Katı Mineral Gübrelerin Bazı Fiziksel Özelliklerinin

Katı Mineral Gübrelerin Bazı Fiziksel Özelliklerinin
Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler
Fazilet Nezahat ALAYUNT, İsmet ÖNAL, Erdem AYKAS
Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, 35100 Bornova- İzmir
[email protected]
Özet: Mineral gübrelerin fiziksel şekli, agronomi yönünden olduğu kadar, yeterli kalitede işleme,
taşıma, depolama ve gübrenin tarlaya verilmesini sağlama alma yönünden de önemlidir.Mineral
gübrelerde karşılaşılan en önemli sorunlar, gübrenin özellikle fiziksel özelliklerinin uygun
olmamasından kaynaklanır. En sık rastlanan sorunlar, kekleşme, tozlaşma, düşük akıcılık, granül
tabakalaşması ve aşırı higroskopisitedir.
Bu makale, mineral gübrelerin bazı önemli fiziksel özelliklerini tanımlamak, etkilerini tartışmak, bu
konuda yayınlanmış olan ölçme yöntemlerini açıklamak için yapılmıştır.
Anahtar kelimeler: Gübrelerin fiziko-mekanik özellikleri, mineral gübre dağıtma makinaları
Some Physical Properties of Mineral Fertilizers and Methods for Measuring
Them
Abstract: The physical form in which a fertilizer is of considerable importance, both agronomically
and in regard to satisfactory handling, transport, storage, and finally application to the field. Most
of the problems encountered with fertilizers probably are those resulting from deficiencies in
physical properties; frequent problems include caking, dustiness, poor flowability, segregation, and
excessive hygroscopicity.
This work includes some discussions of the effects and importance of various pertinent physical
properties of fertilizers and descriptions of some of the methods that have been used and reported
for measuring these properties.
Keywords: Physical properties of fertilizers, fertilizing machines
neden olmaktadır. Ayrıca, azotlu gübrelerin fazla
kullanılması durumunda, yaprakta biriken
nitrat,
özellikle yaprağı yenen sebzelerde insan sağlığını
tehdit edecek düzeye ulaşmaktadır. Uygulanan
kimyasal gübrenin belirli bir kısmı bitkiler tarafından
kullanılmakta, geriye kalan kısım ise yer altı ve yüzey
sularına karışarak insan, bitki ve hayvan sağlığını
olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal alanlara
uygulanan yüksek dozdaki azotlu (örneğin üre)
gübreler, toprakta mikroorganizmalar tarafından
nitrifikasyonla nitrata dönüştürülür. Negatif yüklü
nitrat iyonları toprakta yıkanarak taban suyuna
sızmaktadır. Bu gübreleri üreten tesislerin atık
sularındaki amonyum ve nitrat azotu yönetmelikte
belirtilen miktarların çok üstüne çıkmaktadır.
Gübrelerin
fiziksel
özelliklerinin
bilinmesi,
gübreleme makinalarının tasarımında ve ayarında,
gübrelerin taşınmasında ve depolanmasında önemlidir.
Bu nedenle, piyasada satılan katı mineral gübrelerin,
Ulusal ve Uluslararası Standartlarda ortaya konulan
özelliklere uygunluğu kontrol edilmelidir. Katı mineral
gübrelerin bazı önemli
fiziksel özelliklerinin
belirlenmesinde kullanılan yöntem ve cihazların
açıklandığı bu çalışma, satın alınan gübrelerin
belirtilen standartlara uygunluğunun kontrolunda yol
gösterici olacaktır.
