güven rl k kest r mler ne yönel k hatal

Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA YAPILAN BAZI İSTATİSTİKSEL VE
YÖNTEMBİLİMSEL HATALAR –III: GÜVENİRLİK KESTİRİMLERİNE
YÖNELİK HATALAR
Saime SAYIN
*
ÖZET
Son yıllarda eğitim alanında yapılan araştırmalarda ölçek geliştirme veya uyarlama
çalışmalarının sıklıkla yapıldığı gözlenmektedir. Bir diğer ifadeyle, her araştırma da uyarlanmış
ya da geliştirilmiş bir veya daha fazla ölçme aracına rastlanmaktadır. Ölçek geliştirme
konusunun başlı başına kapsamlı bir çalışma olduğu göz önüne alındığında, uyarlanan ya da
geliştirilen bu ölçme araçlarının geliştirilmesinde kullanılan işlem basamaklarının neler olduğu ve
ne şekilde kullanıldıkları sorusu akla gelmektedir.
Bu çalışmada, ulusal hakemli dergilerde
yayınlanan makalelerde kullanılmış olan ölçme araçlarının uyarlanması ve geliştirilmesi ile ilgili
kısımlar incelenmiş ve yalnızca ölçüm güvenirliğine ilişkin hatalar üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Bilimsel araştırma, yöntembilimsel hatalar, güvenirlik
SOME OF THE STATISTICAL AND METHODOLOGICAL MISTAKES
MADE IN SCIENTIFIC RESEARCHES – III:
MISTAKES MADE IN RELIABILITY ESTIMATIONS
ABSTRACT
In recent years, it has been seen that there are a lot of scale development and
adaptation studies made in educational field. In other words, one comes across a developed or
adopted measurement instrument in each study. When it is thought that scale development is a
professional study field, there emerges two questions; which steps are followed and how are
they used? In this study, the developed and adopted measurement instruments used in articles
which were published in journals with arbitrator have been examined and only the mistakes on
score reliability have been taken into consideration.
Key Word: Scientific research, methodological mistakes, reliability.
*
Yard. Doç. Dr. Saime SAYIN, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Ereğli Eğitim Fakültesi, Eğitim
Bilimleri Bölümü, Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı, Zonguldak, [email protected]
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
53
Saime SAYIN
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
1. GİRİŞ
Günümüzde yapılan bilimsel çalışmaların sayılarının arttığı ancak niteliklerinin düştüğü
gözlemlenmektedir. Özellikle son on yıldır bilim etiği, bilimsel liyakat konularına dikkat
çekilmekle (Oğuz, 1999; Kansu ve Ruacan, 2002; Ruacan, 2003; Arda, 2003; Töreci, 2004;
Aydın, 2006; Ecevit, 2006; Uzbay, 2006) birlikte, bu konularda ciddi yaptırımlar söz konusu
olmadığı için bir çok kişi tarafından etik dışı çalışmaların yapıldığı da gözlenmektedir. Bu
çalışmalarda bazen ciddi mantık hataları, bazen de istatistiksel hatalar görülmektedir. Oysa
bilimsel uğraş, eleştiriye açık, bulguları kanıtlarla destekleyen, bilginin sorumluluğunu taşıyan,
özeleştiriyi kullanan; doğruluk, dürüstlük, nesnellik, yansızlık ve açıklığı bilimsel uğraşın temeli
olarak gören; bilimsel merakı, kuşkuculuğu temel alan, toplumsal gereksinim ve amaçları ve
bilimsel etkinliğin sonuçlarını, bilimsel yaratıcılığın ve toplumsal sorumluluğun kaynağı ve
dürtüsü olarak ele alan bir anlayışa sahip olmalı ve bunun geliştirilip güçlendirilmesine yönelik
çabalar temelinde sürdürülmelidir (Ecevit, 2006, S. 81).
Teknolojinin hızla geliştiği çağımızda, araştırmacılarca, kuramın ve kuramsal bilginin
zaman zaman göz ardı edildiğine, başlı başına bilimsel çalışmalar içinde uygulamanın, ölçümün
abartıldığına tanık olunmaktadır. Bu olgu, tehlikeli bir eğilimi içinde taşımaktadır. Kuramsal bilgi,
gerek sosyal bilimlerde, gerekse fen ve sağlık bilimlerinde yaşamsal bir öneme sahiptir (Ongun,
2006, S. 90). Son yıllarda, araştırmacıların yeterli düzeyde yöntem bilim ve istatistik bilgisi
olmaması nedeniyle, trajikomik makalelerle karşılaşılmaktadır. Yine, özellikle son zamanlarda
eğitim alanında çok miktarda ölçme aracı geliştirilmiş ve bu ölçme araçları ile de veri
toplanılarak çalışmalar yapılmıştır. Bir araştırmada kullanılmak üzere ölçme aracı geliştirmek
isteyen kişilerin uyması gereken bazı işlem basamakları bulunmaktadır. Bunun dışında
araştırmada daha önce hazırlanmış olan bir ölçme aracı kullanılacak ise,
ölçme aracının
kullanılmasından önce çeşitli işlemlerin yapılması gerekmektedir. Aksi takdirde veri toplamada
kullanılan ölçme araçları magazin basınında kullanılan, keyifli vakit geçirmek üzere hazırlanan
birkaç sorudan ibaret anket ya da testlerden farklı bir özelliğe sahip olmayacaktır. Araştırma
raporunda ölçme aracının geliştirilmesine yönelik olarak yapılan bu işlemlerin ayrıntılı bir şekilde
verilmesi gerekmektedir. Çünkü, aynı araştırmayı tekrarlamak isteyen bir başka araştırmacının,
araştırmada ortaya konulan verileri elde etmek için gerek duyabileceği her türlü bilginin yöntem
bölümünde sunulması yöntem bölümünün yazılmasında gerekli olan bir ölçüttür (Oğuz, 1999, S.
