Yayımlanmış Kitaplarımız - Ege-book

Çocuklarda Yanık ve
Korunma Yolları
Editör Doç. Dr. Ahmet ÇELİK
Prof. Dr. Geylani ÖZOK
Bornova - İZMİR
EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ
HALK KİTAPLARI SAĞLIK SERİSİ
20
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Editör Doç. Dr. Ahmet ÇELİK
Prof. Dr. Geylani ÖZOK
Eylül 2012, Birinci baskı
ISBN: 978-975-483-960-9
© Bu kitabın tüm yayın hakları Ege Üniversitesi’ne aittir.
Kitabın tamamı ya da hiçbir bölümü yazarının önceden
yazılı izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da
diğer yollarla kaydedilemez, basılamaz, çoğaltılamaz.
Ancak kaynak olarak gösterilebilir.
Proje Üst Yöneticileri
Ege Üniversitesi Rektörü: Prof. Dr. Candeğer Yılmaz
EÜ Tıp Fakültesi Dekanı: Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu
Yayın Yönetmenleri: Prof. Dr. Ayşenur Oktay, Prof. Dr. Tahir Yağdı
Yayın Alt Kurulu Başkanı: Prof. Dr. Ufuk Çağırıcı
Sağlık Kitapları Serisi Çalışma Grubu:
Prof. Dr. Elvan Erhan, Prof. Dr. Mehtap Çınar, Prof. Dr. Alpaslan Çakan
Koordinasyon: EÜ Tıp Fakültesi Yayın Bürosu
Kapak İllüstrasyonu: Merve Evren
Sayfa Tasarım: Hülya Sezgin
Basım Yeri: Ege Üniversitesi Basımevi Bornova, İZMİR
Tel
: 0 232 388 10 22
e-posta: [email protected]
Değerli Okuyucumuz;
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi; 2011 yılının sonu
itibariyle 472 öğretim üyesi, 582 araştırma görevlisi,
1970 tıp öğrencisi ile yaklaşık 2000 yataklı hastanede
eğitim, öğretim ve araştırma yapmakta ve sağlık
hizmeti vermektedir. Bu dönemde yaklaşık 950000
ayaktan ve 54000 yatan hasta, 2300 doğum
80000 acil servis hizmeti vermesi onu ülkemizin en
büyük sağlık kurumlarından birisi yapmaktadır.
Ege
Üniversitesi
Tıp
Fakültesi’nin
en
önemli
vizyon ve misyonunu toplumsal sorumluluk bilinci
oluşturmaktadır. Bu bilinçle çalışan Ege Tıp topluma
nitelikli ve kaliteli sağlık hizmeti vermekte; “Toplum
Sağlığı Hizmeti”ni diğer tüm görevlerinin üzerinde
tutmaktadır. Ege Tıp Endokrinoloji ve Metabolizma
Hastalıkları Bilim Dalı, Türkiye’de bir ilk olarak ve 10
yıldır “Sağlık Halk Kongresi” düzenleyerek toplum sağlığı
için hizmet anlayışını gerçek bir bilgilendirme, uygulama
ve deneyim paylaşımı şeklinde sürdürmektedir.
Bilimsel araştırmalarla elde edilen bilgilerin kalıcılığı ve
yaşama geçirilmesi; bunların başvuru kaynağı belgelere
dönüştürülmesi ile sağlanır. “Ege Tıp Halk Kitapları
Sağlık Serisi” bu anlayışımızın bir ürünüdür. Bu
seride yayınlanan kitaplarımızın önemi ve farkındalık
yaratacak
temel
özelliği;
ülkemizin
önceliğinde
olan güncel sağlık konuları yanında; güncelliğini
yitirmiş olsalar bile, ciddi bir sağlık sorunu olduğunu
düşündüğümüz konuları da ele almış olmalarındadır.
“Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi” yazarlarının
tümü Ege Tıp Fakültesi’nde görev yapan ve konusunda
III
uzman öğretim üyeleridir. Serideki kitapların konu
seçimleri ve içeriklerinin hazırlanmasında birden çok bilim
insanının görüşlerinin yansıtılması sağlanmıştır. Seride
yayınlanan kitaplardaki grafik ve fotoğraflar çoğunlukla
kurumumuzun ürünüdür. Serimizin dil editörü her kitabı
sadelik ve anlaşılabilirlik yönünden incelemektedir.
