kılıç, i., e.,şimşek, e., yaslıoğlu, 2003.

BROYLER YETIS TIRICILIGI IS LETMELERINDE KU MES YERI SEC IMI VE ETKILERI U ZERINE
BIR ARAS TIRMA
Ilker KILIC
Ercan SIMSEK
Erkan YASLIOG LU
Uludag U niversitesi Ziraat Fakultesi Tarömsal Yapölar ve Sulama Bo lumu, Bursa
[email protected], [email protected], [email protected]
O ZET
Hayvansal
protein
ihtiyacönön
karsölanmasönda, son yöllarda broyler yetistiricilig i
o nemli bir yer almaktadör. Broyler yetistiricilig inden
beklenen yararön sag lanmasönön ilk kosulu, uygun
bic imde planlanan uretim yapölarönön kurulacag ö yerin
sec imine bag lödör. Broyler yetistiricilig i isletmelerinde
uygun yer sec imi ile, hayvan sag lög ö ve veriminde artös
sag lanabileceg i gibi, isletmenin c evreye vereceg i
zararön minimum duzeye indirgenmesi olanaklö hale
gelir. Kumes yeri sec iminde, ulasöm, toprak ve
topografya, su kaynag ö, hakim ruzgar, mevcut yapölar,
komsu isletmelere uzaklök, toplu yerlesim alanlarö,
taban suyu kaynag ö gibi temel konular dikkate alönör.
Bu c alösma da, Bursa bo lgesinde bulunan 29
adet broyler isletmesi, kumes yeri sec im kriterlerine
go re
deg erlendirilerek,
karsölasölan
sorunlar
belirlenmis, bu sorunlarön giderilmesine yo nelik c o zum
o nerileri gelistirilmis ve yeni kurulacak isletmelerde
go zo nune alönmasö gereken konular ac öklanmöstör.
A RESEARCH ON SITE SELECTION FOR BROILER
FACILITIES AND ITS EFFECTS
ABSTRACT
In recent years, broiler production became a
popular sector to satisy animal based protein demains
of people. Site selection is a key factor to be
considered in effective broiler production. Selecting a
proper site for poultry facilities, it could be possible to
improve health conditions and increase as well as
mitigate the environmental impacts. Traffic, soil,
topography, water resources, prevailing wind, existing
structures, distance from adjacent farms, settlement
areas and ground-water resources are the main
issues considered in site selection.
In this study, 29 broiler enterprices in Bursa
were evaluated with respect to site selection criteria,
the problems occured in these facilities were
determined. Some suggestions were given to solve
these problems and factors to be considered in site
selection for new broiler facilities were discussed
1.GIRIS
U lke nufusunun hözla artmasöna bag lö olarak
varolan protein ac ög ömöz da hözla artös go stermektedir.
Yöllara go re kisi basöna dusen, beyaz et dahil et
tuketimi 11.6-19 kg/kisi/yöl, sut tuketimi 140-160
L/kisi/yöl, yumurta tuketimi de 130-140 adet/kisi/yöl
olmustur. Turkiyeİde hayvansal protein tuketimi gunde
21-26 g arasönda deg ismektedir. Bu miktar dunyada
ortalama 24 g, gelismis ulkelerde 50-60 g arasöndadör.
Turkiyeİde gunluk tuketilen protein (>80 g/kisi) ic inde
hayvansal proteinin oranö %30 dolayöndadör; bu oran
dunyada %35, gelismis ulkelerde ise %55İdir[1].
U lkemiz göda uretimi bakömöndan kendi kendine yeten
sayölö ulkeler arasönda go sterilmekle birlikte, o nemli
duzeyde hayvansal protein ac ög ö olan bir ulkedir.
Insan sag lög ö ic in beslenmenin gereg i olan
hayvansal protein uretiminin nitelik ve nicelik
yo nunden yeterli duzeye getirilmesi gereklidir.
Hayvansal
protein
uretimindeki
yetersizlig in
giderilmesinde tavuk urunleri kösa surede etkili
olabilmektedir. Bunun yanösöra dig er hayvansal protein
kaynaklaröna oranla daha ekonomik olmasö da
tuketiminin artmasöna yol ac maktadör.
Bu nedenle ulkemizde de son yöllarda basta
broyler yetistiricilig i olmak uzere tavuk yetistiricilig inde
buyuk gelismeler olmus ve tavukc uluk gun gec tikc e
yaygönlasan bir sekto r haline gelmistir. Bu olumlu
gelismelere karsön, kumeslerin planlanmasö sörasönda
yapölan c esitli hatalar, ekonomik ve etkin bir uretimin
yapölamamasöna neden olmaktadör.