155). Ancak, bir çok araştırmacının bu işlemleri yaptıklarına ilişkin bilgileri makalelerinde
sunmadıkları ya da yetersiz sundukları da görülmektedir.
Bu durumun yapılmış olan
araştırmanın bilimsel niteliğini olumsuz yönde etkileyeceği aşikardır. Ayrıca bilim insanlarının
çalışmalarının doğruluğu konusunda ciddi kuşkular belirmesi ve söz konusu çalışmaların
deneysel dayanaklardan yoksun olduğu halde bunun gizlenmiş olması ve yöntembilimsel
(metodolojik) yanlışlar içermesi güven sarsıcıdır (Ongun, 2006, S. 89). Çünkü bilimsel
araştırma, bilim insanının bilimsel yöntemleri kullanarak belli bir sorunun çözümüne yanıt arama
54
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
süreci olup, bu süreç problemin tanımlanmasından çözüme yönelik yöntemlerin uygulanması,
yani veri toplama, verilerin değerlendirilmesi ve yorumlanmasına kadar uzanmaktadır (Uzbay,
2006, S. 20).
bilgiye
Dolayısı ile bir problemin çözümüne yönelik veri toplama aracına ilişkin yeterli
sahip olunmadığı sürece, elde edilen bulguların doğruluğu şüpheli olacaktır.
Zira,
bilimsel araştırmaların amacı, bilimsel bilgi elde etmek ve bu bilgileri insanlık yararına
kullanmaktır. Doğru yöntem ve istatistik kullanılarak gerçekleştirilen bir bilimsel araştırmadan
bilimsel bilgi elde etme olasılığı oldukça yüksektir (Uzbay, 2006, S. 20).
Ulusal hakemli dergiler ve bilimsel kitaplarda ölçme ve araştırma yöntembilimiyle ilgili
yapılan hatalara ilişkin çalışmalar Bademci (2005b, 2005c, 2006a, 2006b ve 2007) tarafından
başlatılmıştır; örneğin, Bademci (2005a ve 2007) güvenirlik konusunda yapılan hatalarla ilgili
olarak, ulusal hakemli dergilerden bazılarının son sayılarını incelemiş ve hakemlerden geçerek
yayınlanmış makalelerde yapılmış olan hataları, ayrıntılı ve çok etkili bir biçimde ortaya
koymuştur. Bilimsel bilginin geometrik bir biçimde arttığı, uzmanlaşmanın giderek daha
belirleyici olduğu günümüz biliminde her bilim insanı bilimsel çalışmaların denetlenmesinde
sorumluluk taşımaktadır. Bu sorumluluğun, ilgi alanına giren konularda yayınları izlemek, onları,
ortaya konulan bilim dışı savlara ya da çalışmalara ilişkin yanlışlıkları saptayacak biçimde
özenle incelemek ve bu tür saptamaları bilimsel yayın ortamında ortaya koymak, bir başka
deyişle tepki vermek gibi yönleri bulunmaktadır (Oğuz, 1999, S. 158). Bu çalışmada da yazarın
bahsettiği bilim insanı
kimliğine uygun olarak eğitim alanında yapılmış olan çalışmalardaki
birtakım ciddi bilimsel hataların neler olduğunu bu alanda çalışan kişilerle paylaşmak ve
düzeltilmelerini sağlamak amaçlanmıştır. Bu sebeple, internet üzerinden ulaşımı sağlanabilen
ulusal hakemli dergilerde yayınlanmış makaleler incelenmiş ve tespit edilen hatalardan özellikle
tekrarlanan ve kuramsal olarak hata içerenlerden tipik örnekler seçilmiştir. Seçilen örneklerden
kesitler alınmış ve yapılmış olan hatalar ve yorumlar sırayla verilmiştir.
2. ÖLÇÜM GÜVENİRLİĞİ İLE İLGİLİ HATALAR
Bu bölümde, 2000-2007 yıları arasında ulusal hakemli dergilerde yayınlanmış olan
makalelerde ölçüm güvenirliğine ilişkin açıklamalarda tespit edilen hatalar ve hatalara ilişkin
yorumlar yer almaktadır.
Örnek 1: Azar ve Henden’in (2001) uluslararası hakemli bir dergi olan Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi’nde yayınlanmış “Alan Dışından Atanmanın İş Doyumuna
Etkileri: Sınıf Öğretmenliği Örneği” isimli çalışmaları ve çalışmalarında hazırladıkları ölçme aracı
ve güvenirlik kestirimlerine yönelik açıklamaları (sayfa 324-349).
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
55
Saime SAYIN
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Eleştiri ve Bilimsel Katkı 1: Araştırmacılar, 35 sınıf öğretmenine, hazırladıkları anketi
ön test son test karşılaştırmasını yapmak için iki kere uyguladıklarını ve uygulama sonucunda
test puanları arasında farklılık görülmediğini belirtmişlerdir. Ancak araştırmacılar bu uygulamayı
hangi amaçla yaptıklarını açıklamamışlardır. Daha sonrada araştırmacılar literatürde başka
örneğinin bulunmadığı bir yöntem ile (ön test ve son test puanlarının karşılaştırılması
sonucunda) Cronbach Alpha korelasyon katsayısını .94 olarak bulduklarını rapor etmişlerdir. Bir
güvenirlik kestirme yöntemi olan Cronbach’ın alfa katsayısı (ayrıntılı bilgi için bakınız, Bademci,
2006a; Bademci, 2006b; Bademci, 2007), tek bir test uygulamasından elde edilen ölçümler
üzerinden hesaplanmaktadır (bakınız, Crocker ve Algina, 1986; Worthen, White, Fan ve
Sudweeks, 1999).
Araştırmacıların, bunların dışında başka bir ciddi hataları daha bulunmaktadır.
Araştırmacılar, ölçme araçlarını 35 kişiye uygulayarak
olamayan bir yöntem kullansalar da)
güvenirlik hesaplaması (mevcut
yaptıklarını belirtmişlerdir.
