Çocuk Bakımında Kültürel Yaklaşımlar

UZM. HEM. İPEK CANPOLAT
MEDİCANA İNTERNATİONAL İSTANBUL
HASTANESİ
KVC SERVİS SORUMLU HEMŞİRESİ

KÜLTÜR;

 Kültür; bireyin bakış açısını oluşturan, öğrenilen
ve paylaşılan değerler, inançlar ve anlamlar
bütünüdür.
 “Kültür bir toplumun kısaca tüm hayat biçimidir.”
Topluma hizmet vermenin ön
koşulu toplumu tanımaktır.

Kültürel özellikleri dışlayan bir sağlık
hizmet
modeli,
halk
tarafından
beğenilerek ve istenilerek verimli bir
şekilde kullanılamaz.
Bu nedenle bireylere bakım verirken,
kültürü hakkında bilgi sahibi olunmalı ve
kültürün birey üzerindeki etkileri
anlaşılmaya çalışılmalıdır.
Sağlık hizmetlerinin çağdaş tıp anlayışına
olduğu kadar, kültürlere de uygun olması
gerekir.
4

Bir toplumun yaşama biçimi olarak da tanımlanabilen
kültür, insanın sağlık algısını doğrudan etkiler.
Bu konuda yapılan çeşitli çalışmalar toplumun
kültürel
özeliklerinin,
bireylerin
özellikle
de
bebeklerin sağlık ve hastalık durumlarını önemli
şekilde etkilediğini göstermiştir.
Tarih İçinde Türklerde
Geleneksel Uygulamaların Yeri

 Türklerin tarihi en az 2200 yıl öncesine
dayanmaktadır.
 Türkler göçebe yaşamlarıyla gittikleri yerlere
kültürel yapılarını götürmüşlerdir.
 Kültürel yapıları bölgeden bölgeye farklılık
göstermektedir.
 Özellikle Doğu Anadolu Bölgesinde ve köylerinde
bu geleneksel uygulamaların çocuk yetiştirmede
sıkça kullanıldığı görülmektedir.
Alternatif / Tamamlayıcı Tıp

Alternatif ve Tamamlayıcı Tıp ( Complementary and
alternative medicines-CAM);
 Alternatif girişimler geleneksel tedavi yerine,
 Tamamlayıcı girişimler ise sıklıkla hastanın
doktorunun bilgisi olmadan geleneksel tedavilerle
beraber kullanılmaktadır.
Ulusal Alternatif ve Tamamlayıcı Tıp
Merkezinin ( National Center for
Complementary and Alternative MedicineNCCAM) sınıflaması;

 Alternatif Tıp Sistemleri; Eski doğu kültürüyle gelişen




Ayurveda, Geleneksel Çin Tıbbı ve Batı kültürünün
birleşiminden oluşan teori ve uygulama sistemlerinin
tümü
Biyolojik Temelli Tedaviler; doğada bulunan otlar,
yiyecek gibi maddeler, diyet takviyeleri, vitaminler,
homeopati, naturopati
Manipulatif (el ile müdahale) ve vücut temelli
girişimler; bir yada daha fazla vücut bölümü birlikte
kullanılarak hareket ve iyileşmenin sağlanması (masaj)
Akıl- beden müdahaleleri; zihin kapasitesini arttırmak
için vücudun işlevlerini ve sistemlerini etkileyen çeşitli
etniklerin kullanılması (dua, yoga, dans terapisi)
Enerji tedavileri; kontrollü nefes teknikleri,
elektromanyetik alanlarla yapılan müdahaleler( iyileştirici
ve tedavi edici dokunma, mıknatıs)
Alternatif / Tamamlayıcı Tıp

 Tamamlayıcı ve alternatif tedavi yöntemleri kişilerin
rahatlığının sağlanmasında, iyilik hallerinin
arttırılmasında ve bakımın geliştirilmesinde anahtar
olarak görülmektedir.
 Hemşirelerin ülkelerinde kullanılan geleneksel tıp
yöntemlerini bilmeleri ve bunları bakımlarına
yansıtmaları gerekmektedir.
Ülkemizde Geleneksel
Uygulamalar;