GİRİŞ
Esas görevi bitkilerin ihtiyaç duyduğu besin
maddesini/maddelerini sağlamak olan gübre, tarımsal
üretimin en önemli girdilerden birisidir. Mineral gübre,
doğru zamanda,
doğru yöntemlerle ve gerekli
görüldüğü miktarlarda kullanılması halinde, verimde
artışa
neden
olmakta,
toprağın
yapısını
düzeltmektedir. Ancak, yeterli bilgiye sahip olunmadan
yapılan gübrelemeler bitkilere, toprağa ve çevreye
zarar vermektedir. Uygulanan gübreden beklenen
yararı elde etmek için gübrenin verilme zamanını,
uygulama yöntemini, bitki çeşidini, toprak özelliklerini,
iklim ve topraktaki bitki besin maddesi miktarı gibi
verileri bilmek gerekir.
Gübrelerin kimyasal yapısı ne kadar önemli ise,
gübrelemenin uygulanış tekniği de bir o kadar
önemlidir. Gübrelemede kullanılan makinalar, bu
makinaların ayarları, gübreleme öncesi toprak
tahlilinin yapılmaması, tarlada tekdüze gübre
dağılımının sağlanamaması aşırı ya da yetersiz
gübrelemenin
nedenleridir.
Yeterli
gübre
uygulanamaması, bitki verimi ve kalitesinde önemli
kayıplara neden olmaktadır. Buna karşın. fazla gübre
verilmesi durumunda, özellikle azot ve fosforlu
gübrenin yıkanması ile taban ve yüzey suları
kirlenmekte, azot oksit emisyonu hava kirliliğine
225
Vakumda Kurutma Yöntemi
Gübre örneğinin, içine konduğu kabın kapağı açık
kalacak şekilde desikatöre konduktan sonra (40-50)
mm Hg basıncı altında sabit tartıma getirilmesi ve
kurutulmuş - kurutulmamış örneklerin tartılması
esasına dayanır. Nem içeriği (R, %) 2 No.lu eşitlik
yardımıyla bulunur:
Gübrelerin Fiziksel Özellikleri
Katı kimyasal gübreler tane biçimine bağlı olarak,
granül, pril veya toz halinde olabilirler. Granül çapı (Φ,
mm) büyüklüğüne göre mineral gübreler, 2- 5 mm Φ
iri granül; 0.3- 2 mm Φ ince granül; 0.1- 0.3 mm Φ
mikro-granül gübreler şeklinde sınıflandırılır (Önal,
2006).
Yukarıda özellikleri belirtilen gübrelerin fiziksel
özellikleri, nem ve saklanma koşullarına bağlı olarak
değişir.
Gübre tanelerinin birbirine yapışarak
kolaylıkla parçalanamayan bir kitle oluşturması
sonucunda kekleşme olarak adlandırılan bir yapı
oluşur. Çevre, saklanma koşulları ve bazı dış etkenler
nedeni ile gübrenin orijinal yapısının bozulup toz
haline gelmesi ve nem alması sonucunda “kekleşme”
oluşabilmektedir.
Katı mineral gübrelerin belirlenmesinde yarar
görülen bazı önemli fiziksel özellikleri, Gübre Nemi,
Granül/Dane İriliği, Hacım Ağırlığı (Gevşek –
Sıkışık), Yığılma Açısı, Nem Penetrasyonu,
Akışkanlık, Granül Kırılma Direnci, Aşınma
Direnci, Çarpma
Direnci, Prill Şok Direnci,
Küresellik, Ayrışma ve Kekleşme Meyli şeklinde
sıralanabilir.
R  100.
Etüvde Kurutma Yöntemi
Gübrenin
özelliğine
bağlı
olarak
değişen
sıcaklıklarda (örn: kompoze gübrelerde 70º C’de ,
süperfosfatta 100º C’ de) etüvde kurutulması ve
tartım farkından nem oranının (kuru ağırlık tabanlı, db.)
belirlenmesinde 1 No.lu eşitlik kullanılmaktadır:
m2  m3
 100
m2  m1
(2)
m1 - Kurutulmamış örnek gübrenin ağırlığı (g)
m2 - Kurutulmuş gübrenin ağırlığı (g)
Nem Ölçümü:
Nem tayininde etüvde ya da vakumda kurutma
yöntemi kullanılır. Bu yöntemler gübrenin kimyasal
yapısına bağlı olarak belirlenmektedir (TS 2832-1).