Ölçüm güvenirliğini
hesaplamada kişi sayısı konusunda farklı sayılar önerilmekle birlikte, bu tartışmalara ışık
tutacak olan bir çalışma Bademci (2005b ve 2007) tarafından gerçekleştirilmiş olup, güvenirlik
çalışmaları için en az 400 kişiden oluşan örneklem kullanılması gerektiği ifade edilmiş ve
bilimsel olarak da ortaya konulmuştur. Dolayısı ile, ölçüm güvenirliği kestirimi ile ilgili bir
hususta, 35 kişilik bir örneklem çok yetersiz görünmektedir.
Azar ve Henden’in (2001) çalışmalarına benzer bir hatalı güvenirlik hesaplanması, Azar
ve Karaali (2004) tarafından ulusal hakemli bir dergi olan Milli Eğitim Dergisi’nde yayınlanmış
olan “Fizik Öğretmenlerinin Hizmet İçi Eğitim İhtiyaçları” isimli çalışmalarında da yapılmıştır ve
adı geçen çalışma üzerinde yorum yapılmadan aşağıda verilmiştir.
………………Anket önce 25 fizik öğretmenine ön test ve son test karsılaştırmasını yapmak amacıyla belli
aralıkta iki kez uygulanmıştır. Yapılan irdeleme sonucunda ankete katılanların ön test ile son test
puanlarında bir farklılık görülmemiştir. Ön test ve son test puanlarının karsılaştırılması sonucunda
Cronbach Alpha korelasyon katsayısı .79 olarak bulunmuştur.
56
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
Örnek 2: Azar, Presley ve Balkaya’nın (2006) ulusal hakemli bir dergi olan Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi’nde yayınlanmış “Çoklu Zeka Kuramına Dayalı Öğretimin
Öğrencilerin Başarı, Tutum, Hatırlama ve Bilişsel Süreç Becerilerine Etkisi” isimli çalışmaları ve
çalışmalarında hazırladıkları ölçme aracı ve güvenirlik kestirimlerine yönelik açıklamaları (sayfa
45-54).
Eleştiri ve Bilimsel Katkı 2: Araştırmacılar kullandıkları ölçme araçlarına yönelik olarak
yaptıkları açıklamalarda, hazırladıkları “başarı testi” için güvenirlik kestirimini “….. ön test-son
test yaklaşımından yararlanarak 0.74 olarak hesaplanmıştır.” şeklinde ifade de bulunmuşlardır.
Ancak güvenirlik kestirimi hesaplamalarında “ön test-son test yaklaşımı” olarak herhangi bir
yöntem bulunmamaktadır (güvenirlik üzerine bilgi için bakınız, Mehrens ve Lehmann, 1991;
Bademci, 2007). Ayrıca
ön test ve son test kavramları deneysel araştırmalarda deneysel
işlemin (treatment) uygulanması öncesinde ve sonrasında yapılan ölçmeleri ifade etmek üzere
kullanılır (bakınız, Leedy, 1993, S. 294-311; Creswell, 2004, S. 329). Eğer araştırmacıların
bahsettikleri, iki uygulamadan elde edilen veriler (test ölçümleri) arasındaki ilişki (korelasyon)
hesabına dayalı olarak güvenirlik katsayısı hesaplama ise, bu yöntem, literatürde test-tekrar test
ya da testin tekrarı yöntemi (test-retest) olarak adlandırılır (Aiken, 1991, S. 98-99; Özgüven,
1994, S. 86-87; Bademci, 2005c, S. 48).
Buna benzer hatalı bir hesaplama, Azar (2006) tarafından, uluslararası hakemli bir
dergi olan Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi’nde yayınlanmış “Lisede Seçilen
Alan ve ÖSS Alan Puanları ile Çoklu Zekâ Profilleri Arasındaki İlişki” isimli araştırmada da
yapılmıştır ve ilgili çalışma üzerinde yorum yapılmadan aşağıda sunulmuştur.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
57
Saime SAYIN
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Örnek 3: Morgil, Cingör, Erökten, Yavuz ve Özyalçın Oskay’ın (2004) uluslararası
online ve hakemli bir dergi olan The Turkish Online Journal of Educational Technology’de
yayınlanan “Bilgisayar Destekli Kimya Eğitiminde Portfolyo Çalışmaları” isimli çalışmalarında
kullandıkları ölçme aracı ve geçerlik ve güvenirlik çalışmaları ve açıklamaları (sayfa 105-118).
Verilerin Toplanması
Araştırma konusunda değerlendirilen veriler tutum ölçeği uygulayarak ve portfolyo dosyası hazırlatılarak
toplanmıştır.
Tutum Ölçeği Uygulamaları
Öğrencilerin bilgisayar destekli kimya eğitimine karşı tutumlarının ölçülmesi amacıyla N. Selwyn tarafından
geliştirilen 21 soruluk “Bilgisayar tutum ölçeği” 32 öğrenciye uygulanmıştır (Selwyn, 1997). Bu ölçekte
öğrencilerin tutumları ölçülürken, sorular hazırlanırken, öğrencilerin bilgisayar ile ilgili algılamaları,
bilgisayar ile ilgili bilgileri, bilgisayar ile ilgili davranışları ve bilgisayar kullanırken zorlanıp zorlanmadıkları
olmak üzere 4 yapı üzerinde durulmuştur. Soruların seçiminde ilk olarak 49 maddelik bir test, pilot çalışma
olarak 16-19 yaşlarında 266 öğrenciye uygulanmıştır, madde analizlerinde kullanılan faktör analizleri
sonucunda 49 madde 21’e indirilmiştir. Ölçek likert türü bir ölçek olup, maddelerin derecelendirilmesi 5’li
derecelendirme sistemine göre yapılmıştır (kesinlikle katılıyorum, katılmıyorum, kararsızım, katılmıyorum,
kesinlikle katılmıyorum). Ayrıca, ölçek 11 olumlu, 10 olumsuz madde içermektedir. Olumlu cümleler için
verilen cevaplar tamamen katılıyorum=5, kısmen katılıyorum=4, kararsızım=3, katılmıyorum=2, kesinlikle
katılmıyorum=1 şeklinde puanlanırken, olumsuz cümleler tamamen katılıyorum=1, kısmen katılıyorum=2,
kararsızım=3, katılmıyorum=4, kesinlikle katılmıyorum=5 olarak puanlanmıştır. Çalışmada kullanılan tutum
ölçeği ile elde edilebilecek en yüksek toplam puan 105, “kararsızım” seçeneği işaretlenerek elde
edilebilecek puan ise 63’tür. Kullanılan ölçeğin iç geçerliği Cronbach α sabiti ile hesaplanmış ve tüm test
için iç geçerlik yüksek bulunmuştur. Test-tekrar test güvenirliği, örnekleme aynı test 2 haftalık periyotla
uygulanarak saptanmış ve yapılan değerlendirmeler sonucu Pearson test-tekrar test sabiti r=0,93
(p<0,001) ile testin güvenirliği yüksek bulunmuştur, testin geçerliği yapılan hesaplamalar sonucu Sperman
korelasyonu ile r=0,74 (p<0,001)olduğu literatürde ifade edilmiştir.