Tavukc uluk uretiminin, buyukbas hayvan
yetistiricilig inde oldug u gibi belirli bir alana gereksinim
duymamasö konuya tam olarak hakim olmayan
kisilerin bu piyasaya girmesine yol ac mös ve bunun
yanönda gittikc e yaygönlasan bir uretim dalö olmasö da
kar marjönön dusmesine neden olmustur. Bu durum ise
ekonomik ve etkin bir uretim yapabilmek ic in
kumeslere verilmesi gereken o nemi bir kat daha
artörmöstör.
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
Hayvan yetistiricilig inde verimli bir uretim
yapabilmek ic in c og unlukla yetistirilecek hayvanön
genotipi ve öslahö uzerinde durulmakta, hayvanön
yetistirileceg i
ortama
ise
gerekli
o nem
verilmemektedir. Oysaki gunumuzde yapölan bir c ok
arastörma etkin ve ekonomik bir uretimin hayvanön
genotipine, beslemesine ve bakömöna oldug u kadar
yetistirileceg i ortamön c evre kosullaröna da bag lö
oldug unu go stermistir.
Tavuklar ic in uygun c evre kosullarönön
yaratölmasö kumeslerin tavuk isteklerini karsölayacak
sekilde planlanmasö ve projelendirilmesine bag lödör.
Optimum c evre kosullaröna sahip bir kumesin
planlanmasöna ise uygun bir kumes yeri sec imi ile
baslanör.
Kumes yeri sec imi, basta havalandörma olmak
uzere bag öl nem ve aydönlatma gibi c evre kosullarö
uzerinde
etkili
olmakta,
istenmeyen
c evre
problemlerinin olusmasöna da neden olabilmektedir.
Bu nedenle kumes yeri sec imine gereken o nem
verilmeli ve uygun kumes yeri sec iminde, isletmenin
kapasitesi yanönda asag ödaki kriterler de dikkate
alönmalödör.
A) Yerlesim Yerine Uzaklök :
Hayvan barönaklarönön, varolan ya da gelecekte
olusturulabilecek yerlesim yerlerinin yakönönda
yapölmasöndan kac önölmalödör. O zellikle parklar, ev
kumeleri ve komsu isletmelere yakön olan yerlerden
sakönölmalödör. Kumesler komsularön go rus alanö
dösarösönda yapölmalödör. Go rus alanönön ic inde
yapölmasö zorunlu ise kumesleri gizlemek ve go runtu
kirlilig ini ortadan kaldörmak amacöyla ag ac löklar veya
c esitli bariyerler kullanölabilir. Isletmenin buyuklug une
bag lö olarak komsu yerlesim yerinden olan uzaklök en
az 1 km olmalödör[2].
B) Topografya:
Go z o nunde bulundurulmasö gereken bir dig er
o nemli fakto r de topografyadör. Yerlesim yeri
sec iminde
sel
potansiyeline
sahip
dusuk
gec irgenlikteki alanlardan kac önmak gerekir. Yerlesim
yeri, yag ös sularönön kolayca kontrol edilmesini
sag layacak o lc ude yeterli drenaja sahip olmalödör [3].
Bunlara ek olarak yapölarön yapölacag ö alandaki
toprag ön sisme ve buzulme kapasitesi dusuk olmalö,
stabil ve sökö bir yapöya sahip bulunmalödör. Yine
yerlesim yerinin hafif eg imli olmasö havalandörma
etkinlig ini artörabilir.
Bunlarön yanö söra taröma uygun alanlarön kumes
yeri olarak sec ilmesi de dog ru deg ildir. Kumesleri
mumkun oldug unca taröma elverisli
arazilerde kurmakta fayda vardör.
olmayan
C) Hakim Ruzgar:
Kumes yeri sec iminde hakim ruzgar yo nu dikkate
alönmalödör. Hakim ruzgar, buyuk bir koku ve toz
kaynag ö olan kumesten c evredeki yerlesim yerlerine
koku ve toz tasöyabilir. Bu durum c evresel sorunlara
yol ac abilir. Dolayösöyla bu sorunlarön olusmasönö
engellemek ic in kumes yeri sec iminde o yerin hakim
ruzgar yo nunun bilinmesi ve dikkate alönmasö gerekir
[4].