 Dinsel ve büyüsel nitelikli tedaviler ( Türbe, yatır, hocalara
başvurma…)
 Vücuttan kan akıtma yoluyla yapılan tedaviler ( sarılıklı
hastanın alnının jiletle kesilip, sarımsak ezerek üzerinin sarılması)
 Bitki kökenli tedaviler ( altına kaçıran çocuğun karnına
mercimek lapası hazırlanıp sarılması…)
 Hayvansal kökenli ilaçlarla yapılan tedaviler (çıbanın
üzerine horoz eti ezilerek konması…)
 Bitkisel ve hayvansal ilaçlarla yapılan tedaviler (zatüree
için bir deriye katran döküp göğse bağlanması…)
 Değişik maddelerle yapılan tedaviler ( başı ağrıyan kişinin
on gün boyunca başının rakı ile yıkanması…)

Geleneksel Uygulamalara
Başvuru Nedenler?











İnanma ve benimseme,
Çabuk ve kolay ulaşabilme,
Denenmişlik,
Sosyo-ekonomik kültürün düzeyin düşük olması,
Sağlık kurumları ve personelleri ile yaşanan olumsuz
deneyimler,
Modern tıp uygulamalarında sonuç alamama,
Tıbbı sağlık hizmetlerinden memnuniyetsizlik,
Sağlık personeli- hasta ilişkisinin yetersiz oluşu,
Sağlık hizmetlerinde fazla talepten dolayı uzun süre
bekleme,
Hastaya yeterli zaman ayrılmaması,
Geleneksel Uygulamalara
Başvuru Nedenler?

 İlaçların pahalı olması,
 Kuruluşa güvensizlik,
 İlaçların yan etkilerinin fazla oluşu ve bu etkilerden korkma,
ilaçların kimi zaman tedavi edici etkisinin olmayışı,
 Bazı hastalıkların tedavilerinin hekimlerce yapılamaması,
 Tinsel boyutunun olması,
 Etkin ve güvenilir olduğu düşüncesi,
 Geleneksel uygulamaların çok ağrı verici olmaması,
 Anne-babaya tedavi üstünde kontrol kurma hissini vermesi,
 Tıp ve teknolojiyi reddetme,
 Ulaşamama- uzak olma,
Hizmet bedeli
düşük
Hayır duası

Uygulamalardan
yararlanmak
daha kolay
Yiyecek, giyecek,
bazen para, el
sağlığıyla
ödenmesi
Gönlünden ne
koparsa ilkesi
Ödeme tarifesi yok
Sıra bekleme gün
alma sıkıntısı yok
Geleneksel Uygulamaların Çocuk
Sağlığındaki yeri ve sonuçları

Unisef’in Çocuk Haklarına Dair
Sözleşmesinde 24. madde çocukların
sağlığı için zararlı geleneksel
uygulamaların kaldırılması amacıyla
uygun ve etkili her türlü önlemin
alınması gerekliliğinin üzerinde
durmaktadır.

 İyi bakım çocuğu sadece tehlikelerden ve
kötülüklerden korumaz aynı zamanda, çocuğun
büyümesini, psiko-sosyal, bilişsel gelişimini ve
sağlıklı bir çevre yaratılmasına olanak sağlar.
 Çocuk sağlığında bilgilerin daha çok büyüklerden
öğrenildiği ve çocukları hastalandıklarında öncelikle
geleneksel yöntemlerin tercih edildiği,
iyileşmeyeceklerini anladıklarında doktora gidildiği
literatürlerde belirtilmektedir.
Ailenin çocukla ilgili
uygulamalarını;

Ailenin
kültürel
özellikleri
• Bilgi
İnanç
• Değerler
Ailedeki
rolleri
• İletişim
şekilleri ve
meslekleri

Ülkemizde yapılan araştırmalara
göre; annelerin eğitim seviyesi
arttıkça çocuk beslenmesi ve
bakımı konusundaki bazı
geleneksel uygulamalara başvuru
oranının azaldığı tespit edilmiştir.
Geleneksel Uygulamalar;