Örneğin; kompoze gübrelerde 80º C’nin üzerindeki
sıcaklıklarda amonyak, üre ve çözünebilir fosforik asit
kaybı olabileceği için, bu sıcaklığın üzerinde ısıtma
yapılmaz ve toplam nem yerine serbest nem tayini
yapılır. Nem tayininde öncelikle “Vakum metodu”
uygulanmaktadır. Rutin tayinler için kısa sürede sonuç
alınabilen “Etüv metodu” veya TS EN 13466-1 ve TS
EN 13466-2’de belirtilen Karl Fisher metotları
uygulanabilir.
R
m1  m2
m1
Granül/Dane İriliğinin Belirlenmesi (Eleme
Deneyi)
Gübre partiküllerinin iriliklerinin deneme öncesi
ve/veya sonrası belirlenmesi, gübre atma organlarının
gübreyi örselemesinin değerlendirilmesinde önemli bir
kriterdir. Katı mineral gübre serpme makinalarının
gübre
dağılım
paterni,
granül
iriliğinden
etkilenmektedir.
Bu deney, mekanik eleme makinası kullanarak, bir
elek takımı ile kuru gübre numunesinin elemesi
esasına dayanır. Gübrenin özelliklerine bağlı olarak
tane iriliğinin belirlenmesinde kullanılacak elekler ve
açıklıkları TSE EN 1235 standardında belirtilmiştir.
Elek analizinde, 200- 500 gram gübre yeterlidir.
Yapılan ölçümlerde, TS 1225 (ISO 565) de yer alan
ana boyut aralığından en çok yedi adet deney eleği
seçilip, toplayıcı üzerine, elekler, artan göz açıklığında
yerleştirildikten sonra deney örneği elek üzerine
konup, standartta belirtilen sürede (genelde 5 dakika)
çalkalandıktan sonra, her elek üzerindeki ve
toplayıcıdaki miktar tartılır. Terazi ölçme hassasiyeti
0.1 g olmalıdır (Hoffmeister, 1979; Rutland, D. W.,
1986). Her bir kısmın kütlesel yüzdesi hesaplanır.
İstatistik
olarak
deneylerin
doğruluğu
ve
tekrarlanabilirlik değerleri belirlenir
Herbir elek üzerindeki madde miktarı ( Xn )
maddenin kütlesel yüzde değeri olarak 3 No.lu eşitlik
yardımı ile bulunur.
Xn 
mn
x100
mt
(3)
Eşitlikte;
mn = n eleği üzerinde kalan kütle
mt = m0+m1+…….+mi
Xn = n eleği üzerinde kalan maddenin kütlece
yüzde değeri
(1)
Burada,
m1 - Boş örnek kabının ağırlığı (g)
m2 - Örnek ve örnek kabının toplam ağırlığı (g)
m3 - Kurutulmuş örnek ve örnek kabının toplam
Hacim Ağırlığı Tayini
Gübrenin hacim ağırlığı (gevşek ve sıkışık)
paketleme malzemelerinin, depoların ve siloların
tasarımında önemlidir. Hacim ağırlığı, birim hacim
(partiküller arası boşluklar dahil) gübrenin ağırlığıdır.
Genel olarak, sıkışık hacim ağırlığı, gevşek hacim
ağırlığı (g)
226
ağırlığından % 10’ a kadar daha büyük değerler
alabilir, bazen bu değeri de aşabilir. Her iki hacim
ağırlığı; gübrelerin özgül ağırlığına, yüzey şekline ve
tane büyüklüğüne bağlıdır. Gevşek hacim ağırlığı,
uygulamada, ağırlığı bilinen bir gübrenin beklenen
maksimum hacmini hesaplamak için kullanılabilir.