Eleştiri ve Bilimsel Katkı 3: Araştırmacılar çalışmalarında Selwyn tarafından
geliştirilmiş 21 maddelik bir tutum ölçeğini
kullandıklarını rapor etmişlerdir. Ancak
araştırmacılar, Türkçe’ye çeviri yaparlarken terimlerin sözlük anlamlarını kullanmışlardır. Bunun
sonucu olarak, kullandıkları ölçme aracına ilişkin açıklamalarında “ölçeğin iç geçerliği Cronbach
α sabiti ile hesaplanmış ve tüm test için geçerlik yüksek bulunmuştur.” şeklinde bir ifade
kullanmışlardır. Araştırmacıların iddia ettikleri gibi “Cronbach α sabiti” diye bir sabit sayı yoktur,
fakat Cronbach α katsayısı vardır. Cronbach α katsayısı, ölçüm güvenirliğinin kestiriminde
kullanılır (Bademci, 2007). Araştırmacılar, “sabit sayı” ve “katsayı” kavramlarını karıştırdıklarını,
literatürde olmayan bir şekilde kullanarak, ortaya koymuşlardır. Bunun dışında araştırmacılar
benzer bir hatayı
58
“Test-tekrar test güvenirliği, örnekleme aynı test 2 haftalık periyotla
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
uygulanarak saptanmış ve yapılan değerlendirmeler sonucu Pearson test-tekrar test sabiti
r=0,93 (p<0,001) ile testin güvenirliği yüksek bulunmuştur, ...” diyerek yapmışlardır. Literatürde
araştırmacıların iddia ettikleri gibi “Pearson test-tekrar test sabiti” şeklinde bir sabit sayı da
bulunmamaktadır. Test-tekrar test, ölçüm güvenirliğinin kestiriminde kullanılan yöntemlerden biri
olup, testin aynı kişilere iki kere uygulanmasından elde edilen puanlar arasındaki ilişkinin
bulunmasına dayalıdır (Anastasi, 1982, S. 109; Aiken, 1991, S. 98-99).
Morgil, Cingör, Erökten, Yavuz ve Özyalçın Oskay’ın (2004) kullanımlarına benzer hatalı
bir kullanım, Yürük ve Çakır (2000) tarafından ulusal hakemli bir dergi olan Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi’nde yayınlanmış olan “Lise Öğrencilerinde Oksijenli ve
Oksijensiz
Solunum
Konusunda
çalışmalarında da yapılmıştır ve
Görülen
Kavram
Yanılgılarının
Saptanması
”
isimli
ismi geçen çalışma üzerinde yorum yapılmadan aşağıda
verilmiştir.
Örnek 4: Doymuş, Şimşek ve Bayrakçeken ’in (2004) online ve hakemli bir dergi olan
Türk Fen Eğitimi Dergisi’nde yayınlanan “İşbirlikçi Öğrenme Yönteminin Fen Bilgisi Dersinde
Akademik Başarı ve Tutuma Etkisi” isimli çalışmalarında kullandıkları ölçme araçları ve
güvenirlik çalışmaları ve açıklamaları (sayfa103-115).
------------------------
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
59
Saime SAYIN
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Eleştiri ve Bilimsel Katkı 4: Araştırmacılar çalışmalarında Fen Bilgisi Başarı Testi, Fen
Bilgisi Tutum Ölçeği ve Grupla Çalışma Görüş Testi kullandıklarını belirtmişlerdir. Fen Bilgisi
Başarı Testi ile ilgili olarak ise, ölçme aracını üniversite (Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir
Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği) 1. sınıf öğrencilerine uygulayarak güvenirlik çalışması
yaptıklarını ifade etmişlerdir. Ancak araştırmanın örneklemi, ilköğretim sekizinci sınıf
öğrencilerinden oluşmaktadır.
Örnek 5: Yeşilyurt, Kurt ve Temur’un (2005) ulusal hakemli bir dergi olan Pamukkale
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi’nde yayınlanan “İlköğretim Fen Laboratuarı İçin Tutum
Anketi Geliştirilmesi ve Uygulanması” isimli
çalışmalarında geliştirdikleri ölçme aracı ve
açıklamaları (sayfa 104-114).
Eleştiri ve Bilimsel Katkı 5: Yukarıdaki örnekte, “Literatür taraması yapılarak
araştırmacılar (Yeşilyurt, M., 2003., Ayaş,A., 1993, Akdeniz ve arkadaşları, 2002, El-Gendy,
O.E., 1984) tarafından geliştirilen ve güvenirliği 0,83 ve alfa değeri 0,90 ve Split-half metodu ile
Türkiye’de güvenirliği 0,70 olarak hesaplanan “kimya tutum anketi” fen laboratuarına
60
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
uyarlanmıştır.” şeklinde uyarlamasını yaptıkları ölçme aracı hakkında açıklama yapmışlardır.
