyon Oluşturmak” amacına uygun ve
uyumlu şekilde ortaya konulmuştur.
 Afet Yönetimi
 Çevre
 Kentsel Hizmetler
Söz konusu 2 sarmaldaki politikaların hayata geçirilmesinde önem arz eden, bu 2 sarmaldaki
eksenlere girdi sağlayan ve tüm ana amaçlara katkı sağlayacak olan gelişme eksenleri, yatay
eksenler olarak adlandırılmış olup aşağıda belirtilmiştir. 10. Kalkınma Planı’nda yer verilen
“Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum” hedefine ulaşmaya yönelik bölgesel politikalara da, yatay
eksenler kapsamında yer verilmiştir.
 Ulaşım
 Enerji
 İnsan ve Toplum
Eksenlerin altında öncelikler yer almakta olup, her bir öncelik için tedbirler tanımlanmıştır.
Tedbirlere ilişkin ise müdahale ve projeler ortaya konulmuştur. Ayrıca her bir öncelik için
planda döneminde gerçekleştirilmek üzere somut hedefler belirlenmiştir. Bazı öncelikler
mekânsal bazda farklılık göstermekte olup, söz konusu farklılaşma müdahale ve projeler
düzeyinde ortaya konulmuş, gerektiğinde haritalandırılmıştır. Projelerin her biri için kapsam,
yaklaşık maliyet, uygulama süresi, sorumlu ve ilgili paydaşlar belirlenirken; müdahaleler için
vade ve sorumlu paydaşlar tanımlanmıştır. Müdahalelerin uygulanmasından sorumlu ve ilgili
paydaşlar, maliyet, uygulama süresi ve yeri gibi hususlar, bölgesel operasyonel programların
hazırlanması sürecinde belirlenecektir.
Planın izleme ve değerlendirilmesi kısmında, Planda yer verilen stratejilerin her biri müdahale
alanları matrisi kapsamında ele alınarak, “kurumsal altyapı ve sosyal sermaye”, “beşeri
kapasite”, “bilgi, teknoloji ve Ar-Ge” ve “fiziki altyapı” başlıklarından ilgili olduklarının altında
değerlendirilmiştir. Bu sayede her bir eksen, öncelik ve tedbir için öncelikli olarak gelişme
ihtiyacı gösteren müdahale alanı belirlenmiştir. Bu sistem, Bölgeye sağlanacak desteklerin
önceliklendirilmesinde ve planın izleme-değerlendirme sürecinde uygulayıcılara kolaylık
sağlayacaktır.
3.8 MEKÂNSAL BOYUT
Planda, 3 farklı düzeyde mekânsal kurgu geliştirilmiştir.
 Kademelenme Kurgusu
 Bütünleşik Alt Bölge Kurgusu
 İlçe Düzeyinde Önceliklendirme
155
3.8.1 KADEMELENME KURGUSU
İlk plan kurgusu, ilçeler arasındaki etkileşimi temel alarak oluşturulan mekânsal
kademelenme kurgusudur. Bu kurgu, merkez-çevre modeline esas teşkil etmekte olup,
öncelikli ilçeler sosyal gelişmişlik ve hizmet endeksi ve k-ortalama kümelenme tekniği çalışma
sonuçları doğrultusunda 4 farklı kategoriye ayrılmıştır. İkinci aşamada, 1, 2 ve 3. kategoride
yer verilen ilçelerin hizmet verdikleri alt hizmet bölgeleri ortaya konmuştur. Bu çalışma
sonuçlarına göre;
 4. gelişmişlik kademesinde 39 ilçe,
 1. gelişmişlik kademesinde 4 ilçe bulunmaktadır.
İlçelerin kademelendirilmesi sonrasında BGUS anketi, Yatırım Ortamının Değerlendirilmesi
anketi ve ilçe yönetişim toplantıları değerlendirme sonuçlarından yararlanılarak ilçelerin etki
alanları belirlenmiştir. 1. kademe ilçeler, il merkezlerinden teşkil edilmiştir ve diğer
kademelerden temin edilemeyecek ürün ve hizmet çeşitlerini barındırmaktadır. 2. kademe
ilçeler, 3 ve 4. kademelerde bulunmayan ürün ve hizmetleri barındırırken; 3. kademe
ilçelerde de 4. kademe ilçelerde yer almayan ürün ve hizmetler yer almaktadır. 1. ve 2.
gelişmişlik kademelerinde, Bölgedeki ilçelerin Akşehir, Denizli, İzmir ve Eskişehir gibi Bölge
dışı merkezlerden de hizmet aldığı görülmektedir. Müdahale ve projeler belirlenirken, her
ilçenin, etki alanında bulunduğu bir üst kategori ilçeyle olan ulaşım bağlantılarının
geliştirilmesi politikası esas alınmıştır. Kategorizasyona dâhil edilmemekle birlikte, Denizli,
İzmir ve Eskişehir merkezlerinin Bölgedeki 1. kademe merkezlerin üzerinde bir hizmet
potansiyeline sahip olduğu ve kendi hizmet alanlarını oluşturdukları ifade edilebilir.
Bu doğrultuda Plan kapsamında Kentsel Hizmetler başta olmak üzere özellikle Yaşanabilirlik
Sarmalı’ndaki politikaların belirlenme sürecinde 1. ve 2. kademe ilçeler Bölge içindeki
potansiyel hizmet merkez olarak addedilerek büyük ölçekli ve nispeten maliyeti yüksek
yatırımlar bu ilçelerde kurgulanmıştır. Söz konusu yatırım önerileri ile temel hizmetlerdeki
altyapıları iyileştirilen 3. ve 4. kademe ilçelerin, çevresindeki 1. ve 2. kademe merkezlerden
hizmet alması öngörülmüştür.
İlçeler arasındaki hizmet ilişkileri ve hizmet alt bölgeleri Harita 49 ve Harita 50’de
belirtilmiştir.
156
Harita 49 - Hizmet Kademelerine Göre İlçeler
157
Harita 50 - Hizmet Kademesi İlişkileri
3.8.2 ALT BÖLGE KURGUSU
İkinci mekânsal yaklaşım ilçelerin ekonomik yapılarının benzerliği değerlendirilerek
oluşturulan alt bölgelerdir. Çalışmada, “ekonomik yapı endeksi” ve “k-ortalama kümelenme
tekniği” çalışmalarının sonuçlarıyla birlikte, ilçe bazlı mevcut durum raporları ve ilçe yönetişim
toplantıları esas alınmıştır. Bu kurguda amaç, benzer ekonomik yapıdaki ilçeleri bir araya
toplayarak, söz konusu ilçelere yönelik ortak politikalar geliştirmek, bu sayede üst ölçekte
uzmanlaşma ve koordinasyon sağlamaktır. Bölgede, mevcut durum ve potansiyeller dikkate
alınarak oluşturulan alt bölgeler, 3 farklı tipolojide ele alınmaktadır:
 Yeşil Üretim Alt Bölgeleri
 Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler
 Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri
158
Harita 51 - Alt Bölge Tipolojileri
Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, katma değeri yüksek tarım ürünlerinin yoğunlaştığı veya potansiyel
arz ettiği; buna bağlı olarak tarıma dayalı sanayi ve yan kollarının da geliştiği ve gelişebileceği
alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde tarım sektöründe verimli doğal kaynakların bulunması ve
sanayi sektöründe hızlı bir gelişmenin yaşanması, çevrenin korunmasına özellikle dikkat
edilmesini elzem kılmaktadır. Ayrıca bu alt bölgelerdeki tarıma dayalı sanayinin de öne çıkan
ve hızlı gelişen sektörler arasından yer alması, çevresel korumanın önemini arttırmaktadır. Bu
nedenle Bölgedeki Yeşil Üretim Gelişim Alt Bölgelerinde sanayi gelişimi, çevre dostu
uygulamalar odağında gelişmesi gerekmektedir. Bölgede 2 farklı Yeşil Üretim Alt Bölgeleri
bulunmaktadır:
 Akhisar Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, Türkiye’nin en verimli tarım arazilerini
barındıran Gediz Havzası üzerinde konumlanmış Akhisar, Ahmetli, Alaşehir,
Gölmarmara, Kırkağaç, Salihli, Sarıgöl, Saruhanlı ve Soma ilçelerinden oluşmaktadır.
Alt bölgede yer alan ilçeler, katma değeri yüksek tarım ürünlerinin üretildiği, üretimde
belirli düzeyde kurumsallaşmanın sağlandığı, sanayi sektörünün de gelişme eğiliminde
olduğu ilçelerdir. Tarımda uzmanlaşma olan ürünler bulunmakta, ayrıca söz konusu
ürünlerin işlenmesine yönelik tesisler hızla artmaktadır. Alt bölgenin lojistik avantajları
bulunmakla birlikte, Manisa-Turgutlu alt bölgesiyle kıyaslandığında limana uzak olup,
İzmir ili ile olan ilişkileri görece azdır. (Soma ilçesi linyit kaynaklarının yoğunluğu
sebebiyle alt bölge genelinden farklılaşmakla birlikte, konumu ve tarım arazilerinin
varlığı göz önünde bulundurularak bu alt bölge içinde değerlendirilmiştir.)
159

Sandıklı Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge Sandıklı, Başmakçı, Dazkırı, Dinar, Evciler,
Kızılören ve Şuhut ilçelerinden teşkil edilmiştir. Dinar, Sandıklı ve Şuhut ilçelerinde
karma OSB mevcut olmakla birlikte, bunlar henüz yeni yatırım çekmeye başlayan
OSB’lerdir. Başmakçı, Dazkırı, Evciler ve Kızılören ilçelerinde ise tarıma dayalı ekonomi
mevcuttur. Alt bölgede bitkisel üretim ve hayvancılıkta uzmanlaşma potansiyeli de
mevcut olup, tarıma dayalı sanayi ve yan kollarında son yıllarda gelişme
görülmektedir.
Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler, ekonomileri büyük oranda tarımsal üretime veya
düşük teknolojili sanayi kollarına bağlı olan alt bölgelerdir. Bu alt bölgelerde tarımla
uğraşanların pek azının profesyonel çiftçilik yaptığı görülmektedir. Arazilerin verim düzeyi
fazla yüksek olmasa da, tarih boyunca sanayinin fazla gelişmiş olmamasına bağlı olarak,
toprak kirliliği düşük düzeydedir ve organik tarım gibi uygulamalar için uygun araziler
bulunmaktadır. Bu kategorideki bazı alt bölgelerde merkezi konumdaki büyük ilçelerde
özellikle düşük teknolojiye dayalı gıda, tekstil ve deri gibi düşük teknolojili, emek yoğun ve
önemli ölçüde doğal kaynaklara dayalı sektörlerde gelişim söz konusudur. Bu nedenle
Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler, özellikle üretim kapasitesinin arttırılması ve temel
altyapıların tesisinden önceliklidir. Bölgede 4 farklı geleneksel ekonomilere bağımlı alt bölge
bulunmaktadır:
 Banaz Alt Bölgesi: Uşak ilinin Banaz, Eşme, Sivaslı ve Ulubey ilçeleri ile Afyonkarahisar
ilinin Hocalar ve Sinanpaşa ilçesinden teşkil edilen alt bölgede tarım birincil sektör
olmakla birlikte, iklim ve arazi koşulları katma değeri yüksek ürünlerin yetiştirilmesine
olanak vermemektedir. İlçelerde sanayi gelişme potansiyeli bulunmamakta olup,
ulaşım imkânları kısıtlıdır.
 Bolvadin Alt Bölgesi: Bolvadin, Çay, Çobanlar ve Sultandağı ilçelerinden oluşmakta
olan alt bölgede, gerek bitkisel üretim, gerekse hayvancılık sektörlerinde uzmanlaşma
olan ürünler mevcuttur. Söz konusu ilçelerden sadece Bolvadin ilçesinde OSB
bulunmakla birlikte, bu OSB henüz aktif hale gelmiştir. Alt bölgedeki sanayi
potansiyeli, Sandıklı alt bölgesiyle karşılaştırıldığında sınırlıdır.
 Demirci Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, Manisa’nın kuzeydoğu kısmında yer alan,
Demirci, Gördes, Köprübaşı, Kula ve Selendi ilçelerinden oluşmaktadır. Tarım
sektörünün yoğun olduğu, ancak arazi yapısı ve iklim itibarıyla diğer alt bölgelerle
kıyaslandığında daha az katma değer yaratan ürünlerin yoğunlaştığı, ulaşım
imkânlarının engebeli arazi yapısı sebebiyle sınırlı olduğu alt bölgede, sanayi
yatırımları sınırlıdır.
 Simav Alt Bölgesi: Kütahya’nın Simav, Altıntaş Aslanapa Çavdarhisar, Domaniç,
Dumlupınar, Emet, Hisarcık, Pazarlar ve Şaphane ilçeleri ile Afyonkarahisar’ın İhsaniye
ilçesinin bulunduğu bu alt bölgedeki tüm ilçelerde tarıma dayalı bir ekonomi
mevcuttur. Bazı ilçeler belirli ürünlerde uzmanlaşmış olmakla birlikte, genel olarak
katma değeri görece düşük tarım ürünleri üretilmektedir. İlçelerin ulaşım olanakları
sınırlıdır ve genelde engebeli bir araziye sahiptir.
160
Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri, konum ve gelişmişlik düzeyi itibariyle sanayi
sektörünün geliştiği ve potansiyel arz ettiği alt bölgelerdir. Söz konusu alt bölgelerde sanayi
üretiminde belirli bir doygunluğa ulaşılmış, yer yer belirli sektörlerde uzmanlaşmaya
başlanmıştır. Ancak Bölge nüfusunun yoğunlaştığı bu alt bölgeler, genel olarak orta-düşük
teknolojili sektörlerde yoğunlaşmaları nedeniyle istenen düzeyde katma değer
üretememektedirler. Bu nedenle söz konusu alt bölgelerde yüksek ve orta yüksek teknolojili
sanayi sektörleri odağında bir gelişim önceliklidir. Bölgede 4 farklı teknoloji odaklı gelişim alt
bölge bulunmaktadır:
 Afyonkarahisar Alt Bölgesi: Afyonkarahisar’ın Merkez, Bayat, Emirdağ ve İscehisar
ilçelerinden oluşan bu alt bölgede sanayi sektörü öne çıkmaktadır. Bayat ilçesi
haricindeki tüm ilçelerde tarım potansiyeli de bulunmakla birlikte, gelişim eğilimlerine
ve mevcut yapıya bakıldığında sanayi sektörünün baskın sektör olduğu ve bu ağırlığın
artacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca alt bölge genelindeki ilçelerde mermer
yataklarının bulunması göze çarpmaktadır.
 Kütahya Alt Bölgesi: Kütahya’nın Merkez ve Tavşanlı ilçelerinden oluşan bu alt bölge,
ekonomileri temelde sanayiye dayanan iki ilçeden oluşmaktadır. Kütahya ilindeki
toplam sanayi üretiminin de büyük kısmını barındıran ilçelerde aktif OSB
bulunmaktadır. İlçelerde tarımsal faaliyetler de bulunmakta birlikte, sanayi sektörünün
ağırlığı sebebiyle tarım ikincil sektördür.
 Manisa Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, pek çok açıdan İzmir’le bütünleşik hale
gelmiş olan Manisa’nın Merkez ve Turgutlu ilçelerinden oluşmaktadır. Bu ilçelerde
verimli tarım alanları bulunmakla birlikte, gerek limana yakınlığından kaynaklanan
lojistik avantajı, gerekse İzmir’in getirdiği sosyal avantajların da etkisiyle sanayi
gelişimi son yıllarda ciddi bir artış göstermiştir. Bölgedeki farklı sektörlerdeki sanayi
yatırımlarının artarak devam edeceği öngörülmektedir.
 Uşak Alt Bölgesi: Söz konusu alt bölge, sanayiye dayalı ekonomileri bulunan ve son
yıllarda sanayi alanında yatırımların artış gösterdiği Uşak ilinin Merkez ve Karahallı
ilçeleri ile Kütahya’nın Gediz ilçesinde oluşmaktadır. Alt bölgedeki tüm ilçelerde aktif
OSB bulunmaktadır.
161
Harita 52 - Alt Bölgeler
3.8.3 İLÇE BAZLI ÖNCELİKLENDİRME
Üçüncü mekânsal yaklaşım, ilçe bazlı olarak farklılaşan politikalarda kullanılan ilçe bazlı
önceliklendirme kurgusudur. Bu kurguda, belirli bir alanda benzer potansiyele sahip olan veya
sorun yaşayan ilçeler aynı kategoride değerlendirilerek ilçe bazlı politikalar farklılaştırılmıştır.
Farklılaşma, müdahale ve proje düzeyinde ortaya konulmuştur.
3.9 RİSKLER VE VARSAYIMLAR
İstanbul sanayisinin ildeki doluluk oranını arttırması, bu ile yakın Kocaeli ve Bursa’da da arsa
maliyetlerinin artmasıyla yaşanan sıkıntının giderilmesi için gereken desentrilizasyon, Ege ve
Marmara bölgelerinin lojistik avantajları nedeniyle yeterli düzeyde sağlanamamaktadır. Buna
karşın Bölge illerinin, sanayi üretiminde belirli bir eşiği aşmış İzmir, Kocaeli, Bursa, Antalya,
Aydın ve Eskişehir gibi şehirlere yakın düzeyde lojistik avantaja sahip olması ve henüz doluluk
oranlarının fazla olmaması desentrilizasyon sorununun çözümü için önemli bir fırsat olarak
öne çıkmaktadır.
Bölgede Manisa ilindekiler başta olmak üzere birçok sanayi alanında yapılan yatırımların
İstanbul ve çevre illerin dolmasıyla artmaya başladığı görülmektedir. Bu durum, Bölgedeki
sanayinin gelişme eğilimine girdiğini göstermektedir. Söz konusu gelişimin önümüzdeki
yıllarda hızını arttıracağı öngörüldüğünden, Bölge sanayisinin kontrolsüz büyümesi
durumunda çevre kirliliğini (özellikle hava ve su kirliliği) arttırma riski bulunmaktadır.
162
Bölgedeki 53 ilçe merkezinden 36’sının 1., 17’sinin ise 2. Derece deprem bölgesinde
bulunması, ülke ve Bölge genelinde en çok hasara sebep olan afet türü olarak deprem riskine
dikkat edilmesi gerekliliğini göstermektedir. Bölgede yaşanan depremler, etkiledikleri
yerleşimlerdeki ekonomik ve sosyal gelişimi olumsuz yönde etkilemiştir. Bu durum, Bölgede
özellikle deprem riski yüksek olan yerlerde, gerekli önlemlerin alınmaması halinde gelişme
eğilimlerinin bu afet türünden etkilenme riskini doğurmaktadır.
Bölge, 4 adet devlet üniversitesinin bulunması hasebiyle nitelikli işgücü oluşturma
potansiyeline sahiptir. Ancak üniversite mezunu gençlerin, arzu ettikleri sosyoekonomik
hizmetlerin Bölgede yeterli düzeyde olmaması nedeniyle yakın çevredeki büyük kentlere göç
etme eğilimi söz konusudur. Bölgede hizmetler sektörünün hızlı biçimde gelişmemesi
durumunda, önümüzdeki yıllarda genç ve nitelikli işgücü kaybı riski söz konusudur.
Ülke genelinde önemli bir sorun teşkil eden enerji arzı güvenliğinin gerek evsel, gerekse
sanayi amaçlı kullanımı açısından Bölgenin gelişme sürecinde, kritik bir rolü vardır. Ülkemiz
ithalatının önemli bir kısmı enerji sektöründe yapılmakta ve bu ithalat, cari açığın artmasına
sebep olmaktadır. Enerjinin, Bölgede öngörülen hızlı sanayi gelişimi ve üretim artışında
vazgeçilmez bir unsur olması nedeniyle ülke genelindeki enerji bağımlılığının Bölge için risk
içermektedir.
Bölge içerisinde birçok ilçenin merkezlerle olan bağlantısının görece zayıf kalması, Bölge içi
entegrasyon açısından önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bölgenin kapsayıcı biçimde
topyekûn kalkınması için Bölge içindeki etkileşimin güçlü ilişkilerle sağlanması gerekmektedir.
Bu nedenle Bölge için erişebilirlik önemli bir risk teşkil etmektedir.
163
4. BÖLGESEL GELİŞME PLANI
164
165
REKABETÇİLİK SARMALI
4.1 SANAYİ
Sanayi, ham maddeleri veya yarı mamulleri işlemek için kullanılan yöntemlerin ve araçların
bütünü olarak tanımlanmaktadır. Girdilerin biyolojik, fiziksel veya kimyasal özelliklerinin
değiştirilmesi yoluyla yapılan sanayi faaliyetleri, tarımdan sonra ikincil ekonomik faaliyetler
olarak da adlandırılmaktadır. Sanayi 18. yüzyılda önce İngiltere’de, daha sonra Batı Avrupa
ülkeleri ve ABD’de gelişmiştir. Sektörün gelişmesi, emeğin etkisini azaltarak seri üretim yapan
makinelerin önemini arttırmıştır. Bu sayede tarımsal faaliyetlerin aksine kısa sürede standart
ürünler üretilmiş ve bu malların pazarlanmasıyla refah düzeyi artmıştır. Günümüzde sanayi,
ülkelerin ekonomisini yönlendiren başlıca sektör haline gelmiştir. Sanayide gelişmiş ülkeler
doğal kaynakların değerlendirilmesi, çok sayıda insana iş imkânı sağlanması, iklime bağlı
olmayan ve uzun ömürlü ürünlerin üretilmesi ve pazarlanması gibi birçok avantaja sahiptir.
Sanayideki büyüme finans, ticaret, bilgi ve iletişim teknolojileri gibi hizmet sektörlerinin de
gelişmesine neden olduğundan ekonomiler için lokomotif sektör konumundadır.
Tarımın ülkemiz ekonomisinde öne çıkan sektör olduğu dönemde, kişi başına düşen milli gelir
çok düşük seviyelerde seyretmiştir. Bu dönemde ulusal strateji ve politikalarda sanayileşme
temel amacının üzerinde durulmuş ve bu süreçte tarımın payı giderek azalırken sanayinin
payı hızlı bir şekilde artmıştır. Sanayi sektörü özellikle 24 Ocak Kararları’ndan sonra çok hızlı
ve istikrarlı oranlarda büyüyerek stratejik sektör haline gelmiştir. Sektör, günümüze kadar
kriz yılları dışındaki her yılda reel olarak büyüyerek ülke GSYH’sindeki payını %20,7’den
%32,9’a çıkarmıştır.
Bölgede tarım toplumundan sanayi ve hizmetler sektörüne geçiş ülke geneline nazaran daha
yavaş gerçekleşmektedir. Bu durumun nedenleri Bölge sanayisindeki yapısal sorunlar ve
özellikle Manisa’daki verimli tarım arazilerine bağlı olarak hızlı gelişen tarım sektörüdür.
Bununla birlikte Bölgedeki katma değer artışına, hizmetlerden sonra en çok destek sağlayan
sektör sanayidir. Ayrıca; Bölge tarımsal kaynakları, yeraltı zenginlikleri ve coğrafi konumunun
vermiş olduğu avantaj (sanayi yönünden gelişmiş şehirlere ve limanlara yakınlığı) sayesinde
farklı sanayi alt sektörlerinin gelişmesi için önemli potansiyele sahiptir.
Sanayi ekseni kapsamında sadece sanayinin temel kolu olan imalat sanayisindeki faaliyetler
değerlendirilmeye alınmış; ortaya konan hedef ve stratejilerle üretim ile katma değerin
arttırıldığı ve ticari ağların daha etkin kullanıldığı bir sanayi politikası amaçlanmıştır. Sanayi
sektörü hammadde ve yarı mamul kullanımında rekabetçilik sarmalının diğer eksenlerinden
tarım ve maden ile ilişki içerisindedir. Genel olarak tarım, gıda alt sektörünü; maden ise taş
ve toprağa dayalı sanayiler alt sektörünü beslemektedir. Enerjide verimlilik ve altyapının
geliştirilmesi sanayi üretimine daha ekonomik ve sürekli arz sunacağından, “Ulaşım”
eksenindeki hedef ve stratejiler ise Bölgenin erişilebilirliğinin arttırılmasını ve lojistik
altyapısının geliştirilmesini sağlayacağından bu iki eksendeki genel politikalar “Sanayi”
eksenindeki hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesi için bütünleyicidir. Ayrıca Toplumsal
Hizmetler ve Beşeri Kaynaklar politikaların uygulanması sanayi sektöründe ihtiyaç duyulan
166
işgücünün yetiştirilmesinde ve Bölgeye çekilmesinde etkili olacaktır. Sanayideki gelişmenin
sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla, “Çevre” ekseni altında yer alan politikalarla
eşgüdümün sağlanması önceliklidir.
Tarım ülkesinden sanayi ülkesine geçmekte olan ülkemizde sanayi politikaları çok önem
kazanmaktadır. Bu politikalar oluşturulurken hedefler ve amaçlar özenli seçilmeli; gerekli
tedbir ve müdahaleler spesifik bir şekilde açıklanmalıdır. Zira bu dönemde sanayi sektöründe
oluşturulacak ve uygulanacak herhangi bir politikanın çarpan etkileri ile birlikte
değerlendirildiğinde ülkenin geleceğinde ciddi bir rol oynayacağı aşikârdır. Bu bakımdan
sanayi sektörü ulusal ve uluslararası politikaların birçoğunda ekseriyetle değinilen
konulardandır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nda sermaye birikimi ve sanayileşme sürecinin
hızlandırılarak yurtiçi tasarruflar, üretken yatırımlar ve üretim faktörlerinin verimlilik düzeyleri
artırılacak; böylelikle cari açık makul düzeylere çekilecek denmektedir. (Md. 122) OKP’de de
belirtildiği gibi verimlilik düzeylerinin artırılması ve sanayileşme, cari açığın kapanmasında
önemli faktörlerden biri olarak görülmektedir. Bu kapsamda Bölge Planı’nda işletmelerde
üretim süreçleri iyileştirilmesine ve üretim kapasitesi arttırılmasına yönelik öncelik
oluşturulmuştur. Bu öncelik altında da toplam faktör verimliliğinin arttırılması tedbiri
belirlenmiş olup gerekli müdahaleler oluşturulmuştur.
OKP Madde 416’da küresel ölçekte sanayi ve hizmetler sektörlerinde bilgiye dayalı rekabet,
etkisini belirginleştirmekte ve ekonomide yeni bir üretim yapısını elzem kılmaktadır
denmektedir. Bu politikaya paralel olarak Plan’da işletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması
ve teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması tedbirleri oluşturulmuştur. Bu
tedbirlerin uygulanmasının sonucunda sanayide daha çok bilgi kullanılırken Ar-Ge
faaliyetlerine yönelim gerçekleşecek ve ekonomide gerekli görülen yeni bir üretim yapısının
oluşturulması sağlanacaktır. OKP Madde 425’de Ar-Ge ve teknoloji politikalarının sanayide
verimliliği yüksek sektörlere yönelik bir dönüşüm yaşanmasında başrol oynayacağı ve bu
bağlamda bu politikaların başarısında en önemli etken olan yeniliğin oluşturulması açısından
teşvik, KOBİ, fikri ve sınai mülkiyet, bilgi ve iletişim teknolojilerinin uyum içinde olması
gerektiği belirtilmektedir. Bu açıdan Bölge Planı’nda bu üst politika ile paralel olarak nitelikli
sektörlerdeki üretim kapasitesinin arttırılması, üretimde makineleşmenin ve sermaye
mallarının arttırılması, firmalar arası bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi gibi
tedbirler oluşturulmuştur.
Sanayi sektörünün geliştirilmesinde kamu-sanayi işbirliğinin artırılması gerekmektedir. Kamusanayi işbirliğinde özellikle üniversite sanayi işbirliğinin geliştirilmesi stratejik bir önem arz
etmektedir. OKP Madde 632’de Teknoloji geliştirme bölgelerinin yapısı ve işleyişi; üniversite
sanayi işbirliğini, işletmeler arası ortak Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini ve yenilikçi girişimciliği
en üst düzeye çıkarmak üzere etkinleştirilecektir denmektedir. Bölge Planı’nda da bu husus
ile paralel olarak teknoloji geliştirme, araştırma ve tasarım merkezlerinin kurulması tedbiri
belirlenmiş ve bu tedbir ile ilgili gerekli müdahale ve projelerden bahsedilmiştir. Yine aynı
tedbir OKP Madde 480’de belirtilen tüketime yönelik ihraç ürünlerinde özgün tasarım
faaliyetleri özendirilecek, nitelikli tasarımcı yetiştirilmesi sağlanacak, patent tescili ve
uluslararası marka oluşturulması desteklenecek, tanıtım ve pazarlama konusundaki destekler
ihracatçıların ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilecektir maddesi ile de ilişkilendirilmiş olup
167
Bölge’de üretilen ürünlerin hem teknolojik açıdan hem de tasarımsal açıdan katma değerinin
artırılması adına müdahaleler belirlenmiştir.
Öncelik 1.1: Bölgesel üretim altyapısı geliştirilecektir.
Tedbir 1.1.A: Sanayi alanlarının oluşturulması ve faaliyete geçmesi
TEDBİR UYGULAMA DÖNEMİ
Orta (2019-2023)
►
Kısa (2014-2018)
●
Uzun (2019 – 2023+)
ÖNCELİKLİ ALANLAR
Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır.
Stratejik Önem
İmalat sanayi, Bölgenin gelişimindeki lokomotif sektör olarak tanımlanmıştır. Bölgede üretim
kapasitesinin arttırılması için mevcut durumda belirli merkezlerde yoğunlaşan sanayi
alanlarının arttırılmasına ve daha etkin kullanılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bölgede
gerçekleşecek yeni yatırımlara olanak sağlamak, sektörel yoğunluğun yüksek olduğu yerlerde
sağlıklı yapılaşma ihtiyacını karşılamak, firmaların bir arada yer almasını mümkün kılmak
amaçlarıyla yeni sanayi bölgelerinin kurulması ve mevcut bölgelerin faaliyete geçmesi
gerekmektedir. Ayrıca kuruluş kararı alınan veya yeni faaliyete başlayan OSB’lerde de altyapı
ve imar eksikliklerinin giderilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut doluluk oranlarını da
dikkate alacak şekilde ve maliyet etkinlik ilkesi dâhilinde bu çerçevede alınacak tedbirler ve
yapılacak müdahaleler önceliklidir.
İlgili Müdahale ve Projeler





Yeşil Üretim ve Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerindeki potansiyel arz eden ve
yığınlaşılan sektörlerde nüfus ve hizmet kademelenmesi bakımından önceliklendirme
yapılarak yeni ihtisas OSB’lerin kurulması
Üretime geçilmiş parsel sayısının oranı %75’in üzerindeki organize sanayi bölgelerinde
yeni etapların kurulması veya bu ilçelerde yeni OSB’lerin kurulması
OSB kurulumunun öncelikli olmadığı ilçelerde yoğunlaşılan ve ihtiyaç duyulan sektör
odağında küçük sanayi siteleri kurulması ve OSB dışı yeni sanayi alanlarının imara
açılması
Yeşil Üretim Alt Bölgelerinde mevcut karma sanayi alanları dışında kalan tarım
ürünlerine dayalı sanayi alanları oluşturulması
Üretim aşamasına geçmiş OSB’lerde gerekli kamulaştırma ve temel altyapı
çalışmalarının tamamlanması
168


Kuruluş kararı alınmış, ancak üretim aşamasına geçmemiş OSB’lerde imar ve altyapı
çalışmalarına başlanması
Proje 2: Altıntaş – İhsaniye – Soma OSB’leri Kurulması Projesi
Mekânsal Dağılım
Harita Açıklaması: Bölgedeki mevcut ve planlanan Organize Sanayi Bölgeleri ve ilçeler arası işbirliği
sonucunda ortaya çıkan ve çıkması öngörülen Sanayi Gelişim Koridorları haritada gösterilmiştir.
Tedbir 1.1.B: Bölgedeki işletme sayısının arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Bölgedeki üretim kapasitesinin arttırılması için mevcut işletmelere yenilerinin katılması ve
sanayi sektöründeki canlılık ve rekabetin arttırılması gerekmektedir. Yeni işletmelerin
kurulmasının üretim miktarını arttırmak gibi doğrudan etkisinin yanı sıra, iş gücü
piyasasındaki hareketliliği tetiklemesi ve ticari ağların hacmini arttırması gibi dolaylı etkileri de
bulunmaktadır. Bölgedeki üretim miktarının arttırılması için gereken altyapıyı sağlayacak, içsel
169
dinamiklerle büyümeyi destekleyecek yerli sermaye ile komple yeni yatırımların
desteklenmesi; girişimcilere iş kurma ve geliştirme döneminde teknik ve maddi yardım
sağlanması Bölge içindeki tasarrufların yatırımlara dönüşmesini sağlayacaktır. Ek olarak
doğrudan yabancı yatırımların desteklenmesi Bölgenin üretim yapısında hedeflenen
dönüşümün hayata geçirilmesinde önemli rol üstlenecektir. Bu doğrultuda, Bölgede yeni
işletmelerin kurulması önceliklidir.






Doğrudan yabancı yatırımların, öncelikli olarak Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerine
yönlendirilmesi
Girişimlerin özellikle ilk yıllarındaki iş kurma ve geliştirme (kuluçka) döneminde teknik
destek almalarının sağlanması ile iş kurma ve yönetme kabiliyetlerinin arttırılması
Küçük ve orta ölçekli işletme kurmak için yapılan yatırımların tüm alt bölgelerde,
büyük ölçekli işletme kurmak için yapılan yatırımların Teknoloji Odaklı Gelişim Alt
Bölgelerinde önceliklendirilmesi
Bölge genelinde iş meleklerinin kendilerinin veya destekleriyle yapılacak yatırımların
desteklenmesi
Mevcut şirketlerdeki çalışanların aynı sektörde faaliyet gösterecek şekilde kendi
firmalarını kurmaya yönelik girişimlerinin (spin-off) desteklenmesi
Proje 11: İllerde İş Geliştirme Merkezi Kurulması Projesi
Öncelik 1.2 Sanayi ürünlerinin değeri arttırılacaktır.
Tedbir 1.2.A İşletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Araştırma ve geliştirme faaliyetleri, üretilen malların özelliğini (nitelik, kalite ve tasarım gibi
unsurları) geliştirdiğinden katma değerin arttırılmasını sağlamaktadır. Bölgedeki işletmelerde
Ar-Ge harcamalarının ciroya oranı çok düşük seviyededir. İlk dönemlerinde ek bir maliyet
olarak etki eden Ar-Ge faaliyetleri, sürecin devamında üretilen ürün ve ara mamullerdeki
katma değeri ve karlılığı arttıracaktır. Özellikle katma değeri yüksek ara ürünlerin üretilmesi,
bu ürünlerin ihracatını artırıp, ithalatını azaltacağından dış ticareti olumlu etkileyecektir. Ar-Ge
faaliyetlerinde bulunan işletmeler araştırma ve geliştirme süreçlerinde çeşitli teşvik ve
170
muafiyetlerden de yararlanabilmektedir. Bu nedenlerle, işletmelerin Ar-Ge faaliyetlerinin
arttırılması önceliklidir.





Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere işletmelerin ürünlerin
nitelik, katma değer ve tasarım değerini arttıracak Ar-Ge çalışmalarının ve
harcamalarının desteklenmesi
Ar-Ge birimi bulunan ve Ar-Ge çalışmaları yapan işletmelerde Ar-Ge personeli sayısının
arttırılması
Alt Bölge bazında teknoloji düzeyini azaltan sektörlerde Ar-Ge faaliyetlerinin
önceliklendirilmesi
İşletmelerde Ar-Ge faaliyetleri için gerekli kurumsal ve fiziki altyapının oluşturulması
Sanayi işletmelerinin üniversitelerle işbirliği yaparak ürettikleri ürünlerdeki katma
değerin arttırılması ve bilginin ekonomik değere dönüştürülmesi amacıyla Bölgede
üniversite-sanayi işbirliklerinin geliştirilmesi
Tedbir 1.2.B Teknoloji geliştirme, araştırma ve tasarım merkezlerinin kurulması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Teknoloji geliştirme ve tasarım merkezleri, işletmelere Ar-Ge faaliyetleri için ihtiyaç duydukları
ortamı sağlamaktadır. Ayrıca; endüstriyel tasarım çalışmaları ürünlerin nitelik ve işlevini
geliştirerek yaratılan katma değeri arttırmaktadır. Üniversite-sanayi işbirliklerinin
geliştirilmesine katkı sağlayacak teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin kurulması, ileri
teknolojili ve tasarım yoluyla geliştirilmiş, katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesini
sağlayacak, firmaların kullandıkları teknoloji düzeyini arttırmaları için fırsat yaratacaktır.
Bunlarla birlikte bölgedeki sanayi varlığının dağınık olması, devam eden sanayi gelişimi, özel
sektörün yeni ürünlerinin test ve uygulama geliştirme ihtiyaçları da göz önünde
bulundurulmalıdır. Bu doğrultuda, Bölgede teknoloji geliştirme ve tasarım merkezlerinin
kurulması önceliklidir.

Manisa’da altyapı çalışmaları süren teknoloji geliştirme bölgesinin kurulumunun
tamamlanarak faaliyete geçirilmesi
171







Mevcut laboratuvar ve araştırma/uygulama merkezlerinin geliştirilmesi ve
modernizasyonu
Yeterli talebin bulunduğu Teknoloji Odaklı ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerinde
uzmanlaşılan sektör veya ürün odağında yeni laboratuvar ve araştırma/uygulama
merkezlerinin kurulması
Celal Bayar ve Dumlupınar Üniversitelerindeki kurulu teknoloji geliştirme bölgelerinin
faaliyete geçmesi
Teknoparklar arası farklı alanlarda uzmanlaşma ekseninde işbirliklerinin geliştirilmesi
Proje 7: Afyonkarahisar ve Uşak Merkez ilçelerinde Afyon Kocatepe ve Uşak
Üniversitelerinin girişimleriyle farklı alanlarda ihtisaslaşmış teknoloji geliştirme
bölgelerinin kurulması
Proje 10: İl Merkezlerinde Firmalar Arası Ar-Ge Ve Tasarım Merkezi
Proje 13: Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi
Harita Açıklaması: Bölgedeki planlanan teknoloji geliştirme bölgeleri ve endüstriyel tasarım merkezleri
belirtilmiştir. Söz konusu bölge ve merkezlerin hizmet sağlayacağı ve ihtiyaçları doğrultusunda
uzmanlaşacağı alt bölgeler etki alanlarıyla ifade edilmiştir.
172
Tedbir 1.2.C Markalaşmanın ve kalite standardizasyonunun sağlanması
Orta (2019-2023)
►
Kısa (2014-2018)
●
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Piyasalarda markalı, kalite ve standardizasyon belgelerine sahip ürünler, tüketiciye verdiği
güven nedeniyle özellikle gelir düzeyi orta ve yüksek kesim tarafından daha çok tercih
edilmektedir. Oluşan güvenin karşılığında, marka ve belgenin ürüne kattığı katma değer
ortaya çıkmaktadır. Markalaşmanın arttırılması ve kalite standardizasyonunun sağlanması,
üretilen ürünlerin katma değerinin de artmasını sağlamaktadır. Bu yüzden, markalaşmanın ve
kalite standardizasyonunun sağlanması önceliklidir.






Her alt bölge ve ilçe için öne çıkan ürünlerde markalaşmanın sağlanması
Satışı yapılan ürünlerin değerinin ve bilinirliğinin arttırılmasına yönelik marka
başvuru/tescillerinin arttırılması
Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere patent danışmanlık
hizmetlerinin geliştirilmesi
Yenilik ve buluşlarını korumak isteyen küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin,
patentlere göre daha kısa süre ve maliyette tescil edilebilen faydalı model başvuru ve
tescillerinin arttırılması
Firmanın ürettiği ürünlere duyulan güvenin ve üretilen katma değerin arttırılmasına
yönelik ürün kalite standardizasyon belgelerinin firmalarca alınmasının desteklenmesi
Proje 8: Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi
Tedbir 1.2.D Sektör ve ürün çeşitliliğinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Üretim zincirinde orta ve son sıralarda yer alan ürünler, ham maddelere göre daha fazla
işlemden geçirildiği için daha yüksek katma değere sahiptir. Ayrıca üretim ve ihracat yapılan
173
sektör ve ürün sayısının arttırılması, hem ekonominin rekabet gücünü ve üretimini arttırmakta
hem de krizlere karşı ekonomik kırılganlığı azaltmaktadır. Çoğu alt bölgede ülke ortalamasının
altında teknoloji seviyesine sahip sektörler yoğunlukta olup; yüksek teknolojili üretim yapısına
geçişi için düşük teknolojili sektörlerden yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlere geçişin
sağlanması gerekmektedir. Bunun yanı sıra ihracat potansiyeli bulunan ve/veya yüksek
oranda ithalat yapılan sektörlerdeki üretimin arttırılması Bölgenin ihracat odaklı büyümesinin
desteklenmesi için önemli bir unsurdur. Bu çerçevede; alt bölgelerde teknoloji düzeyini
arttıracak; dış ticaret dengesini geliştirecek veya alt bölgelerde öne çıkan sektörlere yoğun
olarak girdi sağlayan sektörlerde komple yeni ve tevsi yatırımlar ile uç ve ara ürünlerin
üretiminin ve sektörel çeşitliliğin arttırılması önceliklidir.
İlgili Müdahale ve Projeler75







Küresel piyasalarda talep görecek, ihracat potansiyeli bulunan ve/veya ulusal ölçekte
yoğun olarak ithal edilen ürünlerin üretiminin ve/veya bu sektörlerdeki modernizasyon
ve ürün çeşitliliğinin desteklemesi
Patenti olmayan, ülkede üretilmeyen veya çok düşük düzeyde üretimi yapılan
ürünlerin Bölgede üretiminin desteklenmesi
Küresel piyasalarda talep görecek, ihracat potansiyeli bulunan sektörlerde
modernizasyon ve ürün çeşitliliğinin desteklenmesi
Düşük teknoloji düzeyinde yoğunlaşan alt bölgelerde; orta-düşük, orta-yüksek ve
yüksek teknolojili sektörlerin desteklenmesi
Düşük ve orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşan alt bölgelerde orta-yüksek ve
yüksek teknolojili sektörlerin desteklenmesi
Alt bölgelerde potansiyeli bulunan, yakınsanabilecek ve alt bölgenin niteliğini
arttıracak sektörlere geçilmesi ve bu sektörlerdeki üretimin arttırılması
Alt bölgelerde öne çıkan veya rekabet gücü yüksek sektörlere girdi sağlayan
sektörlerin desteklenmesi
Öncelik 1.3. İşletmelerde üretim süreçleri iyileştirilecek ve
üretim kapasitesi arttırılacaktır.
Tedbir 1.3.A Toplam faktör verimliliğinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
●
1 ve 2. Kademe İlçeler, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri, Yeşil Üretim Alt Bölgeleri
75
Alt bölge bazında teknoloji düzeyini arttıracak sektörler ile potansiyeli bulunan, yakınsanabilecek ve
alt bölgenin niteliğini arttıracak sektörlerin listeleri sırasıyla Ek 11 ve Ek 10’da sunulmaktadır.
174
Stratejik Önem
Bölgedeki işletmelerde girdilerin (emek ve sermaye) verimliliği oldukça düşük düzeydedir.
İşletmelerin kullandığı girdilerin daha verimli kullanılması ve üretim süreçlerindeki kayıpların
azaltılması; daha az maliyetle daha fazla üretimin yapılmasına imkân verecektir. Ayrıca
firmaların kurumsallaşma düzeylerinin arttırılması, kalifiye ve deneyimli personel istihdamının
sağlanması da üretim süreçlerinin daha verimli hale gelmesini sağlamaktadır. Bölgede,
toplam faktör verimliliğinin arttırılması önceliklidir.





İşletmelerde istihdam edilen yükseköğretim mezunu kişilerin sayısının arttırılarak
üretim süreçlerinin daha nitelikli hale getirilmesi
İşletmelerde üretim sürecindeki uygulamalara hâkim ve pratik bilgiye sahip deneyimli
personel sayısının arttırılarak üretim süreçlerinde verimin arttırılması
İşletmelerin performans yönetim sistemine geçişlerinin desteklenmesi
İşletmelerin bilgi işlem birimlerinin kurulumlarının ve bilgi-işlem personeli
istihdamlarının desteklenmesi
İşletmelerin kurumsallaşma ve kalite yönetim sistemlerini uygulamalarının ve bu
kapsamdaki sertifikasyon belgelerinin temininin desteklenmesi
Tedbir 1.3.B Üretimde makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Makine yoğun üretim süreçleri otomatik sistemleri kullandığından, emek yoğun süreçlere göre
daha verimlidir. İşletmelerin sermaye mallarının ve makineleşme oranının arttırılması, daha
fazla üretim yapılabilmesine olanak sağlamaktadır. Bölgede finansman kaynaklarının ve bilinç
düzeyinin yetersizliğinden dolayı makineleşme yeterli düzeyde değildir ve bazı üretim
aşamaları manuel olarak yapılmaktadır. Makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması,
işletmelerin birim üretimdeki emek ihtiyacını azaltarak mevcut iş gücü ile daha fazla üretim
yapılmasını sağlayacak, ortalama maliyet ve kayıpları düşürecek, Bölgedeki üretimi
arttıracaktır. Bu doğrultuda makineleşmenin ve sermaye mallarının arttırılması önceliklidir.
175




Bölgedeki işletmelerin alt bölgeler bazında teknoloji düzeyini ve/veya niteliğini arttıran
sektörlerde makine sayılarının ve fiziki büyüklüklerinin arttırılması
Bölge işletmelerinin emek yoğun üretim süreçlerinden makine yoğun üretim
süreçlerine geçmelerinin desteklenmesi
Otomasyon sistemlerine geçilerek el değmeden gerçekleştirilen üretim süreçlerinin
yaygınlaştırılması
Bölgedeki makine ve ekipmanın modernizasyonunun daha fazla ve verimli üretime
olanak sağlayacak şekilde yapılması
Öncelik 1.4 Bölge içi ve bölgeler arası ticari ağlar geliştirilecektir.
Tedbir 1.4.A Firmalar arası bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Firmalar arasında bilgi paylaşımı, tecrübe aktarımı ve teknoloji transferlerinin yoğun olması
firmaları eşit bilgi ve teknoloji seviyesine getirecek, bölgenin ulusal ve uluslararası rekabet
gücüne önemli katkı sağlayacaktır. Ortak bilgi, deneyim ve teknoloji düzeyleri firmaları benzer
yapıya getirdiğinden işbirliklerinin geliştirilmesi ve kümelenme faaliyetleri için zemin
hazırlayacaktır. Bölgedeki firmaların personel, piyasa ve sektör bilgilerini derleyip
paylaşmaları firmalar arasındaki ilişkileri ve bölgenin rekabet gücünü geliştirecektir. Ayrıca
bölgedeki firmaların uluslararası piyasalarla entegrasyonunun arttırılması için yabancı
ülkelerden yapılan bilgi ve teknoloji aktarımının arttırılması gerekmektedir. Bu çerçevede,
firmalar arasında bilgi, deneyim ve teknoloji transferinin geliştirilmesi önceliklidir.



Sanayi öncelikli gelişme bölgelerinde organize sanayi bölgeleri bünyesinde teknoloji
transfer ofislerinin kurulması
Yurt dışından yapılan teknoloji transferlerinin sanayi öncelikli gelişim bölgelerinde
arttırılması
Bölgedeki firmaların ortak bilgi sistemleri kullanarak bilgi sistemlerini entegre etmeleri
176



Alt bölgeler bazında öne çıkan ve mekânsal yığınlaşmanın olduğu sektörlerde ortak
danışmanlık faaliyetlerinin desteklenmesi
Sanayi yapılaşmasının yoğun olduğu Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde
firmaların koordinasyonunu sağlayacak kümelenme bilgi merkezlerinin kurulması
Proje 18: Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası Teknoloji Transferi
Merkezi Kurulması Projesi
Tedbir 1.4.B Firmalar arası üretim işbirliklerinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Firmaların çeşitli alanlarda işbirliği ile yaptıkları faaliyetler, firmalar arasında ortak iş yapma
kültürünü geliştirecektir. Bu artış sayesinde beraber iş yapan çok sayıda firma ortak hareket
ederek tek bir büyük firmanın sahip olabileceği rekabet gücüne erişecektir. Bu durum,
firmaların tek başına gerçekleştirmelerinin zor olduğu büyük ölçekli faaliyetlere
girişebilmelerini sağlayacak ve firmalar arasındaki işbirliği faaliyetlerinin hacmini
genişletecektir. Ayrıca işbirlikleri, firmalar arasında mal ve hizmet işlemleri (girdi ve çıktılar)
artacaktır. Bölgedeki firmaların tedarik, üretim, pazarlama ve satış süreçlerinde ortak ve
koordineli hareket etmelerini sağlayacak, işbirlikleri geliştirmelerinde koordinasyon görevi
yürütecek, yönlendirme ve destek sağlayacak faaliyetler bu doğrultuda önceliklidir.





Üretici birliklerinin kurumsal kapasitelerinin ve altyapılarının geliştirilerek etkinliklerinin
arttırılması
Firmalar arasında işbirliklerinin daha hızlı ve koordinasyon içinde yürütülmesine
yönelik kurumsal yapıların (işbirliği büroları vs.) tesis edilmesi
Alt bölgeler bazında öne çıkan ve mekânsal yığınlaşmanın olduğu sektörlerde
kümelenme faaliyetlerinin desteklenmesi
Organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri arasındaki işbirliklerinin geliştirilmesi
Mekânsal olarak yığınlaşmanın bulunduğu sektörlerde kümelenme çalışmalarının
yürütülmesi
177
Tedbir 1.4.C
geliştirilmesi
Firmalarda
Kısa (2014-2018)
●
pazarlama
yönetiminin
Orta (2019-2023)
►
ve
müşteri
ilişkilerinin
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Firmaların pazarlama faaliyetlerini ve müşteri ilişkilerini geliştirmesi, satışları ve ticari ilişkileri
artıracaktır. Geliştirilen pazarlama yönetimi ve müşteri ilişkileri, tüketici memnuniyetini de
arttırarak firmalar arasında güven ortamına katkı sağlayacaktır. Bu sayede firmalar arasındaki
işbirlikleri ve etkileşim artacak ve geliştirilecektir. Ayrıca; nihai tüketiciye yönelik satışlarda
müşteri ilişkilerinin geliştirilmesi, firmalar ile tüketiciler arasındaki ilişkinin daha etkin ve
yoğun hale gelmesini sağlayacaktır. Bu nedenle, firmalarda pazarlama yönetiminin ve müşteri
ilişkilerinin geliştirilmesi önceliklidir.




Firmalarda satış ve pazarlama temsilcisi istihdamının desteklenmesi
Firmalardaki satış ve pazarlama faaliyetlerini yürüten personelin niteliklerinin
arttırılması
Firmaların reklam ve tanıtım faaliyetleri için ayırdıkları bütçelerin arttırılması
Firmalarda satış ve pazarlama birimlerinin kurulmasının desteklenmesi
178
4.2 TARIM
Tarım, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, uygun
koşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması faaliyetlerinden oluşmaktadır.
İlk çağlardan beri temel üretim ve geçim kaynağı olması nedeniyle birincil ekonomik
faaliyetler olarak da nitelendirilmektedir.
İnsanlık tarihinde ilk dönemlerde avcılık ve toplayıcılık olarak ortaya çıkan tarımsal faaliyetler
ticari amaçtan çok hayatta kalmak için gereken besinlerin temini amacıyla kullanılmıştır. Daha
sonraları ticari faaliyetlere konu olmaya başlayan tarım; özellikle Avrupa Birliğinin Ortak
Tarım Politikasını geliştirmesi ve ürünlerin fiyatlarında son yıllarda çeşitli sebeplerle ortaya
çıkan hızlı artışlar nedeniyle önemli bir sektör haline gelmiştir. Özellikle tarımsal ürünlerin
doğrudan veya işlenerek yiyecek ve içecek amaçlı temel gereksinimleri karşılaması bu sektörü
vazgeçilmez kılmaktadır.
Ülkemizde sanayileşme sürecinin uzun yıllar boyunca yavaş ilerlemesi, verimli ve mikroklima
iklim özelliklerine sahip tarım arazilerinin bulunması nedenleriyle tarımsal üretimde miktar ve
çeşitlilik yönünden başarı sağlanmıştır. Böylece tarım, ülke ekonomisinde en çok istihdam ve
üretime sahip sektör haline gelmiştir. Özellikle kırsal alanlarda yaşayanların temel geçim
kaynağı tarımdır.
Bölge, özellikle verimli bir tarım arazisi olan Gediz Havzası’nın büyük bölümünü kapsaması
nedeniyle tarımsal üretimde uzmanlaşarak, ülke genelinde en çok tarımsal katma değer
üreten Düzey-2 Bölgesi olmuştur. Ayrıca; Bölge illerinin farklı nitelikteki topraklara ve coğrafi
özelliklere sahip olması Bölgede tarımsal ürünlerin çeşitliliğini arttırmaktadır. Bu durum;
büyük ölçekli tarım şirketlerinin kurulmasına da neden olmaktadır. Özellikle son yıllarda bu
şirketlerin ve bazı kooperatiflerin üretim süreçlerini Avrupa Birliği’nin standartlarına uyumlu
hale getirmesi Bölgenin tarım ve tarıma dayalı sanayi ürünlerindeki ihracatını arttırmıştır.
Bitkisel ve hayvansal üretim ile arıcılık, tıbbi-aromatik bitkiler ve su ürünlerinin
değerlendirildiği eksende, Bölgede öne çıkan tarıma dayalı sanayi ürünleri de ele
alınmaktadır. Eksendeki temel odak noktası sektördeki istihdamın azaltılarak, üretilen katma
değerin arttırılmasıdır. Bu kapsamda verimli, kaliteli, katma değeri yüksek ürünler üreten,
altyapısı ve işbirliği ağları gelişmiş ve pazarlama kabiliyeti yüksek bir tarım politikası
geliştirilmiştir.
Tarım sektörü, üretim aşamasında emek ve toprak kullanımı odaklı olması itibarıyla sanayi
sektöründen farklılaşması ile iklim ve doğal koşullara bağımlılığı nedenleriyle ayrı bir eksende
ele alınmıştır. Eksen kapsamındaki hedef ve stratejilerin gerçekleştirilmesinde “Sanayi”,
“Ulaşım”, “Beşeri Sermaye”, “Enerji” ve “Çevre” eksenleri ile doğrudan; “Maden” ve “Turizm”
eksenleri ile dolaylı olarak ilişkilidir. Sanayi sektörü hem tarımın girdilerini kullandığından,
179
hem de tarım makinelerini ürettiğinden “Tarım” ekseni, “Sanayi” ekseni ile iki yönlü
ilişkidedir.
“Beşeri Sermaye” ekseni tarım sektöründe istihdam edilenlerin niteliğinin geliştirilmesi;
“Enerji” ekseni ise üretim süreçlerinde ihtiyaç duyulan girdilerden biri olarak kullanılmasından
dolayı “Tarım” eksenindeki hedef ve stratejilerin uygulanmasında önemli rol oynamaktadır.
“Ulaşım” eksenindeki lojistik altyapıların geliştirilmesi “Tarım” eksenindeki hedef ve
stratejilerle ilişki içerisindedir. Ayrıca; “Çevre” ekseni tarım sektörünün üretim süreçlerindeki
kirlilik hususuyla ilgili politikalar içerdiğinden bu eksenle “Tarım” ekseni arasında bir ilişki söz
konusudur. “Turizm” ekseni ile de kırsal alanlardaki yerel değerlerle ilgili politikalarından
dolayı kısmi bir ilişki içerisindedirler.
Türkiye’de tarımsal üretim, tarımsal katma değer ve istihdamda üst sıralarda yer alan Bölge
ulusal tarım politikalarından yüksek ölçüde etkilenmektedir; bu yüzden bölgesel politikalarla
ulusal politikalar uyum içerisinde olmalıdır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nda tarımsal üretim
maliyetlerinin düşürülmesi ve verimliliğin artırılması durumunda ülkemizde dünya fiyatlarının
üzerinde seyreden gıda fiyatlarının düşebileceği belirtilmektedir. (Madde 67) Ayrıca bu
durumda artan nüfusu ve gelirinin yanı sıra kültürel yakınlığıyla önemli bir potansiyel taşıyan
Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu’nun, Türkiye için önemli bir pazar haline gelmesinde
büyük rol oynayacağı anlaşılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında hem üretim maliyetlerinin
düşürülmesi hem de verimliliğin artırılması için Plan’da tarımsal üretimin, verimliliğin ve
katma değerin artırılmasına yönelik öncelik koyulmuştur. Bu öncelik kapsamında modern
üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması, tarımsal girdi kalitesinin yükseltilmesi gibi kritik
tedbirler belirlenmiştir.
OKP Madde 102’de tarımsal işletmelerde çok parçalılık ve ölçek sorunlarının giderilmesi,
üretici örgütlülüğünün güçlendirilmesinden bahsedilmektedir. Yine Plan’ın 759. maddesinde
çok sayıda dağınık parsellerden oluşan tarım işletmelerinde bütünlüğün sağlanması, arazi
parçalanmasının önüne geçilmesine yönelik hukuki ve kurumsal düzenlemelerin yapılacağına
vurgu yapılmaktadır. Bu politika ile paralel olarak Bölge Planı’nda tarımsal arazi ölçeğinin
büyütülmesi tedbiri ve tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirliklerinin geliştirilmesi
önceliği belirlenmiştir. Bu sayede çok parçalılığın önüne geçilebilecek ve tarımsal üreticiler çok
daha güçlü olabileceklerdir.
OKP’de tarla içi geliştirme hizmetleri etkinleştirilerek sulama oranının artırılması, mevcut su
iletim ve dağıtım tesislerinde toprak kanallar ile klasik sistemler yenilenerek kapalı sisteme
geçişin hızlandırılması ve tarla içi sulamalarda modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması
amaçlanmıştır. (Madde 760) Bu amaca paralel olarak Bölge Planı’na sulanan arazi miktarının
artırılması tedbiri kapsamında su kaynaklarının araştırılması ve sulama altyapısının
geliştirilmesine yönelik müdahaleler koyulmuştur.
180
OKP’de, sertifikalı üretim yöntemlerine önem verileceğinden bahsedilmektedir. (Madde 763)
Bölge Planı’nda da buna yönelik doğrudan bir tedbir belirlenmiştir ve gerekli müdahaleler
oluşturulmuştur.
Tarımsal ürünlerde farklılaşma tarımsal katma değerin artırılmasında en önemli etkenlerden
biridir. Özellikle son yıllarda nanoteknoloji ve biyoteknoloji uygulamalarıyla tarımsal katma
değerli üretim doğrudan sanayi ile iç içe hale gelmiştir. Bu bağlamda OKP’de katma değeri
yüksek ürünlerin geliştirilmesine, gen kaynaklarının korunmasına, ıslah çalışmalarına,
nanoteknoloji ve biyoteknolojiye yönelik araştırmalara öncelik verilecek, tarım ve gıda odaklı
teknoparklar ile sektörel teknoloji platformlarının tesis edilmesi sağlanacaktır, denmektedir.
(Madde 767) Bölge Planı’nda da OKP’deki bu politika ile paralel olarak modern üretim
tekniklerinin yaygınlaştırılması ve katma değeri yüksek geleneksel üretim tekniklerinin
yaygınlaştırılması tedbirleri oluşturulmuştur.
Hayvansal üretimin önemli basamaklarından biri hayvansal yem maliyetleri ve kalitesidir.
Hayvansal yem maliyetlerinin azalması ve kalitesinin artmasıyla Bölge’de hayvancılık gelişecek
ve hayvancılıktan elde edilen katma değer, verimlilik ve gelir artacaktır. OKP Madde 773’de
çayır ve mera alanlarının tespit, tahdit, tasnif ve ıslah çalışmaları hızlandırılarak daha etkin ve
verimli kullanımı sağlanacağından, yem bitkisi ihtiyacının üretim ve ürün çeşitliliğindeki artışla
karşılanacağından bahsedilmektedir. Bu amaçla paralel olarak Bölge Planı’nda da mera
alanlarının ıslah edilmesi tedbiri koyulmuştur ve gerekli müdahaleler belirlenmiştir.
Öncelik 2.1 Tarımsal üretimde verimlilik, katma değer ve kalite arttırılacaktır.
Tedbir 2.1.A Modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Bölgede verimlilik, katma değer ve kalitenin arttırılması amacı doğrultusunda modern üretim
yöntemlerine geçiş yapılması gerekmektedir. Tarımsal üretimde mekanizasyona geçilmesi,
sulamada suyun daha etkin yöntemlerle kullanılması, gübreleme ve ilaçlamada çevreye en az
zarar veren entegre yöntemlerin seçilmesi ile ifade edilebilecek olan modern üretim teknikleri,
işletmelerin daha karlı ve verimli çalışmalarını sağlamaktadır. Modern üretim teknikleri, Bölge
kaynaklarının etkin kullanımı ve tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin sağlanması açısından da
son derece önemlidir. Bölge tarımında modern üretim teknikleri açısından önemli bir
181
potansiyel bulunmasına rağmen, henüz istenilen seviyeye ulaşılamadığı görülmektedir. Bu
doğrultuda, modern üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması önceliklidir.






Ekonomisi büyük ölçüde geleneksel tarımsal üretime bağlı olan Banaz, Demirci ve
Simav alt bölgeleri öncelikli olmak üzere tarımsal üretimde danışmanlık hizmetleri
sunulması
Modern sulama tekniklerinin yaygınlaştırılması, damla sulama ve yağmurlama sulama
yöntemlerine geçişin sağlanması
Tarımsal üretimde makineleşmenin teşvik edilmesi
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Akhisar, Demirci ve Uşak alt bölgelerinde örtü altı
tarımın geliştirilmesi
Proje 3: Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Termal Seracılık Merkezi Projesi
Proje 17: Akhisar - Sandıklı Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi
Tedbir 2.1.B Katma
değeri
yüksek,
geleneksel
üretim
tekniklerinin
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Müdahale bazında önceliklendirme yapılmıştır
Stratejik Önem
Bölgedeki çalışanların yarısının istihdam edildiği tarım sektörünün, Bölge ekonomisinde
önemli bir yeri bulunmaktadır. Gediz, Akarçay ve Büyük Menderes gibi havzaların önemli
kısmını barındıran Bölgedeki bazı yörelerin, verimli arazileri ve sanayi yönünden fazla
gelişmemiş olmaları nedeniyle çeşitli kirleticilerin etkili olmaması organik tarım için ciddi bir
potansiyel oluşturmaktadır. Organik üretim ve iyi tarım uygulamalarının gerçekleştirilmesi söz
konusu yörelerdeki tarımsal katma değeri ve verimi arttıracak yöntemleri içermektedir. Bu
açıdan özellikle tarımsal gelişime açık ve kirliliği düşük alt bölgelerde katma değeri yüksek,
geleneksel üretim tekniklerinin yaygınlaştırılması önceliklidir.



Tarımsal arazilerin kirlilik açısından organik tarım uygulamalarına elverişli olduğu
Bolvadin ve Demirci alt bölgeleri öncelikli olmak üzere organik tarım uygulamalarına
geçilmesi
Bölge genelinde iyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması
Proje 9: İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi
182
Tedbir 2.1.C Ürün kalite ve standartlarının geliştirilmesi, sertifikasyonların
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Tarımsal ürünlerin yurt içi pazarlamasında zaman zaman ürün fazlalığı ya da kalite
bozuklukları nedeniyle fiyat düşüşleri yaşanmaktadır. Bu dönemlerde yurt dışı pazarlar fiyat
ve pazarlama açısından cazip hale gelmektedir. Ancak, gıda güvenliği ve ürün kalite
standartları özellikle uluslararası pazarlamada tarife dışı teknik engeller olarak sıklıkla ortaya
çıkmaktadır. Bölgede üretilen bazı tarımsal ürünlerde uluslararası standartlara uygun ilaç ve
gübre kullanımı olmaması sebebiyle ihracat potansiyeli tam olarak değerlendirilememekte,
ürünler daha düşük fiyattan iç pazarda satılmaktadır. Tarımsal pazarlamada düşük kaliteli
ürünler, standart olmayan üretim ve sertifikaların olmaması markalaşma hedefini de olumsuz
etkilemektedir. Bu çerçevede ürün kalite ve standartlarının geliştirilmesi ve sertifikasyonların
yaygınlaştırılması önceliklidir.




