LİSE 1 COĞRAFYA ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA (4) Aşağıdaki

Transkript

LİSE 1 COĞRAFYA ETKİNLİK ÇALIŞMASI
SAYFA (4)
Aşağıdaki doğal unsurların insan hayatına etkilerinin neler olduğunu günlük
yaşantınızdan ve farklı kaynaklardan faydalanarak açıklayınız.
SICAKLIK: Canlıların hayatlarını devam ettirebilmeleri için normal bir sıcaklık
gerekir.Canlılar çok yüksek ve çok düşük sıcaklıkların olduğu yerlerde yaşamakda
zorlanır.Canlılara uygun koşulların ortaya çıkması ve bu koşulların devamlılığında
sıcaklık şartları direk etkilidir. Aşırı sıcak ve soğuk insan hayatını olumsuz etkiler.
Giyim sağlık,tarım, hayvancılık, turizm, ulaşım, ticaret gibi ekonomik faaliyetleri
olumsuz etkiler.
YAĞMUR: Yağmur su döngüsünün önemli bir parçasıdır.Canlıların hayatının devamı
için suya ihtiyaç duyarlar ve bu suyun kaynaklarından bir tanesi de buharlaşan nemin
yağmur olarak yüzeye dönmesidir.Bitkiler,hayvanlar için tüm canlılar için son derece
önemlidir.Aşırı yağmurlar olumsuz etkiler doğurabilir.Seller,heyelan, turizmi olumsuz
etkileyebilir.
KAR:Sıcaklık koşullarının belirlenmesinde etkili olabilir.Özellikle kuru ve soğuk geçen
kış günlerinde kar yağması havayı yumuşatır.Bu olay bir çok bitkinin aşırı dondan
etkilenmesini engeller.Bahar dönemlerimde ani kar erimeleri olumsuzluklara yol açabilir
(sel).Yine bu kar erimeleri önemli bir su kaynağıdır.Kışın kar yağışları bitkiler için
koruyucu bir etki yaparar. Giyim tarzımızı ve sağlığımızı etkiler. Tarım için önemlidir.
Tarım ürünleri soğuğa karşı koruduğu gibi toprak nemimin artmasına ve yeraltı
suyunun zenginleşmesine katkı sağlar. Deniz turizmine olumsuz etki yaparken kış
turizmine (kayak) imkân sağlar.
DENİZ DALGALARI:Kıyı bölgelerdeki biyoçeşitlilikte etkili olabilir.Kasırga ya açık
bölgelerde şiddetli fırtınalarla çok yıkıcı etkileri olur. Aşırı dalgalar deniz turizmini ve
deniz yolu taşımacığını olumsuz etkiler. Tsunami bir doğal afettir. Kıyılarda çeşitli
aşınma ve biriktirme şekilleri oluşumunu sağlar. Balıkçılığı da etkiler.Son dönemlerde
dalga enerjisi üzerine ciddi çalışmalar yapılmaktadır.
RÜZGÂR:Bitkilerin yayılmasında tozlaşmasın da son derece önemlidir.Sıcaklığı ve
sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler.Havayı temizletici özelliği vardır.Deniz turizmi için
olumsuzluktur.Çok şiddetli rüzgârlar(Fırtına) doğal afetlere neden olabilir. Bazı
yerlerde rüzgâr santralleri ile enerji üretilir. Ayrıca geçmiş asırlarda ve günümüzde de
taşımacılıkta rüzgâr gücünden faydalanılmaktadır.Bir bölgedeki hava kütlelerinin
1
taşıyıcı gücü rüzgarlardır.
TOPRAK:Canlıların önemli yaşam alanlarından biridir.Milyonlarca canlıya barınma
imkânı sağladığı gibi tarımın üzerinde yapıldığı alan olması sayesinde her türlü besinin
de ana kaynağıdır.İnsanların hayatlarını devam ettirebilmeleri için ihtiyaçları olan besin
maddelerinin en önemli yetişme alanıdır.Seramik çanak çömlek vb kullanım alanları
vardır.En önemli sorunu toprakların kirletilmesi ve erezyondur.Ayrıca toprağın verim
gücü topraktan faydalanmayı etkilemektedir.Özelliklerine göre faydalanma
yoğunlukları da değişir.Verimli alanlarda nüfus daha yoğun verim azaldıkça nüfus ve
yerleşme sayısı azalmaktadır.
KAYAÇLAR:Yer kabuğunun ana malzemesidir. Ayrışarak toprak malzemesi
olur.Tüm canlı hayatın beslenmesi ve barınması için gerekli ana
malzemedir.Hayatımızın her anında olan bir unsurdur.Özellikle yapı malzemesi olarak
kullanılır.Ayrıca süs eşyası yapımında, enerji kaynağı olarak da kullanılır.Birçok sanayi
dalının ham maddesidir. Bünyelerindeki birçok element veya mineraller değerli
madenleri oluşturmaktadır.
BİTKİLER:İnsanların ve canlıların en önemli besin kaynağıdır.Dünya fotosentez
dengesinde çok önemlidir.Besin zincirinin en önemli halkasıdır.Dünyada bir çok
kullanım alanları vardır,kozmetik ilaç sanayi ev eşyaları vb .
İklim ve toprak özelliklerine göre yetişen bitki örtüsü, insanların faaliyetlerini değişik
şekilde etkiler.Ormanların yakının*da bulunan insanlar, ormanların çeşitli doğal
güzellikleri yanında ke*restesinden de yararlanır.Orman ürünlerine dayalı çeşitli sanayi
faaliyetlerinde bulunurlar. Buna karşılık bozkırlarda yaşayan in*sanlar, ancak buraları
mera olarak değerlendirebilir.
HAYVANLAR:Ekosistem içerisinde önemli bir elemandır.İnsanlar için önemli bir
besin kaynağıdır.Doğada mevcut dengenin önemli bir halkasıdır.Bişr çok bölgede
önemli bir ekonomik faaliyettir. Doğal dengenin önemli unsurlarından biridir. Besin ve
şifa kaynağıdır. Evcil hayvanlar sayesinde insanlar için büyük bir nimettirAvcılık
açısından da önemlidir.
NEM:Biyoceşitliliğin yoğun olduğu bölgeler nemli ve sıcak alanlardır.Doğada
canlıların uygun koşullar bulabileceği bir alan yaratır.Yağışı ve sıcaklığı etkiler.
Bunların etkilediklerine de dolaylı da olsa etki eder. Nemin ve yağışın bol olduğu
alanlar bitki örtülerinin gür ve sık olduğu, ılıman iklim şartlarının yaşandığı
alanlardır.Nemin az olduğu alanlar kuraklık şartlarının arttığı ve ekonomik faaliyetlerin
2
çeşidinin az olduğu alanlardır.
DAĞ:Yükselti ,iklim ve ekonomik özelliklerine göre tercih edilebilen alanlar
olabilir.Genelde yerleşme için elverişsiz nüfusun seyrek olduğu yerlerdir.Yükselti
değerlerine göre kışın kar yağışları ve buzullaşma görülebilir.Buda önemli bir tatlı su
kaynağı oluşturur.
Dağlar yüksek ve engebeli yapısıyla tarıma elverişli arazilerin az olduğu, gerek eğimli
ve sarp yer şekilleri gerekse aşırı kar yağışları ile ulaşımın zor olduğu, geçim
kaynaklarının az olması nedeni ile de nüfus ve yerleşmelerin seyrek olduğu alanlardır.
AKARSU:İnsanlar için önemli bir su kaynağıdır.Ekonomik faaliyetlerimize direk etki
yapar,önemli bir enerji üretim alnları ,tarımda sulama merkezleridir. Tarım, sulama,
balıkçılık, turizm (rafting, piknik),yüzmek, serinlemek, enerji üretimi ve daha pek çok
alanda insanlığa imkan sağlar.
MAĞARA:İnsanlar için geçmiş dönemde önemli bir sığınma alanıdır.Günümüz
koşullarında daha çok turizm ve doğal güzellik ve şifa merkezi olarak kullanılabilir
OVA:Önemli bir yerleşme alanlarıdır. Düz alanlardır.Ekonomik faaliyetlere ,ulaşıma
yerleşmeye elverişli yapısı ovaları cazip kılar en önemli özellikleri verimli topraklarla
kaplı olmasıdır.
LİSE 1. SINIF SAYFA 16 ve 20 ETKİNLİK ÇALIŞMASI
Kitabınızda verilen haritaların basım kalitesi çok yüksek değil sevgili öğrenciler
,haritaların alt kısımlarındaki lejant bölümleri yeteri kadar sağlıklı okunmamakla
beraber sorulara cevap vermeye çalışalım.
1-Trabzon il ve İlçeleri için 2 numaralı harita uygundur.
2-Trabzon ilinin akarsu havzaları için 4 numaralı harita uygundur.
3-Ulaşım yolları ve çeşitleri için 6 numaralı harita uygundur.
4-Bitki örtüsü ve çeşitliliği 3 numaralı harita uygundur.
5-2-5-ve 6 numaralı haritalarda zaman içerisinde değişmeler olabilir.
6-4 ve 5 numaralı haritalardan faydalanarak hazırlanabilir.
Sayfa - 20 – Etkinlik – Ortadaki haritayı seçer. Çünkü bu haritada ölçek vardır. Yön
3
oku ve renklerin ne anlama geldiğini gösteren açıklama bölümü (lejant) bulunur. Diğer
haritalarda bu üç unsur bir arada yer almamıştır.
Sayfa 20 etkinlik 2 de b ve d için ölçek b :1/2 d:1/4 c ve d için ölçek küsürlü
çıkar...
Sayfa -22 - etkinlik çalışması
İFADELER
Bir Türkiye fiziki harita için ölçek aşağıdaki gibi ise
Bir Türkiye fiziki haritasının ölçeği değiştikçe
1/25.000
1/100.000
Ayrıntıyı gösterme gücü
Fazladır
Azdır
değişir
Hata payı
Az
Fazla
değişir
Gerçek alan
Aynı
Aynı
değişmez
Ölçeğin paydası
küçük
büyük
değişir
Yükselti değerleri
Aynı
Aynı
değişmez
Enlem ve boylam dereceleri
Aynı
Aynı
değişmez
Kağıt üzerinde kapladığı alan
Fazla
Azdır
değişir
4
SAYFA 25 ETKİNLİK ÇALIŞMASI
Yerel saat problemleri…
SORU-1- B noktası O º boylamı yani başlangıç meridyeni üstü, D noktası 75 º Doğu
boylamındadır. Aralarındaki zaman farkı ne kadardır?
Çözüm: 75 º x 4’ = 300’ = 5 saattir.
SORU-2-B noktasında ( O º) yerel saat 12: 40 iken A(30 º Batı) ve C ( 45 º Doğu)
noktalarında yerel saat kaçtır?
A- 30 º - 0 º = 30 º meridyen farkı, 30 º x 4’ = 120’ = 2 saat zaman farkı, Batıda yerel
saat geridir. 12.40 -2.00 = 10. 40 yerel saat A noktasında 10.40
B- 45 º- 0 º = 45 º boylam farkı, 45 º x 4’ = 180 ‘ = 3 sat zaman farkı, doğuda yerel
saat ileri olduğundan, 12. 40+ 3.00= 15.40 Yerel saat C noktasında 15.40 tır.
SORU-3- C Noktasında( 45 º doğu boylamında) yerel saat 17.40 iken, D noktası ( 75 º
doğu) ve E ( 75 º doğu) noktalarında yerel sat kaçtır.
A- 75 º - 45 º = 30 º boylam farkı, 30 º x 4’ = 120’ = 2 saat zaman farkı, doğuda yerel
saat sürekli ileridir. 17.40 + 2.00 = 19.40 tır.
B- D ve E noktaları aynı boylam üzerindedir. Aynı boylam üzerindeki tüm noktaların
yerel saatleri aynıdır.( 19.40)
Bir alttaki etkinlik çalışmasını atlas yardımıyla verilen yerlerin boylam derecelerine göre
ve doğuda batıda olmasına göre yapabilirsiniz…
SAYFA 28 İZOHİPSLER ETKİNLİK ÇALIŞMASI
Kitabınızda verilen yerleri soldan aşağı doğru sırayla yerleştirebilirsiniz.
1 numaralı yer verilmiş hemen alt tarafı Karacaören bölgesi (2)hemen alt taraf Aktepe
(3)alt tarafta deniz kenarı (4)sağ üst tepeltepe(5)alt tarafta yenice yakınları(6)
Elmalı Göltepe arasındaki mavi yer (7)en alttaki deniz kenarında izohipslerin
genişlediği yer (8) numaralı yer olarak verilmiştir.
SAYFA 30 ETKİNLİK ÇALIŞMASI
Verilen şekillerin eşleştirilmesi:
1 numaralı yer (a) Boyun
2 numaralı yer (d) tepe
3 numaralı yer (b) vadi
4 numaralı yer (c) göl
5
Kitabınızdaki haritadan faydalanarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız.
SORU-1- Bir kağıt parçasına kitabınızda sayfa 21 deki gibi ölçeceğiniz yerler arasını
işaretleyiniz ve kitabınızdaki haritada verilen ölçek ile karşılaştırarak arasındaki uzaklığı
hesaplayabilirsiniz.Yaklaşık olarak Zonguldak İstanbul arası 225 km çıkar…
SORU-2-Çorum’da yerel saat 16.15 iken İzmit’te kaç olur.
Çorum 35 DM İzmit 30 DM yer alır.Bu bilgi kitabınızdaki haritadan elde edilmiştir.
Aralarındaki meridyen farkı 35-30 : 5 meridyendir.
Her meridyen arası 4’ olduğundan zaman farkı 5x4: 20 dk zaman farkı vardır.
İzmit daha batıda olduğu için saat daha geridir.16.15-20dk : 15:55 olur…
SORU-3-Güneş doğuda erken doğduğu için tepe noktasına ulaşmasıda batıdaki
noktalara oranla daha önce gerçekleşir.Bu bilgiden yola çıkarak cevap 36 DM olur.
SORU4- Aşağıda verilen koordinatlar üzerinde yer alan yerleşim birimlerini bulunuz.
41 Kuzey 29 Doğu : Yalova 40 Kuzey 33 Doğu :Ankara
40 Kuzey 31 Doğu :Eskişehir 42 Kuzey 35Doğu :Sinop
41 Kuzey 32 Doğu :Bolu 41Kuzey 31 Doğu üzce
SORU-5-Yalova,Tekirdağ,Bolu,Bartın,Samsun yerleşim birimlerinin coğrafi
koordinatlarını haritadan faydalanarak defterinize yazınız.?