Dig er yandan hakim ruzgar yo nu kumeslerdeki
havalandörma
etkinlig ini
arttöracak
ve
belli
mevsimlerde go rulen sorunlarö en aza indirgeyecek
sekilde kullanölmalödör.
D) Yol:
Tavuk kumeslerine devamlö olarak yem, civciv ve
altlök gibi materyaller tasöndög ö ic in isletme ile c evresi
arasönda surekli bir trafik vardör. Bu nedenle isletmeye
kolay ulasölabilmelidir. Buna ek olarak isletmeler yola
yakön olmalödör. Ancak yolun hemen kenarönda
kurulan isletmelerde, bu yoldan gec en arac larön
hayvanlar uzerinde olusturacag ö stres ve toz
olusumunun kumesteki olumsuz etkileri go z o nune
alönmalödör. Bu nedenle yol ile kumes arasöndaki
mesafe en az 45m olmalödör [4]. Bunun yanösöra bir
tavukc uluk isletmesi pazara yakön olmalödör. Isletmeyi
ana yola bag layan bag lantö yollarö buyuk arac larön
isletmeye giris c ököslarönda kolaylök sag lamalödör. Eg er
bu bag lantö yollarö kamyonlarön gec ebileceg i o zellikte
deg il ise bunlar onarölöp uygun hale getirilmelidir.
Ancak bu yapöm ve baköm uygulamalarönön maliyeti
yuksek ise bu yerlesim yerinin sec ilmesinden
kac önölmalödör.
E) Su:
Tavuk kumeslerinde zorunlu olarak bulunmasö
gereken fakto rlerden birisidir. C unku su, tavuklar ve
kumeste c alösanlar taraföndan tuketilirken, sog utma,
ösötma, temizlik ve yangöndan koruma amac lö da
kullanölör [2, 5]. Bu nedenle isletmede iyi kalitede ve
yeter miktarda su bulunmalödör. Kumes yeri olarak
deg erlendirilen bir yerde uygun kalitede ve yeter
miktarda su elde edilen bir su kaynag ö yok ise bu
yerden kac önölmalödör.
Bir yerlesim yerindeki su kaynag ö tavuklarön ve
c alösanlarön su ihtiyac larönö karsölamalödör. Yaslarö 913 haftalök olan 100 broyler tavug unun gunluk su
tuketimleri 13,7-18,2 ltİdir [2].
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
F) Elektrik:
C ag ömözön modern uretim sistemleri buyuk bir
oranda elektrig e bag ömlö haldedir. Tavukc uluk
isletmelerinin gereksinim duydug u elektrik miktarö
dig er hayvansal uretim isletmelerinin gereksiniminden
daha fazla olabilir. Bir tavukc uluk isletmesinde elektrik,
aydönlatma lambalarönda, havalandörma fanlarönda,
sog utma sisteminde, ösötma sisteminde, yem ve su
dag ötöm sistemlerinde ve otomatik olarak c alösan dig er
elemanlarda kullanölör. Bundan dolayö isletmeler,
elektrik hattönön gec tig i bir yere yakön olmalö veya
kendi isletmesine bir trafo almalödör. Dig er taraftan
elektrik kesintisinin yasanabileceg i dusunulerek her
isletmede gereksinimini karsölayabilecek guc te, yedek
elektrik enerjisi kaynag ö olarak bir jenerato r
bulundurulmalödör [6].
G) Gelecekteki Gelisme:
Tavuk yetistiricilig inde bir kumes ic in yerlesim
yeri ararken, ihtiyac duyulandan daha buyuk bir alan
go z o nune alönmalödör. C unku tavuk yetistiricilig ine bir
kumesle baslayan ureticiler gelecekte isletmesini
genisletmek isteyebilirler. Bu nedenle, gelecekte
yapölacak kumesler ic inde yeterli alana sahip olan
yerler o ncelikli olarak tercih edilmelidir [7].
H) Dig er Yapölar:
Kumesin kurulacag ö isletme avlusunda, altlök ve
yem depolarönön yanö söra, arac ve ekipmanlar ic in
hangara, o lu tavuk ve gubrenin depolanacag ö
depolama yapölaröna yeterince yer ayrölmasö gerekir.
Ayröca isletme ic indeki yapölarön birbirinden belirli bir
uzaklökta yapölacag ö dusunulerek yeterli bir alan
sec ilmelidir . Kumeslerin dig er yapölardan uzaklög ö en
az 40 m olmalödör. C unku isletme ic erisinde kumesler
ile dig er yapölar arasöndaki ulasöm mesafesi minimum
duzeyde olmalö ve hastalök tasönömönö engellemelidir.