Öncelikle cümlede anlatım bozukluğu bulunmakta olup, kaynak gösterimi ise, doğru değildir.
Dolayısıyla bahsedilen ölçme aracının kimler tarafından geliştirildiği anlaşılmamaktadır. Ayrıca
ölçme aracı ile ilgili olarak, “…ve güvenirliği 0,83 ve alfa değeri 0,90 olan ve Split-half metodu
ile …” üç farklı güvenirlik katsayısı vermişler ama, ilk güvenirlik katsayısının hangi yöntemle
kestirildiğini belirtmemişlerdir. Araştırmacılar ilköğretim fen laboratuarı için “tutum anketi”
geliştirilmesi ve uygulanması ile ilgili bir çalışma yaptıklarını belirtmelerine rağmen, ölçme aracı
geliştirme çalışması olarak neler yaptıklarını yazmamışlardır.
Örnek 6: Topkaya ve Yalın’ın (2005) ulusal hakemli bir dergi olan Eğitimde Kuram ve
Uygulama
Dergisi’nde
yayınlanan
“Uygulama
Öğretmenliğine
İlişkin
Tutum
Ölçeği
Geliştirilmesi” isimli çalışmalarında geliştirdikleri ölçme aracı ve güvenirlik çalışmaları ve
açıklamaları (sayfa 14-24).
4. Faktör Analizi Aşaması:
Uzman görüşleri ve ön denemelerden sonra gerçek gruba uygulanan taslak ölçekteki 64 maddeden
hangilerinin işlediğini belirlemek amacıyla faktör analizi tekniği kullanılarak, her bir maddenin
ayırtediciliğine (madde-toplam test korelasyonları) bakılmıştır.
“Madde-toplam test korelasyonu test maddelerinden alınan puanlar ile testin toplam puanı arasındaki
ilişkiyi açıklar” (Büyüköztürk, 2004: 165). Diğer bir ifadeyle, bir ölçme aracındaki her bir maddenin benzer
davranışları örneklediğini gösterir. Bu bağlamda, madde-toplam test korelasyonunun pozitif ve yüksek
olması beklenir. Bu da, ölçme aracının iç tutarlılığının yüksek olduğunu ifade eder (Fraenkel ve Wallen,
2000: 174-175). Madde-toplam test korelasyonunun yorumlanmasında ise, madde-toplam test korelasyonu
.30 ve daha yüksek olan maddelerin bireyleri ölçülen özellik bakımından iyi derecede ayırt ettiği kabul
edilir.
Yapılan bu çalışmada da, verilere ilişkin madde-test korelasyonları, birinci faktör yükleri ve madde
ortalamaları hesaplanmış ve madde test korelasyonu anlamlı (p<0.5), temel bileşenler analizinin birinci
boyutunda faktör yükleri 0.30’ un üzerinde olan 30 madde ölçeğe alınmıştır. Seçilen maddelerin maddetest korelasyonları, temel bileşenler analizi birinci faktör yükleri ile madde ortalamaları Tablo 1’ de
verilmiştir.
Ölçeğe alınan maddelerin madde-test korelasyonları 0.30 ile 0.54, temel bileşenler analizine göre
hesaplanan birinci faktör yükleri 0.40 ile 0.63, ölçek maddelerinin puan ortalaması ise 3.37 ile 4.58
arasında değişmektedir. Nihai ölçekte, 3 olumsuz, 27 olumlu madde bulunmaktadır (Nihai ölçek için Bkz.
Ek 2).
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
61
Saime SAYIN
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
5.Güvenirlik Hesaplama Aşaması:
“Ölçek geliştirmede temel amaç, güvenilir ve geçerli ölçme aracı oluşturmaktır” (Tavşancıl; 2000: 151).
Güvenirlik kısaca, bir ölçme aracının tutarlı bir şekilde her durumda benzer sonuçlar ortaya koyabilmesidir
(Bell, 1993: 64). Diğer bir ifadeyle güvenirlik, bir ölçme aracının ölçmek istediği özelliğe ilişkin elde ettiği
ölçüm puanlarının ne derece tutarlı olduğuyla ilgilidir. “Bir ölçme aracının güvenirliği için aranılan iki temel
ölçüt, ‘değişik zamanlarda elde edilen cevaplar (puanla) arasında tutarlık’ ve ‘aynı zamanda elde edilen
cevaplar arasında tutarlık’ olarak açıklanabilir” (Büyüköztürk, 2004: 164). Sosyal bilimlerde veri toplama
aracı olarak geliştirilmek istenen ölçeklerde çoğunlukla kullanılan güvenirlik türü ise faktör analizidir. Bu
istatistiksel teknik, aynı yapıyı ya da niteliği ölçen değişkenleri bir araya getirmeyi amaçlar.
Likert tipi ölçeklerin de “temel varsayımı her bir maddenin tek bir tutumu ölçtüğü yönündedir” (Tavşancıl,
2000: 151). Bu bağlamda, hazırlanan ölçeğin iç tutarlılığını incelemek ve diğer bir güvenirlik kanıtı ortaya
koyabilmek için, faktör analizi yapılarak son halini alan ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı
hesaplanmıştır. Ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı 0.87 bulunmuştur. Bu katsayı literatürce iyi
kabul edilen değerler içerisindedir. Literatürde .80’ in üzerindeki değerler iyi olarak nitelenmektedir ( Alpar,
1998).
Eleştiri ve Bilimsel Katkı 6: Araştırmacıların geçerlik ve güvenirlik kavramları ile ilgili
açıklamaları anlaşılmaz bir haldedir. Özellikle “Sosyal bilimlerde veri toplama aracı olarak
geliştirilmek istenen ölçeklerde çoğunlukla kullanılan güvenirlik türü ise faktör analizidir.”