Hayvan ve bitki hastalıklarıyla mücadelede katkı/kalıntı sorununu da minimize edecek,
çevre ve maliyet etkin entegre yöntemlerin kullanılması
Yeşil Üretim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere, yurt dışı pazarlar tarafından sıklıkla
talep edilen sertifikaların alınması konusunda (GLOBALGAP, BRC, Helal, Kosher vb.)
üretici örgütleri ve üreticilere teknik destek sağlanması
Mevcut analiz laboratuvarlarının akreditasyonu, sayı ve kapasitelerinin arttırılması
Yeşil Üretim Alt Bölgeleri öncelikli olmak üzere, gerekli alanlarda yeni akredite
araştırma ve analiz laboratuvarlarının kurulması
Tedbir 2.1.D Tarımsal girdi kalitesinin iyileştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler
183
Stratejik Önem
Girdi kullanımı ürün kalite ve verimliliğini, dolayısıyla da maliyet ve satış fiyatını etkileyen en
önemli faktörlerin başında gelmektedir. Kullanılacak girdi kalitesinin artırılması ile Bölge
üretiminde verimliliğin ve kalitenin artması, buna karşılık maliyetlerin düşmesi
beklenmektedir. Kaliteli ve standart ürün üretiminin artırılması ile Bölge genelinde
pazarlamada rekabet üstünlüğü kazanılabileceği gibi, maliyetlerin düşürülmesi hem rekabet
avantajını hem de karlılık artışını beraberinde getirecektir. Bu bağlamda bitkisel ve tarımsal
üretimde kullanılan her türlü girdi kalitesinin iyileştirilmesi önceliklidir.





Sertifikalı tohum kullanımının yaygınlaştırılması, kullanılan tohum kalitesinin
arttırılması
Girdi üretiminde faaliyet gösteren firmaların Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi
Üretime uygun tohum ve yem kullanılmasının teşvik edilmesi ve gerekli danışmanlık
desteğinin sağlanması
Verimi yüksek damızlık hayvanların seçiminin teşvik edilmesi ve gerekli danışmanlık
desteğinin sağlanması
Sertifikalı yem kullanımının yaygınlaştırılması, kullanılan yem kalitesinin arttırılması
Tedbir 2.1.E İlk işleme tesislerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Ürünlerin üretimden sonraki aşamaları da kaliteleri üzerinde önemli bir etkide bulunmaktadır.
Üretilen ürünlerin katma değerinin yükseltilmesi için ürünlerin sınıflandırılması ve
derecelendirilmesi yoluyla standart hale getirilmesi ve uygun bir şekilde ambalajlanması
gerekmektedir. Standart hale getirilen ve ambalajlanan ürünler, kalite sınıfına göre
fiyatlandırılma ve daha rahat pazarlama avantajına sahip olmaktadır. Bölge genelinde
depolama, standardizasyon ve ambalajlama konularında tespit edilen eksiklikler ürünlerin bir
bölümünün üretimden sonra bozulmasına ve pazar değerini kaybetmesine yol açmaktadır.
Üretim sonrası yapılacak uygulamalar kalitenin korunmasının yanı sıra makineli
standardizasyon ve uygun ambalajlama ile Bölgedeki ürünlerin pazardaki katma değerlerinin
artırılmasını da sağlayacaktır. Bölgede geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasına ilişkin tedbir ve
müdahaleler önceliklidir.
184





Meyve ve sebze üretiminde önde gelen Demirci, Bolvadin ve Akhisar alt bölgeleri
öncelikli olmak üzere; bölge genelinde tasnif, ambalajlama ve kurutma tesislerinin
sayı ve kapasitelerinin arttırılması
Süt üretiminin yoğunlaştığı Akhisar, Banaz, Simav, Sandıklı ve Afyonkarahisar alt
bölgeleri öncelikli olmak üzere; Bölge genelinde süt toplama merkezlerinin kurulması,
sayı ve niteliklerinin arttırılması
4. kademe ilçeler, köy ve beldeler öncelikli olmak üzere soğuk hava depolarının
yaygınlaştırılması ve kalitelerinin arttırılması
Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı alt bölgeler öncelikli olmak üzere;
bölge genelinde et üretimi soğuk zincirlerinin kurulması; mevcut tesislerin
modernizasyonu
Tarım işletmelerindeki boylama, derecelendirme gibi standardizasyona yönelik alet,
ekipman ve makinelerin kapasitelerinin arttırılması ve modernizasyonu
Öncelik 2.2 Tarımsal altyapı iyileştirilecektir.
Tedbir 2.2.A Arazi ölçeğinin büyütülmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Stratejik Önem
Bölgenin tarımsal verimliliğinin ve karlılığının önündeki en önemli engel tarım işletmelerinin
küçük ölçekli olmasıdır. İşletme ölçeğinin küçüklüğünün yanı sıra arazilerin çok parçalı olması
ekonomik ölçekte tarımsal faaliyet yapılamamasına, mekanizasyonun zorlaşmasına,
maliyetlerin yükselmesine, pazarlama sorunlarının yaşanmasına ve işletmelerin pek çoğunun
geçimlik tarım işletmesi yapısında kalmasına neden olmaktadır. Tarımsal altyapının
iyileştirilmesi tarımın gelişmesi, rekabet gücünün arttırılması ve üreticileri küçük çiftçi
olmaktan çıkartıp, ekonomik üretim yapan birimler haline getirmek açısından öncelikli
konuların başında gelmektedir. Bu doğrultuda, arazi ölçeğinin büyütülmesi kapsamındaki
tedbir ve müdahaleler önceliklidir.
185



Arazilerin sınır sorunlarının bulunması ve kadastrosu tamamlanmamış arazi varlığının
fazlalığı dolayısıyla Kütahya Merkez, Simav ve Bolvadin alt bölgeleri öncelikli olmak
üzere; Bölge genelinde arazi toplulaştırma çalışmalarını gerçekleştirmek amacıyla
toprak ve su kaynaklarının etüdü, haritalandırması, sınıflandırılması ile arazi ıslahı ve
arazi kullanım planlarının yapılması
Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere arazi
toplulaştırma çalışmalarının yapılması ve parsel sayılarının azaltılması
Tarım işletmelerinde ortak üretimin teşvik edilmesi
Tedbir 2.2.B Sulanan arazi miktarının artırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Tarım arazilerinin sulanması ile verimde ciddi bir artış elde edilebildiği gibi, sulu alanlarda
üretilen ürün çeşidi ile kalitesini arttırmak ve yıl içerisinde birden fazla ürün elde etmek
mümkün olmaktadır. Bölge genelinde tarımın istihdamdaki payı %46 iken, Bölge genelinde
sulu tarım arazisi toplam tarım arazilerinin %28,33’ünü oluşturması, tarımdan elde edilen
katma değeri sınırlamaktadır. Tarımsal üretimin Bölge ekonomisindeki önemi
düşünüldüğünde sulanan tarım alanlarının arttırılması ve yeterli düzeyde sulama
sağlanmasına yönelik projelerin geliştirilmesi ve uygulanması önceliklidir.




Yeni su kaynaklarının araştırılmasına yönelik çalışmaların yapılması
Mevcut sulama altyapılarının iyileştirilmesi
Yeşil Üretim ve Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere
sulama yapmaya olanak sağlayacak gölet ve baraj sayılarının arttırılması
Kuyu suyu kullanımının yaygınlaştırılması
186
Tedbir 2.2.C Mera alanlarının ıslah edilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Et ve süt üretimi Bölge tarımında önemli bir yer tutmaktadır. Hayvansal üretimin verimli ve
karlı olmasının birinci koşulu hayvancılık sektörünün en önemli girdisi olan yemin yeterli
miktarda, kaliteli ve ucuz bir şekilde temin edilmesidir. Hayvan beslemede karşılaşılan
sorunların başında yem, özellikle de kaba yem yetersizliği gelmektedir. Bu yemler içinde
çayır-mera otları önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle yaz aylarında çayır ve meralarda
otlatılan hayvanların verimliliğinin daha yüksek, hayvansal ürün maliyetlerinin ise daha düşük
olduğu bilinmektedir. Çayır ve mera alanlarının iyileştirilmesi ile Bölge hayvancılığının daha
sürdürülebilir bir yapıya kavuşması ve rekabet gücünün arttırılması sağlanacaktır. Bu
doğrultuda, Bölgede mera alanlarının ıslahı önceliklidir.





Mera, yaylak ve kışlakların tespit ve tahditlerinin yapılması, belediye ve köy tüzel
kişiliklerine otlatma amacıyla kullanmak üzere tahsis edilmesi
Hayvansal üretimin ağırlıkta olduğu ve meraların toplam tarım arazisi içerisindeki
payının yüksek bulunduğu Bolvadin, Kütahya Merkez ve Sandıklı alt bölgeleri öncelikli
olmak üzere, bölge genelinde meraların verimliliklerinin arttırılması
Meraların kullanımının, belirlenecek kurallara uygun şekilde gerçekleştirilmesinin
sağlanması
Yeni çayır ve mera alanlarının tesis edilmesi
Mera, kışlak ve yaylakların korunması ile ilgili olarak sivil toplum kuruluşları ile işbirliği
yapılması
187
Öncelik 2.3 Tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirlikleri geliştirilecektir.
Tedbir 2.3.A Tarımda örgütlenme ve örgüt etkinliğinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Bölge genelinde tarımsal üretimde pek çok sorunun temelinde yatan neden işletmelerin
küçük ölçekli olması ve üreticilerin genel eğitim düzeylerinin düşük olmasıdır. Bu durum,
üreticilerin ölçek ekonomilerinden yararlanmalarını engellemekte ve ürünlerini pazarlarken
pazarlık gücünden yoksun olmalarına neden olmaktadır. Tarım üreticilerinin ölçeklerinden
kaynaklanan zayıf yönlerinin bertaraf edilmesinin en etkili yolu örgütlenmelerini sağlamaktır.
Örgütlenme yoluyla işletmelerin maliyetlerini düşürmeleri, bilgiye ulaşmaları, ürünlerini
pazarlamaları ve pazarlık gücü kazanmaları kolaylaşmaktadır. Bu bağlamda örgütlenmenin
sağlanması, mevcut örgütlerin etkinliğinin artırılması, yeniliklerin ve gelişmelerin yakından
takip edildiği ve yaratıldığı üniversiteler ile üretici örgütleri ve üreticiler arasındaki işbirliğinin
geliştirilmesi önceliklidir.






Tarımsal desteklerde örgütlü üreticilere öncelik verilmesi
Tarımsal üretici örgütlerinin yönetim yapılarının güçlendirilmesine yönelik eğitim ve
danışmanlık hizmetlerinin sunulması
Üniversitelerin ziraat fakülteleri ve ilgili diğer birimlerinde üretici örgütleri ile
üreticilere yönelik danışmanlık ve eğitim birimleri oluşturulmasının teşvik edilmesi
Üniversitelerin ilgili fakülte ve yüksekokulları ile üretici ve üretici birlikleri arasında
işbirlikleri geliştirilmesi
Organize hayvancılık bölgelerinin kurulması
Üretici örgütleri tarafından tarımsal arazilerde uygun ürün araştırmaları yapılması
188
Tedbir 2.3.B Tarım işletmelerinde
şirketleşmenin sağlanması
teknik
kapasitenin
Orta (2019-2023)
►
Kısa (2014-2018)
●
güçlendirilmesi
ve
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Yeni ve doğru tarımsal üretim tekniklerinin kullanılması ve tarım sektöründeki gelişmelerin
izlenmesi verimlilik ve kalite artışı kadar maliyetlerin düşürülmesi ve sürdürülebilirliğin
sağlanması için de önemlidir. Bölge genelinde tarımsal işletmelerin büyük çoğunluğu küçük
aile işletmesidir. Tarımsal üretimde şirketleşme oranı çok zayıf olup, şirketleşmenin daha
büyük ölçekte çalışılması, daha profesyonel yönetim sağlanması ve pazarlama olanaklarına
kavuşulması gibi avantajları olacaktır. Bölge üreticilerinin bitkisel ve hayvansal üretim
konusunda teknik kapasitelerinin arttırılması ile üretim ve pazarlama etkinliğinin artırılması
için işletmelerin şirketleşmelerinin sağlanması önceliklidir.




Veteriner ve ziraat mühendisi istihdamının arttırılması ve Bölge üretim desenine uygun
yetiştirilmelerinin desteklenmesi
Bireysel üreticilerin ve aile şirketlerinin kurumsallaşmasına yönelik teknik ve mali
desteklerin sağlanması
İşletmelerde üretim planlamasının teknik altyapısının geliştirilmesi
İşletmelerin kurumsallaşma sertifikaları almalarının desteklenmesi
Tedbir 2.3.C Tarımsal faaliyet kollarında çeşitliliğin arttırılması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Geleneksel Ekonomilere Bağımlı Alt Bölgeler
Stratejik Önem
Tarım işletmelerinde ihtisaslaşmanın avantajları olmasına karşılık, özellikle küçük ölçekli tarım
işletmelerinin yoğun bulunduğu bölgelerde üretici örgütlenmesi ve şirketleşme
başarılamıyorsa üretim faaliyetlerinde farklılaşmaya ve çeşitlendirmeye gidilmesi
gerekmektedir. Tarımsal faaliyet kollarının çeşitlendirilmesi ile doğal ve tarımsal risklerin
189
azaltılması, işletmeye sürekli nakit girişinin sağlanması, işletmelerdeki iş gücünden yıl
boyunca yararlanılması ve tarımsal gelirin artırılması sağlanmaktadır. Tarımsal işletmelerin
faaliyet kollarında çeşitlendirmeye gidilmesi önceliklidir.




Ormanlık alanların fazla olduğu Kütahya, Simav, Uşak, Banaz, Demirci, Manisa ve
Akhisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere tıbbi ve aromatik bitkiler toplayıcılığı ve
yetiştiriciliğinin geliştirilmesi
Su kaynakları ve su ürünleri üretme potansiyeli yüksek olan Simav, Bolvadin ve
Akhisar alt bölgeleri öncelikli olmak üzere su ürünleri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi, su
kaynaklarının kirlenmesinin önlenmesi ve avcılığın kontrollü bir şekilde yapılması
Arıcılığın ve bal üretiminin yaygınlaşmaya başladığı Manisa ve Afyonkarahisar alt
bölgelerinde arıcılık faaliyetlerinin teşvik edilmesi
Tarım arazilerinden daha verimli üretim yapılabilecek ürünlere yönelerek çeşitliliğin
arttırılması
Öncelik 2.4 Tarımda pazarlama kabiliyeti arttırılacaktır.
Tedbir 2.4.A İşletmelerin pazarlama becerilerinin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Bölge genelinde en fazla üzerinde durulan sorunların başında pazarlama konusu gelmektedir.
Üreticilerin üretmiş oldukları ürünlere pazar bulamaması ya da bulmuş oldukları pazarlardan
değer fiyat elde edememeleri tarımsal gelirin düşmesine neden olmaktadır. Özellikle tarımsal
ticarete dâhil olan aracı kuruluşlar nedeniyle, tarım faaliyetlerinden elde edilen gelir tabana
yayılamamaktadır. Küçük ölçekli işletmeler genelde yeterli pazarlama performansı
gösterememektedir. Bu doğrultuda işletmelerin pazarlama kapasitelerinin arttırılmasına
yönelik tedbirler önceliklidir.
190





Bireysel üreticilere ve özellikle üretici örgütlerine hizmet verecek olan ortak pazarlama
kuruluşlarının kurularak pazar çeşitliliğinin sağlanması, yurt dışı işbirliklerinin
geliştirilmesi
Üretici örgütlerinin profesyonel pazarlama elemanları ile çalışmalarının desteklenmesi;
satış danışmanı istihdam oranlarının arttırılması
Üretici örgütlerine pazarlama konularında danışmanlık desteği verilmesi
Sözleşmeli tarımın yaygınlaştırılması
Lisanslı depoculuk faaliyetlerinin yaygınlaştırılması
Tedbir 2.4.B Yöresel ürünlerde markalaşmanın sağlanması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Bölgede kiraz, et ürünleri, zeytin vb. yöresi ile ünlenmiş önemli ürünler bulunmaktadır. Bu
ürünlerden bazılarına coğrafi işaret alınmış olmakla birlikte Bölgede yöresel ürünler yönünden
ciddi bir potansiyel bulunmaktadır. Dünya genelinde özellikle Avrupa Birliği ülkelerinde ve
Amerika’da yöresel ürünlerin markalaşma çalışmaları ile yüksek bir katma değer
yaratılmaktadır. Doğru ve etkin markalaşma çalışmaları ile belli bir bölgeyi tek bir ürüne
dayalı olarak kalkındırmak mümkündür. Dolayısıyla markalaşma konusunda yapılacak
çalışmalar önceliklidir.




Ürün tanıtım çalışmalarına destek verilmesi
Her alt bölgede öne çıkan ürünlere yönelik markalaşma çalışmalarına danışmanlık
desteği verilmesi
Her alt bölgede öne çıkan ürünlere yönelik coğrafi işaret alınması konusunda
danışmanlık desteği verilmesi
Yöresel kimlikler oluşturularak ticari değerlere dönüştürülmesi
191
4.3 TURİZM
Turizm, çok yönlü aktivitelerden oluşan farklı hizmet ve ürünleri barındıran bir sektördür.
Düzenli ve sürekli olarak gelişen turizm sektörü, diğer sektörlerin girdilerini kullanmasının
yanı sıra birçok sektörü doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Bu özelliği nedeniyle,
çağdaş bir tüketim ürünü olan turizm; ülke ve bölge ekonomilerine katkı sağlamakta ve
özellikle gelişmekte olan ülkelerde bir tanıtım ve gelir kaynağı olarak görülmektedir.
Dünyadaki toplumsal ve ekonomik gelişmeye paralel olarak, kişi başına düşen gelirin
yükselmesi, ulaşım araçlarının hız ve kapasitesinin artması, bilgi ve iletişim teknolojilerinin
gelişmesi, çalışma koşullarının iyileşmesi gibi faktörler turizm sektörünün büyümesini
sağlamaktadır. Ülkelerin, turist profilindeki ve tercihlerindeki değişikliklerin oluşturduğu yeni
eğilimlere cevap verebilmeleri ve dünya turizm hareketlerinden daha fazla pay alabilmeleri
için turizmi çeşitlendirme politikaları gündeme gelmektedir. Önümüzdeki on yıl içerisinde
dünyada turizm en hızlı büyüyecek sektörlerden biri konumundadır.
Son yıllarda Türkiye turizm sektöründeki gelişmelerle birlikte, dünyadaki en başarılı
örneklerden biri haline gelmiştir. Gelen turist ve geceleme sayıları, iç ve dış turizm gelirleri,
turizm yatırımları ve konaklama kapasitesindeki artışlar gibi önemli göstergeler bu durumu
doğrulamaktadır. Sağlık ve termal turizm, dağ ve doğa turizmi, kültür ve tarih turizmi, yayla
turizmi, kırsal ve ekoturizm, kongre ve fuar turizmi, inanç turizmi gibi turizm türlerine ev
sahipliği yapan Bölge, ülke içinde özel bir yere sahip olmasına rağmen, bu potansiyelini
harekete geçirememektedir. Bu nedenle, Bölgenin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerleri,
koruma-kullanma dengesi içinde değerlendirilerek, turizm alternatiflerinin geliştirilmesi ve
Bölgenin turizmden alacağı payın arttırılması gerekmektedir.
Bu eksende yer alan hedef ve stratejilerle turizm sektörü, kaynakların noktasal ölçekte
planlanması yerine gelişim aksları boyunca turizm koridorları, turizm alt bölgeleri, sağlık
turizmi, tarih turizmi ve ekoturizm bölgeleri oluşturacak şekilde ele alınmaktadır. Böylelikle
kaynakların etkin kullanılması sağlanarak, kapsamlı, gerçekçi ve sürdürülebilir bir turizm
politikası oluşturulmaktadır. Emek yoğun bir sektör olan turizmde nitelikli işgücüne olan talep
oldukça fazladır. Bu nedenle sektörün ihtiyaçlarına uygun işgücünü yetiştirmek ve istihdam
etmek adına yapılacak müdahalelerin tamamı “Beşeri Sermaye” ekseninde yer alan hedef ve
stratejilerle örtüşmektedir. Bununla birlikte, Bölgenin turizmde sahip olduğu potansiyelin
harekete geçirilmesi ve bunun sürdürülebilir olması için “Toplumsal Hizmetler”, “Ulaşım”,
“Enerji” ve “Çevre” başta olmak üzere diğer eksenlerde öngörülen kentsel gelişmenin
sağlanması gerekmektedir.
Özellikle termal, sağlık ve tarih turizminin yaygın olduğu Bölge’de turizmi geliştirmek için
Bölge Planı’nda çeşitli öncelik ve tedbirlere yer verilmiştir. Bu öncelik ve tedbirlerin üst ölçek
planlarla da uyumlu olması konusuna ayrıca özen gösterilmiştir. Turizmin gelişmesi için en
başta gelen koşullardan biri turizm tesislerinin ve turizm altyapısının kalitesinin iyi olmasıdır.
192
Bir bölgenin turizm varlıkları ne kadar iyi olursa olsun bu varlıklar gelişmiş turistik tesislerle
desteklenmedikçe bölge turizmden hak ettiği payı alamayacaktır. Bu bağlamda Onuncu
Kalkınma Planı (OKP) Madde 872’de sağlık turizmi başta olmak üzere, kongre turizmi, kış
turizmi, kruvaziyer turizmi, golf turizmi ve kültür turizmine ilişkin altyapı eksiklikleri
tamamlanarak pazarın çeşitlendirilmesinin sağlanmasından ve alternatif turizm türlerinin
gelişiminin desteklenmesinden bahsedilmiştir. Bu kapsamda Bölge Planı’na OKP’deki bu
politikayı destekler nitelikte mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi tedbiri koyulmuş
ve bu tedbir kapsamında tesislerin, Bölgenin ihtiyaçları, kuruluş amaçları ve müşteri ihtiyaçları
doğrultusunda sistemlerinin iyileştirilmesi ve tadilatlarının yapılması, tesislerin iç mekân
donanımlarının modernize edilmesi, işletmelerde mevcut hizmetlerin fiziki altyapısının
geliştirilmesi gibi müdahaleler belirlenmiştir. Ayrıca Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS)
Madde 578’de de turizm altyapısıyla ilgili olarak altyapı eksikliklerinin giderilmesi amacıyla;
havacılık sektörünün turizm sektörü ile eşgüdüm içinde çalışması, belediye hizmetlerinde
asgari standartların sağlanması (kanalizasyon, ulaşım, arıtma, vb.), turizm sektöründe hizmet
verecek beşeri sermaye kapasitesi geliştirilmesi gözetilecektir denmektedir.
OKP Madde 870’de Turizmde nitelikli işgücü, tesis ve hizmet kalitesiyle uluslararası bir marka
haline gelinmesi; daha üst gelir grubuna hitap edecek şekilde turizm ürün ve hizmetlerinin
çeşitlendirilmesi ve iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda Bölge Planı’nda mevcut
turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilmesi önceliği ve sunulan
hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması tedbiri belirlenmiştir. Plan’da Turizm ekseninde
Bölge’de turizm türlerinin çeşitlendirilmesine yönelik birçok tedbir belirlenmiştir buna paralel
olarak OKP’de de sağlık turizmi başta olmak üzere kongre turizmi, kış turizmi, kruvaziyer
turizmi, golf turizmi ve kültür turizmine yönelik altyapı eksikliklerinin tamamlanarak turizm
türlerinin çeşitlendirilmesi desteklenmektedir maddesi bulunmaktadır. (Madde 872)
Yine OKP Madde 874’de pazardaki ve müşteri profilindeki gelişmeler sürekli izlenerek dış
tanıtım faaliyetleri etkinleştirilecektir denmektedir. Bölge Planı’nda da bu amaca uygun olarak
müşteri odaklı pazarlama faaliyetlerinin geliştirilmesi önceliği belirlenmiş ve gerekli tedbir ve
müdahaleler oluşturulmuştur.
Turizm sektörünün gelişmesinde turizm altyapısı kadar turizm sektöründeki hizmet kalitesinin
de etkisi bulunmaktadır. Bir bölgeye gelen turistlerin o bölgeye tekrar gitmesi ve müşteri
devamlılığı sağlanması turizmde ki hizmet kalitesiyle birebir ilişkilidir. OKP Madde 876’da
turizm sektöründe işgücü kalitesi artırılarak, nitelikli turizm personeliyle turiste daha yüksek
standartlarda hizmet sunumuna önem verilmesinden bahsedilmektedir. Bu madde ile paralel
olarak Bölge Planı’nda sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması tedbiri oluşturulmuş
ve bu tedbir altında da mevcut ve yeni yapılacak tesislerde, hizmet kalitesinin yükseltilmesi
için çalışanların bilgi ve becerisinin eğitim yolu ile arttırılması, meslek yüksekokulları ve
üniversiteler ile tesisler arasındaki hizmet kalitesinin arttırılmasına yönelik işbirliklerinin
geliştirilmesi/desteklenmesi, dil bilen personel sayısının arttırılması ve farklı dillerde hizmet
verilmesi, bölgedeki aile işletmelerinin kurumsallaşmalarının desteklenmesi, uluslararası
193
pazarlarda rekabet edilebilirliğin artması açısından kalite ve standart belgelerinin alınması gibi
müdahaleler belirtilmiştir.
Öncelik 3.1 Mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve
hizmet kalitesi geliştirilecektir.
Tedbir 3.1.A Mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Turizm tesislerinin fiziki kalitesi, hem bu tesislerin tercih edilirliğini hem de konaklayan
turistlerin konaklama sürelerini etkilemektedir. Gelişen turizm sektöründe, ağırlıklı olarak fiziki
koşulları iyi olan, kaliteli veya lüks tesisler daha çok tercih edilmektedir. Bu nedenle fiziki
koşulların iyileştirilmesi ve hizmet kalitesinin arttırılması, turizmden elde edilecek katma
değerin artışına doğrudan katkı sağlayacaktır. Bölgede mevcut durumda geliş yapan turist
sayıları az ve ortalama kalış süreleri düşüktür. Bu doğrultuda, Bölgedeki tesislerin talep
edilme potansiyellerini arttırmak, tesislerde konaklayan turistlerin konaklama sürelerini ve
memnuniyetlerini yükseltmek için mevcut tesislerde fiziki koşulların iyileştirilmesi önceliklidir.



Tesislerin, Bölgenin ihtiyaçları, kuruluş amaçları ve müşteri ihtiyaçları doğrultusunda
sistemlerinin iyileştirilmesi ve tadilatlarının yapılması
Tesislerin iç mekân donanımlarının modernize edilmesi
İşletmelerde mevcut hizmetlerin fiziki altyapısının geliştirilmesi
Tedbir 3.1.B Tesislerin çevresel düzenlemelerinin yapılması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
194
Stratejik Önem
Tesislerin kalite standardına etki eden faktörlerden biri de dış mekân estetiğidir. Dış mekânda
yapılacak iyileştirme ve yenileme çalışmaları, ziyaretçi memnuniyetini artıracak ve pazarlama
açısından da olumlu etkide bulunacaktır. Çevresel düzenlemelerin Bölge imajı ve planları
doğrultusunda yapılması, marka oluşumu açısından da önemli katkılar sağlayacaktır. Bu
kapsamda Bölgenin ve tesisin özellikleri göz önünde bulundurulacak şekilde tesislerin çevresel
düzenlemelerinin yapılması önceliklidir.




Tesislerin pazarlama kapasitesini ve farkındalığını arttırmaya yönelik dış mekân
düzenlemelerinin (peyzaj) yapılması
Turizm işletmelerinde ve alanlarında çevresel düzenlemelerin yapılması
Ana yol bağlantısı olmayan tesislerin, bölgesel ulaşım politikalarıyla uyumlu olacak
şekilde erişilebilirliğinin arttırılması
Tesislerin çevresinde ve turizm alanlarında erişilebilirlik ve farkındalığı arttırmaya
yönelik gerekli yönlendirme ve bilgilendirmelerin yapılması
Tedbir 3.1.C Sunulan hizmetlerin çeşit ve kalitesinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Bölgedeki turizm tesisleri, yıl içinde belirli dönemlerde (8 ay üzerinde bir süre) tam doluluk
oranına yaklaşamamaktadır. Talebin tüm mevsime yayılabilmesi açısından hizmet çeşitliliğinin
sağlanması ve buna göre doluluğun arttırılması gerekmektedir. Hizmet çeşitliliğinin arttırılması
ile sektörün canlanması sağlanacaktır. Bu kapsamda turizm alanında sunulan hizmetlerin çeşit
ve kalitesinin arttırılması yönündeki çalışmalar önceliklidir.




Mevcut ve yeni yapılacak tesislerde, hizmet kalitesinin yükseltilmesi için çalışanların
bilgi ve becerisinin eğitim yolu ile arttırılması
Meslek yüksekokulları ve üniversiteler ile tesisler arasındaki hizmet kalitesinin
arttırılmasına yönelik işbirliklerinin geliştirilmesi/desteklenmesi
Dil bilen personel sayısının arttırılması ve farklı dillerde hizmet verilmesi
Bölgedeki aile işletmelerinin kurumsallaşmalarının desteklenmesi
195



Uluslararası pazarlarda rekabet edilebilirliğin artması açısından kalite ve standart
belgelerinin alınması
Mevcut tesislerde müşteri talepleri ve hizmet sunduğu turizm sınıfları doğrultusunda,
yeni donatıların (spor salonu, yüzme havuzu vs.) eklenmesi
Mevcut tesislerin turizm sınıflarını yükseltmeleri amacıyla yapacakları altyapı
yatırımlarının desteklenmesi
Öncelik 3.2. Turizm faaliyetleri çeşitlendirilecek ve artırılacaktır.
Tedbir 3.2.A Sağlık turizmi ve termal turizmin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
İlçe bazlı önceliklendirme yapılmıştır.
Stratejik Önem
Sağlık turizmi, turizm sınıfları arasında tüm dünyada yükselen bir değer konumundadır.
Termal kaynaklar açısından Türkiye çapında önemli bir yere sahip olan Bölge, sağlık turizmi
ve termal turizmin gelişmesi açısından önemli bir potansiyel barındırmaktadır. Bölgede var
olan bu potansiyelin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi, Bölge turizm gelişiminin ivme
kazanması ve turizm aktivitelerinin tüm mevsimlere dağılabilmesi açısından önem arz
etmektedir. Bu kapsamda, termal turizmin gelişiminin teşvik edilmesi ve sistemli bir şekilde
sağlık turizm alanlarının geliştirilmesi önceliklidir.







Termal turizm gelişim merkezlerinde yer alan işletmelerde sağlık turizmine yönelik
faaliyetlerin geliştirilmesi
Termal turizm gelişim merkezlerinde pazarın talebine uygun özelliklerde yeni turizm
tesislerinin yapılması; mevcut tesislerde kapasitenin arttırılması
Termal kaynağı bulunan ancak tesisleşmemiş merkezlerde yeni termal turizm gelişim
merkezleri kurulmasına yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi
Sağlık turizminin yaygınlaştırılması doğrultusunda üniversite-SGK-turizm işletmeleri
işbirliklerinin geliştirilmesi
Termal turizm gelişim merkezlerinde “Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon” tesislerinin
açılması
Özel sağlık sigortası şirketleri ile termal turizm tesisleri arasında işbirliklerinin
geliştirilmesi
Proje 15: Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi
196
Tedbir 3.2.B Tarih, kültür ve inanç turizminin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Dünyada tarih, kültür ve inanç turizmi, eğlence ve dinlenme turizmi haricinde alternatif
turizm arayışında olan turistler açısından gittikçe daha fazla önem kazanan bir turizm türüdür.
Bölgede, antik kentler ve arkeolojik değerler yanında, Cumhuriyet tarihinin başlangıcı olan
Milli Mücadele döneminin de önemli izleri bulunmaktadır. Bunların yanında tarih boyunca
farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış Bölge, inanç turizmi açısından önemli potansiyeller
barındırmakta olup, farklı dinlere ait önemli tarihi değerler bulunmaktadır. Hâlihazırda
yürütülen ve planlanan çalışmalar ile ortaya çıkarılacak tarihi ve kültürel değerlerin korumakullanma dengesi gözetilerek tarih, kültür ve inanç turizminin ön plana çıkarılması önem arz
etmektedir. Bu kapsamda, tarihsel, kültürel ve dini değer ve olguların değerlendirilerek,
Bölgedeki turizme katkıda bulunması açısından kullanıma sunulması önceliklidir.
197







Antik kentler/arkeolojik değerlerin kazı çalışmaları ile ortaya çıkartılması
Mevcut kazı çalışmalarının tamamlanarak keşfedilen değerlerin turizme kazandırılması
Tarihi ve kültürel varlıkların koruma altına alınması
Tarih ve kültür turizmi gelişim merkezleri öncelikli olmak üzere tarihi değerlerin turizm
kullanımına açılması ve restore edilmesi
İnanç turizmine ilişkin yapıların yakın çevresinde konaklama ve diğer tamamlayıcı
hizmetlerin sunulması
İnanç turizmi değerlerinin aslına uygun olarak yenileme ve koruma çalışmalarının
yapılması ve turizme kazandırılması
Proje 1: Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi
Tedbir 3.2.C Doğa turizminin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
198
Stratejik Önem
Doğa turizmi, eğlence ve rekreasyon faaliyetleri ile birlikte halen dünyanın bir numaralı turizm
sınıfı konumundadır. Bölge, sahip olduğu kanyon, vadi, mesire yerleri ve Milli Parklar ile doğa
turizmi açısından önemli bir potansiyele sahiptir. Alternatif turizm arayışında olan turist
gruplarının Bölgeye çekilmesi için bu potansiyelin, sağlık turizmi ve kırsal/yerel değerler ile
entegrasyonunun sağlanarak, Bölgenin cazibesinin arttırılması önem arz etmektedir. Bu
kapsamda, doğa turizminin geliştirilmesi ve diğer turizm sınıfları ile entegrasyonunun
sağlanması önceliklidir.






Doğa turizmi gelişim merkezleri öncelikli olmak üzere doğal varlıkların turist çekmesi
açısından, yapılarına zarar getirmeyecek biçimde küçük konaklama mekânlarının
yapılması
Bölge içinde yapılacak değişik özellikli turlara destek sağlamak amaçlı, tur
güzergâhlarında oluşturulmuş, özel kopar-ye bahçelerinin yaygınlaştırılması
Dinlenme, eğlenme ve spor amaçlı kampçılık alanlarının oluşturulması ve
Doğa sporu potansiyeli bulunan merkezlerde gerekli turizm tesislerinin inşa edilmesi
Kuş gözlem sahalarının, doğal yaşama uygun özellikleri korunarak turizme açılması;
bu konuda bilgilendirmelerin yapılarak “kuş gözlem merkezlerinin” oluşturulması
Proje 16: Ulubey Kanyonu’nun Turizme Kazandırılması Projesi
199
Tedbir 3.2.D Kış turizminin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Kış turizmi, kayak sporunun merkezinde bulunduğu, buna uygun karlı ve eğimli alanlara
yapılan seyahatler, konaklama ve diğer hizmetlerden oluşan faaliyet ve ilişkilerin bütünüdür.
Karlı ortamlara bağlı olduğu için öncelikle, belli yükseklik ve eğime sahip, karın yerde kalış
süresinin uzun olduğu ve diğer yürüyüş, tırmanış gibi uygulamaların yerine getirilmesine
imkan sağlayan yerlerin varlığını gerekli kılmaktadır. Bölgedeki yükseltiler dikkate alındığında,
kış turizmi, bölgede yapılmayan ancak değerlendirilebilecek bir potansiyeldir. Bu kapsamda
Bölge içinde kış turizminin potansiyel olan alanlarda geliştirilmesi önceliklidir.
 Kış turizmi için tüm tamamlayıcı konaklama tesisi, kayak pisti gibi donatı ve
ekipmanların sağlanması
 Murat Dağı’nda yarışma/organizasyonların yapılması için ilgili federasyonlarla
destekleyici çalışmaların yürütülmesi
 Proje 14: Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi
200
Tedbir 3.2.E Kongre (iş) turizminin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Son yıllarda kongre turizmi sanayileşmiş ve kongre turizm zenginliği fazla olan ülkelere doğru
bir yönelme göstermektedir. Kongrelerin organizasyonunda kongrenin konusu kadar, yapıldığı
mekân ve mekânın yer aldığı kent/bölge de önem taşımaktadır. Bu nedenle kongre turizmi
için, tesislerin altyapıları ve fiziksel özelliklerinin yanında, bulunduğu coğrafi konumun kolay
ulaşılabilir olması da önem kazanmıştır. Kongre turizminin bu özellikleri dikkate alındığında,
Bölge bu tür organizasyonlar için ideal bir merkez konumundadır. Bu kapsamda Bölge
içindeki tesislerin, ortak bir çalışma planı içinde, kapasitelerini bu yönde geliştirmesinin
sağlanması ve kongre turizminin geliştirilmesi önceliklidir.
201





Kongre turizmi gelişme merkezleri öncelikli olmak üzere, kongre, toplantı, seminer
türü organizasyonları düzenleyen dernek, vakıf, şirket ve acente gibi kuruluşlarla
işbirliği ve ortaklıkların geliştirilmesi
Kongre turizmi gelişme merkezlerinde ziyaretleri tamamlayıcı gezi ve aktivitelerin
oluşturulması
Şube veya bağlantı noktası Bölge sınırları içinde bulunan şirketler ile işbirliklerinin
geliştirilerek kongre ve iş toplantılarının Bölgede yapılmasının desteklenmesi
Kongre turizmi gelişme merkezleri öncelikli olmak üzere mevcut tesislerde kongre
turizmine yönelik iyileştirmelerin yapılması ve 2. kademe merkezlerde iş adamlarının
kullanımına yönelik yatak kapasitesinin arttırılması
Proje 5: Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi kurulması
202
Öncelik 3.3 Müşteri odaklı pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir.
Tedbir 3.3.A Turizm güzergâhlarının oluşturulması ve geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Genel turizm ilkeleri çerçevesinde bir turun satılabilmesi için en önemli faktör, satılacak tur
güzergâhının/alanının müşteri taleplerine uygun olarak düzenlenmesidir. Tur güzergâhlarının
süre ve fiyat olarak çeşitlendirilmesiyle ise farklı müşteri gruplarına ulaşmayı sağlayacaktır.
Bölge içindeki özel tarihi, kültürel alanlar ile sağlık turizmine uygun termal alanların varlığı bu
tür güzergâhların oluşumunu kolaylaştırmaktadır. Bu kapsamda, Anadolu turlarının geçiş
güzergâhı üzerinde yer alabilecek tarihi ve kültürel değerlere, termal ve sağlık turizmini
destekleyici unsurlara yönelik tur güzergâhlarının oluşturulması önceliklidir.




Bölgesel ve ulusal seyahat acenteleri ile ortaklaşa çalışmalar yapıp, yeni tur
programları oluşturulması
Mevcut Pamukkale, Konya, Kapadokya, Antalya-İzmir, İstanbul, Bursa güzergâhlarına
entegrasyonun sağlanması
Tesisler ve bunların satışını gerçekleştiren acente/şirketler arasında entegrasyonun,
koordinasyonun sağlanması
Bölgede turizm alanında kamu-özel sektör işbirliklerinin geliştirilerek ortak platformlar
kurulması
Tedbir 3.3.B Yöresel turizm odaklarının geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
203
Stratejik Önem
Turizm odaklarının gelişmesi ve Bölgedeki değerlerle tematik tur güzergâhlarının belirlenmesi
turizm aktivitelerinin destinasyon şeklinde gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Bölgeye sadece
bir turizm türünü gerçekleştirmek amacıyla gelen turistlere cazip olabilecek diğer turizm
türlerinin de sunulmasıyla turizm noktasal bir aktivite olmaktan çıkacak ve Bölgedeki farklı
turizm türleri de canlanmış olacaktır. Bölgedeki turizm potansiyelini destinasyon turizmi
olarak geliştirmek için Bölgede bulunan mevcut ve potansiyel turizm odaklarının tamamlayıcı
diğer noktalarla birleştirilip özel tur programlarının oluşturulması ve belirlenecek ortak
pazarlama politikası doğrultusunda tanıtımının verimli bir şekilde yapılması önemlidir. Bu
kapsamda tamamlayıcı turizm potansiyeline sahip odak noktaları içerecek özel tur
programlarının oluşturulması önceliklidir.




Odak noktalar arası tamamlayıcı unsurların tespit edilerek özel tur programlarının
oluşturulmasının teşvik edilmesi
Her bir özel tur programı için özgün markalaşma çalışmalarının yürütülmesi
Her bir merkez için özel tur programlarının oluşturulmasının teşvik edilmesi
Turizm acentaları ile otel ve konaklama tesisleri arasındaki işbirliklerinin geliştirilmesi
Tedbir 3.3.C Tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Turizm sektöründe yapılan tanıtımların turist sayısı ve sektörden elde edilen katma değere
etkisi büyüktür. Turizm çeşitlerinin ve tur güzergâhlarının hedef müşterilere tanıtımının
yapılması, yapılan tanıtımla Bölgeye gelen turist sayısını ve satılan tur sayısını arttıracağı için
Bölge turizminin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Bu kapsamda, öncelikle bölge envanterinin
oluşturulması, daha sonra da bunların, hedef müşteriler (acente ve şirketler) ile
yararlanıcıların (yerli, yabancı turistler) taleplerine göre sunulmasının sağlanması; diğer bir
ifadeyle Bölge içindeki tüm değerlerin iyi tanınması ve tanıtılması önceliklidir.


Bölgedeki turizm değerlerinin pazarlama stratejilerinin oluşturulması
Turizm acenteleri ve işletmeler arasında tanıtım alanında işbirliklerinin geliştirilmesi
204






Ulusal seyahat acentelerinde Bölgedeki turizm değerleri, odakları ve güzergâhlarına
yönelik farkındalık yaratılması
Turist çekme potansiyeli bulunan ülkelerin ilgi göstereceği fuarlara bölgesel ölçekte
katılım gösterilmesi
Oluşturulan güzergâhlara ait tanıtıcı programların oluşturulması
Yerel hizmet verecek acente/rehber gibi tamamlayıcı unsurların oluşturulmasının
desteklenmesi
Turizm değeri, güzergâhı ve odaklarının tanıtılmasına ilişkin materyal ve reklamların
hazırlanması; farklı mecralar üzerinden sunulması
Rehberlik hizmetlerinin geliştirilmesi ve Bölgeye hâkim rehber yetiştirilmesinin
desteklenmesi
205
4.4 MADEN
Maden; yer kabuğunun bazı bölgelerinde çeşitli iç ve dış doğal etkenlerle oluşan, ekonomik
yönden değer taşıyan mineral olarak tanımlanmaktadır. Bu minerallerin araştırılması,
çıkarılması ve işletilmesiyle ilgili teknik ve yöntemlerin bütünü ise madencilik ve taş ocakçılığı
faaliyetleri kapsamında değerlendirilmektedir.
Madencilik ve taş ocakçılığı faaliyetleri ile ortaya çıkan ürünler gerek sanayi ve enerji
alanlarında ara mamul olarak değerlendirilmesi, gerekse nihai ürün olarak kullanılması
nedenleriyle farklı birçok sektörün gelişmesine olanak sağlamaktadır. Bu ürünlerin çıkarılıp
işlenmesi, doğal kaynakların değerlendirilerek ekonomiye kazandırılması açısından önem
taşımaktadır.
Ülkemiz farklı jeolojik dönemlerde oluştuğundan yeraltı kaynakları açısından zengin bir
ülkedir. Toplamda 50 milyar ton civarında maden bulunmaktadır. Bu yönüyle Türkiye, maden
kaynakları açısından üretim itibarıyla 28., çeşitlilikte ise 10. sırada yer almaktadır. Ayrıca
dünyada ticareti yapılan 90 çeşit madenden 77’si Türkiye’de çıkarılabilmektedir. Bu durum,
planlı kalkınma döneminde belirlenen kaynakların yurt içinde değerlendirilmesi odağında
değerlendirildiğinde madencilik kritik öneme sahip sektörler arasındadır.
Bölgede maden sektöründeki istihdam ve üretim ülke geneline kıyasla daha yüksektir. Ayrıca;
Bölge illeri farklı türde ve stratejik öneme sahip maden yataklarına sahiptir. Söz konusu
maden ürünleri özellikle enerji, metalürji ile taş ve toprağa dayalı sanayilerde kullanımları
açısından dış ticarette önemli yere sahiptir. Bölge, limanlara yakınlığı sebebiyle söz konusu
dış ticaret potansiyelinin değerlendirilmesi için avantajlı bir konumdadır.
Metalik madenler, endüstriyel hammaddeler, kıymetli taşlar ile minerallerin araştırılması,
çıkarılması ve işlenmesinin değerlendirildiği eksende, bu ürünlere girdi sağlayan Diğer metalik
olmayan mineral ürünlerin imalatı (Taş ve toprağa dayalı sanayiler) sektörüne de yer
verilmiştir. Eksendeki temel odak noktası Bölgedeki katma değerin arttırılması ve yeraltı
kaynaklarının Bölgede değerlendirilmesidir. Bu kapsamda; verimli ve kaliteli üretim yapılması
ile üretilen maden ürünlerindeki katma değeri yüksek uç ve ara ürünlerin üretilmesine yönelik
maden politikaları geliştirilmiştir.
Maden sektörü sanayiye girdi sağlaması ve maden ürünlerinin üretiminde sanayi makine ve
ekipmanlarına ihtiyaç duyduğundan “Maden” eksenindeki hedeflere ulaşılmasında “Sanayi”
eksenindeki politikalar etkilidir. Beşeri sermayenin geliştirilmesi nitelikli işgücünün sektöre
çekilmesini, enerjide verimlilik ve sürekliliğin sağlanması üretim süreçlerinin daha az maliyetle
yapılmasını sağlayacağından “Beşeri Sermaye” ve “Enerji” eksenleri maden eksenindeki
politikaları etkilemektedir. Ulaşım ağlarının iyileştirilmesi maden ürünlerinin özellikle
demiryollarıyla taşınması ve piyasalara sunulmadan önce saklanması (lojistik) yönünden
etkilediğinden “Ulaşım” ekseni ile “Maden” ekseni arasında doğrudan ilişki söz konusudur.
206
Bölgenin daha yaşanabilir olması ise maden sektörünün ihtiyaç duyacağı nitelikli işgücünü
artıracağından “Maden” ekseni ile yaşanabilirlik sarmalı arasında dolaylı bir ilişki
bulunmaktadır.
Madencilik ülkemizin en kritik konularından biridir. Özellikle maden ürünlerinin katma değeri
yüksek ürünlere dönüştürülmesi ülke çapında genel politikadır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)
Madde 812’de krom ve mermer gibi madencilik ürünlerinin yurtiçinde işlenmesi ve oluşan
katma değerin artırılması sağlanacaktır denmektedir. Bu politika ile paralel olarak Bölge
Planı’nda madenlerin işlemeye uygun nitelikte ve daha verimli çıkartılması ve madenlerin
katma değeri yüksek uç ve ara ürünlere dönüştürülmesi hedefleri koyulmuştur. OKP’de
küresel ölçekli ve rekabet gücü yüksek madencilik şirketlerinin oluşturulmasının
destekleneceği belirtilmektedir. (Madde 813) Bölge Planı’nda maden işletmelerinde
kurumsallaşmanın sağlanması stratejisi kapsamında gerekli tedbirler oluşturulmuş ve küresel
ölçekte maden şirketlerinin kurulmasına destek olunacağı belirtilmiştir. Madencilik
faaliyetlerinde en önemli kriterlerden biri kullanılan yöntemlerin modernize edilmesidir. Daha
modern yöntemlerle çıkarılan madenler, hem daha verimli olmakta hem de daha çok
miktarda çıkarılabilmektedir. OKP Madde 805’de Enerji üretiminde dışa bağımlılığın azaltılması
hedefiyle uyumlu olarak; yurtiçi ve yurtdışında petrol ve doğal gaz arama faaliyetleri
hızlandırılacak, linyit kömürü ve jeotermal gibi yerli kaynakların potansiyelinin tespitine
yönelik arama faaliyetleri azami düzeye çıkarılacaktır. Kaya gazı konusunda ise kapsamlı
araştırma faaliyetlerinin yürütülmesi sağlanacaktır denmektedir. Bu bağlamda da Bölge
Planı’nda madencilikte kullanılan yöntemlerin modernize edilmesi tedbiri altında, madencilik
sektöründe kayıp oranını azaltacak makinelerin yaygınlaştırılması ve mevcut makinelerin
modernizasyonunun sağlanması, maden kaynaklarının çıkarıldığı maksimum derinliğin yüksek
teknoloji kullanımıyla arttırılması, maden rezerv arama süreçlerinde uzaktan algılama gibi
maliyet etkinliği yüksek yöntemlerin kullanılması, çıkartılan madenlerin sanayi işletmelerinin
talep ettiği nitelik ve şekillerde çıkartılmasını sağlayarak tedarik sürecini hızlandıracak yöntem
ve ekipmanların yaygınlaştırılması gibi müdahaleler oluşturulmuştur.
Ülkemizin madencilik şirketlerinin önemli sorunlarından biri, maden şirketlerinin küçük ölçekte
kalması ve bu yüzden kurumsallaşamamasıdır. OKP’de bu sorunun çözümüne yönelik küresel
ölçekli ve rekabet gücü yüksek madencilik şirketleri oluşturulmasının desteklenmesi politikası
koyulmuştur. Bölge Planı’nda da maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması tedbiri
altında bölgedeki madencilik sektörü işletmelerinde planlı çalışma düzenleri oluşturması,
madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde Ar-Ge, kalite kontrol ve bilgi işlem gibi
üretim dışındaki işleri yürüten birimlerin kurulması, maden işletmelerinde üretim
planlamasının teşvik edilmesi gibi müdahaleler oluşturulmuştur.
207
Öncelik 4.1 Madenler daha nitelikli ve verimli şekilde çıkartılacaktır.
Tedbir 4.1.A Madencilikte kullanılan yöntemlerin modernize edilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Madencilik sektöründe madenin çıkarılması ve şekil verilmesinde kullanılan yöntemler,
üretimin verimini önemli ölçüde etkilemektedir. Yüksek teknolojiye sahip makinelerin
kullanılması birim üretim maliyetlerini ve kayıp oranlarını düşürecek ve daha kaliteli ürünlerin
üretilmesini sağlayacaktır. Bu sayede gerek işletmelerde verim ve karlılık artacak, gerekse
ürünlerin sanayinin talep ettiği şekil ve niteliklerde çıkartılması sağlanacaktır. Bu doğrultuda
maden çıkarma sürecinde daha modern yöntemlerin kullanılması, Bölgedeki maden
potansiyelinin değerlendirilmesi adına önceliklidir.




Madencilik sektöründe kayıp oranını azaltacak makinelerin yaygınlaştırılması ve
mevcut makinelerin modernizasyonunun sağlanması
Maden kaynaklarının çıkarıldığı maksimum derinliğin yüksek teknoloji kullanımıyla
arttırılması
Maden rezerv arama süreçlerinde uzaktan algılama gibi maliyet etkinliği yüksek
yöntemlerin kullanılması
Çıkartılan madenlerin sanayi işletmelerinin talep ettiği nitelik ve şekillerde
çıkartılmasını sağlayarak tedarik sürecini hızlandıracak yöntem ve ekipmanların
Tedbir 4.1.B Maden işletmelerinde kurumsallaşmanın sağlanması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
208
Stratejik Önem
Bölgedeki firmaların planlı ve belirli kurallar çerçevesinde yönetilmesi üretim süreçlerinin daha
iyi kurgulanmasını sağlamaktadır. Firmaların üretim planlaması yapmaları, iş gücünden azami
derecede faydalanmaları, işlevselliği geliştirecek çalışma birimlerini kurmaları kurumsallaşma
düzeylerini artıracaktır. Kurumsallaşma düzeyinin artmasıyla madenlerin daha verimli ve
istenilen nitelikte çıkartılmasında ihtiyaç duyulacak beşeri ve kurumsal kapasite yaratılacaktır.
Bu çerçevede maden işletmelerinin kurumsallaşmasına yönelik stratejiler önceliklidir.



Bölgedeki madencilik sektörü işletmelerinde planlı çalışma düzenleri oluşturması
Madencilik sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde Ar-Ge, kalite kontrol ve bilgi
işlem gibi üretim dışındaki işleri yürüten birimlerin kurulması
Maden işletmelerinde üretim planlamasının teşvik edilmesi
Öncelik 4.2 Madenlerin katma değeri yüksek konsantre ve ara ürünlere
dönüştürülmesi sağlanacaktır.
Tedbir 4.2.A Cevher hazırlama ve zenginleştirme kapasitesinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri
Stratejik Önem
Bölgedeki maden kaynaklarının önemli bir bölümü uygun olmayan tenör değerleri, yeterli
teknolojik olanakların bulunmaması ve maliyete dayalı nedenlerle ürünlerin işlenmeden blok
halinde ihraç edilmesine sebep olmaktadır. Ayrıca bazı yüksek teknolojili çıkarım süreçlerinin
kullanılmaması bazı kaynakların çıkarılıp işlenememesine ve atıl maden rezervi oluşmasına
sebep olmaktadır. Cevher hazırlama ve zenginleştirme tekniklerinin kullanılması hem bu tip
atıl madenlerin ekonomiye kazandırılmasını sağlayacak hem de mevcut durumda çıkartılıp
işlenen ürünlerdeki katma değeri artıracak ve Bölgede üretilen katma değerin artmasını ve
ihracat potansiyelinin geliştirilmesini sağlayacaktır. Bu çerçevede, kaynakların cevher
hazırlama ve zenginleştirme yollarıyla katma değerlerinin arttırılması ve konsantre uç
ürünlerin üretimi önceliklidir.
209






Bölgede nihai ürün üreten maden işletmelerinin sayısının ve üretim miktarlarının
arttırılması
Bölgede başta bor, gümüş ve manyezit olmak üzere öne çıkan maden kaynaklarının
değerlendirilmesine yönelik araştırma enstitülerinin kurulması
Madencilik faaliyetlerinin yoğun olduğu alt bölgelerde ihtisas organize sanayi
bölgelerinin kurulması
Madencilik faaliyetlerinin yoğun olduğu alt bölgelerde cevher hazırlama ve
zenginleştirme tesislerinin kurulması
Düşük tenör değerine sahip yataklardaki madenlerin işlenmesi için ön fizibilitelerin
yapılması
Proje 6: Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler Araştırma Enstitüsü
ve Laboratuvarı Projesi
Tedbir 4.2.B Kalite standardizasyon belgelerine sahip ürünlerin üretilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Maden ürünlerinde küresel piyasalarda verimli ve kaliteli ürünler daha çok talep edilmektedir.
Söz konusu ürünlerin kalite standartlarına sahip olduğunu belirten belgelerin de bulunması
tedarikçilerin ve tüketicilerin ürüne duyduğu güveni arttırdığından, alıcıların bu tip ürünler için
daha da yüksek fiyatları ödemeyi kabul etmesini sağlamaktadır. Bu doğrultuda kalite
standardizasyon belgesine sahip ürünlerin üretilmesi önceliklidir.



Kalite standardizasyon belgeli üretim yapan firma sayısının arttırılması
Bölgede öne çıkan ve yerel değer haline gelmiş maden ürünlerinde işletmelerin bir
araya gelerek ürün standartlarının oluşturulması
Bölgedeki işletmelere kalite standardizasyonuna ilişkin teknik ve kurumsal desteklerin
verilmesi
210
YAŞANABİLİRLİK SARMALI
4.5 ÇEVRE
21. yüzyıla kadar uygulanan iktisadi büyüme odaklı kalkınma politikaları gelişmiş ülkelerin
bugünkü gelişmişlik seviyesine ulaşmalarını sağlarken, bu durum çevrenin günümüzdeki
kırılgan yapıya ulaşmasına ve doğal kaynakların tükenme riskiyle karşı karşıya kalmasına
neden olmuştur. Gelecek nesillerin kaynaklara erişimini tehdit eden bu durum, kalkınmanın
sürekliliği için çevrenin korunmasının kaçınılmaz olduğunu göstermiştir. Bu sayede 20.
yüzyılın son çeyreğinde “sürdürülebilir kalkınma” kavramı ortaya çıkmıştır.
1987 yılında Dünya Çevre ve Gelişme Komisyonu tarafından düzenlenen “Ortak Geleceğimiz”
başlıklı raporda sürdürülebilir kalkınmanın tanımı, “gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama
olanaklarını ellerinden almadan; şimdiki neslin ihtiyaçlarının karşılanabildiği gelişme süreci”
olarak yapılmıştır. Temel olarak üç boyuttan (ekonomik, sosyal ve çevre) oluşan sürdürülebilir
kalkınma, özellikle çevre boyutuna değinilerek bu tarihten sonra Rio Zirvesi (1992), Kyoto
Protokolü (1997), Bin Yıl Kalkınma Hedefleri (2000), Johannesburg Dünya Sürdürülebilir
Kalkınma Zirvesi (2002) gibi birçok uluslararası organizasyonda ele alınmıştır.
Planda bu eksen iki hedef temelinde ele alınmıştır. İlk hedefte yer alan sektör-çevre ilişkisi,
üretim aşamasında doğal kaynakların kullanılması ve sonrasında atıkların çevreyi etkilemesi
nedeniyle koruma-kullanma dengesi gözetilerek kurgulanmıştır. Çevreyi olumsuz etkileyen tek
faktör üretim süreci değildir. Yerleşim alanlarındaki nüfusun yoğunluğu ve çarpık kentleşme
de çevre üzerinde baskı kuran faktörlerdendir. Bu nedenle ikinci hedef, yerleşim alanlarında
çevreyi kirletici faktörlerin azaltılmasına yöneliktir. Sürdürülebilir kalkınmanın temel
taşlarından biri olan çevre konusu, Planda hem kaynakların etkin kullanımı hem de çevre
kirliliğinin azaltılması açısından değerlendirilmiş ve gerekli politikalar bu doğrultuda
üretilmiştir.
Enerji sektöründe, linyit ve jeotermal gibi doğal kaynaklar enerji üretimi amacıyla
kullanılırken, üretim sürecinde kaynakların bilinçli kullanılmaması hem kaynakların geleceğini
tehdit etmekte hem de kirliliğe yol açmaktadır. Yine doğal kaynakları hammadde olarak
kullanan sanayi tesisleri, üretim aşamasındaki kirleticilere karşı önlem almadığı takdirde
çevrenin kirletilmesine ve kaynakların daha hızlı biçimde tükenmesine neden olmaktadır.
Üretim faktörlerinden biri olan toprağın, üretimdeki verimliliğin artması amacıyla fazla gübre
ve tarım ilacına maruz kalması halinde hem su kaynakları kirlenmekte hem de toprağın
kimyasal yapısı değişmektedir. Bütün bu durumlardan anlaşılacağı gibi, “Çevre” ekseni ile
rekabetçilik sarmalında yer alan diğer tüm eksenler kullanma-koruma dengesini temel alan
bir ilişkiye sahiptir. Benzer biçimde, çevresel faktörlerin göz önünde bulundurulmadığı bir
yerleşim süreci hem kentsel dokuya zarar vermekte hem de yaşam standartlarını olumsuz
yönde etkilemektedir. Bu anlamda, temel hizmetlerin sağlanması ve sosyal olanakların
çeşitlenmesi çevre konusu ile doğrudan ilgilidir.
211
Çevre ekseninin öncelik ve tedbirleri belirlenirken üst ölçek plan ve stratejilerle uyumlu
olmasına önem verilmiştir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nın 1036. Maddesinde atık ve
emisyon azaltma, geri kazanım, gürültü kirliliğinin önlenmesi çevre dostu malzeme kullanımı
gibi konulara değinilmiştir. Bu kapsamda Bölge Planı’nda, yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği
azaltılacaktır hedefi oluşturulmuştur. OKP’de üretim ve hizmetlerde yenilenebilir enerji, ekoverimlilik, temiz üretim teknolojileri gibi çevre dostu uygulamaların destekleneceği
belirtilmiştir. (1037. Madde) Bununla ilişkili olarak Bölge Planı’nda da sanayi ve madende
çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi stratejisi oluşturulmuştur. Bu strateji
kapsamında OSB’lerde atık su arıtma tesislerinin kurulması, ihtiyaç duyulan OSB’lerde
kapasite artırımının ve ileri derece arıtma yapabilecek şekilde modernizasyonun yapılması,
OSB’lerde tehlikeli atıkların bertaraf edilmesine yönelik önlemler alınması, hava kirliliğinin
azaltılmasına yönelik sanayi tesislerinde filtreleme, gaz arıtımı, baca modernizasyonu, zararlı
emisyon yapmayan veya emisyonu minimum olan yakıtların ve atık dönüştürme
teknolojilerinin kullanılması gibi tedbirler belirtilmiştir. OKP’nin 1041. Maddesinde tarım,
ormancılık, gıda ve ilaç sanayii açısından önem taşıyan biyolojik çeşitliliğin tespiti, korunması,
sürdürülebilir kullanımı, geliştirilmesi ve izlenmesi sağlanacaktır denmektedir. Biyolojik
çeşitliliğin korunması açısından tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin desteklenmesi
gerektiği belirtilmektedir. Buna bağlı olarak Bölge Planı’nda tarımda çevre dostu ve
sürdürülebilir üretimin desteklenmesi stratejisi belirlenmiştir.
Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği çevrenin korunmasındaki en önemli zorluklardan biridir. Bu
bölgelerdeki çevre kirliliğinin azaltılması için çevrenin korunmasına yönelik çevresel
altyapıların oluşturulması gerekmektedir. OKP Madde 974’de nüfusun sağlıklı ve güvenilir
içme ve kullanma suyuna erişiminin sağlanması; atıkların insan ve çevre sağlığına etkilerinin
en aza indirilerek etkin yönetiminin gerçekleştirilmesi temel amaçtır denmektedir. Ayrıca
Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 612’de katı atık ve atık su sistemleri
yönetiminde teknolojik yeniliklere yönelik girişimlerde işbirliği sağlanarak, ortak bertaraf, geri
dönüşüm, içme suyu ve arıtma tesisleri kurmak suretiyle kıt olan doğal kaynakların daha
etkin ve verimli kullanımı sağlanacağı belirtilmektedir. Bu politikalarla ilgili olarak Bölge
Planı’nda yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır önceliği altında yerleşim
merkezlerinde çevresel altyapıların tesis edilmesi tedbiri koyulmuştur.
Çevresel korumanın önemli kriterlerin biri olan çevre bilinci ve çevre duyarlılığının
artırılmasıdır. Çevrenin korunmasında hem bireyler hem kamu kurumları hem de özel sektör
sorumludur. OKP Madde 1034’de sürdürülebilir üretim ve tüketimi desteklemek üzere kamu
alımlarında çevre dostu ürünlerin tercih edilmesi özendirilecektir, Madde 1036’da ise tüketim
alışkanlıklarının sürdürülebilirliğinin desteklenmesi ve doğa koruma başta olmak üzere çevre
bilincinin artırılmasına yönelik uygulamalar yaygınlaştırılacaktır denmektedir. Bölge Planı’nda
da bu konu hakkında yerleşim alanlarında çevre duyarlılığının arttırılması tedbiri
oluşturulmuştur. Bu tedbir altında da çevre bilincini arttırmaya yönelik eğitimler verilmesi ve
yaygınlaştırılması, kötü kalitedeki yakıtların kullanımının azaltılarak doğal gaz kullanımının
yaygınlaştırılması, hanelerde su tasarrufunun özendirilmesi gibi müdahaleler koyulmuştur.
212
Öncelik 5.1 Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir.
Tedbir 5.1.A Sanayi ve madende çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin
geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Yeşil Üretim Alt Bölgeleri, Teknoloji Odaklı Gelişme Alt Bölgeleri
Stratejik Önem
Doğal kaynaklar, insan faaliyetleri, yerleşim alanları, endüstriyel üretim faaliyetleri sonucu
ortaya çıkan sorunlardan etkilenmektedir. Günümüzde pek çok gelişmiş ülke doğal kaynaklar
üzerindeki baskıyı azaltmak amacıyla sürdürülebilirlik kavramını benimsemiş ve
uygulamalarında kullanmaya başlamıştır. Temiz (sürdürülebilir) üretim, üretim sürecinde
“doğal kaynak ve enerji tüketiminin”, “toksik ve tehlikeli kimyasal kullanımının” ve “atık, atık
su ve emisyon oluşumunun” bütünsel bir yaklaşımla kontrol edilerek minimize edilmesini
kapsayan alternatif bir üretim şeklidir. Bu kapsamda Bölgedeki sanayi ve maden
potansiyelinin değerlendirilmesi amacıyla çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi
amacıyla yapılacak çalışmalar önceliklidir.