Gübrenin Gevşek Hacim Ağırlığı
Toz gübreler dışındaki katı mineral gübrelerin
gevşek hacim ağırlığının tayini, serbest halde akabilen
gübrelerde yapılabilir (Şekil 1a). Çapı 5 mm’ den daha
büyük tanelerin kütlece %20’den daha fazla olduğu
maddeler için uygun değildir. Hacim ağırlığı (gevşek)
m3 başına kg olarak ifade edilir (kg m-3). Yöntem,
gübrenin, boyutları tanımlanmış standart bir huniden,
hacmi bilinen bir ölçü kabına akıtılması ve tartılması
esasına dayanır (TS 3740 EN 1236 -1; Önal, 2006)).
Gübrenin hacim ağırlığı (gevşek, ρ), m3 hacim
başına kg olarak 4 No.lu Formülle hesaplanır:

LW
V
Şekil 1 b Sıkışık hacim ağırlığı ölçümü. Kutu
hacmi 0.0283 m3, düşme yüksekliği
15 (cm)
(4)
Gübrenin Sıkışık Hacim Ağırlığı
Bir malzemenin bir kaba doldurulduktan ve
belirtilen koşullarda sıkıştırıldıktan sonraki birim
hacminin ağırlığıdır. Sıkışık hacim ağırlığı m3 hacim
başına kg olarak ifade edilir (kg m-3 ) (TS 6801 TS EN
1237).
Ölçüm yapılırken, gübre, metal kutuya eşit
yükseklikte ağzına kadar tepeleme doldurulur. Düz bir
cetvelle sıyrılır. Kutu, 15 cm yükseklikten beton
zemine düşürülerek, içindeki gübrenin oturması
sağlanır. Kutuda eksilen hacim tekrar tamamlanır,
düzlenir, tekrar 15 cm yükseklikten zemine düşürülür.
Bu işlem, gübrenin oturması tamamlana dek
tekrarlanır. Test sonunda, dolu kutu ağırlığı tartılarak,
sıkışık hacim ağırlığı (ρt), 5 No.lu eşitlikle bulunur:
Burada, LW = Deney örneğinin ağırlığı (kg), V =
ölçülü kabın silme dolu hacmi ( m3)’ dir.
L 
SW
V
(5)
Burada, SW- Sıkışık gübrenin ağırlığı (kg), V- Kap
hacmi (m3)’dür.
Şekil 1 a. Gevşek hacim ağırlığı ölçümü. Kutu
hacmi 0.0283 m3)
Yığılma Açısı
Bir gübre örneğinin belli koşullar altında yatay bir
taban plakası üzerine serbest düşmesi sonucunda
oluşan koni şeklindeki gübre yığınının taban açısıdır
(TS EN 12047 -1). Yığılma açısı, gübre depolarının,
savakların, konveyörlerin ve eğimli rafların tasarımında
bilinmesi gerekli olan bir değerdir.
Gübre numunesinin, belli bir huniden, sabit bir
yükseklikteki 750 mm*750 mm ölçülerinde yatay bir
taban plâkası üzerine serbest düşmeye bırakılmasıyla
oluşan gübre konisinin yüksekliği ve taban çapı ölçülür.
Taban plakası, tahta, plastik veya korozyona dirençli
malzemeden olabilir (Şekil 2).
227
eşitlik yardımıyla hesaplanır (Rutland, D. W., 1986):
Şekil 2 Mineral gübrenin yığılma açısının
bulunmasında
kullanılan
cihaz
(Rutland, 1986)
Şekil 3 Katı mineral gübrenin nem absorbsiyon
ve penetrasyon ölçümünde kullanılan
cam silindir.