 Anne sütü; Anadolu'nun bazı yörelerinde anne sütü ile
beslenmeyen şahıslara ‘manda-inek sütüyle beslenmiş adam’
gibi tahrik edici sözler kullanılarak anne sütünün önemi
vurgulanmıştır.
 Kundak uygulama; Halkın inancına göre ‘kundak ne kadar
sıkılırsa çocuk o kadar kuvvetli olur’ gibi çeşitli düşünceler
sonucu çocuklarda kalça çıkığı riski arttırılmaktadır.
 Çocuğun sarılığını geçirmek için; altın takma, sarı şeyler
giydirme, çocuğu altın suyu yada yumurta suyu ile yıkama gibi
yöntemler kullanılmış,
 Çocuğu sakinleştirmek yada uyutmak için; çocuğa ballı şekerli
emzik vermede zararlı uygulama olarak görülmüştür.
 Nezle, burun tıkanıklığını gidermek için; çocuğun burnuna
anne sütü, zeytinyağı, tereyağı koyma gibi aspirasyon riskini
arttıracak geleneksel alışkanlıklar olarak değerlendirilir.

En Sık Karşılaşılan Geleneksel
Uygulamalar;

İSHAL;çocuk ölümleri arasında önemli yer tutan ishallerde
geleneksel uygulamalar yaygındır.
 Yoğurt ve yoğurtlu yiyecekler verme,
 Çocuğu aç ve susuz bırakma,
 Limon, kahve yedirme,
 Gazoz, aspirin verme
 Su ile toprağı karıştırıp bir tülbentten süzerek içirme,
 Yağsız patates, un, pirinç lapası yedirme,
 Annesini emen çocuğu memeden kesme,
 Sıvı gıdalar verme,
 Isıtılmış höllüğe yatırma gibi yöntemler kullanılmıştır.

Ateş;

Ateş küçük çocuğu olan aileler için önemli korku nedeni haline gelip
hatalı uygulamalarda bulunmalarına neden olabilir.
 Çocuğun giysilerini çıkarıp soğuk tutma,
 Çocuğun sıkıca giydirip, üzerini örtüp, sobayı yakıp terlemesinin
sağlanması,
 Başa soğuk bez koyma,
 Odayı havalandırma,
 Duş aldırma,
 Demli çayın içine aspirin karıştırıp içirme,
 Bebeğin göğsüne kül ve kepek koyma
 Limonlu-sirkeli su veya sirkeli suya aspirin koyup vücudu silme,
 Sabun ile kınayı karıştırıp macun haline getirme ve çocuğun el ve
ayaklarına sürme,
 Çocukların ateşlerinin termometreyle ölçülmeden el ile alın ve
vücuduna dokunarak müdahale edilmesi gibi uygulamalar
yapılmaktadır.

Karın ağrısı;

 Bebeklik ve çocukluk dönemlerinde ailelerin en sık
karşılaştıkları durumlardan biridir. En sık olarak;
 Kuru- sıcak uygulamalar yapmak,
 Karına ve ayak altına katran, zeytin yağı, viks, kekik, elma, gül
yağı sürme,
 Alkolle karnı ovma,
 Bebeği sakin ve karanlık bir odada tutma, bebeği sallama,
 Çocuğun göbeğine çiğ soğan ezerek koyma,
 Hocaya okutup muska yazdırma,
 Tatlı içecekler verme, rezene içirme,
 Ölü yıkama suyundan bir miktar alınıp içine matufar çiçeği
atılarak kaynatılması ve şeker ilave edip içirilmesi,
 Sıcak içecekler içirme,
Kulak ağrısı;

 Anne sütü damlatma,
 Bitki yada farklı maddelerin suyunu damlatma(elma,
incir)
 Zeytinyağı, gliserin damlatma, vazelinli pamuk koyma,
 İdrarlı pamuk koyma,
 Kulağa bağırma, sigara dumanı üfleme, ağrıyan tarafa
yatırma,
 İnek sütü ile yufka ekmeği yumuşatıp, lapa yaparak
kulağın sarılması,
 Horoz kesilip etinin kulağa sarılması,
 Sarımsak ezip tuzla karıştırıp kulağa konulması,
Diş ağrısı;