Neden böyle bir seriye gereksinim duyulmuştur? Sağlık
konularında dolaşımda olan, kolay ulaşılan ve günlük
yaşamda kullanılan bilgilerin çoğunun gerçek bilimsel bilgi
olup olmadığı kaygısı, bilim insanları olarak bizleri daha
da sorumlu davranmaya ve güven sarsılmasına neden
olan özensizliklerden uzak durmaya sevk etmektedir.
Birçok konuda doğru ve güvenilir bilginin üretimi ve
yayılması üniversitelerin öncelikli görevleri arasındadır.
Bu anlayıştan hareketle, “Ege Tıp Halk Kitapları
Sağlık Serisi” yazarı olan her öğretim üyemiz,
sadece uzmanı olduğu konuda kitap yazmıştır. Ege
Üniversitesi Tıp Fakültesi bu kitaplara adını, deneyimini
ve saygınlığını koymuştur. Her bir yayın özenle gözden
geçirilmiştir. Ülkemiz için özgün sayılabilecek böylesine
kapsamlı bir seride, yine de gözden kaçırdığımız hata
ve eksiklikler olabilir. Bunlar için, her zaman olduğu
gibi, okuyucumuzun engin hoşgörüsüne sığınıyoruz.
Katkıda bulunanlara minnet duygularımızı sunuyoruz.
Saygılarımızla...
Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Prof. Dr. Candeğer YILMAZ
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi
Dekanı IV
Ege Üniversitesi
Rektörü
Doç. Dr. Ahmet ÇELİK
1969 yılında Gaziantep'de doğmuştur. Ege
Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1992 yılında Tıp
Doktoru olarak mezun olmuştur. Kısa bir süre
Rize Pazarköy Sağlık Ocağı’nda mecburi hizmet
görevinde bulunduktan sonra; 1993 yılında Ege
Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi Anabilim
Dalı'nda asistanlık görevine başlamıştır. 1998
yılında Çocuk Cerrahisi uzmanı olarak mezun
olmuş, 2000 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı'nda Yardımcı
Doçent olarak göreve başlamıştır. Mayıs-Aralık
2005 tarihleri arasında Alabama Çocuk Hastanesi
Çocuk Cerrahisi, Birmingham AL-USA (University
of Alabama at Birmingham AL-USA) merkezinde
Tübitak bursu ile araştırmacı olarak görev almıştır.
2007 Şubat ayında çalıştığı EÜTF Çocuk Cerrahisi
Anabilim Dalı'’na Doçent olarak atanmıştır. Halen
aynı görevde aktif olarak çalışmaya devam
etmektedir. Evli ve biri kız biri erkek iki çocuk
babasıdır.
V
Prof. Dr. Geylani ÖZOK
1980 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden
mezun olmuştur. Uzmanlık eğitimini 1986 yılında
aynı üniversitenin Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalında
yapmıştır. Zorunlu hizmetini Diyarbakır Devlet
Hastanesinde tamamlamıştır. 1990 yılında Ege
Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne öğretim görevlisi olarak
dönmüş; 1994 yılında doçent unvanını kazanmıştır.
2000 yılında profesörlüğe atanmıştır. Halen Ege
Üniversitesi’nde çalışmakta olan Prof. Dr. ÖZOK,
1991 yılından beri Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı
Yanık Ünitesi sorumlu öğretim üyeliği görevini de
yürütmektedir.
VI
İÇİNDEKİLER
Giriş
1
1. ÇOCUKLARDA YANIKLAR VE KORUNMA YOLLARI...........3
2. GENEL BİLGİLER................................................................4
3. YANIKLI OLGUYA İLK YARDIM.........................................25
4. YARA BAKIMI VE TEDAVİSİNE İLİŞKİN KONULAR..........26
5. YANIKLI ÇOCUKTA BESLEME..........................................30
6. YARA YERİNİN KABARMASI VE DERİ
KASILMALARININ ÖNLENMESİ........................................31
7. YANIKLA İLİŞKİLİ MALİ KONULAR...................................34
8. YANIKLARIN ÖNLENMESİ................................................35
9. KISA ÖYKÜLERİYLE BAZI YANIK ÖRNEKLERİ.................38
10. YANIKLARDAN KORUNMA................................... 46
11. BİLGİLENDİRME REHBERİ . . ................................ 55
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Giriş
Çocukluk döneminde görülen yaralanmaların önemli bir
kısmını yanık yaralanmaları oluşturmaktadır. Meydana
gelen yaralanma hem çocuk hem de aile için çok ağırdır.