Yığılma açısı, , derece olarak 6
No.lu
eşitliklerden hesaplanır (Rutland, 1986, Miserque,O.,
E. Pirard. 2004):
2h
  arctan
d  d
i
MA =
(6)
( FW  OW )
ESx1000
(7)
Formülde,
MA : Nem absorbsiyonu (mg cm-2)
FW = Son ağırlık (g)
OW : Orijinal Ağırlık (g)
Formülde,
h = Koninin yüksekliği (mm), taban plakası ile huni
alt kenarı arasındaki yükseklik. Genelde 120 mm alınır.
ES = Dışa açık yüzey alanı(  r = 36.3 cm2).
Cam kaptaki nem penetrasyonu, katmanlar
arasındaki farklılıktan da hesaplanabilir:
2
d 
Birbirine 90º açıda tabanda ölçülen 4 çap
değerinin aritmetik ortalaması (mm),
d i  Huni çıkışının iç çapı (25 mm)
MHC =
MA
MP
(8)
8 No.lu eşitlikte,
MHC = Nem tutma kapasitesi (mg cm-3)
MA = Nem absorbsiyonu (mg cm-2)
MP = Nem penetrasyonu ( cm)
V = Cam ölçü kabının hacmi (cm3) ‘dir. Böylece,
Absorbsiyon-Penetrasyon Testi
Çevre koşullarına ve gübrenin özelliğine bağlı
olarak, katı mineral gübrenin ortamdan nem çekmesi
mümkündür. Higroskopisite, gübrenin atmosferden
absorbe ettiği nem derecesidir. Higroskopisite,
gübrenin yığın halinde depolandığı veya gübrenin
tarlaya verilmesi ve taşınmasında akışkanlık özelliğinin
değişmesi nedeniyle önemlidir. Gübrenin absorbsiyonpenetrasyon testinde, %80 nem ve 30°C sabit
sıcaklığa sahip ortamda 3, 7, 24, 48 ve 72 saat
aralıklarla 6.8 cm iç çapında, 20 cm yüksekliğindeki
cam ölçü kabında (Şekil 3) tutulan gübrelerdeki ağırlık
farklılaşması belirlenir. Nem alma miktarı 7 No.lu
MHC (%) 
MHC (mg.cm 3 )
 100
OW
 1000
V
(9)
eşitliği yazılabilir.
Akışkanlık
Bir gübrenin akış hızı, gübrenin muhafaza edildiği
kaplardan dışarı boşaltılması veya tarlaya atılması
sırasında, kütle akışı hakkında bilgi sağlamak için
kullanılır (TS EN 13299(1)) .
Serbest akan katı mineral gübrelerin akış hızı
tayininde kullanılan bir yöntemi kapsar. Bu yöntem,
toz gübrelere (tane boyu 0,5 mm.den küçük) veya
228
toprağın kireçlenmesinde kullanılan malzemelere
uygulanamaz. Akıcılığın belirlenmesi için, 2 kg
gübrenin kalibre edilmiş bir huniden, bir terazi üzerine
yerleştirilmiş bir kaba akması için geçen süre ölçülür.
EN 1236 ‘ya uygun, paslanmaz çelikten yapılmış
huni ile ölçümler yapılır. Kalibrasyon için ise 4 +/- 0,3
mm çapında, küresel ve yoğunluğu 2,5 kg dm-3 olan
cam bilyeler kullanılır. Belirli ağırlığa (2 kg) ulaşıncaya
kadar huniden akıtılan bilyelerin ağırlığından gidilerek
kalibrasyon yapılır. Daha sonra ölçüm yapılacak olan
gübre için de aynı uygulama tekrarlanır.
Granül Kırılma Direnci
Kırılma, aşınma ve ezilme direncinin önemi,
özellikle gübreleme, taşıma ve aktarma işlemleri
sırasında daha belirgin olarak ortaya çıkmaktadır.