[8].
yapölmasöna karsön yo renin dog usundaki ilc elerde de
azömsanmayacak kadar uretim yapölmaktadör.
Arastörma materyalini olusturan kumesler
yo rede faaliyet go steren c esitli broyler entegrasyonu
firmalaröna uretim yapmaktadörlar. Bu nedenle
firmalarön o zellikle havalandörma ve sog utma ile ilgili
otomasyona
gec me
eg ilimine
paralel
olarak
isletmelerin ust duzeyde bir otomasyona sahip
olduklarö so ylenebilir.
Arastörma, arazi ve buro c alösmasö olmak
uzere iki asamada yapölmöstör. Baslangöc ta, Bursa
bo lgesindeki broyler isletmelerinin do kumu c ökartölmös
ve bunlardan ticari karakterde olan isletmelerin
arastörma materyali olarak belirlenmesiyle arastörmaya
baslanmöstör. Belirlenen isletmelere yo nelik hem
arastörmayla ilgili verilerin elde edilmesi hem de
arastörmanön butun isletmelerde aynö paralellikte
yurutulmesi amacö ile bir anket formu hazörlanmöstör.
Isletmelere iliskin verilerin toplanmasönda
sadece anketlerden yararlanölmamös bunun yanö söra
yapölan o lc umlerden, c ökartölan krokilerden, c ekilen
fotog raflardan ve go zlemlerden yararlanölmöstör.
Kumeslerin
mevcut
durumlarönön
yeterliliklerinin belirlenmesi amacöyla, arazi c alösmalarö
sonucunda elde edilen bilgiler buro c alösmalarönda,
kumeslerde yerlesim yeri sec imi kriterleri dikkate
alönarak deg erlendirilmistir.
3. ARAS TIRMA SONUC LARI VE TARTISMA
2. MATERYAL VE YO NTEM
Broyler yetistiricilig i, fazla baköm ve o zen
gerektiren bir uretim koludur. Yetistiriciler, uretim
periyodu boyunca zamanlarönön buyuk bir kösmönö
kumes bakömö ic in harcarlar. U retimde hedeflenen
basarönön sag lanabilmesinde baköm kosullarönön
yanösöra uygun bir sekilde planlanmös kumeslere
gereksinim duyulur. Bunun yanösöra, her turlu uretim
faaliyetinde oldug u gibi uretim yapölacak tesisin yer
sec imine buyuk o zen go sterilmesi gerekmektedir.
Arastörma materyali olarak Bursa yo resinde
bulunan 29 adet ticari broyler isletmesindeki kumesler
incelenmistir. Incelenen kumeslerin tumunde derin
altlöklö yetistirme sistemi uygulanmaktadör. Kumeslerin
tamamö 12 m genislig inde olup, uzunluklarö
kapasitelerine go re deg ismektedir.
Bu c alösma, Bursa yo resinde yog un bic imde
uretimi yapölan broyler yetistiricilig i isletmelerinin ve
isletme avlularönön yer sec imi kriterlerine uygunlug unu
belirlemek amacöyla yapölmöstör. Bu amac la, yo rede
faaliyet go steren c esitli firmalar adöna so zlesmeli
uretim yapan, 29 adet broyler isletmesi incelenmistir.
Arastörmada
kullanölan
ticari
broyler
isletmeleri Bursa iline bag lö olan, Inego l, Karacabey,
Merkez, Mustafakemalpasa ve Yenisehir ilc elerinde
bulunmaktadör. Bursa yo resinde ticari broyler uretimi
o zellikle sehrin batösöndaki ilc elerde yog un olarak
Incelenen isletmelerin bir kösmö, gec miste
yapölan desteklemeler sonucu kurulurken, yeni tesis
edilen isletmelerin c og unlug u firmalarön o nerileri ve
gelistirdig i projeler kullanölarak yapölmöslardör. Bu
nedenle, yeni kurulan isletmelerde yer sec imi ve
yapöm kurallaröna kösmen uyuldug u go rulurken, eski
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
isletmelerin o zellikle yer sec imi yo nunden c esitli
sorunlara sahip olduklarö go zlenmistir.
Kumes yerlesim yeri sec iminde yaköndaki
konutlarön kokudan rahatsöz olmasönö o nlemek ic in
hakim ruzgar yo nu dikkate alönmalödör [2]. Kumeslerde
dog al
havalandörmadan
maksimum
derecede
faydalanmak ic in hakim ruzgar yo nune dikkat
edilmelidir [3].