Ayrıca kozmetik açıdan sonuçların tatmin edici olmaması
ciddi bir problem oluşturmaktadır. Tüm bu nedenlerle
yanık yaralanmasının önlenmesi daha da ön plana
çıkmaktadır. Yanık oluş mekanizmaları ve nedenlerinin
bilinmesi yanıkları önlemede kuşkusuz büyük faydalar
sağlayacaktır.
Yanıklar çocuklarda genellikle ev ortamında gerçekleşmekte olup bunların çoğunluğu değişik tedbirlerle önüne geçilmesi olası yaralanmalardır. Bu kitap genel olarak çocukluk çağında yanık yaralanmasını ele almakta,
konuyu sorularla derinleştirmekte ve örneklemektedir.
Konunun olabildiğince anlaşılır olmasına özen gösterilmiştir. Bu çalışmanın hedeflenen kitleye yardımcı olması
en büyük temennidir.
Bu kitabın hazırlanmasında öncülük eden Ege Üniversitesi
Dekanlığı’na, hazırlık aşamasında desteklerini esirgemeyen EÜTF Çocuk Cerrahisi AD Öğretim Üyeleri, araştırma
görevlileri ve çalışanlarına, resimlerde mankenlik yapan
oğlum Mustafa Ozan, eşim Sevinç ve kızım Elif Dilan’a teşekkür ederim.
Hiç kimsenin, özellikle
de çocuklarımızın asla
yanmaması dileğiyle..
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20
2
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
1. ÇOCUKLARDA YANIKLAR VE KORUNMA YOLLARI
Çocuklar, yanık için
oluşturmaktadırlar.
önemli
bir
risk
grubunu
Yanıklar, önlenebilir yaralanmaların önemli bir kısmının
nedenidirler. Amerika’da yanık ve yangınlardan ölüm, kaza
sonucu ölümlerin en sık 5 nedeninden birisidir ve her yıl
1-1,5 milyon insanın yaralanmasına neden olmaktadır.
Bu yaralanmaların yarısı çocuklarda görülmektedir ve
bunların çoğu 4 yaşın altındadır. Amerika’da her gün
0-19 yaş grubunda 435 çocuk acil serviste yanık ve ilişkin
nedenlerle tedavi olmakta ve bunlardan ikisi ölmektedir.
Küçük çocuklar daha çok haşlanma, büyük çocuklar
ise temas yanıklarıyla yaralanmaktadırlar. Türkiye’de
sağlıklı veriler olmamakla beraber yılda ortalama 70.000
yanık olgusunun hastanede tedavi edilecek düzeyde
geniş yanık yaralanması ve bunlardan yaklaşık 200
ölüm sayısı hesaplanabilmektedir. Ege Üniversitesi Tıp
Fakültesi Çocuk Cerrahi Anabilim Dalı Yanık Ünitesi’ne
her yıl ortalama 70-100 çocuk yanık hastası yatırılarak
tedavi edilmektedir.
Doğaları gereği çocuklar öğrenme merakları, tehlike
bilincinin gelişmemiş olması gibi nedenlerle her türlü
yaralanmaya olduğu gibi yanık yaralanmasına da
açıktırlar. Hepimiz için en güvenli ortam olan evlerimiz
çocuklar için tuzaklarla doludur ve en tehlikeli ortam
mutfaklardır.
Haşlanmaya bağlı yanıklar (sıcak sıvılar veya
buhar) küçük çocuklar arasında en sık yanıkla
oluşan yaralanmaların etkeni iken alev yanıkları daha
büyük çocuklarda daha sıktır. Tüm çocuklar ayrıca,
temas, elektrik ve kimyasal yanıklar açısından da risk
altındadırlar.