Granül kırılma direnci ölçümü için, “Chaltion
compression test cihazı” veya benzeri cihaz kullanılır
(Şekil 4). Bu değerlendirmeler toz gübreler için
yapılamaz. 2.36 mm- 2.80 mm arası granül
gübrelerden ölçüm amacı ile en az 25 adet gübre
partikülü kuvvet-deformasyon aleti ya da komparatör
ile zorlanarak kırılır. Elde edilen (kg/ granül)
değerlerin standart sapma ve varyasyon katsayıları
belirlenir.
(10)
Burada;
tb,2 : 2 kg cam bilyenin düzeltilmiş akış süresi (s),
tb : 2 kg cam bilyenin ölçülmüş akış süresi (s),
mb : Cam bilyelerin tartılmış kısmının kütlesi (kg)
Kalibrasyon faktörünün (c) hesaplanması
Huni için kalibrasyon faktörü aşağıdaki eşitlik
kullanılarak hesaplanır:
(12)
(11)
Burada;
c : Kalibrasyon faktörü,
t : Ölçülen akış süresi (s)
10 : Cam bilyelerin, ideal standard bir huniden
geçmesi farzedilen akış hızı
Şekil 4 Chaltion kırılma direnci ölçüm cihazı
(Rutland, 1986)
Aşınma Direnci (Eleme Yöntemi)
Aşınma direnci de aynı şekilde toz gübre dışındaki
gübrelere
uygulanmaktadır.
Gübrenin
iletimi,
taşınması veya gübreleme işleri sırasında, gübrenin
aşınmaya karşı direnci önem kazanır. Aşınma
direncinin bulunması için, 50 gram gübre örneği,
içerisinde 50 adet 7.9 mm çaplı çelik topun bulunduğu
1.4 mm delik çaplı elek üzerine konur. 10 dakika
süreyle eleme yapılır. Daha sonra bu
(7)örnekler farklı
delik çaplarına sahip eleklerden geçirildikten sonra, 14
No.lu eşitliğe göre hesaplama yapılır.
Gübrenin akış hızı, kg min-1 cinsinden aşağıdaki
formülle verilir:
(12)
Burada:
F : Gübrenin akış hızı ( kg min-1)
mf : Gübrenin tartılmış kısmının ağırlığı (kg)
tf : Gübrenin ölçülen akış süresi (s)
c : Ortalama kalibrasyon faktörü
mf : 2 kg alındığında aşağıdaki basitleştirilmiş
eşitlik kullanılabilir:
Aşınma % =
1.4mm  elekaltı( g )
50 g  örnek
% aşınmanın yüksek çıkması, gübrenin
direncinin düşük olduğunu gösterir.
(14)
aşınma
Çarpma Direnci
Çarpma direnci, granül mineral gübrelerin mekanik
mukavemetini tanımlar. Çarpma direncinin bilinmesi,
diskli gübre dağıtma makinalarının tasarımında, bir
konveyörden gübre yığınına gübrenin akmasında ve
torba gübrenin taşınmasında önemlidir. Çarpma
direncini ölçen düzen, test elek takımından, 200 ml
(13)
Burada;
tb,2 : Huniden geçen 2 kg cam bilyenin ortalama
akış süresi (s),
tf,2 : Huniden geçen 2 kg gübrenin akış süresi (s),
229
hacminde silindirik cam kaptan, 10.7 m yüksekliğinde
ve 15 cm iç çapında düşey plastik borudan (Şekil 5),
düşey borunun tabanına yerleştirilmiş, 5 mm
kalınlığında çarpma plakasından ve 0.1 g ölçme
hassasiyetinde teraziden oluşur. Triple süper fosfat
gübresi örneğinde, 3.35 mm, 2.80 mm, 2.36 mm,
2.00 mm, 1.70 mm. vb. Elek üstü fraksiyonları
(fraksiyon1,2,3,..) 100 gram ağırlığında olacak şekilde,
10.7 m yükseklikten serpme plakasına çarptırılır.