Broyler yetistiricilig i isletmelerinde yer sec imi
kosullarönön o ncelig i isletme avlusunun yerlesim yerine
uzaklög ö
olusturmaktadör.
O zellikle,
kumeslerin
temizlig i sörasönda ac ög a c ökan kokunun c evredeki
yerlesim birimlerine zarar vermesini o nleyecek
mesafede kumeslerin kurulmasö gerekir. Bu nedenle,
yerlesim birimlerinden en az 1km uzaklökta kumeslerin
kurulmasö o nerilmektedir [2]. Incelenen isletmelerin
tamamö, yerlesim birimlerinin dösönda planlanmöslardör.
Arastörmada incelenen kumeslerin %70İinde
hakim ruzgar yo nu ile ilgili bir soruna rastlanmamöstör.
Ancak %30İluk kösmönda hakim ruzgarön hem komsu
yerlesim yerlerine koku ve toz tasöyabileceg i hem de
havalandörma etkinlig ini azaltabileceg i go rulmustur.
Ancak, Bursa ve civaröndaki yerlesim
birimlerinin son yöllarda hözla gelismesi nedeniyle
gec miste kurulan bir c ok isletmenin yerlesim birimleri
arasönda kaldög önö da belirtmek gerekir. Bu isletmelerin
zaman ic erisinde yerlerinin deg istirilmesi gerektig i
so ylenebilir. Incelenen isletmelerin yerlesim birimi
dösönda planlanma zorunlulug u dikkate alönarak
planlanan, ancak kumesin avlu dösöna ac ölan kösa
kenaröna bitisik olarak yapölan baköcö evi, hem kumes
ic i havalandörma etkinlig ini azaltmakta hem de zaman
zaman koku ve zararlö bo ceklerden isletme
sahiplerinin etkilenmesine yol ac maktadör.
Incelenen kumeslerin isletme avlusunu yola
bag layan gec isi noktalarö bir kösöm isletmede yola sönör
iken, bir bo lumunde ise avlu bir bag lantö yolu ile ana
yola bag lanmaktadör. Bag lantö yolu uzunluklarö 18 adet
isletmede 0-50m, dig er isletmelerde 50-100m
arasöndadör. Go ruldug u gibi, isletmelerin c og unlug u
gec is yollaröna oldukc a yaköndör. O zellikle yaz
aylarönda ve kumeslerin temizlig i sörasönda, yoldan
gec en arac larön buyuk bir bo lumu koku problemiyle
karsölasmaktadörlar. Nitekim sehirler arasö yola yakön
isletmelerde bu sorun daha da o nemli bir hale
gelmektedir.
Incelenen kumeslerin topografik ac ödan,
%46İsö tepelik bo lgelerde %54İu ise c ukur bo lgelerde
bulunmaktadör. Bunun yanö söra kumeslerin %80İinde
mekanik havalandörma sistemi kullanölörken, %20İsi
dog al havalandörma sistemlerinden yararlanmaktadör.
Isletmelere bag lanan yollarön isletmeye yem,
altlök ve civciv getirmek ve go turmek ic in belirli
aralöklar ile isletmeye gelen buyuk kamyonlarön
gec isine imkan verebilecek duzgunlukte ve stabilizede
oldug u go zlemlenmistir.
Kumesin kurulacag ö arazinin yag ös sularönö
kolayca
kontrol
edebilecek
ve
yuzey akös
olusturmayacak yeterli bir drenaja sahip olmasö
gerekir [3]. C ukur bo lgelerde bulunan kumesler bu
durumun aksine kendi c atölaröndan gelen yag ös
sularönön
yanönda
kendisinden
daha
yuksek
bo lgelerden gelen yuzey akösa da maruz kalacaktör.
Bu nedenle bu bo lgelerde drenaj bakömöndan sorunlar
ortaya c ökabilir.
Tavuk kumeslerinin ana veya bag lantö
yollaröna yakön olmasö gerekir. Bo ylece gerek
urunlerin, gerekse hammaddelerin ulasömö yo nunden
rahatlök sag lanmös olur [5]. Isletmelerin birkac
tanesinin dösönda ana yola yakön oldug u belirlenmistir.
Bo ylece kumeslere kolayca ulasölabilir. Ancak dig er
taraftan isletmelerin ana ve bag lantö yollaröna yakön
olmasö nedeniyle, isletmedeki kumeslerin bu yollar
uzerindeki trafik gurultusunden ve olusacak tozdan
etkilenmesinin kac önölmaz oldug u saptanmöstör.