 Ekmek mayası koyma, kızarmış sirkeli ekmek koyma,
 Keven kökünün özünün dişe basılması,
 Böğürtlen bitkisinin çiçek ve köklerinin kaynatılıp,
demlenmesi ve içirilmesi,
 Dişe tuz, aspirin, nane, afyon, sirke, rakı, kolonyalı
pamuk koyma,
 Hacı yağı kokusu, miks sürme,
 Elma, gül, kekik, zeytinyağı koyma,
 Dışardan soğuk buz torbası uygulama, soğuk buzlu suyu
ağızda tutma, gargara yaptırma,
 Karanfil yağı koyma, çiğnetme
 İdrarlı pamuk, sigara külü koyma,
Boğaz ağrısı;

 Bir keçe parçasının boğaza sarılması ve kösele taşının
ısıtılıp üzerine konması,
 Tavşan ve domuz yağı, kaplumbağa eti, gül yağı
ısınmış kül üzerine dökülerek boyuna bağlanması,
Kabızlık;

 Zeytin yağı, hint yağı içirme,
 Sabunu kesip fitil şeklinde kullanma,
 Sinameki verme,
 Kayısı suyu içirme, kayısı reçeli yedirme,
 Yemeğe sabun katıp yedirme,

 Küllükte biriktirilen külün ortasının delinip çocuğun
içinden geçirilmesi, ( BOĞMACA)
 Tencere karasının sürülmesi, ( KABAKULAK)
 Tatlı yiyecekler yedirme, hastanın üzerine kırmızı
yorgan örtme, (KIZAMIK)
 Kaşınmasını önlemek için ellerine torba dökülüp,
sıcak tutma, (SU ÇİÇEĞİ)
 Gözün anne sütü ile yıkanması, (GÖZÜN
ÇAPAKLANMASI)
Öksürük;

 Göğsüne, sırtına gazete kağıdı, yün koyma, terletme,
 Turp suyuna bal katıp içirme,
 Ballı süt, çiğ yumurta, karabiber ile pekmezi
kaynatıp içirme,
 Göğse sıvı yağ sürme,
 At sütü veya kara eşek sütü içirme,
Pamukçuk;

 Annenin lezyonları kendi saçıyla/ iki kumalı kadının saçıyla/kız
doğurmuş kadının saçı ile silmesi ve uzak bir yere atması
 Lezyonların üzerine anne sütü, şeker tozu, tuz veya un sürme
 Lezyonların üzerine küfle böceği ve sarımsağı ezerek karıştırıp sürme veya
anne sütü ile sarımsağı karıştırarak sürme
 Lezyonları iğne ile patlatma/ kanatma







Lezyonları çivitle silme
Bebeğin ağzına tuz, çay, gül suyu, vazelin ve tarçın sürme,
Ağzına çakmak çakma,
Lezyonları pamukçuk şekeri/ yankı şekeri/ pamukla silme
Lezyonların üzerine mürekkep sürme
Ağıza limon sıkma
Soda ile su karıştırarak lezyonları silme
Pişik;

 Soda ya da kil sürme
 Pudra kullanma
 Bebeğin altını ışığa
 Kül/ kuru saz külü
tutmak
sürme
 Beşik otu veya rufiye
 Sabunla yıkama
otunu kurutup üzerine
 Anne sütü sürme
dökme
 Sıvı yağ, tereyağı, yoğurt
 Ziyaret mağarasından
veya kaymak sürme
gelen su ve sabunla
 Sıcak toprağa
sarma(höllük)
çocuğu 3 çarşamba
yıkama
 Ölünün yıkandığı
sabunla yıkama
Sarılık;

 Kara incir odununu kaynatıp
dışarıda bekletip çocuğa içirme
 Güneş ışığı alsın diye camın
içirme, bu su ile banyo
önüne koyma
yaptırma
 Bebeğin alnına bal mumu ile
küçük bir altın yapıştırma
 Bebeğin üzerine sarı lira koyma
 Sarı renk (altın, boncuk,
kıyafet) kullanma, yüzüne sarı
 Tütsü yapma, emzirme
örtü örtme
 Kırk anahtarlık takma
 Çocuğun kendi idrarını karpuz
kabuğuna koyarak zerdali ile
kaynattıktan sonra bir gece
Sarılık;