YALOVA: 41 Kuzey 29 Doğu TEKİRDAĞ:41 Kuzey 27 Doğu
BARTIN :Yaklaşık 41,5 Kuzey 32,5 Doğu BOLU :41 Kuzey 32 Doğu
SAMSUN: 41 Kuzey 36 Doğu
Aşağıdaki soruları cevaplayınız?
SORU-1-Bir ülkenin renklendirme yöntemiyle çizilen haritasına bakıldığında ,haritada
kahverengi ve tonlarının olmadığı görülmüştür .Bu ülkenin yüzey şekilleri ile ilgili neler
söylersiniz.
Bu ülke haritasında kahverengi tonlarının az olması bu ülkenin yüksek olmadığını
yerşekilleri bakımından sade bir yapıya sahip olduğunu gösterir.
SORU-2-Tarama yöntemi ile çizilmiş olan bir haritada kıs ,kalın ve sık çizgilerin çok
yer tutması harita ile ilgili nasıl bir bilgi verir.
Bu yerin eğiminin fazla olduğu yükseltinin fazla olduğu bir yeri gösterir.Dağlık bir
yapıda olduğunu gösterir.
SORU-3-Ekvator bölgesi hangi projeksiyon ile çizilirse yerşekilleri daha az hata ile
düzlem üzerine aktarılır.
Ekvator çevresi Silindir projeksiyon ile çizildiğinde bozulmalar daha az olur kutba
gidildikçe bozulmalar artar.
SORU-4- 34 doğu meridyeninde yerel saat 12:10 iken 25 batı meridyeninde kaç olur.
34 doğ meridyeni ile 25 batı meridyeni arasındaki fark bulunur.Verilen yerler başlangıç
6
meridyeninin doğusunda ve batısında olduğu için aralarındaki farkı bulmak için verilen
noktaların meridyen değerleri toplanır.
34+25 : 59 meridyen eder.Her meridyen arası 4 dk olduğu için 59x4: 236 dk zaman
farkına ulaşılır.Bu farkı da saate çevirmek için 236/60 : 3 saat 56 dk fark çıkar.
Doğuda saat daha ileri olduğu için 25 batıda saat 12:10 -03:56
Cevap: 08:14 olur…
SORU-5-İzohips yöntemiyle çizilen haritalardan faydalanılarak hangi işlemler
yapılabilir.
İzohips yöntemiyle çizilen haritalardan faydalanarak herhangi bir yerin yerşekilleri
hakkında yorum yapılabilir.Profil çıkartılabilir.Yükselti farkı hesaplanabilir,Eğim
hesaplanabilir,
SORU-6-Yandaki izohips haritasında bir yerleşim yeri kurmak istense nereleri
seçerdiniz.Neden?
Kitabınız daki haritada yerleşim yeri olarak akarsu vadisi boyunca akarsuyun denize
döküldüğü alanları seçerdim.Buralar su kaynakları bakımından elverişli verimli
topraların bulunduğu yerleşmeye elverişli alanlardır.
SORU-7-Haritada hangi yerşekilleri gözükmektedir.
Tepe,akarsu vadisi,sırt,yamaç,delta bulunmaktadır.
SORU-8- Haritada yer alan en yüksek nokta kaç metredir.
İzohips eğrileri sayılarak izohips aralıklarının 100 m olduğu görülür en yüksek nokta
1100 m dir.
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına D yanlış olanların yanına Y
yazınız.
1-D 2-Y 3-D 4-D 5-D 6-Y 7-D 8-D
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız.
1-Eğimin fazla olduğu dik yamaçlardır.
2-İzohips ve renklendirme
3-Dünyanın yuvarlak olması
4-15 D 240/4 :60 meridyen daha doğuya gidilirse 15 D olur.
5-Ayrıntı
6-O metreyi
7-Eğim
8-Nokta
9-Yüksek
10-Kabartma Yöntemi
7
Aşağıdaki soruların doğru seçeneğini işaretleyiniz?
1- e 2-d 3-e 4-e şıkkı
Aşağıdaki tabloda verilen ifadelerin hangi olayın sonucunda meydana geldiğini
karşısındaki kutucuklara işaretleyiniz.
İfadeler
Günlük hareket
Yıllık hareket ve eksen eğikliği
Yörüngenin elips olması
Dünyanın güneşe olan uzaklığı yıl içinde değişir.
x
Meridyenler arası yerel saat farkı oluşur.
x
Dünyanın güneş çevresinde hızı sabit değildir.
x
Mevsimlik sıcaklık farkları meydana gelir.
x
KYK’da yaz mevsimi,GYK’da kış mevsimi daha uzun sürer.
x
Muson rüzgarları meydana gelir.
x
Eylül ekinoksu iki günlük gecikmeyle meydana gelir.
x
Gece-gündüz uzunlukları değişir.
x
Şubat ayı 28 gün sürer.
x
Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açıları yıl boyunca değişir.
x
Güneş’in ufuk üzerine doğduğu yer ve saat ile ,Güneş’in ufukta battığı yer ve saat
değişir.
x
Dönencelerin ve kutup dairelerinin sınırlarını belirleyerek,matematik iklim kuşaklarının
oluşumuna neden olur.
x
Aydınlanma çemberi mevsimlere göre yer değiştirir.
x
Güneş ışınlarının geliş açısı gün içerisinde değişir.
x
30 derece ve 60 derece enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
x
Günlük sıcaklık farkları oluşur.
x
Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir.
x
8
21 Aralık’ta güney yarım kürenin,21 haziranda ise kuzey yarım kürenin güneşe daha
dönük olmasına neden olur.
x
Fiziksel çözülme meydana gelir.
x
Gece ile gündüz süreleri arasındaki farkın,ekvatordan kutuplara gidildikçe artmasına
neden olur.
x
Meltem rüzgarları oluşur.
x
Mevsimlerin oluşmasına ve değişmesine neden olur.
x
Sürekli rüzgarların ve okyanus akıntılarının yönlerinde sapma meydana gelir.
x
Güneş ışınları yıl boyunca dönencelere bir kez,dönenceler arasına iki kez dik düşer.
x
Aşağıdaki tabloda verilen olaylar hangi tarihlerde gerçekleşir.Bazılarında birden
fazla tarih işaretleyebilirsiniz.
OLAYLAR
21 Mart
21 Haziran
23 Eylül
21 Aralık
Güneş ışınları yengeç dönencesine 90 derecelik açıyla gelir
X
Güneş ışınları öğle vakti ekvatora 90 derece ile gelir.
X
X
Kuzey yarım kürede yaz mevsiminin başlangıcıdır.
X
Bu tarihten itibaren KYK de geceler ,gündüzlerden uzun olmaya başlar.
X
KYK de en uzun gündüz en kıs gece yaşanır.
X
KYK de sonbahar ,Güney Yarım Kürede ilk bahar mevsiminin başlangıcıdır.
X
Ekvatorda gece gündüz eşittir.Ancak ekvatordan kuzeye gidildikçe gündüz uzar
geceler kısalır.
X
9
Aydınlanma çemberi kutup noktalarına teğet geçer.
X
X
Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya geceler uzamaya başlar.Fakat 23 eylüle
kadar gündüzler gecelerden uzundur.
X
Dünyanın her yerinde gece gündüz birbirine eşittir.
X
X
Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden teğet geçer
X
X
Yengeç Dönencesinin kuzeyinde cisimlerin en kısa gölgesi oluşur.
X
Bu tarih kuzey kutup noktasında 6 aylık gecenin güney kutup noktasında 6 aylık
gündüzün başlangıcıdır.
X
KYK de kış mevsiminin başlangıcıdır.
X
Bu tarihten itibaren Güney Yarım Kürede geceler,gündüzlerden uzun olmaya
başlar.
X
LİSE 1.SINIFLAR SAYFA 43 ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI
Aşağıdaki soruları cevaplandırınız.
SORU-1-Kuzey kutup çevresi yaklaşık olarak (21 Mart -23 Eylül )6 ay güneş
görür.Ancak burası yinede buzlarla kaplıdır neden.
Güneş ışınlarının geliş açısının eğik olması ve ışınların atmosferde izlediği yolun fazla olması
tutulmanın artmasından dolayı bu ışınlar çok fazla ısıtıcı etkide olmaz.
SORU-2-Dünya üzerinde güneş ışınları nerelere dik açıyla gelir neden.
10
Güneş ışınlarının dünya üzerine dik açıyla gelebildiği noktalar dönenceler
arasında kalan yerlerdir.23 derece 27’ lık eğiklik bu dönencelerin sınırını
oluşturur.Kuzey yarım kürede Yengeç Dönencesi Güney yarım kürede Oğlak
dönenceleri güneş ışınlarının doksan derece ile gelebildiği son
noktalardır.Dönencelere yılda bir kez dönenceler arasında kalan yerlere yılda 2
kez 90 derece ile gelebilir bu noktaların üst enlemlerine güneş 90 derece ile
gelemez.
SORU-3-Bir yıl 12 aydan oluşur .Ayların süresi 30-31 gündür.Ancak bunlardan
şubat 28 günden ibarettir.Neden temmuz veya ağustos ayları 31 gün sürerken
şubat ayı 28 gün sürer.
Dünya güneş etrafında yıllık hareketini gerçekleştirirken yörüngesinden dolayı
bazen güneşe çok yaklaşır bazen de uzaklaşır. En yakın 3 ocak dönemi en uzakta
4 temmuz tarihleridir.Bu yaklaşmalar sırasında güneşin çekim gücünün artması
sebebiyle dünyanın dönüş hızında artış meydana gelir bu artışla beraber oluşan
hızlı dönüş şubat ayının 28 gün de tamamlanmasına sebep olur.Temmuz
ayındaki yavaş dönme sonucu güneşten uzak bir konumda olduğu için
yavaşlayan dönüş bu ayların 31 gün de tamamlanmasına yol açar.
NOT:Sevgili gençler bu konu sırasında şu soru karşınıza çıkabilir.Neden yakın
olduğumuz tarihte kışı yaşıyoruz da uzak olduğumuz 4 temmuzda yazı yaşıyoruz
şeklinde ; bu soru ile ilgili temmuz ayında uzak olmamıza rağmen ışınları dik
açıyla alırız.Şu bat ayında yakın olmamıza rağmen yörüngeden dolayı ışınları
eğik aldığımızdan kış mevsimi yaşanır.
Aşağıdaki boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız.
1-Sıcaklık kuşaklarının dağılışında kara de denizlerin dağılışı etkilidir.
Çünkü kara ve denizlerin ısınma özellikleri birbirinden farklıdır ,karalar çabuk
ısınır çabuk soğurken denizler geç ısınıp geç soğur.Kara ve denizlerin oranların
yarım küreler arasında farklı olması sıcaklık kuşaklarının sınırlarının
belirlenmesinde etkili olmuştur.
11
2-Sıcaklık kuşaklarının ortaya çıkmasında okyanus akıntıları etkilidir.
Çünkü okyanus akıntıları dünya sıcaklık dağılışında etkilidir.Kutuplardan gelen
akıntılar sıcaklık değerlerini düşürürken ekvatordan gelen akıntılar sıcaklığı
arttırıcı etki yapar.
3-Dünya sıcaklık kuşaklarının oluşmasında Dünya’nın şekli etkilidir.
Çünkü dünyanın şeklinden dolayı ekvatordan kutuplara gidildikçe güneş
ışınlarının geliş açıları azalır bu azalma ısınma özelliklerini ve sıcaklık dağılışını
etkiler.
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına D yanlış olanların yanına Y harfi
yazınız.
1-D 2-Y 3-Y 4-Y 5-D
Aşağıdaki soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.
1-D Yengeç Dönencesi
2-D Denizlerin dağılışı
3-A 21 Mart
4-E Sidney
5-E Ekvator ile ekliptik arasındaki açı
Sayfa 48
Aşağıdaki soruları kitabınızdaki grafiğe bakarak cevaplandırınız.
SORU-1-Atmosferde sıcaklık değişimi nasıldır?
Atmosferin farklı katları arasında farklı değişim göstermektedir.Troposferde
yukarı doğru azalırken, Stratosferde yukarı doğru artmaktadır.Mezosferde
azalırken, iyonosferde yukarı doğru sıcaklık azalmaktadır.
SORU-2-Troposferde sıcaklık değişimi nasıldır?
Troposferde sıcaklık yukarı çıkıldıkça azalır.
SORU-3-Canlı yaşamı için en uygun sıcaklık şartlar hangi katmandadır.
Troposfer katında bulunur.
SORU-4-Bulut,sis,yağmur,kar gibi hava olaylarının hangi atmosfer katında
görülmesi beklenir.
12
Troposferde görülmesi beklenir çünkü bu olayların gerçekleşmesi için gerekli
olan su buharı sadece bu kattadır.
HAVA OLAYLARI
Sayfa 49
Etkinlik Çalışması: Ders kitabındaki hava olayları adlı metin okunarak,
SORU-1-Hangi hava olaylarından bahsedilmiştir.
Sis, çiy, bulut, meltem, nem, rüzgâr, şimşek, gök gürültüsü, yağmur.
SORU-2-Yaşadığınız yerde mevsimlere göre hava olayları nasıl bir değişim
göstermektedir?
Kış mevsiminde genelde bulutlu, nemli, yağmurlu havalar, sık esen rüzgârlar,
bazen ılık esen lodos yaşanmakta, yine kış aylarında uzun sürmese de kar yağışı
ve don olayları yaşanmakta, ilkbaharda yağışlar azalırken, güneşli ve sıcak
günler yaşanmaya başlanmakta, bol güneşli, yağmursuz, yağışsız, geçen yaz
günleri yaşanır. Hava sıcaklıklarının düşmesi, artan bulutlar, rüzgârlar ve
başlayan yağışlarla gelen sonbahar kışın gelmekte olduğunu haber vermektedir.
SORU-3-Metne göre hava olayı kavramını tanımlayınız.
Hava Olayları: Atmosferde görülen kısa süreli değişimler veya olaylardır.
Yağmur yağması, Rüzgâr esmesi bu türlü olaylardır ve hepimizin bildiği gibi bu
tür olaylar çok uzun sürmez ve kısa sürelerde sürekli değişir.
HAVA DURUMU VE İKLİM
Sayfa 50
Aşağıdaki soruları haber ve okuma metninden yararlanarak tartışıp
cevaplandırınız.