Tavuk yetistiricilig inde kumes yerlesim yeri
olarak, iklim ve topografya ile yapö ic erisinde uygun
kosullarön sag lanmasönda etkili olan dig er dog al
fakto rlerin olumlu yo nlerinden yararlanabilecek bir yer
sec ilmelidir [9]. Arastörma materyali olarak kullanölan
dog al havalandörmalö kumeslerin bir kösmö c ukur
bo lgelerde
bulunmaktadör.
C ukur
bo lgelerdeki
kumeslerde o zellikle yaz aylarönda dös ortam
söcaklög önön artmasö bununda ic ortam söcaklög öna
yansömasö sonucunda tavuklarda ösö stresine bag lö
olarak toplu o lumlerle karsölasölabilmektedir. C ukur
bo lgelerde dog al havalandörma yapölan isletmelerin bir
kösmönda o zellikle ic ve dös ortam arasöndaki söcaklök
farkönön dusuk oldug u yaz aylarönda yeterli hava akömö
yaratölamamaktadör.
Broyler yetistiricilig inde, kac önölmaz olarak
bulunmasö gereken fakto rlerden birisi sudur [10].
Kumeslerde
su,
hayvanlarön
ve
c alösanlarön
gereksinimlerinin karsölanmasö, sog utma sisteminin
c alösmasö ve temizlik ic in gereklidir.
Arastörma
materyali
olarak
kullanölan
isletmelerin tamamönda su kaynag ö olarak hem yer altö
kuyularö hem de sebeke sistemi kullanölmaktadör.
Bunun yanö söra her isletmede bir su deposu
bulunmaktadör.
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
Kumeslerin %80İ inde su kaynag ö olarak yer
altö kuyularö, % 20İ sinde ic me suyu sebeke sistemi
kullanölmaktadör.
Isletmelerin
gereksinim
duyulan
su
tuketimlerini karsölayabildikleri saptanmöstör. Ancak
taban suyunun yuksek oldug u bo lgelerde taban suyu,
sög yer altö kuyularöna zarar verebilir. Bundan dolayö
isletme ic in yerlesim yeri sec iminde kuyu sularöndan
o rnekler alönarak bunlarön tahlili sonucu kullanölabilirlig i
belirlenmelidir [2]. Incelenen isletmelerin bir kösmönön
yer altö kuyularönö kullanamadöklarö bunun yerine
sebeke sistemindeki suyu kullandöklarö belirlenmis ve
sebeke sistemindeki suyun kullanölmasö isletmenin su
maliyetini arttördög ö saptanmöstör.
Yaz do neminde ösö stresine karsön suyun
surekli bir bic imde kumeste bulunmasö gerekir. Ayröca
su söcaklög önön 20 oC duzeyinde bulunmasö
o nerilmektedir [11].
Gunumuzde kurulan modern kumeslerde,
basta aydönlatma olmak uzere otomatik olarak c alösan
ekipmanlarön
c og unlug u
elektrik
enerjisiyle
c alösmaktadör. Bu bakömdan, isletme elektrik hattönön
gec tig i bir yere yakön olmalö, ayröca yedekte elektrik
enerjisi kaynag ö olarak bir jenerato r bulundurmalödör
[10].
Kumeslerin tamamönda yedek elektrik enerjisi
kaynag ö olarak bir jenerato r ve bazö isletmelerin
kendisine ait elektrik trafosu bulunmaktadör.
Bazö isletmelerin elektrik hattöna uzak olusu
isletmede ayrö bir trafo kurulmasöna yol ac möstör.
Ayröca buna paralel olarak sehir sebekesi hatta sanayi
elektrig i kullanma durumu ortaya c ökmöstör.
Bu durum, o zellikle broyler yetistiricilig inde
yuksek miktarda enerji kullanömö gereksinimi olmasö
nedeniyle
isletme
giderlerini
buyuk
oranda
artörmaktadör. O zellikle ayrö trafo kurmak zorunda
kalan isletmelerde maliyet daha da artmaktadör.
Isletmelerin tamamönda elektrik maliyetlerinin
yuksek oldug u belirlenmistir. O zellikle her isletmenin
kendisine trafo almasö maliyeti arttörmaktadör.
Ayröca trafolarön isletmelere c ok yakön
yerlestirildig i saptanmöstör. Trafolarön isletmelere bu
kadar yakön olmasö trafoda olusabilecek bir kac ak
sonucunda dog abilecek bir yangöndan, isletmelerin
c ok
c abuk
bir
sekilde
etkilenebileceklerini
go stermektedir.