Sarılığı iyileştirmek için anneler tarafından yapılan
uygulamalar;
“Bebeklerin sepsisten ölmelerine, ileriki yaşlarda
metabolik ve enfeksiyon hastalıklarına yakalanma
risklerinin artmasına neden olabilmektedir.”
“Bebeğe sarı giysiler giydirilmesi, bebeğin
sarardığının fark edilmesini engelleyebildiği için
tavsiye edilmemektedir.”
Nazar;

 Nazar (göz) değmesi inancı, halkımız arasında çok eskiden beri
yaygındır
 ”Hatta insanın kendi kendine dahi nazar değdirdiğine inanılır”
 Halkın inanarak veya görerek kötü gözlerin kurbanlarını kabul
ettiği gibi, fıkıhçılar tarafından mezardaki ölülerin üçte birinin
“ göz değmesinden” öldüğü söylemektedir.
 Nazarın varlığını İslam dini de kabul etmekte, ancak nazarlık
gibi bütün fetiş malzemelerini şiddetle reddetmektedir.
Nazar;

 Bebeğe ayet, cevşen, kuran,
muska takma ve dua okuma
(efsunlama, çörek otu)
 Çocuğu gözlerden uzak
tutmaya çalışma
 Bilerek pis gezdirme
 Kurşun döktürme
 Üzerlik tüttürme
 Şapı beze sarıp omuzuna
koyarak gezdirme
 “Maşallah” “subhanallah”
deme
 Çıraya şekil verip nazar
boncuğu yerine takma,
yastığın altına çıra koyma
 Emzirirken bebeğe bakmama
 Başının üstünde tuz çevirme
 Gümüş takı takma
 Anneye/Nazarla bakan kişiye
okutma
 Fildişi, mavi(göz) boncuk
takma, mavi giysi giydirme
 Sarımsak/ Yumurta kabuğu
takma
 Yenidoğanın kirli bezini
paspasın altına koyma
 Çamaşırlarını ters giydirme
 Yüzüne-alnına kömür (is)
sürme
 Beşiğine türbe bezi bağlama
Yenidoğan Doğar Doğmaz Yapılan
Geleneksel Uygulamalar

 Tuza yatırma (bebek ilerde kokmasın, çabuk terlemesin, pişik
olmasın, pişkin vücutlu olsun ve kibirsiz olsun, bebek küfürlü ve
gereksiz konuşmasın ve yaralarının çabuk iyileşmesi amacıyla)
 Bala yatırma
 Gözüne sürme çekme (Kaşı, gözü güzel olsun diye)
 Gamzesi olsun diye yanaklarını sıkma ve çenesine basmak
 Gözüne limon sıkma (güzelleşmesi için)
 Bebeğin başını, belini, alnını sıkıca bağlamak (düzgün olsun diye)
Yenidoğan Doğar Doğmaz Yapılan
Geleneksel Uygulamalar

 Burnu sıkma (şekilli olsun diye)
 Bıngıldağı çökmesin diye üzerine kolonya dökme
 Bebeğin bacaklarına ve ellerine yeni doğmuş fare kanı sürme
(tüyleri dökülsün diye)
 Bebeğin yüzünü örtme (gözleri iri olmasın diye)
 Şekerli pelte damlatma (Bebeğin ilerde ağzının kokmasını önlemek ve tatlı
dilli olması için)
 Eklem yerlerinde sorun olmasın diye 7 boğumlu çubuğu yakıp
külünü sürme
Yenidoğan Doğar Doğmaz Yapılan
Geleneksel Uygulamalar

 Bebeğin yüzüne limon, anne sütü ve göbek kanı sürme (bebeğin
cildinin güzel olması, büyüyünce sivilce olmaması için)







Karın bölgesine balmumu ve rakıyı karıştırıp sürme
Mevlit okutma
Kurban kesme
Fakirlere yardım etme
Ağaç dikme
Yastığının altına haşhaş koyma (kolay uyuması için)
Ağzının içine un ve yağı kavurarak yapılan “miyane” denilen
çorbayı damlatma
(Akın ve ark.2011, Kostak ve Akarsu 2011, Koç ve ark.2011, Demirezen 2009,Tural ve ark. 2009, Kahriman 2007, Eğri
2006, Çalışkan 2005,Işık ve ark.2010, Çalışkan ve Bayat 2011, İz ve Ersoy 2011)
Yenidoğanın göbek bağı ile
ilgili uygulamalar;