Çatlayarak kırılan granüllerin yüzdesi, 15 No.lu eşitlikle
hesaplanır:
Kırılan granüller (%)= 100  100 x
TSAEKG ( g )
100( g )
(15)
TSAEKG = Test sonrası alt elekte kalan gübre
Şekil 5 Çarpma direnci ölçüm düzeni (Rutland,
1986)
Şekil 6. Pril gübrenin şok direncinin ölçümünde kullanılan düzen (Rutland, 1986)
230
Şekil 7 Granül gübrenin küreselliğinin ölçülmesinde kullanılan ölçü düzeni (Rutland, 1986)
Pril Şok Direnci
Sert yüzey üzerine çarpan gübrenin kırılma direnci
ile ilgili olarak yapılan pril şok direnç deneyinde, gübre
örneği ince boru içersindeki 21.2 m s-1 hıza sahip hava
akımı içerisine bırakılarak, hızla metal bir yüzeye
çarptırılır (Şekil 6). Denenen gübre örneği elenerek 16
No.lu eşitlik yardımı ile kırılmayan gübrelerin yüzdesi
(şok direnci) hesaplanır.
Şok direnci (%) =
A
(B  C)
A
huni bulunmaktadır. Huni içinden dökülen gübre
örneği granül özelliğine bağlı olarak yayılma gösterir.
Gübrenin düzenek içerisindeki dağılımından sonra
kanallar içerisine kanatlar yerleştirilebilmekte, farklı
yuvarlanma özelliğine bağlı olan gübre partikülleri
böylelikle sınıflara ayrılabilmekte ve yüzdelik dilimler
halinde hesaplamaları yapılabilmektedir (Şeki 8 b).
16)
Eşitlikte;
A: Denemeye alınan örnek
B: Denemeden önceki örnek içindeki yuvarlak
dane ağırlığı (g)
C : Denemeden sonraki örnek içindeki yuvarlak
dane ağırlığı (g)’dır.
Küresellik
Gübre partiküllerinin küreselliği depolamada,
kaplamada, taşıma ve iletimde önem taşımaktadır.
Küreselliğin belirlenmesinde kullanılan düzenek;
eğimli - sonsuz kauçuk bant, gübrenin akıtıldığı
huni ve iki adet toplama kabından oluşmuştur (Şekil 7).
Kauçuk bandın iki uç noktasından dökülen gübre
miktarı belirlendikten sonra 17 No.lu eşitlik kullanılarak
küresellik değerleri hesaplanır:
Küresellik (%) = (Yuvarlanan
Yuvarlanan +atılan granüller) x100
granüller /
(17)
Ayrışma (Segregasyon)
Karışık gübreler genellikle kimyasal içerik ve
fiziksel özellikleri farklı granüllerden oluşabilir. Bu tip
gübrelerin dağıtımı, taşınması, depolanması sırasında
granüller arasında ayrışma meydana gelebilir. Bu
durumda
gübrelemede
istenilen
başarıya
ulaşılamamaktadır.
Ayrışma derecesinin belirlenmesinde kullanılan
düzenek, dikdörtgenler prizması şeklinde olup, dört
tarafı cam, bir tarafı özel ayıraçların yerleştirilebileceği
kanallara sahip ince ahşap malzemeden yapılmıştır
(Şekil 8 a). Üst bölümü açık olup, gübrenin döküleceği
Şekil
231
8
a.