Broyler yetistiricilig inde, yem bitkisi uretimi
yapölmadög öndan ve do nemlik yem ihtiyac larö firmalar
taraföndan karsölandög öndan, isletme avlusunda ayrö bir
yem deposuna yer ayrölmamaktadör. Bu nedenle
baröndörölacak hayvan sayösöna uygun boyutlarda
kumesin sög abileceg i bir taröm arazisi kadar yer
ayröldög ö go rulmektedir.
Incelenen isletmelerin % 68İ i yalnözca bir
kumesin sög abileceg i buyuklukte bir arazi varlög önön
bulundug u belirlenmistir. Halbuki isletme yerlesim yeri
belirlenirken ihtiyac duyulan alanön en az iki katö kadar
bir alanön go z o nune alönmasö gerekmektedir [12].
C unku, ileride kapasite artörömöna gitmek so z konusu
olabilmektedir. Yapölan go rusmelerde kapasite artösöna
karar veren, ancak yakönda herhangi bir bos arazi
bulunmamasö nedeniyle amac laröndan vazgec en
isletmelere rastlanmöstör. Farklö bir arazi ve mevcut
isletmeye uzak olan bir alanda yeni bir tesisin
kurulmasö, yatöröm giderleri ve ayrö bir baköcö
gerektirdig inden c og u uretici bu dusuncesinden
vazgec mek zorunda kalmaktadör.
Bunlara ek olarak isletmelerin buyuk bir
kösmönön yeterli bir avlu genislig ine sahip olmadöklarö
belirlenmistir. Bunun sonucunda avlu genislig i,
isletmeye gelen buyuk kamyonlarön avlu ic erisindeki
hareketine imkan vermemektedir.
Nitekim, isletme avlusunun yeterince genis
olmamasö nedeniyle isletmede gereksinim duyulan
dig er yapölara da yer ayrölmadög ö go rulmektedir.
.
Incelenen isletmelerin hic birinde yardömcö
tesise rastlanmamöstör. Isletmelerin tamamönda gubre
depolamasö yapölmadög öndan gubre, civardaki c iftc ilere
ucretsiz olarak verilmektedir. Isletmelerden c ökan
gubreyi alan c iftc ilerin, gubrenin olgunlasmasönö
beklemeden
taröm
alanlaröna
uyguladöklarö
saptanmöstör.
Isletmelerde c esitli nedenlerden dolayö
meydana gelen o lumler sonucu, o lu hayvanlarön imha
edildig i bir tesisin bulunmadög ö aksine yakön civara
go muldug u belirlenmistir.
4. SONUC VE O NERILER
Herhangi bir hayvansal uretim alanönda
oldug u gibi broyler yetistiricilig inde de beklenen verim
ve karlölög ön sag lanmasönön temel kosulu, uygun bir
isletme avlu yeri sec imi ve avlu uzerinde gereksinim
duyulan yapölarön uygun bic imde tasarlanmasöna
bag lödör. Aksi durumda, yer sec iminde hatalar sonucu,
isletme yapölarönön ekonomik o mru suresince,
ureticilerin surekli bic imde sorunlarla yuz yuze gelmesi
kac önölmaz olacaktör. U retimde verim kayöplarönön
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com
yanönda bir c ok c evresel sorunla karsölasölmasö
olasölög ö yuksektir. Bu nedenle, kumes yeri sec im
kriterlerine buyuk o zen go stermek ve kumes
planlanörken uzman kisilerin go ruslerini almak
gerekmektedir.
Broyler yetistiricilig i sekto ru son yöllarda
ulkemizde buyuk gelisim go stermistir. Birc ok firma
entegre yetistiricilik yaklasömöyla broyler endustrisini
kontrol altönda tutmakta, uretimi genellikle so zlesmeli
yetistiricilik bic iminde uygulamaktadör. Rekabetin
yog un bic imde uygulandög ö sekto rde, uretim kalite ve
miktarönö artörmanön yanösöra uretim maliyetlerini
dusurmek amacöyla firmalar gelisen teknolojileri buyuk
oranda takip altöna almöslardör. Bu firmalarön birc og u
kendi uzmanlarönön go rusu c erc evesinde gelistirilen
model
kumesleri
so zlesmeli
ureticilere
uygulatmaktadör. Ancak, kumes tipi konusunda
go sterilen o zene, kumes yeri sec iminde aynö
hassaslökta durulmamaktadör. Ayröca, son yöllarda
kapasite artörömöna giden birc ok firmada ise kumes tipi
ve yeri o nemsenmeksizin so zlesme yapölmaktadör.