OSB’lerde atık su arıtma tesislerinin kurulması, ihtiyaç duyulan OSB’lerde kapasite
arttırımının ve ileri derece arıtma yapabilecek şekilde modernizasyonun yapılması
OSB’lerdeki atık su arıtma tesislerinin etkin olarak işletilmesi ve suyun geri
kazanımının sağlanması
Tehlikeli atık niteliğindeki atıkların çevreye zararlarını ortadan kaldırmaya yönelik
OSB’lerde tehlikeli atıkların bertaraf edilmesine yönelik önlemler alınması
Sanayi atıklarının geri kazanımına yönelik OSB’ler bünyesinde tesislerin kurulması
Hava kirliliğinin azaltılmasına yönelik sanayi tesislerinde filtreleme, gaz arıtımı, baca
modernizasyonu, zararlı emisyon yapmayan veya emisyonu minimum olan yakıtların
ve atık dönüştürme teknolojilerinin kullanılması
OSB içerisinde yer alan işletmelerde Çevre Yönetim Sisteminin kurulmasının ve
mevcut üretim süreçlerinde temiz üretime yönelik iyileştirmelerin desteklenmesi
Maden işletmelerinde çevre dostu üretim tekniklerinin kullanılması
213
Tedbir 5.1.B Tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Tarım sektörü bölgede yaratılan ekonomik değerin %20’sini oluşturmaktadır ve Bölge için
önemli bir ekonomik kaynaktır. Sağladığı bu sosyoekonomik yarar dışında doğal kaynaklarla
iç içe bir sektör olması nedeniyle çevre bileşenleri üzerinde yaratacağı olumlu veya olumsuz
etkiler bakımından da oldukça önemlidir. Bu nedenle, tarımda verimliliği arttırmaya yönelik
kullanılan yöntemler bilinçsizce uygulandığında çevre bileşenlerine zarar vermekte, zarar
gören bu bileşenler hem yerleşim yerlerindeki insan sağlığını hem de diğer türlerin varlığını
tehdit etmektedir. Bölge için ekonomik anlamda büyük önem taşıyan tarım sektörünün doğal
kaynaklara zarar vermeden devam etmesi için tarımda çevre dostu ve sürdürülebilir üretimin
desteklenmesi önceliklidir.
İlgili Tedbir ve Müdahaleler







Tarım topraklarının amaç dışı kullanımının engellenmesi
Gübre kullanımının toprak kirliliğine ve yorgunluğuna yol açmayacak şekilde uygun
tür, zaman ve miktarlarda sağlanması
Tarım ilacı kullanımının toprak ve su kirliliğine yol açmayacak şekilde uygun tür,
zaman ve miktarlarda kullanılması
Çevre dostu tarım uygulamaları konusunda, çiftçi eğitim hizmetinin sağlanması
Tarım topraklarının kaybının (erozyon, tuzlanma, çölleşme vb.) azaltılmasına yönelik
uygun toprak işleme yöntemlerinin yaygınlaştırılması
Kuyu suyu kaynağının kontrollü kullanılması
Ekolojik risk haritalarının çıkartılması, riskli/kırılgan bölgelerin belirlenmesi
Tedbir 5.1.C Turizmde sürdürülebilirliğin sağlanması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
214
Stratejik Önem
Doğal kaynakların sürdürülebilir korunması ve yönetimi kaynakta kirliliğin azaltılmasına
bağlıdır. Çevre kirliliğinin ortaya çıktıktan sonra azaltılması hem teknolojik olanaklara bağlıdır
hem de maliyetlidir. Bu nedenle, kirletici etkilerin azaltılması için üretim ve tüketim
kalıplarının da değişmesi gerekmektedir. Tarım ve turizm başta olmak üzere, çevreye duyarlı
sektörlerde ekolojik potansiyelin değerlendirilmesi, koruma-kullanma dengesinin gözetilmesi
temel ulusal stratejilerden bir tanesidir. Turizmde rekabet gücünün kültür ve doğayı
koruyarak arttırılması, turizmin geliştirilmesi, çeşitlendirilmesi ve yerel kalkınma amacıyla
kullanılması doğal kaynakların ve çevrenin korunması için önceliklidir.


Turizm tesislerinin jeotermal kaynakları sürdürülebilir olarak kullanmasına yönelik alt
yapının geliştirilmesi, reenjeksiyon sistemlerinin kurulması
Tabiat varlıklarının, turizm faaliyetlerinden zarar görmesini önleyici faaliyetlerin
Öncelik 5.2 Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır.
Tedbir 5.2.A Yerleşim merkezlerinde çevresel altyapıların tesis edilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Yerleşim alanlarında çevresel risklerin belirlenmesi (yer altı, yer üstü su kirliliği, hava, toprak,
gürültü kirliliği ve atık su, katı atık, tehlikeli atık, yangın) ve azaltılması için gereken
tedbirlerin alınması, yerleşim yerlerine yakın maden işletmelerinden kaynaklanan çevresel
risklerin tanımlanması ve bertaraf yöntemlerinin saptanması, çevre ve insan sağlığının
korunabilmesi için büyük önem arz etmektedir. Bu kapsamda kirliliğin azaltılması ve kontrolü
konusunda, atık su arıtımı, kanalizasyon, hava kirliliği ve atıkların bertarafına ilişkin yatırım ve
işletme harcamalarının arttırılması ve geliştirilmesi önceliklidir.

Kentsel alanlarda atık su arıtma tesislerinin kurulması ve modernize edilmesi
215




Kentsel alanlarda vahşi katı atık depolama tesislerinden düzenli depolama tesislerine
geçilmesi; katı atık birliklerinin etkinliğinin arttırılması
Kentsel alanlarda tehlikeli atıkların, insan sağlığını tehdit etmeyecek şekilde bertaraf
edilmesi
Kırsal alanlarda düzenli depolama alanlarının tahsis edilmesi
Katı atıkların geri kazanımına ilişkin mevcut tesislerin modernize edilmesi ve yeni
tesislerin kurulmasının desteklenmesi
Tedbir 5.2.B Yerleşim alanlarında çevre duyarlılığının arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
1. ve 2. Kademe İlçeler
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Ülkemizde çevre bilinci ve çevre sorunlarına duyarlılık öncelik sıralamasının alt kademelerinde
yer almaktadır. Atıklar ve atık sular doğal ortamlara deşarj edilebilmekte, hava ve toprak
kirletilmektedir. Hem kamuoyu hem de özel sektör, özellikle KOBİ’ler çevre sorunlarına daha
duyarlı bakabilecek, uygulayabilecek bir alt yapıya sahip duruma getirilmelidirler. Çevre
yönetiminin etkin olabilmesi için kamuoyunun bilinçlendirilmesi yanında endüstrilerde temiz
üretimin uygulanması ve yaygınlaştırılması da amaçlanmalıdır. Bu kapsamda çevre kalitesini
arttırmaya ve korumaya yönelik çevre bilincinin arttırılması için eğitim programlarının
hazırlanması, ekolojik koridorların belirlenmesi ve kentsel yeşil alanların bu kapsamda
geliştirilmesi amacıyla yapılacak çalışmalar önceliklidir.



Çevre bilincini arttırmaya yönelik eğitimler verilmesi ve yaygınlaştırılması
Kötü kalitedeki yakıtların kullanımının azaltılarak doğal gaz kullanımının
Hanelerde su tasarrufunun özendirilmesi
216
4.6 AFET YÖNETİMİ
Afet, toplumun veya toplumun bir kesiminin sahip olduğu imkânlarla üstesinden gelmeye
yetersiz kalacağı düzeyde fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar yaşadığı ve günlük hayatı
durduran veya kısmen kesintiye uğratan doğal, teknolojik ve insan kaynaklı tehlikelerin
yarattığı sonuçtur. Afetler türlerine göre iki sınıfa ayrılır: Doğal afetler ile teknolojik ve insan
kaynaklı afetler. Doğal afetler, oluşum gerekçesi değiştirilemeyen, zamanlamasının tespitinde
net bir yöntem olmayan ve etkisi büyük olan olaylar zinciridir. Teknolojik ve insan kaynaklı
afetler ise doğal afetlerden farklı olarak teknolojik ve teknik yetersizliklerden veya
ihmallerden dolayı ortaya çıkan afet türleridir.
UNDP’ye göre afetlerin kalkınma politikalarına olumlu veya olumsuz etkileri vardır. İlk olarak
afetler yarattıkları sosyal ve ekonomik kayıplardan dolayı ülkelerin uzun vadeli kalkınma
politikalarını negatif etkilemektedir. Bu kayıpların telafi edilmesi amacıyla ülkeler maddi ve
manevi olarak birçok kaynağını seferber etmek zorunda kalmaktadır. Afet kalkınma ilişkisinde
diğer bir olumsuz etki ise kalkınmanın afet riskini arttırabilmesidir. Ülkelerin kalkınma
hamleleri esnasında hızlı ve plansız kentleşme ile çevre politikalarındaki yanlışlıklar afet
risklerini arttırmaktadır. Afet kalkınma ilişkisinin olumlu yönlerinden ilki kalkınma politikaları
kapsamında afetle ilgili önleyici ve bilinçlendirici faaliyetler aracılığıyla kalkınmanın afet riskini
ve olumsuz etkilerini azaltabilmesidir. Son olarak bir afetten sonra yeniden yapılanma
esnasında afet risklerini dikkate alan bir planlamaya gidilirse afetler kalkınma için bir fırsat
haline dönüşebilir.
Türkiye doğal afet yaşayan ve bu afetlerden zaman zaman önemli ölçüde etkilenen ülkeler
arasındadır. Yaşanan bu afetler ülkenin ekonomik yapısına zarar vermektedir. Türkiye’de
maddi zararların ve can kaybının en çok yaşandığı doğal afet türü ülkenin jeolojik yapısından
dolayı depremlerdir. Yapılan araştırmalara göre 1900-2013 yılları arasında ülke ekonomisine
en fazla zarar veren 67 depremin toplam maliyeti 25 milyar dolara yakındır. Bu depremlerde
hayatını kaybedenlerin toplamı da 89.236’dır. Depremleri takip eden ve en fazla maddi
hasara ve can kaybına yol açan afet türü ise su baskınlarıdır.
Bölge Türkiye’nin afetler konusundaki genel özellikleriyle paralellik göstermektedir. Özellikle
etkin fay hatlarının üzerinde bulunmasından dolayı Bölgede can ve mal kaybına neden olan
depremler meydana gelmektedir. Ayrıca Bölgenin tamamına bakıldığında su baskını, heyelan,
kaya düşmesi ve yangın gibi afetler de zaman zaman yaşanmaktadır. Bu nedenle, bu
eksende, afet öncesinde risklerin tespit edilmesi ve güçlendirme çalışmaları, afet sırasında
etkili ve sonuç odaklı müdahaleler ve afet sonrasında ise etkileri azaltmaya yönelik tedbirler
bütüncül bir yaklaşımla ele alınmaktadır.
Diğer eksenlerde ele alınan stratejilerin uygulanmasında afet riskinin bir veri olarak
düşünülmemesi orta ve uzun vadede çeşitli olumsuzluklara yol açabilir. Bölgenin yakın
zamanda yaşayacağı iktisadi ve sosyal dönüşüm için gerekli altyapı düzenlemelerinin ilgili
217
mevzuata uymaması insan kaynaklı afetlerin yaşanma riskini arttıracaktır. Sağlıksız bir
sanayileşme beraberinde çevresel sorunları getirecek olup bu durum toplumu doğrudan
etkileyecektir.
Bölgede gerçekleştirilmesi planlanan sektörel ve mekânsal dönüşümün yerleşim yerlerine de
etkisi olacaktır. Özellikle, ekonomik faaliyetlerin sanayi ve hizmet sektörüne kayması ile kırsal
alandaki nüfusun şehirlere göç etmesi yeni bir kentsel planlama ihtiyacını doğuracaktır.
Sürekli depremlerin yaşandığı Bölgede yeni yerleşim yerlerinde deprem riski dikkate alınmaz
ve mevcut bina stokları kentsel dönüşüm projeleriyle afetlere hazırlıklı hale getirilmez ise
“Toplumsal Hizmetler” ve “Çevre” eksenleri başta olmak üzere diğer eksenlerde amaçlanan
gelişmeyi sekteye uğratacaktır. Bölgenin beşeri sermaye ve yaşam olanakları anlamında
gelişme ihtiyacı düşünüldüğünde afetlerin zararları bu alanlarda Bölgeyi zayıflatacak, var olan
nitelikli iş gücünün de kaybına yol açacaktır. Bu sebeple, “Afet” ekseninde yer alan tüm tedbir
ve müdahalelerin gerçekleşmesi “Beşeri Sermaye” eksenindeki hedeflerle ilişkilidir.
Afet konusu ülkelerin en öncelikle üzerinde durması gereken konulardandır. Afetler doğrudan
insan sağlığına ve canına etki etmekte olup afetlerin önlenmesi ve afet sonrasında zararları
en aza indirmek açısından çalışmaların yapılması elzemdir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nın
1067. Maddesinde yüksek afet riskli alanlar öncelikli olmak üzere afet risklerinin
belirlenmesine yönelik mikro bölgeleme çalışmaları tamamlanacak ve imar planlaması
süreçlerinde afet riskleri dikkate alınacaktır denmektedir. Bölge Planı’nda bu amaca yönelik
olarak ilçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi ve mekânsal düzeyde ve afet bazlı planların
hazırlanması tedbirleri belirlenmiştir. Yine OKP’de geçen afet risklerinin azaltılmasına yönelik
uygulama mekanizmaları güçlendirilecek, afetlere hazırlık ve afet sonrası müdahalede özel
önem arz eden hastane, okul, yurt gibi ortak kullanım mekânları ile enerji, ulaştırma, su ve
haberleşme gibi kritik altyapıların güçlendirilmesine öncelik verileceği (Madde 1069) amacına
uygun olarak Bölge Planı’nda alt ve üst yapılarda güçlendirme yapılması tedbiri
oluşturulmuştur. Bu tedbir doğrultusunda kamu binaları öncelikli olmak üzere güçlendirme
çalışmaları yapılması, erken uyarı ve acil müdahale sistemlerinin desteklenmesi, afet riski
yüksek yerleşim yerlerinde kentsel dönüşüm projelerinin geliştirilmesi gibi müdahaleler
hayata geçirilecektir.
Öncelik 6.1. Afetle planlı mücadele etkin kılınacaktır.
Tedbir 6.1.A İlçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
218
Stratejik Önem
İlçe bazlı afet risklerinin tespit edilmesi ve plan dönemi içerisinde gerekli tedbirlerin planlara
yansıtılması, yaşanabilecek afetler karşısında olası zararların en aza indirilmesinde önemli rol
oynamaktadır. Afetlerden tamamen korunmak mümkün olmamakla birlikte, geçmiş
tecrübelerden yararlanarak riskleri belirlemek ve koruyucu tedbirleri planlamak mümkün
olmaktadır. Tespit edilen riskler kapsamında gerekli tedbirlerin alınması afet anı ve
sonrasındaki toparlanma döneminin hızlı ve etkin bir şekilde atlatılabilmesini sağlamaktadır.
Geçmişte önemli afetler yaşamış olan Bölgede afet risklerinin tespit edilmesi ve afet
planlarına girdi sağlanması çerçevesindeki çalışmalar önceliklidir.





Bölgede geçmişte yaşanan afetlerin ve sebep oldukları zararların derlenerek bölgesel
veri tabanı oluşturulması
İlçelerde farklı afet türlerine yönelik tehdit analizlerinin yapılması ve afet risk ve tehdit
haritalarının hazırlanması
İlçelerdeki yapıların, mevcut deprem yönetmeliklerine göre değerlendirilerek afet riski
durumlarının önceliklendirilmesi
İlçelerin afetlere karşı eksikliklerinin tespiti amacıyla gerekli yapı stoku, zemin etütleri
ve afet senaryolarına ilişkin analiz çalışmalarının yapılması
Başta kamu kurum ve kuruluşları olmak üzere mevcut yapıların afet risk
sınıflandırılmasının yapılması
Tedbir 6.1.B Afetle mücadele planlarının hazırlanması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Etkin ve uygulanabilir planların hazırlanması ancak mekânsal veya tematik düzeyde
odaklanmayla mümkün olabilmektedir. Oluşturulacak mekânsal planlar genel hükümlerden
ziyade yerleşim yerlerinin kendilerine özgü özelliklerine, taşıdıkları risklere ve bu risklerin
ortadan kaldırılmasına yönelik tedbirleri içermesi halinde başarıya ulaşabilmektedir. Yapılan
afet bazlı planların, ilgili afetin tehdit oluşturduğu bölge (alt bölge, benzer özelliklere sahip
ilçeler vb.) düzeyinde hedef ve stratejileri içermesiyle etkili bir eylem planı
oluşturulabilecektir. Benzer şekilde tek bir afet türüne odaklanan planların yapılması, bu
alanda koordinasyonu ve uzmanlaşmayı mümkün kılmaktadır. Bu kapsamda tehdit oluşturan
afet türleri için korunma ve müdahale yol haritası görevi üstlenecek olan mekân bazlı
219
planların hazırlanması ve bu alanlara dair hazırlanacak fiziki gelişme planlarında afet
risklerinin dikkate alınması önceliklidir.



Yapılacak çevre düzeni planları ve diğer mekânsal planlarda ilçelerin afet risklerinin
dikkate alınması ve yapılaşmaya bu doğrultuda izin verilmesi
Afet yaşamış veya risk altında bulunan yerleşim merkezlerine yönelik afetle mücadele
eylem planlarının katılımcılık ve yönetişim esaslı olarak hazırlanması
Hazırlanan planlara uygulanmasına yönelik karar destek sitemlerinin oluşturulması
Öncelik 6.2 Etkin korunma ve canlandırma yöntemleri uygulanacaktır.
Tedbir 6.2.A Alt ve üst yapılarda güçlendirme yapılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Afetlerin tam olarak ne zaman gerçekleşeceğinin tespiti günümüz teknolojisi ile mümkün
değildir. Ancak risk taşıyan alanlarda farklı zarar azaltma çalışmaları yapmak mümkündür.
Afet riski taşıyan bölgelerde afet öncesi güçlendirme faaliyetleri afet anında hasarı
azaltmakta, sonraki dönemde afetin zararlarıyla mücadeleyi ve yeniden canlanma sürecini
mümkün kılmaktadır. Bu kapsamda, Bölgenin potansiyel afet riski taşıyan alanlarda afet
anındaki zararı önlemeye yönelik alt ve üst yapılarının güçlendirilmelerinin yapılması
önceliklidir.



Mevcut afet riskleri doğrultusunda önceliklendirme yapılarak kamu binaları öncelikli
olmak üzere binalarda güçlendirme çalışmalarının yapılması
Afet riski yüksek yerleşim yerlerinde kentsel dönüşüm projelerinin geliştirilmesi
Afet riskleri göz önüne alınarak gerekli altyapı güçlendirme çalışmalarının yapılması
220
Tedbir 6.2.B Afet anında oluşan zararın azaltılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Afet anındaki ilk müdahale ve kurtarma faaliyetleri can kaybının en aza indirilebilmesinde
hayati önem taşımaktadır. Bu işle sorumlu tutulan birimlerin afet anında hızlı bir şekilde
organize olarak ilk müdahaleyi yapması ve aralarında herhangi bir iletişim sorunu olmaması
yaşanan karmaşanın etkilerini azaltacaktır. Benzer şekilde, afetlere karşı toplumun
farkındalığının ve bu alandaki bilincin arttırılması afet anındaki muhtemel kayıpların
azaltılmasında etkili olacaktır. Bu nedenle, bu alandaki toplumsal farkındalığın sağlanması ve
afete müdahale kapasitesinin arttırılması önceliklidir.






Afet tehditlerinin yoğun olduğu bölgelerde halkın bilinçlenmesine yönelik teorik ve
uygulamalı eğitimlerin (tatbikat) gerçekleştirilmesi
Yerleşim yerlerinde afet anında hemen harekete geçebilecek ve organize olabilecek
kriz masalarının kurulması
Afet anında kullanılmak üzere acil durum haberleşme altyapısının güçlendirilmesi ve
afetten sonra barınma olanaklarının, sağlık hizmetlerinin verilebileceği acil durum
Afet riski yüksek bölgelerde müdahale için gerekli olabilecek araç ve gereçlerin
modernize edilmesi
Afet müdahale ekiplerinin teknik kapasite ve becerilerinin arttırılmasına yönelik
eğitimlerin gerçekleştirilmesi
Yerleşim yerlerindeki mevcut yapıların afetlere karşı korunması, erken uyarı ve acil
müdahale sistemleriyle desteklenmesi
Tedbir 6.2.C Etkilenen bölgelerde afetin izlerinin silinmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
221
Stratejik Önem
Afetlerin yerleşim yerlerine verdikleri ekonomik zararların telafisi uzun dönemli planlama ile
gerçekleşmektedir. Gerek sermaye gerek kalifiye iş gücünün kaybı afet bölgelerini ekonomik
olarak dezavantajlı duruma getirmekte ve sosyal ve ekonomik yapının oldukça kırılgan bir hal
almasına neden olmaktadır. Bu sorunların hızlı bir şekilde atlatılabilmesi için alt ve üst yapı
çalışmalarının ivedilikle yapılarak hizmete sunulması ve afetin yarattığı psikolojik etkilerin
minimize edilmesi gerekmektedir. Toparlanma sürecinde normalleşmenin sağlanabilmesi için
afet sonrasında ekonomik ve sosyal zararların telafi edilmesi önceliklidir.





Yerleşim yerinin su ve kanalizasyon ihtiyacının afet sonrasında salgın vb. sorunların
önüne geçilebilmesi amacıyla acil bir şekilde giderilmesi
Afet sonrası devletten ve kamuoyundan gelen maddi desteklerin iş imkânları
yaratabilecek şekilde kullanılması
Afetten etkilenen yerleşim yerlerine yatırım yapanlara hibe, teşvik ve kredi
imkânlarının sağlanması
Afet bölgelerini tekrardan cazip hale getirebilecek hâlihazırda devam eden projelerin
hızlandırılması ve bu projelere ek olarak yeni ulaşım, sanayi ve sosyal projelerin
faaliyete geçirilmesi
Afetten etkilenenlerin normal hayatlarına dönebilmelerine yönelik psikolojik destek
sağlanması
222
4.7 KENTSEL HİZMETLER
Kentsel hizmetler; yerleşim yerlerinde yapılan temel eğitim ve sağlık, kentsel fiziki çevre,
sosyal donatı gibi alanlardaki hizmetleri kapsamaktadır. Bu hizmetler Bölgedeki iş gücü
piyasasının işleyişinden yatırımcıların Bölgeye çekilmesine, demografik hareketlilikten Bölgede
ikamet edenlerin yaşam memnuniyetine kadar birçok alanı etkilemektedir. Kentsel
hizmetlerdeki çeşitlilik ve kalite ile bu olanaklara erişebilirlik yükseldikçe Bölge halkının yaşam
memnuniyeti sağlanacaktır.
Bölgedeki yaşam kalitesini arttırmak için kamu müdahalelerinde öncelikli alanlar olan eğitim
ve sağlık hizmetlerini erişilebilir kılmak gerekmektedir. Bu, bilhassa Bölge genelinde temel
hak ve hizmetlere erişimde fırsat eşitliği için gereklidir. Sunulan hizmetlerin kalitesi de, bu
hizmetlere erişim kadar önemlidir. Bu nedenle, temel hizmetlerin kalitesini iyileştirmek ve
hâlihazırda bu hizmetlerin sunulduğu kurum ve kuruluşları (okul, hastane, toplum merkezleri
vb.) her anlamda modernize etmek gerekmektedir. Benzer müdahaleler, söz konusu
hizmetlerin adil, kaliteli ve eşit biçimde sunulmasını sağlayacağı için Bölge halkının yaşam
kalitesinin artmasını sağlayacaktır.
Temel ihtiyaçları karşılanan bireylerin yaşam memnuniyetine etki edecek farklı hizmetler de
bulunmaktadır. Bunlar kültür, sanat, spor, eğlence ve dinlence gibi olanakların geliştirilmesine
bağlı hizmetlerdir. Bu anlamda, ön plana çıkan hususlar ise yaygınlık ve çeşitliliktir. Bölge
sakinlerinin yaşam memnuniyetini arttırmak adına sosyal donatılarla birlikte buralarda
sunulan kültürel ve sportif hizmetleri çeşitlendirmek ve yaygın kılmak gerekmektedir. Bütün
bu nedenlerle, Planda bu eksen ele alınırken Bölge sakinlerinin yaşam kalitelerini ve
memnuniyetlerini arttırmak üzere, temel ihtiyaçların giderilmesi ve sosyal olanakların
çeşitlenmesi üzerinde durulmaktadır.
“Kentsel Hizmetler” ekseninde Bölgedeki yerleşim alanlarında kamusal mekânların arttırılması
ve bu mekânların erişilebilir olması konusuna değinilmiştir. Bu ve benzer stratejilerin hayata
geçirilmesi birey ve grup düzeyinde iletişimi arttırmakta; sosyal ilişkileri geliştirmektedir. Bu
nedenle, eksende öngörülen hedef ve stratejiler, sosyal bütünlüğü gerçekleştirmeye yönelik
hedeflerle ilgilidir. Benzer şekilde, temel hizmetlerin iyileştirilmesi ve sosyokültürel
faaliyetlerin çeşitlenmesi ile Bölgeden göç eden nitelikli nüfus oranında azalma olması
beklenmektedir. Nitelikli nüfusun ve dolayısıyla iş gücünün Bölge içinde tutulması beşeri
sermaye anlamında öngörülen politikalardan biridir.
Yine eksende yer alan kent estetiğinin iyileştirilmesi ve kentteki ticari canlılığın arttırılmasına
yönelik stratejiler “Turizm” ekseni kapsamında yapılacaklara; konut stoku ile ilgili stratejiler
ise mevsimlik işçileri ilgilendirdiğinden “Tarım” ekseni kapsamında yapılacaklara zemin
oluşturmaktadır. Bütün bu örneklerden de anlaşıldığı üzere, “Kentsel Hizmetler” ekseni
kapsamında yapılacak tüm müdahaleler rekabetçilik ve yaşanabilirlik sarmalları ile ara
eksenlerdeki hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesinde önem arz etmektedir.
223
Kentsel hizmetler sunulurken planlı kentsel gelişmişliğin olması, hizmet vermeyi
kolaylaştırmaktadır. Ayrıca planlı kentsel gelişme şehrin dokusuna uygun yapılaşmayı
sağlamakta ve şehrin mimarisini bozmayacak konutların ve binaların yapımına olanak
tanımaktadır. Onuncu Kalkınma Planı (OKP) Madde 303’de şehir mimarisinin ve peyzajın
insan üzerindeki etkisi göz önünde bulundurularak, yapılacak kentsel tasarımların, imar
planlarının, toplu konutlar ve kamu binalarının peyzaja, şehrin dokusuna, estetiğine ve
kimliğine katkı sağlamasına özen gösterilecek ve kentsel dönüşüm uygulamalarının kültürel
kimliğe ve yapıya uygunluğu gözetilecektir denmektedir. Bölge Planı’nda da bu hususla
paralel olarak planlı kentsel gelişmenin sağlanması tedbiri oluşturulmuş ve kentsel
mekanlarda estetiğin arttırılması, kentlerin yakın çevresinde rekreasyon alanlarının ve mesire
alanlarının inşası, kentlerde yaya erişilebilirliğinin ve yayaya yönelik kamusal alanların
arttırılması, tarihi kentsel dokuların korunması ve restorasyonu gibi müdahaleler
belirlenmiştir.
Kentsel teknik altyapı ve bilgi hizmetleri kentsel hizmetlerin omurgalarından biridir. Kent içi
ulaşım altyapısının veritabanına aktarılıp online erişime açık olması, anlık trafik yoğunluğu ve
yolcu bilgilerinin erişilebilir olması kentsel hizmetler açısından oldukça önemlidir. Ayrıca kent
içi ulaşımda modern ulaşım araçlarının ve imkanlarının kullanılması kentsel teknik altyapının
gelişmiş olduğunun göstergelerinden biridir. Bu kapsamda OKP Madde 983’de kentiçi
ulaşımda kurumlar arası koordinasyon geliştirilecek, daha etkin planlama ve yönetim
sağlanacak, kentiçi ulaşım altyapısının diğer altyapılarla entegrasyonu güçlendirilecektir ve
Madde 985’de kentiçi ulaşımda trafik yönetimi ve toplu taşıma hizmetlerinde bilgi teknolojileri
ve akıllı ulaşım sistemlerinden etkin bir şekilde faydalanılacaktır denmektedir. Bununla paralel
olarak Bölge Planı’nda da kentsel teknik altyapının geliştirilmesi tedbiri altında kentlerde
ulaştırma veri tabanlarının oluşturulması ile kent içi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi
gibi müdahaleler belirlenmiştir.
OKP Madde 155’de geçen kalabalık ve birleştirilmiş sınıf ile ikili eğitim uygulamalarının
azaltılması ve Madde 157’de geçen örgün ve yaygın eğitim kurumlarında bilgi ve iletişim
teknolojisi altyapısı geliştirilmesi ve öğrenci ve öğretmenlerin bu teknolojileri kullanma
yetkinlikleri artırılması politikası ortaya konmuştur. Bu doğrultuda Bölge Planı’nda temel sağlık
ve eğitim hizmetlerinin iyileştirilmesi stratejisi kapsamında gerekli tedbirler belirlenmiştir.
OKP’nin kültür ve sanat bölümünde politika olarak belirlenen kültürümüzün özgün yapısını ve
zenginliğini kaybetmeden gelişime açık olması ve evrensel kültür birikimine katkıda
bulunması, kültürel ve sanatsal faaliyetlere katılımın bir yaşam alışkanlığı olarak gelişmesi
sağlanacaktır (Madde 295) maddesi ile paralel olarak Bölge Planı’nda mevcut sosyokültürel
hizmetlerin kalitesinin iyileştirilmesi stratejisi belirlenmiştir. Bu strateji kapsamında da sosyal
donatıların modernize edilmesi, yetersiz kalan alanlarda sinema salonu, tiyatro salonu, kültür
merkezi, çok amaçlı salonlar yapılması gibi tedbirler ele alınmıştır. OKP’nin 340. Maddesinde
geçen spor tesislerinin yapımı ve işletiminde başta kamu-özel işbirliği modeli olmak üzere
alternatif finansman ve işletme modelleri hayata geçirilecektir politikası belirlenmiştir.
Toplumsal hizmetler ekseninin spor bölümünde de Bölge Planı’nda farklı spor dallarına
224
yönelik tesislerin inşa edilmesi stratejisi oluşturulmuş ve bu stratejiye bağlı olarak gerekli
tedbir ve müdahaleler belirlenmiştir.
Öncelik 7.1 Kentsel çevre iyileştirilecektir.
Tedbir 7.1.A Planlı kentsel gelişmenin sağlanması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Bölge nüfusunun %64’ünün yaşadığı kentlerde yaşam kalitesinin artması, hem Bölgedeki
yaşam memnuniyetini arttıracak, hem dışarıya verilen göçü azaltacak, hem de kalifiye
nüfusun Bölgede tutulabilmesine olanak sağlayacaktır. Plandaki merkez-çevre kurgusu ve
hizmet kademelenme yaklaşımında, gelişmiş ve gelişmekte olan merkezlere büyük önem
atfedilmekte ve hedeflenen nüfus artışı ve ekonomik gelişmelerin büyük kısmının söz konusu
merkezlerde gerçekleşeceği öngörülmektedir. Önemli büyüme gerçekleştirecek olan
şehirlerde kamusal mekan, yeşil alan, yaya erişilebilirliği, estetik gibi başlıklarda standartların
yakalanması ancak planlı yapılaşmayla mümkün kılınacak. Bu doğrultuda kentlerde yaşanacak
gelişmelerin yaşam kalitesini ve insan memnuniyetini arttıracak şekilde planlı şekilde hayata
geçirilmesi önceliklidir.







Kent içi kamusal mekanların sayısının, kalitelerinin ve erişilebilirliklerinin arttırılması
Kent içi yeşil alan miktarlarının arttırılması
Kent içi ticari olanakların çeşitlendirilmesi ve canlandırılması
Kentsel mekanlarda estetiğin arttırılması
Kentlerin yakın çevresinde rekreasyon alanlarının ve mesire alanlarının inşası
Kentlerde yaya erişilebilirliğinin ve yayaya yönelik kamusal alanların arttırılması
Tarihi kentsel dokuların korunması ve restorasyonu
225
Tedbir 7.1.B Kentsel teknik altyapının geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Plandaki merkez-çevre kurgusu ve hizmet kademelenme yaklaşımları doğrultusunda, katma
değeri yüksek ekonomik aktiviteler ve sosyo-kültürel donatıların önemli bir kısmı kent
merkezlerinde yoğunlaşacaktır. Bu doğrultuda hayata geçirilecek politika ve yatırımlar
değerlendirildiğinde, özellikle Teknoloji Odaklı Gelişim ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerindeki üst
kademe kent merkezlerinde ciddi nüfus artışı ve kentsel büyüme öngörülmektedir. Söz
konusu büyümenin sürdürülebilir kılınması ancak sağlıklı ulaşım, haberleşme, su,
kanalizasyon, doğal gaz gibi altyapıların tesisi ile mümkündür. Bu doğrultuda kentlerde
ihtiyaç duyulan teknik altyapının geliştirilmesi Bölgede önceliklidir.






Kentlerde ulaştırma veri tabanlarının oluşturulması
Nüfusu 100.000’in, doruk saat tek yön yolculuk talebi 7.000 yolcu/saatin üzerinde
olan yerleşim merkezlerinde tramvay ve hafif raylı sistem araştırmalarının yürütülmesi
Kentlerde su ve kanalizasyon altyapılarının iyileştirilmesi, geliştirilmesi, modernize
edilmesi
Bölgede doğal gaz altyapısının geliştirilmesi, mevcut sistemlerin ihtiyaçlar
doğrultusunda modernizasyonu ve güçlendirilmesi
Kent içi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi
Bölgede 1. ve 2. gelişmişlik kademesindeki ilçelerde öncelikli olmak üzere internet
altyapısının güçlendirilmesi ve Bölge genelinde temel internet altyapısının
Tedbir 7.1.C Kentlerde sağlıklı konut arzının sağlanması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Uzun (2019 – 2023+)
►
226
Stratejik Önem
Bölgede Teknoloji Odaklı ve Yeşil Üretim Alt Bölgelerindeki üst kademe kent merkezleri
öncelikli olmak üzere kentlerde yaşayan nüfusun artış göstermesi beklenmektedir. Bu durum,
mevcut yapı stokundaki zayıflık ve eksiklikler, hızla artan öğrenci nüfusunun barınma ihtiyacı
ve mevsimlik işçilerin barınma koşullarındaki sorunlarla birlikte değerlendirildiğinde, uzun
vadede sağlıklı yaşam alanlarına olan talebin artacağı öngörülmektedir. Bu doğrultuda,
Bölgedeki kentlerde sağlıklı konut arzının sağlanması önceliklidir.




Üniversite öğrencilerinin barınma ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yurt inşasının
fakülte ve yüksekokul bulunan ilçeler öncelikli olmak üzere özendirilmesi
Mevcut durumu kötü olan yapı stokunun iyileştirilmesi ve güçlendirilmesi
Yeşil Üretim ve Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde yeni konut alanlarının
kurgulanması
Mevsimlik işçilerin barınmasına yönelik sağlıklı yaşam alanları inşası
Öncelik 7.2 Temel ve sosyokültürel hizmetler geliştirilecektir.
Tedbir 7.2.A Temel eğitim ve sağlık altyapısının iyileştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Tüm ilçeler
Stratejik Önem
Bölge mevcut durum itibariyle temel eğitim ve sağlık göstergelerinde iyi durumdadır. Ancak
kent merkezlerinde beklenen büyüme ve özellikle üst kademe merkezlerde hedeflenen
sektörel gelişmeler değerlendirildiğinde, temel eğitim ve sağlık altyapısında iyileştirmelere
ihtiyaç duyulacağı öngörülmektedir. Ayrıca merkez-çevre politikalarının hayata geçirilmesiyle
merkezlerde yer alan eğitim ve sağlık kurumlarına olan talebin artması beklenmektedir. Daha
geniş kitlelere hizmet verilmesi, daha nitelikli hizmet gerekliliğini de beraberinde getirecektir.
Bölgede temel eğitim ve sağlık altyapısının iyileştirilmesi amacıyla yapılacak müdahale ve
projeler önceliklidir.
227




Kentlerdeki sağlık ve eğitim tesislerinde donanımsal ve fiziksel eksikliklerin giderilmesi
Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, ihtiyaç tespit edilen alanlar öncelikli
olarak yeni sağlık ve eğitim tesislerinin yapılması ve mevcut tesislerde kapasitenin
arttırılması
Sağlık ve eğitim tesislerinin hizmet altyapısının kırsal alana servis sunacak şekilde
geliştirilmesi
Toplumun tüm kesimlerine eşit temel eğitim ve sağlık hizmetinin sağlanmasına
yönelik önlemlerin alınması
Tedbir 7.2.B Sosyokültürel hizmetlerin çeşitlendirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Sosyal olanaklardaki çeşitliliğin arttırılması, sosyal yaşamın güçlendirilmesine katkıda
bulunmaktadır. Ayrıca, Bölge dışında kalan büyük kentlerde mevcut faaliyet alanlarının Bölge
illerinde de bulunması, Bölgedeki yaşam memnuniyetini arttıracak ve kalifiye iş gücünü
Bölgede tutmaya da katkı sağlayacaktır. Bölgede halihazır durumda 1. ve 2. kademe
merkezlerde sosyokültürel hizmet çeşitliliği görece iyi durumdayken, 3. ve 4. kademe
merkezlerde genel itibariyle çok amaçlı salonlar ve sadece ana spor dallarına ilişkin tesisler
mevcuttur. Bu doğrultuda, Bölgedeki kentlerde sosyokültürel hizmetlerin çeşitlendirilmesi
önceliklidir.





Tiyatro ve film festivallerinin düzenlenmesi
Bölgede yapılması planlanan turnelerin desteklenmesi
Bale, opera ve orkestra gibi Bölgede bulunmayan veya yaygınlaşmamış sanat
faaliyetlerinin arttırılması
Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, ihtiyaç duyulan merkezlerde sinema
salonu, kültür merkezi, çok amaçlı salon benzeri yapıların inşa edilmesi
Yerleşim merkezlerinde hali hazır durumda gerçekleştirilemeyen spor türlerine yönelik
tesislerin inşası
228
Tedbir 7.2.C Mevcut sosyokültürel donatıların iyileştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Bölgedeki temel hizmet sunan tesislerden farklı olarak, vatandaşların eğlence, dinlence gibi
ihtiyaçlarını karşılamak üzere inşa edilmiş sosyokültürel yapıların sayısı Bölgede yeterli
düzeyde değildir. Ek olarak mevcut tesislerde sunulan hizmetin kalitesindeki ve
kapasitelerindeki eksiklik Bölgedeki olanakları olumsuz etkilemektedir. Sosyokültürel
faaliyetlerde çeşitlendirmeye gidilirken, diğer taraftan da mevcut tesislerde iyileştirme ve
geliştirme çalışmaları yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu doğrultuda gerçekleştirilecek
proje ve müdahaleler Bölgede önceliklidir.


Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, kapasitesi yetersiz olan tesislerde
kapasite arttırılması
Kademelenme kurgusu temel alınacak şekilde, mevcut durumu kötü olan sosyal
donatıların modernize edilmesi
229
YATAY EKSENLER
4.8 İNSAN VE TOPLUM
İnsan, toplum halinde bir kültür çevresinde yaşayan, düşünme ve konuşma yeteneği olan,
evreni bütün olarak kavrayabilen, bulguları sonucunda değiştirebilen ve biçimlendirebilen
canlılardan oluşmakta olup bütün bilimsel, teknolojik ve sosyal gelişmeler insanın hayatını
kolaylaştırmak ve daha iyi bir yaşam sunmak hedefleriyle gerçekleşmiştir. Toplum ise aynı
toprak parçası üzerinde bir arada yaşayan ve temel çıkarlarını sağlamak için iş birliği yapan
insanlar bütününü ifade etmektedir.
Kalkınma yaklaşımlarında giderek önem kazanan insan odaklı kalkınma politikalarının etkisiyle
gerek ulusal, gerekse AB ülkelerindeki strateji belgelerinde çalışma hayatının iyileştirilmesi,
yoksulluğun azaltılması, dezavantajlı gruplara yönelik sosyal hizmet ve olanakların arttırılması
ile yardımlaşma ve dayanışma gibi birey ve topluma odaklanan politikalara daha fazla
değinilmektedir. İnsan odaklı kalkınma yaklaşımının gereği olarak, yapılan fiziki yatırım ve
faaliyetlerin fayda-maliyet değerlendirmesinde birey ve toplum esas alınmakta, toplumun
ekonomik ve sosyal anlamda daha müreffeh bir yaşam sürmesi temel kaide olarak
görülmektedir.
Kalkınma politikaları içinde sosyal politikaların önemi yadsınamayacak düzeydedir. Sosyal
politika kapsamında yapılan müdahaleler oldukça çeşitli olmakla birlikte, bu müdahalelerin
tamamı toplumsal bütünleşme sürecine katkıda bulunmaktadır. Bu planda sosyal bütünlük,
tüm bireylerin ırk, cinsiyet, dil ve din farkı gözetilmeksizin, haklarını ve sorumluluklarını
toplumun diğer bireyleri ile eşit şekilde ve tam olarak idrak ettiği ve topluma bu doğrultuda
katkıda bulunduğu eşit ve dinamik bir toplumun oluşturulabilmesi için gerekli değer, ilişki ve
kurumların bütünü olarak ele alınmaktadır. 76 Oldukça kapsamlı bu tanım üzerinden
ilerlemekle birlikte, bu eksen, plan yöntemine uygun olarak yoksullukla mücadele, sosyal
uyum ve sosyal sermaye bileşenleri üzerinden hazırlanmıştır.
Bu eksende, aktif işgücü politikalarının oluşturulması önceliğiyle Bölgede istihdam edilenlerin
çalışma koşullarının iyileştirerek hem daha nitelikli bir işgücünün oluşması, hem de bireylerin
kişisel ve mesleki gelişiminin arttırılması gibi hususlar ifade edilmektedir. İşbirliği ve
dayanışma kültürü önceliği ise bireylerin sosyal dayanışma ve yardımlaşma yoluyla daha
güçlü bir toplum oluşmasına katkı sağlayacak tedbirleri barındırmaktadır. Eksende ayrıca
yoksullukla mücadele amacıyla çalışan ve çalışmayan bireylere yönelik çeşitli çözüm önerileri
bulunmaktadır. Sosyal hizmetlerin yaygın ve etkin hale getirilmesiyle ise toplum içerisinde
pozitif ayrımcılığa ihtiyaç duyan gençler, kadınlar, yaşlı ve engelliler başta olmak üzere çeşitli
gruplara yönelik hizmetlere ilişkin tedbirler sağlanacaktır.
76
http://www.dpt.gov.tr/DocObjects/View/14845/Sosyal_Politika_Kavramlar%C4%B1_S%C3%B6zl%C
3%BC%C4%9F%C3%BC.pdf (Sosyal Politika Kavramları Sözlüğü)
230
Bölgenin rekabetçilik sarmalı ve ara eksenlerde amaçlanan gelişmeyi gerçekleştirmesi ve
sürdürebilmesi, Bölgede uyumlu ve bütünlük içinde bir toplum ile nitelikli istihdamın varlığına
da bağlıdır. “İnsan ve Toplum” ekseni altında bahsedilen kavramlar ve bu kavramlar
çerçevesinde uygulanacak politikalar oldukça geniş kapsamlıdır. Bu sebeple, bu eksende yer
alan tüm hedeflerin gerçekleşmesi, diğer eksenlerdeki hedef ve stratejilerle ilişkili olup Planın
da organik yapısını oluşturan bir bağımlılık ilişkisi mevcuttur. Eksenler arasındaki bağımlılık
ilişkisi Bölgenin diğer alanlarda rekabet gücünü arttırmak için alınacak tüm tedbir ve
müdahalelerde göz önünde bulundurulması gereken bir durumdur. Bu nedenle, “Sosyal
Bütünlük” ekseni Planın rekabetçilik sarmalında ele alınan tüm eksenlerle doğrudan ilişkilidir.
Buna ek olarak, Yaşanabilirlik Sarmalı içerisinde yer alan “Çevre”, “Afet” ve “Kentsel
Hizmetler” birey ve toplum odağında ele alındığından söz konusu eksenler ile “İnsan ve
Toplum” ekseni arasında dolaylı bir ilişki söz konusudur.
Plan’da insan ve toplum ekseni içerisinde yoksulluk, gelir dağılımı, istihdam, sosyal yardımlar
gibi birçok konu ele alınmıştır. İş gücü arzının nicelikleri ve nitelikleri iş gücüne uygun olmak
zorundadır. Aksi takdirde ya istihdam edilecek iş gücü bulunamayacak ya da istihdam edilen
iş gücünün nitelikleri işin gerektirdiği nitelikler uyuşmayacak ve verimlilik düşecektir. Onuncu
Kalkınma Planı (OKP)’nda özellikle bunun üzerinde durulmakta ve Madde 318’de işgücünün
eğitim düzeyi yükseltilerek istihdam edilebilirliği artırılacak ve işgücü piyasasının talep ettiği
becerilerin kazandırılması için yaşam boyu eğitim faaliyetlerine önem verilecektir
denmektedir. Bölge Planı’nda da talebe duyarlı iş gücü arzının sağlanması tedbiri
oluşturulmuş ve bu tedbir altında, ilçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde
ortaöğrenim ve yükseköğrenim düzeyinde taleplere uygun eğitim programları oluşturulması,
ilçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde yeni meslek ve beceriler edindirmeye
yönelik sektörel taleplere uygun yaygın eğitim programları açılması, ilçelerdeki öncelikli
sektörlerle uyumlu olacak şekilde mesleki ve teknik eğitimde uygulamalı eğitim
programlarının güçlendirilmesi gibi müdahaleler oluşturulmuştur.
İşgücü arzının diğer bir önemli konusu istihdamda sürekliliğin sağlanmasıdır. İstihdamda
süreklilik ekonominin birçok faktörünü etkilemekte özellikle de üretimde devamlılığı ve
verimlilik artıınış sağlayarak ekonominin daha iyi duruma gelmesine katkıda bulunmaktadır.
OKP Madde 319’da insana yakışır iş bağlamında, çalışma koşulları iyileştirileceğinden ve
ücret-verimlilik ilişkisinin güçlendirileceğinden bahsedilmektedir. Bölge Planı’nda da bu
hususa yönelik istihdamda sürekliliğin sağlanması tedbiri oluşturulmuştur ve gerekli
müdahaleler ortaya koyulmuştur.
OKP’de yoksulluğun nesiller arası aktarımının önlenmesi amacıyla başta eğitim olmak üzere
temel kamu hizmetlerine erişimde fırsat eşitliği daha da güçlendirilecek; yoksullukla
mücadelede sivil toplumun katılımı artırılacak ve yerel yönetimlerin rolü güçlendirilecektir
denmektedir. (Madde 281) Bu amaca uygun olarak Plan’da yoksullukla mücadele
yöntemlerinin kapsamlı ve etkin kılınması önceliği belirlenmiş olup bu hedefe yönelik tedbir
ve müdahaleler de oluşturulmuştur. OKP Madde 283’de geçen sosyal yardım-istihdam
bağlantısı güçlendirilerek yoksul kesimin istihdam edilebilirliğinin artırılması ve üretken
231
duruma geçirilmesine yönelik programlara devam edilecektir politikasına yönelik Bölge
Planı’nda çalışan yoksulluğunun ortadan kaldırılması ve farklı gelir kaynaklarının yaratılması
stratejileri oluşturulmuştur. Yine OKP’de Madde 285, 286 ve 287’de geçen engelli, yaşlı,
bakıma muhtaç kişilere yönelik politikalara Bölge Planı’nda da değinilmiştir. Plan’da çocuk ve
gençlik hizmetlerinin geliştirilmesi, yaşlı hizmetlerinin geliştirilmesi, engelli hizmetlerinin
geliştirilmesi gibi stratejiler oluşturulmuştur.
Toplumdaki önemli bir husus kamu-özel sektör-STK işbirliğinin sağlanmasıdır. Bu işbirliği
sayesinde oluşacak toplumsal sinerjiyle toplumsal işleyişin daha verimli olması ve kurumlar ve
insanlar arası diyalogun artması beklenmektedir. OKP Madde 934’de STK’ların yerel ve
bölgesel kalkınmaya katkılarını artırmak üzere karar alma süreçlerine katılımları artırılacak,
mali yönetim ve teknik kapasiteleri güçlendirilecek, proje geliştirme ve uygulama becerileri
geliştirilecektir ile kamu kurumlarının özellikle kalkınma konularında çalışan STK’larla işbirliği
geliştirilecektir denmektedir. Yine Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 492’de
bölgesel politikaların geliştirilmesi ve etkili olarak uygulanması için yerel yönetimler, özel
kesim ve STK’ların kurumsal kapasiteleri geliştirilecek, bu kuruluşların kalkınma politikalarının
üretilmesi ve uygulama sürecine aktif katılımı sağlanacak, merkezi ve yerel yönetimler arası
koordinasyon artırılacaktır denmektedir. Bu politikalarla paralel olarak Bölge Planı’nda İşbirliği
ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır önceliği altında kamu-özel sektör-STK işbirliğinin
etkin kılınması tedbiri oluşturulmuştur.
Öncelik 8.1 Aktif işgücü piyasası politikaları uygulanacaktır.
Tedbir 8.1.A Talebe duyarlı iş gücü arzının sağlanması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
İşverenlerin gereksinimleri ile iş gücünün becerilerinin eşleştirilmesi istihdamı arttırmak ve iyi
işleyen bir iş gücü piyasasına sahip olmak için önemlidir. Bölgenin iş gücü piyasasına ilşikn
mevcut durumu ve gerçekleştirilen araştırma sonuçları değerlendirildiğinde, iş gücüne katılım
oranının yüksek olduğu ancak arzın piyasa talepleri ile uyumluluk göstermediği ve bu sebeple
işe yerleştirmelerin yeterli düzeyde olmadığı görülmektedir. Bölge genelinde istihdama ilişkin
istatistiklerde de ortaya çıkan bu uyumsuzluğu gidermek için, iş gücünün Bölgede öne çıkan
sektörlerin ihtiyaçlarına uygun şekilde yetiştirilmesi önceliklidir.
232







İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde ortaöğrenim ve yükseköğrenim
düzeyinde taleplere uygun eğitim programları oluşturulması
İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde yeni meslek ve beceriler
edindirmeye yönelik sektörel taleplere uygun yaygın eğitim programları açılması
İlçelerdeki öncelikli sektörlerle uyumlu olacak şekilde mesleki ve teknik eğitimde
uygulamalı eğitim programlarının güçlendirilmesi
Demirci Alt Bölgesindeki ilçelerde yükseköğrenim altyapısının geliştirilerek, alt bölge
bazında bir üniversite kurulmasına yönelik çalışmaların başlatılması
Yurt içi ve yurt dışında iş gücünün bilgi, görgü ve deneyimlerini arttıracak hareketlilik
programlarının uygulanması
İş gücü piyasası aktörleri arasındaki koordinasyonun sağlanması
İşverenler ile iş gücü yetiştiren eğitim kurumları arasında etkili işbirliği programları
geliştirilmesi
Tedbir 8.1.B İstihdamda sürekliliğin sağlanması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Beşeri sermaye birikiminde mesleki deneyimler önemli bir yere sahip olup; işin sürekliliği,
bireylerin hem mesleki hem de mali açıdan kendi sermayelerine katkıda bulunmalarını
kolaylaştırmaktadır.
Uzun
süreli
deneyimler
bireylerin
mevcut
pozisyonlarında
uzmanlaşmalarını sağladığı gibi mesleki bakımdan hareketliliğe hazır olmalarına ve yaşam
koşullarını iyileştirmelerine de katkıda bulunmaktadır. Ayrıca istihdamda sürekliliğin
sağlanması, Bölge genelinde verimli ve rekabet gücüne sahip beşeri sermaye birikimi için de
bir koşuldur. Bireylerin uygun çalışma koşullarında istihdam edilmeleri de, sahip oldukları işin
sürekliliği bakımından elzemdir. Bu sebeple, istihdamda sürekliliğin sağlanmasına yönelik
proje ve müdahaleler Bölge için önceliklidir.


Çalışanların sosyal güvence altına alınması konusunda tüm toplum kesimlerinin
bilinçlendirilmesi ve özendirilmesi
İşverenlerin ve çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda bilinç ve bilgi düzeyinin
artırılmasına yönelik faaliyetlerin desteklenmesi
233




İşverenlerin, işyerlerinde iş güvenliğinin sağlanmasına yönelik mali ve teknik
bakımdan desteklenmesi
İşverenlerin çalışanlar için uygun çalışma koşulları oluşturmaları ve iş-yaşam
dengesini gözetmeleri konusunda bilinçlendirilmesi ve özendirilmesi
Sözleşmeye bağlanan istihdamın özendirilmesi
Sözleşmeden doğan hak ve yükümlülükler başta olmak üzere işçi ve işverenlerin hak
ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirilmesi
Tedbir 8.1.C Mesleki hareketliliğe yönelik mekanizmaların geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Beşeri sermaye ve dolayısıyla istihdam edilebilirliğin artması için iş gücünün kişisel ve mesleki
gelişim olanaklarından faydalanması; bilgi ve becerilerini arttırması önem arz etmektedir.
Hayat boyu öğrenme kavramı ve neticesinde gelen mesleki hareketlilik bilgi toplumuna
dönüşmenin en önemli araçlarından biri haline gelmiştir. Ayrıca sermayeye erişim
olanaklarının kolaylaştırılması, bireylerin mesleki hareketlilik ve iş/yaşam statülerinin
değiştirilmesi bakımından önemlidir. Yapısal dönüşümün getireceği iktisadi koşullara ayak
uydurabilecek iş gücü arzını yaratmak ve bu dönüşümün ihtiyaç duyacağı girişimciliği
arttırmak bakımından mesleki hareketliliğe yönelik mekanizmaların yaygın ve etkin olarak
kullanılması Bölge için önceliklidir.








Hayat boyu öğrenme yaklaşımı ve imkânlarının kapsamlı şekilde tanıtılması
İş ve meslek danışmanlığı hizmetlerinin geliştirilmesi
İşyerlerinde kişisel ve mesleki gelişime yönelik uygulamaların desteklenmesi
Meslek ve beceri edindirme kurslarının Bölge ihtiyaçları ile uyumlu bir şekilde
İşyerlerinde çalışanlara yönelik hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerin verilmesi
İşletmelerin insan kaynakları yönetim birimleri kurmasının ve bu alanda yönetim
sistemleri geliştirmesinin desteklenmesi
Mevcut mikro kredi olanaklarının tanıtılması
İlgili kuruluşlar tarafından girişimciliği özendirecek tanıtımlar yapılması ve aday
girişimcilere, sermayeye erişim dâhil rehberlik hizmeti verilmesi
234
Öncelik 8.2 İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır.
Tedbir 8.2.A Kamu-özel sektör-STK işbirliğinin etkin kılınması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Gerek ulusal, gerekse yerel düzeyde işbirliği ve dayanışmanın sağlanması, uygulanacak
politikaların ve geçekleştirilecek faaliyetlerin daha fazla katılım ve sahiplenme ile yürümesini
sağlamaktadır. Özellikle yerel aktörler arasında kamu, özel kesim ve sivil toplumun işbirlikleri
kurması, yapılan çalışmalara farklı perspektiflerin yansıtılması ve güçlü bir toplum oluşmasını
sağlamaktadır. Bu sayede, kalkınmanın toplumun her kesimine etki eden bir olgu olmasını
sağlayacaktır. Bu nedenle Bölgede kamu-özel sektör-STK işbirliğinin etkin kılınması
önceliklidir.







Üniversite, diğer kamu kurumları ve özel sektör arasında etkili işbirliği ve koordineli
çalışma fırsatları sunacak platformların oluşturulması, faaliyetlerin desteklenmesi
Üniversite ve işletmeler arasında proje ortaklığı imkânlarının geliştirilmesi
Bölge genelindeki ticaret ve sanayi odaları, meslek kuruluşları, birlikler gibi üst
kuruluşların ve diğer STK’ların ortak proje geliştirmesinin teşvik edilmesi ve
desteklenmesi
Yerel yönetimler ile kamu kurum ve kuruluşlarının, diğer aktörler arasında koordinatör
rolünün güçlendirilmesine yönelik kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi
Kurumların bilgi ve veri tabanı sistemlerinin ortak kullanılması
Sosyal diyaloğu geliştirmeye yönelik platformların oluşturulması ve benzer faaliyetlerin
desteklenmesi
Sosyal girişimci yetiştirmeye ve/veya sosyal girişim kurmaya yönelik faaliyetlerin
desteklenmesi
235
Tedbir 8.2.B Bireyler arası dayanışma ve diyaloğun güçlendirilmesi
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Kısa (2014-2018)
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Sosyal sermaye toplumda var olan ilişkiler ağının bir neticesidir. Bireylerin ortak değerler
etrafında birleşerek eylemlerde bulunmaları toplumdaki sosyal sermaye birikiminin artmasını
sağlamaktadır. Bölgede geleneksel yöntemlerle yürütülmekte olan toplumsal yardımlaşma ve
dayanışma, toplumda güven duygusunun yerleşmesi için önemli bir unsurdur. Toplumsal
dayanışma ve yardımlaşmanın temel taşlarından olan bireysel gönüllülük olgusunun canlı
tutulması sosyal koruma reflekslerinin sürdürülebilmesi bakımından da önemlidir. Bölgede
aile, akraba ve komşuluk ilişkilerine dayanan, sosyal dayanışma ve yardımlaşma anlamında
önemli bir potansiyel mevcut olup bu kültürün kurumsallaşması ve etkin hale gelmesi sosyal
sermayeye katkı sağlamak bakımından önemlidir. Bu doğrultuda, Bölgede toplumsal
dayanışmayı artırmaya yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi önceliklidir.





Sosyal sorumluluk projelerine katılımı cazip kılacak faaliyetlerin yürütülmesi
Sosyal yardımlaşmayı özendirici kampanyaların düzenlenmesi
Toplumsal diyalog ve dayanışmayı arttırmaya yönelik kurumsal altyapıların
oluşturulması
Dayanışma ve hoşgörüyü arttırıcı toplumsal birliktelik faaliyetlerinin desteklenmesi
Bölge genelinde gönüllülük kavramı ve gönüllü hizmetler hakkında bilgilendirme
kampanyalarının düzenlenmesi
Tedbir 8.2.C
arttırılması
Sivil
Kısa (2014-2018)
toplum
kuruluşlarının
etkinliklerinin
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
ve
kapasitelerinin
Uzun (2019 – 2023+)
►
236
Stratejik Önem
Sivil toplum kuruluşları, bireylerin doğrudan sorumluluk alarak hak ve özgürlüklerini
gerçekleştirmelerine, aynı zamanda, toplumdaki güven ve birliktelik duygusunun
perçinlenmesine yarar sağlayan kuruluşlardır. Ortak amaç çerçevesinde birleşmeyi ve
eylemde bulunmayı teşvik eden bu kuruluşlar, toplumsal dayanışmanın ve dolayısıyla
bütünleşmenin önemli araçlarındandır. Bölgede 150’ye yakın vakıf ve 3.500 civarında
derneğin var olması kurumsal temelli dayanışma ve ortak eylem potansiyelinin göstergesi
durumunda olup Bölgede sivil toplum kuruluşlarının kapasitelerini ve etkinliğini arttıracak
tedbirlerin alınması önceliklidir.




Sivil toplum kuruluşlarının kurumsallaşmalarının sağlanması
Bölgedeki sivil toplum kuruluşları hakkında dinamik ve etkin bir veri tabanı
oluşturulması
Bölgesel kalkınma hedefleri doğrultusunda ilgili sivil toplum kuruluşları arasında etkili
işleyen bir ağ oluşturulması
Kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin desteklenmesi
Öncelik 8.3 Yoksullukla mücadele yöntemleri kapsamlı ve etkin kılınacaktır.
Tedbir 8.3.A Sosyal yardımların etkinliğinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Yoksullukla mücadelenin bir boyutu olan yardımlar çok sayıda kurum, mevzuat ve programı
içinde barındıran çoklu bir yapıda ilerlediğinden kendi içinde etkili bir işbirliği ve
koordinasyonun olmadığı durumlarda yardımların etkinliği azalabilmektedir. Bununla beraber
sosyal yardımlarda ihtiyaç sahiplerinin tespiti son derece önemlidir. Bu, sınırlı olan kamu
kaynaklarının etkin dağıtımına olduğu kadar, kaynakların gerçek ihtiyaç sahiplerine
ulaştırılması bakımından da önemli bir işlev üstlenmektedir. Bölgede sosyal yardımlardan
yararlanan kişiler Bölge nüfusunun %10’unu oluşturmaktadır. Bu bakımdan, sosyal
yardımlardan etkili ve verimli sonuçlar alınması adına yapılacak müdahaleler Bölge için
önceliklidir.
237



Sosyal yardımlarda mükerrerliği önlemek için etkili bir kayıt sistemi ve veri tabanı
oluşturulması
Sosyal yardım veren kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyon içinde çalışma
imkânlarının artırılması
Sosyal yardım hizmetlerinde doğrudan hizmet veren çalışanların niteliğini yükseltici
faaliyetlerin desteklenmesi
Tedbir 8.3.B Çalışan yoksulluğunun ortadan kaldırılması
Kısa (2014-2018)
●
Orta (2019-2023)
►
Uzun (2019 – 2023+)
►
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Çalışan yoksulluğunda en önemli etkenlerden birisi çalışanların yasal haklarından yoksun
olmalarıdır. Bu durum çoğu zaman kayıt dışı çalışma ve işçi çalıştırma olarak ortaya
çıkmaktadır. Kayıt dışı çalışmanın çalışanlar açısından olduğu kadar, ülke açısından da düşük
gelir, işsizlik sigortası ve diğer sosyal güvenlik haklarından yoksun olmaktan; kamunun vergi
ve sosyal güvenlik gelirlerinde kayıplarına değin bir dizi olumsuz sonuçları bulunmaktadır.
Bölgede kayıt dışılık ve düşük ücretten kaynaklanan çalışan yoksulluğunun var olması
sebebiyle, bu sorunla mücadele etmek için uygulanacak tedbir ve müdahaleler Bölge için
önceliklidir.