 Pise sürmek
Göbeğin düşmesini
hızlandırmak için;
 Göbeği, göbek bağı ile

sıkıca bağlamak
 Göbeğe bezden teker yapıp 
yerleştirmek
 Göbeğe, göbek tozu

sürmek

 Göbeğe pudra sürmek
 Göbeğe yağlı hamur

koymak
 Göbeğe margarin sürmek/
un koymak
(Çam ağacının
katranı)
Göbeğe oksijenli su/ alkol
/kolonya sürme
Zeytinyağı,pudra ve kahve
sürme
Mersin tozu sürme
Ağaç çürüğü / yanmış bez
parçası koyma
Göbeğe çörekotu koyma
Yenidoğana yönelik geleneksel
uygulamaların tıbbi açıdan sakınca arz
edenlerinin başlıcaları

KUNDAKLAMA =
Kalça çıkığı
TUZLAMA= Hassas
cildi tahriş
GÖZE SÜRME
ÇEKME-LİMON
SIKMA=
3 EZAN VAKTİ
BEKLEME= Bebekte
kan şekeri düşmesi,
emzirmeye
başlamada zorluk
Konjonktivite
Yenidoğana yönelik geleneksel
uygulamaların tıbbi açıdan sakınca arz
edenlerinin başlıcaları

TOPRAK SARMA(höllük) =
BINGILDAĞA ÇİVİT SÜRME=
Tetenos
Cilt tahrişi, kapanmamış
bıngıldağa zarar
PAMUKÇUĞA ANNE SAÇI SÜRME=
Ağızda enfeksiyonun
geçmemesi, başka
enfeksiyonlar,Yenidoğanın
erken sütten kesilmesi
ŞİŞ MEME DOKUSUNU
OVMA=
Tahriş
SONUÇ

 Yapılan çalışmalarda anne yaşı ilerledikçe ve eğitim
düzeyi düştükçe çocuğu iyileştirme yönelik
başvurulan geleneksel uygulamalarda artma
olmaktadır.
 Yurt dışında yapılan araştırmalarda ise annenin
eğitim düzeyi arttıkça çocuğun hastalığını ciddiye
aldığı, geleneksel uygulamaları reddettiği ve uygun
girişimde bulunduğu tespit edilmiştir.
Sonuç olarak;

Kadının eğitim düzeyinin yükselmesinin çocuk bakımı ve
sağlığına ilişkin doğru davranış geliştirme arasındaki
olumlu ilişki dikkate alınırsa gelecekte birer anne olan ve
topluma sağlıklı nesiller olarak kız çocukların eğitimine
önem vermesi gerekmektedir.
Çocukların sağlık ve hastalık durumlarında yaygın olarak
kullanımlarında bu geleneksel uygulamaların önlenmesi,
bunlardan yararlı olanların toplumla iş birliği yapılarak,
toplumun kültürüne sahip çıkılması adına korunmaya
çalışılması, zararlı olanların ise gerekli kişi ve kuruluşlarla iş
birliği yapılarak ortadan kaldırılması için gerekli
girişimlerde bulunulmalıdır.

Hemşirelere düşen görev;

 Hastaların sağlık öz geçmişleri ve değerlendirmeleri için rehber
oluşturmalı,
 Hastaların ve toplumun geleneksel uygulamalar ile ilgili
sordukları sorulara yanıt verebilmeli,
 Geleneksel uygulamalar hakkında bilgi sahibi olmalı,
 Hastaları bu uygulamaların yarar ve zarar konusunda
bilgilendirmeli,
 Uygun eğitim, deneyime sahip olunmalı,
 Hastalarla geleneksel uygulamalar hakkında tartışabilmeli,
 Geleneksel uygulamaların etkinliği konusunda yapılan
etkinliklere katılmalı,
 Geleneksel tedaviler ile ilgili olarak, bakımın yönetiminde
hastalara karşı savunuculuk rolünü yerine getirebilmelidir.

 Amerikalı’ların dediği gibi;
‘If something works, then it is work investigating’
‘ BIR ŞEY IŞE YARıYORSA , ARAŞTıRMAYA
DEĞERDIR’
TEŞEKKÜRLER