SORU-1-Hangi metindeki hava olayları uzun süreleri kapsanmaktadır?
II.Metindeki hava olayları daha uzun sürelidir.
SORU-2-Metinlerden hangisi hava durumu, hangisi iklim özelliklerini
belirmiştir?
I.Metin hava durumu, II.Metin iklim özelliklerini belirtmiştir.
SORU-3- Günlük kıyafet seçimlerimizi hangi metne göre belirlerdiniz?
I. metne göre belirlerdik.
SORU-4- Metinden ve ön bilgilerinizden yararlanarak iklimin yaşamımızı nasıl
etkilediğini söyleyebilirsiniz?
13
Yaşadığımız yerdeki doğal bitki örtüsü, akarsuların özellikleri, insanların yaşam
tarzları, geçim kaynakları, beslenme durumu, yaptıkları kış hazırlıkları, konut
tipleri, ekonomik etkinliklerinin türü, iklimin kontrolü altındadır.
SORU-5- Metinden ve ön bilgilerinizden yararlanarak hava durumunun
yaşamımızı nasıl etkilediğini söyleyebilirsiniz?
Hava durumu günlük yaşamda giyeceğimiz kıyafet, yola çıkarken yanımıza
almamız gereken eşya ( Şemsiye, zincir, çekme halatı,) gün içinde meydana
gelecek aşırı sıcaklar halsiz kalma, sıcaklık çarpması gibi sağlık sorunları veya
anormal soğukların yol açtığı don olayları gibi zararlar verebilmekte ancak bu
özellikler kısa süreli olduğu için uzun bir zaman boyunca insanların yaşamlarını
aynı şekilde etkilememektedir.
SORU-6-Gelecek yaz yapacağınız tatili hangi metinden yararlanarak
planlarsınız?
II.metine göre,
SORU-7-İkinci metinde verilen bilgilerden yararlanarak iklim ile ilgili
genellemelerin ne kadar geriye gittiğini söyleyebilir misiniz?
İklimle ilgili genellemeler 50- 100 yıl gibi geriye gittiği söylenebilir.
SORU-8-Birinci metinde verilen bilgileri ne kadar süre kullanabilirsiniz?
En fazla birkaç gün veya hafta süreyle kullanılabilir.
SORU-9-Sizde bir tanıtım broşürü verilseydi yaşadığınız yerin iklim özeliklerini
nasıl tanıtırdınız?
Yaşadığınız yerin iklim özelliklerini yazabilirsiniz.
Yazları sıcak ve kurak geçer. Yıllık ortalama sıcaklık 18°C - 20°C arasında
değişir. Kışlar ılık ve yağışlıdır. Yıllık ortalama yağış miktarı 600–1000 mm
arasında değişir ve yağış rejimi düzensizdir. Kar yağışı ve don olayı pek
görülmez.
9.SINIFLAR ETKİNLİK ÇALIŞMALARI
Etkinlik çalışması(Sayfa 55)
1-Haritadaki sıcaklıklar hangi faktörle göre değişmektedir?
Enlem, Karasallık denizellik ,Yükselti farklılıkları ,akıntılar
2-Enlem, karasallık, yükselti, deniz akıntıları ve diğer faktörlerle ilgili örnekler
veriniz.
14
Akdeniz kıyılarının Marmara kıyılarından daha sıcak olması( Enlem)
Uludağ’ın yüksek kısımlarının Bursa merkezden daha soğuk olması ( Yükselti)
Ülkemizde denizden uzak iç kısımlarda yıllık sıcaklıkların kıyılardan az olması.
(Kara ve Deniz Dağılışı)
Toros dağlarında güneye bakan yamaçların kuzey yamaçlardan daha sıcak
olması.( bakı)
Avrupa’nın batı kıyılarının aynı enlemde Kanada kıyılarından daha sıcak olması
( Okyanus akıntıları)
3 -Kendi yaşadığımız yer için etkili olan sıcaklık faktörleri neler olabilir.
Denize yakınlık- uzaklık, Yükselti, Enlem vb.
Etkinlik çalışması Sayfa 56)
1-Dünyanın eksen eğikliği nedeniyle yarım kürelerin farklı zamanlarda farklı
ısınmalarından dolayı mevsim farkı yaşanır.
2-Birincisi Türkiye olan Kuzey yarımküre iken İkincisi yani kışı yaşayan güney
yarım kürede, özelliklede orta veya yüksek enlemlerde bir ülkede olabilir. (
Afrika’ nın Güneyi, Güney Amerika veya Avusturalya olabilir.)
Etkinlik Çalışması:Sayfa 57
Şehirler
Yükselti
(m)
Sıcaklık
(ºC)
Yağış Miktarı
(mm)
En yüksek
En düşük
Tumaco
50
29
24
373
Pasto
2400
17
10
74
15
SORU-1-Bu iki kent hemen hemen aynı enlemde olmasına rağmen bu iki kentin
sıcaklık değerlerinin farklı olmasının nedenleri nelerdir?
Şehirlerin bulunduğu yer itibariyle biri deniz kenarı diğeri iç kesimdedir.Yine iki
şehir arası ciddi yükselti farkı mevcuttur.
SORU-2-Yükseklik arttıkça sıcaklığın kaç derece ve nasıl değişir?
Yükselti arttıkça sıcaklık her 100 m de 0,5 azalır hesaplamalarda kolaylık olması
açısından her 200 m de 1°C azalır bilgisi kullanılabilir.
Örnek deniz seviyesinde bir noktada sıcaklık 10°C olsun 2000 m çıkıldığında
sıcaklıkta nasıl bir değişme olur hesaplamasını yapalım.
Birinci noktamız deniz seviyesi ise 0 m dedir.2. noktamız 2000 m de olduğu için
yükselti 2000 m değişmiştir.2000 /200 çünkü her 200 m de 1 derece değiştiğine
göre değişim ne kadardır onu bulmak için.2000/200=10 derece değişmiş.Deniz
seviyesinden yüksek bir yere çıktığımız için sıcaklık azalacak kaç derece azalacak
10 deniz kenarında sıcaklık 10 derece ise 2000 m de sıcaklık 10-10 =0 °C olur.
Etkinlik Çalışması:Sayfa 58
Kitabınızdaki şekle bakarak aşağıdaki soruları cevaplandırınız.
1- Sıcaklığın değişiminde hangi faktörler etkili olmuştur?
Kara ile denizin farklı ısınma özelliği etkili olmuştur.
2- Gece ve gündüz farklı ısınmada karaların etkisi nedir?
Karalar gündüz tez ısınır ve daha sıcak olur. Gece ise kara almış oluğu ısıyı daha
tez verdiği için çabuk soğur.
3- Gece ve gündüz farklı ısınmada deniz ve okyanusların etkisi nedir?
Denizler daha geç ısınır. Aldığı ısıyı da daha geç vermesinden dolayı daha geç
soğur.
4- Sıcaklığın gece gündüz arasında değişimi rüzgârı nasıl etkiler?
Gece soğuk olan karada ağırlaşan hava çökerek yüksek basınç oluşturur. Daha
geç soğuyan deniz üzerinde hava sıcak ve basınç düşüktür. Gündüz ise kara
sıcak basınç düşük, deniz geç ısındığı için soğuk ve basınç yüksektir. Buna bağlı
olarak oluşan rüzgâr gündüz denizden karaya, gece ise karadan denize doğru
eser.
ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 62-63
Etkinlik Çalışması:Aşağıdaki sorulara dünya temmuz ve Ocak ayı sıcaklık
16
dağılışı haritalarına göre cevaplayınız.
OCAK AYI ORTALAMA SICAKLIK DAĞILIŞI
TEMMUZ AYI ORTALAM SICAKLIK DAĞILIŞI
SORU-1-Yerkürede en sıcak yerler nerelerdir? Nedenlerini nelerdir?
Kuzey Yarım Küre’de Ocak Ayında Yüksek sıcaklıklar Ekvator ile Yengeç
Dönencesi arasında, denizler üzerinde görülür.
Güney Yarım Küre’de Ocak Ayı en yüksek sıcaklıklar Güney Afrika’da
Kalahari Çölü’nde, Güney Amerika’da Patagonya Çölü’nde ve Kuzey
Avustralya’da görülür.
Kuzey Yarım Küre’de Temmuz Ayı en sıcak yerler, 15. ve 40. paraleller
arasındaki karalar üzerindedir.Büyük Sahra,Asya içlerinde gobi,taklamakan
çölleri
Güney Yarım Küre’de Temmuz Ayı sıcaklıkları az olup en yüksek sıcaklıklar
ekvatora yakın yerlerindedir.
SORU-2- İzotermlerin uzanışı hangi yarım kürede nasıl bir uzanış
göstermektedir.
Güney Yarım Küre’de izotermlerin gidişi daha düzenlidir. Çünkü bu yarım
kürede karalar daha az yer kaplar ve denizler çok yer tutar deniz etkisi ile
sıcaklık daha düzenli dağılış gösterir.
Kuzey Yarım Küre’de Ocak Ayında İzoterm eğrileri karalar üzerinde güneye,
denizler üzerinde kuzeye doğru sapma gösterir. Bu durum, karaların denizlerden
daha soğuk olduğunun kanıtıdır. Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı Kuzey Yarım
Küre’de izotermlerin gidişi enlemlere uyum sağlamaz. Çünkü bu yarım kürede
karalar geniş yer kaplar.
SORU-3-Bu farklılıkların(izotermlerin uzanışı) nedenleri nelerdir?
17
Gerek sıcaklık dağılışında gereksese de izotermlerin uzanışlarında farklılığın
temel nedeni iki yarım kürede kara ve deniz dağılışının farklı olmasıdır. Ayrıca
izotermlerin paralellere göre sapma göstermesinde başka bir neden de Okyanus
akıntıları, izotermlerin enlemlerden sapmasana neden olur.
ETKİNLİK /A SAYFA 63
Halifax, Brest, Ulanbator şehirlerine ait sıcaklık grafiklerini yorumlama.
SORU-1-Atlastan kentleri bululunuz.
Halifax( Kanada- doğu kıyısı), Brest(Fransa batı kıyısı) ,Ulanbator ( Moğolistan)
SORU-2-Sıcaklık değerlerini karşılaştırıp nedenlerini bulunuz.
Brest şehri sıcaklık değerleri yüksek olan bir şehir. Ayrıca kışları da ılık
geçmektedir. Buranın bu şekilde olmasında deniz kıyısında olması ayrıca Golf –
Stream sıcak su akıntısının etkisi nedeniyledir.
Halifax ise Brest göre aynı enlemlerde olmasına rağmen ve deniz kıyısında
olmasına rağmen Brest şehrine göre daha az sıcaktır. Kışları da ayrıca çok daha
soğuktur. Bunun nedeni ise Labrador soğuk su akıntısıdır.
Ulanbator bu şehirlerle yaklaşık aynı enlemlerdedir. Fakat burada yıllık sıcaklık
farkları çok fazladır. Yani yazın daha sıcak, kışın ise çok daha soğuktur. Bu da
buranın havadaki nem miktarının düşük olmasını gösterir. Bu kent denizden
uzaktır. Kara içindedir. Ayrıca yükseltisi oldukça fazladır.( Yaklaşık 2000 m.)
ETKİNLİK /B
Aşağıdaki kavram haritasını doldurunuz.
DÜNYA ORTALAMA SICAKLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Dünyanın şekli ve enlem,Eken eğikliği,Kara ve denizlerin dağılışı,yükselti,Nem
,Okyanus akıntıları,Bitki örtüsü,Işınların atmosferde kat ettiği yol şeklinde
yazılabilir.
LİSE -1 BASINÇ ETKİNLİK -1 sayfa (65)
Bu etkinliklerde dikkat edilmesi gereken özellik okların yönü ve hareketin
merkezden çevreye mi yoksa çevreden merkezemi olduğudur.
Kuzey yarım kürede okların yönü sağa sapar Güney yarım kürede sola
sapar.Hareket merkezden çevreye ise YB çevreden merkeze ise AB özellik
gösterir.
18
kuzey yarım kürede YB güney yarım Kürede YB
Kuzey yarım kürede AB güney yarım kürede AB
Şekilleri kitabınızdaki etkinliğe uygulamak sizlere kalıyor.
Etkinlik devamında yükselen okların altına AB alçalan okların altına YB
yazılmalı.Çünkü alçak basınç alanlarında hava yükselir yüksek basınç
alanlarında hava alçalıcı özellik gösterir.
ETKİNLİK -2
1-SICAKLIK
Ekvator çevrersinde hava sıcak olduğu için gaz molekülleri seyrelir,hafifler ve
yükselir.Bu nedenle basınç düşüktür.
2- DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ
30 derece enlemlerinde hava sıcak olmasına rağmen hava parselleri alçalıyor ve
dinamik yüksek basınç merkezi oluşur.
3- YÜKSELTİ
Uludağ'da hava soğuk olmasına rağmen basınç değeri deniz kıyısına oranla daha
düşük çıktı.Bunun nedeni gazların yoğunluğunun azalması olarak açıklanabilir.
4-YERÇEKİMİ
Kutup çevrersinde basınç değerleri yüksektir.
LİSE 1. SINIFLAR SAYFA 67-69-70-71-72 ETKİNLİK ÇALIŞMALARI
ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 67
Kitabınızdaki haritaları inceleyerek soruları cevaplandırınız.
1.Harita
1.AB alçak basınç, YB yüksek basınç anlamına gelir.
19
2.KYK’ de yaz, GYK’ de kış mevsimi yaşanmaktadır. Çünkü yazın karalarda
AB, denizlerde YB alanları oluşur.
3.En yüksek değerler denizler üzerinde, en düşük değerler karalar üzerindedir.
2.Harita
1.KYK de kış, GYK de yaz mevsimi yaşanmaktadır. Karalar ve denizlerin farklı
ısınma özelliğine bağlı olarak ortaya çıkan basınç merkezleri bu sonucu
vermektedir.
2.En yüksek değerler karalar, en düşük değerler denizler üzerindedir. Nedeni;
Karalar ve denizlerin farklı ısınma özelliğidir
3.GYK de denizlerin daha fazla olması bu sonucu doğurur.Denizler üzerinde
basınç değerleri benzer özellik göstereceğinden izobar eğrileri arasında belirgin
farklılıklar görülmez buda düzgün uzanmasında etkili olur.