İşsizlik sigorta ve yardımları hakkında farkındalık ve bilinçlendirme faaliyetlerinin
gerçekleştirilmesi
Tarımsal istihdam başta olmak üzere esnek statüde istihdam edilenlerin sosyal
güvenceye ilişkin farkındalıklarının arttırılması
Asgari ücret altında işçi çalıştırmanın riskleri konusunda işçi ve işveren kesimlerinin
bilinçlendirilmesi
Kendi hesabına çalışanların kooperatifleşme konusunda desteklenmesi
238
Tedbir 8.3.C Kırsalda farklı gelir kaynaklarının yaratılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Yoksullukla mücadele yöntemlerinin kapsamlı ve etkin kılınmasında farklı gelir kaynaklarının
yaratılması önemli bir yer tutmaktadır. Bireyleri daha üretken kılacak önlemlerle farklı gelir
kaynakları yaratmak ve böylece yoksullukla mücadeleye katkı sağlamak mümkündür. Sürekli
istihdama ve gelire ulaşamayan bireylerin tamamını ilgilendiren bu durum tarımsal istihdamın
yoğunluğu ve kayıt dışılık sorunu göz önünde bulundurulduğunda belirli alt bölgelerde
öncelikli sorun haline gelmektedir. Bu çerçevede kırsaldaki istihdama ve gelire sürekli
erişemeyen kesimler öncelikli olmak üzere gelirde sürekliliği sağlayacak ve farklı gelir
kaynakları yaratacak nitelikte önlemlerin alınması Bölge için önceliklidir.




Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, yöresel ve
geleneksel ürünlerin üretim, satış ve pazarlanmasının desteklenmesi
Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, farklı gelir kaynakları
yaratmaya yönelik geleneksel sınai faaliyetlerin desteklenmesi
Kırsal kesimde ev eksenli kadın girişimlerinin desteklenmesi
Geleneksel Ekonomiye Bağımlı Alt Bölgeler öncelikli olmak üzere, farklı kırsal gelir
kaynakları yaratmaya yönelik işbirlikleri ve kooperatifleşmenin desteklenmesi
Öncelik 8.4 Sosyal hizmetler yaygın ve etkin kılınacaktır.
Tedbir 8.4.A Aile ve toplum hizmetlerinin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
239
Stratejik Önem
Kişi ve ailelerin kendi bünye ve çevre şartlarından doğan veya kontrolleri dışında oluşan
maddi, manevi ve sosyal yoksunluklarının giderilmesini, ihtiyaçlarının karşılanmasını ve yaşam
şartlarının iyileştirilmesini sağlayan sosyal hizmetlerin bir ayağı da aile ve topluma yönelik
hizmetlerdir. Aile ve topluma yönelik hizmetler; koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik
ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerini ifade etmektedir. Bölgede aileye ve aileye ilişkin
değerlere verilen önemden dolayı geleneksel bağlara dayanan ilişkilerin yoğunluğu
gözlemlenmektedir. Aile yapısının ve değerlerinin korunması, güçlendirilmesi ve ailenin sosyal
refahının arttırılmasına yönelik faaliyetler Bölge için önceliklidir.





Aile ve topluma yönelik koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite
edici sosyal hizmet faaliyetlerinin yaygınlaştırılması
Aile yapısının ve değerlerinin korunması, güçlendirilmesi ve ailenin sosyal refahının
arttırılması için çalışmalar yapılması
Aile eğitimi, aile danışmanlığı vb. aileyi güçlendirici etkinliklerin yaygınlaştırılması
Sosyal risklerin yoğun olduğu alanlar başta olmak üzere sosyal hizmetlere erişimin
kolaylaştırılması
Sosyal dışlanmaya maruz kalmış birey ve gruplar için rehabilitasyon ve sosyal içerme
programlarının yaygınlaştırılması
Tedbir 8.4.B Çocuk ve gençlik hizmetlerinin geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Çocuk ve gençlik hizmetleri çocukların ve gençlerin her türlü ihmal ve istismardan korunması
ile sağlıklı gelişimi için gerekli önleyici ve telafi edici mekanizmaları içermektedir. Çocuk ve
genç nüfusun yaşam kalitesini yükseltmek ve geleceğe en iyi şekilde hazırlamak her ülkenin
en önemli amaçlarından biridir. Çocuk ve gençlerin yetkin bireylere dönüşmeleri öğrenen
bölge olma vizyonu bakımından da önem arz etmektedir. Bölge nüfusunun %45’inin otuz yaş
altında olduğu dikkate alınırsa çocuk ve gençlere yönelik sosyal hizmetlerin yaygın ve etkin
kılınması Bölge için önceliklidir.
240






Çocukların korunmaya ve bakıma muhtaç hale gelmesini engelleyici ve öncelikle
aileleri yanında bakımını sağlayacak hizmetlerin geliştirilmesi
Alternatif aile bakımından yararlandırılamayan korunmaya muhtaç çocuklara aile
bakımına en yakın modeller içerisinde bakılmasının desteklenmesi
Çocukları her türlü ihmal ve istismardan koruyacak çalışmalara ağırlık verilmesi
Gençlik
alanında
bilgilendirme,
rehberlik
ve
danışmanlık
hizmetlerinin
Gençlik çalışmaları ve projelerinin desteklenmesi
Gençliğin kişisel ve sosyal gelişimini destekleyici imkânlar sağlanması
Tedbir 8.4.C Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına ve kadına yönelik
hizmetlerin arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Kişilere yaşamın herhangi bir alanında cinsiyet bazında ayrımcılık yapmak toplumsal
kaynaşmanın önünde önemli bir engel oluşturmaktadır. Bölgede kadınların eğitim ve
toplumsal yaşamdaki yerine ilişkin göstergeler iyi olmakla birlikte iş gücüne katılan kadınların
oransal azlığı ve çalışanların çoğunluğunun gelir ve güvenceden yoksun oluşu bu konuyu
daha da önemli kılmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda bölge genelinde farkındalık
yaratacak etkinlikler ile başta eğitimde, istihdamda ve toplumsal yaşamda cinsiyet eşitliğini
sağlayacak önlemlerin alınması Bölge için önceliklidir.




Toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda tüm toplumda farkındalık yaratacak etkinlikler
düzenlenmesi
Eğitimde toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya dönük önlemlerin alınması
İstihdamda ve çalışma yaşamında toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasını
amaçlayan faaliyetlerin desteklenmesi
Toplumsal yaşamda toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlayacak önlemlerin alınması
241
Tedbir 8.4.D Yaşlı ve engellilere yönelik hizmetlerin ve olanakların geliştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Tüm alt bölgeler.
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Toplumsal değerler ve diğer etkenler toplumda yaşlı ve engellilere verilen değeri ve yeri
belirlemektedir. Yaşlılar ve engelliler toplumun en kırılgan/hassas kesimleri arasında yer
almaktadır. Bölge, genel olarak net göç veren bir özelliğe sahiptir. Bu kesimler, çoğu zaman
göç eden ailelerin “geride kalanlarını” oluşturmakta; giderek artan sayıları ile Bölgenin
demografik yapısı içinde de önemli bir yer işgal etmektedirler. Yaşlı ve engelli bireylerin her
tür istismarına karşı sosyal politikalar geliştirmek, aleyhlerine ayrımcılığı önlemek ve
ayrımcılıkla mücadele etmek sosyal bir gerekliliktir. Bu nedenle, yaşlıları ve engellileri
korumak ve yaşam kalitelerini yükseltmek üzere sosyal hizmetlerin yaygınlaşması Bölge için
önceliklidir.






Yaşlı ve engellileri yoksulluktan koruyacak ve yaşam standartlarını iyileştirecek
hizmetlerin desteklenmesi
Yaşlı ve engellilerin sağlık/bakım hizmetlerine erişimini kolaylaştıracak önlemlerin
alınması
Kente göç nedeniyle kırsal kesimlerde yalnız kalan yaşlıların yaşam standartlarını
yükseltici desteklerin sunulması
Engelli bireylerin sosyal yaşama dâhil olabileceği olanakların yaratılması
Özel bakım merkezlerinde kaliteli hizmet sunulması için önlemlerin alınması
İş yerlerinde engellilerin çalışmaları için gerekli uyumlu hale getirme ve engelli
istihdamına ilişkin farkındalık arttırma çalışmalarının yapılması
242
YATAY EKSENLER
4.9 ENERJİ
Enerji sektörü, ülkelerin kalkınma politikaları içinde hayati önem taşıyan stratejik bir alan
niteliğindedir. Dünyadaki nüfus artışı, sanayileşme ve kentleşme doğal kaynaklara ve enerjiye
olan talebi arttırırken, birtakım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların
içerisinde en önemlilerinden biri mevcut enerji kaynaklarının verimli kullanılması ve arz
güvenliğinin sağlanması iken diğer bir sorun da artan tüketimi karşılayacak alternatif
kaynakların bulunması ve insanlığın kullanımına sunulmasıdır.
Enerji politikaları genel itibarıyla ulusal ölçekli politikalar olmakla birlikte, yerel düzeyde
enerjiyi daha verimli şekilde üretmek ve tüketmek, ayrıca çevreye asgari düzeyde zarar
vererek üretim kapasitesini arttırmak mümkündür. Ek olarak Bölgede enerji ihtiyacının
sürdürülebilir ve mevcut/potansiyel ihtiyaçlara cevap verecek biçimde karşılanması
gerekmekte olup, bu durum altyapı yatırımlarının tamamlanmasıyla da ilişkilidir.
Bu eksen, Planda ele alınırken yenilenebilir enerji üretimi ve kullanımının yaygınlaştırılması,
geleneksel enerji üretiminde verimliliğin ve kapasitenin arttırılması, tüketimde ise tasarrufun
sağlanması temel hedefler olarak belirlenmiştir. Verimin arttırılması kavramı üretimde ve
kullanımda verim olarak iki farklı çerçevede değerlendirilmiştir. Üretimde verimin artışı, enerji
üretimi artarken girdilerden daha uzun süre istifade edilebilmesidir. Enerji kullanımında
verimin artması ise harcanan enerjiden azami seviyede ve sürede istifade edilmesi, enerji
kayıplarının azaltılması, birim işin daha az enerji kullanılarak yapılabilmesidir.
Üretimde kapasitenin arttırılması ile amaçlanan ise, planın sürdürülebilirlik ilkesi ile uyumlu
olacak şekilde, gelenekselden ziyade yenilenebilir enerji kaynaklarında üretim kapasitesinin
arttırılmasıdır. Geleneksel enerji kaynaklarının kullanımında kapasitenin arttırılması ulusal
düzeyde bir politika olup, Plan kapsamında söz konusu kaynakların kullanımına ilişkin
stratejiler verimin arttırılması amacıyla sınırlı tutulmuştur. Yenilenebilir enerji kullanımının
arttırılması Planda yenilenebilir enerji kaynaklarının üretim açısından arttırılması; ayrıca
tüketimde yenilenebilir enerji kaynaklarından daha fazla faydalanılması olarak ele alınmıştır.
Enerji, küreselleşen dünyada sanayiyi etkilemiş, ulaşım imkânlarındaki gelişme vasıtasıyla
ticaretin ve lojistiğin bir parçası olmuş, tarımsal verimliliği arttırarak gıda ve tarım
politikalarında önemli bir rol oynamış ve son yıllarda yenilenebilir enerjiyle birlikte çevresel
politikaları da ciddi oranda etkilemiştir. Bu etkileşim nedeniyle, “Enerji” ekseni Planda ara
eksen olarak yer almıştır.
“Sanayi” ekseni gerek mevcut durum gerek politika bazında enerji konusu dikkate alınarak
hazırlanmıştır. Buna ilaveten, genel ekonomik ve sosyal görünümde yapılan analizlerde dahi
enerjinin önemi ortaya konmuştur. “Ulaşım” ekseninde önerilen stratejilerde enerji fiyatları
göz önünde bulundurulmuş; “Çevre” ekseninde enerji kullanımının çevreye duyarlı yöntemleri
243
ele alınmıştır. Ayrıca, ülkenin dış ticaret açığında önemli bir rolü olan enerji ithalatına karşı bu
eksende yenilenebilir enerjiye ilişkin stratejiler geliştirilmiştir.
Enerji konusu, Türkiye ekonomisinin en büyük darboğazlarından biri olarak önümüzde
durmaktadır. Bu darboğazı aşmak için enerji arzını artırmak ve enerji kullanımında tasarrufu
artırmaktan başka yol görünmemektedir. Enerji arzında geleneksel kaynakların yanı sıra
yenilenebilir enerji kaynaklarının da kullanımı Türkiye’yi enerjide dışa bağımlılıktan kurtaracak
yöntemdir. Onuncu Kalkınma Planı (OKP)’nda enerjiden bahsederken şu amaç belirlenmiştir:
Enerjinin nihai tüketiciye sürekli, kaliteli, güvenli, asgari maliyetlerle arzını ve enerji temininde
kaynak çeşitlendirmesini esas alarak; yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarını mümkün olan
en üst düzeyde değerlendiren, nükleer teknolojiyi elektrik üretiminde kullanmayı öngören,
ekonominin enerji yoğunluğunu azaltmayı destekleyen, israfı ve enerjinin çevresel etkilerini
asgariye indiren, ülkenin uluslararası enerji ticaretinde stratejik konumunu güçlendiren
rekabetçi bir enerji sistemine ulaşılması temel amaçtır. (Madde 784) OKP’deki bu amaca
paralel olarak Bölge Planı’nda yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılmasına
yönelik öncelik belirlenip bu kapsamda güneş, rüzgar, biyokütle ve jeotermal enerji arzının
artırılmasına yönelik stratejiler oluşturulmuştur. Yine aynı amaçta belirtilen enerji israfını aza
indirmek düsturu çerçevesinde enerji kullanımında tasarrufun sağlanmasına yönelik hedef
belirlenmiştir. Bu hedef çerçevesinde aydınlatmada daha az enerji harcayan teknolojilerin
kullanımının yaygınlaştırılması, ev ve işyerlerinde yalıtım malzemesi kullanımının
yaygınlaştırılması gibi tedbirler belirlenmiştir. Ayrıca enerji israfının önemli bir ayağını
oluşturan enerji dağıtım altyapısının yetersiz olmasına yönelik enerji üretim ve dağıtım
altyapısı iyileştirilecektir önceliği koyulmuştur.
Hanelerde ve işyerlerinde farklı enerji türlerinin kullanılması ülkenin ve Bölgenin enerji açığını
kapatmada önemli rol oynayacak enstrümanlardan biridir. Bu mekânlarda özellikle
yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ayrı bir önem arz etmektedir. OKP Madde 429’da
enerji sektöründe yüksek büyüme ortamının yaratacağı enerji talebinin zamanında, yeterli
düzeyde, güvenli ve düşük maliyetle karşılanabilmesine odaklanılacağı dile getirilmiştir.
Ayrıca, ithalata bağımlılığın yüksek olduğu bu sektörde, cari açık sorunu ve arz güvenliği
gözetilerek yerli ve yenilenebilir kaynaklardan azami derecede faydalanma yoluna gidilecektir
denmektedir. Bu maddenin özellikle son kısmı yani; yerli ve yenilenebilir kaynaklardan azami
ölçüde faydalanma yoluna gidilecektir cümlesi hanelerde ve işyerlerinde de farklı enerji
türlerinin kullanımını teşvik etmektedir. Bu bağlamda Bölge Planı’nda da hane, işyerleri ve
sosyal alanlarda farklı enerji türlerinin kullanımının arttırılması tedbiri belirlenmiş; ısınma
amaçlı olarak ev ve işyerlerinde güneş paneli kullanımının yaygınlaştırılması, tarım
işletmelerinde biyokütle enerjisi üretiminin yaygınlaştırılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi,
işletmelerde küçük çaplı rüzgâr türbinleri kurularak küçük ölçekte elektrik üretilmesi,
işletmelerde güneş panelleri kullanılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi gibi müdahaleler
oluşturulmuştur.
244
Öncelik 9.1 Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı arttırılacaktır.
Tedbir 9.1.A Rüzgârdan enerji üretiminin yaygınlaştırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Stratejik Önem
Rüzgâr enerjisi, kirlilik üretmeyen, girdi maliyeti bulunmayan, yenilenebilir bir enerji
kaynağıdır. Bölgede farklı alanlarda rüzgâr enerjisi üretim potansiyeli mevcut olup, bu
alanların bazılarında rüzgâr türbini yatırımları hayata geçirilmiştir, bazılarında ise fizibilite ve
yatırım çalışmaları devam etmektedir. Bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına katkıda
bulunmak adına potansiyel olan alanlarda rüzgâr enerjisinin üretiminin yaygınlaştırılması
önceliklidir.



Rüzgâr enerjisi yatırım talebi olan alanlarda detaylı fizibilite çalışmalarının yapılarak
uygun bölgelerde rüzgâr enerjisi santrallerinin kurulması
Rüzgâr enerjisi santrallerinin negatif dışsal etkilerinin (gürültü kirliliği, görüntü kirliliği
vb.) en aza indirilerek yatırımların planlanması
Mevcut rüzgâr enerji santrallerinde verimi ve üretimi arttıracak modernizasyon ve
kapasite arttırımı çalışmalarının yapılması
245
Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve iklim değişiklikleriyle revizyonu mümkün
olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede rüzgâr enerjisi santrali yatırımlarının yapılabilir
olduğu ilçeler haritada gösterilmiştir.
Tedbir 9.1.B Jeotermal enerjinin kullanımının yaygınlaştırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Stratejik Önem
Bölgedeki yoğun tektonik hareket nedeniyle jeotermal enerji önemli ve öncelikli bir
yenilenebilir enerji kaynağıdır. Bölgedeki çok sayıda ilçede jeotermal kaynaklar bulunmakla
birlikte, bunların sadece bir kısmı enerji üretimi için yeterli sıcaklığa sahiptir. Bu alanların
bazılarında yatırımlar başlamış olup, diğer alanlarda yatırımların yapılabilmesi ve yeni yatırım
alanlarının tespiti için fizibilite çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Jeotermal enerji ayrıca
seraların, hanelerin veya tesislerin ısıtılması amacıyla da kullanılabilmektedir. Bölgenin enerji
ihtiyacının karşılanmasına katkıda bulunmak adına potansiyel olan alanlarda jeotermal
enerjinin kullanımının arttırılması önceliklidir.

MTA tarafından yapılan araştırmanın sonuçlarıyla uyumlu olacak şekilde, yatırım talebi
olan alanlarda detaylı fizibilite çalışmalarının yapılması
246



Jeotermal kaynaklardan konutların ısınması amacıyla da faydalanılmasına yönelik
altyapı yatırımlarının yapılması
Jeotermal kaynaklardan yapılacak entegre yatırımlarla birden fazla alanda
yararlanılmasının sağlanması
Detaylı fizibilite çalışması sonucunda yatırım yapılabilir olarak tespit edilen bölgelerde
jeotermal enerji santrallerinin yapılması
Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve iklim değişiklikleriyle revizyonu mümkün
olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede jeotermal enerjiden yararlanılması mümkün olan
ilçeler haritada gösterilmiştir. 1. derece öncelikli ilçeler sıcaklık ve debi bakımından yüksek potansiyel
arz etmekte olup, doğrudan elektrik üretimine olanak sağlayabilecek ilçelerdir.
Tedbir 9.1.C Biyokütleden enerji üretiminin yaygınlaştırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Stratejik Önem
Bölgedeki büyük ölçekli zirai üretim ve canlı varlıklar sebebiyle, enerji dönüşüm süreçleri
neticesinde ortaya çıkan biyokütle önemli bir potansiyeldir. Biyokütle enerjisine yönelik olarak
Bölgedeki tüm ilçelerde potansiyel bulunmakla birlikte, yatırım yapılabilirlik ve öncelik
düzeyleri ilçeler arasında farklılık göstermektedir. Bölgenin enerji ihtiyacının karşılanmasına
katkıda bulunmak adına yatırımların uygulanabilirliği olan alanlarda biyokütle enerjisinin
üretiminin arttırılması önceliklidir.
247
 Mekânsal önceliklerle sonuçlarıyla uyumlu olacak şekilde, yatırım talebi olan alanlarda
ve işletmelerde detaylı fizibilite çalışmalarının yapılması
 Detaylı fizibilite çalışması sonucunda yatırım yapılabilir olarak tespit edilen bölgelerde
biyokütle enerjisi santrallerinin yapılması
 Proje 4: Biyokütle Enerji Santrali Projesi
248
Harita Açıklaması: Gelecekte yapılacak araştırmalarla ve tarım faaliyetlerindeki değişikliklerle revizyonu
mümkün olmakla birlikte, mevcut analizler ışığında bölgede biyokütle enerjisi santrali yatırımlarının
yapılabilir olduğu ilçeler haritada gösterilmiştir.
Tedbir 9.1.D Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda farklı enerji türlerinin kullanımının
arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Stratejik Önem
Hane ve işyerleri bireysel olarak güneş, biyokütle ve rüzgâr enerjisini kullanarak, belirli
faaliyet ve ihtiyaçlarda elektrik enerjisi kullanımını azaltabilmekte, enerji tasarrufu
sağlanmaktadır. Bölgede ülke geneline göre daha yüksek düzeydeki kişi başına düşen enerji
tüketimi ve yenilebilir enerji kaynaklarındaki potansiyel göz önüne alındığında, kişi veya
işletmelerin ısınmalarını sağlamak veya kendileri kullanmak üzere küçük ölçeklerde biyokütle,
güneş ve rüzgâr enerjisi kullanımlarının desteklenmesi önceliklidir.

Isınma amaçlı olarak ev ve işyerlerinde güneş paneli kullanımının yaygınlaştırılması
249



Tarım işletmelerinde biyokütle enerjisi üretiminin yaygınlaştırılarak küçük ölçekte
elektrik üretilmesi
İşletmelerde küçük çaplı rüzgâr türbinleri kurularak küçük ölçekte elektrik üretilmesi
İşletmelerde güneş panelleri kullanılarak küçük ölçekte elektrik üretilmesi
Öncelik 9.2 Geleneksel enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir.
Tedbir 9.2.A Modern enerji üretim tesislerinin yaygınlaştırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Müdahale bazlı önceliklendirme yapılmıştır.
Stratejik Önem
Yenilenebilir enerjiyle birlikte geleneksel enerji kaynaklarının da değerlendirilmesi bir
gerekliliktir. Modern üretim tesislerinin hayata geçirilmesi ve kullanılan teknoloji düzeyinin
iyileştirilmesi, gerek verimi arttıracak gerekse çevreye olan olumsuz etkileri azaltacaktır. Bu
çerçevede, bölgede hammaddenin bulunduğu veya ihtiyaç duyulan ilçelerde, sürdürülebilirlik
ilkesine tezat oluşturmayacak şekilde verimi yüksek ve çevre dostu modern enerji üretim ve
dönüşüm tesislerinin yapımı ve mevcut tesislerin modernizasyonu önceliklidir. Bu sayede, var
olan doğal kaynaklardan daha uzun süre yararlanılması da mümkün kılınacaktır. Ayrıca enerji
üretim tesislerinin atık ve çıktılarından diğer sektörlerde yararlanılacak şekilde entegre
tesislerin kurulması diğer sektörlerin girdi maliyetlerini düşürürken tesislerin verimliliğini
arttıracaktır. Bu kapsamda bölgede modern enerji üretim tesislerinin yaygınlaştırılması
önceliklidir.



Linyit santrallerinde teknoloji düzeyinin arttırılarak atıkların azaltılması ve verimin
arttırılması
Linyit santrallerinde entegre teknolojilerin kullanılarak atıklardan ve buhardan
faydalanılması
Rezerv bulunan alanlarda yeni ve yüksek teknolojili linyit santrallerinin kurulması
250
Tedbir 9.2.B Dağıtım altyapısının iyileştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Tüm alt bölgeler.
Stratejik Önem
Bölgenin hızla gelişen ve büyüyen bir bölge olması ve sanayi altyapısına ilişkin yatırımların
çoğalmasıyla dağıtım altyapısında sıkıntılar yaşanabilmektedir. Bölgede elektrik dağıtımının
daha etkin gerçekleştirilmesi, dağıtım sürecindeki kayıpların azaltılması, çevre ve görüntü
kirliliğinin azaltılması amaçlarıyla Bölge genelinde iyileştirmelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu
çerçevede, dağıtım altyapısının iyileştirilmesiyle ilişkilendirilecek hatların yeraltına alınarak
yenilenmesi, trafo ve enerji dağıtım merkezlerinin kurulmasına ilişkin stratejiler önceliklidir.



Elektrik dağıtım hatlarının yer altına alınmasına ilişkin yapım çalışmalarının arttırılması
Sanayi öncelikli gelişim bölgeleri ve yüksek dereceli hizmet odakları öncelikli olmak
üzere, elektrik dağıtım hatlarının modernizasyonu ve ihtiyaç duyulan bölgelerde trafo
Elektrik kaçaklarının azaltılmasına ilişkin önlemlerin alınmasının ve altyapı
çalışmalarının desteklenmesi
Tedbir 9.2.C Hane, işyerleri ve sosyal alanlarda enerji verimliliğinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
●
Uzun (2019 – 2023+)
►
Stratejik Önem
Enerji tüketiminin gelişme ve yaşam standartlarını etkilemeden azaltılması ancak tasarruf
politikalarıyla mümkündür. Bölgede hane ve işyerlerinde az elektrik tüketen makine ve
teçhizat kullanılması yoluyla enerji tasarrufuna önem verilmesi gerekmektedir. Zira Bölgede
sanayi ve mesken alanlarında enerji tüketimi yüksek düzeydedir. Bu stratejinin etkin şekilde
hayata geçirilebilmesi adına öncelikli bir diğer husus ise bu kapsamda farkındalık
faaliyetlerinin arttırılması önceliklidir.
251




Aydınlatmada daha az enerji harcayan teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılması
Ev ve işyerlerinde yalıtım malzemesi kullanımının yaygınlaştırılması
Ev ve işyerlerinde makine, ekipman ve teçhizatın modernize edilerek kullanılan
elektrik miktarının azaltılması
Elektrik tasarrufunun sağlanmasına yönelik bilinçlendirme faaliyetlerinin temel eğitim
düzeyinde yaygınlaştırılması
252
YATAY EKSENLER
4.10 ULAŞIM
İnsanların veya ürünlerin kara, deniz veya havayolu vasıtasıyla taşınması veya köyler,
şehirler, ülkeler arasında bir yerden bir yere aktarılması ulaşım veya ulaştırma olarak
adlandırılmaktadır. Ulaşım faaliyetlerinde önemli unsurlar; hızlı, aksamayan, konforlu ve
güvenli taşımacılığın sağlanmasıdır.
Ekonomi ve teknolojideki gelişmeler, insanların ve ürünlerin daha uzun mesafelerde ve/veya
daha çok sayıda taşınması ihtiyacını doğurmaktadır. Yolcu taşımacılığı, hareketliliği arttırarak
insanların yaşadıkları yer dışındaki bölgelerden mal/hizmet alması ile bu bölgelere mal/hizmet
vermeleri açısından önem taşımaktadır. Yük taşımacılığı ise bir yerde üretilen ürünlerin farklı
yerlerdeki pazarlara açılmasını sağlayarak ticari ilişkileri geliştirmektedir. Yük taşımacılığına
ilaveten ürünlerin pazarlara sunulmadan önce saklanmasını sağlayan lojistik sektörü stratejik
bir konumdadır.
Türkiye; Asya, Avrupa ve Afrika’nın kesiştiği noktada yer alması itibarıyla birçok ticaret ve
ulaşım ağının üzerinde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra ülkenin geniş bir coğrafyaya yayılmış
olması içindeki ulaşımla ilgili politikaların zaman ve maliyet açısından çok büyük etkileri
olmasını sağlamaktadır. Ayrıca; uzun vadeli ulusal hedefler arasında yer alan ihracat odaklı
büyümenin sağlanması için ülke içi kadar ülke dışıyla ulaşımın geliştirilmesi de büyük önem
taşımaktadır.
Bölge, hem nüfus ve ekonomik yönden büyük şehirler ile önemli limanların yakınında
bulunması, hem de önemli ulusal ulaşım ağlarının birçoğunun üzerinde olması itibarıyla
stratejik bir konuma sahiptir. Bu yönüyle Bölge, hem insan hareketliliği hem de yurt içi ve
yurt dışı piyasalara erişim açısından önemli bir potansiyele sahipken; bu potansiyelin
değerlendirilmesi için Bölgenin kendi içinde ve Bölge dışındaki önemli merkezlere
bağlantılarının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Karayolu ve demiryolunu içeren kara taşımacılığı, denizyolu taşımacılığı ve havayolu
taşımacılığının ele alındığı eksende ulaşımla etkileşim içerisindeki lojistik sektörü de
değerlendirilmiştir. Eksendeki temel odak noktası Bölgenin ulaşım ve lojistik altyapısının
geliştirilmesidir. Bu kapsamda erişilebilirliği yüksek ve lojistik altyapısı gelişmiş bir Bölge
oluşturma politikası ortaya konmuştur.
Ulaşım, ara eksenler içinde yer aldığından, bu strateji kapsamındaki politikalar hem
rekabetçilik sarmalındaki, hem de yaşanabilirlik sarmalındaki eksenlerde göz önüne alınmıştır.
Erişilebilirliğin arttırılması yaşam kalitesini de, pazarlara erişimi de etkilediğinden “Ulaşım”
ekseni yaşanabilirlik ve rekabetçilik sarmallarındaki eksenlerle ilişkilidir. Ayrıca; lojistik
altyapısının geliştirilmesi, “Sanayi”, “Tarım” ve “Maden” eksenlerindeki pazarlamaya dönük
stratejilerin uygulanmasına katkı sağlayacaktır. Turizm destinasyonlarının işlerliğinin
sağlanması için de ulaşım altyapısının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
253
Ulaşım son yıllarda ülke politikalarında en önemli yeri tutan alanlardan biridir; zira ulaşım
birçok sektörle ilişki içerisinde olup diğer sektörlerdeki hedef ve amaçların
gerçekleştirilmesinde kolaylaştırıcı rol oynamaktadır. Ülke politikalarında ulaştırma alanında
son yıllarda en çok önem verilen konular lojistik altyapısının geliştirilmesiyle lojistik
maliyetlerin düşürülmesi ve ulaşım altyapısının geliştirilmesidir. Onuncu Kalkınma Planı
(OKP)’nda Türkiye’nin lojistikte bölgesel bir üs olmasından bahsedilmekte (Madde 829) ve
lojistik maliyetlerin düşürülmesi amaçlanmaktadır. Diğer yandan yük ve yolcu ulaştırma
hizmetlerinin etkin, verimli, ekonomik ve emniyetli bir şekilde sağlanması amaçlanmaktadır.
Bu amaçlarla paralel olarak Bölge Planı’nda ulaşım ekseninde iki temel hedef belirlenmiştir.
Bu hedeflerden birisi erişilebilirliğin artırılmasına yönelik hedeftir. Bu hedef altında mevcut
karayolu ağının geliştirilmesi, ulaşımda entegrasyonun sağlanması gibi stratejiler
belirlenmiştir. Plan’da ikinci hedef olarak Lojistik altyapısının geliştirilmesi belirlenmiştir. Bu
hedef kapsamında lojistik merkezlerin kurulması ve yeni demiryolu hatlarının yapılması gibi
stratejiler belirlenmiştir.
Karayolu ağı bir ülkenin ulaşım ağının belkemiğini oluşturan bir faktördür. Karayollarından
hem mevcut ağın iyileştirilmesi hem de yeni karayolu ağları yapılması ulaşımın sorunlarını
azaltmak açısından oldukça önemlidir. OKP Madde 838’de karayollarında; önleyici bakım
kavramının esas alındığı ve bakım-onarım hizmetlerinin zamanında ve yeterli düzeyde
karşılanmasını temin edecek etkin bir üstyapı yönetim sistemi tesis edilecektir. Bakım ve
onarım hizmetlerinin ağırlıklı olarak özel kesim marifetiyle yürütülmesi için gerekli hukuki ve
kurumsal düzenlemeler hayata geçirilecektir denmektedir. Bu madde ile paralel olarak Bölge
Planı’nda mevcut karayolu ağının iyileştirilmesi tedbiri oluşturulmuş olup bu tedbir altında
gerekli müdahaleler oluşturulmuştur.
Bölge’de son yıllarda çeşitli alanlarda ulaşım yatırımları gerçekleştirilmektedir. Bu ulaşım
yatırımlarından en üst düzeyde verim alabilmek için bu ulaşım türleri arasında entegrasyonun
sağlanması büyük önem arz etmektedir. OKP Madde 835’te ulaştırma koridorlarında uygun
hacim ve mesafelerde en avantajlı ulaşım türü belirlenerek, bu kapsamda denizyolu ve
demiryolu taşımacılığının özendirilmesi ve kombine taşımacılık imkânlarının geliştirilmesinden
bahsedilmektedir. Ayrıca Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Madde 647’de özellikle
yük taşımacılığında tek ulaştırma türünden çok kombine/multimodal/intermodal sistemlerden
yararlanılması ve karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu türlerinin birlikte hizmet
sunmaları sağlanacaktır denmektedir. Bu politikalarla paralel olarak Bölge Planı’nda ulaşım
türleri arasında entegrasyonun sağlanması tedbiri oluşturulmuş ve tedbir altında da ilgili
müdahaleler belirlenmiştir.
Lojistik merkezler lojistik faaliyetlerin optimum şekilde gerçekleştirildiği, lojistik maliyetlerin
minimuma indirildiği, ve bu faaliyetlerin en hızlı şekilde gerçekleştirildiği yerlerdir. Lojistikte
önemli bir üs olunması için lojistik merkezler en temel koşullardan biridir. OKP Madde 829’da
Türkiye’nin lojistikte bölgesel bir üs olması sağlanarak; lojistik maliyetin düşürülmesi, ticaretin
geliştirilmesi ve rekabet gücünün artırılması temel amaçtır denmektedir. Bu bağlamda Bölge
Planı’nda da lojistik altyapısı iyileştirilecektir önceliği altında Lojistik merkezlerinin kurulması
254
tedbiri belirlenmiştir. Bu tedbir altında da bazı yerlerde lojistik ihtisas OSB kurulması, lojistik
köylerin yapılması gibi müdahale ve projeler oluşturulmuştur.
Öncelik 10.1 Bölgede erişilebilirlik arttırılacaktır.
Tedbir 10.1.A Mevcut karayolu ağının iyileştirilmesi
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Bölgedeki temel ulaşım ağı karayollarıdır. Bölge genelinin ve il/ilçelerin erişilebilirlik düzeyinin
yükseltilmesi için birinci öncelik karayolu ağının iyileştirilmesidir. Planda az gelişmiş yerleşim
merkezlerine yönelik temel yaklaşım, bu merkezlerin büyüme odaklarıyla olan ilişkilerinin
arttırılarak büyüme ivmesi kazanmalarıdır. Bu çerçevede ulaşım süre ve kalitesinin
iyileştirilmesi gerekmekte olup; sıkıntı yaşanan veya geliştirilmesine ihtiyaç duyulan
güzergâhlarda yol kalitesinin arttırılması, güzergâhların düzeltilmesi, taşıma kapasitesinin
arttırılması, kaplamanın iyileştirilmesi ve şerit genişliğinin düzenlenmesi önceliklidir. Öncelikli
yollar belirlenirken Bölge İçi Gelişmişlik Farklarını azaltmak amacı kapsamında belirlenen
ilçeler arası yakınsama politikaları dikkate alınmıştır.










Kütahya-Gediz-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması
Akhisar-Salihli-Sarıgöl yolunun çalışmalarının tamamlanarak yolun duble yol haline
getirilmesi ve yol kalitesinin arttırılması
Simav-(Pazarlar/Şaphane)-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin
arttırılması
Simav-Balıkesir yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması
Salihli-Köprübaşı-Demirci yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin
arttırılması
Uşak-Eşme yolunun kalitesinin arttırılması
Uşak-Ulubey yolunun kalitesinin arttırılması
Domaniç-Tavşanlı yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması
Afyonkarahisar-İhsaniye-Gazlıgöl yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin
arttırılması
Altıntaş-Gediz yolunun kalitesinin arttırılması
255




Karahallı-Sivaslı-Uşak yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması
Hocalar-Sandıklı yolunun kalitesinin arttırılması
Gördes-Akhisar yolunun kalitesinin arttırılması
Tavşanlı-Simav-Selendi yolunun duble yol haline getirilmesi, yol kalitesinin arttırılması
Harita 53 - Bölgedeki Planlanan Mevcut ve Planlanan Karayolu Altyapısı
Tedbir 10.1.B Ulaşım türleri arasında entegrasyonun sağlanması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Stratejik Önem
Bölgeyi de etkileyecek olan ulusal otoyol ve hızlı tren yatırımları, inşaatı tamamlanan Zafer
Havaalanı, yeni karayolu yapım ve iyileştirme çalışmaları, önerilen demiryolu güzergâhları gibi
farklı yatırımlar değerlendirildiğinde, bunların Bölgenin erişilebilirlik düzeyine olan katkılarının
maksimize edilmesi amacıyla entegrasyon ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Söz konusu
entegrasyonun sağlanabilmesi amacıyla Bölgede ihtiyaç duyulan nokta ve güzergâhlarda ek
yatırımlar yapılması veya ek hizmetler sunulması önceliklidir.
256






Zafer Havaalanının hızlı tren-otoyol ve konvansiyonel demiryolu entegrasyonlarının
sağlanması
Hat üzerinde yer alan ilçelerde hizmet kademelenmesi göz önünde bulundurulacak
şekilde hızlı tren istasyonlarının yapılması
Hat üzerinde yer alan ilçelere hizmet kademelenmesi göz önünde bulundurulacak
şekilde otoyol çıkışları verilmesi
Hızlı tren duraklarının bulunduğu noktalarda konvansiyonel demiryolu hatları ile
entegrasyonların sağlanması
Çandarlı Limanı ile konvansiyonel demiryolu hatlarının entegrasyonunun sağlanması
BALO projesi kapsamında Bandırma limanıyla konvansiyonel demiryolu hatlarının
entegrasyonunun sağlanması
Tedbir 10.1.C Havaalanlarının etkinliğinin arttırılması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Bölgede yer alan 2 sivil havaalanının etkinliğinin arttırılması, yurt dışı ve metropol
bağlantılarının geliştirilmesi açısından önemlidir. Bu bağlantıların geliştirilmesi, bölgenin
sosyoekonomik gelişimine de doğrudan katkıda bulunacaktır. Bu çerçevede, Uşak
Havaalanı’nın 12 ay çalışabilir hale gelmesi, Zafer Havaalanında ise uçuş yapılan nokta
sayısının artması ile yeni firmaların ve hizmetlerin çekilebilmesine yönelik faaliyetler
önceliklidir. Bu stratejinin hayata geçirilmesi kendi başına bir öncelik olmayıp, ilgili diğer
rekabetçilik eksenindeki stratejilerle koordinasyon içerisinde değerlendirilmesi önceliklidir.





Zafer Havaalanının lojistik ve kargoculuk hizmet altyapısının iyileştirilmesi
Zafer Havaalanı çevresinde otoyol, hızlı tren ve havaalanının yaratacağı yüksek
erişilebilirlikten yararlanabilecek uluslararası fuar ve kültür merkezi, tema parkı
benzeri kullanımların geliştirilmesi
Havaalanları bünyesinde yolculara verilen hizmetlerin çeşitlendirilmesi
Zafer Havaalanı bünyesinde gümrük kurulması
Havaalanlarına toplu taşıma bağlantılarının güçlendirilmesi, hat sayı ve sıklığının
arttırılması
257


Zafer Havaalanı-Uşak Havaalanı arasında uzun vadede işbirliği geliştirilerek her iki
havaalanının da hizmette kalmasının sağlanması
Zafer Havaalanı bünyesinde hava taşıtları bakım ve onarım merkezi kurulmasına
yönelik çalışmalar yapılması
Öncelik 10.2 Lojistik altyapısı iyileştirilecektir.
Tedbir 10.2.A Lojistik merkezlerinin kurulması
Kısa (2014-2018)
Orta (2019-2023)
Uzun (2019 – 2023+)
►
●
Stratejik Önem
Yükün karayolundan demiryoluna yöneltilmesi, sanayi kuruluşları için maliyetlerin
düşürülmesi, depolama alanları oluşturulması, satış ve temin olanaklarının arttırılması, kent içi
ulaşımın düzenlenmesi açısından lojistik merkezlerinin kurulması önemlidir. Lojistik
merkezleri, sanayi altyapısının oluşturulması ve geliştirilmesi bakımından da bir gerekliliktir.
Bu çerçevede, gereklilik görülen alanlarda lojistik merkezlerinin kurulması önceliklidir.






Afyonkarahisar ili Merkez ilçede yurt içi dağıtım merkezi olarak işlev görecek, kara,
hava ve demiryolu aktarma merkezi niteliğine de haiz Lojistik İhtisas OSB kurulması
Kütahya ili Merkez ilçede, bölgesel dağıtım merkezi olarak işlev görecek, firmaların
yurt içi ve yurt dışı lojistik faaliyetlerini gerçekleştirebilecekleri karayolu-demiryolu
lojistik köyü kurulması
Uşak ili Merkez ilçede, TCDD tarafından da planlanan konsolidasyon merkezi
niteliğindeki lojistik köyün kurulması
Manisa Organize Sanayi Bölgesi içerisinde yer alan lojistik merkezinin geliştirilerek dış
ticaret ağırlıklı firmaların lojistik faaliyetleri için kullanacağı dış ticaret lojistik merkezi
kurulması
Tavşanlı ilçesi ve çevresindeki madencilik, sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik
depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması
Turgutlu ilçesindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik, Kemalpaşa Lojistik Merkezi
ile koordineli faaliyet gösterecek depolama, aktarma ve dağıtım faaliyetlerini
kapsayacak lojistik merkezi kurulması
258



Salihli ilçesi ve yakın çevresindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik depolama,
aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması
Akhisar ilçesi ve yakın çevresindeki sanayi ve tarım faaliyetlerine yönelik depolama,
aktarma ve dağıtım faaliyetlerini kapsayacak lojistik merkezi kurulması
Proje 12: İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi
Tedbir 10.2.B Yeni demiryolu hatlarının yapılması
Orta (2019-2023)
Kısa (2014-2018)
Uzun (2019 – 2023+)
●
Stratejik Önem
Bölgedeki yük nakliyatı bakımından temel strateji taşımacılığın karayollarından demiryollarına
yönlendirilmesidir. Hızlı tren hatları ulusal çaplı yatırımlar olduğundan bölge planı kararları
kapsamı dışında bırakılmış olup, Bölgede geleneksel demiryolu hatlarının da yolcu
taşımacılığından ziyade yük taşımacılığında kullanılması politikası geliştirilmiştir. Bu çerçevede,
lojistik merkezi, liman ve sanayi bağlantısını göz önünde bulunduracak şekilde demiryolu
hatlarının yapılması önceliklidir.







Zafer Havaalanı ile Dumlupınar ve Kütahya ilçeleri arasında demiryolu bağlantısı
kurulması
Uşak-Gediz demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması
Uşak-Karahallı demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması
Tavşanlı-Emet demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması
Akhisar-Salihli ve Alaşehir-Denizli demiryolu bağlantıları için ön çalışma yapılması
Soma-Çandarlı demiryolu bağlantısı için ön çalışma yapılması
Demiryolu bulunan ilçelerdeki organize sanayi bölgelerine demiryolu bağlantısı
yapılması
259
Harita 54 - Bölgedeki Mevcut ve Planlanan Demiryolu ve Lojistik Altyapısı
260
5. UYGULAMA SÜRECİ ve PROJELER
261
5.1 SORUMLU VE İLGİLİ PAYDAŞLAR
Plan kararlarını ve ilkelerini uygulayacak veya uygulanmasına katkı sağlayacak paydaşlar, 8
temel kategoride ele alınmaktadır:
 Sivil Toplum Kuruluşları
 Meslek Kuruluşları
 Valilikler ve Kaymakamlıklar
 Yerel Yönetimler
 Bakanlıkların Taşra Teşkilatları
 Üniversiteler
 Eğitim Kurumları
 Medya
Sivil Toplum Kuruluşları (STK’lar): Planın doğru ve etkin şekilde uygulanması için beşeri ve
sosyal sermayenin rolü kritik olup bu bağlamda kilit yapılardan biri de STK’lardır. STK’lar etkin
şekilde faaliyet gösterdikleri sürece eğitimden sağlığa; sosyal yaşamdan dezavantajlı gruplara
kadar geniş bir yelpazede sosyal politikanın uygulanmasına katkı sağlamaktadırlar. Bu
doğrultuda, STK’ların geniş ve katılımcı bir üye tabanına sahip olması, mali kaynaklarının
sürekli ve yeterli olması ve profesyonel şekilde yönetilmeleri gerekmektedir. Bölge Planı, bir
taraftan Bölgedeki STK’ların yukarıda bahsedilen alanlarda kapasitelerini güçlendirmelerini ve
sayılarının artmasını hedeflerken; diğer taraftan Planın uygulama sürecine katılımlarının
artmasını sağlayacaktır. Bu sayede sosyal sermaye en etkin şekilde harekete geçirilecektir.
STK’lar hem ürettikleri hizmetle fayda sağlayacak; hem de sosyal faaliyetlere katılma
noktasında toplumda farkındalığı arttıracaklardır.
Meslek Kuruluşları: Özel sektörün örgütlenmesi ve temsili ile ilgili olarak çeşitli kurumlar
mevcuttur. Bunlar arasında ticaret/sanayi odaları, borsalar, meslek odaları, iş dernekleri,
kooperatifler, üretici ve yetiştirici birlikleri yer almaktadır. Bu yapıların pek çoğunun kendine
özgü bir mevzuatı ve kamu nitelikleri bulunmaktadır. Gerek yönetim gerek sekretarya
düzeyinde ilgili kuruluşların Planın genel içeriğine, ilke ve kararlarına hâkim olmaları büyük
önem arz etmektedir. Bu doğrultuda, söz konusu kuruluşların kendi üyelerini planın uygulama
sürecine katılım ve katkıda bulunmaları için bilinçlendirmeleri ve organize etmeleri önemlidir.
Ayrıca, bu kuruluşların üyeleriyle güçlü bir iletişim altyapıları bulunmakta olup; bu altyapı
paydaşlarla iletişimi Planın uygulanması sürecinde etkin ve hızlı kılacaktır. Söz konusu
kuruluşlar, iş gücü piyasası aktörleri arasında sosyal diyaloğun başlamasına ve piyasaya ilişkin
olarak alınacak tedbirlerin işbirliği içinde uygulanmasına katkı sağlamaları bakımından oldukça
kritiktir.
Valilikler ve Kaymakamlıklar: Valiler ve Kaymakamlar illerde ve ilçelerdeki en büyük mülki
amirlerdir. Valiler devletin, hükümetin ve tek tek bakanlıkların illerdeki temsilcisi iken
Kaymakamlar görev yaptıkları ilçelerde hükümeti temsil ederler. İl genelinde Valiliklerin
ilçelerde ise Kaymakamlıkların yönlendirici ve koordine edici rollerinden dolayı bu makamların
Planın uygulanma safhasındaki başarısına doğrudan etki etmesi beklenmektedir. Zira Plan,
262
kamu kurumlarının stratejilerinde ve faaliyetlerinde esas almak zorunda oldukları bir
doküman olup Valiliklerin bu anlamda kamu idarelerini yönlendirmesi uygulama aşamasını
önemli ölçüde etkileyecektir. Buna ek olarak, Planda yer alan alt bölge düzeyindeki strateji ve
tedbirlerin uygulanması bakımından Kaymakamlıkların ilçelerdeki rolü önem arz etmektedir.
Özellikle sosyo-ekonomik olarak az gelişmiş veya gelişmekte olan ilçelerde mülki amir sıfatı ile
Kaymakamların Planın uygulanmasına sağlayacağı katkı kırsal kesimde istenilen gelişmenin
sağlanması için gerekli görülmektedir.
Yerel Yönetimler: Planın uygulanması esnasında belediyeler ve il özel idareleri görev ve
sorumlulukları gereği önemli rol oynayacak olan kurumlardır. Belediyeler ve İl Özel İdareleri il
ölçeğinde birçok iktisadi ve sosyal faaliyetleri yapmakla yükümlüdürler. İlin imar, su,
kanalizasyon, kentsel altyapı çevre ve çevre sağlığı, çevre düzeni planları, gençlik ve spor vb.
alanlarda söz konusu kurumlar görev ve sorumluluklarını yerine getirmektedirler. Planın
eksenleri ve bu kurumların görev ve sorumlulukları karşılaştırıldığında birbiriyle örtüşen bir
tablo ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, İl Özel İdareleri ve Belediyelerin yaptıkları stratejik plan ve
yatırım ve çalışma programlarının Bölge Planına uygun olma zorunluluğu nedeniyle Planın
uygulama safhasında her iki kurumla da eşgüdüm halinde çalışmak önem ihtiva etmektedir.
Bu şekilde Planın hedeflediği sonuçlar yerelde elde edilebilecektir.
Bakanlıkların Taşra Teşkilatları: Yerel kapasiteyi teşkil eden temel unsurlar arasında
Bakanlıkların taşra teşkilatları gelmektedir. Bunlar merkezi bürokrasinin yereldeki birimleri
olan bölge, il ve ilçe müdürlükleridir. Söz konusu kurumlar kendi alanlarında uzmanlaşan ve
uzmanlık hizmeti sunan; buna paralel olarak da önemli sayıda teknik personel barındıran
kuruluşlardır. Taşra teşkilatları büyük ölçüde kendi merkezi teşkilatlarının güdümünde ve
merkezden belirlenen politikalar çerçevesinde hizmet sunmaktadır. Paydaş açısından en kritik
hususlardan bir tanesi söz konusu teşkilatların merkezi politikalar ile yereldeki faaliyetler
arasında aracı kurumlar olmasıdır. Bu rolüyle, Planın hazırlık aşamasında önemli girdiler
sağlayan taşra teşkilatları; uygulama aşamasında da, merkezi politikaların yerelin özgün
dinamiklerini göz önünde bulundurarak uygulanması ve iki yönlü bir etkileşimin sağlanması
noktasında kritik unsurlar olacaktır. Bu çerçevede, taşra teşkilat yöneticilerinin Planda yer
alan genel ilkelere ve kendilerini ilgilendiren hedef ve stratejilere hâkim olmaları elzemdir.
Yöneticiler, kendi kilit teknik personelini de bu doğrultuda eğitmeli ve farkındalıklarını üst
düzeye çıkarmalıdır. Planın uygulama sürecinde söz konusu kurumların teknik ve analitik
görüş ve geri bildirimlerine ihtiyaç duyulacaktır.
Üniversiteler: Her ilde bir tane (Afyon Kocatepe, Dumlupınar, Celal Bayar ve Uşak
Üniversiteleri) olmak üzere Bölgede 4 üniversite mevcuttur. Bölge üniversiteleri çeşitli eğitim
programları, geniş öğretim ve öğrenci kadroları ile önemli bir bilimsel kapasiteyi
barındırmaktadır. Üniversiteler başta Ar-Ge ve yenilik süreçleri olmak üzere üniversite-sanayi
işbirliği sürecinin kilit aktörleridir. Bu bakımdan Planın uygulanması açısından yadsınamaz bir
önem taşımaktadırlar. Başta özel sektör ile kuracakları işbirlikleri olmak üzere, üniversitelerin
kamu ve sivil toplum ile iç içe olmaları elzemdir. Bunun için üniversitelerin kurumsal düzeyde
ortaya koyacağı çalışmalar kadar, akademisyenlerin bireysel çalışmaları da önemlidir.
263
Akademisyenlerin özel sektör başta olmak üzere toplumun farklı kesimleri ile yürütecekleri
projeler; bilgi çoğaltım süreçlerinin çeşitlenmesi ve artmasına büyük ivme kazandıracaktır.
Planın üniversitelerde yalnızca üst yönetim seviyesinde değil; bölüm başkanlıkları düzeyinde
de bilinmesi ve takip edilmesi gerekmektedir. Akademisyenlerin ilgili çalışmalarında Planı
referans alması ve Plana atıf yapması; Planın hem uygulanması hem de tanınırlığının artması
bakımından önemlidir.
Eğitim Kurumları: Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı başta mesleki ve teknik liseler olmak üzere
tüm eğitim kurumlarını, halk eğitim merkezlerini, üniversitelerin sürekli eğitim merkezlerini ve
özel eğitim kurumlarını ayrı bir başlık altında değerlendirmek gerekmektedir. Bu kurumlar
Planın uygulanması için gerekli olan beşeri sermayenin yetiştirilmesi ve geliştirilmesinde kritik
unsurlardır.
Eğitim müfredatı ve uygulaması ulusal düzeyde belirlense de özellikle mesleki ve teknik
liselerin yereldeki rolü oldukça önemlidir. Özel sektörün ihtiyaç duyduğu iş gücünü
yetiştirmek için meslek liselerinin yereldeki ihtiyaçlar odağında yapılanmaları ve yerel
aktörlerle iletişim ve etkileşim halinde olmaları önemlidir. Bu nedenle başta Milli Eğitim
Müdürlükleri ile bağlı ve ilgili kuruluşlardaki idareciler olmak üzere okul müdürlerinin Plan
hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir.
Mesleki ve teknik eğitim kurumlarının etkinliği ve işlevi, eğitim bürokratları, Ajans yetkilileri ve
iş gücü piyasası temsilcileri arasında sürekli takip edilmesi ve değerlendirilmesi gereken bir
husus olarak ön plana çıkmaktadır. Hayat boyu öğrenme olgusunun önem kazanmasıyla; halk
eğitim merkezleri, sürekli eğitim merkezleri ve özel eğitim kurumlarının rolleri daha önemli
hale gelmiştir. Bölgedeki mevcut iş gücünün değişen sosyoekonomik koşullara uyumlu hale
gelmesi, mesleki becerilerin geliştirilmesi ve yenilerinin kazandırılması için söz konusu
kurumların etkin ve verimli bir işleyişe sahip olması Planın başarısına da katkı sağlayacaktır.
Medya: Planın uygulama aşamasında katılımı ve farkındalığı arttırmak adına medya kilit
aktörlerden biridir. Bu çerçevede, ilk olarak yerel basını dikkate almak gerekir. Yerel basın
unsurları arasında yerel gazeteler, yerel televizyon kanalları, radyo kanalları ve internet
siteleri (haber portalları) yer almaktadır. Bilgi toplumuna dönüşürken, yerel medyanın
bilgilendirme ve farkındalığı arttırma yönündeki kapasitesi paydaşların Planı sahiplenmesi ve
uygulanmasına katkıda bulunması bakımından oldukça önemlidir. Benzer şekilde, Planda yer
alan hedef ve stratejiler ile Plan kapsamında alınacak tedbirlerin yerel basında kapsamlı
şekilde işlenmesi kalkınmanın toplum geneline yayılmasına katkı sağlayacaktır. Plana ilişkin
Bölge genelinde farkındalık yaratılması, Planın uygulama sürecinde geri bildirimlerin
alınmasını kolaylaştıracaktır. Yerel basının ötesinde, Planın bölgesel ve ulusal düzeyde yayın
yapan medya kuruluşlarında yer alması, gerek diğer bölgelerle koordinasyon açısından gerek
Ajansın Plan güdümünde gerçekleştirdiği çok boyutlu kalkınma çalışmalarının daha iyi
anlaşılması açısından önem arz etmektedir. Bu çerçevede, başta yerel basın organlarının
yönetici ve çalışanları olmak üzere tüm basın mensupları ile etkin ve sürekli bir iletişim
elzemdir. Yerel basının Plana atıf yapabilmesi, Planın önemine dikkat çekmesi ve Plan
264
kapsamında yapılacak müdahaleleri aktarabilmesi ile paydaşlar Bölge genelindeki çalışmalara
ilişkin bilgi ve farkındalık sahibi olacaklardır.
5.2 PROJE ÖNERİLERİ
Bölgedeki önemli öncelik, ihtiyaç ve potansiyelleri göz önüne alındığında, öne çıkan proje
önerileri aşağıda listelenmektedir.


















P1. Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi
P2. Altıntaş - İhsaniye - Soma OSB’leri Kurulması Projesi
P3. Termal Seracılık Merkezi Projesi
P4. Biyokütle Enerji Santrali Projesi
P5. Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi Projesi
P6. Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler Araştırma Enstitüsü ve
Laboratuvarı Projesi
P7. Bölgesel Zafer Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kurulması Projesi
P8. Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi
P9. İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi
P10. İl Merkezlerinde Firmalar Arası Ar-Ge, Tasarım ve Markalaşma Merkezi Projesi
P11. İş Geliştirme Merkezleri Kurulması Projesi
P12. İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi
P13. Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi
P14. Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi
P15. Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi
P16. Ulubey Kanyonu’nun Turizme Kazandırılması Projesi
P17. Bölgesel Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarları Projesi
P18. Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası Teknoloji Transferi
Merkezi Kurulması Projesi
Söz konusu proje önerilerinin muhtemel yerleri, amaçları, tanımları, faydalanıcıları,
uygulayıcıları, uygulama alt bileşenleri ve tahmini finansman ihtiyaçlarına ilişkin bilgiler ise
aşağıda bulunmaktadır.
265
Proje Adı
Aizanoi Antik Kentinin Canlandırılması Projesi
Proje Yeri
Çavdarhisar - Kütahya
Projenin Amacı
Aizanoi Antik
kazandırılması
Projenin Gerekçesi
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin
Uygulayıcıları
Kentinin
restore
edilerek
Kütahya
turizmine
Proje Kütahya’daki kültür ve inanç turizmi potansiyeline ciddi bir
katkıda bulunacaktır. Aizanoi Antik Kenti’ndeki Zeus tapınağı,
dünyadaki tek stadyumlu tiyatro, ilk borsa binası, hamam, sütunlu
cadde, antik köprüler, agora, gymnasium, Meter Steuene kutsal
alanı, nekropoller, su yolları ve kapı yapıları tarih ve inanç turizmi
açısından yüksek potansiyel arz etmektedir. Bu yapısıyla Aizonai’nin
restorasyonu Bölge’ye turist çekme açısından büyük öneme haizdir.
Hâlihazırda Aslanapa-Altıntaş yolunun İl Özel İdaresi’nce
yapılmasının ardından Zafer Havalimanı’na mesafenin 55
kilometreye düşmesi de Bölge dışından turist çekilmesinde etkili
olacaktır. Söz konusu turistlerin Bölge içindeki diğer turistik alanları
da ziyaret etmesi ile Bölge’nin turizm gelirleri artacaktır.
Projeyle yerli ve yabancı turistler Bölgeye çekilecektir. Turist
sayısının artmasıyla birlikte Çavdarhisar özelinde Kütahya esnafı ve
turizm işletmeleri de projeden faydalanacaktır.




Kütahya Valiliği,
Kütahya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,
Çavdarhisar Kaymakamlığı,
Çavdarhisar Belediyesi
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri Zeus tapınağı, dünyadaki tek stadyumlu
tiyatro, ilk borsa binası, hamam, sütunlu cadde, antik köprüler,
agora, gymnasium, Meter Steuene kutsal alanı, nekropoller, su
yolları ve kapı yapıları gibi yapıların restorasyonudur.
Projenin
Finansman İhtiyacı
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
8
Milyon
TL
olarak
266
Proje Adı
Altıntaş - İhsaniye - Soma OSB’leri Kurulması Projesi
Proje Yeri
Altıntaş - Kütahya, İhsaniye - Afyonkarahisar, Soma - Manisa
Projenin Amacı
Belirtilen ilçelerde üretim kapasitesini artıracak OSB’lerin kurulması
Projenin Gerekçesi
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin
Uygulayıcıları
Projenin amacı ilçelerdeki üretim kapasitesini artıracak ve firmaların
daha iyi ve kaliteli üretim yapmasını sağlayacak OSB’ler kurmaktır.
Ayrıca bu OSB’lerde atık su arıtma ve diğer arıtma tesislerinin
bulunmasıyla temiz ve çevreci üretim noktasında bir merhale daha
alınmış olacaktır. Yine kurulacak OSB’ler sayesinde ilçelerde
sanayinin etkinliği artırılacak ve düzenli kent yerleşmesinin
sağlanması adına bir adım daha atılmış olacaktır. Firmaların enerji,
ulaşım, hammadde gibi sorunları bu OSB’ler sayesinde daha kolay
olacağı için firmalar daha maliyet etkin çalışabileceklerdir. Ayrıca bu
OSB’ler sayesinde Bölge’ye doğrudan yabancı yatırımların çekilmesi
daha kolay olacaktır.
Projeden belirtilen ilçelerdeki hem firmalar hem de çalışanlar
faydalanacaktır. Ayrıca firmaların üretim kapasitesinin artması
sayesinde bu ilçelerde ikamet edenleri istihdamı artacak ve ticari
canlılığın esnaflara olumlu etkileri olacaktır.