Şeffaf kutuda, dökülen gübre
karışımının
oluşturduğu
koni
(Hoffmeister, 1979)
Şekil 8 b. Gübre ayrışma meylinin (segregasyon)
bulunması (Hoffmeister, 1979)
Kekleşme Meyli (Küçük Torba Yöntemi)
Kekleşme, dökme olarak veya torbada muhafazası
sırasında gübrenin topaklaşma ve kesekleşme meylini
ifade eder. Kekleşme, gübrenin nem içeriğine, granül
iriliğine, dane sertliğine, depolama sıcaklığına,
depolama basıncına, depolama süresine ve malzeme
bileşimine bağlıdır. Aşırı kekleşme, gübrenin iletiminde
ve tarlaya verilmesinde sorunlar yaratır. Kekleşme
meylinin tayininde, sıcaklığı kontrol edilen klima odası,
gübre torbaları (iç kat 0.05 mm polietilen , orta kat bir
kat kağıt, dış kat 0.1 mm polipropilen, torbanın
gübreyle dolu ölçüleri, en 9 cm, uzunluk 18 cm,
genişlik 12 cm), 12.5 mm açıklık, 30 cm eninde, 60 cm
uzunluğunda elek, depolama rafları, taşıyıcı kren, 0.28
kg cm-2 basınç uygulamak için ek ağırlık (60 kg)
gereklidir (Şekil 9).
Test uygulanacak torbalar, 30º C sıcaklıkta raflara
yerleştirilir. Torbanın üstüne, 10-15 mm kalınlığında
kontrplak, bunun da üzerine ağırlık yerleştirilerek, 0.28
kgf cm-2 basınç uygulanır. Standart test süreleri, 1-3
ve 6 aydır. Standart depolama süresi sonrasında:
1.
Ağırlık kaldırılıp, torbalar yerinde
iken kontrol edilip, torba sertliği, yumuşak, hafif
sert, orta sert derecesinde değerlendirilir.
2.
Test torbaları, iki kez 1 m
yükseklikten düşürülüp, sonra, gübre dikkatlice
elenip, 12.5 mm’den büyük kesek yüzdesi bulunur.
3.
3. Topak sertliği, parmakla ezilmeye
çalışılarak kontrol edilir. Değerlendirme, hafif, orta
veya sert olarak ifade edilir. Sert’ten kasıt,
topağın (keseğin) elle, çekiçle vb. kırılamamasıdır
232
Şekil
9
Kekleşme meyli
(Rutland, 1986).
saptama
düzeni
Değerlendirme: Gübre tarlaya verilecekse,
gübrede topak olmamalı veya en çok % 15 kesek
yüzdesine izin verilmelidir. Gübre elle verilecekse,
daha yüksek kesek yüzdesine izin verilebilir.
Mineral gübrelerin fiziksel özelliklerini ortaya
koyabilen birçok
yöntem bulunmaktadır. Bu
yöntemler sayesinde gübrelerin farklı özellikleri
belirlenebilmekte, taşıma,
depolama, gübreleme
işlemlerinde ortaya çıkabilecek sorunlar önceden
giderilebilmektedir.
LİTERATÜR LİSTESİ
Hoffmeister, G., 1979. Physical Properties of Fertilizers
& Methods for Measuring Them. Bulletin Y-147.
National Fertilizer Development Center, Tenessee
Valley Authority, Muscle shoals, Alabama, USA
Önal, İ., 2006. Ekim, Bakım, Gübreleme Makinaları.
Ders Kitabı, Baskı. Ege Üniversitesi Yayınları, Ziraat
Fakültesi Yayın No: 490. 623 s. Bornova- İzmir
Rutland, D. W., 1986. Manual for Determining Physical
Properties of Fertilizer. Reference Manual IFDC-R-6.
International Fertilizer Development CenterMuscle
Shoals, Alabama, USA
Miserque,O., E. Pirard. 2004 Segregation of the bulk
blend fertilizers. (http://www.ekolojimagazin.com
TS 2837 Kompoze Gübre
TS 836 Amonyum Nitrat
TS 856 Amonyum Sülfat
TS 4837 Üre
TS 6801 EN 1237 Sıkıştırılmış Yığın Yoğunluğu
TS EN 1235 Eleme Deneyi
TS EN 12047Kalıcı Yığılma Açısı
TS
TS
TS
TS
EN 13299(1)Gübre Akış Hızı
2832 (1) Kompoze Gübre
3740 EN 1236 -1 Yığın Yoğunluk
EN 12047 -1). Kalıcı Yığılma Açısı
233