şeklindeki ifadeleri ile, bu karmaşa açıkça ortaya çıkmaktadır. Faktör analizi, bir güvenirlik türü
değildir (Ayrıca, güvenirlikle ilgili olarak, bakınız, Mehrens ve Lehmann, 1991; Bademci, 2004;
Bademci, 2007).
Bunun dışında araştırmacılar faktör analizi yaptıklarını ifade etmelerine rağmen,
açıklamalarının devamında temel bileşenler analizinden bahsetmektedirler. Araştırmacılar
yaptıkları analizin tam olarak hangisi olduğunu belirtememişlerdir. Çünkü, faktör analizi ve temel
bileşenler analizi iki farklı analiz olup, istatistiksel veri analizinde kullanılan bazı paket
programlarda (örneğin, SPSS) Temel Bileşenler Analizi Faktör Analizi başlığı altında ele alındığı
için sıklıkla birbirine karıştırılmaktadır (Tatlıdil, 1992, S. 143-144; Albayrak, 2006, S. 81).
Araştırmacıların “Sosyal bilimlerde veri toplama aracı olarak geliştirilmek istenen
ölçeklerde çoğunlukla kullanılan güvenirlik türü ise faktör analizidir.” şeklindeki hatalı ifadelerini
aynen alıp kullanan araştırmacılar bulunmaktadır.
Topkaya ve Yalın’ın (2005) hatalı
kullanımlarına benzer hatalı bir kullanım, Kılınç ve Salman’ın (2007) tarafından ulusal hakemli
bir dergi olan Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi’nde yayınlanmış olan “Okul Deneyimi Derslerine
Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirilmesi” isimli çalışmalarında da yapılmıştır ve üzerinde yorum
yapılmadan aşağıda verilmiştir.
62
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
Örnek 7: Nuhoğlu ve Yalçın’ın (2006) online ve hakemli bir dergi olan Türk Fen Eğitimi
Dergisi’nde yayınlanan “Fizik Laboratuarı Çalışmalarında “Öğrenme Halkası Modelinin” Öğrenci
Başarısına Etkisi” isimli çalışmalarında kullandıkları ölçme araçları ve güvenirlik kestirmede
kullandıkları yöntemler ve açıklamaları (sayfa 49-65).
……………………………
Eleştiri ve Bilimsel Katkı 7: Öncelikle kullanılan dil uygun görünmemektedir. İfadelerde
farklı zamanlar kullanılmıştır. Bu çalışmada geliştirilen ölçme araçlarının hangi aşamalardan
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
63
Saime SAYIN
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
geçtiği bilgisi yer almamaktadır. Araştırmacıların dediği gibi “….. oluşturulan tutum maddeleri
çeşitli aşamalardan geçerek en son halini aldı” şeklindeki bir açıklama son derece yetersiz bir
açıklamadır. Özellikle araştırmacıların “Güvenirlik, geçerlik çalışmaları yapılan sorular madde
analizi ile de son halini aldıktan sonra deney ve kontrol grupları için uygulanabilecek hale
getirildi.” şeklindeki açıklamaları okuyucuya ölçek geliştirme çalışmaları hakkında doğru ve
yeterli bir bilgi sunmamaktadır. Aksine, önce geçerlik ve güvenirlik çalışması, daha sonra madde
analizi yapıldığı bilgisini vermektedir.
Örnek 8: Harman ve Akın’ın (2006) ulusal hakemli bir dergi olan Elektronik Sosyal
Bilimler Dergisi’nde yayınlanan “Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Matematik dersinin Öğretim
şekli Üzerine Bir Değerlendirme” isimli çalışmalarında kullandıkları ölçme araçları ve geçerlik ve
güvenirlik ile ilgili açıklamaları (sayfa 124-130).
Eleştiri ve Bilimsel Katkı 8: Araştırmacılar bir madde havuzu oluşturduklarını ifade
etmişler, ancak bu madde havuzunda kaç madde bulunduğunu belirtmemişlerdir. Araştırmacılar
madde havuzundan toplam 20 maddeyi seçmişler ama maddelerin seçiminde nasıl bir yol
izlediklerini açıklamamışlardır. Araştırmacılar güvenirlik katsayısı hesaplayarak geçerliğe ilişkin
bir karara varmışlardır. Ancak geçerliğe ilişkin kararı neye dayalı olarak verdiklerini
belirtmemişlerdir. Sonuç olarak araştırmacılar kullandıkları ölçme aracını nasıl geliştirdiklerine
ilişkin yeterli bilgi sunmamışlardır.
SONUÇ
Arda (2003) araştırmacının, öncelikle araştırmanın yapılabilirliliği konusunda yeterince
“donanımlı”
(hem kuramsal bilgi ve hem de
teknik olanaklar açısından) olup olmadığını
sorgulaması gerekir demektedir. Özensiz ve disiplinsiz araştırma olarak nitelenen çalışmalarda
genellikle donanım eksikliğinin payı önemli bir yer tutmaktadır. Söz konusu donanım eksikliği,
yöntembilimsel yanlışlara yol açmaktadır. Bu gibi durumlarda, araştırmacı özünde iyi niyetli olsa
bile ulaşacağı sonuçlar yanlış olacaktır ve yanlış “bilimsel” çalışmalar sonucu üretilen ürünlerin
64
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
ya da uygulamaya konan süreçlerin bireylere ve/veya topluma zarar vermesi gibi daha bir çok
konuda olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilecektir (Ongun, 2006, S. 89). Dolayısı ile bilim insanı
araştırmaya başlamadan önce donanım eksikliklerini belirlemeli ve bunları gidermenin yollarını
bulduktan sonra araştırmalarına başlamalıdır. Bu çalışmada, hakem kontrolünden geçtikten
sonra yayınlanmış olan makalelerden alınan kesitler incelendiğinde, örnek olarak verilen
çalışmaların disiplinsiz ya da özensiz çalışma olarak adlandırılabilecek çalışmalar olduklarını,
araştırmacıların yeterli donanıma sahip olmadan araştırmalarına başladıklarını ve araştırma
sonuçlarını yayınladıklarını, seçilen hakemlerin de yeterli
ve gerekli donanıma sahip
olmadıklarını söylemek mümkündür.