Bilim Sanayi Teknoloji İl Müdürlükleri
Altıntaş, İhsaniye ve Soma Kaymakamlıkları
Altıntaş, İhsaniye ve Soma Belediyeleri
Kütahya ve Soma Ticaret ve Sanayi Odaları
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri OSB yönetim merkezi, atık su arıtma tesisi,
tehlikeli atık yönetim sistemi, haberleşme altyapısı, temel altyapı
(elektrik, su, kanalizasyon) ve OSB ulaşım altyapısıdır.
Projenin
Projenin finansman ihtiyacı OSB başına yaklaşık 60 Milyon TL
(Kamulaştırma bedeli hariç) olarak öngörülmektedir.
267
Proje Adı
Termal Seracılık Merkezi Projesi
Proje Yeri
Banaz - Uşak, Bolvadin - Afyonkarahisar, Sandıklı - Afyonkarahisar,
Simav - Kütahya
Projenin Amacı
Bölge’deki termal enerji olanaklarını kullanıp Bölge’yi bir termal sera
merkezi haline getirecek merkezlerin oluşturulması
Projenin Gerekçesi
Projenin amacı belirtilen her ilçe için 100 dekarlık alanda, yüksek
tünel ile kemerli ve çok gözlü sera, damla sulama sistemi, termal
örtü, ısıtma sistemi ve soğutma sistemi kurularak üretilen ürünlerin
verimi ve kalitesini artırmaktır. Bu sayede üretimdeki emek
yoğunluğu azaltılacak, doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi
gözetilecek, enerji, zirai ilaç ve kimyasal madde kullanımında
tasarrufa gidilecektir. Ayrıca, üniversite öncülüğünde bir araştırma
merkezi kurularak verim ve kalite yönünden daha üstün olan hibrit
çeşitlerin genetik araştırmaları yapılacak, tohum ve fide üretimi ile
topraksız tarım uygulamaları geliştirilecektir. Proje ile tarım
sektöründe üretilen katma değerde artış sağlanacaktır.
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin faydalanıcıları Bölge’deki tarım ve gıda firmaları ile esnaf ve
halktır.
Projenin
Uygulayıcıları




Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Kaymakamlıkları
Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Belediyeleri
Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Müdürlükleri
Banaz, Bolvadin, Sandıklı, Simav Ziraat Odaları
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri yüksek tünel, kemerli ve çok gözlü sera,
damla sulama sistemi, termal örtü, ısıtma sistemi ve soğutma
sistemidir.
Projenin
Projenin finansman ihtiyacı her bir tesis için yaklaşık 12 Milyon TL
olarak öngörülmektedir.
268
Proje Adı
Biyokütle Enerji Santrali Projesi
Proje Yeri
Afyonkarahisar, Manisa
Projenin Amacı
Bölgedeki enerji arzının arttırılması için biyokütle enerji santrali
kurulması
Projenin Gerekçesi
Proje Bölge’nin ve Türkiye’nin enerji darboğazını aşmasına yardımcı
olacaktır. Biyokütle enerji santrali sayesinde son yıllarda ısınmada
daha az kullanılmasından dolayı fiyatı azalan odunun tekrar
ekonomiye kazandırılması sağlanacaktır. Kurulacak tesiste organik
atıkların yanı sıra bitkisel yağ atıkları, tarımsal hasat artıkları dâhil
olmak üzere, tarım ve orman ürünlerinden ve bu ürünlerin
işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden katı, sıvı ve gaz
halinde yakıt elde edilecektir. Buna ek olarak bu santralde evsel
atıklar da değerlendirilecek böylece bu atıkların çevreye verdiği
zarar minimuma indirilecek ve bu atıklar ekonomiye kazandırılmış
olacaktır. Ayrıca Bölge’de yoğun olarak yapılan tarımsal faaliyetlere
bağlı atıklardan kaynaklanan hayvan dışkıları da biyokütle
santralinde enerjiye dönüştürülebilecek ürünlerdendir.
Projenin
Faydalanıcıları
Projeden enerji, tarım, geri dönüşüm, ormancılık ve odun ürünleri
alanında faaliyet gösteren firmalar faydalanabilecektir.
Projenin
Uygulayıcıları






Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri enerji üretim, depolama ve dağıtım ekipman
ve teçhizatlarıdır.
Projenin
Projenin finansman
öngörülmektedir.
Afyonkarahisar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü
Manisa İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü
Afyonkarahisar Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
Manisa Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü
Orman Bölge Müdürlüğü
Tarımsal Üretici Birlikleri
ihtiyacı
yaklaşık
10
Milyon
olarak
269
Proje Adı
Bölgesel Fuar ve Kongre Merkezi Projesi
Proje Yeri
Afyonkarahisar-Merkez, İhsaniye - Afyonkarahisar, Kütahya-Merkez,
Altıntaş - Kütahya
Projenin Amacı
Bölgesel fuar ve kongre merkezinin yapılması
Projenin Gerekçesi
Proje ile Bölge’nin kongre ve iş turizmi merkezlerinden biri olması
için büyük adım atılacaktır. Projede fuar alanı ve sergi alanları,
büyük toplantı odaları, özel görüşme odaları, iş adamlarına yönelik
birebir iş görüşmelerinde kullanılmak üzere her türlü donatıya sahip
toplantı odaları olacaktır. Bu sayede Bölgedeki işi dünyası ile Bölge
dışındaki işletmeler arasındaki etkileşim artacak ve Bölgenin bu
alandaki ihtiyacı giderilecektir. Ayrıca fuarların Bölgede
düzenlenmesi ile hem diğer şehirlerin Bölgeye tanıtılması, hem de
Bölgedeki şehir ve kültürlerin Bölge dışına tanıtılması sağlanacaktır.
Bu yolla Bölgenin bilinirliği artacak ve Bölgenin dışıyla ticari ilişkiler
geliştirilecektir.
Projenin
Faydalanıcıları
Projeden turizm acentaları, AVM’ler, bölge esnafı, yöresel ürün
satıcıları özelinde tüm Bölge esnafı ve halkı faydalanacaktır.
Projenin
Uygulayıcıları




Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri fuar alanı, sergi alanı, toplantı odaları, iş
bağlantı ve görüşme odaları, konferans salonlarıdır.
Projenin
Projenin finansman ihtiyacı 7 Milyon TL olarak öngörülmektedir.
Afyonkarahisar-Kütahya
İl Özel İdareleri
Belediyeleri
Ticaret ve Sanayi Odaları
İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri
270
Projenin Adı
Bölgesel Maden, Kimya, Metal Olmayan Mineral Ürünler
Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarı Projesi
Proje Yeri
Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak
Projenin Amacı
Bölgesel çapta hizmet verecek maden, kimya ve metal olmayan
mineral ürünler araştırma enstitülerinin kurulması
Projenin Gerekçesi
Projenin gerekçesi Bölge içi ve Bölge dışı tüm firma ve kamu kurum
ve kuruluşlarının ihtiyaç duyduğu laboratuvar ve analiz hizmetlerinin
verildiği bir enstitü ve laboratuvar yapılmasıdır. Enstitüde hem
ürünlerin analizi yapılacak hem de katma değerli ve uç ürünlerin
geliştirilmesi ve üretimine yönelik çalışmalar yapılacaktır. Bu
merkezlerde çalışanlar da koordineli bir biçimde çalışarak bu
alanlarda ortak gerçekleştirilecek projelerde birlikte çalışacaktır. Bu
sayede bölgesel bir sinerji oluşacak ve Bölge’nin üretim ve sanayi
altyapısı, Bölge’deki yerelleşmiş maden, metalik olmayan mineral
ürünler ve kimya gibi sektörler vasıtasıyla geliştirilecektir. Araştırma
merkezleri üniversitelerle işbirliği içerisinde çalışarak karşılıklı olarak
birbirine girdi sağlayacaktır. Yaptığı araştırma ve analizlerle kendi
finansmanını sağlayacak olan bu merkezler zaman içerisinde
farklılaşarak yeni laboratuvar ve ünitelerle hizmet vermeye devam
edecektir. Bu sayede Bölgede önemli bir potansiyel olarak yer
edinmiş yeraltı kaynaklarının ekonomik değere dönüştürülmesinin
önü açılacak ve Bölge firmalarının araştırma ve analiz ihtiyaçları
karşılanacaktır.
Projenin
Faydalanıcıları
Projeden Bölge’de gıda, kimya, maden, enerji, tarım sektöründe
faaliyet gösteren birçok firma ve bu alanlarda analize ihtiyaç duyan
birçok kamu kurumu faydalanacaktır.
Projenin
Uygulayıcıları




Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri enstitülerde kullanılacak laboratuvar makine
ve ekipmanları, analiz araç, gereç ve ekipmanlarıdır.
Projenin
Projenin finansman ihtiyacı enstitü başına yaklaşık 8 Milyon TL
İl Özel İdareleri
İlgili Belediye Başkanlıkları
Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri
Ticaret ve Sanayi Odaları
271
Proje Adı
Bölgesel Zafer Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kurulması
Projesi
Proje Yeri
Afyonkarahisar, Uşak
Projenin Amacı
Afyonkarahisar ve Uşak illerinde teknoloji geliştirme bölgelerinin
kurulması
Projenin Gerekçesi
TR33 Bölgesi ülke genelinde teknoloji geliştirme bölgesi
bulunmayan 9 Düzey-2 Bölgesinden biridir. Bölgedeki ihtiyacı
karşılamak ve illerdeki ekonomik uzmanlaşmaları değerlendirmek
amacıyla ortak teknoloji geliştirme bölgelerinin oluşturulması
amaçlanmaktadır. Bu amaçla illerdeki iki üniversitenin ortaklığıyla
kurulacak şirket marifetiyle, üniversitelerin kampüslerinde farklı
alanlarda ihtisaslaşmış teknopark alanları oluşturulacaktır.
İhtisaslaşma alanları açısından Afyon Kocatepe Üniversitesi’nde gıda
ve mermer, Uşak Üniversitesi’nde deri ve tekstil öncelikli olacaktır.
Söz konusu tesisler ilk etapta 3’er bin metrekarelik alanlarda faaliyet
gösterecek ve 500’ün üzerinde nitelikli personel istihdam edilecektir.
Böylece Bölgedeki firmalar ile üniversiteler arasındaki işbirliklerinin
arttırılması ve bilginin ekonomik değere dönüştürülmesi imkânı
sağlanacaktır.
Projenin
Faydalanıcıları
Projeden bölgedeki gıda, mermer, maden, kimya, deri, tekstil, enerji
sektöründeki firmalar, üniversiteler ve ilgili kamu kurum ve
kuruluşları faydalanacaktır.
Projenin
Uygulayıcıları




Afyon Kocatepe Üniversitesi
Uşak Üniversitesi
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Afyonkarahisar ve Uşak İl
Müdürlükleri
Afyonkarahisar ve Uşak Ticaret ve Sanayi Odaları
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri illerdeki iki üniversitenin ortaklığıyla
kurulacak şirket marifetiyle, üniversitelerin kampüslerinde farklı
alanlarda ihtisaslaşmış teknoloji geliştirme bölgesi alanlarıdır.
Projenin
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
20
Milyon
TL
olarak
272
Proje Adı
Bilgi ve Deneyim Aktarımı Projesi
Proje Yeri
Bölge geneli
Projenin Amacı
Dünyada öne çıkmış uzmanların Bölge’ye çağırılarak sektördeki öne
çıkan ve büyük firmalara danışmanlık verilmesi suretiyle teknoloji ve
bilgi transferinin sağlanması.
Projenin Gerekçesi
Projenin gerekçesi Bölge’deki teknolojik ve yönetimsel bilgi
düzeyinin artırılması ve Bölge’ye teknik uzmanlık (know-how)
düzeyinin yükseltilmesidir. Danışmanlık süresi içerisinde ilgili sektör
uzmanı, firmaları ziyaret ederek sektöre dair üretim, satış,
pazarlama, yenilik, kümelenme vb. alanlarda bilgi, tecrübe varsa iyi
uygulamaları aktaracaktır. Sonraki aşamada ortak bir toplantı ile
firmalar bir araya gelecek ve proje sürecindeki deneyimlerini
paylaşarak toplam fayda arttırılacaktır. Ayrıca proje sonrasında
seçilecek yüksek başarı sağlayan firmaların başarı hikâyelerinin
tanıtım film ve broşürleri yapılarak yerel medyada paylaşılacaktır.
Projenin
farklı
sektörlere
yönelik
olarak
uygulanması
amaçlanmaktadır.
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin faydalanıcıları Bölge’deki ilgili sektörlerde tüm öne çıkan
firmalardır
Projenin
Uygulayıcıları





Projenin Alt
Bileşenleri
-
Projenin
Projenin finansman
öngörülmektedir.
Ticaret ve Sanayi Odaları,
KOSGEB İl Müdürlükleri,
Organize Sanayi Bölge Müdürlükleri,
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İl Müdürlükleri,
İşletmeler
ihtiyacı
yaklaşık
750
Bin
TL
olarak
273
Proje Adı
İç Ege Havzası Tarımsal Gelişim Bölgesi Projesi
Proje Yeri
Manisa (Demirci, Gördes, Köprübaşı, Kula ve Selendi) ilçeleri
Projenin Amacı
Projenin Amacı belirtilen ilçelerde Agropark aracılığıyla yöredeki
tarımsal üreticilerin bilinçlendirilmesi ve katma değeri yüksek ve
verimli üretime yönelmeleridir.
Projenin Gerekçesi
Projenin gerekçesi yüksek tarım potansiyeli olan belirtilen ilçelerde
tarımsal katma değeri artırmak ve ilçe merkezlerinde ve büyük
beldelerde hobi bahçeleri uygulamaları ile yörenin turizm
potansiyeline katkıda bulunmaktadır. Köylerde ise sulamanın
arttırılması ve kimyasal gübre ve ilaçların kullanımının azaltılması ile
organik tarım ve iyi tarım uygulamaları geliştirilecektir. Bu sayede
hem toprağın korunması sağlanacak, hem de üretim sürekli ve
verimli hale gelecektir. Ayrıca agroparkta, yöredeki toprak yapısı,
iklim özellikleri ve yeryüzü şekilleri incelenerek alternatif yüksek
katma değerli tarımsal ürünlere yönelik etütler yapılacaktır.
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin faydalanıcıları belirtilen ilçelerdeki tarım üreticileri ve
çalışanları başta olmak üzere, turizm sektörü firmaları ve çalışanları
da projeden faydalanacaktır.

Projenin
Uygulayıcıları



Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Manisa İl
Koordinatörlüğü,
Manisa İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü,
Sorumlu ilçelerdeki İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri,
ziraat odaları, tarım kredi kooperatifleri ve meslek
yüksekokulları,
Demirci Meyve Üreticileri Birliği, Gördes Kiraz Üreticileri Birliği,
Köprübaşı Üzümsü Meyveler Üretici Birliği
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri agropark, hobi bahçeleri, organik tarım
sahaları, iyi tarım uygulamaları sahalarıdır.
Projenin
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
5
Milyon
TL
olarak
274
Proje Adı
İl Merkezlerinde Firmalar
Markalaşma Merkezi Projesi
Proje Yeri
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak
Projenin Amacı
İllerde Ar-Ge ve tasarım merkezi kurarak yeni kurulacak veya
kurulmuş işletmelere Ar-GE ve tasarım desteğinin verilmesi
Projenin Gerekçesi
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin
Uygulayıcıları
Arası
Ar-Ge,
Tasarım
ve
Projenin gerekçesi illerde Ar-Ge ve tasarım merkezi kurarak
firmalarımızın teknolojik ürün üretmede en büyük handikapı olan ArGe faaliyetlerine destek olmaktır. Bölge’deki birçok firma altyapı ve
finansman
yetersizliği
nedenleriyle
Ar-Ge
faaliyetlerini
yürütememekte ya da Bölge dışı işbirliklerine girişmektedir. Bölge
firmalarının markalaşma ve katma değerli yeni ürün geliştirme
yolunda bu tasarım ve markalaşma merkezleri ciddi rol alacaklardır.
Bu sayede Bölgedeki ürünlerin fikri ve sınai mülkiyet hakları
korunan ürünlerin arttırılması ile yenilikçilik altyapısı geliştirilecek ve
katma değer artışı sağlanacak, aynı zamanda pazarlama süreçleri
iyileştirilecektir.
Projeden Bölge illerindeki teknoloji ve tasarım firmaları ve yeni
girişimciler faydalanabileceklerdir. Ayrıca sektörde hâlihazırda var
olan birçok firma da markalaşma yolunda bu merkezlerden yarar
sağlayacaklardır.



Bölge illeri Valilikleri
Bölge illeri Belediyeleri
Bölge illeri Ticaret ve Sanayi Odaları
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri firma ofisleri, tasarım merkezleri, Ar-Ge
merkezleri, konferans ve toplantı odaları, yönetim odaları ve çeşitli
idari ofislerdir.
Projenin
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
12
Milyon
TL
olarak
275
Proje Adı
İş Geliştirme Merkezleri Kurulması Projesi
Proje Yeri
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak
Projenin Amacı
İllerde iş geliştirme merkezleri kurarak Bölgedeki işletmelere iş
kurma ve geliştirme alanında danışmanlık ve teknik desteğin
sunulması
Projenin Gerekçesi
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin
Uygulayıcıları
İllerde iş geliştirme merkezleri kurarak Bölge firmalarının iş kurma
ve geliştirme alanlarında ihtiyaç duyduğu danışmanlık altyapısının
sağlanması ile Bölgedeki önemli bir eksiklik olan girişimcilik
kültürünün arttırılması öngörülmektedir. Bu sayede işletmeler veya
girişimciler yapacakları yatırımlarda ihtiyaç duydukları yönlendirme
desteğini elde edecektir. Bu durum Bölgedeki yatırımların başarısız
olma ihtimalini minimize ederek kalıcı yatırımların önünü açacaktır.
Ayrıca yeni yatırımlarla Bölgedeki üretim potansiyeli ve istihdam da
artacaktır. Kurumlar arası işbirliğine de destek olacak olan iş
geliştirme merkezleri rekabet ortamını iyileştirerek daha kaliteli
hizmet ve ürünlerin oluşmasına öncülük edecektir.
Projeden Bölge illerindeki tüm yeni girişimciler ve iş kurmak
isteyenler faydalanabileceklerdir. Ayrıca daha önceden firma
sahipleri olanlar da Bölgedeki bilgi birikiminin artması ve rekabet
ortamının iyileşmesi sonucunda bu projeden faydalanacaktır.



Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığı
Bölge İlleri Valilikleri
Bölge İlleri Belediyeleri
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri firma ofisleri, konferans ve toplantı odaları,
yönetim odası ve çeşitli idari ofislerdir.
Projenin
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
20
Milyon
TL
olarak
276
Proje Adı
İllerde Lojistik Merkez Kurulması Projesi
Proje Yeri
Afyonkarahisar (Merkez), Kütahya (Merkez), Tavşanlı - Kütahya,
Salihli – Manisa, Turgutlu - Manisa, Uşak (Merkez)
Projenin Amacı
İllerde lojistik merkezler kurarak ulaştırma ve enerji maliyetlerinde
ciddi bir azalmanın sağlanması
Projenin Gerekçesi
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin
Uygulayıcıları
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin
Projenin gerekçesi belirtilen yerlerde lojistik merkezler kurarak
ulaşım ve enerji maliyetleri azaltmak, mal akışını optimize etmek,
demiryolu taşımacılığını daha aktif kullanmak, kombine taşımacılığı
geliştirmek, firmaların tedarik zinciri operasyonlarının daha etkili ve
dengeli yapılmasını sağlamak, konteynır yükleme ve boşaltma
işlemlerinin daha kolay yapılmasını sağlamaktır. Yine lojistik
merkezler sayesinde firmalar tüketicilere daha hızlı ve kaliteli hizmet
sunmuş olmaktadırlar. Bu merkezlerdeki depolama, gümrükleme,
etiketleme, montaj, elleçleme gibi faaliyetler sayesinde lojistik
operasyonlar çok daha hızlı ve kaliteli bir şekilde yapılabilmektedir.
Bu sebeple lojistik merkezler bölgesel kalkınmanın kilit
noktalarından birini oluştururlar.
Projeden Bölge illerinde taşımacılık sektöründe faaliyet gösteren
tüm firmalar, tarım ve sanayide üretim yapan tüm firmalar, ara mal
ve nihai ürün tedarikçileri ve tüketicileri faydalanacaktır. Bu
bağlamda Bölge’deki tüm esnaf ve halk da projeden dolaylı bir
şekilde faydalanabilecektir.
 Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı
 Bölge illeri Valilikleri
 Bölge illeri Belediyeleri
 Bölge illeri Üniversiteleri
 Bölge illeri Ticaret ve Sanayi Odaları
Projenin alt bileşenleri lojistik merkez kapsamında depolama
merkezleri, dağıtım merkezleri, gümrükleme merkezleri, paketleme,
etiketleme merkezleri gibi merkezlerdir. Ayrıca merkezde firma
ofisleri, toplantı odaları, yönetim odaları ve çeşitli idari ofisler
olacaktır.
Projenin finansman ihtiyacı merkez başına yaklaşık 25 Milyon TL
277
Proje Adı
Projenin Yeri
Projenin Amacı
Projenin Gerekçesi
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin
Uygulayıcıları
Manisa-İzmir-Turgutlu Teknoloji Geliştirme Bölgesi
Manisa - Turgutlu
Manisa, İzmir ve Turgutlu’ya hizmet edecek bir teknoloji geliştirme
bölgesi, fuar alanı ve teknoloji transfer merkezi yapılması.
Bölgede özellikle Manisa ilinin merkez ve yakın ilçelerinde üretim
miktarının belirli bir eşik değeri aşıp, Ar-Ge ve yenilikçilik gibi farklı
alanlara yönelimin olduğunu görülmektedir. Proje ile oluşturulacak
teknoloji geliştirme bölgesi bu alanda firmaların ihtiyacını
karşılayarak Bölge’de yeni teknolojiler gelişmesini ve yüksek katma
değerli ürün üretiminin arttırılmasını sağlayacaktır. Ayrıca yapılacak
fuar alanıyla Manisa-İzmir-Turgutlu Bölgesi’ndeki firmaların fuar
ihtiyacını karşılayacak bir fuar alanı yapılacaktır. Bu bölgede
akademik camiadan kişiler gelip firmalarla çalışacak ve onlara
danışmanlık hizmeti verecektir. Teknoloji geliştirme Bölgesi’nin
içerisinde teknoloji transfer merkezi de olacak ve akademik bilgi
endüstriye aktarılmış olacaktır. Yine bu merkezde ulusal ve
uluslararası fonlar hakkında firmalara bilgi verilecektir. Merkeze
gelecek şirketlere proje desteği de verilecek olup firmaların proje
yazma ve yürütme kapasitesini arttırmaları sağlanacaktır. Bölgede
firmaların patent, telif ve ticari buluşlarının da başvuruları ve takibi
yapılacaktır.
Projeden sözü edilen Bölge’deki tüm firmalar ve kamu kurumları
faydalanabilecektir.






Manisa Büyükşehir Belediyesi
Celal Bayar Üniversitesi
Bilim Sanayi ve Teknoloji Manisa İl Müdürlüğü
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
Manisa Ticaret ve Sanayi Odası
Turgutlu Ticaret ve Sanayi Odası
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri teknoloji geliştirme bölgesi, fuar alanı ve
teknoloji transfer merkezidir.
Projenin
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
8
milyon
TL
olarak
278
Proje Adı
Murat Dağı Turizm Merkezinin Kurulması Projesi
Proje Yeri
Gediz - Kütahya
Projenin Amacı
Murat Dağı’nın potansiyelini kullanarak Gediz ve çevresinde çoklu
bir turizm merkezi modelinin geliştirilmesi
Projenin Gerekçesi
Murat Dağı ve çevresinin, Bölgede önemli bir kış, termal ve sağlık
turizmi merkezi olma potansiyeli bulunmaktadır. Proje kapsamında
Murat Dağı ve çevresinde gerekli çevresel düzenlemeler yapılarak
Gediz ilçesi kayak sporu faaliyetleri ve termal sağlık hizmetleri
açısından önemli bir turizm merkezi haline gelecek ve Bölgeye
önemli ölçüde turist çekilecektir. Ayrıca gerek turizm faaliyetleri,
gerekse yöresel ürünlerin pazarlanması ile ilçedeki gelir
kaynaklarının artması beklenmektedir.
Projenin
Faydalanıcıları
Projeden tüm Gediz ve Kütahya turizm sektörü firmaları, esnafı ve
halkı faydalanacaktır.
Projenin
Uygulayıcıları





Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin
Gediz Belediyesi
Gediz Ticaret ve Sanayi Odası
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütahya İl Müdürlüğü
Kütahya İl Özel İdaresi
Seyahat acenteleri
Projenin alt bileşenleri doğa turizm bölgesi, konaklama imkânları,
kış turizmi merkezidir.
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
10
milyon
TL
olarak
279
Proje Adı
Sağlık Serbest Bölgesinin Kurulması Projesi
Proje Yeri
Afyonkarahisar - Manisa
Projenin Amacı
Sağlık alanında termal kaynaklar kullanılarak oluşturulacak bir sağlık
serbest bölgesinin kurulması
Projenin Gerekçesi
Projenin gerekçesi başta yurtdışından gelen turistler olmak üzere
Bölge dışından ziyarete gelen kişilere kaliteli bir sağlık hizmeti
sunmaktır. Yapılacak serbest bölgede hastaneler, rekreasyon ve
rehabilitasyon alanları, SPA merkezi yapılar oluşturulacaktır. Bu
tesislere dinlenme ve şifa bulma amaçlı gelenler hem bürokratik
işlemlerle uğraşmayacak, hem de kullanacağı tesisler bir arada
bulunduğundan zaman maliyetinden tasarruf etmiş olacaktır. Bu
nedenle, söz konusu serbest bölgenin termal kaynaklar çevresinde,
havaalanına yakın ve lüks konaklama tesislerinin bulunduğu yerde
olması önemlidir. Ayrıca; kurulacak Ar-Ge merkezinde sağlık
alanında nitelikli personel araştırmalar yapacaktır.
Projenin
Faydalanıcıları
Projeden yerli ve yabancı turistler, turizm sektöründe faaliyet
gösteren firmalar, Bölge esnafı ve halkı faydalanacaktır.
Projenin
Uygulayıcıları




Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri Sağlık Ar-Ge Merkezi, Termal Hastane,
Rekreasyon ve Rehabilitasyon Alanı, SPA Merkezidir.
Projenin
Projenin finansman
düşünülmektedir.
Sağlık Bakanlığı
Afyonkarahisar ve Manisa Valilikleri
Afyonkarahisar ve Manisa Ticaret ve Sanayi Odaları
Afyonkarahisar ve Manisa İl Sağlık Müdürlükleri
ihtiyacı
yaklaşık
16
milyon
TL
olarak
280
Proje Adı
Ulubey Kanyonu’nun Turizme Kazandırılması Projesi
Proje Yeri
Ulubey - Uşak
Projenin Amacı
Dünyanın en büyük kanyonlarından olan Ulubey Kanyonunun
turizme açılması
Projenin Gerekçesi
Ulubey Kanyonları, ulusal ve uluslararası açıdan önemli bir
potansiyele sahip bir doğal turizm varlığıdır. Proje ile gerekli
altyapıların teşkil edilmesi, önemli bir doğal güzelliğe sahip
kanyonların yerli ve yabancı turistler tarafından doğa sporları
amacıyla ziyaret edilmesine olanak sağlayacaktır. Oluşturulacak
şeffaf yürüme parkurları ve gezi turu parkurlarının, Ulubey
Kanyonlarının küresel düzeyde rağbet görecek bir doğa turizmi
merkezi haline gelmesine etki edecektir. Bu sayede Ulubey ilçesi ile
çevresindeki refahın artması beklenmektedir.
Projenin
Faydalanıcıları
Projeden yerli ve yabancı turistler, turizm firmaları, Ulubey ve Uşak
esnafı ve halkı faydalanacaktır.
Projenin
Uygulayıcıları
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin
 Uşak İl Özel İdaresi
 Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
 Ulubey Kaymakamlığı
 Ulubey Belediyesi
Projenin alt bileşenleri kanyonun yüksek yerlerinden aşağıya
bakıldığında kanyonun görülebildiği şeffaf yürüme parkurları, dere
rotalarında gezi turlarının yapılması için oluşturulmuş parkurlar,
turistlerin günübirlik gelip gitmesi yerine konaklamalarını da
sağlayabilecekleri bir otel, kanyonun muhtelif yerlerinde kanyonun
farklı açılardan da görülebilmesini sağlayacak dürbün izleme
sistemleri ve kanyonun fotoğraflarının yer aldığı ekranlardır.
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
5
milyon
TL
olarak
281
Projenin Adı
Bölgesel Gıda Araştırma Enstitüsü ve Laboratuvarları
Projesi
Proje Yeri
Bölge illeri
Projenin Amacı
Akhisar ve Sandıklı ilçelerinde gıdadan katma değerli ve uç ürünler
elde edilebilecek bir araştırma enstitüsü ve laboratuvarlarının
kurulması
Projenin Gerekçesi
Projenin gerekçesi tarımsal üretimi yüksek olan belirtilen ilçelerden
ve Bölge’deki diğer ilçelerden firma ve kamu kurum ve
kuruluşlarının gıda alanında ihtiyaç duydukları laboratuvar ve analiz
hizmetlerinin verildiği bir enstitü ve laboratuvar yapılmasıdır. Bu
enstitüde gıdada katma değerli ürünlerin nasıl elde edilebileceğine
yönelik çalışmalar ve analizler yapılacaktır. Ayrıca isteyen firmalar
buraya gelip dünyadaki gıda alanında katma değerli ürünlere ve bu
ürünlerin talebine yönelik danışmanlık hizmeti de alabileceklerdir.
Bu araştırma merkezi üniversitelerle de işbirliği içerisinde çalışarak
kurumlar karşılıklı olarak birbirine girdi sağlayacaktır. Yaptığı
araştırma ve verdiği danışmanlık hizmetleriyle kendi finansmanını
sağlayacak olan bu merkez zaman içerisinde farklılaşarak yeni
laboratuvar ve ünitelerle hizmet vermeye devam edecektir.
Projenin
Faydalanıcıları
Projeden Bölge’de gıda ve tarım sektöründe faaliyet gösteren birçok
firma ve bu alanlarda analize ihtiyaç duyan birçok kamu kurumu
faydalanacaktır.
Projenin
Uygulayıcıları



Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin
Akhisar ve Sandıklı Kaymakamlıkları
Akhisar ve Sandıklı Belediyeleri
Akhisar ve Sandıklı Ticaret ve Sanayi Odaları
Projenin alt bileşenleri enstitüde kullanılacak laboratuvar makine ve
ekipmanları, analiz araç, gereç ve ekipmanları ve idari ofislerdir.
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
5
Milyon
TL
olarak
282
Proje Adı
Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde Firmalar Arası
Teknoloji Transferi Merkezi Kurulması Projesi
Projenin Yeri
Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgeleri
Projenin Amacı
Teknoloji Odaklı Gelişim Alt Bölgelerinde firmaların bilgi, know-how
ve deneyimlerini paylaşacakları bir teknoloji transfer merkezlerinin
kurulması
Projenin Gerekçesi
Projenin
Faydalanıcıları
Projenin
Uygulayıcıları
Projenin gerekçesi sözü edilen yerlerde firmaların birbirleri arasında
teknoloji transferini sağlamak için merkezler kurmaktır. Bu
merkezler teknoloji geliştirici firma ve kurumlarla teknoloji kullanıcı
firma ve kurumları bir araya getirip var olan teknolojinin
paylaşılmasını sağlayacaktır. Ayrıca yine aynı aktörler arasında
bilgilendirme ve koordinasyon faaliyetlerini de yürütecektir. Yine bu
yapıda yeni teknoloji firmalarının kurulmasını teşvik etme, işbirliğini
geliştirme,
patent
alma
gibi
konularda
faaliyetler
gerçekleştirilecektir. Merkezlerde akademik çalışmalar da yapılacak
olup akademik dünyadan kişiler gelip akademik bilginin ve
potansiyelin endüstriye aktarılmasını sağlayacaktır. Son olarak
şirketlere proje desteği de verilecek olup firmaların proje yazma ve
yürütme kapasitesini arttırmaları sağlanacaktır.
Projeden sözü edilen alt bölgelerdeki firmalar ve kamu kurumları
faydalanabilecektir.
 Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri
 Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri Belediyeleri
 Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak üniversiteleri
 Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak Valilikleri Ticaret ve
Sanayi Odaları
Projenin Alt
Bileşenleri
Projenin alt bileşenleri teknoloji transfer merkezidir.
Projenin
Projenin finansman
öngörülmektedir.
ihtiyacı
yaklaşık
4
milyon
TL
olarak
283
5.3 MEVCUT YATIRIMLAR
Bölgede 2012 yılı sonu itibarıyla devam eden kamu yatırımları ile son üç yıl içesinde
gerçekleştirilen özel sektör yatırımlarından önemli ve büyük ölçekli olanlara ilişkin bilgiler ve
bu yatırımların Bölgeye muhtemel etkilerinin değerlendirilmesi aşağıda sunulmaktadır.
5.3.1 KAMU YATIRIMLARI
Sanayi




S1. Kütahya Merkez 2. OSB Projesi: Kamulaştırması devam eden 359 hektarlık
bölgenin toplam proje bedeli 48 milyon 162 bin TL’dir. Projenin Kütahya’ya yapılacak
yatırımları attırması beklenirken henüz altyapıların oluşturulamamış olması bu etkiyi
geciktirmektedir.
S2. Manisa Turgutlu OSB Genişleme Projesi: 162 hektarlık yatırımın 90 hektarında
altyapı inşaatı ve elektrik şebekesi tamamlanmıştır. Toplam bedeli 25 milyon 987 bin
TL olan projenin İzmir (Kemalpaşa) ve Manisa’dan yoğunlaşan sanayinin Turgutlu’yla
birlikte bir odak oluşturması beklenmektedir.
S3. Akhisar Zeytin ve Zeytin Yağı ve Türevleri İhtisas OSB Projesi: 135 hektarlık ve 18
milyon 630 bin TL’lik yatırım ile Akhisar ve çevresindeki zeytin yetiştiriciliği yapan
çiftçilerin ürünlerini sanayi sektörüne pazarlaması kolaylaşacak ve yurt içi ve yurt dışı
ticari etkileşim artacaktır.
S4. Uşak Karahallı OSB Projesi: Bir bölümü üretime geçen 68 hektarlık sanayi alanının
yatırım bedeli 9 milyon 449 bin TL olup, Karahallı ilçesinde geleneksel olarak süren
tekstil üretimi potansiyelinin değerlendirilmesi hedeflenmektedir.
Turizm

TU1. Başkomutanlık Tarihi Milli Parkı Projesi: 48 milyon 843 bin TL’lik proje ile
Afyonkarahisar ve Kütahya illerinin kapsadığı milli parkın restore edilmesi ve turizm
değerinin arttırılması beklenmektedir. Bu süreçte Zafer Havaalanı’nın olumlu etkisi
olacaktır.
Maden


M1. Emet Çok Amaçlı Borik Asit Tesisi, Emet Sülfürik Asit Tesisi ve III. Borik Asit
Tesisi Projeleri: Toplam değeri 634 milyon 862 bin TL’lik yıllık üretim kapasiteleri
sırasıyla 50.000, 550.000 ve 500.000 olan tesislerle Emet ilçesindeki doğal
kaynakların kullanımı arttırılacak ve kimya, tarım gibi sektörlere girdi sağlanarak ticari
ilişkiler geliştirilecektir.
M2. Ömerler Yeraltı Mekanizasyon Tevsii Projesi: 157 milyon 693 bin TL’lik proje ile
yılda 350 bin ton olan linyit üretim kapasitesi 1,4 milyon tona çıkmış olacak ve
Bölgenin yeraltı kaynakları daha fazla değerlendirilmiş olacaktır.
284
Çevre









Ç1. Afyonkarahisar İçme Suyu Projesi: Yıllık 15,5 hm3 içme suyu sağlayacak 153
milyon 922 bin TL’lik proje ile Afyonkarahisar’daki içme suyu altyapısı geliştirilecek ve
ildeki yaşam kalitesi artacaktır.
Ç2. Seyitömer Termik Santrali 1-4. Üniteler Bacagazı Kükürt Arıtma Tesisi Projesi:
Proje kapsamında 499 milyon TL’lik yatırımla Kütahya Merkez ilçedeki hava kirliliğinin
önemli oranda azalması beklenmektedir.
Ç3. Kütahya Kanalizasyon Projesi: 47 milyon 23 bin TL’lik kısmı dış kaynakla sağlanan
proje ile K’tahya'da sunulacak atık su arıtma hizmeti ile AB standartları düzeyine
erişilmesi ve yaşam kalitesi arttırılacaktır.
Ç4. Kütahya İçme Suyu Projesi: 11 milyon 190 bin TL’lik kısmı dış kaynakla sağlanan
proje kapsamında 12 milyon 433 bin TL’lik yatırım yapılacak olup ildeki içme suyu
şebekesi geliştirilecektir.
Ç5. Soma-B (1-2-3-4) Üniteler Elekrofiltre İyileştirmesi ve Soma-B (1-6) Termik
Santrali Bacagazı Kükürt Arıtma Tesisi Projeleri: Söz konusu projeler kapsamında
toplam 826 milyon 369 bin TL’lik yatırım ile Soma ilçesindeki çevresel koşulların
iyileştirilmesi ve yaşam standartlarının geliştirilmesi beklenmektedir.
Ç6. Salihli OSB Arıtma Tesisi Projesi: Proje kapsamında 7 milyon 320 bin TL’lik yatırım
yapılacak olup, sanayi yönünden gelişmiş Salihli ilçesinde OSB bünyesinde faaliyet
gösteren firmaların ürettiği kirliliğin azaltılması ve ilçenin daha yaşanabilir hale
gelmesi beklenmektedir.
Ç7. Soma İçme Suyu ve Kanalizasyon Projesi: 16 milyon 709 bin TL’si dış kaynakla
sağlanan toplam 19 milyon 658 bin TL yatırım içeren projeyle çevresindeki küçük
ilçeler için hizmet merkezi konumunda olan Soma ilçesindeki yaşam kalitesi
arttırılacaktır.
Ç8. Saruhanlı Kanalizasyon Projesi: 13 milyon 412 bin TL’lik yatırımla kanalizasyon
şebekesinin geliştirilmesi ve Saruhanlı ilçesinin temel hizmet altyapısı iyileştirilmiş
olacaktır.
Ç9. Uşak İçme Suyu II. Merhale (Susuzören) Projesi: Yıllık 10,75 hm3’lük içme suyu
kapasitesi oluşturacak 33 milyon 557 bin TL’lik yatırım ile kentteki içme suyu temel
hizmetinin kapasitesi geliştirilecektir.
Afet

A1. Kütahya Afet Konutları Projesi: Deprem riski taşıyan Kütahya ilinde 202 konut ve
altyapısının tamamlanacağı 20,2 milyon TL’lik proje ile afet sorununa karşı alınmış
önlemler arttırılmış olacaktır.
Kentsel Hizmetler

K1. Afyon Kocatepe Üniversitesi Acil Yardım ve Fizik Tedavi Rehabilitasyon Hastanesi
Projesi: 22.055 metrekarelik alanda 200 yataklı hastanenin inşaatı tamamlanmış olup,
285


makine teçhizat alımı süren proje ile il merkezinin sağlık yönünden çevre ilçeler için
çekim ve hizmet merkezi halindeki yapısı pekiştirilecektir. 54 milyon 734 bin TL
K2. Afyonkarahisar Merkez Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı
tarafından 45.675 metrekarelik alanda yapılması planlanan 300 yataklı hastane ile
Afyonkarahisar Merkez’in özellikle İhsaniye, İscehisar ve Bayat gibi ilçeler açısından
hizmet merkezi olması durumu pekiştirilecektir. 47 milyon 82 bin TL
K3. Afyonkarahisar Dinar Devlet Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı tarafından 15.783
metrekarelik alanda yapılması planlanan 100 yatak kapasiteli hastane ile mevcut
durumda Başmakçı, Dazkırı, Evciler ve Kızılören ilçeleri için hizmet merkezi
konumunda bulunan Dinar ilçesindeki yüksek hastane yatak doluluk oranı sorununun
çözülmesi ve bu ilçelerin sağlık hizmetine erişiminin iyileştirilmesi hedeflenmektedir.
16 milyon TL




K4. Afyonkarahisar Bayat Entegre İlçe Hastanesi Projesi: Sağlık Bakanlığı tarafından
geliştirilen 2.230 metrekarelik alanda 10 yataklı entegre hastane kurulması planlanan
proje ile daha ileri düzeyde sağlık hizmetleri Afyonkarahisar Merkez’den karşılayan
Bayat ilçesinin gündelik ihtiyaçlarının ilçe içinde karşılanması planlanmaktadır.
K5. Kütahya Gediz, Emet ve Tavşanlı Devlet Hastanesi Projeleri: Sağlık Bakanlığınca
Gediz’de 100, Emet’te 40 Tavşanlı’da 200 yataklı hastaneler yapılarak Kütahya’nın
nispeten nüfusu büyük ilçelerindeki halkın, temel sağlık hizmetlerini kendi ilçeleri
içinde almaları ve Tavşanlı’nın Kütahya Merkez, Emet ve Gediz’in Uşak Merkez’e bu
hizmetler yönünden bağımlılığı giderilecektir. Toplam 44 milyon 824 bin TL
K6. Celal Bayar Üniversitesi Kardiyoloji Merkezi Projesi: 6.554 metrekarelik alanda
tamamlanmakta olan merkezin, en kalabalık ilçesi olan Manisa Merkez’de ihtiyaç
duyulan temel hizmet düzeyinin üzerindeki sağlık hizmeti ihtiyacı karşılaması
beklenmektedir. 17 milyon 150 bin TL
K7. Manisa Merkez Efendi, Soma ve Demirci Devlet Hastanesi Projeleri: Manisa
Merkez’de 400, Soma’da 300 ve Demirci yatak kapasiteli hastanelerle nüfusu hızla
artan ve çevresi için hizmet merkezi konumundaki ilçelerin sağlık alanındaki ihtiyacını
giderecek üç hastanenin tamamlanması planlanmaktadır. Toplam 140 milyon 485 bin
TL

K8. Uşak Banaz ve Eşme Devlet Hastanesi Projeleri: Eşme’de 30, Banaz’da ise 75
yatak kapasiteli hastaneler ile daha büyük ihtiyaçlarını Uşak Merkez’den karşılayan söz
konusu ilçelerin temel düzeydeki sağlık hizmetlerini kendi ilçelerinden temin etmeleri
beklenmektedir. Toplam 11 milyon 206 bin TL
Enerji

E1. 154 kV’luk İletim Tesisleri Projeleri: Afyonkarahisar’da 30,5 milyon TL’lik,
Kütahya’da 22 milyon TL’lik, Manisa’da 36,5 milyon TL’lik olmak üzere Bölge
genelinde toplam 69 milyon TL’lik yatırım yapılacaktır. Bu sayede özellikle
Afyonkarahisar’daki hane halklarının yaşadığı elektrik kesintileri sorununun çözülmesi
ve Bölge genelinde enerji arzı sürekliliğinin sağlanması hedeflenmektedir.
286


E2. 380 kV’luk İletim Tesisleri Projeleri: Manisa’da 22,5 milyon TL ve Uşak’ta 2 milyon
TL olmak üzere yapılacak toplam 24,5 milyon TL’lik yatırımla geneli Manisa’da olan
sanayi amaçlı enerji altyapısı geliştirilmiş olacak ve bu sayede söz konusu iki ile daha
fazla yatırımcı çekilebilecektir.
E3. Soma Termik Santrali 1. ve 2. Ünite Kazan Rehabilitasyonu ve Yanma
Optimizasyonu ile 1-6. Üniteler Otomasyon, Regülasyon ve EHS Sistemlerinin
Yenilenmesi Rehabilitasyon Projesi: Proje kapsamında yapılacak 210 milyon TL
değerindeki yenileme ile daha verimli enerji üretimi sağlanacaktır.
Ulaşım


U1. (Akşehir-Afyonkarahisar) Ayrımı-Çay-Bolvadin-Emirdağ (Emirdağ Çevre Yolu)
Projesi: Proje kapsamında 62 kilometrelik yol kalitesi 2A seviyesine çıkarılacak Çay,
Sultandağı ve Bolvadin ilçelerinin, kendileri için hizmet merkezi konumdaki Konya’nın
Akşehir ilçesiyle entegrasyonu arttırılacaktır. (150 milyon TL)
U2. Emirdağ Ayrımı-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında 71
kilometrelik bölünmüş yol yapılacak ve Afyonkarahisar’ın merkez ilçesi ile İscehisar,
Bayat ve Emirdağ ilçeleri arasında daha hızlı karayolu ulaşımı sağlanacaktır. (319
milyon 310 bin TL)


U3. Afyonkarahisar Geçişi Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında İstanbul-Antalya
ve Ankara-İzmir gibi iki önemli aksın kesişim noktasında yoğun bir trafik yüküne
maruz kalan Afyonkarahisar’ın Merkez ilçesinde çevre yolu niteliğinde 19 kilometrelik
bölünmüş yol yapılacak ve bu yük azaltılacaktır. (169 milyon 32 bin TL)
U4. Dinar-Dazkırı-2. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında yapılacak
56 kilometrelik bölünmüş yol ile Dinar, Kızılören, Dazkırı, Evciler ve Başmakçı
ilçelerinin hizmet merkezi konumundaki Denizli ile etkileşimi artacaktır. (223 milyon
608 bin TL)




U5. Afyonkarahisar-Sandıklı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak
45 kilometrelik bölünmüş yol ile Afyonkarahisar Merkez’in kendisine uzak konumdaki
Sandıklı ve Şuhut ile arasındaki etkileşimin artması ve Dinar çevresindeki ilçeler ile
etkileşim kurulması sağlanacaktır. (153 milyon 153 bin TL)
U6. Sivrihisar-Emirdağ Ayrımı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında Eskişehir’in
Sivrihisar ile Emirdağ ilçesi arasında 49 kilometrelik bölünmüş yol yapılacak ve bu
sayede Afyonkarahisar ile Ankara/Polatlı mevkii arasının daha hızlı ulaşıma sahip
olması sağlanacaktır. (145 milyon 929 bin TL)
U7. Uşak-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 97
kilometrelik bölünmüş yol ile hem iki il merkezi arasındaki entegrasyon artacak, hem
de iki ilin ilçeleri arasındaki erişebilirlik yükselecektir. (319 milyon 310 bin TL)
U8. 14. Bölge Hududu-Afyonkarahisar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında
Afyonkarahisar ile Kütahya’nın Altıntaş ilçesi arasında 54 kilometrelik bölünmüş yol
hazırlanacak olup, bir yandan Afyonkarahisar ile Kütahya arasındaki etkileşim
artarken, diğer yandan Zafer Havaalanı’nın Afyonkarahisar tarafından kullanımı
artacaktır. (115 milyon 500 bin TL)
287






U9. Sandıklı-Keçiborlu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında Sandıklı ile Isparta’nın
Keçiborlu ilçesi üzerinde Isparta, Burdur ve Antalya illerine olan ulaşımın iyileştirilmesi
amacıyla 69 kilometrelik bölünmüş yol tamamlanacaktır. (262 milyon 873 bin TL)
U10. Akşehir-Afyonkarahisar (KOP) Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında 80
kilometrelik bölünmüş yol ile Afyonkarahisar-Çay-Akşehir arasındaki bağlantı
güçlendirilecek ve Konya-Akşehir (KOP) Bölünmüş Yol Projesi’nin de katkısıyla
Afyonkarahisar ile Konya illeri (başka bir ifadeyle Ege ile İç Anadolu’nun iki büyük
lojistik merkez konumundaki ili) entegre hale gelecektir. (168 milyon 53 bin TL)
U11. Kütahya-Tavşanlı (Kütahya Geçişi Dâhil) Bölünmüş Yol Projesi: Proje
kapsamındaki 58 kilometrelik bölünmüş yol vasıtasıyla Kütahya’nın en büyük iki ilçesi
(Merkez ve Tavşanlı) birbirine bağlanacaktır. (166 milyon 339 bin TL)
U12. Kütahya-Simav-Demirci Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak
156 kilometrelik 1A kalitesindeki yol ile Kütahya ve Manisa’nın merkezden uzak,
erişebilirliği düşük konumdaki yöreleri (Kütahya’da Simav ilçesi çevresi ile Manisa’nın
Demirci ilçesi çevresi) hem kendi aralarındaki, hem de Ankara-İzmir ana hattı ile
aralarındaki ulaşım altyapısı iyileştirilecektir. (172 milyon 207 bin TL)
U13. Altıntaş-Dumlupınar Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 38
kilometrelik bölünmüş yol ile hem Zafer Havaalanı’nın Kütahya ve Uşak illeri
tarafından kullanımı artacak, hem de bu iki al arasındaki entegrasyon geliştirilmiş
olacaktır. (76 milyon TL)
U14. Balıkesir-Dursunbey-Harmancık-Tavşanlı (Balıkesir Çevreyolu Dâhil) Yolu
Projesi: Proje kapsamında 140 kilometrelik 1A kalitesinde ve 47 kilometrelik bölünmüş
yol ile Kütahya-Tavşanlı arasındaki entegrasyon Balıkesir bu sayede Kütahya’dan
başlayan hattın Bandırma’ya kadar uzanması hedeflenmektedir. (484 milyon 479 bin
TL)




U15. (Bursa-Orhaneli) Ayrımı-Keles-Tavşanlı Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında
tamamlanacak 2A kalitesindeki 98 kilometrelik yolun, Kütahya-Tavşanlı mevkii ile
Bursa yönüne İnegöl üzerinden giden yola alternatif daha kısa bir hat oluşmuş
olacaktır. (66 milyon TL)
U16. (Sındırgı-Simav) Ayrımı-Demirci-Salihli Yolu Projesi: Proje kapsamında
hazırlanacak 124 kilometrelik, 2 A kalitesindeki yol ile Demirci ilçesi ve çevresinin
Ankara-İzmir hattına erişim kolaylaşacak ve özellikle Demirci Eğitim Fakültesi’nin
tercih edilebilirliği artacaktır. (67 milyon 650 bin TL)
U17. Tavşanlı-Emet-Simav Yolu Projesi: Proje kapsamındaki 1A kalitesindeki 85
kilometrelik yolun, Kütahya’nın Simav ve Emet çevresinde erişebilirlik düzeyi düşük
ilçelerine ulaşım altyapısını iyileştirmesi ve bu ilçelerdeki turizm potansiyelinin açığa
çıkarılmasını sağlaması beklenmektedir. (79 milyon 662 bin TL)
U18. Bozüyük Ayrımı-Kütahya-3. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje
kapsamında tamamlanacak 106 kilometrelik bölünmüş yolu ile Konya’dan AkşehirAfyonkarahisar-Kütahya-Tavşanlı-Balıkesir hattı üzerinden Bandırma’ya kadar
bölünmüş yol ile bağlanmaktadır. Bu hat üzerinde üretilen tarım-gıda ürünlerinin
İstanbul ve yurtdışı pazarlara ulaştırılması beklenmemektedir. (137 milyon 742 bin TL)
288






U19. (Uşak-Kula) Ayrımı-Selendi Yolu Projesi: Proje kapsamında Ankara-İzmir
anayolundan Selendi sapağına ayrılan 1A kalitesindeki 16 kilometrelik yol ile hem
Selendi ilçesinin erişebilirliği artacak, hem de Simav çevresinden İzmir mevkiine
kestirme bir hat yapılmış olacaktır. (16 milyon 500 bin TL)
U20. Akhisar-Gördes-Köprübaşı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A
kalitesindeki 79 kilometrelik yol ile Gördes ve Köprübaşı ilçelerinin İstanbul-İzmir
Anayolu’na bağlantılarının geliştirilmesi beklenmektedir. (94 milyon 160 milyon TL)
U21. Demirci-Yarbasan-Selendi Yolu Projesi: Proje kapsamında 55 kilometre
uzunluğunda 1A kalitesindeki yol ile Demirci ilçesinin Ankara-İzmir Anayolu’na
bağlantısı güçlendirilecektir. (65 milyon 912 bin TL)
U22. Kırkağaç-Gelenbe Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan 1A
kalitesindeki 21 kilometrelik yol ile Soma ve Kırkağaç ilçelerinin İstanbul-İzmir
Anayolu’na kestirme bağlantıları sağlanmış olacak ve bu ilçelerin özellikle Balıkesir ile
entegrasyonu arttırılacaktır. (44 milyon TL)
U23. Manisa-Akhisar-Balıkesir Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında
tamamlanacak 135 kilometrelik bölünmüş yol ile hem etkileşim içerisindeki Manisa
Merkez-Akhisar-Balıkesir Merkez arasındaki entegrasyon artacak, hem de İstanbulİzmir güzergahının altyapısı güçlendirilmiş olacaktır. (199 milyon 837 bin TL)
U24. İzmir-Manisa Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan
24 kilometrelik bölünmüş yol ile yoğun ve günübirlik etkileşim içerisinde olan İzmir ile
Manisa arasındaki ilişkilerin daha da gelişmesi beklenmektedir. (135 milyon 974 bin
TL)





U25. Bornova-Turgutlu-Salihli Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında
tamamlanacak olan 73 kilometrelik bölünmüş yol ile Ankara-İzmir Anayolu ve
etkileşim içerisinde olan İzmir-Turgutlu-Salihli’nin entegrasyonunun geliştirilmesi
beklenmektedir. (354 milyon 846 bin TL)
U26. Menemen-Manisa Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamındaki 34 kilometrelik
bölünmüş yolun Manisa Merkez ile İzmir’in kuzeyindeki sanayi aksı arasındaki
etkileşimi arttırması beklenmektedir. (91 milyon 474 bin TL)
U27. Bergama-Soma-Akhisar Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 89
kilometrelik 1A kalitesindeki yol ile Akhisar ve Soma ilçeleri çevresinin Çandarlı Limanı
ile bağlantısı güçlendirilecek olup, İzmir’in kuzeyindeki sanayi odağının ihracat
kapasitesi geliştirilecektir. (232 milyon 502 bin TL)
U28. Akhisar Çevre Yolu Projesi: Proje kapsamında 13 kilometrelik bölünmüş yol ile
İstanbul-İzmir Anayolu arasındaki yoğun trafiğin Akhisar ilçesi içerisinden geçmesinin
önüne geçilerek trafik sıkışıklığının azaltılması hedeflenmektedir. (35 milyon TL)
U29. Saruhanlı-Halitpaşa-(Gölmarmara-Salihli) Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında
tamamlanacak 38 kilometre uzunluğundaki 2A kalitesindeki yol sayesinde Manisa
Merkez ve Saruhanlı ilçelerinin Marmara Gölü ve çevresiyle bağlantısı geliştirilecektir.
(22 milyon 598 bin TL)

U30. Kula-Salihli Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 44
kilometrelik Ankara-İzmir Anayolu üzerindeki hattın bir bölümü iyileştirilecek ve
289





çevresindeki ilçelere göre potansiyel merkez konumundaki Salihli ilçesinin Kula
ilçesiyle arasındaki bağlantı güçlendirilmiş olacaktır. (78 milyon 464 bin TL)
U31. Salihli-Gölmarmara-Akhisar Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A
kalitesindeki 59 kilometrelik yol ile Manisa’nın gıda başta olmak üzere sanayi
üretiminde öne çıkan ve ticari ilişkileri bulunan Akhisar ve Salihli ilçeleri arasındaki
etkileşim artacak ve Denizli başta olmak üzere Güney Ege’deki çeşitli merkezlerin
Marmara Bölgesi ile bağlantısı iyileştirilmiş olacaktır. (100 milyon 508 bin TL)
U32. Manisa-(İzmir-Turgutlu) Ayrımı Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında
yapılacak 27 kilometrelik bölünmüş yol ile İzmir-Manisa Merkez-Turgutlu üçgeni
arasındaki etkileşim arttırılarak İzmir anakentinin art alanı konumundaki alanla
bütünleştirilmesi öngörülmektedir. (30 milyon 921 bin TL)
U33. Akhisar-Sındırgı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 56 kilometrelik
1A kalitesindeki yol ile Balıkesir’in Sındırgı ilçesinin, ilçe için hizmet merkezi
konumundaki Akhisar ilçesi ile bağlantısı iyileştirilecek ve iki ilçe arasındaki etkileşim
arttırılacaktır. (96 milyon 514 bin TL)
U34. Uşak Çevre Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması beklenen 30
kilometrelik bölünmüş yol ile Ankara-İzmir Anayolu üzerindeki Uşak Merkez’in trafik
sorununun azaltılması hedeflenirken Anayol üzerinde Uşak şehri içinde harcanan
zamandan tasarruf edilecektir. (102 milyon 499 bin TL)
U35. Kula-Eşme Yolu Projesi: Proje kapsamında 39 kilometrelik 1A kalitesindeki yol
tamamlanacak olup, bu yolun Eşme ilçesinden Ankara-İzmir Yolu’na (özellikle İzmir’e
gidiş amaçlı) bağlantısını iyileştirerek erişebilirliğini arttırması beklenmektedir. (33
milyon 962 bin TL)

U36. Ulubey-Eşme Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanması planlanan 1A
kalitesindeki 32 kilometre yol ile Ulubey ilçesinin Eşme ilçesi ve İzmir-Salihli mevkii ile
etkileşiminin artması beklenirken, Uşak Merkez ile arasında yeterli olmayan bir ulaşım
altyapısına sahip Eşme’nin bu durumunun giderilmesi hedeflenmektedir. (28 milyon
302 bin TL)




U37. Eşme-Güney Ayrımı Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 2A
kalitesindeki 28 kilometre uzunluğundaki yol ile Eşme’nin Ulubey-Güney arasındaki yol
ile bağlantısının arttırılması ve bu sayede Denizli’nin Ankara-İzmir Anayolu’na
erişiminde alternatif bir hat edinmesi sağlanacaktır. (22 milyon TL)
U38. Uşak-Ulubey Yolu Projesi: Proje kapsamındaki 1A kalitesindeki 30 kilometrelik
yol ile Ulubey ilçesinin Uşak Merkez’le yeterli kalitede olmayan ulaşım altyapısının
iyileştirilmesi ve Uşak-Denizli arasında alternatif bir yol kullanımının oluşturulması
beklenmektedir. (33 milyon 962 bin TL)
U39. Uşak-Kula Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında hazırlanacak 60 kilometrelik
bölünmüş yol ile coğrafi açıdan aralarında engel olan ancak Uşak ile Kula arasında
yoğun bir şekilde kullanılan ve Ankara-İzmir Anayolu’nun bir bölümünü teşkil eden
hattın iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. (200 milyon 256 bin TL)
U40. (Denizli-Çardak) Ayrımı-Sivaslı-Uşak Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında
tamamlanacak 109 kilometrelik bölünmüş yolun, bir yandan Sivaslı ilçesinin Uşak
290