3
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20
Yanıklar en ağrılı ve sakat bırakıcı yaralanmalardır ve
genellikle çok uzun süren iyileştirme, deri greftlemeleri
(yama), ağrılı fizik tedavi süreçleri gerektirirler, hastayı
ömür boyu süren fizik ve psikolojik sarsıntıyla baş başa
bırakabilirler.
2. GENEL BİLGİLER
Vücudumuzu örten derinin ne tür işlevleri vardır?
Deri ve derinin işlevleri: Deri dokusu, insan organizmasındaki en büyük hacimli organdır. Çocuklarda
yaşla değişmekle birlikte ortalama bir erişkinde
yaklaşık 1,2-2,3 m2’lik bir yüzeyi kaplar. Vücudun dış
yüzeyini kaplayan derinin birçok başka görevi de vardır.
Doğumdan itibaren kalınlaşmaya başlayan bu organ 40
yaşından sonra yavaş yavaş incelir. Deri, yüzeyden derine
sırasıyla epidermis ve dermis adı verilen iki tabakadan
oluşur. Dış yüzeydeki epidermis 5 katman halindedir
ve değişik alanlarda farklı kalınlıklardadır (Şekil-1).
Şekil-1. Derinin Katmanları
4
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Derinin başlıca işlevleri:
• Koruyucu bariyer (ışık, mikroorganizmalar, incinme).
• Isı ve sıvı düzenlenmesi (damarsal yapılar, terleme).
• Duyusal Fonksiyonlar (ısı, kaşınma, ağrı, basınç).
• İmmünolojik Fonksiyonlar (bakteri, allerjik yanıt).
• Vitamin D Üretimi.
• Kişisel tanım ve tanınma üzerindeki rolleri.
Çocukların yanık yaralanmalarına özgü farklı
özellikleri nelerdir?
Küçük çocuklar daha ince deriye sahip olmaları nedeniyle
daha düşük sıcaklıklarda dahi derin yanık yarasına
maruz kalabilmektedir.
Küçük ve özellikle 4 yaş altındaki çocuklar tehlikeyi
anlayamazlar, çevrelerini kontrol etme yetenekleri
yoktur, yaşamı tehdit edici yanık durumundan kaçabilme
yetenekleri yetersizdir ve yanığın oluşturduğu fiziksel
stresi tolere edemezler.
Yanık nedir, nedenleri nelerdir, ne kadar sıklıkta
görülür?
Yanık yaralanmasının tanımı, yaygınlığı ve nedenleri:
Yüksek ısı, aşırı soğuk veya kimyasal etkiler ile deri
bütünlüğünün bozulması sonucu yanık meydana gelir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde yılda 2 milyon civarında
yanık olayı meydana geldiği, bunların 100.000 kadarının
hastanede tedavi gördüğü ve yılda 10.000 üzerinde
5
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20
yanığa bağlı ölüm ortaya çıktığı bildirilmektedir. 9 yaş
altı çocuklarda travmaya bağlı ölümlerde yanık, trafik
kazalarının ardından ikinci sırada yer alır. Ülkemiz
koşullarında çeşitli merkezlerce çocukluk çağına özgü
oranlar bildirilmiştir ancak, bu merkezlerin durumuna
göre farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır.
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Anabilim Dalı Yanık
Ünitesine her yıl ortalama 70-100 arasında yanıklı çocuk
yatırılarak tedavi edilmekte olup bu sayının genel çocuk
cerrahisi yatışına oranı yaklaşık 70-100/2500-2800
düzeyindedir. Ancak ayaktan veya poliklinikten izlenen
hasta sayıları buna dâhil değildir.
Genel olarak bakıldığında yüksek risk grubunu oluşturan
çocuklarda yanık nedeniyle hastaneye yatırılan çocuk
sayısı 4,4/100000 sayısıyla Kuzey Amerika’da en az,
10,8/100000 ile Afrika’da en yüksek düzeydedir. Avrupa,
Ortadoğu ve Asya’da bu oran 8/100000 civarındadır.
Çocukluk çağında görülen yanık olgularının önemli
bir kısmını 0-4 yaş arası çocuklar oluşturmaktadır.