İNCELENEN ARAŞTIRMALAR
1. Azar, A. ve R. Henden (2001) “Alan Dışından Atanmanın İş Doyumuna Etkileri: Sınıf
Öğretmenliği Örneği”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt: 3, Sayı::2,
SS. 323-349.
http://web.ebscohost.com/ehost/pdf?vid=7&hid=120&sid=00d1fa22-c6fd-49f5-826a
fcf5184c42be%40sessionmgr107 adresinden
son olarak 01 Aralık 2007 tarihinde
indirilmiştir.
2. Azar, A. ve Ş. Karaali (2004) “Fizik Öğretmenlerinin Hizmet İçi Eğitim İhtiyaçları” Milli Eğitim
Dergisi, Sayı: 162.
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/162/azar-karaali.htm adresinden
son olarak 01 Aralık
2007 tarihinde indirilmiştir.
3. Azar, A.
(2006) “Lisede Seçilen Alan ve ÖSS Alan Puanları ile Çoklu Zekâ Profilleri
Arasındaki”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Eğitim Yönetimi , Sayı::46, SS. 157-174.
http://web.ebscohost.com/ehost/pdf?vid=5&hid=120&sid=00d1fa22-c6fd-49f5-826afcf5184c42be%40sessionmgr107 adresinden
son olarak 01 Aralık 2007 tarihinde
indirilmiştir.
4.
Azar, A., A.İ. Presley ve Ö. Balkaya (2006) “Çoklu Zeka Kuramına Dayalı Öğretimin
Öğrencilerin Başarı, Tutum, Hatırlama Ve Bilişsel Süreç Becerilerine Etkisi”.
Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Sayı: 30, SS. 45-54.
http://www.egitimdergisi.hacettepe.edu.tr/200630ALİ%20AZAR.pdf adresinden
son
olarak 01 Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
5. Morgil, İ.
,
,
Cingör, N. Erökten S. , Yavuz S. ve Özyalçın Oskay, Ö. (2004) “Bilgisayar
Destekli Kimya Eğitiminde Portfolyo Çalışmaları”. The Turkish Online Journal Of
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
65
Saime SAYIN
Educational
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Technology
–
Tojet.
http://www.tojet.net/volumes/v3i2.pdf adresinden
Cilt:3,
Sayı:2,
SS.105-118.
son olarak 01 Aralık 2007 tarihinde
indirilmiştir.
6. Yürük, N. ve Ö.S. Çakır,
(2000) “Lise Öğrencilerinde Oksijenli ve Oksijensiz Solunum
Konusunda Görülen Kavram Yanılgılarının Saptanması”. H.Ü. Eğitim Fakültesi
Dergisi.
Sayı:
18,
SS.
185-191.
http://www.egitimdergisi.hacettepe.edu.tr/200018NEJLA%20Y%C3%9CR%C3%9CK.pd
f adresinden son olarak 01 Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
7. Doymuş, K., Ü. Şimşek ve S. Bayrakçeken (2004) “İşbirlikçi Öğrenme Yönteminin Fen Bilgisi
Dersinde Akademik Başarı ve Tutuma Etkisi”. Türk Fen Eğitimi Dergisi. Cilt 1 Sayı: 2
SS.103-115, http://www.tused.org/internet/tufed/tufedmain.htm adresinden
son olarak
01 Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
8. Yeşilyurt, M., T. Kurt ve A. Temur (2005) “İlköğretim Fen Laboratuarı İçin Tutum Anketi
Geliştirilmesi Ve Uygulanması” Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi.
Sayı: 16, SS. 104-114.
http://egitimdergi.pamukkale.edu.tr/ adresinden
son olarak 01 Aralık 2007 tarihinde
indirilmiştir.
9. Topkaya, E. Z. ve M. Yalın
(2005) “Uygulama Öğretmenliğine İlişkin Tutum Ölçeği
Geliştirilmesi” Eğitimde Kuram ve Uygulama, http://eku.comu.edu.tr/makaleler/2.html
adresinden son olarak 01 Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
10. Kılınç, A. ve S. Salman ( 2007) “Okul Deneyimi Derslerine Yönelik Tutum Ölçeği
Geliştirilmesi”. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt 27, Sayı: 1, SS. 23-35
http://www.gefad.gazi.edu.tr/2007-1/2007(1)/2.pdf adresinden
son olarak 01 Aralık
2007 tarihinde indirilmiştir.
11. Nuhoğlu, H. ve N. Yalçın (2006) “Fizik Laboratuarı Çalışmalarında “Öğrenme Halkası
Modelinin” Öğrenci Başarısına Etkisi” Türk Fen Eğitimi Dergisi. Yıl: 3, Sayı: 2, SS. 4965.
http://www.tused.org/internet/tufed/tufedmain.htm adresinden
son olarak 01 Aralık
2007 tarihinde indirilmiştir.
KAYNAKLAR
66
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
Aiken, L.R. (1991) Psychological Testing And Assesment. (7th Ed.), USA: Allyn and Bacon,
Inc.
Anastasi, A. (1982) Psychological Testing. (5th Ed.), New York: MacMillan Publishing Co.,
Inc.
Arda, B., (2003). “Bilimsel Bilgi Üretiminde Yayın Etiği”. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık,
I. Ulusal Sempozyumu. Ankara: TÜBİTAK, ULAKBİM.
http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum1/barda.pdf adresinden
son
olarak 01 Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
Aydın, İ.
(2006) “Sosyal Bilimlerde Araştırmadan Yayına Etik Değerler”. I. Ulusal Sosyal
Bilimlerde,
Süreli Yayıncılık Kurultayı Bildirileri, SS. 71-80. Ankara: TÜBİTAK,
ULAKBİM, 2-3 Kasım
www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/sbvt/kurultay1.pdf adresinden
son olarak 01 Aralık
2007 tarihinde indirilmiştir.