Merkez ilçeye bağlantısını güçlendirirken diğer yandan Uşak ile Denizli arasındaki
etkileşimi arttırması beklenmektedir. (159 milyon 56 bin TL)
U41. (Kula-Uşak) Ayrımı-14. Bölge Hududu Bölünmüş Yol Projesi: Proje kapsamında
tamamlanacak 19 kilometrelik bölünmüş yol ile hali hazırda hizmet merkezi olarak
Uşak’ın Merkez ilçesini kullanan Gediz, Simav, Şaphane ve Pazarlar ilçelerinin, Uşak ile
aralarındaki ilişkinin artması beklenmektedir. (35 milyon 310 bin TL)
U42. Ulubey-Güney Yolu Projesi: Proje kapsamında tamamlanacak 1A kalitesindeki
43 kilometrelik yolun Uşak ile Denizli illeri arasındaki alternatif bağlantının bir
bölümünü iyileştirmesi beklenmektedir. (9 milyon 322 bin TL)
U43. Uşak, Eskişehir (Hasanbey), Balıkesir (Gökköy), Bilecik (Bozüyük) Lojistik
Merkezleri Projesi: Yurt genelinde kurulacak 16 lojistik merkezin birinin Bölgede,
üçünün ise yakın çevrede yer alması Bölge içinde ve Bölgenin çevresiyle arasındaki
tarım ve gıda ürünleri başta olmak üzere ticari ilişkilerin gelişmesine etki edecektir.
(514 milyon 900 bin TL)
5.3.2 ÖZEL SEKTÖR YATIRIMLARI
Afyonkarahisar: Afyonkarahisar’da 2011-2013 yılları arasındaki büyük özel sektör
yatırımları incelendiğinde Merkez ilçedeki yatırımların turizm sektöründe yoğunlaştığı, diğer
ilçelerde ise enerji, gıda ve tekstil gibi muhtelif yatırımların olduğu görülmektedir. Turizm
alanında en büyük üç yatırımın toplam maliyeti 193,4 milyon TL iken, Dinar’da 150 milyon
TL’lik, Çay’da 115 milyon TL’lik enerji yatırımları ile Merkez ilçedeki 75,5 milyon TL’lik gıda
sektörü yatırımı dikkat çekmektedir.
Kütahya: Kütahya’da 2011-2013 yılları arasındaki özel sektör yatırımları Merkez ve
Tavşanlı’da ve özellikle taş ve toprağa dayalı sektörler ile altyapı yatırımlarında
yoğunlaşmaktadır. İlde öne çıkan yatırımlar arasında Tavşanlı’daki 171 milyon TL’lik çimento,
92 milyon TL’lik termik, 73,6 milyon TL’lik linyit ile Merkez’deki 62 milyon TL’lik altyapı, 47,4
milyon TL’lik tekstil ve 46, 8 milyon TL’lik seramik yatırımıdır. Ayrıca Altıntaş ilçesindeki 124,7
milyon TL’lik havaalanı yatırımı ile Emet yapılması planlanan yaklaşık 300 milyon TL’lik
bor/çimento yatırımları dikkat çekmektedir.
Manisa: Manisa, 2011-2013 yılları içerisinde Bölgede çok sayıda büyük özel sektör yatırımı
çeken il olarak öne çıkmaktadır. İldeki yatırımlar enerji başta olmak üzere, farklı ilçelerde
yoğunlaşmaktadır. Merkez ilçede toplam değeri 113,1 milyon TL’lik iki adet plastik yatırımı ile
195,5 milyon TL’lik elektronik, 100,5 milyon TL’lik gıda, 70 milyon TL’lik enerji, 56,7 milyon
TL’lik ambalaj ve 55,6 milyon TL’lik jant sanayi yatırımı öne çıkan yatırımlar arasındadır.
Bunun dışında Alaşehir ilçesinde enerji yatırımları yoğunlaşmıştır. İlçede son 3 yılda yapılan 4
jeotermal enerji santrali yatırımının maliyeti 316 milyon TL’dir. Diğer ilçelerden Soma’da
toplam değeri 186,1 milyon TL olan iki adet linyit yatırımı ile Turgutlu’daki 265 milyon TL’lik
nikel, Akhisar’daki 133,4 milyon TL’lik ve Kırkağaç’taki 68 milyon TL’lik rüzgâr enerjisi
yatırımları öne çıkan yatırımlar arasındadır. Ayrıca Gördes ilçesindeki yaklaşık maliyeti 1,5
milyar dolar olan bir yatırımın çalışmalarına başlanmıştır.
291
Uşak: Uşak ili 2011-2013 yılları arasında diğer Bölge illerine göre daha az sayıda büyük özel
sektör yatırımı çekmiştir. Bu yatırımlar arasında Banaz’daki 108 milyon TL’lik enerji,
Ulubey’deki 78 milyon TL’lik maden, Eşme’deki 73,5 milyon TL’lik gıda ve Merkez ilçedeki
53,3 milyon TL’lik tekstil sektörü yatırımları öne çıkmaktadır. İldeki büyük yatırımların sektörel
veya coğrafi olarak belirgin bir yoğunlaşması olmadığı dikkat çekmektedir.
5.4 Plan Kararlarının Uygulama Esasları
Bölgedeki mevcut yatırımlar ile proje önerilerinin Plan kararlarıyla ilişkisi aşağıdaki tabloda
sunulmaktadır. Mevcut yatırım ve proje önerileri, Bölüm 5.2 ve 5.3’te belirtilen kodlarıyla
ifade edilmektedir.
EKSEN
TEDBİR
Sanayi alanlarının
oluşturulması ve faaliyete
geçmesi
Bölgedeki işletme
sayısının arttırılması
İşletmelerin Ar-Ge
faaliyetlerinin arttırılması
Teknoloji geliştirme,
araştırma ve tasarım
Markalaşmanın ve kalite
standardizasyonunun
sağlanması
SANAYİ
Sektör ve ürün
çeşitliliğinin arttırılması
Toplam faktör
verimliliğinin arttırılması
Üretimde makineleşmenin
ve sermaye mallarının
arttırılması
Firmalar arası bilgi,
deneyim ve teknoloji
transferinin geliştirilmesi
Firmalar arası üretim
işbirliklerinin arttırılması
Firmalarda pazarlama
yönetiminin ve müşteri
ilişkilerinin geliştirilmesi
ÖNERİ
ÖNCELİKLİ
KAYNAK
TÜRÜ
Kısa
Vade
Orta
⃝
→
Ulusal
Özel
Ajans,
Özel
Ajans,
Sektör,
Ulusal
Sektör,
Ulusal
Uzun
İLGİLİ
MEVCUT
YATIRIM*
VE PROJE
ÖNERİSİ
S1, S2, S3,
S4, P2
P11
→
→
→
⃝
→
P7, P10, P13
⃝
→
→
P8
⃝
→
→
⃝
⃝
Ajans, Ulusal,
Kaynaklar
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal
→
⃝
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
→
Ajans, Ulusal
⃝
→
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
→
P18
292
EKSEN
TARIM
TURİZM
TEDBİR
Modern üretim
tekniklerinin
Katma değeri yüksek,
geleneksel üretim
tekniklerinin
Ürün kalite ve
standartlarının
geliştirilmesi,
sertifikasyonların
Tarımsal girdi kalitesinin
iyileştirilmesi
İlk işleme tesislerinin
geliştirilmesi ve
Arazi ölçeğinin
büyütülmesi
Sulanan arazi miktarının
arttırılması
Mera alanlarının ıslah
edilmesi
Tarımda örgütlenme ve
örgüt etkinliğinin
arttırılması
Tarım işletmelerinde
teknik kapasitenin
güçlendirilmesi ve
şirketleşmenin sağlanması
Tarımsal faaliyet
kollarında çeşitliliğin
arttırılması
İşletmelerin pazarlama
becerilerinin geliştirilmesi
Yöresel ürünlerde
markalaşmanın
sağlanması
Mevcut tesislerde fiziki
koşulların iyileştirilmesi
Tesislerin çevresel
düzenlemelerinin
yapılması
Sunulan hizmetlerin çeşit
ve kalitesinin arttırılması
Sağlık turizmi ve termal
turizmin geliştirilmesi
İLGİLİ
MEVCUT
YATIRIM*
VE PROJE
ÖNERİSİ
Vade
Orta
Uzun
Özel Sektör,
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
P3, P17
Özel Sektör,
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
P9
Özel Sektör,
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
→
→
⃝
→
ÖNERİ
ÖNCELİKLİ
KAYNAK
TÜRÜ
Kısa
Özel Sektör,
Ulusal
Özel Sektör,
Ulusal,
Uluslararası
⃝
Ulusal
⃝
Ulusal
⃝
→
Ulusal
⃝
→
Özel Sektör,
Ulusal
⃝
→
⃝
→
→
⃝
→
→
⃝
→
→
Ajans, Ulusal
⃝
→
→
Özel Sektör,
Ulusal
⃝
→
→
Özel Sektör,
Ulusal
⃝
→
→
⃝
→
⃝
→
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
P15
293
EKSEN
TEDBİR
Tarih, kültür ve inanç
turizminin geliştirilmesi
Doğa turizminin
geliştirilmesi
Kış turizminin
geliştirilmesi
TURİZM
MADEN
ÇEVRE
AFET
Kongre (iş) turizminin
geliştirilmesi
Turizm güzergâhlarının
oluşturulması ve
geliştirilmesi
Yöresel turizm odaklarının
geliştirilmesi
Tanıtım faaliyetlerinin
geliştirilmesi
Madencilikte kullanılan
yöntemlerin modernize
edilmesi
Maden işletmelerinde
kurumsallaşmanın
sağlanması
Cevher hazırlama ve
zenginleştirme
kapasitesinin arttırılması
Kalite standardizasyon
belgelerine sahip
ürünlerin üretilmesi
Sanayi ve madende çevre
dostu ve sürdürülebilir
üretimin geliştirilmesi
Tarımda çevre dostu ve
sürdürülebilir üretimin
desteklenmesi
Turizmde
sürdürülebilirliğin
sağlanması
Yerleşim merkezlerinde
çevresel altyapıların tesis
edilmesi
Yerleşim alanlarında çevre
duyarlılığının arttırılması
İlçe bazlı afet risklerinin
tespit edilmesi
Afetle mücadele
planlarının hazırlanması
Alt ve üst yapılarda
güçlendirme yapılması
İLGİLİ
MEVCUT
YATIRIM*
VE PROJE
ÖNERİSİ
Vade
Orta
Uzun
⃝
→
TU1, P1
⃝
→
P16
⃝
→
P14
⃝
→
→
P5
⃝
→
→
⃝
→
→
→
Özel Sektör,
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Özel Sektör,
Ulusal
⃝
→
ÖNERİ
ÖNCELİKLİ
KAYNAK
TÜRÜ
Kısa
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Ulusal,
Uluslararası
Ulusal,
Uluslararası
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Ajans
Ulusal, Ajans
Ajans, Ulusal
⃝
Özel Sektör,
Ulusal
⃝
Özel Sektör,
Ulusal,
Uluslararası
Özel Sektör,
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
⃝
→
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
→
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Uluslararası
⃝
→
Ulusal
⃝
M1, M2
P6
Ç2, Ç5, Ç6
Ç1, Ç3, Ç4,
Ç7, Ç8, Ç9
294
EKSEN
AFET
KENTSEL
HİZMETLER
İNSAN VE
TOPLUM
TEDBİR
Afet anında oluşan zararın
azaltılması
Etkilenen bölgelerde
afetin izlerinin silinmesi
Planlı kentsel gelişmenin
sağlanması
Kentsel teknik altyapının
geliştirilmesi
Kentlerde sağlıklı konut
arzının sağlanması
Temel eğitim ve sağlık
altyapısının iyileştirilmesi
Sosyokültürel hizmetlerin
çeşitlendirilmesi
Mevcut sosyokültürel
donatıların iyileştirilmesi
Talebe duyarlı iş gücü
arzının sağlanması
İstihdamda sürekliliğinin
sağlanması
Mesleki hareketliliğe
yönelik mekanizmaların
geliştirilmesi
Kamu-özel sektör-STK
işbirliğinin etkin kılınması
Bireyler arası dayanışma
ve diyaloğun
güçlendirilmesi
Sivil toplum kuruluşlarının
etkinliklerinin ve
kapasitelerinin arttırılması
Sosyal yardımların
etkinliğinin arttırılması
Çalışan yoksulluğunun
ortadan kaldırılması
Kırsalda farklı gelir
kaynaklarının yaratılması
Aile ve toplum
hizmetlerinin
geliştirilmesi
Çocuk ve gençlik
hizmetlerinin
geliştirilmesi
Toplumsal cinsiyet
eşitliğinin sağlanmasına
ve kadına yönelik
hizmetlerin arttırılması
Vade
Orta
Uzun
⃝
→
⃝
→
⃝
→
Ulusal
⃝
→
Ulusal
⃝
→
ÖNERİ
ÖNCELİKLİ
KAYNAK
TÜRÜ
Kısa
Ulusal,
Uluslararası
Ulusal,
Uluslararası
Ulusal,
Uluslararası
Ulusal
⃝
Ulusal
⃝
→
→
Ajans, Ulusal
⃝
→
→
⃝
→
⃝
→
→
⃝
→
→
Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
⃝
→
→
⃝
→
→
⃝
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Ulusal,
Uluslararası
Ulusal,
Uluslararası
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
İLGİLİ
MEVCUT
YATIRIM*
VE PROJE
ÖNERİSİ
A1
K1, K2, K3,
K4, K5, K6,
K7, K8
295
EKSEN
İNSAN VE
TOPLUM
ENERJİ
ULAŞIM
TEDBİR
Yaşlı ve engellilere yönelik
hizmetlerin ve olanakların
geliştirilmesi
Rüzgârdan enerji
üretiminin
Jeotermal enerjinin
kullanımının
Biyokütleden enerji
üretiminin
Hane, işyerleri ve sosyal
alanlarda farklı enerji
türlerinin kullanımının
arttırılması
Modern enerji üretim
tesislerinin
Dağıtım altyapısının
iyileştirilmesi
Hane, işyerleri ve sosyal
alanlarda enerji
verimliliğinin arttırılması
Mevcut karayolu ağının
iyileştirilmesi
Ulaşım türleri arasında
entegrasyonun
sağlanması
Havaalanlarının
etkinliğinin arttırılması
Lojistik merkezlerinin
kurulması
Yeni demiryolu hatlarının
yapılması
ÖNERİ
ÖNCELİKLİ
KAYNAK
TÜRÜ
Kısa
Vade
Orta
Uzun
⃝
→
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
Özel Sektör
⃝
Özel Sektör
⃝
Özel Sektör,
Ulusal
⃝
Ajans, Ulusal,
Uluslararası
⃝
Ulusal
⃝
P4
→
E3
⃝
E1, E2
Ulusal
Özel Sektör,
Ulusal
⃝
→
Ulusal
⃝
→
Ulusal
U1-9, U10-42
⃝
Ulusal
⃝
→
Ulusal
⃝
→
Ulusal
İLGİLİ
MEVCUT
YATIRIM*
VE PROJE
ÖNERİSİ
U43, P12
⃝
296
6. İZLEME VE DEĞERLENDİRME
297
6.1 MÜDAHALE ALANLARI
Planın uygulanabilir kılınması ve etkin bir izleme-değerlendirme sürecinin yürütülmesi adına,
Planda yer alan hedef ve stratejilerin hayata geçirilmesinde öncelikli müdahaleye ihtiyaç
duyulan alanlar belirlenmiş; bu doğrultuda bir “etki matrisi” oluşturulmuştur. Etki matrisinde
4 temel müdahale alanı tanımlanmıştır:
 Kurumsal Altyapı ve Sosyal Sermaye
 Beşeri Kapasite
 Bilgi, Teknoloji ve Ar-Ge
 Fiziki Altyapı
Söz konusu matris Planda yer alan öncelikler üzerinden kurgulanmış; ancak müdahale
alanları belirlenirken bu hedeflere ait stratejiler ile tedbirler esas alınmıştır. Matris
kurgulanırken her bir hedefin gerçekleştirilmesinde ilgili alanlarda yapılacak müdahalelerin ne
ölçüde etkili olduğu üzerinde durulmuştur. Böylelikle, Plan uygulanırken her bir öncelik için
ihtiyaç duyulacak müdahale alanları kendi aralarında önceliklendirilmiştir. Önceliklendirme
yapılırken her bir tedbir ve müdahale kendi düzeylerinde eşit tutulmuş ve müdahalelerin
hangi müdahale alanına uygun olduğu değerlendirilerek paylar belirlenmiştir.
Etki matrisi ile yapılan önceliklendirme neticesinde, Planın hayata geçirilmesinde müdahale
edilmesi gereken ilk alan fiziki altyapı olarak belirlenmiştir. Ağırlığın en yoğun olduğu diğer
müdahale alanları ise sırasıyla beşeri kapasite ile sosyal sermaye ve kurumsal altyapıdır.
Değerlendirme sonuçlarına Tablo 73’te yer verilmiştir.
298
Tablo 73 - Etki Matrisi
Öncelik
Öncelik
Öncelik
Öncelik
Öncelik
Öncelik
Öncelik
Öncelik
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
Tarımsal üretimde verimlilik, katma değer ve kalite arttırılacaktır.
Tarımsal altyapı iyileştirilecektir.
Tarımsal üretimde profesyonel çiftçilik ve işbirlikleri geliştirilecektir.
Tarımda pazarlama kabiliyeti arttırılacaktır.
Bölgesel üretim altyapısı geliştirilecektir.
Sanayi ürünlerinin değeri arttırılacaktır.
İşletmelerde üretim süreçleri iyileştirilecek ve üretim kapasitesi arttırılacaktır.
Bölge içi ve bölgeler arası ticari ağlar geliştirilecektir.
Öncelik 3.1. Mevcut turizm tesislerinde fiziki koşullar ve hizmet kalitesi geliştirilecektir.
Öncelik 3.2. Turizm faaliyetleri çeşitlendirilecek ve artırılacaktır.
Öncelik 3.3. Müşteri odaklı pazarlama faaliyetleri geliştirilecektir.
Öncelik 4.1. Madenler daha nitelikli ve verimli şekilde çıkartılacaktır.
Öncelik 4.2. Madenlerin katma değeri yüksek konsantre ve ara ürünlere dönüştürülmesi sağlanacaktır.
Öncelik 5.1. Doğal kaynakların koruma-kullanma dengesi gözetilecektir.
Öncelik 5.2. Yerleşim yerlerindeki çevre kirliliği azaltılacaktır.
Öncelik 6.1. Afetle Planlı Mücadele Etkin Kılınacaktır.
Öncelik 6.2. Etkin Korunma ve Canlandırma Yöntemleri Uygulanacaktır
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
Aktif işgücü piyasası politikaları uygulanacaktır.
İşbirliği ve dayanışma kültürü yaygınlaştırılacaktır.
Yoksullukla mücadele yöntemleri kapsamlı ve etkin kılınacaktır.
Sosyal hizmetler yaygın ve etkin kılınacaktır.
Öncelik 7.1. Kentsel çevre iyileştirilecektir.
Öncelik 7.2. Temel ve sosyokültürel hizmetler geliştirilecektir.
Öncelik
Öncelik
Öncelik
Öncelik
Öncelik 9.1. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı arttırılacaktır.
Öncelik 9.2. Geleneksel enerji üretim ve dağıtım altyapısı iyileştirilecektir.
Öncelik 10.1. Erişilebilirlik arttırılacaktır.
Öncelik 10.2. Lojistik altyapısı iyileştirilecektir.
Sosyal Sermaye
ve Kurumsal
Altyapı
Beşeri Kapasite
Bilgi Teknoloji ve
Ar-Ge
Fiziki Altyapı
299
6.2 PERFORMANS GÖSTERGELERİ
Planın uygulanma düzeyini ortaya koyması amacıyla bir ara dönem ve bir plan sonu
dönemine ilişkin öncelikler bazında performans göstergeleri belirlenmiştir. Söz konusu
göstergelerin gerçekleşme düzeyi, Bölgenin Planda ortaya konan vizyonu doğrultusundaki
ilerleme düzeyini gösterecektir.
SANAYİ
Öncelik
Bölgesel üretim
altyapısı
geliştirilecektir.
Sanayi ürünlerinin
değeri arttırılacaktır.
İşletmelerde üretim
süreçleri iyileştirilecek
ve üretim kapasitesi
arttırılacaktır.
Bölge içi ve bölgeler
arası ticari ağlar
geliştirilecektir.
Gösterge
Gösterge
Veri Kaynağı
Birimi
Mevcut
Durum
2018
2023
Bölgedeki OSB sayısı
Adet
OSBÜK Bilgi
Sistemi
23 (2013)
26
30
Teşvik kapsamında
yapılan yerli yatırım
sayısı
Adet
Ekonomi
Bakanlığı
256 (20082012)
400
800 (Plan
dönemi
toplamı)
Teşvik kapsamında
yapılan yabancı yatırım
sayısı
Adet
Ekonomi
Bakanlığı
27 (20082012)
50
100 (Plan
dönemi
toplamı)
Bölgede imalat sektörü
çalışan sayısı yüzdesi
Yüzde
SGK
37,2 (20082012)
42
50 (Plan
Dönemi)
Bölgeden yapılan marka
başvuru sayısı
Adet
TPE
6.036
(2008-2012)
10000
15.000 (Plan
dönemi
toplamı)
Bölgeden yapılan marka
tescil sayısı
Adet
TPE
4.386
(2008-2012)
7500
10.000 (Plan
dönemi
toplamı)
Bölgeden yapılan patent
başvurusu sayısı
Adet
TPE
135 (2012)
1000
2.500 (Plan
dönemi
toplamı)
Bölgeden yapılan patent
tescil sayısı
Adet
TPE
60 (2012)
600
1.200 (Plan
dönemi
toplamı)
Yüksek teknolojili
sektörlerdeki istihdamın
payı
Yüzde
SGK
5,5 (2012)
7
10
Bölge’den yapılan OrtaYüksek teknolojili imalat
sektörü ihracatının tüm
imalat sektörü
ihracatına oranı
Yüzde
TÜİK
12,125
20
40
İmalat sektöründeki
işyeri sayısı
Adet
SGK
8.639
(2013)
11000
15.000
İmalat sektöründeki
çalışan sayısı
Kişi
SGK
139.893
(2012)
145.000
180.000
Bölgede bulunan iş
geliştirme merkezi sayısı
Adet
ZEKA
Derlemeleri
5 (2013)
10
15
Bölgede bulunan
teknoloji geliştirme
bölgesi
Adet
ZEKA
Derlemeleri
0 (2013)
2
5
300
TARIM
Öncelik
Gösterge
Veri Kaynağı
Birimi
Gösterge
Mevcut
Durum
2018
2023
Kişi başına düşen
bitkisel üretim değeri
TL
TÜİK
1.727
(2012)
2.500
5.000
Ürün kalitelerinin
standardizasyonunu
sağlayacak akredite
laboratuvar sayısı
Adet
İl Gıda Tarım
ve Hayvancılık
Müdürlükleri
8 (2013)
11
16
Bölgedeki sera alanları
Dekar
TÜİK
1.922
(2012)
4.000
9.000
Bölgede organik tarım
üretiminin Türkiye
organik tarım üretimine
oranı
Yüzde
TÜİK
3,7 (2012)
6
10
Bölgedeki cam sera
alanlarının tarım
alanlarına oranı
Yüzde
TÜİK
2,3 (2013)
3
5
Bölge’deki sulanan arazi
oranı
Yüzde
28,33
(2012)
35
50
Tarımsal üretimde
profesyonel çiftçilik ve
işbirlikleri
geliştirilecektir.
Bölgede bulunan
kooperatif, üretici birliği
sayısı
Adet
745 (2013)
900
1.200
Tarımda pazarlama
kabiliyeti
arttırılacaktır.
Bölgede tarımsal ürün
ihracatı
Dolar
Tarımsal üretimde
verimlilik, katma
değer ve kalite
arttırılacaktır.
Tarımsal altyapı
Tarım ve
Hayvancılık
Bakanlığı İl
Brifing
Raporları
Zafer
Kalkınma
Ajansı
Hesaplamaları
TÜİK
733.680.871
1.200.000.000 2.000.000.000
(2011)
TURİZM
Öncelik
Mevcut turizm
tesislerinde fiziki
koşullar ve hizmet
kalitesi
geliştirilecektir.
Turizm faaliyetleri
çeşitlendirilecek ve
artırılacaktır.
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut Durum
2018
2023
Bölgeye gelen
turist sayısı
Kişi
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
1.212.086(2011)
3.000.000
5.000.000
Bölgeye
yabancı
sayısı
Kişi
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
25.487 (2011)
250.000
1.000.000
Bölgedeki Yatak
Sayısı
Adet
İl Kültür ve
Turizm
Müdürlükleri
32.869 (2012)
50.000
75.000
Bölgedeki 4 ve
5 yıldızlı otel
sayısı
Adet
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
57 (2011)
90
130
Kongre turizmi
yapılabilecek
otel sayısı
Adet
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
57(2011)
90
100
Bölgedeki
kaplıca sayısı
Adet
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
45 (2012)
47
50
Gösterge
gelen
turist
301
TURİZM
Öncelik
Müşteri odaklı
pazarlama
faaliyetleri
geliştirilecektir.
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut Durum
2018
2023
Yüzde
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
0,85 (2011)
2
4
Gün
Kültür ve
Turizm
Bakanlığı
1,7 (2011)
2,2
3
Turizm İşletme
Belgeli
tesislerde
geceleme
sayısının
Türkiye
geceleme
sayısına oranı
Turizm İşletme
Belgeli
tesislerde
ortalama kalış
süresi
MADEN
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri
Kaynağı
Mevcut
Durum
2018
2023
Madencilik ve taş ocakçılığı
sektörü firma sayısı
Adet
TÜİK
270 (2010)
320
400
Madencilik ve taş ocakçılığı
sektöründe yapılan yatırım
TL
TÜİK
248.501.776
(2010)
Bölgeden yapılan işlenmiş
mermer ihracatının/toplam
mermer ihracatına oranı
Yüzde
TÜİK
72 (2011)
Öncelik
Madenler daha nitelikli ve
verimli şekilde
çıkartılacaktır.
Madenlerin katma değeri
yüksek konsantre ve ara
ürünlere dönüştürülmesi
sağlanacaktır.
350.000.00 500.000.000
75
80
ÇEVRE
Öncelik
Gösterge
Doğal kaynakların
koruma-kullanma
dengesi
gözetilecektir.
Birim tarım arazisi
için tüketilen
kimyasal gübre
miktarı
Birim tarım arazisi
için tüketilen tarım
ilacı miktarı
Belediyelerin çevre
için yaptıkları
harcamalar
Yerleşim
yerlerindeki çevre
kirliliği
azaltılacaktır.
Bölge sınırlarında
hizmet veren içme
suyu arıtma tesisleri
Bölge sınırlarında
hizmet veren atık su
arıtma tesisleri
Düzenli depolama
sahalarında bertaraf
edilen atıkların
toplam katı atığa
oranı
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut Durum
2018
2023
Kg/ha
Gıda, Tarım ve
Hayvancılık
Bakanlığı
Bölge
ortalaması:
92,94 (2009)
80
60
Kg/ha
Gıda, Tarım ve
Hayvancılık
Bakanlığı
2,1
1,8
TL
TÜİK Seçilmiş
Göstergelerle
İller
Bölge illerinin
ortalaması:
2,17 (2005)
Bölge
Ortalaması:
43.431.910 TL
(2010)
200.000.000
500.000.000
(Plan Dönemi)
11 (2011)
15
22
12 (2010)
17
24
43 (2010)
50
60
Adet
Adet
Yüzde
TÜİK Seçilmiş
Göstergelerle
İller
TÜİK, Seçilmiş
Göstergelerle
İller
TÜİK, Belediye
İstatistikleri
302
AFET YÖNETİMİ
Öncelik
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut
Durum
Afetle planlı mücadele
etkin kılınacaktır.
Bölgede afet bilgi bankası
oluşturulması
Adet
İl Afet ve Koordinasyon
Müdürlükleri
0 (2013)
1
1
Bölge İllerindeki kentsel
dönüşümü sağlanan riskli
alan sayısı
Adet
İl afet Ve Koordinasyon
Müdürlükleri,
Belediyeler
0 (2013)
8
20
Bölge
İllerinde
oluşturulmuş
Bütünleşik
afet tehlike haritası sayısı
Adet
T.C. Başbakanlık Afet ve
Acil Durum Yönetimi
Başkanlığı
0 (2013)
2
4
İl bazında tamamlanmış
Bina
Kimlik
Sistemi
çalışması sayısı
Adet
İl Koordinasyon
Müdürlükleri
0 (2013)
2
4
Bölge İllerindeki Doğal
Afet Sigortası olan konut
oranı
Yüzde
Doğal Afet Sigortaları
Kurumu
22,8
(2013)
35
50
Etkin korunma ve
canlandırma yöntemleri
uygulanacaktır.
2018 2023
KENTSEL HİZMETLER
Öncelik
Kentsel çevre
Temel ve
sosyokültürel
hizmetler
geliştirilecektir.
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut
Durum
2018
2023
Kişi başına düşen
yeşil alan miktarı
m2
Çevre ve
Şehircilik
Bakanlığı
6,9 (2011)
8
10
Genişbant internet
penetrasyon
oranları
Yüzde
Bilgi
Teknolojileri ve
İletişim Kurumu
19,8 (2012)
25
30
Bölgede yüz bin kişi
başına
toplam
hastane yatak sayısı
Adet
TÜİK Sağlık
İstatistikleri
284 (2013)
320
400
Ortaöğretimde
derslik
başına
düşen öğrenci sayısı
Kişi
TÜİK Eğitim
İstatistikleri
26 (2012)
24
20
Bölgedeki
kütüphane sayısı
Adet
TÜİK
72 (2011)
85
100
Bölgedeki
sayısı
Adet
TÜİK
15 (2011)
20
25
Gösterge
tiyatro
İNSAN VE TOPLUM
Öncelik
Aktif işgücü piyasası
politikaları uygulanacaktır
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut
Durum
2018
2023
Bölge
genelinde
iş
gücünün açık işi karşılama
oranı
Yüzde
İŞKUR İstatistik
Yıllığı
43,4
(2012)
50
60
Kayıt dışı istihdam oranı
Yüzde
TÜİK
45,2
(2012)
35
25
Adet
SGK İstatistikleri
7.779
(2011)
20000
50.000
(Plan
Dönemi
Toplamı)
Bölgedeki iş kazaları sayısı
303
İNSAN VE TOPLUM
Gösterge
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut
Durum
2018
2023
Bölgedeki ticaret sanayi
odası
ve
borsaların
sayısının Türkiye’deki TSO
ve borsalara oranı
Yüzde
TOBB İstatistikleri
10,1
(2012)
11
12
Bölgede kurulan yeni
vakıf sayısının arttırılması
Adet
Vakıflar Genel
Müdürlüğü
131
(2012)
400
1000
(Plan
Döenmi)
Bölgede faal durumdaki
kooperatif ve birlik sayısı
Adet
Kurumlardan alınan
bilgiler ve Zafer
Kalkınma Ajansı
Derlemeleri
602
(2013)
900
1.500
Bölgede ücretsiz aile işçisi
sayısı
Kişi
TÜİK
269.000
(2011)
200.000
135.000
Bölgede
sosyal
yardımlaşma vakıflarından
faydalanan kişilerin Bölge
nüfusuna oranı
Yüzde
Sosyal Yardımlar
Genel Müdürlüğü
7,7
(2012)
6,9
5
Bölgede kadın nüfusun
tarım
dışı
istihdama
katılım
oranının
arttırılması
Yüzde
TÜİK İş gücü
İstatistikleri
32,2
(2012)
35
40
Bölgedeki
yaşlı/engelli
bakım ve rehabilitasyon
merkezi ve huzurevi sayısı
Adet
Aile ve Sosyal
Politikalar İl
Müdürlükleri
15
(2013)
19
25
Öncelik
İşbirliği ve dayanışma
kültürü
yaygınlaştırılacaktır.
Yoksullukla mücadele
yöntemleri kapsamlı ve
Sosyal hizmetler yaygın ve
ENERJİ
Öncelik
Yenilenebilir enerji
kaynaklarının
kullanımı
arttırılacaktır.
Geleneksel enerji
üretim ve dağıtım
altyapısı
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut
Durum
2018
2023
Rüzgâr enerjisinde
kurulu güç
MW
Yenilenebilir
Enerji Genel
Müdürlüğü
320 (2012)
750
1.500
Hidrolik enerjisinde
kurulu güç
MW
Türkiye
Elektrik İletim
A.Ş.
75 (2012)
150
300
Kişi başına mesken
elektrik tüketimi
KWh
TÜİK
499 (2011)
450
400
Kişi başına sanayi
elektrik tüketimi
KWh
TÜİK
1176 (2011)
1050
900
Bölgede kayıp
kaçak oranı
Yüzde
TEDAŞ
6,85 (2010)
6,6
6
Kullanıcı.
Saniye
Osmangazi
Elektrik
Dağıtım A.Ş
Yüzde
EÜAŞ
Gösterge
Afyonkarahisar,
Kütahya ve
Uşak’taki eletrik
kesintilerinin süresi
Bölgedeki termik
santrallerin Türkiye
elektrik
üretimindeki oranı
94.619.832.732 75.000.000.000 50.000.000.000
4,14 (2012)
5,5
7
304
ULAŞIM
Öncelik
Gösterge
Birimi
Veri Kaynağı
Mevcut
Durum
2018
2023
İl ve devlet yolu uzunluğu
km
TÜİK Ulaştırma
İstatistikleri
3.549
(2011)
4.500
6.000
Demiryolu uzunluğu
km
TÜİK Ulaştırma
İstatistikleri
1.082
(2011)
1.500
2.500
Lojistik merkez sayısı
Adet
TCDD
1 (2013)
3
6
Bölgede
ulaşım
ve
lojistik
sektöründeki
yatırımların
tüm
yatırımlara oranı
Yüzde
TÜİK
3,7 (2010)
5
7,5
Bölgede lojistik ve destekleyici
sektörlerde çalışan sayısı
Kişi
SGK
6.564
(2011)
Gösterge
Erişilebilirlik
arttırılacaktır.
Lojistik altyapısı
10.000 20.000
305
7. BÖLGESEL GELİŞME ŞEMASI
306
307
8. EKLER
308
Ek 1 - Plan Hazırlıkları Kapsamında Gerçekleştirilen Toplantılar ve Yapılan
Anketlere İlişkin Bilgiler
Tarih
İhtisas Komisyonu Toplantıları
Katılımcılık Yöntemi
21.03.2011
Afyonkarahisar İhtisas Komisyonu Toplantısı
Açık Alan Toplantısı
22.03.2011
Kütahya İhtisas Komisyonu Toplantısı
23.03.2011
Uşak İhtisas Komisyonu Toplantısı
28.03.2011
Manisa İhtisas Komisyonu Toplantısı
Tarih
Teknik Komisyon Toplantıları
(Afyonkarahisar)
28.07.2011
Sosyal Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı
28.07.2011
Kentsel Altyapı Teknik Komisyonu Toplantısı
14.09.2011
Sanayi Teknik Komisyonu Toplantısı
20.09.2011
25.09.2011
Turizm Teknik Komisyonu Toplantısı
Tarih
Teknik Komisyon Toplantıları (Kütahya)
05.05.2011
15.06.2011
Tarım Teknik Komisyonu Toplantısı
28.06.2011
Sanayi Teknik Komisyon Toplantısı
14.07.2011
Sanayi Teknik Komisyon Toplantısı
14.07.2011
09.08.2011
13.09.2011
15.09.2011
27.09.2011
27.09.2011
309
Tarih
Teknik Komisyon Toplantıları (Manisa)
21.06.2011
21.06.2011
27.06.2011
27.06.2011
29.06.2011
19.07.2011
19.07.2011
25.07.2011
03.08.2011
10.08.2011
24.08.2011
13.09.2011
14.09.2011
21.09.2011
23.09.2011
30.09.2011
18.10.2011
01.11.2011
Tarih
Teknik Komisyon Toplantıları (Uşak)
12.05.2011
21.06.2011
07.07.2011
14.07.2011
27.09.2011
05.12.2011
310
Tarih
Teknik Komisyon Toplantıları (Uşak)
06.12.2011
09.01.2012
11.01.2012
06.02.2012
06.02.2012
05.03.2012
05.03.2012
Tarih
OSB Zirveleri
12.07.2011
TR33 Bölgesi I. OSB Zirvesi - Manisa
08.12.2011
TR33 Bölgesi II. OSB Zirvesi - Uşak
Tarih
Bölgesel Kalkınma Çalışma Grubu
Toplantıları
24.09.2011
Çalışma Grubu 1. Toplantısı - Kütahya
10.12.2011
Çalışma Grubu 2. Toplantısı - Uşak
14.04.2012
Çalışma Grubu 3. Toplantısı - Afyonkarahisar
Tarih
Tematik Alan Toplantıları
19.09.2012
19.09.2012
19.09.2012
19.09.2012
20.09.2012
20.09.2012
Tarım ve Kırsal Kalkınma Tematik Alan Toplantısı
- Kütahya
Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler, Mesleki Eğitim
Tematik Alan Toplantısı - Kütahya
Turizm Tematik Alan Toplantısı - Kütahya
Sanayi Politikası, Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik
Alan Toplantısı - Kütahya
Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler, Mesleki Eğitim
Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar
- Afyonkarahisar
Konuşma Çemberi
Konuşma Çemberi
Konuşma Çemberi
Konuşma Çemberi
Konuşma Çemberi
Konuşma Çemberi
20.09.2012
Turizm Tematik Alan Toplantısı - Afyonkarahisar
Konuşma Çemberi
20.09.2012
Sanayi Politikası Tematik Alan Toplantısı Afyonkarahisar
Konuşma Çemberi
311
Tarih
24.09.2012
24.09.2012
Tematik Alan Toplantıları
- Manisa
Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik Alan Toplantısı Manisa
Konuşma Çemberi
Konuşma Çemberi
24.09.2012
Turizm Tematik Alan Toplantısı - Manisa
Konuşma Çemberi
24.09.2012
Sosyal Politika: Beşeri Kaynaklar, Üniversiteler,
Mesleki Eğitim Tematik Alan Toplantısı - Manisa
Konuşma Çemberi
26.09.2012
Enerji Tematik Alan Toplantısı - Uşak
Konuşma Çemberi
26.09.2012
26.09.2012
26.09.2012
- Uşak
Kadın, Gençlik, Yaşlılar, Dezavantajlı Gruplar,
Yoksulluk Tematik Alan Toplantısı - Uşak
Sanayi Politikası, Ar-Ge ve Yenilikçilik Tematik
Alan Toplantısı – Uşak
Konuşma Çemberi
Konuşma Çemberi
Konuşma Çemberi
Tarih
Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespit
Edilmesi Çalışması Toplantıları
04.10.2012
Gıda Sektörü Toplantısı - Manisa
04.10.2012
Elektronik/Makine Sektörü Toplantısı - Manisa
04.10.2012
Makine Sektörü Toplantısı - Manisa
05.10.2012
Deri/Tekstil Sektörü Toplantısı - Uşak
05.10.2012
Gıda Sektörü Toplantısı - Afyonkarahisar
05.10.2012
Mermer Sektörü Toplantısı - Afyonkarahisar
06.10.2012
Seramik/Porselen Sektörü Toplantısı - Kütahya
Tarih
TR33 Bölgesi Girişimcilik ve İstihdam
Stratejisi Toplantıları
22.06.2012
Açılış Toplantısı
15.10.2012
Kütahya Alt Bölge Toplantısı
15.10.2012
16.10.2012
16.10.2012
17.10.2012
17.10.2012
Sandıklı-Şuhut-Dinar-Kızılören-Başmakçı-EvcilerDazkırı Alt Bölge Toplantısı
Afyonkarahisar-Bayat-İscehisar-Emirdağ Alt
Bölge Toplantısı
Bolvadin-Çay-Sultandağı-Çobanlar Alt Bölge
Toplantısı
Sarıgöl-Banaz-Eşme-Sivaslı-Ulubey-SinanpaşaHocalar Alt Bölge Toplantısı
Uşak-Gediz-Karahallı Alt Bölge Toplantısı
312
18.10.2012
Simav-Domaniç-Emet-Hisarcık-ŞaphanePazarlar-Dumlupınar-Çavdarhisar-AslanapaAltıntaş-İhsaniye Alt Bölge Toplantısı
22.10.2012
Manisa-Turgutlu Alt Bölge Toplantısı
23.10.2012
23.10.2012
21.12.2012
Tarih
01.04.2013
01.04.2013
02.04.2013
02.04.2013
Soma-Kırkağaç-Gölmarmara-Akhisar-SaruhanlıAhmetli-Salihli-Alaşehir Alt Bölge Toplantısı
Demirci-Kula-Gördes-Köprübaşı-Selendi Alt Bölge
Toplantısı
Kapanış Toplantısı
TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi Odak Grup
Toplantıları
Kamu Kurumları Temsilcileri Odak Grup
Toplantısı - Manisa
Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı Manisa
Kamu Kurumları Temsilcileri Odak Grup
Toplantısı - Afyonkarahisar
Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı Afyonkarahisar
02.04.2013
Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı - Uşak
02.04.2013
Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı Uşak
03.04.2013
Kamu Kurumları Odak Grup Toplantısı - Kütahya
03.04.2013
Özel Sektör Temsilcileri Odak Grup Toplantısı Kütahya
Tarih
İlçe Önceliklendirme Toplantıları
18.02.2013
Dumlupınar ve Altıntaş Toplantıları
19.02.2013
Çavdarhisar ve Aslanapa Toplantıları
21.02.2013
Simav, Hisarcık ve Emet Toplantıları
22.02.2013
Gediz, Şaphane ve Pazarlar Toplantıları
25.02.2013
Tavşanlı ve Domaniç Toplantıları
26.02.2013
Sinanpaşa ve İhsaniye Toplantıları
27.02.2013
Hocalar Toplantısı
28.02.2013
Sultandağı, Çay ve Bolvadin Toplantıları
04.03.2013
İscehisar, Bayat ve Emirdağ Toplantıları
05.03.2013
Çobanlar ve Şuhut Toplantıları
Açık Alan Toplantıları
( 2 toplantı)
( 2 toplantı)
( 3 toplantı)
( 3 toplantı)
( 2 toplantı)
( 2 toplantı)
(3 toplantı)
( 3 toplantı)
( 2 toplantı)
313
Tarih
İlçe Önceliklendirme Toplantıları
06.03.2013
Dinar ve Kızılören Toplantıları
07.03.2013
Başmakçı, Dazkırı ve Evciler Toplantıları
11.03.2013
Sivaslı, Banaz ve Karahallı Toplantıları
12.03.2013
Ulubey ve Eşme Toplantıları
20.03.2013
Demirci Toplantısı
21.03.2013
Selendi ve Kula Toplantıları
22.03.2013
Alaşehir ve Sarıgöl Toplantıları
27.03.2013
Gördes Toplantısı
28.03.2013
Köprübaşı ve Ahmetli Toplantıları
( 2 toplantı)
29.03.2013
Gölmarmara Toplantısı
03.04.2013
Turgutlu Toplantısı
04.04.2013
Akhisar Toplantısı
08.04.2013
Sandıklı Toplantısı
16.07.2013
Saruhanlı Toplantısı
18.07.2013
Soma ve Kırkağaç Toplantıları
( 2 toplantı)
17.07.2013
Salihli Toplantısı
Tarih
Yaşanabilirlik Ekseni Odak Grup
Toplantıları
14.05.2013
Odak Grup Toplantısı - Afyonkarahisar
15.05.2013
Odak Grup Toplantısı - Uşak
16.05.2013
Odak Grup Toplantısı - Manisa
17.05.2013
Odak Grup Toplantısı - Kütahya
Tarih
Bölge Planı İstişare Toplantıları
11.06.2013
Afyonkarahisar Bölge Planı İstişare Toplantısı
12.06.2013
Kütahya Bölge Planı İstişare Toplantısı
13.06.2013
Uşak Bölge Planı İstişare Toplantısı
17.06.2013
Manisa Bölge Planı İstişare Toplantısı
( 2 toplantı)
( 3 toplantı)
( 3 toplantı)
( 2 toplantı)
( 2 toplantı)
( 2 toplantı)
314
Tarih
TR33 Bölgesi Turizm Stratejisi ve
Operasyonel Programı Toplantıları
03.09.2013
Kütahya ve Afyonkarahisar Toplantıları
04.09.2013
Uşak Toplantısı
05.09.2013
Manisa Toplantısı
Tarih
Diğer Ajanslarla Yapılan Mekansal Gelişim
Şeması İstişare Toplantıları
23.08.2013
İSTKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı
30.10.2013
GEKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı
31.10.2013
İZKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı
01.11.2013
GMKA Mekansal Gelişim Şeması Toplantısı
Tarih
01.10.201218.01.2013
03.08.201330-08.2013
Anket
Uygulandığı Kişi Sayısı
Sanayi Anketi
1.600 Kişi
Sektör Önceliklendirme Anketi
400 Kişi
315
Ek 2 - Dış Ticaret Göstergelerinden RCA ve GH ile İlgili Bilgiler
RCAik 
X ik / X it
X wk / X wt
X ik ve X it sırasıyla i ilinin k sektöründeki ve toplam ihracatını; X wk ve X wt ise sırasıyla
Dünyanın k sektöründeki ve toplam ihracatını ifade etmektedir.
GH i 
n
S
k 1
2
k
*100
S k , i ilinin k sektöründe yaptığı ihracatı göstermektedir.
BTij 
X jk / X jt
X wk / X wt
X jk ve X wk değerleri j ilinin ve dünyanın k ülkesine ihracat değerlerini, X jt ve X wt ise j ilinin
toplam ihracatıyla toplam dünya ihracatını vermektedir.
316
Ek 3 - ISIC Rev. 4 Sınıflaması
Kod
01
02
03
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
35
36
37
38
39
41
42
43
45
46
47
49
50
51
52
53
55
Tanım
Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri
Ormancılık ve tomrukçuluk
Balıkçılık ve su ürünleri yetiştiriciliği
Kömür ve linyit çıkartılması
Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı
Metal cevheri madenciliği
Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri
İçeceklerin imalatı
Tütün ürünleri imalatı
Giyim eşyalarının imalatı
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri
malzemelerden örülerek eşyaların imalatı
Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı
Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait malzemelerin imalatı
Ana metal sanayii
Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı
Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı
Diğer ulaşım araçlarının imalatı
Mobilya imalatı
Diğer imalatlar
Makine ve donanımların kurulumu ve onarımı
Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı
Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması
Kanalizasyon
Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı
İyileştirme faaliyetleri ve diğer atık yönetimi hizmetleri
Bina inşaatı
Bina dışı yapıların inşaatı
özel inşaat faaliyetleri
Toptan ve perakende ticaret ve motorlu taşıtlar ve motosikletlerin onarımı
Motorlu taşıtlar ve motosikletler hariç toptan ticaret
Perakende ticaret ( Motorlu taşıtlar ve motosikletler hariç)
Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı
Su yolu taşımacılığı
Havayolu taşımacılığı
Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler
Posta ve kurye faaliyetleri
Konaklama
317
Kod
56
58
59
60
61
62
63
64
65
66
68
69
70
71
72
73
74
75
77
78
79
80
81
82
84
85
86
87
88
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
Tanım
Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri
Yayıncılık faaliyetleri
Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri
Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri
Telekomünikasyon
Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili faaliyetler
Bilgi hizmet faaliyetleri
Sigorta ve emeklilik fonları hariç finansal hizmet faaliyetleri
Zorunlu sosyal güvenlik hariç, sigorta, reasürans ve emeklilik fonları
Finansal hizmetler ve sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler
Gayrimenkul faaliyetleri
Hukuki ve muhasebe faaliyetleri
İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık faaliyetleri
Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene ve analiz
Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri
Reklamcılık ve pazar araştırması
Diğer profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler
Veterinerlik hizmetleri
Kiralama ve leasing (finansal kiralama) faaliyetleri
İstihdam faaliyetleri
Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ile ilgili faaliyetler
Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri
Binalar ve çevre düzenlemesi faaliyetleri
Büro yönetimi, büro desteği ve diğer şirket destek faaliyetleri
Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik
Eğitim
İnsan sağlığı hizmetleri
Yatılı bakım faaliyetleri
Barınacak yer sağlanmaksızın yürütülen sosyal hizmetler
Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri
Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler
Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri
Spor faaliyetleri ve eğlence ve oyun faaliyetleri
üye olunan kuruluşların faaliyetleri
Bilgisayarların ve kişisel ve ev eşyalarının onarımı
Diğer hizmet faaliyetleri
Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak hanehalklarının faaliyetleri
Hanehalkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış mal ve
hizmetler
Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin faaliyetleri
318
Ek 4 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İhracat Değerleri (2012)
ISIC
ISIC Adı
Kodu
1
faaliyetleri
2
8
10
11
13
14
15
16
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı
(mobilya
hariç);
saz,
saman
ve
benzeri
malzemelerden örülerek eşya iml.
17
18
19
20
21
Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ait
malzemelerin imalatı
AFYONKARAHİSAR
22
23
24
Ana metal sanayii
25
Makine ve teçhizat hariç, fabrikasyon metal ürünleri
imalatı
26
27
28
imalatı
29
Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler
(yarı römork) imalatı
30
31
Mobilya imalatı
32
Diğer İmalatlar
36
38
Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri;
maddelerin geri kazanımı
58
1
faaliyetleri
5
7
8
10
11
KÜTAHYA
13
14
15
16
(mobilya
hariç);
saz,
saman
ve
benzeri
17
KÜTAHYA
18
İL
DOLAR
100.391.846
3.254
43.267.738
17.487.498
1.557.476
752.494
540.475
8.069
234.429
136.061
221
.
2.704.432
.
6.164.985
120.405.258
34.989
15.062.336
15.248
235.254
3.561.128
82.991
1.237
370.183
.
.
1.327.651
6.415
709.773
.
.
8.659.474
1.192.255
455
359.704
997.371
6.183
28.739
101.599
.
319
İL
ISIC
Kodu
19
20
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
38
58
59
71
90
1
2
8
10
11
13
14
15
16
MANİSA
17
18
19
20
21
22
23
24
25
MANİSA
26
27
28
29
ISIC Adı
DOLAR
719.685
3.670.153
3.572.545
119.820.045
Ana metal sanayii
1.354.480
827.702
imalatı
3.455
40.593
838.351
imalatı
283
1.753
Mobilya imalatı
2.549.728
Diğer İmalatlar
10.596
16.402
6.158
Sinema filmi, video ve televizyon programları
.
yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri
Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik muayene
.
ve analiz
Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence
.
faaliyetleri
130.687.397
faaliyetleri
281.231
4.470.108
491.581.818
145.089
10.512.017
12.863.327
6.985.068
819.525
(mobilya
hariç);
saz,
saman
ve
benzeri
7.271.804
94.842
84.503
6.053.502
91.057
90.704.853
19.220.351
Ana metal sanayii
22.919.665
318.524.029
imalatı
1.745.097.807
1.031.297.374
81.949.606
204.157.772
320
İL
ISIC
Kodu
30
31
32
36
38
58
59
90
1
2
8
10
13
14
15
16
17
19
20
21
UŞAK
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
38
58
ISIC Adı
Mobilya imalatı
Diğer İmalatlar
yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri
faaliyetleri
faaliyetleri
(mobilya
hariç);
saz,
saman
ve
benzeri
Ana metal sanayii
imalatı
imalatı
Mobilya imalatı
Diğer İmalatlar
DOLAR
303.859
2.864.528
5.596.757
350
4.320.345
65.275
283
.
2.496.965
556.737
5.487.196
10.832.813
88.957.289
153.167
5.249.777
383.375
34.728
10.694
9.898.405
100.668
1.697.551
31.483.212
78.980
1.196.634
2.172
81.593
2.575.562
754.628
335
181.310
3.296
9.301.214
25.225
321
Ek 5 - Bölge İllerinin Sektörlere Göre İthalat Değerleri (2012)
İL
ISIC
Kodu
1
2
8
10
13
14
15
16
17
18
19
20
21
AFYONKARAHİSAR
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
38
58
59
71
1
KÜTAHYA
2
3
7
8
10
11
13
ISIC Adı
Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili
hizmet faaliyetleri
(mobilya hariç); saz, saman ve benzeri
Ana metal sanayii
imalatı
imalatı
Mobilya imalatı
Diğer İmalatlar
yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama
faaliyetleri
Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik
muayene ve analiz
hizmet faaliyetleri
DOLAR
8.547.345
77.480
147.778
603.035
1.353.134
163.350
304
207.720
245.063
2.989
11.369.691
10.503.493
60.319
7.163.385
6.169.217
2.222.644
4.092.440
615.381
317.059
8.016.268
228.138
52.452
2.850
242.970
169.396
2.726
1.666
.
95.980
.
.
199.686
19.741.785
25.754
.
7.727.030
322
İL
ISIC
Kodu
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
KÜTAHYA
26
27
28
29
30
31
32
38
58
59
71
90
1
MANİSA
2
7
8
10
11
13
14
15
16
17
18
19
20
21
ISIC Adı
Ana metal sanayii
imalatı
imalatı
Mobilya imalatı
Diğer İmalatlar
faaliyetleri
muayene ve analiz
faaliyetleri
hizmet faaliyetleri
DOLAR
8.699
72.742
77.953
4.446.697
99.132
16.778.468
24.806.997
105.183
3.653.107
5.355.956
2.332.910
2.185.039
2.124.156
1.951.397
26.046.281
191.388
.
920.438
567.836
.
103.292
6.618
.
3.843
158.811.574
.
3.784.061
6.914.842
108.933.973
908.793
2.694.165
1.768.534
1.886.508
183.150
8.394.563
120.040
5.844.179
367.916.313
.
323
İL
ISIC
Kodu
22
23
24
25
26
27
28
29
MANİSA
30
31
32
38
58
59
71
74
1
7
8
10
13
14
15
16
UŞAK
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
ISIC Adı
DOLAR
46.830.389
9.762.737
Ana metal sanayii
327.399.483
93.326.729
imalatı
998.017.847
1.013.897.297
422.821.077
imalatı
5.408.014
24.935.350
Mobilya imalatı
346.608
Diğer İmalatlar
6.268.020
201.278
1.033.196
49.982
faaliyetleri
120
muayene ve analiz
Diğer profesyonel, bilimsel ve teknik faaliyetler
.
hizmet faaliyetleri
Ana metal sanayii
imalatı
imalatı
Mobilya imalatı
6.817.662
.
1.508.304
18.109.277
17.091.818
489
2.873.600
29.329
433.495
409.202
8.023.421
78.134.362
533.862
2.886.706
1.430.139
166.454
1.575.134
392.940
654.597
44.137.482
585.868
17.741
2.626
324
İL
UŞAK
ISIC
Kodu
32
38
58
59
71
ISIC Adı
Diğer İmalatlar
faaliyetleri
muayene ve analiz
DOLAR
90.331
8.289.691
18.829
233
.
325
Ek 6 - BEC Rev. 4 Sınıflaması
Kod
1
11
111
112
12
121
122
2
21
22
3
31
32
321
322
4
41
42
5
51
52
521
522
53
6
61
62
63
7
77
Tanım
Yiyecek ve içecekler
İşlenmemiş yiyecek ve içecekler
Sanayi için işlenmemiş yiyecek ve içecekler
Hane halkı tüketimi için işlenmemiş yiyecek ve içecekler
İşlenmiş yiyecek ve içecekler
Sanayi için işlenmiş yiyecek ve içecekler
Hane halkı tüketimi için işlenmiş yiyecek ve içecekler
Başka yerde belirtilmemiş sanayi hammaddeler
Sanayi için işlem görmemiş hammaddeler
Sanayi için işlem görmüş hammaddeler
Yakıt ve yağlar
İşlem görmemiş yakıt ve yağlar
İşlem görmüş yakıt ve yağlar
Motor benzini ve diğer hafif yağlar
Diğer motor benzini ve diğer hafif yağlar
Sermaye malları, (Taşımacılık araçları hariç ), parçaları ve aksesuvarları
Sermaye malları ( Taşımacılık araçları hariç )
Yatırım mallarının aksam ve parçaları
Taşımacılık araçları , parçaları ve aksesuvarları
Binek otomobilleri
Diğer yolcu taşıma araçları
Sanayi ile ilgili taşımacılık araç ve gereçleri
Sanayi ile ilgili olmayan taşımacılık araç ve gereçleri
Taşımacılık araçlarının aksam ve parçaları
Başka yerde sınıflandırılmamış tüketim malları
Başka yerde sınıflandırılmamış dayanıklı tüketim malları
Başka yerde sınıflandırılmamış yarı dayanıklı tüketim malları
Başka yerde sınıflandırılmamış dayanıksız tüketim malları
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer mallar
Başka yerde sınıflandırılmamış diğer mallar
326
Ek 7 - İmalat Sektörlerinin Teknoloji Düzeyleri
327
Ek 8 - Hizmet Sektörlerinin Bilgi Yoğunluğu
328
Ek 9 - Sektörlere Göre Yatırımlar (2003-2010) ve NACE Rev. 1.1 Sınıflaması
Bölgede Maddi Mallara İlişkin Brüt Yatırımlar (TL)
NACE Rev.2
Toplam
Kısım A
01
Kısım B
05
07
08
09
Kısım C
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Kısım D
35
Kısım E
36
38
Kısım F
41
42
43
Kısım G
45
46
47
Kısım H
49
51
2009
1 660 656 816
(*)
(*)
159 888 239
61 550 970
(***)
50 115 353
(***)
847 139 895
130 016 112
9 253 294
(*)
52 697 591
1 093 617
3 077 238
15 828 375
14 180 779
5 665 085
(***)
17 364 429
(*)
49 033 568
138 762 301
(***)
70 955 122
71 007 050
47 706 178
20 697 165
(***)
(**)
586 239
(***)
(***)
(**)
(**)
9 547 817
3 414 672
6 133 145
34 307 807
19 006 195
12 781 172
2 520 440
241 029 682
24 861 640
78 680 097
137 487 945
53 431 914
49 766 378
(*)
2010
2 382 311 829
(***)
(***)
248 501 776
74 303 771
(***)
(***)
1 254 963 140
227 904 222
18 585 494
(*)
144 603 135
2 626 494
6 718 891
(***)
15 172 430
3 483 615
3 623 325
16 290 866
(**)
154 677 304
278 855 991
(***)
86 570 236
(***)
123 401 940
31 440 822
27 539 195
(***)
1 881 332
(***)
124 791 722
124 791 722
5 948 196
(***)
(***)
45 678 880
17 782 247
12 134 274
15 762 359
248 915 552
18 903 548
138 795 546
91 216 458
87 633 201
77 694 284
-
329
52
53
Kısım I
55
56
Kısım J
58
59
61
62
63
Kısım L
68
Kısım M
69
70
71
72
73
74
75
Kısım N
77
78
79
80
81
82
Kısım P
85
Kısım Q
86
87
88
Kısım R
90
92
93
Kısım S
95
96
3 588 478
(**)
25 222 225
18 978 739
6 243 486
24 051 874
4 701
41 406
21 857 453
(***)
(***)
411 653
411 653
5 936 297
289 678
4 874 045
218 437
554 137
5 057 878
445 559
324 118
866 422
2 727 931
693 848
9 190 027
9 190 027
13 817 324
12 642 511
381 774
793 039
286 730
10 569
(***)
(***)
138 177
138 177
-
9 685 139
253 778
102 562 583
95 957 647
6 604 936
12 068 636
(***)
(***)
11 304 582
(***)
(***)
(***)
(***)
6 143 764
428 986
214 563
5 203 375
296 840
6 455 373
(***)
195 366
(***)
1 490 310
3 636 473
787 072
9 013 486
9 013 486
50 919 897
49 683 960
1 235 937
1 056 112
27 457
1 028 655
4 530 422
(***)
(***)
330
NACE
Rev.1.1
Toplam
Kısım A
01
Kısım C
10
13
14
Kısım D
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
31
32
33
34
35
36
37
Kısım E
40
41
Kısım F
45
Kısım G
50
51
52
Kısım H
55
Kısım I
60
61
63
64
Kısım K
70
71
72
73
74
Kısım M
2003
910 345 373
29 355 706
25 587 253
(***)
(***)
419 109 935
49 719 602
(**)
30 396 087
2 001 695
1 451 018
2 239 654
1 427 990
60 413
(*)
12 511 948
55 134 829
53 945 053
3 618 679
24 419 994
89 615 617
(***)
(***)
(***)
9 446 548
(***)
192 107 526
(***)
(***)
108 555 955
108 555 955
61 747 984
12 304 279
29 406 338
20 037 367
4 028 020
4 028 020
32 367 187
29 041 459
2 108 593
1 217 135
17 062 190
103 285
2 942 329
14 016 576
44 583 723
2004
2005
2006
2007
2008
876 483 638 1 106 290 904 2 304 775 816 1 890 429 719 2 182 036 622
(***)
(***)
(*)
(***)
(***)
(*)
41 522 710
251 953 917
67 152 945
(**)
28 744 358
(***)
38 133 064
37 568 836
(***)
(***)
(**)
12 778 352
36 537 042
(***)
22 489 401
621 804 469
1 142 322 674 906 392 048
904 972 300
88 710 887
300 312 107
125 959 819
142 550 803
(**)
(*)
(*)
(*)
48 355 824
59 037 355
45 179 120
42 301 287
1 078 277
1 110 373
2 097 358
1 152 545
2 389 283
8 932 760
1 946 931
8 969 157
16 697 666
12 255 444
18 010 637
(***)
420 770
(***)
23 756 193
17 834 001
1 542 355
(***)
1 222 215
856 311
(*)
(**)
(***)
(*)
6 307 568
21 562 033
14 739 708
13 755 387
33 247 591
26 903 259
35 348 774
50 671 252
142 458 951
205 352 259
125 260 696
140 429 543
12 171 725
16 999 490
(***)
1 488 812
24 733 649
108 574 234
126 322 209
168 178 161
94 138 357
108 694 284
146 867 479
97 364 176
11 578 515
7 194 470
6 053 010
9 159 616
(***)
63 396 558
(***)
139 321 086
(***)
(***)
(*)
19 741 237
137 909 917
38 248 775
40 128 613
(***)
(***)
(**)
1 917 107
2 653 044
16 957 885
10 922 287
18 612 021
(*)
53 537 217
113 621 326
94 321 149
270 830 101
44 196 472
90 579 464
(***)
266 942 672
9 340 745
23 041 862
(***)
3 887 429
15 686 189
106 710 384
61 267 507
37 579 087
15 686 189
106 710 384
61 267 507
37 579 087
68 042 199
455 650 482
230 607 318
155 078 226
10 242 542
30 541 202
29 422 276
48 377 055
36 150 598
272 690 439
90 329 607
52 250 442
21 649 059
152 418 841
110 855 435
54 450 729
8 144 883
48 288 467
56 215 283
19 409 607
8 144 883
48 288 467
56 215 283
19 409 607
36 469 012
120 163 763
408 527 461
687 843 694
22 920 625
52 253 657
112 350 407
606 908 429
(*)
(*)
755 383
(***)
912 070
(***)
12 793 004
(**)
295 264 984
(**)
13 851 455
34 027 534
43 674 497
(***)
(***)
(***)
(***)
(***)
328 481
(***)
(***)
(***)
13 010
(**)
(*)
4 055 986
10 578 875
3 716 447
2 632 318
5 654 955
7 674 323
9 598 797
8 603 065
331
NACE
Rev.1.1
80
Kısım N
85
Kısım O
90
92
93
2003
2004
2005
2006
2007
2008
44 583 723
1 018 329
1 018 329
408 818
(*)
(**)
(***)
5 654 955
6 294 291
6 294 291
(***)
(***)
4 267 768
(***)
-
7 674 323
21 993 061
21 993 061
(***)
(***)
(***)
530 345
9 598 797
10 595 658
10 595 658
2 077 056
(***)
195 861
(***)