Dünyada çeşitli merkezlerde belirtilen 0-4 yaş arası yanık
oranları tüm çocuk yanıklarının %33-52’si arasında
değişmektedir. Bu yanıkların %75’e ulaşan bir oranda
haşlanma yanığı olduğu bildirilmektedir. Haşlanma
yanıklarını alev yanıkları izlemekte ve 5 yaş sonrası,
özellikle 13 yaş üzerinde öne çıkmaya başlamaktadır.
Kliniğimizde yapılan bir analizde 288 hastanın verileri
de benzer şekildedir (yaş ortalaması= 4,2±4,2 (0-18y) yıl)
(Şekil-2).
6
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Şekil-2. Hastaların Yaş Dağılımı.
Erkek çocukları biraz daha fazla yanmakta, sosyoekonomik düzey düştükçe yanık sıklığı artmaktadır.
Yanıklar nedenlerine göre bakıldığında haşlanma yanıkları
(sıcak su, kahve, süt, buhar vb. teması), alev yanıkları,
flaş yanıkları (patlayıcı maddelerin oluşturduğu ısı
dalgasıyla), temas yanıkları (sıcak metaller, plastik, cam
malzeme, kömür vb ile temas), elektrik, kimyasallar
vb. ile oluşan özel bazı yanıklar olarak alt başlıklar
görülecektir..
Haşlanma yanıkları: 60˚C sıcaklıktaki sıvıya 3 saniye
maruz kalma, 69˚C sıcaklıktaki sıvıya 1 saniye maruz
kalma sonucunda derin dermal yanıklar meydana
gelebilir. Çocuklarda en sık yanık şeklidir ve etken
genellikle sıcak su, çay, yağ veya yiyeceklerdir (Şekil-3).
7
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20
Meraklı çocukların etrafta dolaştığı ev-mutfak ortamında
sıcak sıvıların fazlasıyla bulunduğu, sık kullanılan
otomatik ısıtıcılarda hazırlanmış kahvenin 82˚C
sıcaklığında olduğu düşünülürse bu yanıkların sık
görülmesi garipsenmeyecektir.
Sıcak sıvılarla olan yanıklar her yaşta görülebilirler ancak
tüm haşlanma yanıklarının %60-75’inin 4 yaş altındaki
çocuklarda görüldüğü saptanmıştır (Şekil-2).
Sıcak sıvılar kıyaslandığında sıcak su ile yağ
arasında fark var mıdır?
Sıcak su ve sıcak yağla yanma arasında belirgin fark
vardır. Sıcak yağ yanıkları daha yüksek oranda tam kat
yanık oluştururlar.
Çocuklar daha çok sıcak sıvı veya yağları içeren kapları
kendilerine çekerek üzerlerine dökülme şeklinde
yanarlar. Erişkin veya büyük çocuklarda ise çoğunlukla
sıcak sıvıları içeren kapları yanlış tutma sonucu yanma
oluşur.
Alev yanıkları: İkinci sıklıkta görülür, genellikle derin
yanıkla sonuçlanır, havayolu hasarlanması ve duman
solunması riski çok önemlidir (Şekil-3). Çünkü yanık
tedavisi sırasında solunma hasarının varlığı günümüz
koşullarında ciddi yara enfeksiyonunun da önünde,
ölüm riskini arttıran bir etken olarak kabul edilmektedir.
Yangınlara bağlı yanıklar ve ilgili konular
Çocuklar ne sıklıkta yangınlardan etkilenmektedirler?
Amerika’da her 158 dakikada bir kişi yangınlar nedeniyle
ölmekte ve her 31 dakikada bir herhangi bir kişi bu
8
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
nedenle yaralanmaktadır. Bu konuda da ülkemizde
yeterli veri yoktur, kliniğimiz yanık ünitesine yangın veya
alev yanığı nedeniyle 4 yıllık sürede 17* çocuk yatırılarak
tedavi edilmiştir. Bunlardan 11 hasta oyun sırasında
üzerini tutuşturma 6 hasta ise evde çıkan yangın sonucu
yanmıştır (Şekil-3).
*
Şekil-3. Yanık Nedenleri.
Yangınlar en sık nerelerde görülmektedir?