Özetlemek gerekirse soğuk olan yerlerde YB sıcak olan alanlarda AB özellik
gösterir(Bu açıklama sıcaklık kriterine göre doğrudur. Dinamik kökenli yani
dünyanın günlük hareketinden dolayı değişik durumlar ortaya çıkabilir..Bu
bilgiden yola çıkarak sıcaklık merkezli haritaları değerlendirdiğimizde 1.
haritada Asya kıtası AB görülür demekki sıcak yani yaz mevsimini yaşıyor kuzey
yarım küre Denizler üzeri daha serin kaldığı için YB özellik gösterir.2. haritada
ise dikkat edilirse özellikle kuzey yarım kürede karalar üzeri YB denizler üzeri
daha sıcak özellik gösterdiği için AB özellik gösteriyor.
NOT:Özellikle bu konu ile ilgili izobar eğrilerinin düzenli bir uzanış
göstermesinin sebebi soru olarak çıkabilir.2.harita 3. soru
RÜZGARLAR:
ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 69/1
1.Dünyanın günlük hareketi,
2.Basınç merkezleri arasındaki uzaklık(Bu uzaklık artarsa rüzgarın hızı azalır.)
3.Basınç farkı(İlk bahar ısınma değerleri birbirine yakındır ancak kışın bu olay
daha belirgin derecelerde kendini gösterir bu da basınç farkının artmasına
rüzgarın hızlanmasına yol açar,
4.Yer şekillerinin engebeli olması8Yer şekilleri sade ise rüzgar sürtünmeye daha
az maruz kalarak hızı artar.
ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA 69/2
1.Dünyanın günlük hareketi, 2.Yer şekillerinin uzanışı, 3.Basınç merkezlerinin
konumu (Daima YB→AB)
Rüzgâr frekans gülü boyandığında tabloda da görüldüğü gibi hâkim rüzgâr
yönünün Doğu olduğu görülür.
1.Alizeler, 2.Batı Rüzgârları,3.Batı Rüzgârları,4.Batı
rüzgârları,5.Alizeler,6.Kutup Rüzgârları 7.Ters alizeler.
20
Deniz Meltemi:Gündüzleri karalar denizlere göre daha fazla ısınmaktadır. Bu
nedenle karalar AB alanı olurken, denizler YB alanı olmaktadır. Bu nedenle
rüzgâr denizlerden karalara doğru eser.
Kara meltemi:Gece, karalar denizlere göre daha çabuk ve çok soğur. Bu nedenle,
karalar üzerinde termik yüksek basınç alanı, denizler üzerinde ise termik alçak
basınç alanı oluşur. Bu durumda hava akımları karalardan denizlere doğru olur.
Başka bir kaynaktan.
DOĞAL UNSURLAR:
ETKİNLİK 1:Kitaptaki doğal ortamlar ve resimlerde yer alan doğal unsurların görülüp
karşılaştırılması:
1.Resim Eskimolar: Eskimolar soğuk ortamlarda yaşar, coğrafi konumdan kaynaklanan iklim
şartları bu insanları sürekli böyle soğuk ortama uygun yaşama ve hareket etme alışkanlığı
kazandırmıştır. Sürekli kalın kürklerle gezerler. İglo denilen buzdan evlerde yaşarlar. Toprak
çoğunlukla donmuş halde olduğundan tarım yapılamaz. Geçim kaynakları çok kısıtlıdır.
Genellikle avcılık ve balıkçılıkla geçinirler. Bizim yaşam tarzımıza ve alışkanlıklarımıza
tamamen ters bir yaşantıdır.
2.Resim Yarı kurak bölge(step): İklim yarı kurak, yağışın yetersiz olmasından dolayı yeterince
gür ve taze ot bulunmayan bir alana ait resimdir. Büyükbaş hayvanlar daha gür otlaklar ve
daha fazla su istedikleri için burada daha kolay beslenen, çıplak arazilerde bile yiyecek bir
şeyler bulabilen küçükbaş hayvancılığın yaygın olarak yapıldığı bir yerdir. Ülkemizde de doğal
olarak en yaygın hayvancılık şeklidir. Çevremizde de kısmen de olsa yapılmaktadır.
3.Resim Köprü: Köprü doğal bir unsur değildir. Ancak doğal bir unsur olan denizlerin,
akarsuların aşılmasında hayati önem taşıyan bir unsurdur. Ulaşım sektörünün en önemli
unsurlarından biridir. Aynı zamanda ticaretin gelişebilmesi için de gereklidir. Ayrıca köprünün
yüksekliği ve kemerleri dikkate alındığında altında akan ırmağın düzensiz rejimli olduğu da
belirtilebilir. Çünkü akan su ile köprü gözleri arasında büyük fark vardır.
4.Resim Çöl: Resimdeki alan bir çöldür. Burada sıcaklık farkının ve mekanik çözünmenin çok
fazla olduğu, yağışın çok yetersiz olduğu, bazen yıllarca yağışın düşmediği çöl iklimi görülür.
Tarıma elverişli topraklar olmadığı gibi, yağış yetersizliği nedeniyle bitki örtüsü de yok
21
denecek kadar azdır. Bu kurak şartlara uyum sağlamış birkaç çeşit bitkiden oluşan çöl bitki
örtüsü görülür. Çöllerde uçsuz bucaksız kum denizleri olduğu için ulaşımda susuzluğa çok
dayanıklı olan develer kullanılır.
5.Resim Pirinç Tarlası: Muhtemelen Güneydoğu Asya’dan bir görüntü. Pirinç toplayan
insanlar. Bu bölgede yağış boldur nem oranı da yüksektir. Bu da böyle bir ortamı seven pirinç
bitkisi için uygun bir ortamdır. Genelde dünyada temel besin kaynağı buğdaydır. Ancak
Güneydoğu Asya’da yaz yağışı olduğundan ve buğday yaz yağışı istemediğinden bu bölge
insanın temel besin kaynağı pirinçtir. Aynı zamanda çok kalabalık bir bölge olduğu için
üretilen pirincin tamamı bu bölgede tüketilir. Bu nedenle pirincin burada ticari değeri yoktur.
6.Resim Konut ve malzemesi: Çatı malzemesi ot olarak kullanılmış, yapı malzemesi ahşap
olan bir ev. Bu görüntü yağışın ve ormanın bol olduğu bir yere ait. Orman bol olmasa taş ya
da ker***ten olurdu. İlkel bir ev resmi, modern bir yer olsa betonarme evler olurdu.
ETKİNLİK 2:
Belirtilen doğal unsurların insan hayatına etkilerinin neler olduğu sorularak aşağıdaki cevaplar
bulunmaya çalışılacak:
SICAKLIK: İnsanların normal yaşantısını sürdürebilmesi için normal bir sıcaklık gerekir. Aşırı
sıcak ve soğuk insan hayatını olumsuz etkiler. Giyim farklılıklarına neden olur. İnsan sağlığını
etkiler. Tarım, hayvancılık, turizm, ulaşım, ticaret gibi ekonomik faaliyetleri olumsuz etkiler.
YAĞMUR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Tarım için en önemli unsurlardan
biridir. Gerek tarım ürünleri gerekse diğer bitkilerin yetişmesini kolaylaştırır. Turizmi olumsuz
etkiler (Karadeniz’deki deniz turizminin gelişmemiş olması)
KAR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Giyim tarzımızı ve sağlığımızı etkiler.
Tarım için önemlidir. Tarım ürünleri soğuğa karşı koruduğu gibi toprak nemimin artmasına ve
yeraltı suyunun zenginleşmesine katkı sağlar. Deniz turizmine olumsuz etki yaparken kış
DENİZ DALGALARI: Deniz kirliliğine ya da denizlerin temizlenmesine etki eder. Aşırı dalgalar
deniz turizmini ve deniz yolu taşımacığını olumsuz etkiler. Tsunami bir doğal afettir. Kıyılarda
çeşitli aşınma ve biriktirme şekilleri oluşumunu sağlar. Balıkçılığı da etkiler. Bazı yerlerde
deniz dalgalarından enerji üretiminde yararlanılır.
RÜZGÂR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Giyimimizi, yağış durumunu etkiler.
Deniz turizmi için olumsuzluktur. Çok şiddetli rüzgârlar (Fırtına) doğal afetlere neden olabilir.
Bazı yerlerde rüzgâr santralleri ile enerji üretilir. Ayrıca geçmiş asırlarda ve günümüzde de
taşımacılıkta rüzgâr gücünden faydalanılmaktadır.
TOPRAK: Bir yaşam alanıdır. Milyonlarca canlıya barınma imkânı sağladığı gibi tarımın
üzerinde yapıldığı alan olması sayesinde her türlü besinin de ana kaynağıdır. Ayrıca toprağın
verim gücü topraktan faydalanmayı etkilemektedir. Verimli alanlarda nüfus daha yoğun verim
azaldıkça nüfus ve yerleşme sayısı azalmaktadır.
KAYAÇLAR: Yer kabuğunun ana malzemesidir. Ayrışarak toprak malzemesi olur. Tüm canlı
hayatın beslenmesi ve barınması için gerekli ana malzemedir. Hayatımızın her anında olan bir
unsurdur. Özellikle yapı malzemesi olarak kullanılır. Ayrıca süs eşyası yapımında, enerji
kaynağı olarak da kullanılır. Birçok sanayi dalının ham maddesidir. Bünyelerindeki birçok
element veya mineraller değerli maden leri oluşturmaktadır.
22
BİTKİLER: Doğal güzelliktir. Doğanın ve insanların süsüdür. Birçok ilacın hammaddesi ve
besin kaynaklarımızdandır. Şifa kaynağıdır. İklim ve toprak özelliklerine göre yetişen bitki
örtüsü, insanların faaliyetlerini değişik şekilde etkiler. Ormanların yakının¬da bulunan
insanlar, ormanların çeşitli doğal güzellikleri yanında ke¬restesinden de yararlanır. Orman
ürünlerine dayalı çeşitli sanayi faaliyetlerinde bulunurlar. Buna karşılık bozkırlarda yaşayan
in¬sanlar, ancak buraları mera olarak değerlendirebilir.
HAYVANLAR: Doğal dengenin önemli unsurlarından biridir. Besin ve şifa kaynağıdır. Evcil
hayvanlar sayesinde insanlar için büyük bir nimettir. Bazen de insanlar için ölümdür (Vahşi
hayvanlar) Avcılık açısından da önemlidir.
NEM: Yağışı ve sıcaklığı etkiler. Bunların etkilediklerine de dolaylı da olsa etki eder. Nemin ve
yağışın bol olduğu alanlar bitki örtülerinin gür ve sık olduğu, ılıman iklim şartlarının yaşandığı
DAĞ: Yüksektir, soğuktur, genelde güzel manzaralıdır. Genelde karlıdır. Bu da kış turizmine
imkân sağlar. Bitkisel ve hayvansal zenginliğin fazla olduğu alanlardır. Dağlar yüksek ve
engebeli yapısıyla tarıma elverişli arazilerin az olduğu, gerek eğimli ve sarp yer şekilleri
gerekse aşırı kar yağışları ile ulaşımın zor olduğu, geçim kaynaklarının az olması nedeni ile de
nüfus ve yerleşmelerin seyrek olduğu alanlardır.
AKARSU: Su hayattır. Tarım, sulama, balıkçılık, turizm (rafting, piknik),yüzmek, serinlemek,
enerji üretimi ve daha pek çok alanda insanlığa imkan sağlar.
MAĞARA: Doğal güzelliktir. Turistik önemi vardır. Geçmişteki ilk yerleşim alanlarından olduğu
için günümüz ile geçmiş arasındaki köprünün kurulmasında, soru işaretlerinin
aydınlatılmasında arkeolojik açıdan da büyük önem taşır.
OVA: Düz alanlardır. Tarıma elverişli olması nedeniyle bir geçim alanıdır. Nüfusun,
yerleşmelerin, sanayi, ticaret ve ulaşımın geliştiği ve yoğunlaştığı alanlardır.
MUHTEŞEM DÖRTLÜ:
HARİTA:
ETKİNLİK 1: Ders kitabındaki sayfa 15 teki izohips haritası yükselti basamakları esas alarak
renklendirme yöntemi ile boyanacak.
ETKİNLİK 2ers kitabı sayfa 15 teki gölgelendirme yöntemi örneği;
1-Çizgiler haritada farklı yerlerde farklı şekilde kullanılmış. Kalınlıkları, sıklıkları, uzunlukları
farklı olarak kullanılmış.
2- Farklı özellikteki çizgiler farklı yer şekillerini göstermektedir.
3- Kalın, kısa ve sık olarak geçtikleri yerler dik yamaçları, seyrek, uzun ve ince olduğu yerler
eğimin az olduğu yerleri göstermektedir.
4-Okulumuzun da bulunduğu ilçe kesimleri kalın, kısa ve sık olarak çizilmesi gerekirken,
Orhangazi’nin alçak kesimlerinde seyrek, uzun ve ince çizgiler kullanılırdı. Göl yakınları yani
ova kısmı çizgi kullanılmadan yani boş olarak bırakılırdı.
23
Farklı yöntemlerle yapılan harita örnekleri gösterilerek aralarındaki farklılıklar ve kullanımdaki
birbirine olan üstün ve eksik kalan yönleri karşılaştırılacak.
Etkinlik Çalışması: Sayfa -16:
1-Sağ üstte bulunan siyasi haritadan faydalanarak gösteririz.
2-Sağ taraftaki orta sırada yer alan haritadan akarsu havzalarını gösteren haritadan
faydalanırız.
3-Sağ taraf en üstteki haritadan öğrenilebilir.
4-Sağ tarafta alt sırada yer alan yol haritasından faydalanılır.
5-Bitki örtüleri sol tarafta orta sırada yer alan bitki dağılış haritasından gösterilir.
6- Sol taraf alt sıradaki yerleşmeye açılacak alanlar, sağ tarafta en üstteki harita yeni
yerleşmeler veya ilçeler oluştukça ve yerleşme sınırları değiştikçe, bitki örtüleri ve yetişen
tarım ürünlerinin gösterildiği harita yeni tarım ürünleri ekildikçe ve bitki örtüsü kompozisyonu
değiştirildikçe yenilenebilir.
7- sol tarafta en üst sıradaki heyelan risk haritası ve sol tarafa en alttaki haritadan
faydalanarak yapılabilir.
PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ-HARİTACILAR:
Sayfa- 19- Öğrencilerden internet araştırmasında elde ettikleri bilgiler hakkında kısa sunuşlar
yaptırılacak. (Haritacılık tarihinde önemli hizmetleri olan Türk bilim Adamları)
ESKİ TÜRKLERDE VE OSMANLILARDA HARİTACILIK
1076 yılında Kaşgarlı Mahmud (El Kaşgari) "Divanü-Lügat-it-Türk" (Türkçe sözlük) isimli bir
yapıtında bir dünya haritası çizmiştir. Bu harita Orta Asya’nın büyük bir kısmını Çin ve Kuzey
Afrika’yı içermektedir. Batıda ise Volga nehrini fazla geçmemektedir. Dünya'nın tepsi gibi düz
ve yuvarlak olduğu kabul edilen bu dünya haritası, çeşitli ülkelerin birbirlerine göre konumu
belirtilmiş bir kroki görünümündedir. O zamanki başkent Balasagun ise haritanın
merkezindedir) Haritanın yazılara göre üst tarafı Güneşin doğduğu yön olan doğu seçilmişti.
1456 da Trablusgarplı İBRAHİM MÜRSEL (Mürsiyeli İbrahim) bir Türk denizcisi olarak Akdeniz
haritası çizdi. 1460 yılında ise Güney Avrupa haritası yapmıştır.
EL İSTAHRİ (Ebu İshak İbrahim bin Muhammed el Farisi el İstahri) (15. yüzyıl), "Kitab-ül
masalik val mamalik" (Masallar ve Ülkeler) isimli yapıtında dünyanın çeşitli yerlerine ait 20
harita vardır.
Türk Amirali Piri Reis (1470–1554) Osmanlı donanmasının hâkim olduğu denizlere ait "Kitabı
Bahriye" adında 1483 de yazdığı kitapta çeşitli liman, koy, körfez, kıyı, kale vb yerlere ait
haritalarla bu denizlerdeki gemiciliğe ait akıntılar, sığ yerler, tehlikeli kayalık yerlere ait
bilgileri de vermiştir. 1513 yılında Piri Reis Gelibolu'da ceylan derisi üzerine bir dünya haritası
çizmiştir. 21 parçadan meydana gelen bu haritanın 65x90 cm lik bir paftası Topkapı
müzesindedir. Colombus’un 1489 tarihli bir haritasından da yararlandığını söyleyen Piri Reis'in
bu tarihte Amerika'nın içerlerini ve güney kutbundaki dağları da gösteren bu haritayı nasıl
yaptığı bilim adamlarınca merak konusu olmuştur. Bu haritayı 1517 yılında Mısır'da Yavuz
Sultan Selim'e takdim etmiştir.
Matrakçı Nasuh (**ümü 1533) haritacı anlayışı minyatüre uygulayan ilk ressamdır. Sopa veya
demirci çekici ile yapılan ve bir çeşit harp oyunu olan matrak (Mitrak) oyunu mucididir.
Menazil (Hedefler) isimli yapıtında 16. yüzyılda yapılmış Anadolu atlası vardır. "Beyanmenazil-i sefer-i Irakeyn" ismindeki kitabında Kanuni'nin 1534 de Irak seferine katılarak
İstanbul-Tebriz-Bağdat-Tebriz-Diyarbakır-Halep-İstanbul geçişi üzerinde fethedilen yerleri,
24
kaleleri isim ve güzel haritalarla anlatır.
Kanuni Sultan Süleyman saltanatı sıralarında devlet hizmetine giren Sinop' lu bir aileye
mensup sonradan Amiral olan Seydi Ali Reis (? —1563) deniz astronomisini ve deniz
coğrafyasını çok iyi bilen bir bilgindi. Piri Reis'in donanmasını Basra'dan Süveyş'e getirme
görevi verildi. Ancak bazı nedenlerden dolayı dört yıllık (1553–57) uzun ve maceralı bir
yolculuktan sonra Edirne'ye dönebilmiştir. "Miratül Memalik" (Ülkelerin aynası) adlı yapıtı
yazmıştır.
10 bölümlük bu kitapta yön bulma, azimut ve yıldızların yüksekliklerinin hesabı, zaman
hesabı, takvim, güneş ve Ay'a bağlı tanımlanan yıllar, denizcilikte önemli bazı yıldızların
doğmaları, batmaları ve adları, ünlü limanlarla adaların enlemleri, astronomiye ait bilgiler ve
bazı limanların arasındaki uzaklıklar, Hint Okyanusundaki adalar, kıyılar, rüzgârlar, ünlü
limanlar ve topografik coğrafya konularını içermektedir. Bir başka yapıtı "Mirat-ül Kâinat
(Kâinatın aynası)67) kitabı da Farsça ve Arapça birçok kitaplardan derlenmiş olup bir çok
astronomi aletinin tanımı ve kullanılışı, güneşin yüksekliği, yıldızların konumu, kıble, öğle
zamanı saptanması, nehir genişliği saptanması, rubu tahtası ve usturlap’ın yapım ve kullanılışı
konularını içermektedir. ). Seydi Ali Reis yerin yuvarlak olduğunu, dağların yüksekliğinin yerin
yuvarlaklığını bozmayacağını söylemiş ve yer yarıçapının 1545 fersah olduğunu yazmış, ağır
cisimlerin yerin merkezine doğru düştüklerini eklemiştir.
Osmanlı korsan reislerinden olan ve daha sonra Osmanlı donanması hassa reisleri arasına
katılan Ali Macar reis tarafından 1567 de dokuz ceylan derisi üzerine çizilen 31x43 cm boyutlu
yedi haritadan oluşan ve Topkapı müzesinde bulunan bir atlasta bulunan haritalar sıra ile:
1-Azak denizi, Karadeniz ve Marmara sahil kent ve limanlar. 2-Akdeniz, Eğe denizi, Mora
yarım adası, Adriyatik sahilleri, Anadolu'nun bazı sahil kentleri, 3-Akdeniz, İtalya, Adriyatik
sahilleri, Kuzey Afrika, 4-Batı Akdeniz, İberik yarımadası, Gaskonya körfezi, Kuzey Afrika, 5İngiltere, İskoçya, Almanya sahilleri, 6-İstanbul Boğazı, Girit adası bir kısmı, Ege denizi,
Adriyatik sahilleri, 7-Dünya haritasını çizmiştir. (Avusturalya yok)
Büyük Türk gezgincilerinden Mehmet Âşık (1555-?) 21 yaşında geziye çıkarak 25 yıl içinde
birçok ülke gezmiş ve gezi notları 1595 de "Menazır-ül Avalim" (Dünyanın görünümü) adıyla
basılmıştır. 1590 da Menemenli Mehmet Reis’in çizdiği bir Akdeniz haritası Venedik'te Correr
müzesindedir.
Benzer şekilde 16. yüzyılda Tunus' lu Hacı Ahmet’in Dünya haritası Venedik'te San Marco
kütüphanesindedir.
Kâtip Çelebi (1609–1657) Girit seferi dolayısı ile (1645–46) haritaların nasıl yapıldığını
öğrendi. En önemli yapıtı "Cihannüma" (Dünyayı gösteren) coğrafya alanında doğu görüşten
batı görüşe geçişte bir dönüm noktasıdır. Beş haritalı, 75 sayfa olan ve 1648 de yazılmağa
başlanan bu kitapta Dünyanın yuvarlaklığı üstüne kanıtlar verildikten sonra Japonya'dan
Erzurum ve Irak'a kadar ülkelerin coğrafyasını, kısa tarihini, bitki ve hayvanlar âlemini
anlatmaktadır.
1785 de Mustafa Resmi ipekli kumaş üzerine renkli yapılmış 0.70x1.20 m boyutlu Karadeniz
ve Akdeniz haritasını çizdi (haritalarını, Mustafa: Amel-ressam hıfzı Enderun Hazret-i Sadrı Ali
olarak imzalamıştır).
1803 de mükemmel ilk Türkçe atlas, Darüt-tabaati'l-Amire adını taşıyan basımevi müdürü
Müderris Abdurrahman Efendi tarafından İstanbul'da basıldı. Bu atlas birçok kaynaklardan ve
Avrupa'da yapılan atlaslardan yararlanılarak yapılmıştır. Atlasın başında 79 sayfalık astronomi
ve coğrafya bilgilerini içeren bir bölüm bulunmakta, bunu renkli haritalar izlemektedir.
25
Sayfa- 20 – Etkinlik – Ortadaki haritayı seçer. Çünkü bu haritada ölçek vardır. Yön oku ve
renklerin ne anlama geldiğini gösteren açıklama bölümü bulunur. Diğer haritalarda bu üç
unsur bir arada yer almamıştır.
Sayfa -20- etkinlik 2- Uygulaması yapılarak boşluklar doldurulacak. (1/2, 1/4, 1/ 8, 1/ 16.)
YEREL SAAT-SAAT DİLİMLERİ:
1-Etkinlik Çalışması:
1- B noktası O º boylamı yani başlangıç meridyeni üstü, D noktası 75 º Doğu boylamındadır.
Aralarındaki zaman farkı ne kadardır?
Çözüm: 75 º x 4’ = 300’ = 5 saattir.
2-B noktasında ( O º) yerel saat 12: 40 iken A(30 º Batı) ve C ( 45 º Doğu) noktalarında
yerel saat kaçtır?
A- 30 º - 0 º = 30 º meridyen farkı, 30 º x 4’ = 120’ = 2 saat zaman farkı, Batıda yerel saat
geridir. 12.40 -2.00 = 10. 40 yerel saat A noktasında 10.40
B- 45 º- 0 º = 45 º boylam farkı, 45 º x 4’ = 180 ‘ = 3 sat zaman farkı, doğuda yerel saat
ileri olduğundan, 12. 40+ 3.00= 15.40 Yerel saat C noktasında 15.40 tır.
3- C Noktasında( 45 º doğu boylamında) yerel saat 17.40 iken, D noktası ( 75 º doğu) ve E (
75 º doğu) noktalarında yerel sat kaçtır.
A- 75 º - 45 º = 30 º boylam farkı, 30 º x 4’ = 120’ = 2 saat zaman farkı, doğuda yerel saat
sürekli ileridir. 17.40 + 2.00 = 19.40 tır.
B- D ve e noktaları aynı boylam üzerindedir. Aynı boylam üzerindeki tüm noktaların yerel
saatleri aynıdır.( 19.40)
İZOHİPSLER:
Etkinlik: Ders kitabında verilen yer şekilleri ile ait oldukları izohipslerin eşleştirilmesi çalışması
yapılacak.
1- a, 2- d, 3- b, 4-c, eşleşmeleri yapılacak.
Etkinlik Çalışması: A- B noktaları arasına teleferik hattı inşa edilmiştir. Bu noktalar arası
yükseklik farkı 600 m dir. Yatay uzaklık ise 3,5 km. dir. Teleferik hattının eğimi ne kadardır?
(% o olarak) Hesaplayınız.
Eğim % 0 = 600 m x 1000 / 3500
Eğim % 0 =240
DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ:
Etkinlik Çalışması: Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe yaşanan değişiklikleri belirleme.
İfadeler Artar Azalır Değişir Değişmez
Güneş ışınlarının geliş açısı X
Sıcaklık X
Buharlaşma miktarı X
Denizlerde tuzluluk oranı X
Tarım ve ormanın üst sınırı X
Yer çekimi X
Kuzey yarımkürede kuzeye doğru kutup yıldızının görünüm açısı X
Bitki türleri X
Kalıcı kar sınırı X
Meridyenler arasındaki mesafe X
Paraleller arası mesafe X
Gece gündüz arasındaki zaman farkı X
Etkinlik Çalışması: Aşağıdaki tabloda verilen özelliklerin dünyanın hangi tür hareketi ile ilgili
26
olduğunu bulma çalışması:
Olaylar Günlük hareket Yıllık hareket
Güneş ışınlarının yere düşme açısı yıl boyu değişir X
Bir cismin gölge boyu öğlen vakti yazın kısa, kışın uzun olması X
Gece gündüz sürelerinin değişimi, güneş doğuş ve batış saatlerinin sürekli değişmesi X
Güneşin doğduğu ve battığı yerler değişir. X
Mevsimler oluşur X
Gece gündüz oluşur X
Günlük sıcaklık farkları, meltem rüzgârları oluşur X
MEVSİMLERİN VE İKLİM KUŞAKLARININ OLUŞUMU:
Etkinlik Çalışması: Kuzey yarım kürede yaşayanlar olarak aşağıdaki tabloda verilenlerin hangi
tarihler denk geldiğini işaretleme.
Olaylar 21 Haziran 23 Eylül 21 Aralık 21 Mart
Kuzey Yarım Küre’de yaz başlangıcıdır. X
Güney Yarım Küre’de kış başlangıcıdır. X
Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz X
Güney Yarım Küre’de en kısa gündüz yaşanır. X
Gölge boyu Kuzey Yarım Küre’de en kısa X
Kuzey Yarım Küre’de ilkbahar başlangıcıdır. x
Güneş ışınları kutuplara teğet geçer X X
Bütün dünyada gece ve gündüz eşitliği yaşanır X X
Güney Yarım Küre’de yaz başlangıcıdır. X
Kuzey Yarım Küre’de sonbahar başlangıcıdır. X
Gölge boyu Güney Yarım Kürede en kısa durumdadır. X
Cisimlerin öğle vakti gölgesi ekvatorda oluşmaz X X
Güney Yarım Kürede gündüzler uzamaya başladığı tarihtir. X
Kahramanmaraş’ta gündüz uzunluğu Samsun’dan fazladır. X
Kentler Matematik iklim kuşağı Sıcaklık kuşağı
New York ( ABD) 41º K Orta Kuşak Ilıman Kuşak
Kap ( G. Afrika Cum.) 33 º G Orta Kuşak Ilıman Kuşak
Sydney ( Avustralya) 33 º G Orta Kuşak Ilıman Kuşak
Sao Paulo ( Brezilya) 23 º G Tropikal Kuşak Sıcak kuşak
Gröndland(Danimarka) 60- 85º K Kutup Kuşağı Soğuk Kuşak
Addis Ababa ( Etiyopya) 9º K Tropikal Kuşak Sıcak Kuşak
ATMOSFER:
Etkinlik Çalışması: Atmosferde sıcaklık değişim grafiğine göre.
1- Atmosferde sıcaklık değişimi nasıldır? Atmosferin farklı katları arasında farklı değişim
göstermektedir. Troposferde yukarı doğru azalırken, Stratosferde yukarı doğru artmaktadır.
Mezosferde azalırken, iyonosferde yukarı doğru sıcaklık azalmaktadır.
2- Troposferde sıcaklık değişimi nasıldır? Troposferde sıcaklık yukarı doğru azalır.