8 603 065
24 152 220
24 152 220
9 858 624
604 890
706 170
8 547 564
Kaynak: TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri
( - ): Bilgi yoktur.
(*): 5429 sayılı Kanun gereği gizlilik ilkesine göre özel sektörde bir veya iki girişime ilişkin
bilgiler verilmemiştir.
(**): 5429 sayılı Kanun gereği gizlilik ilkesine göre özel sektörde üç ve daha fazla girişime
ilişkin bilgiler verilmemiştir.
(***): Bilgileri daha önce gizlenmiş girişime ait bilgilerin aritmetik işlem sonucu elde
edilmesini önlemek amacı ile verilmemiştir.
332
NACE Rev. 1.1 Sınıflaması
Kod
01
02
05
10
12
13
14
15
16
17
18
Tanım
Tarım, avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri
Ormancılık, tomrukçuluk ve ilgili hizmet faaliyetleri
Balıkçılık, balık çiftçiliği ve ilgili hizmet faaliyetleri
Kömür madenciliği
Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı; saha arama ve tetkiki hariç, petrol ve gaz çıkarımı ile ilgili
hizmet faaliyetleri
Uranyum ve toryum cevheri madenciliği
Metal cevherler madenciliği
Diğer madencilik ve taşocakçılığı
Gıda ürünleri ve içecek imalatı
Tekstil ürünleri imalatı
Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması
19
Derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı
11
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
40
41
45
50
51
52
55
60
61
62
63
64
65
Ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden,
örülerek yapılan eşyaların imalatı
Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt ürünleri imalatı
Basım ve yayım; plak, kaset ve benzeri kayıtlı medyanın çoğaltılması
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı
Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı
Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı
Ana metal sanayisi
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı
Büro makineleri ve bilgisayar imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı
Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı
Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı
Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatı
Mobilya imalatı; başka yerde sınıflandırılmamış diğer imalatlar
Geri dönüşüm
Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı
Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtımı
İnşaat
Motorlu taşıtlar ve motosikletlerin satışı, bakımı ve onarımı; motorlu taşıt yakıtının perakende
satışı
Motorlu taşıtlar ve motosikletler dışında kalan toptan ticaret ve ticaret komisyonculuğu
Motorlu taşıtlar ve motosikletlerin dışında kalan perakende ticaret; kişisel ve ev eşyalarının
tamiri
Oteller ve lokantalar
Havayolu taşımacılığı
Destekleyici ve yardımcı ulaştırma faaliyetleri; seyahat acentelerinin faaliyetleri
Posta ve telekomünikasyon
Sigorta ve emeklilik fonları hariç, mali aracı kuruluşların faaliyetleri
333
Kod
66
67
70
71
72
73
74
75
80
85
90
91
92
93
95
Tanım
Sigorta ve emeklilik fonları ile ilgili faaliyetler (Zorunlu sosyal güvenlik hariç)
Mali aracı kuruluşlara yardımcı faaliyetler
Operatörsüz makine ve teçhizat ile kişisel ve ev eşyalarının kiralanması
Bilgisayar ve ilgili faaliyetler
Araştırma ve geliştirme hizmetleri
Diğer iş faaliyetleri
Kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik
Eğitim
Sağlık işleri ve sosyal hizmetler
Kanalizasyon ve atıkların toplanması, hıfzısıhha ve benzeri faaliyetler
Başka yerde sınıflandırılmamış üye olunan kuruluşların faaliyetleri
Eğlence, dinlenme, kültür ve sporla ilgili faaliyetler
Ev içi çalışan personelin hane halklarındaki hizmetleri
96
Hane halkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış mallar
97
Hane halkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış hizmetler
99
Uluslararası örgütler ve temsilcilikleri
334
Ek 10 - Üç Yıldız Kümelenme Analizine İlişkin Detaylı Açıklama
Yoğunluk 
(ei / et )
( Ei / Et )
Büyüklük 
ei
Ei
Başatlık 
ei
et
Ei ve Et ülke genelinde sırasıyla i sektörü ve toplam istihdamı, ei ve et ise Bölge’de sırasıyla i
sektörü ve toplam istihdamı ifade etmektedir. Yoğunluk değişkeni; Bölge genelindeki
istihdamın ülke genelindeki istihdama oranıdır ve bu oranın 1’den büyük olması Bölge’de o
sektörün yoğunlaştığını göstermektedir. Büyüklük değişkeni; sektörün Bölge’de bulunan
istihdamının ülke genelindeki payını, Başatlık değişkeni ise sektörün analiz edilen bölgede öne
çıkma oranını göstermektedir. Avrupa Birliği analizlerinde bu iki değişken için %7’yi, eşik
değer olarak kabul etmektedir. Ancak; bölgeler arası gelişmişlik ve ekonomik ölçek farklılıkları
nedeniyle sabit bir değer kullanılması uygulanabilir değildir. Bunun yerine; Büyüklük
değişkeni için 1/26 (Düzey-2 bölgelerinin sayısı)=%3,8; Başatlık değişkeni için ise 1/20
(Analiz edilen sektör sayısı)=%5 değerleri eşik kabul edilmiştir. Bölge’deki istihdam değerleri,
veri gizliliği nedeniyle açıklanmayan 12, 21, 26 ve 30 numaralı sektörlerin çıkarılmasıyla 24
yerine 20 imalat sektörü analize tabi tutulmuştur.
335
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Demirci Alt Bölgesi
Uşak Alt Bölgesi
Banaz Alt Bölgesi
X
X
X
Manisa Alt Bölgesi
X
Simav Alt Bölgesi
X
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar
ürünleri imalatı (mobilya hariç)
Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin
imalatı
Kayıtlı medyanın basılması ve
çoğaltılması
Kok kömürü ve rafine edilmiş
petrol ürünleri imalatı
Kimyasalların ve kimyasal
Temel eczacılık ürünlerinin ve
eczacılığa ilişkin malzemelerin
imalatı
Kauçuk ve plastik ürünlerin
imalatı
Diğer metalik olmayan mineral
Ana metal sanayii
Fabrikasyon metal ürünleri
imalatı (makine ve teçhizat
hariç)
Bilgisayarların, elektronik ve
optik ürünlerin imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış
makine ve ekipman imalatı
Motorlu kara taşıtı, treyler
(römork) ve yarı treyler (yarı
römork) imalatı
Mobilya imalatı
Diğer imalatlar
Makine ve ekipmanların
kurulumu ve onarımı
10
11
12
13
14
15
Bolvadin Alt Bölgesi
Sektör Kodu Sektör Adı
Ek 11 - Alt Bölgelerde Henüz Yerelleşmemiş, Gelişme İhtimali Yüksek ve Alt
Bölgedeki Niteliği Arttıracak Sektörler
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Kaynak: SGK (2012); Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesinin Üretim Yapısının ve Düzeyinin
Tespiti ve Analiz Edilmesi, 2014
336
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Manisa Alt Bölgesi
Simav Alt Bölgesi
X
X
Banaz Alt Bölgesi
18
Uşak Alt Bölgesi
17
Demirci Alt Bölgesi
16
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar
ürünleri imalatı (mobilya hariç);
saz, saman ve benzeri
malzemelerden örülerek yapılan
eşyaların imalatı
Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin
imalatı
Kayıtlı medyanın basılması ve
çoğaltılması
Kok kömürü ve rafine edilmiş
petrol ürünleri imalatı
Kimyasalların ve kimyasal
Temel eczacılık ürünlerinin ve
eczacılığa ilişkin malzemelerin
imalatı
Kauçuk ve plastik ürünlerin
imalatı
Diğer metalik olmayan mineral
Ana metal sanayii
Fabrikasyon metal ürünleri
imalatı (makine ve teçhizat
hariç)
Bilgisayarların, elektronik ve
optik ürünlerin imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış
makine ve ekipman imalatı
Motorlu kara taşıtı, treyler
(römork) ve yarı treyler (yarı
römork) imalatı
Mobilya imalatı
Diğer imalatlar
Makine ve ekipmanların
kurulumu ve onarımı
10
11
12
13
14
15
Bolvadin Alt Bölgesi
Sektör Kodu Sektör Adı
Ek 12 - Alt Bölgelerde Teknoloji Düzeyini Arttıracak Sektörler
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Kaynak: SGK (2012); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
337
Ek 13 - Bölge İllerinin Maden Rezerv ve Tenör Bilgileri
Afyonkarahisar İli
Maden
Saha
Antimuan
(Sb)
Bayat-Cevizli
Demir
(Fe)
Diyatomit
(Diy)
Grafit
(Grf)
Çay (Sultandede
Tepe,
Çayderesi,
Tavasarı Tepe)
BolvadinÖzburun
SincanlıSinanpaşa,
Tınaz Tepe
AfyonkarahisarİscehisarKezban
Kalsit (Cc) İl Merkezi civarı
Tenör/Kalite
(İl)
Tenör/Kalite
(Ülke)
Rezerv (İl)
%32,49 Sb
-
%50-56 F2O3
467.000
GÖR+MUH
Metal Sb
ton
200.000
ton
GÖR+MUH
133.668 ton GÖR,
376.830 ton MUH,
813.000 ton MÜM
%50 F2O3
İyi kalite
2.750
GÖR+MUH
%18,40 C
%94-98 CaCO3
ton
-
Rezerv
GÖR+MUH
(Ülke)
99.306 ton
GÖR+MUH
%55 Fe
(82.458.750 t metal
Fe)
113.252.000
ton
İyi kalite
44.001.040 ton
%2-17 C
86.736 ton
-
-
%15-37 Al2O3
(Kaolen)
Kaolen
(Kao)
Kireçtaşı
(Kçt)
Kum-Çakıl
(Kçm)
Kuvarsit
(Qz)
Manganez
(Mn)
Mermer
(Mr)
Sincanlı-Taşoluk
%20 Al2O3
Çay-Pazarağaç
Köyü
DazkırıDombaydere
%94
CaCO3, 21.884.375
ton
%2,25 MgO
MUH
Elenerek sıvada
9.000 m3 MUH
kullanılmaktadır.
Dazkırı-Kızılköyü
Orta
8.000.000
MUH
DazkırıBaşmakçı
Orta
40.000 m3 MUH
Şuhut-Taşoluk
Sahası
TuğlaKiremit
Uranyum
(U)
m3
%95,75
SiO2,
9.031.250
ton
%1,5 Fe2O3,
GÖR, 15.937.500
%2-9
Al2O3,
ton MUH
%0,1’den az TiO2
Emirdağ,
Bayramgazi,
%9-25 Mn
Bolvadin, Çay ve
İhsaniye
Sertliği
yoğunluğu
İscehisar
g/cm3
porozitesi
%0,2’dir.
İscehisar
306.000 ton GÖR
Sertliği
yoğunluğu
g/cm3
porozitesi
%0.2’dir.
51.000
ton
GÖR+MUH+MÜM
3,
2,75
2.500.000
ve
MÜM
4,
2,73
3.600.000
ve
MÜM
Çay ve İhsaniye
İyi
ilçeleri civarı
6-7 milyon
JEO
Merkez-Gazlıgöl
ve
Karaveli Düşük
Zuhurları
-
Seramik+Refrakter
kili (Kil)
420.647.806
ton
-
-
-
-
-
-
-
-
%90 üzeri SiO2
2.460.735.184
ton
%34,54 Mn (Metal
Mn içeriği
1.576.000)
3.200.000 ton
Geçmiş yıllarda
işletilmiştir.
Rezerv Sultan
dede
zuhurundadır.
Filtrasyona
uygundur.
Zuhur
olduğundan
rezerve yönelik
çalışma
yapılmamıştır.
Taşoluk
kaolenleri doğal
olarak
ve
zenginleştirilerek
(yüksek
demir
içerikleri
nedeniyle)
seramik
reçetelerinde ve
kağıtta
kullanılabilir.
İnşaat malzemesi
olarak
kullanılmaktadır.
Karayollarında
stabilize malzeme
Sahada dört adet
kuvarsit
yatağı
mevcuttur.
Afyon
Beyazı,
beyaz renkli, ince
sarı damarlıdır.
m3
m3
Açıklamalar
m3 toplam
potansiyel
rezerv (13.933
milyon ton)
5.137.342.751
m3
% 0,05-0,1 U3O8
9.129 ton
Afyon
Kaplan
Postu, açık gri ve
grinin
değişik
tonlarında,
boğumlu, breşik
desen
yapıları
gösterir.
ton
Zuhur
olduğundan
rezerve yönelik
çalışma yoktur.
338
Kütahya İli
Maden
Alunit (Alu)
Antimuan
(Sb)
BakırKurşunÇinko (CuPb-Zn)
Saha
GedizŞaphane
GedizDereköy,
Göynük
SimavDağardıEsenbağ,
Aydınlar,
Çulfakır,
Örencik,
Çobanlar,
Evciler,
Sarkatlar,
Arıklar, Gerni,
Ihlamur,
Sünnetçiler
Manastır,
Maksutlar,
Karakıran,
Kızılkur,
Tepebaşı
SimavKarakoca
Köyü
Emet-Eğrigöz
zuhurları
MerkezHacıazizlerÖrenköy
DomaniçSarıçayıryayla
Bor (B)
Emet
Çimento
Hammaddele
ri (Çmh)
Tavşanlı
Demir (Fe)
Rezerv
(İl)
%19,2
Al2O3,
%3,7
K2O,
%0,62
Fe2O3
5.500.000 ton
GÖR+MUH+MÜ
M
%1,2-2
Sb
1.288.000 ton
MÜM
%0,1831,77 Sb
2.653 000 ton
MÜM
%5,5 Pb,
%3 Zn,
%0,3 Cu
94.700 ton
%4 Pb
300.000 ton
MUH+MÜM
%5,23 Pb
212.200 ton
MUH+MÜM
%0,168
Cu
%24,428,5 B2O3
(kolemani
t)
120.300.000 ton
GÖR+MUH
1.681.474.000
ton
GÖR+MUH+MÜ
M
25-30 milyon
ton MUH
Tenör/Kalite
(Ülke)
Rezerv
GÖR+MUH
(Ülke)
% 7.54 K2O
3.974.860
ton
Metal Sb
99.306 ton
GÖR+MUH
Metal Cu
Metal Pb
Metal Zn
1.462.580
ton
795.201 ton
1.659.502
ton
% 24.4-35
B2O3 (Gör+Muh+
Müm)
3.052.568.0
00 ton
-
-
Açıklamalar
Yatak işletilmektedir.
Yataklardan bir kısmı
geçmiş yıllarda
işletilmiştir.
Geçmiş yıllarda
90.000 ton cevher
üretilmiştir.
Eti Maden İşletmeleri
Gen. Müd. tarafından
işletilmektedir.
Emet-Çatak
%33,61
Fe, %5-38
S, %00.4As,
%2,5-22
SiO2
2.640.000 ton
GÖR+MUH
S ve As impüriteleri
nedeni ile saha
işletilmemektedir.
Emet-Küreci
%35-52
Fe
640.000 ton
GÖR+MUH
Yüksek SiO2 içermesi
nedeni ile saha
işletilmemektedir.
%35-45
Fe
%45-55
Fe, %4-10
SiO2, %02S
%45-59
Fe
140.000 ton
GÖR+MUH
Emet-Göncek
Emet-Karaağlı
EmetGüldüren
Simav-Kalkan
Diyatomit
(Diy)
Feldispat
Tenör/Kalite
(İl)
MerkezAlayunt
Simav-Azizler,
% 55 Fe (82 458
750 t metal Fe)
113.252.000
ton
1.951.000 ton
GÖR+MUH
100.000 ton
GÖR+MUH
%50-60
Fe2O3
100.000 ton
GÖR, 300.000
ton MUH
Düşük
-
%7,6-
38.1222.500 ton
İyi kalite
Albit ve Ortoklaz
44.001.040
ton
372.790.701
S ve SiO2
içeriklerinden dolayı
yatak
işletilmemektedir.
Geçmiş yıllarda
işletilmiştir.
339
Maden
(Fld)
Saha
Acemler,
Hacıahmetler,
Külcü,
Kurtduman,
Karacaviran,
Söğüt ve
Kalkan
SimavKurumlar
Florit (F)
Gümüş (Ag)
Jips (Jips)
Kalsit (Cc)
TavşanlıOvacık
MerkezGümüşköy
Gediz
(Deresündek
Köyü, Kayacık
Köyü, Gökler
Köyü,
Güneyköy)
Il merkezi
EmetHisarcıkUlaşlar,
Alangediği;
HisarcıkKızılçukur,
Şekerharmanı
, Yarengediği
ve HisarcıkKurtdere
Kaolen (Kao)
GevrekSeydiköyYumruktaş
AltıntaşAllıören,
Yüylük,
Çamlıtepe
GedizAkçaalan ve
Sazak Köyü
Krom (Cr)
Kum-Çakıl
(Kçm)
Kükürt (S)
İl genelinde
100 civarında
krom zuhuru
bulunmaktadı
r
SimavOvabayındır
Köyü
SimavKilisedere
Simav-Madra
Çayı ve
Gökçeler
Simav-Pulluca
(Semertepe
ve Sarıtepe)
Tenör/Kalite
(İl)
11,98;
K2O+Na2O
%0,5-1,2
Fe2O3
%8,19
K2O+Na2O
, %0,81
Fe2O3
%51 CaF2
178
gr/ton Ag
Rezerv
(İl)
Tenör/Kalite
(Ülke)
MUH
Rezerv
GÖR+MUH
(Ülke)
ton
Açıklamalar
320.000 ton
MÜM
9.000 ton
GÖR+MUH
21.500.000 ton
GÖR
%40-80 CaF2
2.530.694
ton
Yatak geçmiş yıllarda
işletilmiştir.
Metal Ag
5.740 ton
Halen işletilmektedir.
35.000 ton MUH
Geçmiş yıllarda
işletilmiştir.
%95,00
CaCO3
-
Rezerv miktarı
bilinmemektedir.
%15-26
Al2O3 ve
%1'in
altında
Fe2O3
458.680 ton
GÖR+MUH
%24-42
Al2O3,
%0,1-2,5
Fe2O3
%9-38
Al2O3,
%0,26,39
Fe2O3
%18,6321,65
Al2O3,
%0,471,30
Fe2O3
770.000 ton
GÖR
%15-37 Al2O3
(Kaolen)
Seramik+Refrakte
r kili (Kil)
420.647.806
ton
Cevher alünit içeriği
nedeniyle seramik
sanayinde
kullanılamamaktadır,
düşük demirli olan
kısımları kağıt sanayii
hammaddesi olarak
kullanılabilir.
501.300 ton
GÖR+MUH
Düşük demirli kısımları
kağıt sanayinde
kullanılmaktadır.
40.000 ton
GÖR+MUH
Sazak sahasında 3
ayrı zuhurda toplam
25.000 ton, Akaçaalan
sahasında da 15.000
ton rezerv vardır.
%20-54
Cr2O3
130.000 ton
GÖR
%72,43
SiO2
1.798.120 m3
MUH
%71,49
SiO2
134.063 m3
MUH
Orta
-
%20-50 S
4.500 ton MUH
%20 üzeri Cr2O3
26.637.873
ton
%5,34
Cr2O3 ortalama
tenörlü
198.100.000
ton
-
-
Cevherleşmeler masif,
bantlı ve saçılmış
karakterdedir.
Rezervi
hesaplanmamıştır.
%32 S
625.700 ton
340
Maden
Manganez
(Mn)
Saha
SimavKaracahisar
Etrafşehir
(Akoluk)
zuhuru
Merkez-Andız
zuhuru
Emet (Kayı)
zuhuru
Tavşanlı
(Aydınlar,
Başköy,
Kayıköy,
Ovacık,
Kurutaş,
Arifler)
zuhurları
Köseler
zuhuru
Tenör/Kalite
(İl)
Rezerv
(İl)
%2-20 S
10.000 ton MUH
%55 Mn
40-50 ton
%27,72
Mn
1.000 ton MÜM
%30 Mn
2.000 ton MUH
%45,27
Mn
9.000 ton
GÖR+MUH+MÜ
M
Tenör/Kalite
(Ülke)
Rezerv
GÖR+MUH
(Ülke)
%34,54 Mn
(Metal Mn içeriği
1.576.000)
3.200.000
ton
300 ton MÜM
Manyezitlerden açık
işletme yöntemi ile
üretim yapılmaktadır.
TavşanlıBektaşlar
TavşanlıÇamlıca
TavşanlıAktaş
Tavşanlı
(Kocakır T.,
Vayva D.)
Tavşanlı
(Beyköy)
Tavşanlı
(Alabarda)
Tavşanlı
(Karacakaş)
Manyezit
(Mag)
Avdan
(Çaydere)
Saka
(Suludere)
Ortaocak ve
Turanocak
Talk (Talk)
Tavşanlı
(Elmalı,
Fındıcak,
Gümüşyenikö
y, Merkez
(Erne), Emet
(Çavdarhisar)
Açıklamalar
7.000-8.000 ton
MUH
16.200 ton
MÜM
%45 MgO
32.000 ton
MÜM
900 ton
1.000 ton
%47,08
MgO
%36,9547,55
MgO,
%0,040,70
Fe2O3
%45 MgO
%40,14
MgO
,%0,5
Fe2O3
içerikli,
ateş kaybı
%50 dir.
30.000 ton MUH
811.242 ton
GÖR, 1.050.000
ton MUH,
1.760.000 ton
MÜM
% 41-48 MgO
106.673.833
ton
2.300.000 ton
GÖR+MUH+MÜ
M
Yatak işletilmektedir.
4.489.938 ton
Ortaocak sahasında
810.030 ton
GÖR+MUH+MÜM,
Turanocak sahasında
497.058 ton
GÖR+MUH ve
bunların dışında kalan
alanda toplam
3.182.000 ton MUH
rezerv vardır.
Ocakların büyük
çoğunluğu
işletilmektedir.
İyi kalite
427.574 ton
Geçmiş yıllarda
işletilmiştir.
341
Manisa İli
Maden
Altın (Au)
Saha
Salihli-Sart
Yatağı
Salihli-Bozdağ
Tenör/Kalite (İl)
Tenör/Kalite
(Ülke)
Rezerv (İl)
96 mg/m3
20.000.000 m3
1,38 gr/ton
847.670
ton
GÖR+MUH+M
ÜM
Rezerv
GÖR+MUH
(Ülke)
328 ton
Değişik lif
boylarında, lif
yüzdesi %4 'ün
üzerinde
29.646.379
ton
Geçmiş
yıllarda 10 ton
üretilmiştir.
Metal Cu
Metal Pb
Metal Zn
1.462.580
ton
795.201 ton
1.659.502
ton
Geçmiş
yıllarda 2.000
ton
üretim
yapılmıştır.
Metal Hg
3.820 ton
-
-
%21-52 Al2O3
3.840.000
ton
Albit ve Ortoklaz
372.790.701
ton
Salihli
(Hacıhıdır)
BakırKurşunÇinko (CuPb-Zn)
SelendiRahmanlar
Köyü
%0,72 Cu
%0.93 Pb
%7,46 Zn
749.400
MÜM
ton
Civa (Hg)
AlaşehirKozluca,
Bahçedere
%0,25 Hg
796.478
MÜM
ton
Çimento
Hammaddel
eri (Çmh)
Soma
İyi kalite
180.000.000
ton
%5-15 disten
5.627.750
GÖR
%7-10,4 K2O ve %
eser-0,05
Fe2O3
Seramikte
kullanılabilir nitelikte
1.315.837 ton
MUH.
Ayrıca
%4,5-2
K2O,
%5-1,4 Na2O
içerikli
orta/düşük
kaliteli
1.765.740 ton
MUH
%25 P2O5
Zuhur
%19 P2O5
70.500.000
ton
%11-13 Al2O3, %0,81,0 Fe2O3
Zuhur
%15-37 Al2O3
(Kaolen)
Seramik+Refrakt
er kili (Kil)
420.647.806
ton
Strabilize malzeme
2.000.000
MUH
m3
Stabilize malzeme
8.000.000
MUH
m3
-
-
%32 S
625.700 ton
%34,54 Mn
(Metal Mn içeriği
1.576.000)
3.200.000
ton
%41-48 MgO
106.673.833
ton
Feldispat
(Fld)
Fosfat (P)
Kaolen
(Kao)
Kum-Çakıl
(Kçm)
Kükürt (S)
Manganez
(Mn)
Manyezit
(Mag)
Mermer (Mr)
ManisaDemirciÜşümüş
Demirci
(Çanakçı,
Bayramşah,
Yeniköy,
Kürcü,
Kurttutan,
Kuzuköy,
Söğütcük,
Kırgınşıhlar,
Mahmutlar
Köyü
ve
Gördes)
DemirciRağıllar, Kale
Tepe
Gördes
(Güneşli,
Doğanpınar,
Kobaklar)
zuhurları
AkhisarGökçeahmet,
Dingiller
AkhisarGölmarmaraGördes
GördesSamanlık Dere
ManisaDemirci-Irişler
Muradiye
(Sümbüller,
Maltepe), Kula
(Papuçlu)
zuhurları
İnşaatlarda
kullanılabilir
ton
200.000
m3
MUH
8.000-15.000
ton
%40 Mn
180 ton
SaruhanlıHeybeli
%47,7 MgO
8.500 ton GÖR,
690.000
ton
GÖR+MUH
Demirci-Borlu,
Saraycık Köyü
Sertliği 3, yoğunluğu
2,76 g/cm3, porozitesi
%0,265
1.000.000
JEO
m
3
Yatak geçmiş
yıllarda
işletilmiştir.
Metal Au
(potansiyel 560
ton)
Asbest (Asb)
Disten (Dis)
Açıklamalar
m3 toplam
potansiyel rezerv
(13.933 milyon
ton)
5.137.342.7
51 ton
Yatak geçmiş
yıllarda
işletilmiştir.
Yatak
ekonomik
değildir.
İşletme
yoktur.
Demirci Oniks
Mermeri. Sarıaçık yeşil ve
yer yer koyu
kahve
342
Maden
Saha
AkhisarEfkafteke
Köyü
Alaşehir
sahası
Tenör/Kalite (İl)
Sertliği
yoğunluğu
g/cm3,
%0,182
3-4,
2,74
porozitesi
Rezerv (İl)
99.734.000 ton
MUH
%1,21 Ni ve %0,048
Co
AlaşehirBelenkaya
%4,95 TiO2
Gördes-Kulalar
%0,5 TiO2
Gördes-Salur
%1,11 TiO2
Salihli-SartMersindere
Plaser
30 milyon ton
JEO
TuğlaKiremit
(TğKi )
Turgutlu
Orta ve iyi
247.862.000
ton GÖR+MUH
Uranyum
(U)
KöprübaşıKasar
%0,05 U3O8
2.852
uranyum
%80-90 zeolit
307.574.000
ton MÜM
Korund+Margarit+Div
asporit
5.400 ton MUH
Titanyum
(Ti)
Zeolit (Zeo)
Zımpara
(Zım)
Gördes-Arkatlı
Damları,
Güneşli,
Evciler,
Fındıcak,
Kıranköy,
Olduk, Kuşluk,
Akdere
AkhisarAkçaalan
Rezerv
GÖR+MUH
(Ülke)
25.000 m3 JEO
TurgutluÇaldağ
Nikel (Ni)
Tenör/Kalite
(Ülke)
39.400
ton
GÖR+MUH
5.131.969
titan
1.700.000
MÜM
6.800.000
MÜM
ton
ton
ton
ton
Açıklamalar
renklidir
Ege
Kahve
Mermer. Koyu
kahve, kırmızı
renklidir.
Traverten
Lateritik (%1,34
Ni; 0,042-0,060
Co;
Sülfit (% 1-4 Ni
)
%0,87-0,98
TiO2 (Görünürplaser)
SAKARYAKARASU
% 4,95
TiO2 (GörünürPrimer) MANİSAALAŞEHİR
%0,05-0,1 U3O8
39.500.000
ton
179.000 ton
Lateritik Nikel
yatağı
161.348.413
ton
5.131.969
ton
9.129 ton
Klinopitilolit+Höy
landit
(Gör+Muh)
344.217.073
ton
İyi kalite
3.607.564
ton
Geçmişte 1,2
ton
üretim
yapılmıştır.
343
Uşak İli
Maden
Altın (Au)
Asbest
(Asb)
Civa (Hg)
Saha
Kaolen
(Kao)
Ortalama
gr/ton Au
SivaslıGökçebel
Lif uzunluğu
mm
SivaslıPınarbaşı
Banaz-Baltalı,
Tozlakgediği
Lif uzunluğu 11
mm
7
%0,25-0,8 Hg
%46,37-60,30
Fe, %3-21 SiO2
ve %1-5 Al2O3
Metal Au
(potansiyel 560
ton)
132.000.000
ton
100.000
MUH
ton
3.000 ton MUH
57.000
MÜM
ton
7.830 ton
BanazKızılcaören
%21,51 Fe ve
%46,77 Fe+Mn
Karaçayır
%20-28
Al2O3,
%2-5 Fe2O3
%16-25
%1 Fe2O3
70.000
MÜM
BanazHallaçlar
Köyü
BanazAlabaköy,
Karacahisar,
EşmeGedikler
Banaz-Banaz
KöyüKurudere
BanazHamamdere
SivaslıAkdere
Ulubey-Piren
Deresi
Eşme-Eşme
Dere
Karahallı,
Duraklı Köyü
Mermer
(Mr)
1,12
39.000
ve
37.500
ton
GÖR+MUH
800.000
ton
GÖR+MUH
UlubeyElmacık Köyü
Kum-Çakıl
(Kçm)
Tenör/Kalite
(Ülke)
Rezerv (İl)
Uşak-EşmeKışladağ
Yatağı
MerkezNadara
Demir (Fe)
Tenör/Kalite
(İl)
Hacı
Hüseyinler
Köyü
Hacı
Hüseyinler
Köyü
AkhisarEfkafteke
Köyü
Al2O3,
ton
İnşaatlarda sıva
agregası olarak
kullanılabilir.
Elenerek
sıva
agregası
Stabilize
ve
inşaat
malzemesine
uygun
Orta
İnşaat
malzemesine
uygun
Sertliği
4,
yoğunluğu 2,75
g/cm3, porozitesi
%0,280
Sertliği
3-4,
yoğunluğu 2,73
g/cm3, porozitesi
%0,387
Sertliği
3-4,
yoğunluğu 2,74
g/cm3, porozitesi
%0,109
Sertliği
3-4,
yoğunluğu 2,74
g/cm3, porozitesi
%0,182
Uranyum
(U)
Güre-Fakılı
%0,045 U3O8
Zımpara
(Zım)
Ulubey
korund, hematit,
manyetit,
margarit, kuvars,
kloritoyit
Rezerv
GÖR+MUH
(Ülke)
Açıklamalar
328 ton
Yaklaşık 148 ton
Au
Değişik lif
boylarında, lif
yüzdesi %4'ün
üzerinde
29.646.379
ton
Metal Hg
3.820 ton
%55 Fe
(82.458.750 t
metal Fe)
113.252.000
ton
Geçmiş yıllarda
200.000
ton
cevher
üretilmiştir.
Yatak
işletilmektedir.
% 15-37 Al2O3
(Kaolen)
Seramik+Refrakter
kili (Kil)
420.647.806
ton
Yatak
işletilmektedir.
Küçük
boyutlu
yataklar
40.000 m3 MUH
3.000.000
MUH
m3
600.000
MUH
m3
150.000
MUH
m3
80.000
MUH
m3
250.000
GÖR
m3
600.000
JEO
m3
600.000
JEO
m3
400.000
JEO
3
m
Yeşil Mermer
m3 toplam
potansiyel rezerv
(13.933 milyon
ton)
Sarı Mermer
5.137.342.751
ton
Beyaz Mermer
Ege
Mermer
25.000 m3 JEO
510
uranyum
ton
6.000 ton MÜM
% 0,05-0,1 U3O8
9.129 ton
İyi kalite
3.607.564 ton
Kahve
Kaynak: MTA, Maden Rezervleri ve İl Maden Potansiyelleri
344
Ek 14 - Bölgede Yaşanan Afet Türleri, Ölü ve Yaralı Sayıları
Afet Türü
Afet Sayısı
6
Ölü Sayısı
3.053
Diğer
1
2
Dolu
5
0
0
Don
6
0
0
Fırtına
9
0
0
Heyelan
5
Kar
1
Orman Yangınları
93
0
0
Tren Kazası
1
10
4
Yangın
1
1
Yıldırım
1
1
Deprem
6
475
1.108
Dolu
6
0
0
Don
1
0
0
Fırtına
18
0
0
Heyelan
3
Kar
1
Deprem
Manisa
Afyonkarahisar
Kütahya
Uşak
Yaralı Sayısı
186
Kaya Düşmesi
9
Orman Yangınları
11
Sel Su Baskını
3
Deprem
5
1.089
1.337
Dolu
9
0
0
Don
1
0
0
Fırtına
7
0
0
Maden Kazaları
1
18
Orman Yangınları
18
Sel Su Baskını
1
Yangın
2
Yıldırım
1
0
0
Deprem
Dolu
Don
Fırtına
Kaya Düşmesi
Orman Yangınları
Yangın
1
3
1
1
1
29
2
21
0
0
0
0
0
0
4
Kaynak: Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Türkiye Ulusal Afet Arşivi,
http://tuaa.afad.gov.tr/TUAA/MainPageFW/index4.aspx?guestlogin=true (1 Ağustos 2013’te
alınmıştır)
345
Ek 15 - İlçelerin İmar Alanı İçindeki Kesintilerdeki Toplam Etkilenme Süreleri
(Kullanıcı x Saniye)
İlçe
Etkilenme Süresi (Kullanıcı x Saniye)
758.546.100
Başmakçı
31.771.800
Bayat
1.015.200
Bolvadin
1.433.157.600
Çay
3.738.546.900
Çobanlar
89.242.268
Dazkırı
15.535.440
Dinar
Emirdağ
Evciler
64.949.880.840
17.836.500
1.716.480.600
Hocalar
24.000
İhsaniye
82.330.525
İscehisar
23.563.920
Kızılören
0
Sandıklı
1.036.700.460
Sinanpaşa
14.400.907.617
Sultandağı
486.382.500
Şuhut
89.102.100
Altıntaş
134.343.300
Aslanapa
1.031.400
Çavdarhisar
23.263.200
Domaniç
136.094.430
Dumlupınar
0
Emet
196.636.020
Gediz
122.107.050
Hisarcık
55.556.160
Kütahya Merkez
454.542.900
Simav
31.082.100
Şaphane
322.079.220
Tavşanlı
537.257.970
Banaz
224.175.000
Eşme
628.562.022
Karahallı
312.409.470
Uşak Merkez
2.191.573.314
Sivaslı
338.893.716
Ulubey
39.201.090
Kaynak: Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş., İstatistiksel Veriler, Tedarik Sürekliliği Kalitesi
Tabloları http://www.osmangaziedas.com.tr/Istatistik-Tablolar?tablo=tedarik (5 Kasım
2013’te alınmıştır); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları
346
Ek 16 - İlçelere Göre Nüfus Projeksiyonlarının Sonuçları
İlçe Adı
Merkez Afyonkarahisar
Başmakçı
Bayat
Bolvadin
Çay
Çobanlar
Dazkırı
Dinar
Emirdağ
Evciler
Hocalar
İhsaniye
İscehisar
Kızılören
Sandıklı
Sinanpaşa
Sultandağı
Şuhut
Merkez Kütahya
Altıntaş
Aslanapa
Çavdarhisar
Domaniç
Dumlupınar
Emet
Gediz
Hisarcık
Pazarlar
Simav
Şaphane
Tavşanlı
Merkez Manisa
Ahmetli
Akhisar
Alaşehir
Demirci
Gölmarmara
Gördes
Kırkağaç
Köprübaşı
Kula
Salihli
Sarıgöl
Saruhanlı
Selendi
Soma
Turgutlu
Merkez Uşak
Banaz
Eşme
Karahallı
Sivaslı
Ulubey
Mevcut Nüfus
2023 Yılı (Mevcut Eğilimlerle)
Mevcut
Eğilim
263.297
10.589
8.235
45.694
33.948
13.701
11.187
48.529
39.391
8.023
10.696
28.470
24.437
2.607
57.843
41.231
16.673
39.397
248.054
17.780
10.744
7.786
16.104
3.043
22.453
51.790
13.986
5.664
66.916
7.573
101.528
356.702
16.493
160.620
99.145
49.041
15.609
30.491
44.991
9.981
46.433
155.291
36.179
54.160
22.273
102.666
146.087
222.484
36.959
36.073
11.195
21.366
14.192
275.555
10.364
8.051
45.664
33.439
13.845
11.221
47.991
37.323
7.793
10.342
27.677
24.730
2.290
56.061
40.222
15.580
39.048
254.591
16.097
9.861
7.044
14.906
2.879
21.075
50.012
13.401
4.797
60.730
7.481
102.809
380.814
17.130
163.878
100.647
45.968
15.090
27.749
39.199
10.102
44.701
155.545
36.445
49.966
20.155
107.438
156.263
241.421
34.498
35.048
9.262
20.652
12.573
↑
↔
↔
↔
↔
↔
↔
↔
↓
↓
↓
↓
↔
↓↓
↓
↔
↓
↔
↑
↓↓
↓↓
↓↓
↓
↓
↓
↓
↓
↓↓↓
↓↓
↔
↔
↑
↑
↔
↔
↓
↓
↓↓
↓↓↓
↔
↓
↔
↔
↓↓
↓↓
↑
↑
↑↑
↓
↓
↓↓↓
↓
↓↓
Müdahaleler
Sonrası
Öngörülen
Eğilim
↑↑
↑
↔
↑
↔
↔
↔
↑
↑
↓
↓
↑
↑
↓
↑
↔
↔
↑
↑↑
↑
↓
↔
↔
↓
↔
↑
↓
↓↓
↔
↔
↑
↑↑
↑
↑
↑
↔
↔
↓
↓↓
↔
↔
↑
↔
↓
↓
↑↑
↑↑
↑↑↑
↔
↔
↔
↔
↓
347
Mevcut Eğilimlerle Nüfus Değişimi (2012-2023)
Müdahale Sonrası Nüfus Değişimi (2012-2023)
348
Ek 17 - NACE Rev. 2 Sınıflaması
Kod
01
02
03
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
35
36
37
38
39
41
42
43
45
46
47
49
50
51
52
53
Tanım
Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık ve ilgili hizmet faaliyetleri
Ormancılık ile endüstriyel ve yakacak odun üretimi
Ham petrol ve doğal gaz çıkarımı
Metal cevherleri madenciliği
Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden
örülerek yapılan eşyaların imalatı
Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı
Ana metal sanayii
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı
Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı
Mobilya imalatı
Diğer imalatlar
Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı
Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı
Kanalizasyon
Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri; maddelerin geri kazanımı
İyileştirme faaliyetleri ve diğer atık yönetimi hizmetleri
Bina inşaatı
Bina dışı yapıların inşaatı
Özel inşaat faaliyetleri
Motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin toptan ve perakende ticareti ile onarımı
Toptan ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç)
Perakende ticaret (Motorlu kara taşıtları ve motosikletler hariç)
Hava yolu taşımacılığı
Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler
Posta ve kurye faaliyetleri
349
Kod
55
56
58
59
60
61
62
63
64
65
66
68
69
70
71
72
73
74
75
77
78
79
80
81
82
84
85
86
87
88
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
Tanım
Konaklama
Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri
Yayımcılık faaliyetleri
Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı, ses kaydı ve müzik yayımlama faaliyetleri
Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri
Telekomünikasyon
Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili faaliyetler
Bilgi hizmet faaliyetleri
Finansal hizmet faaliyetleri (Sigorta ve emeklilik fonları hariç)
Sigorta, reasürans ve emeklilik fonları (Zorunlu sosyal güvenlik hariç)
Finansal hizmetler ile sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler
Hukuk ve muhasebe faaliyetleri
İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık faaliyetleri
Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik test ve analiz faaliyetleri
Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri
Reklamcılık ve piyasa araştırması
Diğer mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler
Veterinerlik hizmetleri
Kiralama ve leasing faaliyetleri
İstihdam faaliyetleri
Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili faaliyetler
Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri
Binalar ile ilgili hizmetler ve çevre düzenlemesi faaliyetleri
Büro yönetimi, büro destek ve iş destek faaliyetleri
Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik
Eğitim
İnsan sağlığı hizmetleri
Yatılı bakım faaliyetleri
Barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizmetler
Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri
Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler
Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri
Spor faaliyetleri, eğlence ve dinlence faaliyetleri
Üye olunan kuruluşların faaliyetleri
Bilgisayarların, kişisel eşyaların ve ev eşyalarının onarımı
Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak hanehalklarının faaliyetleri
Hanehalkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik olarak üretilen ayrım yapılmamış mal ve hizmetler
Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin faaliyetleri
350
Ek 18 - Plan Kapsamındaki Toplantıların Katılımcıları Listesi
Soyad-Ad
ABACI Hasan Tahsin
ABUŞKA Mesut
ACAR Abdullah
ACAR Ali
ACAR Gediz
ACAR Hasan
ACAR Osman
ACIR Hüseyin
ACUN M. Umut
AÇIKDİL Azmi
AÇIKGÖZ Ruhsar
AÇIKGÖZOĞLU Mustafa
ADA Ayşen Altun
ADA Abdullah
ADEMOĞLU Selim
ADIYAMAN Mevüt
AĞAR Mehmet Ali
AĞCA Akın
AĞCA Veysel
AĞLAMAZ Ahmet
AK Semra
AKALIN Hüseyin
AKAR Asaf
AKAR Ercan
AKAR Erşen
AKAR İsa
AKAR Mehmet Ali
AKAR Yılmaz
AKARSU Adem
AKARSU İrfan
AKBALIK Enver
AKCAKOCA Cemil
AKÇA Mustafa Ali
AKÇAY Hüseyin
AKDAĞ Bekir
AKDAĞ İsmail
AKDENİZ Nail
AKGÜL Nihan
AKGÜL Yakup
AKGÜNEŞ Mustafa
AKHAN Nedim
AKIN Çetin
AKIN Mustafa
AKIN Rıza
AKIN Şükrü Alper
AKIN Yaşar
AKKAN Gökhan
AKKAŞ Hasan Hüseyin
AKKAYA Ali Kemal
AKKAYA Salih
AKKOÇ Halil
AKKOÇ Nuran Sevimli
AKKOYUN Levent
AKMAN Berat
AKMAN Fatma
AKMAN Mustafa Ali
AKMEŞE Altan
AKOĞLU Murat
Kurum
ÖZEL SEKTÖR
CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ
UŞAK GENÇ İŞADAMLARI DERNEĞİ
AFYONKARAHİSAR TERMAL TURİSTİK OTELCİLER VE İŞLETMECİLER DERNEĞİ
MANİSA KATILIMCI KIRSAL KALKINMA DERNEĞİ
ÖZEL SEKTÖR
SULTANDAĞI BELEDİYESİ
SİNANPAŞA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ŞAPHANE İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA BELEDİYESİ
SARIGÖL SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
ÖZEL SEKTÖR
DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ
ALTINTAŞ BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
DERNEK
AKHİSAR İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
EMİRDAĞ KAYMAKAMLIĞI
AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ
ŞUHUT ESNAF ODASI
GÖRDES İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
EFE BELEDİYESİ
ASLANAPA BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ
DİNAR VE ÇEVRESİ SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE HİZMETLERİ BELEDİYELER BİRLİĞİ
TAVŞANLI BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ
YUNUSLAR İLKÖĞRETİM OKULU
BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI MANİSA İL MÜDÜRLÜĞÜ
SARIGÖL ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ
GÖLMARMARA İLÇE HASTANESİ
EMİRDAĞ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
DİNAR SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ
ÖZEL SEKTÖR
SARIGÖL ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ
KÜTAHYA MİKROFİNANS ŞUBESİ
PAZARLAR MESLEK YÜKSEK OKULU
HOCALAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
TURGUTLU BELEDİYESİ
HOCALAR BELEDİYESİ
DEMİRCİ İLÇE EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ
EMİRDAĞ OSB
GÖLMARMARA İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ
HİSARCIK İLÇE HASTANESİ
UŞAK ÜNİVERSİTESİ
ASLANAPA ESNAF VE SANATKARLARI ODASI
KÜTAHYA İL ÖZEL İDARESİ
ALTINTAŞ İLÇESİNİ KALKINDIRMA TANITMA GÜZELLEŞTİRME VE KÜLTÜR DERNEĞİ
KULA BELEDİYESİ
ÇAY ATATÜRK ORTAOKULU
ÇAY İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KÖPRÜBAŞI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
AKHİSAR SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ
SİMAV KAYMAKAMLIĞI
MANİSA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ
351
Soyad-Ad
AKOSMAN Mehmet
AKOSMANOĞLU Ali Ulvi
AKOVALI Şamil
AKPINAR İbrahim
AKPINAR İsmail
AKPINAR M. Kemal
AKPINAR Müge
AKSAN Necdet
AKSOY Ayşe Bilgin
AKSOY Yetiş
AKSU Canan
AKSU Cem
AKSU Mehmet
AKSU Ümmet
AKŞEN Hüseyin
AKŞİT Ayşe
AKTAŞ Hüseyin
AKTAŞ Kenan
AKYAR Bekir
AKYAR İlker
AKYILDIZ Serhan
AKYILDIZ Servet
AKYOL Güngör
AKYOL Mehmet
AKYÜZ Yılmaz
ALACA Duygu
ALAKA Salih
ALBAN Hakan
ALÇI Erhan
ALHAN Ahmet
ALHAT Alper
ALIÇ Salih Nafi
ALKAN Yılmaz
ALKIŞ Fatih
ALMIŞ Nejat
ALNAR H. İbrahim
ALPAR Ali
ALPARSLAN Mehmet
ALSANCAK Mahmut
Şevket
ALTAN Mesut
ALTAŞ Gökben Dikili
ALTAŞ İbrahim
ALTAY Vedat
ALTINAY Burcu
ALTINAY Ersan
ALTINAY Ramazan
ALTINAY Süleyman
ALTINBAY Muharrem
ALTINGÖL Zekiye
ALTINGÜLOVA Asena
ALTINKAYA Ahmet
ALTINKAYA Kadir
ALTINOY H. İbrahim
ALTINSOY Ayşenur
ALTINTAŞ Abbas
ALTINTAŞ Ceyhan
ALTINTAŞ Ramazan
ALTIPARMAK Süleyman
ALTUNAY Osman
Kurum
SİNANPAŞA İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR OSB
EMET İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
TAVŞANLI TİCARET VE SANAYİ ODASI
TAVŞANLI ZİRAAT ODASI
HOCALAR KAYMAKAMLIĞI
KOSGEB UŞAK HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ
SİMAV HALİL İBRAHİM KAZCIOĞLU MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ
SALİHLİ TİCARET BORSASI
DİNAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
DEMİRCİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ULUBEY KAYMAKAMLIĞI
İHSANİYE İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ
PAZARLAR TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ
AFYONKARAHİSAR AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ
ÇOBANLAR KAYMAKAMLIĞI
EŞME İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
KIRKAĞAÇ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÇAVDARHİSAR KAYMAKAMLIĞI
SELENDİ ZİRAAT ODASI
TÜİK MANİSA BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
TURGUTLU İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÇOBANLAR BELEDİYESİ
ALAŞEHİR TİCARET BORSASI
TURGUTLU TİCARET VE SANAYİ ODASI
AHMETLİ BELEDİYESİ
AKHİSAR TİCARET BORSASI
KÜTAHYA TİCARET VE SANAYİ ODASI
EŞME AĞABEY ORTAOKULU
ÖZEL SEKTÖR
ÇAVDARHİSAR AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
ALTINTAŞ KAYMAKAMLIĞI
DİNAR OSB
GEDİZ MEHMET AKİF ERSOY İLKOKULU
UŞAK OSB
DEMİRCİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
GEDİZ ANADOLU LİSESİ
MANİSA İL GENEL MECLİSİ
KEMERKAYA BELEDİYESİ
KÜTAHYA DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA TİCARET BORSASI
AFTAŞ ( OTOBÜS TERMİNALİ)
ÇAVDARHİSAR CHP İLÇE BAŞKANLIĞI
ŞUHUT ZİRAAT ODASI
GEDİZ MEHMETÇİK ORTAOKULU
UGİAD
EGE LİNYİT İŞLETMESİ
352
Soyad-Ad
ALTUNCU Muharrem
ANIL Aylin
ANKAYA Funda
APAYDIN Hasbi
ARAÇ Çiğdem
ARAP Hüseyin
ARAS Fatih Mehmet
ARICI Hayrettin
ARIGÜMÜŞ Mustafa
ARIK Fahri Erhan
ARIKAN Ahmet
ARIKAN Ali
ARIKAN Serap
Değirmenci
ARISOY Ali
ARITÜRK Şerif
ARMAĞAN İsmail
ARMANERİ Özgür
ARPACİ Hakan
ARSLAN Ali
ARSLAN Bülent
ARSLAN Halil
ARSLAN İbrahim Halil
ARSLAN Mahmut
ARSLAN Nihat
ARSLAN Tahsin
ARSLANKAYA Murat
ASİ Osman
ASLAN Ali Osman
ASLAN Kerim
ASLAN Sinan
ASLANALP Ahmet
ASLANTÜRK Mustafa
AŞIN Rasim
AŞKIN Selim
ATA Kemal
ATABAY Mehmet
ATAK Özkan
ATAKAN Mehmet
ATALAY Altuğ
ATALAY İsmail
ATALAY Ömer
ATAM Recep
ATAMAN Şermin
ATAMAN Ümit
ATASOY Erdoğan
ATAY İsmail
ATBAŞ Günüz
ATEŞ Günsel
ATISOY Cahit
ATLI Suzan
ATMACA Süreyya
ATMAN Ümit
AVCI Abdullah
AVCI Eyüp
AVCI Nevzat
AVCIOĞLU Erol
AVDALI Bayham
AY Kadir
AYANOĞLU Neslihan
Kurum
TKDK AFYONKARAHİSAR İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
İSTANBUL SAĞLIK TURİZMİ KONSEYİ DERNEĞİ
SİMAV'IN SESİ GAZETESİ
AFYONKARAHİSAR OSB
HOCALAR İLÇE ÖZEL İDAE MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
GEDİZ ALTINKENT İLKOKULU
MANİSA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ
GEDİZ BELEDİYESİ
ULUBEY ZİRAAT ODASI
ÖZEL SEKTÖR
SANDIKLI İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ
SARUHANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
DEMİRCİ İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ
GEDİZ ZİRAAT ODASI
AFYONKARAHİSAR SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
KARAHALLI KAYMAKAMLIĞI
SELENDİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
OYUN ÇOCUK TİYATROSU- ÇOCUK TİYATROSU ARAŞTIRMALARI LABORATUARI
KULA BELEDİYESİ
DAZKIRI KAYMAKAMLIĞI
HİSARCIK BELEDİYESİ
KÜTAHYA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ
OLTA BALIKÇILIĞI FEDERASYONU
ULUBEY İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÇAVDARHİSAR KAYMAKAMLIĞI
GÖRDES KADINLAR DERNEĞİ
MANİSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK İL GENEL MECLİSİ
KÜTAHYA İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ
AHMETLİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ALAŞEHİR BELEDİYESİ
İSCEHİSAR KAYMAKAMLIĞI
MANİSA SÜT ÜRÜNLERİ BİRLİĞİ
AHMETLİ İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ
KOSGEB AFYONKARAHİSAR HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ
ÇAY ZİRAAT ODASI
ÖZEL SEKTÖR
KIZILÖREN SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
353
Soyad-Ad
AYÇİÇEK Osman
AYDEMİR İsmail
AYDEMİR Oğuzhan
AYDIN Abdullah
AYDIN Ahmet
AYDIN Ali
AYDIN Burhaneddin
AYDIN Faruk
AYDIN Hakan
AYDIN Hüseyin
AYDIN Mustafa
AYDIN Müfit
AYDIN Reyhan
AYDIN Sami
AYDIN Servet
AYDIN Şenay
AYDIN Zafer
AYDINLI Arzu
AYDOĞAN Kemal
AYDOĞAN Uğur
AYGÜN Fadime
AYKUL Mesut
AYPAR Adem
AYPAR Özden
AYSAN Kazım
AYTAÇ Ertuğrul
AYTAÇ Mehmet
AYTEKİN Nurettin
AYYILDIZ Ceyhun
AZMAN Ahmet
BABALIK Erdoğan
BABAOĞLU Ömer
BACAK Ş. Mustafa
BACAKSIZ Muhammed
BAĞIRGAN Sedat
BAHADUR Mahmut
BAK Birol
BAKAR Resul
BAKKALOĞLU Arif
BAL Yusuf
BALCI Hüsnü
BALCIOĞLU Merve Önder
BALIK Serdar
BALIKÇI Mehmet
BALITATLI Faruk Nafız
BALKAN Engin
BARAN Tuğrul
BAŞAK Erkan
BAŞAR Evren
BAŞARAN Mustafa
BAŞAT Hümeyra Töre
BAŞDOĞAN Savaş
BAŞER Halil
BAYAR Esra
BAYATLI Mehmet
BAYBURA Tamer
BAYBURT Dilek Seda
BAYDAR Seyfettin
BAYDEMİR İsmail
BAYDUR Hakan
Kurum
ŞUHUT SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ
KÜTAHYA-UŞAK İLLERİ ORMANCILIK KOOPERATİFLERİ BİRLİĞİ
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ UŞAK ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ
SİMAV ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ
SOMA BELEDİYESİ
GEDİZ ZAFER İLKOKULU
İHSANİYE İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK BELEDİYESİ
GÖRDES ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
SELENDİ KAYMAKAMLIĞI
ALAŞEHİR MESLEK YÜKSEKOKULU
UŞAK KENT KONSEYİ
SOMA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK DAMIZLIK KOYUN -KEÇİ YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ
UŞAK MERKEZ SÜT ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ
ÖZEL SEKTÖR
KOSGEB KÜTAHYA HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ
AHMETLİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
DEMİRCİ BELEDİYESİ
MANİSA GAZETECİLER CEMİYETİ
KIRKAĞAÇ ESNAF VE SANATKARLAR KREDİ KEFALET KOOPERATİFİ
MANİSA İL ÖZEL İDARESİ
EVCİLER İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KULA GİRİŞİMCİ İŞADAMLARI DERNEĞİ
BOLVADİN ANADOLU LİSESİ
UŞAK İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ
ASLANAPA KAYMAKAMLIĞI
İSCEHİSAR MERMER İHTİSAS OSB
GEDİZ ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ
GÖLMARMARA BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ
MANHAT
EVCİLER BELEDİYESİ
KÜTAHYA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ
SARUHANLI BELEDİYESİ
ÇAY İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ
YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
TKDK UŞAK İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ
TAVŞANLI MESLEK YÜKSEKOKULU
ÖZEL SEKTÖR
ÇAY ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ
ÇAVDARHİSAR BELEDİYESİ
BAYAT TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ
KÜTAHYA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
AKHİSAR BELEDİYESİ
354
Soyad-Ad
BAYINDIR Nida
BAYRAK Harun
BAYRAK Özgür
BAYRAK Rahmi
BAYRAKTAR Abdullah
BAYRAM Mustafa
BAYRAM Ömer
BAYSAL Hasan
BAYSAL Özgür
BAYTOK Ahmet
BEK Zeki
BEKTA Tuğçe
BEKTAŞ Nazan
BEYCAN Hakan
BEZCİ Hüseyin
BİÇER Gülseren
BİLALOĞLU Telat
BİLEN Hilmi
BİLGEN Galip
BİLGİN HÜseyin
BİLGİN İbrahim
BİLGİN T. Hakan
BİNBİR Şuayip
BİRCAN İbrahim
BİRLİKTİR Mahmut Emin
BODUR Serdar
BOLU Deha
BOYRACI Hasan
BOZDAĞ Ömer
BOZDOĞAN Tunga
BOZER Sait
BOZKAYA A. Özkan
BOZKAYA Ferhat
BOZKURT Ahmet
BOZKURT Birgül
BOZKURT Recep
BOZTEPE Mehmet
BÖLMELİ Uğur
BUDAK Gökay
BUHARA H. Mete
BULDAN Serkan
BULDAŞ Halil İbrahim
BULUT Faruk
BULUT Gültekin
BUNAR Mine
BURHAN Erdem
BURSA Elif
BÜLBÜL Salih
BÜTÜNER Kadir
BÜYÜK Hüseyin
BÜYÜKSAĞİŞ Sedat
BÜYÜKSOLAK Zeki
Nurhan
CAÇĞIR Derviş Erhan
CAMCI Hatice
CAN Özge
CANATAN Osman Nuri
CANDAN Ali
CARFİ Ahmet
CAVLAK Ali
Kurum
DUMULPINAR ÜNİVERSİTESİ
BAYAT TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ
ŞUHUT KAYMAKAMLIĞI
MANİSA ORMAN VE SU İŞLERİ İL MÜDÜRLÜĞÜ
KIRKAĞAÇ KAYMAKAMLIĞI
AKHİSAR İLÇE GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN KIZ TEKNİK VE MESLEK LİSESİ
ALAŞEHİR KAYMAKAMLIĞI
UŞAK MALKOÇOĞLU İLKÖĞRETİM OKULU
SELENDİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
MANİSA ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ
SARIGÖL İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ
ŞAPHANE ZİRAAT ODASI
AHMETLİ MESLEK YÜKSEKOKULU
TURGUTLU OSB
KARAHALLI OSB
KÜTAHYA ÇİNİ VE SERAMİK ÜRETİCİLERİ VE SANATKÂRLARI DERNEĞİ
GÖRDES KAYMAKAMLIĞI
SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
GEDİZ DAYINLAR İLKOKULU
TÜMSİAD AFYONKARAHİSAR ŞUBESİ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ÖZBURUN BELEDİYESİ
KULA BELEDİYESİ
KARAHALLI TARIM KREDİ KOOPERATİFİ
MANİSA AB PROJELER VE DIŞ İLİŞKİLER KOORDİNASYON MERKEZİ
UŞAK GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ
ŞUHUT BELEDİYESİ
DOMANİÇ KAYMAKAMLIĞI
ULUBEY İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
MAGİAD
EMET KAYMAKAMLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK BELEDİYESİ
KÖPRÜBAŞI TARIM KREDİ KOOPERATİFİ
UŞAK DERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ
UŞAK BELEDİYESİ
AHMETLİ ALTIEYLÜL İLKÖĞRETİM OKULU
TAVŞANLI KAYMAKAMLIĞI
NAŞA BELEDİYESİ
GEDİZ KAYMAKAMLIĞI
İSCEHİSAR MESLEK YÜKSEKOKULU
EŞME İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
GÖLMARMARA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN KAYMAKAMLIĞI
SANDIKLI KAYMAKAMLIĞI
MANİSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
355
Soyad-Ad
CAYMAZ Oğuzhan
CAYMAZ Yahya
CEBECİ İlhan
CEBECİ Tamer
CEBEOĞLU Mesut Naci
CENGİZ Cavit
CENKİ Seyyide
CERAN Hasan
CEYLAN Ali
CEYLAN Fikret
CEYLAN Hüseyin
CEYLAN Kürşat
CEYLAN Mehmet
CEYLAN Mustafa
CEYLAN Uğur
CİCİKARA Muammer
CİĞERCİ Mustafa
CORUK Asım
COŞKUN Ahmet
COŞKUN Sedat
COŞKUN Yaşar
CURA İrfan
ÇAKIR Hasan Ali
ÇAKIR Muharrem
ÇAKIR Neşe
ÇAKIRER Mahmut
ÇAKIRER Mehmet Akif
ÇAKMAK Feridun
ÇAKMAK Latif
ÇAKMAKKAYA Nihat
ÇALIK Ramazan
ÇALIMCI Muhittin
ÇALIŞEL Fikret
ÇALIŞIR Eyüp
ÇALIŞKAN Abdülkerim
ÇALIŞKAN Kerem
ÇALIŞKAN Necmeddin
Yusuf
ÇALIŞKAN Yusuf
ÇALIŞKANER Mustafa
ÇALKAL Ali ihsan
ÇAMCI Ceylan
ÇATALBAŞ M. Ali
ÇATIR Ozan
ÇAVAÇ Ümit
ÇAYIR Sabahattin
ÇEBİ Hasan
ÇEKMEZ Ali
ÇELEBİOĞLU Fatih
ÇELEN Ali
ÇELİK Arif
ÇELİK Bahar
ÇELİK Canan
ÇELİK Fikret
ÇELİK Gökhan
ÇELİK Necati
ÇELİK Önder
ÇELİK Serkan
ÇELİK Tufan
ÇELİK Yunus
Kurum
ÖZEL SEKTÖR
HİSARCIK İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
SOMA MESLEK YÜKSEKOKULU
GEDİZ TİCARET VE SANAYİ ODASI
GÖRDES MUHTARLAR DERNEĞİ
ÇOBANLAR HALK EĞİTİMİ MERKEZİ
SİMAV İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
SOMA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KUZEY EGE AV VE DOĞA SPORLARI KULUBÜ
KÜTAHYA AKTİF SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ
BAYAT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
GEDİZ GAZİ İLKÖĞRETİM OKULU
BOLVADİN KAYMAKAMLIĞI
ULUBEY BELEDİYESİ
MANİSA TİCARET VE SANAYİ ODASI
ALAŞEHİR SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ
KÜTAHYA GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ
DUMLUPINAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
SOMA BELEDİYESİ
ÇAY KIZ TEKNİK VE MESLEK LİSESİ
ÖZEL SEKTÖR
MANİSA SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ
KÜTAHYA OSB
SOMA BELEDİYESİ
TURGUTLU TİCARET MESLEK LİSESİ
KÜTAHYA HAYKOOP.
AFYONKARAHİSAR DOĞA SPORLARI KULÜBÜ
YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN MHP İLÇE BAŞKANLIĞI
ŞAPHANE KAYMAKAMLIĞI
ULUBEY MESLEK YÜKSEKOKULU
TAVŞANLI KAYMAKAMLIĞI
BOLVADİN ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
GÖKLER BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
KIZILÖREN HALK EĞİTİM MERKEZİ
MANİSA İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ
TEMA VAKFI
ÖZEL SEKTÖR
GÖRDES İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
356
Soyad-Ad
ÇELİK Zeynep
ÇELİKER Fatih
ÇELİKKOL İbrahim
ÇELİKÖZLÜ Halit
ÇELİKTEN Mustafa Ali
ÇELTİK Ramazan
ÇELTİKOĞLU Sami
ÇENGELCİ Kazım
ÇERÇİ Orhan
ÇETİN Erdoğan
ÇETİN İlkay
ÇETİN Turgut
ÇETİN Vedat
ÇETİNER Recep
ÇETİNKAYA Yusuf
ÇETİNÖZ İsmail
ÇEVİK Mehmet
ÇEVİK Nesim
ÇIMAT Recep
ÇINAR İshak
ÇIRACI Cahit
ÇİBİK Adem
ÇİÇEK Yasin
ÇİÇEKLİ Tuğba
ÇİFTÇİ Barış
ÇİFTÇİ Bülent
ÇİFTÇİ Çetin
ÇİFTÇİBAŞI Mahmut
ÇİLEN Muazzez
ÇİLENMEZ Serdar
ÇİMEN Mehmet
ÇİNİ Ergün
ÇİRKİN Selçuk
ÇİVİ Arif
ÇOBAN Harun
ÇOBAN Urfan
ÇOPUR Serkan
ÇORUH Rasim
ÇORUK Asım
ÇORUMLUOĞLU İsmail
DABAKOĞLU Esra
DABAN İsmail
DAĞ Mehmet
DAĞDELEN İsmail
DAĞLAR Özlem
DAĞLAR Şevket
DALMA Nuri
DALMIŞ Abdulkadir
DAMAR M.Zeyit
DANAÇ İsmail
DAŞLICA Nuri
DAYIOĞLU Hayri
DAYIOĞLU Hesna
DEDE Hurşit Ertuğrul
DEĞER Hüseyin
DEĞİRMENCİ Aytekin
DELEN H. Mithat
DELEN Tevfik
DEMİR Ali
DEMİR Ali ihsan
Kurum
HOCALAR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
BOLVADİN TİCARET BORSASI
ŞUHUT MHP İLÇE BAŞKANLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ALAŞEHİR SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ
AFYONKARAHİSAR İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ
YEŞİLÇİFTLİK BELEDİYESİ
PAZARLAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
GÖLMARMARA MALMÜDÜRLÜĞÜ
EMET MESLEK YÜKSEKOKULU
ÖZEL SEKTÖR
AFYONKARAHİSAR İL ÖZEL İDARESİ
PAZARLAR KAYMAKAMLIĞI
MAHMUTLAR BELEDİYESİ
İSCEHİSAR ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
SİNANPAŞA MESLEK YÜLSEKOKULU
ÖZEL SEKTÖR
EŞME İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
KULA ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ
SELENDİ ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
ÖZEL SEKTÖR
AFYONKARAHİSAR İL GENEL MECLİSİ
KIRKAĞAÇ MEHMET GÜNEK TÜRKBİRLİĞİ ORTAOKULU
ÇAYIRGAZİ KÖY MUHTARLIĞI
ULUBEY BELEDİYESİ
GEDİZ OSB
AFYONKARAHİSAR VALİLİĞİ
MANİSA DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ
SİMAV TİCARET VE SANAYİ ODASI
GÖLMARMARA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA GENÇ İŞADAMLARI VE YÖNETİCİLERİ DERNEĞİ
CEBRAİL BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
KÜTAHYA OSB
MANİSA'YI MESİRİ TANITMA VE TURİZM DERNEĞİ
SULTANDAĞI MESLEK YÜKSEKOKULU
KARAHALLI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
AKHİSAR ZİRAAT ODASI
KÜTAHYA GENÇ İŞADAMLARI VE YÖNETİCİLERİ DERNEĞİ
GEDİZ TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ
GÖRDES ENGELLİLER DAYANIŞMA DERNEĞİ
İSCEHİSAR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA DERNEĞİ
357
Soyad-Ad
DEMİR Cevdet
DEMİR Fatih
DEMİR Hakan
DEMİR Hatice
DEMİR İdris
DEMİR Mehmet
DEMİR Uğur
DEMİR Veysi
DEMİRAL Abdil
DEMİRAL Hasan
DEMİRAN İbrahim
DEMİRCİ Ahmet
DEMİRCİ Emin
DEMİRCİOĞLU Uğur
DEMİREL Sadeddin
DEMİREL Zeynep
DEMİRKAPU Sabri
DEMİRSOY Ertan
DEMİRSOY İbrahim Hakkı
DEMİRSOY Sabahattin
DEMİRTAŞ Barış
DEMİRTAŞ Ömer
DENİZHAN İbrahim
DEVECİ Eda
DEVECİ Yalçın Kürşat
DİBEKOĞLU Emre
DİKMEN Kudret
DİKMEOĞLU Ahmet Raif
DİLEK İsa
DİLER Niyazi
DİLMAN Ramazan
DİNÇ Halil İbrahim
DİNÇ Halit
DİNÇ Hasan
DİNÇ Sevgi
DİNÇER Ahmet
DİNÇER Tuğrul
DİNÇER Zekeriya
DİRİK Cihan
DİŞÇİ Ahmet
Dişçi Mehmet Ali
DOĞAN Abdullah
DOĞAN Ahmet
DOĞAN Ali Rıza
DOĞAN Çilem
DOĞAN Hüsameddin
DOĞAN M. Ali
DOĞAN Şule
DOLGUN Murat
DOMBAYCI Ekrem
DOSTÇA Oğuz
DÖMEKELİ H. Vehbi
DÖNMEZ Hüseyin
DÖNMEZ Sedat
DÖVÜCÜ Fatih
DUMAN Elvan
DUMAN Mustafa
DUMAN Nuran
DUMAN Yalçın
DURAK Hacı Mehmet
Kurum
ÇAY MESLEK YÜKSEKOKULU
SİNANPAŞA SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ
UŞAK İL KALKINMA VAKFI
KÜTAHYA İL GENEL MECLİSİ
TAVŞANLI AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI
DAZKIRI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
EMİRDAĞ TİCARET VE SANAYİ ODASI
ULUBEY ZİRAAT ODASI
MANİSA ZİRAAT MÜHANDİELERİ ODASI
TÜMSİAD UŞAK ŞUBESİ
SALİHLİ OSB
SARIGÖL SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
ÖZEL SEKTÖR
DAZKIRI BELEDİYESİ
SANDIKLI OSB
ÇAY KAYMAKAMLIĞI
KÜTAHYA ZİRAAT ODASI
KÜTAHYA E-TİPİ KAPALI VE AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU
AFYONKARAHİSAR OSB
ÖZEL SEKTÖR
MANİSA İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ
SOMA TİCARET VE SANAYİ ODASI
SALİHLİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
HÜR SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ
DUMLUPINAR KAYMAKAMLIĞI