Yanma potansiyeli olan, yakıcı ve yanıcı maddelerin bir
arada olduğu her ortamda yangın çıkabilir, ancak ev
ortamı, özellikle mutfaklar bu bileşenlerin sık bulunduğu
yerlerdir. Yangın çıkmasa da alevle yanıklar yine bu
ortamlarda sık olabilmektedir.
Ev yangınlarının çoğunluğu yemek pişirme sırasında
oluşmaktadır.
*Alev başlığı altında parlama yanıkları da vardır gerçek alev veya yangın
sayısı 17 çocuktur.
9
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20
Yangınlar ve ilişkili yaralanmalarda hangi gruplar
risk altındadır?
4 yaş altı çocuklar, kırsal kesimde yaşayanlar, uygun
olmayan yetersiz ev koşulları olan ortamlarda yaşayanlar
başlıca risk gruplarını oluşturmaktadır. Özellikle kış
ayları risk faktörlerinin başında gelmektedir.
Yangınların etkilediği kişilerde ayrıca bir risk var
mıdır?
Her 5 yangın ölümünden 4'ünün ev yangınları sonrasında
oluştuğu saptanmıştır. Ancak ölümlerin çoğu yangının
neden olduğu yanık yarasından çok oluşan sıcak
dumanın solunması veya zehirli gazlardan olmaktadır.
Flaş (parlama) yanıkları: Doğal gazların, propan ve diğer
yanıcı sıvıların patlaması ile oluşan flaş yanıkları, geniş
cilt alanlarını kapsar ve beraberinde üst hava yollarında
önemli termal hasar olabilir.
Temas yanıkları: Sıcak metaller (ütü, ızgara, vb.), plastik,
közlenmiş kömür gibi sıcak nesnelere değerek oluşan bu
yanıklar, sınırlı bir alanda ancak derin yanıklardır. Kış
aylarında soba ile ısınan evlerde yaşayan çocuklarda
sık rastlanır. Ayrıca ütü ile temas da sık bir nedendir.
Temas yanıkları ile karşılaşıldığında çocuk istismarının
bir göstergesi olabilir.
Elektrik yanıkları: Ülkemizde şehir elektriği 220 volttur.
Priz, ütü, kurutma makinesi kordonu vb. ile temasla
oluşan elektrik yanıkları düşük voltajlı olduğunda
yaşamı tehdit eden boyutlara genellikle ulaşmaz. Daha az
rastlanan yüksek voltajlı elektrik (> 1000 volt) yanıkları çok
ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Büyük elektrik yanıkları
10
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
devrenin tipi, amperaj, voltaj, direnç miktarı, temas
süresi, havadaki nem oranı ve elektrotların büyüklüğüne
ve tipine bağlı olarak ağır sorunlara yol açabilir.
Beraberinde elektriğin giriş bölgesinde oluşturduğu dış
hasara bağlı oluşan ark yanıkları olduğundan, giriş çıkış
bölgelerini bulmak zor olabilir. Elektrik yanıkları çocuk
yanıklarının %3-5'ini oluştururlar.
Ülkemizde ev ortamında oluşan düşük voltajlı elektrik
yanıkları genellikle önemli sorun oluşturmadan
iyileştirilebilmektedir ancak bize özgü önemli sorunlardan
birisi ev balkonlarına yakın geçen yüksek voltajlı hatlara
balkonlar aracılığıyla çocukların bazen oyun, bazen
merakla, bazen kazayla yaptıkları temas sonucu gelişen
yüksek voltaj yanıklarıdır. Bu hastalarda önemli organ
kaybı ve sakatlıkları olabilmektedir.
Kimyasal yanıklar: Güçlü asit veya alkalilerle olur.
Güçlü alkaliler arasında; kalsiyum, sodyum, potasyum,
amonyum hidroksitler sayılabilir. Bunlar asitlere göre
daha ağır hasara neden olurlar. Asit yanıklarına örnek;
hidroklorik, sülfürik, nitrik, fosforik, asetik asitlerle olan
yanıklar verilebilir. Asitlerle olan yanıklar genellikle daha
sınırlıdır.
Yanığın ciddiyeti nasıl anlaşılır? Yanık derinliğinden
kastedilen nedir?