3- Canlı yaşamı için en uygun sıcaklık şartlar hangi katmandadır. Troposfer 0 °C üzerinde
olan tek katmandır.
4- Atmosfer olayları 0 °C nin üstünde su buharı bulunmadığı için diğer katmanlarda su bu harı
yoktur. Bu yüzden su buharının bulunduğu tek katman Troposferde gerçekleşir.
İKLİM VE HAVA DURUMU:
1-Hangi hava olaylarından bahsedilmiştir.
27
2-Yaşadığınız yerde mevsimlere göre hava olayları nasıl bir değişim göstermektedir?
Kış mevsiminde genelde bulutlu, nemli, yağmurlu havalar, sık esen rüzgârlar, bazen ılık esen
lodos yaşanmakta, yine kış aylarında uzun sürmese de kar yağışı ve don olayları yaşanmakta,
ilkbaharda yağışlar azalırken, güneşli ve sıcak günler yaşanmaya başlanmakta, bol güneşli,
yağmursuz, yağışsız, geçen yaz günleri yaşanır. Hava sıcaklıklarının düşmesi, artan bulutlar,
rüzgârlar ve başlayan yağışlarla gelen sonbahar kışın gelmekte olduğunu haber vermektedir.
3- Metne göre hava olayı kavramını tanımlayınız.
Hava Olayları: Atmosferde görülen kısa süreli değişimler veya olaylardır. Yağmur yağması,
Rüzgâr esmesi bu türlü olaylardır ve hepimizin bildiği gibi bu tür olaylar çok uzun sürmez ve
kısa sürelerde sürekli değişir.
Etkinlik Çalışması:
1- Hangi metindeki hava olayları uzun süreleri kapsanmaktadır?
II. Metindeki hava olayları daha uzun sürelidir.
2-Metinlerden hangisi hava durumu, hangisi iklim özelliklerini belirmiştir?
I. Metin hava durumu, II. Metin iklim özelliklerini belirtmiştir.
3- Günlük kıyafet seçimlerimizi hangi metne göre belirlerdiniz?
4- Metinden ve ön bilgilerinizden yararlanarak iklimin yaşamımızı nasıl etkilediğini
söyleyebilirsiniz?
Yaşadığımız yerdeki doğal bitki örtüsü, akarsuların özellikleri, insanların yaşam tarzları, geçim
kaynakları, beslenme durumu, yaptıkları kış hazırlıkları, konut tipleri, ekonomik etkinliklerinin
türü, iklimin kontrolü altındadır.
5- Metinden ve ön bilgilerinizden yararlanarak hava durumunun yaşamımızı nasıl etkilediğini
söyleyebilirsiniz?
Hava durumu günlük yaşamda giyeceğimiz kıyafet, yola çıkarken yanımıza almamız gereken
eşya ( Şemsiye, zincir, çekme halatı,) gün içinde meydana gelecek aşırı sıcaklar halsiz kalma,
sıcaklık çarpması gibi sağlık sorunları veya anormal soğukların yol açtığı don olayları gibi
Zaralar verebilmekte ancak bu özellikler kısa süreli olduğu için uzun bir zaman boyunca
insanların yaşamlarını aynı şekilde etkilememektedir.
6-Gelecek yaz yapacağınız tatili hangi metinden yararlanarak planlarsınız?
II. metine göre,
7- İkinci metinde verilen bilgilerden yararlanarak iklim ile ilgili genellemelerin ne kadar geriye
gittiğini söyleyebilir misiniz?
8- Birinci metinde verilen bilgileri ne kadar süre kullanabilirsiniz?
9-Sizde bir tanıtım broşürü verilseydi yaşadığınız yerin iklim özeliklerini nasıl tanıtırdınız?
Yazları sıcak ve kurak geçer. Yıllık ortalama sıcaklık 18°C - 20°C arasında değişir. Kışlar ılık ve
yağışlıdır. Yıllık ortalama yağış miktarı 600–1000 mm arasında değişir ve yağış rejimi
düzensizdir. Kar yağışı ve don olayı pek görülmez.
SICAKLIK:
Etkinlik Çalışması: Güneşten gelen enerjinin % 27 lik kısmı ile ısınır.
Etkinlik çalışması(s. 55)
1- Haritadaki sıcaklıklar hangi faktörle göre değişmektedir?
Enlem, Kara ve deniz dağılışı.
2-Enlem, karasallık, yükselti, deniz akıntıları ve diğer faktörlerle ilgili örnekler veriniz.
28
Akdeniz kıyılarının Karadeniz kıyılarından daha sıcak olması( Enlem)
Ülkemizde denizden uzak iç kısımlarda yıllık sıcaklıkların kıyılardan az olması. (Kara ve Deniz
Dağılışı)
Toros dağlarında güneye bakan yamaçların kuzey yamaçlardan daha sıcak olması.( bakı)
Avrupa’nın batı kıyılarının aynı enlemde Kanada kıyılarından daha sıcak olması ( Okyanus
akıntıları)
Denize yakınlık- uzaklık, Yükselti, Dünyanın yıllık hareketi, Enlem vb.
EtkinliK çalışması:
1- Dünyanın eksen eğikliği nedeniyle yarım kürelerin farklı zamanlarda farklı ısınmalarından
dolayı mevsim farkı yaşanır.
2-Birincisi Türkiye olan Kuzey yarımküre iken İkincisi yani kışı yaşayan güney yarım kürede,
özelliklede orta veya yüksek enlemlerde bir ülkede olabilir. ( Afrika’ nın Güneyi, Güney
Amerika veya Avusturalya olabilir.)
Şehirler Yükselti
(m) Sıcaklık
(ºC) Yağış Miktarı
(mm)
En yüksek En düşük
Tumaco 50 29 24 373
Pasto 2400 17 10 74
1- Bu iki kent hemen hemen aynı enlemde olmasına rağmen bu iki kentin sıcaklık değerlerinin
farklı olmasının nedenleri nelerdir?
Pasto kentinin diğer kentten 2350 m yükseklik farkı vardır. Ayrıca iki kentten Tumaco deniz
kıyısında ve etkisindedir.
2- Yükseklik arttıkça sıcaklığın kaç derece ve nasıl değişir?
Sıcaklık, her 100 m’ de yaklaşık 0,5°C azalır. Tumaco’ nun indirgenmiş sıcaklıkları
2300 m’ de X°C azalır. ( En yüksek sıcaklık için)
X=2300 m x 0,5 / 100 = 11, 5 °C’dir. İndirgenmiş Sıcaklık = Gerçek Sıcaklık + Sıcaklık Farkı
İndirgenmiş Sıcaklık = 17 + 11,5 = 28,5 °C
2300 m’ de X°C azalır. ( En düşük sıcaklık için)
Karalar gündüz tez ısınır ve daha sıcak olur. Gece ise kara almış oluğu ısıyı daha tez verdiği
için çabuk soğur.
Denizler daha geç ısınır. Aldığı ısıyı da daha geç vermesinden dolayı daha geç soğur.
Gece soğuk olan karada ağırlaşan hava çökerek yüksek basınç oluşturur. Daha geç soğuyan
deniz üzerinde hava sıcak ve basınç düşüktür. Gündüz ise kara sıcak basınç düşük, deniz geç
ısındığı için soğuk ve basınç yüksektir. Buna bağlı olarak oluşan rüzgâr gündüz denizden
karaya, gece ise karadan denize doğru eser.
Etkinlik Çalışması: Deniz kıyısı ile iç kesimde sıcaklık değerleri aynı olduğu halde neden deniz
29
kenarında hava bunaltıcı etkidedir? Bunun temel nedeni deniz kıyısında hava nemli olması
nedeniyle nem ısıyı tutucu ve emici olmasından dolayı daha sıcak ve bunaltıcı etki gösterir.
Etkinlik Çalışması: Dünya yılık ortalama sıcaklık dağılışını inceleyerek aşağıdaki soruları
cevaplayınız.
1-Haritanın lejantını inceleyerek renklerin ne anlama geldiğini açıklayınız.
Haritadaki renkler sıcaklığın dağılışı göstermek için, sıcaklık değerleri aynı olan yerler aynı
renkte( İzotermlerin arası) boyanarak dağılış gösterilmiştir.
2-Sıcaklık hangi yönlere doğru artıp azalmaktadır? Bunun nedenleri nelerdir?
Sıcaklık genel olarak kuzey güney yönünde yani ekvatordan kutuplara doğru artıp
azalmaktadır. Bunun temel nedeni enlem faktörüdür.
3-En yüksek değerlere ve en düşük değerler nerelerde rastlanır? Nedenleri nelerdir?
En düşük sıcaklıklar kutup bölgelerindeki karalar üzerindedir. Nedeni enlem etkisi ve nem
oranının az olmasıdır.
En yüksek sıcaklıklar: Dünyanın en sıcak yerleri alçak enlemlerde ekvatora yakın alanlardır.
Ancak en yüksek değerler dönenceler civarıdır. Nem oranı az olduğu için.
4-Hangi yarım kürede sıcaklık daha fazladır? Bunun nedenleri nelerdir?
Sıcaklık farkı K.Y.K de daha fazladır. Karalar fazla olduğu için.
Etkinlik Çalışması: Aşağıdaki sorulara dünya temmuz ve Ocak ayı sıcaklık dağılışı haritalarına
göre cevaplayınız.
1-Yerkürede en sıcak yerler nerelerdir? Nedenlerini nelerdir?
Kuzey Yarım Küre’de Ocak Ayında Yüksek sıcaklıklar Ekvator ile Yengeç Dönencesi arasında,
denizler üzerinde görülür.
Güney Yarım Küre’de Ocak Ayı: En yüksek sıcaklıklar Güney Afrika’da Kalahari Çölü’nde,
Güney Amerika’da Patagonya Çölü’nde ve Kuzey Avustralya’da görülür.
Kuzey Yarım Küre’de Temmuz Ayı en sıcak yerler, 15. ve 40. paraleller arasındaki karalar
üzerindedir.
Güney Yarım Küre’de Temmuz Ayı sıcaklıkları az olup en yüksek sıcaklıklar ekvatora yakın
yerlerindedir.
2- İzotermlerin uzanışı hangi yarım kürede nasıl bir uzanış göstermektedir.
Güney Yarım Küre’de izotermlerin gidişi daha düzenlidir. Çünkü bu yarım kürede karalar daha
az yer kaplar ve denizler çok yer tutar deniz etkisi ile sıcaklık daha düzenli dağılış gösterir.
Kuzey Yarım Küre’de Ocak Ayında İzoterm eğrileri karalar üzerinde güneye, denizler üzerinde
kuzeye doğru sapma gösterir. Bu durum, karaların denizlerden daha soğuk olduğunun
kanıtıdır. Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı Kuzey Yarım Küre’de izotermlerin gidişi enlemlere
uyum sağlamaz. Çünkü bu yarım kürede karalar geniş yer kaplar.
3-Bu farklılıkların(izotermlerin uzanışı) nedenleri nelerdir?
Gerek sıcaklık dağılışında gereksese de izotermlerin uzanışlarında farklılığın temel nedeni iki
yarım kürede kara ve deniz dağılışının farklı olmasıdır. Ayrıca izotermlerin paralellere göre
sapma göstermesinde başka bir neden de Okyanus akıntıları, izotermlerin enlemlerden
sapmasana neden olur.
Etkinlik Çalışması: Halifax, Brest, Ulanbator şehirlerine ait sıcaklık grafiklerini yorumlama.
1-Atlastan kentleri bululunuz.
30
2-Sıcaklık değerlerini karşılaştırıp nedenlerini bulunuz.
Brest şehri sıcaklık değerleri yüksek olan bir şehir. Ayrıca kışları da ılık geçmektedir. Buranın
bu şekilde olmasında deniz kıyısında olması ayrıca Golf –Stream sıcak su akıntısının etkisi
nedeniyledir.
Halifax ise Brest göre aynı enlemlerde olmasına rağmen ve deniz kıyısında olmasına rağmen
Brest şehrine göre daha az sıcaktır. Kışları da ayrıca çok daha soğuktur. Bunun nedeni ise
Labrador soğuk su akıntısıdır.
Ulanbator bu şehirlerle yaklaşık aynı enlemlerdedir. Fakat burada yıllık sıcaklık farkları çok
fazladır. Yani yazın daha sıcak, kışın ise çok daha soğuktur. Bu da buranın havadaki nem
miktarının düşük olmasını gösterir. Bu kent denizden uzaktır. Kara içindedir. Ayrıca yükseltisi
oldukça fazladır.( Yaklaşık 2000 m.)
Etkinlik Çalışması: Aylara göre en düşük ve en yüksek sıcaklık değerleri verilen üç merkeze (
Boston- ABD, Kopenhag- Danimarka, Chirstchuch- Yeni Zelanda) ait değerlerin ortalama
alınıp bu merkezlere ait sıcaklık grafiklerinin çizimi öğrencelere ders dışı etkinlik olarak
verilerek ürün dosyalarına koymaları istenerek konu tamamlanır.
BASINÇ:
Etkinlik Çalışması: Sayfa- 64- 1-D, 2- A, 3- DCBA
Etkinlik Çalışması–1.Sayfa 65:
Basınç Tiplerinin Özellikleri:
Alçak Basınç (Siklon): Havanın yoğunluğu azdır. Hava yükseltici bir hareket gösterir.
Yeryüzündeki hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
Yüksek Basınç (Antisiklon): Havanın yoğunluğu fazladır. Hava alçalıcı bir hareket gösterir.
Yeryüzündeki hava hareketi merkezden çevreye doğrudur
Not: Hava kütleleri dünyanın dönüşünden dolayı kuzey yarımkürede sağa, güney yarım
kürede sola doğru sapar.
1-KYK-YB 2-GYK-YB 3- KYK- AB 4-GYKEtkinlik Çalışması 2:Sayfa 65 – 1.Sıcaklık, 2.Dünyanın günlük hareketi, 3.Yükselti,
4.Yerçekimi.
ETKİNLİK ÇALIŞMASI: Sayfa 66 -Kuzeyden güneye doğru sırasıyla;
Termik YB, Dinamik AB, Dinamik YB, Termik AB, Dinamik YB, Dinamik AB, Termik YB
Etkinlik çalışması: Sayfa 67
1.Harita
2.KYK’ de yaz, GYK’ de kış mevsimi yaşanmaktadır. Çünkü yazın karalarda AB, denizlerde YB
alanları oluşur.