KIZILÖREN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
SULTANDAĞI ZİRAAT ODASI
SARUHANLI İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KASIMFAKI MAHALLE MUHTARLIĞI
ALAŞEHİR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ULUBEY ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
HOCALAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
SALİHLİ OSB
MUHTARLIK
KIZILÖREN KAYMAKAMLIĞI
AFYONKARAHİSAR İL GENEL MECLİSİ ÜYESİ
MANİSA ELGİNKAN VAKFI
ÖZEL SEKTÖR
MANİSA ELGİNKAN VAKFI
İHSANİYE ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
ŞAPHANE AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI
UŞAK DERİ KARMA OSB
BAŞMAKÇI TAVUKÇULUK KOOPERATİFİ
SARIGÖL DÖRT EYLÜL İKOKULU
AFYONKARAHİSAR ÇEVRE HİZMETLERİ BİRLİĞİ
358
Soyad-Ad
DURAN Murat
DURDU İrfan Emrah
DURMAN Mustafa
DURMAZ Elvan
DURMAZ Süleyman
DURMAZ Zeki
DURMUŞ Bayram
DUYU Hüseyin
DÜLGER Bekir Kürşad
DÜLGER Hüseyin
DÜNDAR Mehmet
DÜNDAR Ömer
DÜNDAR Süleyman
DÜVER Mehmet
DÜZ Önder
DÜZGÜN Ayşe Ceyhan
EBEOĞLUGİL Hüseyin
Feyyaz
ECEMİŞ Servet
EFE Davut
EFE Hüdayi
EFE Nevzat
EKER Hüseyin
EKİCİ Meltem
EKMEK İbrahim
EKSİK Erol
ELBİ Hüseyin
ELÇİ Hamza
ELÇİ Ömer
ELEREN Ali
ELİBOL Erkan
ELİBOL İsmail
EMEK Ahmet
ERAYDIN Mustafa
ERBAŞ Hilmi
ERBİL Adnan
ERDAYIOĞLU Mehmet Ali
ERDEM Baki
ERDEM Etem
ERDEM Hanefi
ERDEM Saim
ERDEM Tahsin
ERDEM Yavuz
ERDİL Berrin
ERDOĞAN Abdil
ERDOĞAN Adnan
ERDOĞAN Fatih
ERDOĞAN Fatma
ERDOĞAN Mehmet
Selçuk
ERDOĞAN Mihrace
ERDOĞAN Saffet
ERDOĞDU Necati
EREN Caner
EREN Cevdet
EREN Seher
ERFİDAN Secaattin
ERGENE Hasan
ERGİN Atakan
ERGİN Halil
Kurum
KÜTAHYA FIRINCILAR VE BÜFECİLER ESNAF ODASI
AHMETLİ KÖYLERE HİZMET GÖTÜRME BİRLİĞİ
EMİRDAĞ GÜLSÜM HATUN ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ
EKONOMİ GAZATESİ
GÖLMARMARA HALK EĞİTİMİ MERKEZİ
UŞAK BELEDİYESİ
ÇAVDARHİSAR İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN CİRİT ŞEHİT ALİ DUMAN İLKOKULU
ÖZEL SEKTÖR
NAFİ GÜRAL EGİTİM VAKFI
EŞME MESLEK YÜKSEKOKULU
ŞAPHANE MESLEK YÜKSEKOKULU
UŞAK İL ÖZEL İDARESİ
TAVŞANLI OSB
TAVŞANLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
DOMANİÇ BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR TİCARET BORSASI
ÇAY VAKIF
EMİRDAĞ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÇOBANLAR İLÇE HASTANESİ
EMİRDAĞ ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
SANDIKLI TİCARET VE SANAYİ ODASI
SANDIKLI BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
DEMİRCİ TİCARET VE SANAYİ ODASI
ŞUHUT MHP İLÇE BAŞKANLIĞI
AKHİSAR TİCARET VE SANAYİ ODASI
GÖRDES İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
BANAZ ZİRAAT ODASI
ÖZEL SEKTÖR
BANAZ BELEDİYESİ
AHMETLİ İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
BAYAT SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
EMET BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
ŞUHUT ESNAF VE SANATKARLAR KREDİ VE KEFALET KOOPERATİFİ
SALİHLİ OSB
SALİHLİ OSB
DEMİRCİ MALMÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
SOMA BELEDİYESİ
359
Soyad-Ad
ERİLBAYLI Sadık
ERKAN Mehmet Ali
ERKAN Serdar
ERKAVUNCU Raşit
ERKİLİ Muammer
ERKİN Hüseyin
ERKOL Ercan
ERMİŞ Ebubekir
EROĞLU Ziya
EROL Ethem
EROL Selçuk
ERÖZMEN Kaan
ERSAVAŞ Mustafa
ERSOY Bahri
ERSÖZ Abdullah
ERTAN Hasan
ERTAN Hayrettin
ERTAŞ Hasbi
ERTAŞ Mehmet
ERTAŞ Nuri Yüce
ERTEKİN Abdullah
ERTEM Erhan
ERTEM Mustafa
ERTUĞRUL Ali
ERTÜRK Mustafa
ERYILMAZ İsmail
ERZAN Mustafa
ESEN Emrah
EVCİM Hakkı
EVRENKAYA Hacı Sait
EYGOL Kadir
EYNUR Baybars Recep
EZEL Mahmut
FEDAİ Pınar
FİLİK Tuğrul
FİLİK Volkan
FİLİZ Ali
GACAR Mustafa
GARKIN Süleyman
GAYGISIZ Erkan
GAYRET Abdullah
GAYRETLİ Ahmet
GEDİL Abdullah
GEDÜZ Yaşar İsmail
GELMİŞ Halit
GENÇ Davut
GENÇ Erhan
Genç M.Ergin
GENÇER Selahaddin Rıza
GERİTER Hasan
GEYİKÇİ Burak
GİZİROĞLU Hüseyin
GÖÇMEZ Hasan
GÖK Adem
GÖK Veli
GÖKALP M. Faysal
GÖKALP Sefa
GÖKBUNAR Ramazan
GÖKÇE Barış
GÖKÇEK Berrin
Kurum
KÜTAHYA ÇİNİCİLER ODASI
GEDİZ ERDOĞMUŞ İLKOKULU
GEDİZ BELEDİYESİ
MANİSA İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ
AKHİSAR OSB
SULTANDAĞI KAYMAKAMLIĞI
DEMİRCİ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
KULA KAYMAKAMLIĞI
SELENDİ BELEDİYESİ
SARIGÖL HÜSEYİN-SERMİN TÜFEKÇİ ANAOKULU
SANDIKLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
AKHİSAR TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ
SİNANPAŞA OSB
PAZARLAR BELEDİYESİ
DİNAR MESLEK YÜKSEKOKULU
ÇAVDARHİSAR ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
ÖZEL SEKTÖR
BAYAT BELEDİYESİ
DEMİRCİ ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
İLYASLI BELEDİYESİ
AHMETLİ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
TAVŞANLI DOÇ.DR. MUSTAFA KALEMLİ DEVLET HASTANESİ
TAVŞANLI ZİRAAT ODASI
ÖZEL SEKTÖR
AFYONKARAHİSAR AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU
AFYONKARAHİSAR YUMURTA ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ
GÖRDES BELEDİYESİ
SARIGÖL SAĞLIK MESLEK YÜKSEKOKULU
KULA ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
KULA BELEDİYESİ
SELENDİ ŞEHİRLİOĞLU İLKÖĞRETİM KURUMLARI
SARIGÖL ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ
EMİRDAĞ BELEDİYESİ
KÜTAHYA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
KIRKAĞAÇ BELEDİYESİ
ŞUHUT İLÇE MAL MÜDÜRLÜĞÜ
İHSANİYE BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA ESNAF VE SANATKÂRLARI ODALARI BİRLİĞİ
AHMETLİ ANAOKULU
BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI UŞAK İL MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
360
Soyad-Ad
GÖKDEMİR Sercan
GÖKDENİZ Esra
GÖKKAYA Ahmet
GÖKMEN Cihan
GÖKMEN Mehmet
GÖKPINAR H. Hasan
GÖKSAL Savaş
GÖKTAŞ Yılmaz
GÖKTEKİN Mustafa
GÖNÜL Dilcu
GÖRAL Nihat
GÖRMÜŞ Alparslan
GÖZELLER Arif
GÜÇLÜ Yakup
GÜDERLER Serap
GÜDÜL Mehmet
GÜL Mustafa
GÜL Sevim
GÜLAĞAÇ Celal
GÜLCAN Hikmet
GÜLÇİÇEK Eyüp
GÜLÇUBUK Bülent
GÜLEÇ Ayşe
GÜLEÇ Fethi
GÜLEÇ İsmail
GÜLER Mehmet
GÜLER Mustafa
GÜLER Özlem
GÜLLE Ali İbrahim
GÜLLER Soner
GÜLMEZ Mehmet
GÜLMEZ Rıza
GÜLTEKİN Fuat
GÜMÜŞ Erdal
GÜMÜŞ Nuri
GÜMÜŞDERE Hakkı
GÜMÜŞHAN Ali
GÜMÜŞSOY Ufuk
GÜN Ramazan
GÜN Uğur
GÜNAL Ayten
GÜNAY Erhan
GÜNAYLI Ahmet
GÜNCÜR Halil
GÜNDOĞAN Salih
GÜNDOĞAN Yaşar
GÜNDOĞDU Bekir
GÜNDÜZ Emin
GÜNDÜZ Nurten
GÜNDÜZ Recep
GÜNER Emrullah
GÜNEŞ Birol
GÜNEY Soner
GÜNGÖR Coşkun
GÜNGÖR Murat
GÜNGÖR Mustafa
GÜNGÖR Yeteriye
GÜNGÖREN Erdoğan
GÜNHAN İsman
GÜNLÜ Nazmi
Kurum
DUMLUPINAR KAYMAKAMLIĞI
BOLVADİN BELEDİYESİ
KÜTAHYA ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI
AHMETLİ ALAHIDIR İLKÖĞRETİM OKULU
ŞAPHANE KAYMAKAMLIĞI
EVCİLER KAYMAKAMLIĞI
TAVŞANLI TİCARET VE SANAYİ ODASI
KÜTAHYA KADIN GİRİŞİMCİLER İL KURULU
ŞUHUT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ
DAZKIRI OSB
AFYONKARAHİSAR ENGELLİLER DERNEĞİ
ÖZEL SEKTÖR
AFYONKARAHİSAR TİCARET VE SANAYİ ODASI
UŞAK İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR TAPU KADASTRO MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI AFYONKARAHİSAR İL MÜDÜRLÜĞÜ
AKÇAALAN BELEDİYESİ
GÖLMARMARA OZANCA KOYU İLKOKULU
ÇAVDARHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
GÖLMARMARA ŞEHİT ÖZCAN YILDIZ İLKÖĞRETİM OKULU
DEMİRCİ MESLEK YÜKSEKOKULU
SALİHLİ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK KARMA OSB
KIRKAĞAÇ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
SİNANPAŞA KAYMAKAMLIĞI
UŞAK DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ
AHMETLİ GÖKKAYA İLKÖĞRETİM OKULU
DAVULGA BELEDİYESİ
UŞAK ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ
SİNANPAŞA ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
UTKUDER
TAVŞANLI DOÇ.DR. MUSTAFA KALEMLİ DEVLET HASTANESİ
UŞAK TEKSTİL OSB
MANİSA SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
DEMİRCİ SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ
MANİSA DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İL MÜDÜRLÜĞÜ
İHSANİYE İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
TURGUTLU KAYMAKAMLIĞI
361
Soyad-Ad
GÜR Serkan
GÜRBÜZ Koray
GÜRBÜZ Ramazan
GÜRCAN Aydoğan
GÜRCAN Fatma
GÜRÇAM Ufuk
GÜREL Ahmet
GÜREL Celalettin
GÜREL Fuat
GÜRMEN Fettah
GÜRSES Akif
GÜRSES Tuğba
GÜRTEKİN Mücella
GÜVEN Fethiye
GÜVEN İsmail
GÜVEN Nadir
GÜVEN Nuri
GÜVENDİREN Halil
GÜZEL Özgen Karataş
GÜZELLER Tayfun
HACIM Yüksel
HACIOĞLU Mehmet
HAFIZOĞLU Erkan
HALDEN Murat
HALİM Türker Çağatay
HARMANCI Hasan
HAYKIRER Tuncay
HEKİMOĞLU Özlem
Yumlu
HELVACI Nihat
HELVACILAR Zekan
HOŞAF Mehmet
HÖL Recep
HÜGÜL Mustafa
HÜRYAŞAR Fatih
ILICA Akide
IŞIK Aylin
IŞIK Hakan
IŞIK Mehmet
IŞIK Osman
IŞIK Süleyman
IŞIK Tacettin
IŞILDA Faruk
İKİZOĞLU Caner
İLDUN Kemal
İLİK Ahmet
İNAN Kemal
İNAN Muammer
İNAN Sevinç
İNANÇ Ömer Faruk
İNANIR Süreyya Osman
İNCE Ömer Barış
İNCEKARA Remziye
İŞBİLİR Akif
İŞİLDAK Hakan
İŞİSAĞ Mahmut
İŞMAN Osman Zeki
KABAR Hüsnü
KAÇAR Yusuf
KAFADAR Onur
Kurum
TURGUTLU OSB
EMİRDAĞ TİCARET VE SANAYİ ODASI
BAŞMAKÇI MESLEK YÜKSEKOKULU
KARAHALLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
SALİHLİ BELEDİYESİ
DAZKIRI ZİRAAT ODASI
ÖZEL SEKTÖR
AHMETLİ KAYMAKAMLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK ÖZEL İDARESİ DIŞ İLİŞKİLER MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
KADIN GİRİŞİMCİLERİ DERNEĞİ
EMET TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ
ÇAVDARHİSAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK E-TİPİ KAPALI-AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU
SARIGÖL TARİŞ KOOPERATİFİ
KOSGEB MANİSA HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ
SİVASLI ZİRAAT ODASI
SOMA MESLEK YÜKSEKOKULU
SİMAV HALK EĞİTİM MERKEZİ
EŞME KAYMAKAMLIĞI
KIZILÖREN İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
AKHİSAR OSB
DEMİRCİ KAYMAKAMLIĞI
KÜTAHYA BELEDİYESİ
SALİHLİ OSB
GÖRDES TİCARET VE SANAYİ ODASI
KÖPRÜBAŞI KAYMAKAMLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
SANDIKLI BELEDİYESİ
MANİSA OSB
DUMLUPINAR ZİRAAT ODASI
EMET İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
GAZLIGÖL BELEDİYESİ
ASLANAPA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ŞUHUT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ
ALAŞEHİR KAYMAKAMLIĞI
AKHİSAR GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ
ALTINTAŞ İLÇE HASTANESİ
AFYONKARAHİSAR OSB
AFYONKARAHİSAR SANAYİCİLERİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ
AFYONKARAHİSAR E TİPİ KAPALI CEZA İNFAZ KURUMU
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK TİCARET VE SANAYİ ODASI
EMET KAYMAKAMLIĞI
SİVASLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
362
Soyad-Ad
KAFKAS Ayfer
KAHRAMAN HÜSNÜ
KAHRAMAN Murat
KAHRAMAN Zafer
KAHVECİ Kazım
KALAÇ M. Özhan
KALAY Ömer Faruk
KALAYCI Coşkun
KALAYCI Murat Sezer
KALE Mehmet
KALEM Mustafa
KALENDER Ersin Salih
KALIN Nebi
KALMIŞ Erbil
KANCA Orhan
KANDEMİR Mahmut
KANDEMİR Muhammet
KANDEMİR Tuğrul
KANDIRMIŞ Mustafa
KANDİLLİ Canan
KANIK Hasan
KANLI Recep
KAPAK Durmuş
KAPUCU Yalçın
KARA İsmail Abdullah
KARA Ramazan
KARA Şevki
KARAAĞAÇ İsmail
KARAASLAN Birsen
KARAASLAN Gökhan
KARAASLAN Yusuf
KARAAYTAÇ Hakan
KARABACAK Mustafa
KARABAT Selçuk
KARABÖREK M. Çağatay
KARABÖREK Muhammet
Çağatay
KARACA Dilek
KARACA Mehmet Ali
KARACA Yusuf
KARACOR Mevlit
KARADOĞU Muhammet
Yakup
KARAEFE Mehmet
KARAGÖZ Şerif
KARAGÜR Tülay
KARAHALLI İbrahim
KARAHAN H. İbrahim
KARAHAN Kasım
KARAHAN Şaban
KARAKAŞ Mutlu
KARAKAŞ Ömer
KARAKAYA Mehmet
KARAKAYA Ramazan
KARAKAYALI Ömer
KARAKOÇ Mustafa
KARAKOYUN Murat
KARAKÖSE Erdinç
KARAKURT Ali
KARAKUŞ Meryem
Kurum
KÜTAHYA ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ
AKSEK VAKFI
SİVASLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
SARUHANLI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
EBER GÖLÜ KORUMA VE YAŞATMA DERNEĞİ
ÖZEL SEKTÖR
GEDİZ MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
USİAD
BAŞMAKÇI MESLEK YÜKSEKOKULU
EVCİLER İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK İL PLANLAMA KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
SİMAV SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
ÖZEL SEKTÖR
DAZKIRI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
SELENDİ ANADOLU SAĞLIK MESLEK LİSESİ
SİMAV SOSYAL YARDIMLAŞMA DAYANIŞMA VAKFI
DERNEK
PAZARAĞAÇ BELEDİYESİ
SİMAV MHP İLÇE BAŞKANLIĞI
TKDK KÜTAHYA İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ
KÜGİAD
KÜTAHYA TİCARET BORSASI
MANİSA BAĞCILIK ARAŞTIRMA İSTASYONU
SİMAV İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
TKDK MANİSA İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ
ŞAPHANE ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
SELENDİ FATİH İLKÖĞRETİM KURUMLARI MÜDÜRLÜĞÜ
SARUHANLI KAYMAKAMLIĞI
UŞAK KARMA DERİ OSB
SİMAV BELEDİYESİ
MANİSA TİCARET BORSASI
DEMİRCİ ZİRAAT ODASI
KARAHALLI BELEDİYESİ
KÜTAHYA HALK EĞİTİMİ MERKEZİ
DİŞLİ BELEDİYESİ
SİNANPAŞA SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ
HİSRCIK İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
SARIGÖL ANADOLU LİSESİ
363
Soyad-Ad
KARAKUŞ Turgut
KARAKUZ Levent
KARALAR Orhan
KARAMETE Fethullah
KARAOSMAN Emir
KARASERÇE Gülcan
KARATAŞ Abdülkadir
KARATAŞ Ahmet
KARATAŞ Davut
KARATAŞ Yusuf Kenan
KARAYEL Mete
KARCI Ömer
KARIŞTIRICI Mehmet
KART Günay
KARTAL Burak
KARTAL Hüseyin
KASAP Muhsin
KASAP Mustafa
KASNAK Mahir
KAŞIKÇI Murt
KATILMIŞ Zekeriya
KATIRCI Mustafa
KATRAN Selami
KAVAKLI Nazif
KAYA Ekrem
KAYA Halil İbrahim
KAYA Halim
KAYA İsmail
KAYA Mürüvet
KAYA Özlem Sümer
KAYA Ramazan
KAYA Tayyip Talha
KAYA Uğur Hakan
KAYAHAN Cantürk
KAYGISIZ Salih
KAYIŞ Fatih
KAYMAK Ali
KAYMAK İbrahim
KAYMAK İhsan
KAYNAK Hüseyin
KAYRAK Ömer
KAYSER Sevgi
KAZAK Musa
KAZCIOĞLU Şeref
KEÇEBAŞ Ali
KEÇELİ Erkan
KELDİ Osman
KELEŞ Ertan
KEMER Selami
KENDİRLİ Sefa
KERÇİN Emel
KESGİN Ahmet
KESKİN Abdullah
KESKİN Esra
KESKİN Fehmi
KESKİN Ömer Ali
KILAVUZ Elif
KILÇIK Nazmiye
KILIÇ Mustafa
KILIÇASLAN Akif
Kurum
EMİRDAĞ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
KIRKAĞAÇ MESLEK YÜKSEKOKULU
SANDIKLI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
SOMA KAYMAKAMLIĞI
UŞAK E-TİPİ KAPALI-AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU
EVCİLER ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
SARIGÖL BELEDİYESİ
HİSARCIK ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
AFYONKARAHİSAR KADIN GİRİŞİMCİLER KURULU
ÇAY İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇAY
BAŞMAKÇI SÜT KOOPERATİFİ
ÇOBANLAR İLÇE GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
TAVŞANLI MESLEK YÜKSEKOKULU
KAYIHAN BELEDİYESİ
SELENDİ ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ
KÖPRÜBAŞI SU ÜRÜNLERİ KOOPERATİFİ
SOMA İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
SARUHANLI İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN TİCARET MESLEK LİSESİ
ÇAY TİCARET VE SANAYİ ODASI
İHSANİYE BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
TKDK KÜTAHYA İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ
DUMLUPINAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
BAYAT İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÇAVDARHİSAR HALK EĞİTİM MERKEZİ
SİVASLI KAYMAKAMLIĞI
4 EYLÜL TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ
BANAZ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
EMİRDAĞ HALK EĞİTİM MERKEZİ
YAYLABAĞI BELEDİYESİ
AKHİSAR GIDA TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ
DAZKIRI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
UŞAK ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
SARIGÖL MİLLİ EGEMENLİK ÇOK PROGRAMLI LİSESİ
364
Soyad-Ad
KILIÇASLAN Recep
KILIÇKAYA Yunus
KILIÇOĞULLARI Ahmet
Sinan
KILINÇ Abdullah
KILINÇ Halil
KILINÇ Haydar
KILINÇ İsmail
KILINÇ Oktay
KINACI Atilla
KINALIBAŞ B. Onur
KIRDAR Muhammed
KIRGÖZ Sedat
KIRIMLIOĞLU İbrahim
KISA Ahmet
KIYAK Hüseyin
KIYAK İlker
KIYAK İsmail
KIZILDAĞ Duygu
KIZILDERE Atilla
KIZILKAYA Çiğdem Araç
KIZILKAYA Muammer
KİLİMCİ Hayriye
KİLİMCİ Mustafa
KİŞİOĞLU Sevgin
KOCA Mustafa
KOCA Yavuz Bahadır
KOCADAĞ Alaaddin
KOCADAĞ Mehmet Said
KOCADAĞ Muhittin
KOCAKAVUK Mustafa
KOCAMIŞ İhsan
KOÇ Abdullah
KOÇ Mehmet
KOÇAK Erdal
KOÇAK Şahin Uğur
KOÇKAR Murat
KOL Kadir
KOLCU Yusuf
KONAK Abdulkadir
KONAK Oğuz Faik
KORA Cemil
KORKMAZ Murat
KORKMAZ Servet
KORKMAZ Süleyman
KORKMAZ Yunus
KORKMAZ Zeynep
KORKUSUZ Hacer
KOŞAR Duygu
KOŞAR Mehmet
KOŞMAZ Sadettin
KOYAK Ergun
KOYAK Murat
KOYUNCU Ömür
KÖKEN Gazi
KÖKER Mehmet
KÖKOCAK Abdülkadir
KÖKSAL Selin
KÖKSOY Veli
KÖKSU Mehmet
Kurum
UŞAK İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ
ÇAY İMKB ANADOLU LİSESİ
KÜTAHYA İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ
YEŞİLYURT İLKÖĞRETİM KURUMU
ÖZEL SEKTÖR
AHMETLİ ŞEHİT HAKKI ERDOĞAN ÇOK PROGRAMLI LİSESİ
EVCİLER HALK EĞİTİM MERKEZİ
ÖZEL SEKTÖR
EMET BELEDİYESİ
ŞAPHANE ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ
ÖZEL SEKTÖR
GEDİZ MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ
AYAZİNİ BELEDİYESİ
KULA KÜLTÜR VE DOĞAL VARLIKLARI KORUMA DERNEĞİ
KULA GİRİŞİMCİ İŞADAMLARI DERNEĞİ
KÜTAHYA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
EMET BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ERKMEN BELEDİYESİ
GÖRDES ZİRAAT ODASI
AFYONKARAHİSAR AVRUPA BİRLİĞİ İŞ GELİŞTİRME MERKEZİ
EÜAŞ SEYİTÖMER TERMİK SANTRALİ
SANDIKLI TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ
AHMETLİ BARBAROS İLKOKULU
TAVŞANLI HALK BANKASI A.Ş.
İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ODASI MANİSA ŞUBESİ
GEDİZ FIRDAN İLKOKULU
ÖZEL SEKTÖR
MANİSA DEVLET HASTANESİ
DAZKIRI İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ
LEBLEBİCİLER KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ
UŞAK İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ
GEDİZ FIRDAN İLKOKULU
EMİRDAĞ YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
AKHİSAR İLÇE SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ
BAYAT İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
365
Soyad-Ad
KÖKTEN Sarper
KÖRPE Erhan
KÖSE Emin
KÖSE Hasan
KÖSE Nuri
KÖSE Özkan
KÖSEOĞLU Mehmet Ali
KÖTEN Kamil
KÖYCÜ Ahmet
KÖYLÜ İbrahim
KUDU Hayrettin
KULA Avni
KULAKSIZ Nazan
KUNÇAY İsa
KURNAZ Remzi
KURNAZ Veli
KURT Ayşe
KURT Haydar
KURT Mustafa
KURT Ömer
KURT Tansu
KURU Halil İsa
KURUÇAY Kurtuluş
KUŞDEMİR Emrah
KUTLU İsmail Hakkı
KUTLU Mustafa
KUTLU Necip
KUTLU Ülkü
KUTLUAY Erhan
KUVVET Mustafa
KUYUCAK Serkan
KUYUCU Mesur
KÜÇÜK Mehmet
KÜÇÜK Mevlüt
KÜÇÜKGÖL Zafer
KÜÇÜKKİREMİTÇİ Oktay
KÜÇÜKŞAHİN Seyfi
KÜÇÜKYÜMRAH Şaban
KÜKEY Ziya
KÜPLEMEZ Akif
LAÇİN Bilal
LAÇİNOK Metin
LAFCİOGLU İsmail
LEBLEBİCİ Yaşar
LORCU Mehmet
MALDAN İclal
MAŞA B. Bülent
MEÇİK Oytun
MERCAN Metin
MERCİN Levent
MERMER Enver
MERMER Süleyman
MERT Melih
MIDIK Nafiz
MUCAN Burcu
MUĞURTAY Danyal
MUMCU Tekin
MURATOĞLU Savaş
MUSABALİ Cengizhan
Kurum
KÜTAHYA İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
TÜRKİYE TEKNİK ELEMANLAR VAKFI AFYONKARAHİSAR ŞUBESİ
HİSARCIK BELEDİYESİ
SİNANPAŞA BELEDİYESİ
UŞAK BELEDİYESİ
AKHİSAR KAYMAKAMLIĞI
EMİRDAĞ ZİRAAT ODASI
KARAMIK İLKÖĞRETİM OKULU
BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI KÜTAHYA İL MÜDÜRLÜĞÜ
DİNAR KAYMAKAMLIĞI
KULA ZİRAAT ODASI
SELENDİ YATILI BÖLGE ORTAOKULU
ALTINTAŞ EĞİTİM GÖNÜLLÜLERİ DERNEĞİ
AFYONKARAHİSAR İL SOSYAL HİZMETLER MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
KÜTAHYA ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI
ŞUHUT BELEDİYESİ
DİNAR TİCARET VE SANAYİ ODASI
ÖZEL SEKTÖR
DAZKIRI KAYMAKAMLIĞI
CELAL BAYAR ÜNİVERİSTESİ TIP FAKÜLTESİ
UŞAK BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR BAROSU
DAZKIRI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
İHSANİYE ZİRAAT ODASI
SİVASLI BELEDİYESİ
TÜRKİYE KALKINMA BANKASI
MANİSA İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK DERİ SANAYİCİLERİ DERNEĞİ
ÖZEL SEKTÖR
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KÜTAHYA ŞUBE
MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN AHMET EMET İMAM HATİP ORTAOKULU
ÖZEL SEKTÖR
İSCEHİSAR KALKINMA KOOPERATİFİ
AFYONKARAHİSAR TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ
AKHİSAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
DUMLUPINAR MAL MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK ZİRAAT ODASI
ÖZEL SEKTÖR
SARIGÖL İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
366
Soyad-Ad
MUTLU Hasan
MUTLU Özge
MÜHSÜRLER Mehmet
NALBANTOĞLU Samet
NAYAN Ahmet
NOYAN Mehmet Şeref
OCAK Nuran
ODABAŞ Hakkı
OFLAZ Yakup
OK Ahmet
OKAY Mustafa Uğur
OKUMUŞ Fatih
OKUR Mustafa
OLUKÇU Ayhan
ONAN Yavuz
ONAT Mustafa Kemal
ORCAN Yılmaz
ORDAHAN Zehra
ORHAN M. Serhat
ORMAN İsmet
ORTAÇ Hasan
ORTAKCI Yasin
ORTANCA Murat
ORUÇ Nuri
OTÇU Kadir Sertel
ÖCAL Özcan
ÖĞÜNÇ Erhan
ÖKSÜZ Ahmet
ÖLÇEN Sadık
ÖLMAZ Sibel Kula
ÖLMEZ Süleyman
ÖMEROĞLU Yusuf
ÖMÜR Yusuf
ÖNCEL Hasan
ÖNDER Halil İbrahim
ÖNEM Ömer
ÖNER Şerif
ÖNER Volkan
ÖREN Ebubekir
ÖREN Veli Erdinç
ÖRGEN Resül
ÖRTEN Ayfer
ÖVELEK Dursun
ÖZ Bayram
ÖZ Fahri
ÖZ Mehmet
ÖZ Ünal
ÖZAY Fethi
ÖZAYDIN Bekir Sıtkı
ÖZBAŞ Ahmet
ÖZBAY Fatih
ÖZBAY Yasin
ÖZBİLGİN Yücel
ÖZCAN Ercan
ÖZCAN Halil
ÖZCAN İsmail
ÖZCAN Nihat
ÖZCAN Süleyman Emre
ÖZCAN Volkan
ÖZÇELİK A. Kadir
Kurum
SANDIKLI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
AFYONKARAHİSAR GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ
HOCALAR SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI
MANİSA EMPATİ KADIN VE İŞ DERNEĞİ
KOSGEB AFYONKARAHİSAR HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ
SARIGÖL ATATÜRK ORTAOKULU
SİMAV SÜT ÜRÜNLERİ TARIM ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ
SULTANDAĞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
TAVŞANLI OSB
TURGUTLU TİCARET BORSASI
PANCAR KOOPERATİFİ
UŞAK VALİLİĞİ
SELENDİ KAYMAKAMLIĞI
SARUHANLI KAYMAKAMLIĞI
KULA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ
GÜMELE BELEDİYESİ
KÜTAHYA GENÇLİK HİZMETLERİ VE SPOR İL MÜDÜRLÜĞÜ
SİNANPAŞA MESLEK YÜKSEKOKULU
SARIGÖL ŞEHİT ESİN AKAY İLKÖĞRETİM OKULU
GEDİZ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
SULTANDAĞI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ
KIRKAĞAÇ İLÇE NÜFUS MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK VALİLİĞİ
ÖZEL SEKTÖR
EVCİLER TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ
SOMA ZİRAAT ODASI
BOLVADİN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
SALİHLİ TİCARET VE SANAYİ ODASI
ÖZEL SEKTÖR
TÜRKİYE KALKINMA BANKASI
BAŞMAKÇI BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
KIZILAY DAZKIRI ŞUBESİ
DAZKIRI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
SULTANDAĞI ZİRAAT ODASI
367
Soyad-Ad
ÖZÇELİK Ahmet
ÖZÇELİK Erdal
ÖZÇELİK Ramazan
ÖZÇELİK Y. Cengiz
ÖZÇELİK Zafer
ÖZÇELTİK Hakkı
ÖZÇETİN Mehmet
ÖZÇEVİK Recep
ÖZDEMİR Halil İbrahim
ÖZDEMİR Kadir
ÖZDEMİR M.Ali
ÖZDEMİR Muhammet
ÖZDEMİR Nurettin
ÖZDEMİR Ramazan
ÖZDEMİR Şuayip
ÖZDEMİR Zülgari
ÖZDEN Gülsüm
ÖZDER Erol
ÖZDİL Emel
ÖZDİLEK İsmail
ÖZDOĞAN Oğuzhan
ÖZDOĞAN Ömer
ÖZEDEMİR Yücel
ÖZEL Ahmet
ÖZEN Necdet
ÖZEN Yusuf
ÖZER Buğra
ÖZER E. Güvenç
ÖZER Fatih Deniz
ÖZER İsmail
ÖZER Muammer
ÖZER Mustafa
ÖZER Neşe
ÖZGEN Özgür
ÖZGÜL Musa
ÖZHAN H. Erhan
ÖZKAHVECİ Şenay
ÖZKAN Adil
ÖZKAN Ayşe
ÖZKAN Seçil Sekmen
ÖZKAN Şinasi
ÖZKARA İsmail Ömer
ÖZKASAP Sadık
ÖZKAYA Erdoğan
ÖZKAYA İbrahim
ÖZKAYA M. Hilmi
ÖZKUL İbrahim
ÖZKUYUMCU Ali
ÖZLER Hayrettin
ÖZLÜ Ali Haydar
ÖZOĞUL Ahmet
ÖZOTRAÇ İsmet
ÖZSARI Adem
ÖZTAŞ Musa
ÖZTEN Mahmut
ÖZTÜRK Ayfer
ÖZTÜRK Ayşe Gök
ÖZTÜRK Ercan
ÖZTÜRK Mehmet
ÖZTÜRK Murat
Kurum
KÜTAHYA HALK EĞİTİM MERKEZİ VE AKŞAM SANAT OKULU
KÜTAHYA II. OSB
HÜR SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ
GEDİZ ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
ALTINTAŞ KAYMAKAMLIĞI
KIRKAĞAÇ ESNAF VE SANAKARLAR ODASI
ŞUHUT AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI
ÇAYIRBAŞI BELEDİYESİ
HİSARCIK ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ
ŞUHUT MERKEZ TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİ
AFYONKARAHİSAR İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
SALİHLİ KAYMAKAMLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
BOLVADİN TİCARET VE SANAYİ ODASI
KÜTAHYA SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
SULTANDAĞI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
HOŞÇALAR KÖYÜ KOOPERATİFİ
EŞME TAVUK YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ
KÖPRÜBAŞI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
ÇAVDARHİSAR ZİRAAT ODASI
SLİ İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
HOCALAR KAYMAKAMLIĞI
KÜTAHYA TANITIM VAKFI
UŞAK BELEDİYESİ
ALTINTAŞ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
MANİSA GENÇ İŞADAMLARI DERNEĞİ
MANİSA TİCARET BORSASI
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
MADOST
DOMANİÇ ZİRAAT ODASI
AFYONKARAHİSAR İSCEHİSAR MERMERCİLER DERNEĞİ
KÖPRÜBAŞI SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
MUHTARLIK
AKHİSAR SOSYAL GÜVENLİK MERKEZİ
AFYONKARAHİSAR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
BOLVADİN İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KÖPRÜBAŞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
368
Soyad-Ad
ÖZTÜRK Ömer
ÖZTÜRK Sadettin
ÖZVERİ Yeliz Parmaksız
ÖZYOL Kerim
ÖZYÖRÜK Halit
PAKDEMİRLİ Mehmet
PALA Cengiz
PALA Mustafa
PALAMUTÇUOĞLU B.
Türker
PAMUKÇU Asım
PARLAK Özlem
PARMAKSIZ Yeliz
PAZARCI Sabiha
PEHLİVAN Mehmet
PEHLİVAN Pınar
PEKBİLGİN İshak
PEKER Sadettin
PEKŞEN Ahmet
PEKTAŞ Musa
PERŞAN Sabri
PEYNİRCİOĞLU Ertan
PINAR Cemal
PINARCI Alper
PITIR Meltem
POLAT Ahmet
POLAT Ali
POYRAZ Ramazan
PÖÇERİ Kadir
PÜR Evren
SAĞLAM Ali ihsan
SAĞLAM Gültekn
SAĞLAM Hamdi
SAĞLAM Hayrettin
SAĞLAM Hayri
SAĞLAM İlhami
SAĞLAM Uğur
SAĞLAM Yaşar
SAĞLAMER Musa
SAKLAKOĞLU Nurşen
SALLANTI Ali
SAMAN Atilla
SANCAK Neslihan Huri
SANCAR Yıldıray
SANDIKÇI Mustafa
SAPMAZ Arif
SAR İbrahim
SARAÇOĞLU Gülşen
SARAOĞLU Hamdi Melih
SARAOĞLU Mehmed Ali
SARBAŞ Süleyman
SARGIN Bayram
SARI Çağlar
SARI Fatih
SARI Hidayet
SARI İbrahim
SARI Mustafa
SARI Songül
SARIIŞIK Ali
SARIKAYA Ahmet
Kurum
HACIBEKİR BELEDİYESİ
UŞAK ESNAF VE SANATKÂRLARI ODALARI BİRLİĞİ
SOMA BELEDİYESİ
EMİRDAĞ BELEDİYESİ
MANİSA ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ
GÜRLEK BELEDİYESİ
SOMA BELEDİYESİ
UŞAK MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAKLILAR EĞİTİM VE KÜLTÜR VAKFI
ÖZEL SEKTÖR
KEMALİYE BELEDİYESİ
KIZILÖREN BELEDİYESİ
BOLVADİN AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI
GEDİZ OSB
ALAŞEHİR BELEDİYESİ
MANİSA KENT KONSEYİ
KARAHALLI ZİRAAT ODASI
BAŞMAKÇI KAYMAKAMLIĞI
DAVULGA BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK BELEDİYESİ
BOLVADİN KIZ TEKNİK VE MESLEK LİSESİ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
MANSA İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK İL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR ZİRAAT ODASI
BOLVADİN M.H.G. ANADOLU ÖĞRETMEN LİSESİ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
DİŞLİ BELEDİYESİ
HİSARCIK HALK EĞİTİM MERKEZİ
KULA BELEDİYESİ
GEDİZ BELEDİYESİ
DEMİRCİ EĞİTİM FAKÜLTESİ
BANAZ ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
EMET İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KAYAPINAR ŞEHİT ADNAN CEYLAN İLKÖĞRETİM OKULU
ALTINTAŞ İMAM HATİP LİSESİ
TAVŞANLI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
369
Soyad-Ad
SARIKAYA Ali
SARIKAYA Mehmet
SARILI Cafer
SARIYUVA Aysun
SATICI Fatih
SAV Suat
SAVAŞ Nurullah
SAVCI Halil
SAVCIOĞLU Mehtap A.
SAYAR İsmail
SAYGINER Aynur
SEKKİN Mustafa Alperen
SEMERCİ Gürcay
SERGİN Gökalp
SERİN Muhammet Ali
SERİNLER Handan
SERT Selçuk
SERTEL Nuray
SEVENER Ural
SEVGİN Ufuk
SEVİM Mehmet
SEVİNÇ Abdülkadir
SEVİNDİK Şeref
SEYHAN Mehmet
SEYHAN Mustafa
SEYREKLİ Bülent
SEZER Mehmet
SEZER Mustafa
SEZER Süleyman
SEZGİN Hasan
SIRMALI Ali
SİMAV M. Hüseyin
SOLMAZ Aziz
SOLMAZ Lokman Derya
SORMAN Mehmet Nuri
Şeyda
SORMAN Nuri
SOYBALI Hasan Hüseyin
SOYGÜR Hüseyin
SOYKASAP Ömür
SOYLU Mehmet
SÖMEN Aytuğ Yurdaer
SÖNMEZ Ethem
SÖYLEMEZ Ahmet
SULAK Özkan
SUNGUR Hasan
SUVAYDAN Fatih
SÜRPINAR Osman
SÜSLÜOĞLU Savaş
SÜTÇÜ İbrahim
SÜZEK Nihat
ŞAFAK Seyhan
ŞAFİ Şaban
ŞAHAN Ahmet
ŞAHBAZ Oktay
ŞAHİN Hüseyin
ŞAHİN Bahar
ŞAHİN Salim
ŞAHİN Şahika
Kurum
KIZILÖREN SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
ÇOBANLAR ZİRAAT ODASI
GÖLMARMARA KAYMAKAMLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
SELENDİ BELEDİYESİ
KÜTAHYA I. OSB
SULTANDAĞI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
GÖLMARMARA ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
ÇAY ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ
ÖZEL SEKTÖR
MANİSA VALİLİĞİ
BOLVADİN SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞI
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR ŞUBE
MÜDÜRLÜĞÜ
DEMİRCİ SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
EMET BELEDİYESİ
ALAŞEHİR TİCARET VE SANAYİ ODASI
TAVŞANLI OSB
UŞAK TİCARET BORSASI
KIRKAĞAÇ GENÇ İŞADAMLARI DERNEĞİ
KIRKAĞAÇ KAYMAKAMLIĞI
ZİRAAT ODASI
MANİSA ZİRAAT ODASI
BAKIR BELEDİYESİ
AHMETLİ GÖKKAYA İLKOKULU
KULA DERİCİLER ODASI
SİMAV BELEDİYESİ
EVCİLER İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
KARAHALLI BELEDİYESİ
ASLANAPA AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI
370
Soyad-Ad
ŞAHİN Turan
ŞAHİN Zekeriya
ŞAHİNBAKAN Nurhayat
Orhan
ŞAHİNER Muzaffer
ŞAHİNOĞLU Sedat
ŞAN Cemil
ŞAN Gökmen
ŞAN Şükrü
ŞAŞMAZ Mahmut Ünsal
ŞAŞMAZ Muzaffer
ŞEN Ali
ŞEN Basri
ŞEN Birol
ŞEN Levent
ŞEN Sedat
ŞEN Sena
ŞEN Tuğran
ŞENER Mitat
ŞENER Saffet
ŞENGÜL Cemal
ŞENKABAK Ahmet
ŞENLİYURT Mustafa
ŞENOL Abdullah
ŞENOL Mehmet
ŞENTÜRK Asım
ŞENTÜRK Çayhan
ŞENTÜRK Hüseyin
ŞENYURT Mustafa
ŞENYÜREK Mehmet Akif
ŞILAK Duygu
ŞİMŞEK Ercan
ŞİMŞEK Mustafa
ŞİMŞEK Rafet
ŞİMŞEKTÜRK Yasemin
ŞİRİNER Şükrü
ŞİŞMAN Bilal
TABAK Murat
TABAK Raşit
TABAKÇI Hüseyin
TAHAN Ahmet
TAHTAOĞLU Hasan
TAKSUK Mehmet
TALAYCI Nihat
TALYAN Hasan
TAN Zafer
TANIK Ufuk
TANRIKULU Fatih
TANRIKULU M. Emin
TASIN Mustafa
TAŞBAŞI Halil İbrahim
TAŞÇI Abdullah
TAŞÇI Fikret
TAŞÇI Orçun
TAŞDAN Hayati
TAŞKIN Ercan
TAŞKIN Melikşah
TAT Mahmut
TATAV Zabit
TAVUS Halit
Kurum
GEDİZ HACI FATMA ÇOBAN İLKOKULU
BANAZ KAYMAKAMLIĞI
İSCEHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
SULTANDAĞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
İHSANİYE KAYMAKAMLIĞI
MANİSA OTELCİLİK VE TURİZM MESLEK LİSESİ
İSCEHİSAR BELEDİYESİ
ALAŞEHİR TİCARET VE SANAYİ ODASI
SULTANDAĞI MESLEK YÜKSEKOKULU
EŞME SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
ÖZEL SEKTÖR
GÖLMARMARA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
AFYONKARAHİSAR TİCARET VE SANAYİ ODASI
TURGUTLU ZİRAAT ODASI
AFYONKARAHİSAR İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ
GEDİZ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
DEMİRCİ VERGİ DAİRESİ MÜDÜRLÜĞÜ
DİNAR BELEDİYESİ
AKHİSAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
ÖZEL SEKTÖR
DOMANİÇ AK PARTİ İLÇE BAŞKANLIĞI
DİNAR BELEDİYESİ
SARIGÖL ŞEH ALİ SUYABATMAZ MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ
BOLVADİN TİCARET VE SANAYİ ODASI
AFYONKARAHİSAR DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCLERİ BİRLİĞİ
SOMA İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
DİNAR İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
GLİ MÜESSESE MÜDÜRLÜĞÜ
KIRKA BELEDİYESİ
MANİSA'YI MESİRİ TANITMA VE TURİZM DERNEĞİ
KÜTAHYA İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
SANDIKLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÇAY KOÇBEYLİ İLKOKULU
ÖZEL SEKTÖR
MANİSA SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ
ÖZEL SEKTÖR
ÇAY KAYMAKAMLIĞI
HOCALAR İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
371
Soyad-Ad
TAYTAK Abdullah
TEBERCİ Ayşe Seyran
TEK Birol
TEKE Arif
TEKE Tuncer
TEKELİ Mustafa
TEKER Mahmut
TEKİN Cafer Tayyar
TEKİN Erol
TEKİN Oğuzhan
TEKİR Osman
TEKİR Uğur
TELLİER Ali
TEMEL Ahmet
TENEKE Mustafa
TEPE Ömer
TETİK Ergün
TEZEL Ali
TEZGİDEN Osman
TINAS Galip
TIPIRTIN Mustafa
TİRİÇ Ruhi
TOKER Ramazan
TOKER Sabri
TOKLU Halil
TOPAL Necmi
TOPBAŞ İsmail
TOPDEMİR Kürşad
TOPLUDAL Levent
TOPRAK Mehmet
TOPRAKKALE Sibel
TOROZ Hilal
TORUN Ahmet
TORUN Mehmet
TOSUN Hasan
TOSUN Nail
TOY Mehmet
TUFAN Osman
TUGAY Ahmet
TUNA Cem
TUNA Yasemin
TUNCAY Ahmet
TUNCER Müfit
TUNÇ Mehmet
TUNÇAY Ömer
TUNÇEL Ali
TUNÇER Ali
TUNÇOĞLU İhsan
TUR Şükrü
TURAN Ayhan
TURAN M. Fatih
TURAN Mehmet
TURGUT Mehmet Ali
TURSUN Vedat
TURUNÇ Bahri
TURUNÇ Beytullah
TÜRE Turgut
TÜREK Sait C.
TÜRK Kani
TÜRK Necdet
Kurum
SANDIKLI MESLEK YÜKSEKOKULU
AFYONKARAHİSAR İL SOSYAL HİZMETLER MÜDÜRLÜĞÜ
ÇALKÖY BELEDİYESİ
SİVASLI ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
ÖZEL SEKTÖR
SARUHANLI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI
SEAŞ
BOLVADİN KURUCAOVA İLKÖĞRETİM KURUMU
SİMAV BELEDİYESİ
UŞAK İL HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ÇAY MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ
KIRKAĞAÇ KÖYLERE HİZMET GÖTÜRME BİRLİĞİ
ÖZEL SEKTÖR
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
TURGUTLU ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
GÖRDES ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK OSB
KIZILÖREN İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA E-TİPİ KAPALI VE AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU
ÖZEL SEKTÖR
PAZARLAR İLÇE MÜFTÜLÜĞÜ
DİNAR MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM MERKEZİ
SARIGÖL İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ÇAY İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK SOSYAL GÜVENLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ
ŞUHUT ZİRAAT ODASI
ŞUHUT İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA GAZETECİLER CEMİYETİ
ÖZEL SEKTÖR
AKHİSAR ZİRAAT ODASI
MANİSA E-TİPİ KAPALI VE AÇIK CEZA İNFAZ KURUMU
MANİSA İLİ ARI YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ
SOMA KAYMAKAMLIĞI
AHMETLİ GAZİ İLKÖĞRETİM OKULU
MANİSA OSB
ALAŞEHİR ZİRAAT ODASI
372
Soyad-Ad
TÜRKAN C. Serhat
TÜRKAN Ramazan
TÜRKER Erkan
TÜRKER Muammer
TÜRKKAN Ahmet
TÜRKMEN Fatma
TÜRKMEN Feyzullah Eren
TÜRKMEN Hasan
TÜRKÜZÜN Metin
UÇAK Mustafa
UÇAN Hasan
UÇAN Mehmet Efe
UÇAR Engin
UÇAR Mesude
UÇAR Yüksel
UÇMAKLI Ahmet
UĞUR Aslı
ULU Hasan
ULUALAN Erdal
ULUÇAY Recep
ULUDAĞ Kamil
ULUHAN Mustafa
ULUKAN Mehmet
UMDUK Nafiz
UNLUYALVAÇ Erdem
URHAN Caner
US Bahaddin
USLU Esra
USLU Hasan
USLU Nihat
USLU Recep
USTA Yılmaz
UŞAK Mustafa
UTKU Serkan
UYANIR Osman
UYAR Ahmet
UYMAZ Neslihan
UYSAL Coşkun Deniz
UYSAL İlyas
UYSAL Muhammet İlyas
UYSAL Murat
UYSAL Selma
UYSAL Seyfettin
UYSAL Şener
UYUMAZ Mustafa
UZ Özlem
UZAN Alper
UZCAN Şakir
UZGİDİM Ahmet Fevzi
UZUN Hamza
UZUN İzzet
UZUN Mehmet
ÜÇKARDEŞ Gürcan
ÜLGEN Ali İhsan
ÜLGEN Melih
ÜLGÜNER Şükrü
ÜNAL Abdil
ÜNAL Akay
Kurum
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
AFYONKARAHİSAR SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ
BANAZ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
BOLVADİN İLÇE YAZI İŞLERİ MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
ÇAY TİCARET VE SANAYİ ODASI
KULA DOKUMACILAR KONFEKSİYONCULAR TUHAFİYECİLER VE MANİFATURACILAR
ODASI
ÇAY VALİ AHMET ÖZYURT İLKÖĞRETİM OKULU
ÖZEL SEKTÖR
GAZETECİLER CEMİYETİ
GEDİZ TİCARET MESLEK LİSESİ
ULUBEY ESNAF SANATKARLAR ŞÖFORLER VE NAKLİYECİLER ODASI
UŞAK ZİRAAT ODASI
GÜNEŞLİ BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR İLİ KAMU HASTANELERİ BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
SİMAV ESNAF KEFALET KOOPERATİFİ
DİNAR BELEDİYESİ
SULTADAĞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ŞUHUT MESLEK YÜKSEKOKULU
UŞAK ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ
ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA İL PLANLAMA VE KOORDİNASYON MÜDÜRLÜĞÜ
YUNTDAĞLILAR SOSYAL YARDIMLAŞMA DAYANIŞMA KÜLTÜR VE TURİZM DERNEĞİ
(YUNT-DER)
ATMETLİ TARİŞ KOOPERATİFİ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
PAZARLAR ÇOK PROGRAMLI LİSESİ
ASLANAPA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
SARIGÖL ZİRAAT ODASI
AKHİSAR ÇINARLI MAKİNE
BAYAT TARIMSAL KALINMA KOOPERATİFİ
BAĞCILIK ARAŞTIRMA İSTAYONU
373
Soyad-Ad
ÜNAL Alper Cem
ÜNER Cahit
ÜNER Nesrin
ÜNLÜYALVAÇ Erdem
ÜNSAL İbrahim
ÜNSOY Erol
ÜNVERDİ Mehmet Ali
ÜSGELEN Selami
ÜSTÜN A. Orhan
ÜYÜMEZ Mehmet
VURAL Hasip
VURAL Ramazan
VURAL Selvi
YABALAK Orhan
YAĞIZ Ali Fatih
YAKAR Hatice
YAKUT Ali
YALAZ Hatice
YALÇIN Metin
YALÇIN Selçuk
YALÇIN Süleyman
YALÇINKAYA Atakan
YAMAN Hasan
YAMAN İdris
YAMAN Yılmaz
YAMANER Havanur
YANAR Nail
YANDIM Mehmet
YANGINCI Nilüfer
YAPRAK Şenol
YARALI Aytekin
YARALI Hüseyin
YARCI Hikmet
YARDIMCI İsmail
YARDIMCI Yakup
YARIKAN Ömer
YAŞAR Ercan
YAŞAR Hüseyin
YATKINER Mehmet
YAVAŞ Rıfat
YAVUZ Abdurrahman
YAVUZ Ahmet
YAVUZ Cem
YAVUZ Emrullah
YAVUZER M. Salih
YAVUZER Nilgün
YAYLA Salim
YAZAR M. Osman
YAZICI Mustafa
YEĞENOĞLU E. Dilşat
YELDEMEZ Zülkarni
YENİCE Cenk
YENİLMEZ Gözde
YEŞİL Hüseyin
YEŞİLDAĞ Yaşar
YEŞİLDENİZ Ramazan
YEŞİLIRMAK İbrahim
YEŞİLIRMAK Mehmet
YEŞİLKAYA Liyaddin
YETKİN Osman
Kurum
ÖZEL SEKTÖR
AFYONKARAHİSAR YARIM ELMA DAYANIŞMA VE YARDIMLAŞMA DERNEĞİ
ŞUHUT OSB
KIRKAĞAÇ HALK EĞİTİM MERKEZİ
ŞUHUT MESLEK YÜKSEKOKULU
AFYONKARAHİSAR MÜZE MÜDÜRLÜĞÜ
SİVASLI İLÇE ÖZEL İDARE MÜDÜRLÜĞÜ
EŞME ESNAF VE SANATKARLAR ODASI
KÜTAHYA SAKATLAR DERNEĞİ
ÇAY BELEDİYESİ
TÜRKİYE SAKATAR DERNEĞİ KÜTAHYA ŞUBESİ
SARIGÖL HALK EĞİTİM MERKEZİ
ÖZEL SEKTÖR
BANAZ İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTAHYA TERMAL TURİZM SPORLARI KULÜBÜ
KARAHALLI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK İŞ KADINLARI VE GİRİŞİMCİLERİ DERNEĞİ
MİMAR SİNAN İLKÖĞRETİM OKULU
DOMANİÇ BELEDİYESİ
DEVEDERESİ KÖYÜ MUHTARLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
UŞAK GAZETECİLER CEMİYETİ
BAŞMAKÇI KAYMAKAMLIĞI
SANDIKLI OSB
TURGUTLU ANADOLU LİSESİ
KULA MESLEK YÜKSEKOKULU
ÇAY KOÇBEYLİ İLKOKULU
DEMİRCİ HALK EĞİTİM MERKEZİ
HOCALAR SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
ALAŞEHİR MESLEK YÜKSEKOKULU
ÖZEL SEKTÖR
KOSGEB KÜTAHYA HİZMET MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ
ULUBEY ENTEGRE İLÇE HASTANESİ
ŞAPHANE BELEDİYESİ
AFYONKARAHİSAR DENETİMLİ SERBESTLİK MÜDÜRLÜĞÜ
İHSANİYE MESLEK YÜKSEKOKULU
KÜTAHYA İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
374
Soyad-Ad
YILANCIOĞLU İsmail
Azmi
YILDIRIM Akın
YILDIRIM Ali
YILDIRIM Bunyamin
YILDIRIM Derya
YILDIRIM Erdal
YILDIRIM Fatih
YILDIRIM Hasan
YILDIRIM Meryem
YILDIRIM Murat
YILDIRIM Oğuz
YILDIRIM Özgür
YILDIRIM Yılmaz
YILDIRIM Yusuf
YILDIZ Abdullah
YILDIZ Abdurrahman
YILDIZ Aslı
YILDIZ Ersin
YILDIZ Fatih
YILDIZ Gökhan
YILDIZ H. Erhun
YILDIZ Hakkı
YILDIZ Ömer
YILDIZ Selim Baha
YILDIZ Yasemin
YILMAZ Abdurrahman
YILMAZ Ahmet
YILMAZ Bülent
YILMAZ Cenker
YILMAZ Fatih
YILMAZ Halil
YILMAZ Hüseyin
YILMAZ Kemal
YILMAZ Mahmut
YILMAZ Tuncay
YILMAZOĞLU Fırat
YILNACIOĞLU İsmail
Azmi
YİĞİT İbrahim
YİĞİT Onur
YİĞİT Selami
YOLDAŞ Hilmi
YORULMAZ Halil
YÖRÜK Emine
YÖRÜK Mehmet
YÖRÜK Şirin
YÖRÜKOĞLU Nurullah
YUMUŞAK Naci Utku
YURAN Ahmet Fatih
YURDUNUSEVEN Zafer
YURDUSEVEN Mehmet
YURT Mesut
YURT Selma
YURTCU Şaban
YURTSEVER Hatice
YURTTAŞ Ergün
YURTYAPAN Ebru
YUSUFLU Ahmet Bayram
YÜCE Emin
Kurum
UŞAK SERBEST MALİ MÜŞAVİRLER ODASI
UŞAK OSB
ÖZEL SEKTÖR
AKHİSAR OSB
UŞAK SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
BAŞMAKÇI İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
ALAŞEHİR TARİŞ KOOPERATİFİ
KULA GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK İLÇE MÜDÜRLÜĞÜ
ÜLKEMİZ DEĞERLERİNİ TANITMA, KÜLTÜR VE SANATIMIZI GELİŞTİRME DERNEĞİ
EŞME TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ
UŞAK İL EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜ
ASLANAPA İLÇE GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
TAVŞANLI ZİRAAT BANKASI
SARIGÖL KAYMAKAMLIĞI
PAZARLAR HALK EĞİTİM MERKEZİ
SULTANDAĞI İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDRÜLÜĞÜ
MANİSA BEDENSEL ENGELLİLER DERNEĞİ
AKHİSAR TİCARET VE SANAYİ ODASI
UŞAK DAMIZLIK SIĞIR YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ
DEMİRCİ KAYMAKAMLIĞI
ÖZEL SEKTÖR
ÖZEL SEKTÖR
BANAZ MESLEK YÜKSEKOKULU
ÇAY GAZİ MUSTAFA KEMAL ORTAOKULU
EŞME İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
UŞAK BELEDİYESİ
USMMMO
KÜTAHYA ESNAF VE SANATKARLAR ODALARI BİRLİĞİ
ÖZEL SEKTÖR
KÖPRÜBAŞI ŞOFÖRLER VE OTOMOBİLCİLER ESNAF ODASI
AFYONKARAHİSAR İL GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKİYE ÇALIŞMA VE İŞ KURUMU
SİMAV DP İLÇE BAŞKANLIĞI
SALİHLİ SANAYİCİ VE İŞ ADAMLARI DERNEĞİ
YUNUSLAR BELEDİYESİ
ÖZEL SEKTÖR
EMİRDAĞ MESLEK YÜKSEKOKULU
EVCİLER SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA VAKFI
AHMETLİ ŞEHİT HASAN YARIŞ HALK EĞİTİMİ VE BAĞIMLI MESLEKİ EĞİTİM MERKEZİ
ÖZEL SEKTÖR
375
Soyad-Ad
YÜCE Oğuz
YÜCE Serkan
YÜCEL Feyzullah
YÜKSEK Atilla
YÜKSEL Halil İbrahim
YÜKSEL Hasan
YÜKSEL İbrahim
YÜKSEL İrfan
YÜZÜAK Sıtkı
ZENCİ Mehmet
ZENGİNTAŞ Mehmet
ZEYBEK Doğan
ZEYBEK Harun
ZİYAN Erdal
ZURNACI Nedim
Kurum
BAYAT İLÇE GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
EMET MESLEK YÜKSEKOKULU
GEDİZ TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ
UŞAK ÇEVRE GÖNÜLLÜLERİ DERNEĞİ
KIRKAĞAÇ İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ
ÖZEL SEKTÖR
GÖLMARMARA ZİRAAT ODASI
KIRSAL TURİZM DERNEĞİ
376
9. KAYNAKÇA
377
Üst Ölçekli Strateji Belgeleri
AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) (2007-2023)
Bölgesel
Gelişme
Ulusal
Stratejisi
(2014-2023),
1.
Taslak
http://www.bgus.gov.tr/dokuman/BolgeselGelismeUlusalStratejisi(2014-2023).pdf
(01.10.2013’te alınmıştır)
Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi Ve Eylem Planı (Kentges) (2010-2023)
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Atık Su Arıtımı Eylem Planı (2008-2012)
Enerji Verimliliği Strateji Belgesi (2010-2023)
Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018)
Termal Turizm Master Planı (2007-2023)
Türkiye Organik Tarım Stratejik Planı (2012-2016)
Türkiye Turizm Stratejisi 2023
Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023
Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları (2003-2023) Strateji Belgesi
Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (2012-2023)
Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi (2010-2020)
Ulusal İstihdam Stratejisi (2014-2023)
(2013),
Basılı Kaynaklar ve Raporlar
Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Brifing
Raporları (2012)
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, İl Çevre Durum Raporları (2011)
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü
Çevre Envanteri ve Bilgi Yönetim Dairesi Başkanlığı, Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri
Envanteri Değerlendirme Raporu (2012)
Dumlupınar Üniversitesi, TR33 Bölgesi’nin Yenilenebilir Enerji Potansiyeli ve Stratejik Alt
Bölgelerinin Tespiti (2012) - Ajans Doğrudan Faaliyet Desteği ile hazırlanmıştır.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Mavi Kitap, Ankara (2012)
Orman ve Su işler Bakanlığı, Havza Koruma Eylem Planları Raporları
Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü, İl Maden Raporları
İŞKUR İstatistik Yıllığı (2012)
Milli Eğitim Bakanlığı Milli Eğitim İstatistikleri
Sağlık Bakanlığı, Sağlık İstatistikleri Yıllığı (2011)
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ), Yıllık Faaliyet Raporu (2011)
TEDAŞ Yıllık Faaliyet Raporu (2010)
TÜİK, Seçilmiş Göstergelerle Türkiye, İl Yayınları (2011)
Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ulaşan ve Erişen Türkiye Raporu (2012)
Zafer Kalkınma Ajansı, Göstergelerle TR33 Bölgesi (2012)
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Yenilik Stratejisi (2014)
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesinin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analiz
Edilmesi (2014)
378
Elektronik Kaynaklar, İnternet Siteleri ve Veritabanları
Avrupa Birliği Mekânsal Gelişme İzleme Ağı (The ESPON 2012 Programme, the European
Observation Network for Territorial Development and Cohesion), http://www.espon.eu/
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, http://www.bddk.org.tr/
Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, https://www.afad.gov.tr/
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), http://www.tk.gov.tr/
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, http://www.sanayi.gov.tr/
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, www.csb.gov.tr
Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü (DHMİ), http://www.dhmi.gov.tr/
Ekonomi Bakanlığı, http://ekonomi.gov.tr/
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), http://www.epdk.gov.tr/
Gelir İdaresi Başkanlığı, http://www.gib.gov.tr/index.php?id=271
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, http://www.tarim.gov.tr
İstanbul
Üniversitesi,
İstanbul’da
Bilgi
Odaklı
Kümelenme
Projesi,
http://www.kureselrekabet.com/
Kalkınma Bakanlığı, Kamu Yatırımları, http://www2.dpt.gov.tr/kamuyat/index.html
Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM), http://www.kgm.gov.tr/
Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://www.kultur.gov.tr/
Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü, http://www.mta.gov.tr/
Meteoroloji Genel Müdürlüğü, http://www.mgm.gov.tr/
Orman ve Su İşleri Bakanlığı, http://www.ormansu.gov.tr/
OSBÜK Bilgi Sistemi, http://osbbs.osbuk.org.tr/
Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş., http://www.osmangaziedas.com.tr/
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), http://www.sgk.gov.tr
Türkiye Bankalar Birliği (TBB), http://www.tbb.org.tr/tr
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), http://www.tcdd.gov.tr/
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), http://www.tim.org.tr/tr/
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), http://www.tuik.gov.tr
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), http://www.tobb.org.tr
Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM), http://www.eie.gov.tr/
Yükseköğretim Kurulu, http://www.yok.gov.tr/
Resmi Yollarla Temin Edilen Bilgiler
Afyonkarahisar İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü
Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Ekonomi Bakanlığı
Kütahya İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü
Kütahya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Manisa İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü
Manisa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
379
Uşak İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü
Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Yayımlanmayan Hizmete Özel Çalışmalar
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Bölgesel Girişimcilik ve İstihdam Stratejisi
Kapsamı:
- Sanayi, tarım ve turizm sektöründe çalışan işgücü profilinin (mevcut beceri, nicelik,
kapasite ve eğitim durumları) ortaya konması
- Mevcut işsiz kesimin profilinin (mevcut sosyal sermaye, beceri, nicelik, kapasite ve
eğitim durumları) ortaya konulması
- İşgücü piyasası ihtiyaç analizi yapılması
- Yapılan çalışmalar doğrultusunda, orta ve uzun vadede işgücüne ihtiyaç duyulan
niteliklerin kazandırılmasına yönelik stratejilerin belirlenmesi
- Beşeri sermayenin girişimcilik kapasitesinin arttırılmasına ilişkin stratejilerin
belirlenmesi
- Beşeri sermayenin AR-GE ve yenilikçilik kapasitelerinin arttırılmasına ilişkin
stratejilerin belirlenmesi
- Eylemler için gerekli olacak finansal kaynakların, insan kaynaklarının, kurumsal ve
hukuksal çerçevenin belirlenmesi ve değerlendirilmesi
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Turizm Stratejisi ve Operasyonel Programı
Kapsamı:
- Bölgenin turizm sektöründeki mevcut durumu ve eğilimlerinin tespiti
- Bölgenin turizm sektöründeki gelişme potansiyelinin belirlenmesi
- Bölgede türlerine göre turizm alt bölgelerin ortaya konulması
- Turizm sektörünün uluslararası konjonktürdeki durumu, farklı turizm türlerindeki
gelişme eğilimleri ve bu türlerin arz/talebinin incelenmesi
- Küresel piyasalardaki arz/talep ve gelişim eğilimleri ile TR33 Bölgesi’ndeki gelişme
potansiyeli sentezlenerek bölgesel hedefler ve gelişme stratejilerin belirlenmesi
- Stratejilerin uygulanması amacıyla gerçekleştirilecek eylemlerin yaklaşık maliyet ve
sürelerinin değerlendirilmesi
Zafer Kalkınma Ajansı, TR33 Bölgesi Ulaşım Stratejisi
Kapsamı:
- Bölgedeki ulaşım ağlarının mevcut durumunun ve ilçelerin erişilebilirlik seviyelerinin
ortaya konulması
- Sıkıntı yaşanan ulaşım ağlarının ve ilçelerin belirlenmesi, ihtiyaç duyulan iyileştirme ve
ek yatırımların tespit edilmesi
- Ulusal ulaşım yatırımlarının bölgeye muhtemel etkilerinin belirlenmesi
- Yeni lojistik merkezleri için uygun yerlerin önerilmesi ve sektörün ihtiyaçlarının tespit
edilmesi
-
Farklı ulaşım türleri arasında eşgüdüm ve koordinasyonun sağlanması
380

ana plan metni - Zafer Kalkınma Ajansı

Transkript

Benzer belgeler

Yeni Microsoft Office Word Belgesi _2

Uşak`in Neyi Meşhur?

yerel projeler - uşak il millî eğitim müdürlüğü

Özgeçmiş (CV) - Uşak Üniversitesi

Haber3 (Haber Sitesi)