Yanık derinliği: Etkilenen deri katmanlarına göre yanık
derinliği belirlenir, bunun için derecelendirme tabiri
kullanılır ve bu derecelendirme de derinin tümüyle
kaybedilip kaybedilmemesine göre yapılır. En yaygın
kullanılan sınıflandırma 3 derece üzerinden yapılan
sınıflandırmadır (Şekil-4).
11
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20
Şekil-4. Yanık derecesinin deri katmanlarındaki
izdüşümü.
• Birinci derece yanıklar: En hafif yanıklardır. Tipik
örneği güneş yanıklarıdır (Resim-1a). Klinik önemi
olmayıp, ağrı kesicilerle ağrı tedavisi yapılması yeterlidir.
• İkinci derece yanıklar: Derinin tümüyle kaybedilmediği kısmi kalınlıktaki yanıklardır. Dermisin bir
kısmı (incinmiş olsa da) yaşamını sürdürebilmektedir. Ancak, gelişebilecek bazı komplikasyonlar (enfeksiyon vb.) ya da yetersiz tedavi gibi nedenlerle, daha
derin yanıklara dönüşebilirler. İkinci derece yanıklar
yüzeysel ve derin olmak üzere ikiye ayrılır:
1.İkinci derece yüzeysel yanıklar: Epidermis (derinin
en üst tabakası) hasara uğramıştır. Dermisin (ikinci
tabaka) üst katmanlarında da hasar bulunabilir. İçi
su toplamış değişik boyutlu kabarcıklarla karakterizedir (Resim-1b). Yaradaki şişkinliğin sinir uçlarına yaptığı bası nedeniyle ağrı şiddetlidir. Ortalama
2 haftada iz bırakmadan iyileşirler.
12
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
2.İkinci derece derin yanıklar: Dermisin de büyük
bir kısmı hasara uğramıştır (Resim-1c). Sinir uçlarının bir kısmı yandığından, ağrı 2 derece yüzeysel
yanıklardaki kadar şiddetli değildir. Yaradaki ölü
doku (eskar) kalındır. İyileşmeye kaynaklık edecek
yapıların büyük bir kısmı harap olduğundan iyileşme geçtir ve 3 haftadan daha uzun sürer. İyileşme geç olduğundan, genellikle skar (yara iyileşmesi sonrası nedbe dokusu) bırakarak iyileşirler. Bu
yüzden sıklıkla deri nakli işlemleri ile iyileştirilmeleri gerekir.
• Üçüncü derece yanıklar: Derinin tamamen hasara
uğradığı tam kalınlıktaki yanıklardır. Sinir uçları tamamen yandığından ağrısızdır. Yarayı iyileştirecek
herhangi bir yapı kalmadığından, yara kenarlarından iyileşme sağlayacak bazı çok küçük yanıklar dışında, yaranın iyileşme şansı yoktur. Üçüncü derece
yanıklar, eskar eksizyonu (kesilerek çıkarılması) ve
deri nakilleriyle (otogreft) iyileştirilir.
Resim-1a. Birinci derece yanık (güneş yanığı).
13
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20
Resim-1b. İkinci derece yüzeysel yanık
(su toplamış kesecikler).
Resim-1c. İkinci derece derin yanık (soyulmuş deri taba
kası altından beyazlamış alanlar, yüz ifadesi ağrılı).
14
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Yanık sonrası iz kalır mı, hangi yanıklar bunun
için risklidir?
Genellikle iyi bakılmış, tedavisi sırasında sorun
yaşanmamış 1. derece ve 2. derece yüzeysel yanıklar
en geç 2 haftada iz bırakmadan iyileşebilirler. Bunun
dışında kişisel faktörlerin de etkin olmasıyla birlikte diğer
yanıklar değişik düzeylerde iz bırakabilirler.
Yanıklı bir hastanın hastanede yatıp
yatmayacağına nasıl karar verilir?
Yanık şiddeti nedir?