2.Harita
1.KYK de kış, GYK de yaz mevsimi yaşanmaktadır. Karalar ve denizlerin farklı ısınma
özelliğine bağlı olarak ortaya çıkan basınç merkezleri bu sonucu vermektedir.
31
2.En yüksek değerler karalar, en düşük değerler denizler üzerindedir. Nedeni; Karalar ve
denizlerin farklı ısınma özelliğidir
3.GYK de denizlerin daha fazla olması bu sonucu doğurur.
RÜZGARLAR:
Etkinlik çalışması- 1: Sayfa 69
1.Dünyanın günlük hareketi, 2.Basınç merkezleri arasındaki uzaklık, 3.Basınç farkı, 4.Yer
şekillerinin engebeli olması
1.Dünyanın günlük hareketi, 2.Yerşekillerlnin uzanışı, 3.Basınç merkezlerinin konumu (Daima
YB→AB)
Etkinlik çalışmamsı: Sayfa 70
Rüzgâr frekans gülü boyandığında tabloda da görüldüğü gibi hâkim rüzgâr yönünün Doğu
olduğu görülür.
Etkinlik Çalışması: Sayfa 71:
1.Alizeler, 2.Batı Rüzgârları, 3.Batı Rüzgârları, 4.Batı rüzgârları, 5.Alizeler, 6.Kutup Rüzgârları
7.Ters alizeler.
Etkinlik Çalışması: Sayfa 72
Deniz Meltemi: Gündüzleri karalar denizlere göre daha fazla ısınmaktadır. Bu nedenle karalar
AB alanı olurken, denizler YB alanı olmaktadır. Bu nedenle rüzgâr denizlerden karalara doğru
eser.
Kara meltemi: Gece, karalar denizlere göre daha çabuk ve çok soğur. Bu nedenle, karalar
üzerinde termik yüksek basınç alanı, denizler üzerinde ise termik alçak basınç alanı oluşur. Bu
durumda hava akımları karalardan denizlere doğru olur.
ETKİNLİK: Sayfa 74
1.Sirocco, 2.Hamsin, 3.Mistral, 4.Bora, 5.Krivetz
NEMLİLİK VE YAĞIŞ:
Etkinlik çalıması: Sayfa 75
Sınıfın 30 öğrenci alması :Maksimum nem
Sınıfın kapasitesinin genişletilmesi :Sıcaklığın artması
Sınıfta var olan 24 öğrenci :Mutlak nem
Sınıfın %80lik doluluk oranı :Bağıl nem
30 kişilik sınıfa 33 kişi gelmesi :Yağış
Sınıftaki %20 lik boş sıra :Nem açığı
Sıcaklık( ºC) Maksimum nem( gr/ m³) Mutlak nem( gr/ m³) Bağıl nem % Yoğunlaşma mik.
(gr)
30 30,40 10 32,89 -20 17,32 10 57,73 -10 9,42, 10 100+ 0,58
0 4,85 10 100+ 5,15
-10 2,35 10 100+ 7,65
-20 1,06 10 100+ 8,94
1-Sıcaklıkla ile maksimum nem arasında nasıl bir ilşiki vardır?
Sıcaklık arttıkça maksimum nem de artar. Doğru orantı vardır.
2-Sıcaklık arttıkça bağıl nem neden artmamıştır?
Sıcaklıkla bağıl nem ters orantılıdır. Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği nem miktarı
(Maksimum nem) da artacağından bağıl nem azalır.
32
3-Sıcaklık arttıkça mutlak nem artmadığı halde neden bağıl nem azalmıştır?
Mutlak nem artmamansa rağmen sıcaklığın artması maksimum nemi de arttırdığı için bağıl
nem azalmıştır.
4-Sıcaklıkla yoğunlaşma miktarı arasında nasıl bir ilişki vardır?
Ters orantı vardır. Sıcaklık arttıkça yoğunlaşma azalır.
Etkinlik çalışması: Sayfa 80 ( Dünya yağış dağılışı haritası)
1.En yağışlı bölgeler nerelerdir?
En yağışlı bölgeler, ekvatoral kuşak, orta kuşak karalarının batı kıyıları ve Musonlar bölgesidir
2.Bu bölgelerde yağışın çok olmasının nedenleri nelerdir?
Bu bölgeler ekvatoral kuşakta yer alır. Buralarda sürekli sıcak ve nemlidir. Nem oranı
yüksektir. Sürekli ısınmadan dolayı buralarda yıl boyunca yükselici hava hareketi görülür ve
yükselim yağışları yaygın olarak görülür. Muson iklim bölgesinde denizden gelen nemli
rüzgârlar ve dağların etkisi, Kıtaların batım kıyılarında ise denizden gelen batı rüzgârlarının
getirdiği bol nemli havaların etkisi vardır.
3. Dünyada en az yağış alan bölgeler nelerdir?
En az yağışlı bölgeler, orta kuşak karalarının dağlarla çevrili iç kısımları ile dönence altı
bölgeleri ve kutuplar çevresidir.
4.Bu bölgelerde yağışın az olma sebepleri nelerdir?
Yağış dağılışı ile enlem arasında belli ölçülerde bir paralellikten bahsedilebilir.Genel olarak
ekvator bölgesi bol yağışlı kutuplar bölgesi az yağışlıdır.Ancak yağışa etki eden Yer şekilleri,
yükseklik,bitki örtüsü,dağların uzanış yönü,denize uzaklık gibi etkenler bu paralelliğin kesin ve
net olmasını engellemektedir.
DÜNYANIN İKLİM ZENGİNLİĞİ:
Etkinlik Çalışması: sayfa- 86- Ekvatoral iklim ( kırmızı), Tundra iklimi( koyu mor)
Etkinlik Çalışması: sayfa- 86- 1. Sıra: Tropikal iklim, Muson ormanları, Çöl iklimi
2. Sıra: Maki, İğne yapraklı orman, Step iklimi, Bitki örtüsü yok.
3. Sıra: Kutup iklimi, Tundra
Etkinlik Çalışması: sayfa- 87: 1-Ilıman kuşak karasal iklim, 2- Akdeniz iklimi, 3- Çöl İklimi, 4Muson iklimi, 5-Ekvatoral iklim, 6- Tropikal iklim.
Etkinlik Çalışması: sayfa- 88:
DEPREMLER:
Not: Deprem büyüklüğü ile şiddeti aynı anlamda değildir. Büyüklük boşalan enerji miktarıdır.
Richter ölçeği ile ölçülür. Şiddeti ise meydana getirdiği hasar ve yıkımla ilgilidir. Şiddeti
Marcali- Siberg ölçeği ile belirlenir.
Richter ölçeği Marcali- Siberg Deprem
3,5 - 4,2 1 – 3 Hafif
4,3 – 4,8 4 – 5 Orta
4,9 – 6, 1 6 – 7 Şiddetli
6,2 – 7,3 8 – 10 Yıkıcı
7,4 + 11 – 12 Afet
DEPREMİN ŞİDDETİ NELERE BAĞLIDIR:
1. Deprem büyüklüğü ve süresin,
2. Odak derinliği ( ters orantı),
3. Zemin yapısı,
4. Deprem merkezine uzaklık,
33
5. Depreme karşı hazırlık durumu ve bilinci, 6.Yapıların ve inşaatların durumu etkilidir.
7. Depremin bağlı olarak değişir.
Şiddet – Büyüklük Karşılaştırılması:
Şiddet IV V VI VII VIII IX X XI
Richter Magnitüdü 4 4.5 5.1 5.6 6.2 6.6 7.3 7.8
DIŞ KUVETLER:
Etkinlik Çalışması: Daimi kar sınırının yükseltisi Ekvatordan kutuplara doğru azalır. Ekvatorda
5500 m olan sınır, Sınır kutuplarda deniz seviyesine “o m.” yakındır. Bu sınır Enlem ve iklim
özelliklerine bağlı olarak değişir.
Ekvatordan kutuplara doğru sıcaklığın azalması sonucu daimi kar sınırı aşağı doğru
inmektedir.
Etkinlik Çalışması:1- Toprak kütlesi eğimin fazla olması sonucu yer değiştirmiştir. Ayrıca
burada heyelana uygun sahada açılan yolun, arazi yapısının da dirençsiz olmasının da etkisi
olduğu söylenebilir.
2-İkinci arazi düz bir arazidir. Heyelanın eğimli arazilerde yer çekimi etkisi ile oluştuğu
bilindiğine göre bu arazide heyelan olma ihtimali yok denecek kadar azdır. Ancak gerideki
yüksek saha da olabilir.
BEŞERİ DOKULAR:
Etkinlik Çalışması(S- 136)
Nüfus ve yerleşme, ulaşım, ticaret, enerji üretimi, sanayi, Madencilik, Tarım, hayvancılık,
haberleşme,
1.Resim- yerleşme Coğrafyası, 2.Resim- Tarım Coğrafyası, 3. Resim- Turizm Coğrafyası
4. Resim- Sanayi Coğrafyası, 5.Resim- Ticaret coğrafyası, 6. Resim-Tarım coğrafyası
7. Resim - Enerji Coğrafyası, 8-Resim-Ulaşım coğrafyası,
YERLEŞMELER VE DEĞİŞİM:
Başka bir kaynaktan.
DOĞAL UNSURLAR:
ETKİNLİK 1:Kitaptaki doğal ortamlar ve resimlerde yer alan doğal unsurların görülüp
karşılaştırılması:
1.Resim Eskimolar: Eskimolar soğuk ortamlarda yaşar, coğrafi konumdan kaynaklanan iklim
şartları bu insanları sürekli böyle soğuk ortama uygun yaşama ve hareket etme alışkanlığı
kazandırmıştır. Sürekli kalın kürklerle gezerler. İglo denilen buzdan evlerde yaşarlar. Toprak
çoğunlukla donmuş halde olduğundan tarım yapılamaz. Geçim kaynakları çok kısıtlıdır.
Genellikle avcılık ve balıkçılıkla geçinirler. Bizim yaşam tarzımıza ve alışkanlıklarımıza
34
tamamen ters bir yaşantıdır.
2.Resim Yarı kurak bölge(step): İklim yarı kurak, yağışın yetersiz olmasından dolayı yeterince
gür ve taze ot bulunmayan bir alana ait resimdir. Büyükbaş hayvanlar daha gür otlaklar ve
daha fazla su istedikleri için burada daha kolay beslenen, çıplak arazilerde bile yiyecek bir
şeyler bulabilen küçükbaş hayvancılığın yaygın olarak yapıldığı bir yerdir. Ülkemizde de doğal
olarak en yaygın hayvancılık şeklidir. Çevremizde de kısmen de olsa yapılmaktadır.
3.Resim Köprü: Köprü doğal bir unsur değildir. Ancak doğal bir unsur olan denizlerin,
akarsuların aşılmasında hayati önem taşıyan bir unsurdur. Ulaşım sektörünün en önemli
unsurlarından biridir. Aynı zamanda ticaretin gelişebilmesi için de gereklidir. Ayrıca köprünün
yüksekliği ve kemerleri dikkate alındığında altında akan ırmağın düzensiz rejimli olduğu da
belirtilebilir. Çünkü akan su ile köprü gözleri arasında büyük fark vardır.
4.Resim Çöl: Resimdeki alan bir çöldür. Burada sıcaklık farkının ve mekanik çözünmenin çok
fazla olduğu, yağışın çok yetersiz olduğu, bazen yıllarca yağışın düşmediği çöl iklimi görülür.
Tarıma elverişli topraklar olmadığı gibi, yağış yetersizliği nedeniyle bitki örtüsü de yok
denecek kadar azdır. Bu kurak şartlara uyum sağlamış birkaç çeşit bitkiden oluşan çöl bitki
örtüsü görülür. Çöllerde uçsuz bucaksız kum denizleri olduğu için ulaşımda susuzluğa çok
dayanıklı olan develer kullanılır.
5.Resim Pirinç Tarlası: Muhtemelen Güneydoğu Asya’dan bir görüntü. Pirinç toplayan
insanlar. Bu bölgede yağış boldur nem oranı da yüksektir. Bu da böyle bir ortamı seven pirinç
bitkisi için uygun bir ortamdır. Genelde dünyada temel besin kaynağı buğdaydır. Ancak
Güneydoğu Asya’da yaz yağışı olduğundan ve buğday yaz yağışı istemediğinden bu bölge
insanın temel besin kaynağı pirinçtir. Aynı zamanda çok kalabalık bir bölge olduğu için
üretilen pirincin tamamı bu bölgede tüketilir. Bu nedenle pirincin burada ticari değeri yoktur.
6.Resim Konut ve malzemesi: Çatı malzemesi ot olarak kullanılmış, yapı malzemesi ahşap
olan bir ev. Bu görüntü yağışın ve ormanın bol olduğu bir yere ait. Orman bol olmasa taş ya
da ker***ten olurdu. İlkel bir ev resmi, modern bir yer olsa betonarme evler olurdu.
ETKİNLİK 2:
Belirtilen doğal unsurların insan hayatına etkilerinin neler olduğu sorularak aşağıdaki cevaplar
bulunmaya çalışılacak:
SICAKLIK: İnsanların normal yaşantısını sürdürebilmesi için normal bir sıcaklık gerekir. Aşırı
sıcak ve soğuk insan hayatını olumsuz etkiler. Giyim farklılıklarına neden olur. İnsan sağlığını
etkiler. Tarım, hayvancılık, turizm, ulaşım, ticaret gibi ekonomik faaliyetleri olumsuz etkiler.
YAĞMUR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Tarım için en önemli unsurlardan
biridir. Gerek tarım ürünleri gerekse diğer bitkilerin yetişmesini kolaylaştırır. Turizmi olumsuz
etkiler (Karadeniz’deki deniz turizminin gelişmemiş olması)
KAR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Giyim tarzımızı ve sağlığımızı etkiler.
Tarım için önemlidir. Tarım ürünleri soğuğa karşı koruduğu gibi toprak nemimin artmasına ve
yeraltı suyunun zenginleşmesine katkı sağlar. Deniz turizmine olumsuz etki yaparken kış
DENİZ DALGALARI: Deniz kirliliğine ya da denizlerin temizlenmesine etki eder. Aşırı dalgalar
deniz turizmini ve deniz yolu taşımacığını olumsuz etkiler. Tsunami bir doğal afettir. Kıyılarda
çeşitli aşınma ve biriktirme şekilleri oluşumunu sağlar. Balıkçılığı da etkiler. Bazı yerlerde
35
deniz dalgalarından enerji üretiminde yararlanılır.