Bunun sonucunda yetistiricilikle ilgili birc ok sorunla
karsölasölabilmektedir.
Sonuc
olarak,
broyler
yetistiricilig inde
isletmenin kurulacag ö yerin sec imine go sterilen o zene
paralel olarak, verimlilig in sag lanmasö olanaklö hale
gelecektir.
O zetle,
arazi
yapösöna
iliskin
deg erlendirmelerin yanönda c evresel etkilerinde go z
o nune alöndög ö isletmecilik anlayösöyla kurulan bir
isletmede, sorunsuz ve sureklilik go steren bir uretim
yapmak olanag ö sag lanacaktör. Isletme avlusu, 20-30
yöllök bir gelisme periyodu dikkate alönacak bic imde
yeterli genislikte planlanmalödör. Kumeslerde meydana
gelen zararlö koku ve bo cek olusumu ile taban suyu
kirlilig inin
o nune
gec ecek
c evresel
o nlemler
alönmalödör. Bu amac la, insaat asamasöndan
o ncesinde ilgili kuruluslardan gerekli yasal izinler
alönmalödör. Kumeslerde temizlik sörasönda ac ög a c ökan
gubrenin uygun bir bic imde depolanmasönö sag layacak
yapölarön avlu uzerinde mutlaka bulundurulmasö
gerekir. Aksi takdirde, son derece deg erli tavuk
gubresinin yanlös kullanömö sonucu, taban suyu kirlilig i
olusmakta ve gubrede etkili besin maddesi kaybö
olmaktadör. Entegre tavukc uluk sirketlerinin uretimde
belirli kriterleri sag layan isletmelerle so zlesme
sag lanmalödör. So zlesmeli ureticilerin, modern ve
buyuk kapasiteli isletmeler kurabilmesini sag layacak
uygun finans kaynag ö ile desteklenmesi gereklidir.
5.KAYNAKLAR
1. Anonim, 2002. 16 Ekim 2002 Dunya Göda Gunu.
Turk Veteriner Hekimleri Birlig i Dergisi Cilt:2, Sayö:3-4.
2. Pfost, D., C. Fulhage 1999. Selecting a Site for
Livestock and Poultry Operations. MU Guide
Published by MU Extension. University of Missouri,
Columbia.
3. Berry J., 2003. Factors Involved in Site Selection for
New and Modified Poultry Facilities. Oklahoma
Cooperative Extension Service. Division of Agricultural
Sciences and Resources. Oklahoma.
4. Goan, C., 2001. Site Selection Factors for New
Poultry Facilities. Agricultural Extension Service, The
University of Tennessee.
5. Joseph, G., 1998. Siting Large Dairy Facilities.
Fourth International Dairy Housing Conference.
January 28-30, 1998 St. Missouri.
6. Yaslöog lu, E., 1998. Bursa Yo resinde Ticari Broyler
Kumeslerinin Tasaröm Ve Proje O zellikleri Ile
Iyilestirme Olanaklarönön Arastörölmasö. Yuksek Lisans
Tezi, U.U . Fen Bilimleri Enstitusu, Bursa.
7. Lindley, A..J., J.H. Whitaker, 1996. Agricultural
Buildings and Structures. ASAE. 2950 Niles Road
St.Joseph MI 49085-9659 USA.
8. O zturk, T., 1992. Samsun Ilindeki Yumurta Tavug u
Kumeslerinin Yapösal Ve Fonksiyonel O zellikleri.
Doktora Tezi, Ankara U niversitesi Fen Bilimleri
Enstitusu. 156s. Ankara
9. Balaban, A., E. S en, 1988. Tarömsal Yapölar. Ders
kitabö. Ankara U niversitesi Ziraat Fakultesi Yayönlarö:
1083. Ankara.
10. S enko ylu, N.
1995. Modern Tavuk U retimi.
Anadolu Matbaa ve Ticaret Koll. S ti. Istanbul 469s
11. Erensayön, C., 1991. Bilimsel-Teknik-Pratik
Tavukc uluk. Cilt I. 72 TDFO Baskö Dizgi. Dirim Sok.
No:25 Cebeci-Ankara
12. Anonim, 1982. Farmstead Planning Handbook.
Midwest Plan Service. 44s.
PDF created with FinePrint pdfFactory trial version http://www.fineprint.com