Bademci, V. (2004). “Testin Güvenirliği” veya “Test Güvenilirdir” Diye İfade Etmek Doğru
Değildir. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, Sayı:3, SS. 367–372.
Bademci, V. (2005a). “Araştırmalarda Ölçme ile İlgili Bazı Büyük Hataları Düzeltmek ve Bir
Reformu Başlatmak: Güvenirlik, Testlerin Bir Özelliği Değildir”. Eğitim Fakültelerinde
Yeniden Yapılandırmanın Sonuçları ve Öğretmen Yetiştirme Sempozyumunda
Sunulan Bildiri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, 22-23-24 Eylül.
Bademci, V. (2005b). “Testler Güvenilir Değildir: Ölçüm Güvenirliğine Yeterli Dikkat ve
Güvenirlik Çalışmaları İçin Örneklem Büyüklüğü”.
Gazi Üniversitesi Endüstriyel
Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 17, SS. 33-45.
http://www.esef.gazi.edu.tr/html/yayinlar/17_pdf/17_c.pdf adresinden
son olarak 01
Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
Bademci, V. (2005c). “Hakemlerin Değerlendirmelerindeki Hatalar Üzerine: Fisher’in Z
Dönüşümü ve Güvenirlik Çalışmaları İçin Örneklem Büyüklüğü”. Gazi Üniversitesi
Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 17, SS. 46-75.
http://www.esef.gazi.edu.tr/html/yayinlar/17_pdf/17_d.pdf adresinden
son olarak 01
Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
67
Saime SAYIN
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Bademci, V. (2006a). “Güvenirliği Doğru Anlamak ve Bazı Klişeleri Yıkmak: Bilinenlerin Aksine,
Cronbach’ın
Alfa Katsayısı, Negatif ve –1’den Küçük Olabilir”. İnönü Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 12, SS. 3-26.
http://web.inonu.edu.tr/~efdergi/arsiv/bademci.pdf
adresinden
son olarak 01 Aralık
2007 tarihinde indirilmiştir.
Bademci, V. (2006b). Tartışmayı Sonlandırmak: Cronbach’ın Alfa Katsayısı, İki Değerli [0,1]
Ölçümlenmiş Maddeler ile Kullanılabilir. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi,
Sayı: 13, SS. 438-446.
Bademci, V. (2007). Ölçme ve Araştırma Yöntembiliminde Paradigma Değişikliği: Testler
Güvenilir Değildir. Ankara: Yenyap Yayınları.
Creswell, J.W.
(2002). Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating,
Quantitive and Qualitative Research Upper Saddle River,
New Jersey: Merrill
Prentice Hall, S: 329
Crocker, L. ve Algina, J. (1986). Introduction to Classical and Modern Test Theory Fort
Worth: Holt, Rinehart and Winston.
Ecevit, M.C. (2006) “Bilimsel Pratikte Etik Sorunların Toplumsal Birkaç Yönü”. I. Ulusal Sosyal
Bilimlerde
Süreli Yayıncılık Kurultayı Bildirileri, SS.
81-87. Ankara: TÜBİTAK,
ULAKBİM. 2-3 Kasım.
www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/sbvt/kurultay1.pdf adresinden
son olarak 01 Aralık
2007 tarihinde indirilmiştir.
Kansu, E. ve Ş. Ruacan (2002) “Bilimsel Yanıltmanın Günümüzdeki Durumu: Türleri, Nedenleri,
Önlenmesi ve Cezalandırılması”. Türk Kardiyoloji Derneği Arşivi. Sayı: 30, SS. 762767.
http://www.tkd.org.tr/pages.asp?pg=:dergi/dergi_content&plng=tur&id=1135&dosya=10
7 adresinden son olarak 01 Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
Leedy, P.D. (1993). Practical Research: Planning and Design, (Fifth ed.), New York:
MacMillan Publising Company.
Mehrens, W. A. ve Lehmann, I. J. (1991). Measurement and Evaluation in Education and
Psychology (Fourth Edition), Fort Worth: Harcourt Brace.
68
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
Bilimsel Araştırmalarda Yapılan Bazı İstatistiksel…
Saime SAYIN
Ongun, T. (2006) “Araştırma ve Yayın Etiği”. Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık I. Ulusal
Kurultay Bildirileri. SS. 89-93. Ankara: TÜBİTAK, ULAKBİM. 2-3 Kasım.
www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/sbvt/kurultay1.pdf adresinden
son olarak 01 Aralık
2007 tarihinde indirilmiştir.
Oğuz, N.Y. (1999) “Bilimsel Yayın Etiği”. Klinik Psikiyatri. Sayı: 2, SS. 153-159.
http://www.klinikpsikiyatri.org/pdf/4/2/153.pdf adresinden
son olarak 01 Aralık 2007
tarihinde indirilmiştir.
Özgüven, İ.E. (1994) Psikolojik Testler Ankara: Yeni Doğuş Matbaası.
Ruacan, Ş. (2003) “Bilimsel Araştırma ve Yayınlarda Etik İlkeler”. Sağlık Bilimlerinde Süreli
Yayıncılık, I. Ulusal Sempozyumu. Ankara: TÜBİTAK, ULAKBİM
http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum1/sruacan2.pdf adresinden
son
olarak 01 Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
Töreci, K. (2004) “Yayın Etiği” ANKEM Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 1, SS. 67-88.
www.ankemdernegi.org/?dp=published&ID=17-10k adresinden
son olarak 01 Aralık
2007 tarihinde indirilmiştir.
Uzbay, T. (2006) “Bilimsel Araştırma Etiği”. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık, 4. Ulusal
Sempozyumu. SS. 19-26. Ankara: TÜBİTAK, ULAKBİM. 17 Kasım.
http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum4/page19-26.pdf
adresinden son olarak 01 Aralık 2007 tarihinde indirilmiştir.
Worthen, B. R., White, K. R., Fan, X ve Sudweeks, R. S. (1999). Measurement and
Assessment in Schools. (Second Edition), New York: Longman.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
69