Yanık şiddeti: Yanığın, geçirilen travmanın şiddetine
göre sınıflandırılması, olgunun ayaktan mı yoksa
yatarak mı tedavi edileceğine karar vermede kolaylık
sağlar. Çocuklarda yanık travmasının şiddetine göre
sınıflandırılması Tablo-1’de gösterilmiştir. Burada temel
iki bileşen olup birincisi derinlik, ikincisi yanan alanın
toplam vücut yüzeyindeki yüzdesidir.
Yanık genişliği ne demektir? Ne anlamı vardır?
Çocuklarda vücut yüzey alanı ağırlığına oranlandığında
erişkine göre belirgin yüksektir. Yüzey alanının fazlalığı
tedavi planlamasında önemli bir konudur. Bu yüzden
etkilenen alanın
yüzey alanına yüzdesi şeklinde
ifadesi yapılır. Bu amaçla kullanılan bazı formüller
(dokuzlar kuralı, el avuç ayası kuralı, lund-browder
çizelgesi vb.) aracılığıyla yanık yüzey alanı hesaplanır
ve bu da hastadaki yanık yarasının ciddiyetinin önemli
belirteçlerinden birisi olarak tedavi planında kullanılır.
15
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20
Tablo-1. Çocuklarda yanığın şiddetine göre sınıflandırılması.
Küçük yanıklar
2.°
%10 ve altındaki yanıklar.
3.°
%2 ve altındaki yanıklar.
Orta yanıklar
2.°
%10-20 arasındaki yanıklar.
3.°
%2-10 arasındaki yanıklar.
Büyük yanıklar
2.°
%20’den büyük yanıklar.
3.°
%10’dan büyük yanıklar.
Ayrıca; derinliği ve genişliği ne olursa olsun, altta sıralanan
yanıkların hepsi büyük yanık olarak kabul edilir.
Yüz, göz, kulak, el, ayak ve genital bölge yanıkları.
Duman inhalasyonu (solunması) olan olgular.
Elektrik yanıkları.
Komplike yanıklar (kırık, kafa travması, vb. ile birlikte).
Riskli olgular (akciğer hastalığı, kanser, diyabet, psikiyatrik
bozukluk gibi ek hastalığı olanlar).
Küçük yanıklar ayaktan tedavi edilebilir. Orta ve büyük
yanıkların hastaneye yatırılarak tedavi edilmeleri gerekir
(Resim-2, 3). Olgunun yatırılacağı hastanede yanık
tedavisi konusunda uzmanlaşmış personel ile yeterli
araç ve gereç bulunmalıdır.
16
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Resim-2. Aleve bağlı yüz yanığı (yatmalıdır).
Resim-3. Sıcak su ile her iki ayakta haşlanma yanığı
(yatmalıdır).
17
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Not:
63
Yayımlanmış Kitaplarımız
Hipertansiyon
Osteoporoz (Kemik Erimesi)
Düşmeler ve Önlenmesi
Obezite
Meme Kanseri Cerrahisine Bağlı Lenfödem
Yayımlanmış Kitaplarımız
Kan Yağları ve Kalbimiz
Her Yaş İçin Spor ve Sağlık
Diyabetik Ayak
Sağlıklı Beslenme
Varis
Yayımlanmış Kitaplarımız
Göğüs Ağrısı, Kalp Krizi, Aspirin Kullanımı
Herediter Anjioödem
Kanın Pıhtılaşmasını Önleyen İlaçlar ve
Kalbiniz, Atriyal Fibrilasyonlu Yaşam
Kalp Yetersizliği ile Yaşamak, Kalp Pili İle
Yaşamak, Kalp İlaçlarını Nasıl Kullanalım
Kalp Hastalığında Cinsel Yaşam/Şeker Hastalığı/
İnme Teşhis ve Ameliyatsız Tedavi
Yayımlanmış Kitaplarımız
Mitral Kapak Sarkması Nedir? Koroner
Arter Baypas Ameliyatınız, Kalp Kapağı
Ameliyatınız
Damar Sertliği ve Risk Faktörleri
Guatr ve Tiroid Hastalıkları
Diyabetim ve Ben
Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları
Yayıma Hazırlanan Kitaplarımız
Sünnet
Çocuklarda Fıtık ve İnmemiş Testis
Sağlığımız ve Genetik
Uyku Bozuklukları ve Tedavi Yaklaşımları
Şaşılık ve Tedavisi