RÜZGÂR: Sıcaklığı ve sıcaklığın etkilediği her şeyi etkiler. Giyimimizi, yağış durumunu etkiler.
Deniz turizmi için olumsuzluktur. Çok şiddetli rüzgârlar (Fırtına) doğal afetlere neden olabilir.
Bazı yerlerde rüzgâr santralleri ile enerji üretilir. Ayrıca geçmiş asırlarda ve günümüzde de
taşımacılıkta rüzgâr gücünden faydalanılmaktadır.
TOPRAK: Bir yaşam alanıdır. Milyonlarca canlıya barınma imkânı sağladığı gibi tarımın
üzerinde yapıldığı alan olması sayesinde her türlü besinin de ana kaynağıdır. Ayrıca toprağın
verim gücü topraktan faydalanmayı etkilemektedir. Verimli alanlarda nüfus daha yoğun verim
azaldıkça nüfus ve yerleşme sayısı azalmaktadır.
KAYAÇLAR: Yer kabuğunun ana malzemesidir. Ayrışarak toprak malzemesi olur. Tüm canlı
hayatın beslenmesi ve barınması için gerekli ana malzemedir. Hayatımızın her anında olan bir
unsurdur. Özellikle yapı malzemesi olarak kullanılır. Ayrıca süs eşyası yapımında, enerji
kaynağı olarak da kullanılır. Birçok sanayi dalının ham maddesidir. Bünyelerindeki birçok
element veya mineraller değerli maden leri oluşturmaktadır.
BİTKİLER: Doğal güzelliktir. Doğanın ve insanların süsüdür. Birçok ilacın hammaddesi ve
besin kaynaklarımızdandır. Şifa kaynağıdır. İklim ve toprak özelliklerine göre yetişen bitki
örtüsü, insanların faaliyetlerini değişik şekilde etkiler. Ormanların yakının¬da bulunan
insanlar, ormanların çeşitli doğal güzellikleri yanında ke¬restesinden de yararlanır. Orman
ürünlerine dayalı çeşitli sanayi faaliyetlerinde bulunurlar. Buna karşılık bozkırlarda yaşayan
in¬sanlar, ancak buraları mera olarak değerlendirebilir.
HAYVANLAR: Doğal dengenin önemli unsurlarından biridir. Besin ve şifa kaynağıdır. Evcil
hayvanlar sayesinde insanlar için büyük bir nimettir. Bazen de insanlar için ölümdür (Vahşi
hayvanlar) Avcılık açısından da önemlidir.
NEM: Yağışı ve sıcaklığı etkiler. Bunların etkilediklerine de dolaylı da olsa etki eder. Nemin ve
yağışın bol olduğu alanlar bitki örtülerinin gür ve sık olduğu, ılıman iklim şartlarının yaşandığı
DAĞ: Yüksektir, soğuktur, genelde güzel manzaralıdır. Genelde karlıdır. Bu da kış turizmine
imkân sağlar. Bitkisel ve hayvansal zenginliğin fazla olduğu alanlardır. Dağlar yüksek ve
engebeli yapısıyla tarıma elverişli arazilerin az olduğu, gerek eğimli ve sarp yer şekilleri
gerekse aşırı kar yağışları ile ulaşımın zor olduğu, geçim kaynaklarının az olması nedeni ile de
nüfus ve yerleşmelerin seyrek olduğu alanlardır.
AKARSU: Su hayattır. Tarım, sulama, balıkçılık, turizm (rafting, piknik),yüzmek, serinlemek,
enerji üretimi ve daha pek çok alanda insanlığa imkan sağlar.
MAĞARA: Doğal güzelliktir. Turistik önemi vardır. Geçmişteki ilk yerleşim alanlarından olduğu
için günümüz ile geçmiş arasındaki köprünün kurulmasında, soru işaretlerinin
aydınlatılmasında arkeolojik açıdan da büyük önem taşır.
36
OVA: Düz alanlardır. Tarıma elverişli olması nedeniyle bir geçim alanıdır. Nüfusun,
yerleşmelerin, sanayi, ticaret ve ulaşımın geliştiği ve yoğunlaştığı alanlardır.
MUHTEŞEM DÖRTLÜ:
HARİTA:
ETKİNLİK 1: Ders kitabındaki sayfa 15 teki izohips haritası yükselti basamakları esas alarak
renklendirme yöntemi ile boyanacak.
ETKİNLİK 2ers kitabı sayfa 15 teki gölgelendirme yöntemi örneği;
1-Çizgiler haritada farklı yerlerde farklı şekilde kullanılmış. Kalınlıkları, sıklıkları, uzunlukları
farklı olarak kullanılmış.
2- Farklı özellikteki çizgiler farklı yer şekillerini göstermektedir.
3- Kalın, kısa ve sık olarak geçtikleri yerler dik yamaçları, seyrek, uzun ve ince olduğu yerler
eğimin az olduğu yerleri göstermektedir.
4-Okulumuzun da bulunduğu ilçe kesimleri kalın, kısa ve sık olarak çizilmesi gerekirken,
Orhangazi’nin alçak kesimlerinde seyrek, uzun ve ince çizgiler kullanılırdı. Göl yakınları yani
ova kısmı çizgi kullanılmadan yani boş olarak bırakılırdı.
Farklı yöntemlerle yapılan harita örnekleri gösterilerek aralarındaki farklılıklar ve kullanımdaki
birbirine olan üstün ve eksik kalan yönleri karşılaştırılacak.
Etkinlik Çalışması: Sayfa -16:
1-Sağ üstte bulunan siyasi haritadan faydalanarak gösteririz.
2-Sağ taraftaki orta sırada yer alan haritadan akarsu havzalarını gösteren haritadan
faydalanırız.
3-Sağ taraf en üstteki haritadan öğrenilebilir.
4-Sağ tarafta alt sırada yer alan yol haritasından faydalanılır.
5-Bitki örtüleri sol tarafta orta sırada yer alan bitki dağılış haritasından gösterilir.
6- Sol taraf alt sıradaki yerleşmeye açılacak alanlar, sağ tarafta en üstteki harita yeni
yerleşmeler veya ilçeler oluştukça ve yerleşme sınırları değiştikçe, bitki örtüleri ve yetişen
tarım ürünlerinin gösterildiği harita yeni tarım ürünleri ekildikçe ve bitki örtüsü kompozisyonu
değiştirildikçe yenilenebilir.
7- sol tarafta en üst sıradaki heyelan risk haritası ve sol tarafa en alttaki haritadan
faydalanarak yapılabilir.
PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ-HARİTACILAR:
Sayfa- 19- Öğrencilerden internet araştırmasında elde ettikleri bilgiler hakkında kısa sunuşlar
yaptırılacak. (Haritacılık tarihinde önemli hizmetleri olan Türk bilim Adamları)
ESKİ TÜRKLERDE VE OSMANLILARDA HARİTACILIK
1076 yılında Kaşgarlı Mahmud (El Kaşgari) "Divanü-Lügat-it-Türk" (Türkçe sözlük) isimli bir
yapıtında bir dünya haritası çizmiştir. Bu harita Orta Asya’nın büyük bir kısmını Çin ve Kuzey
Afrika’yı içermektedir. Batıda ise Volga nehrini fazla geçmemektedir. Dünya'nın tepsi gibi düz
ve yuvarlak olduğu kabul edilen bu dünya haritası, çeşitli ülkelerin birbirlerine göre konumu
belirtilmiş bir kroki görünümündedir. O zamanki başkent Balasagun ise haritanın
merkezindedir) Haritanın yazılara göre üst tarafı Güneşin doğduğu yön olan doğu seçilmişti.
1456 da Trablusgarplı İBRAHİM MÜRSEL (Mürsiyeli İbrahim) bir Türk denizcisi olarak Akdeniz
haritası çizdi. 1460 yılında ise Güney Avrupa haritası yapmıştır.
EL İSTAHRİ (Ebu İshak İbrahim bin Muhammed el Farisi el İstahri) (15. yüzyıl), "Kitab-ül
masalik val mamalik" (Masallar ve Ülkeler) isimli yapıtında dünyanın çeşitli yerlerine ait 20
37
harita vardır.
Türk Amirali Piri Reis (1470–1554) Osmanlı donanmasının hâkim olduğu denizlere ait "Kitabı
Bahriye" adında 1483 de yazdığı kitapta çeşitli liman, koy, körfez, kıyı, kale vb yerlere ait
haritalarla bu denizlerdeki gemiciliğe ait akıntılar, sığ yerler, tehlikeli kayalık yerlere ait
bilgileri de vermiştir. 1513 yılında Piri Reis Gelibolu'da ceylan derisi üzerine bir dünya haritası
çizmiştir. 21 parçadan meydana gelen bu haritanın 65x90 cm lik bir paftası Topkapı
müzesindedir. Colombus’un 1489 tarihli bir haritasından da yararlandığını söyleyen Piri Reis'in
bu tarihte Amerika'nın içerlerini ve güney kutbundaki dağları da gösteren bu haritayı nasıl
yaptığı bilim adamlarınca merak konusu olmuştur. Bu haritayı 1517 yılında Mısır'da Yavuz
Sultan Selim'e takdim etmiştir.
Matrakçı Nasuh (**ümü 1533) haritacı anlayışı minyatüre uygulayan ilk ressamdır. Sopa veya
demirci çekici ile yapılan ve bir çeşit harp oyunu olan matrak (Mitrak) oyunu mucididir.
Menazil (Hedefler) isimli yapıtında 16. yüzyılda yapılmış Anadolu atlası vardır. "Beyanmenazil-i sefer-i Irakeyn" ismindeki kitabında Kanuni'nin 1534 de Irak seferine katılarak
İstanbul-Tebriz-Bağdat-Tebriz-Diyarbakır-Halep-İstanbul geçişi üzerinde fethedilen yerleri,
kaleleri isim ve güzel haritalarla anlatır.
Kanuni Sultan Süleyman saltanatı sıralarında devlet hizmetine giren Sinop' lu bir aileye
mensup sonradan Amiral olan Seydi Ali Reis (? —1563) deniz astronomisini ve deniz
coğrafyasını çok iyi bilen bir bilgindi. Piri Reis'in donanmasını Basra'dan Süveyş'e getirme
görevi verildi. Ancak bazı nedenlerden dolayı dört yıllık (1553–57) uzun ve maceralı bir
yolculuktan sonra Edirne'ye dönebilmiştir. "Miratül Memalik" (Ülkelerin aynası) adlı yapıtı
yazmıştır.
10 bölümlük bu kitapta yön bulma, azimut ve yıldızların yüksekliklerinin hesabı, zaman
hesabı, takvim, güneş ve Ay'a bağlı tanımlanan yıllar, denizcilikte önemli bazı yıldızların
doğmaları, batmaları ve adları, ünlü limanlarla adaların enlemleri, astronomiye ait bilgiler ve
bazı limanların arasındaki uzaklıklar, Hint Okyanusundaki adalar, kıyılar, rüzgârlar, ünlü
limanlar ve topografik coğrafya konularını içermektedir. Bir başka yapıtı "Mirat-ül Kâinat
(Kâinatın aynası)67) kitabı da Farsça ve Arapça birçok kitaplardan derlenmiş olup bir çok
astronomi aletinin tanımı ve kullanılışı, güneşin yüksekliği, yıldızların konumu, kıble, öğle
zamanı saptanması, nehir genişliği saptanması, rubu tahtası ve usturlap’ın yapım ve kullanılışı
konularını içermektedir. ). Seydi Ali Reis yerin yuvarlak olduğunu, dağların yüksekliğinin yerin
yuvarlaklığını bozmayacağını söylemiş ve yer yarıçapının 1545 fersah olduğunu yazmış, ağır
cisimlerin yerin merkezine doğru düştüklerini eklemiştir.
Osmanlı korsan reislerinden olan ve daha sonra Osmanlı donanması hassa reisleri arasına
katılan Ali Macar reis tarafından 1567 de dokuz ceylan derisi üzerine çizilen 31x43 cm boyutlu
yedi haritadan oluşan ve Topkapı müzesinde bulunan bir atlasta bulunan haritalar sıra ile:
1-Azak denizi, Karadeniz ve Marmara sahil kent ve limanlar. 2-Akdeniz, Eğe denizi, Mora
yarım adası, Adriyatik sahilleri, Anadolu'nun bazı sahil kentleri, 3-Akdeniz, İtalya, Adriyatik
sahilleri, Kuzey Afrika, 4-Batı Akdeniz, İberik yarımadası, Gaskonya körfezi, Kuzey Afrika, 5İngiltere, İskoçya, Almanya sahilleri, 6-İstanbul Boğazı, Girit adası bir kısmı, Ege denizi,
Adriyatik sahilleri, 7-Dünya haritasını çizmiştir. (Avusturalya yok)
Büyük Türk gezgincilerinden Mehmet Âşık (1555-?) 21 yaşında geziye çıkarak 25 yıl içinde
birçok ülke gezmiş ve gezi notları 1595 de "Menazır-ül Avalim" (Dünyanın görünümü) adıyla
basılmıştır. 1590 da Menemenli Mehmet Reis’in çizdiği bir Akdeniz haritası Venedik'te Correr
müzesindedir.
Benzer şekilde 16. yüzyılda Tunus' lu Hacı Ahmet’in Dünya haritası Venedik'te San Marco
38
kütüphanesindedir.
Kâtip Çelebi (1609–1657) Girit seferi dolayısı ile (1645–46) haritaların nasıl yapıldığını
öğrendi. En önemli yapıtı "Cihannüma" (Dünyayı gösteren) coğrafya alanında doğu görüşten
batı görüşe geçişte bir dönüm noktasıdır. Beş haritalı, 75 sayfa olan ve 1648 de yazılmağa
başlanan bu kitapta Dünyanın yuvarlaklığı üstüne kanıtlar verildikten sonra Japonya'dan
Erzurum ve Irak'a kadar ülkelerin coğrafyasını, kısa tarihini, bitki ve hayvanlar âlemini
anlatmaktadır.
1785 de Mustafa Resmi ipekli kumaş üzerine renkli yapılmış 0.70x1.20 m boyutlu Karadeniz
ve Akdeniz haritasını çizdi (haritalarını, Mustafa: Amel-ressam hıfzı Enderun Hazret-i Sadrı Ali
olarak imzalamıştır).
1803 de mükemmel ilk Türkçe atlas, Darüt-tabaati'l-Amire adını taşıyan basımevi müdürü
Müderris Abdurrahman Efendi tarafından İstanbul'da basıldı. Bu atlas birçok kaynaklardan ve
Avrupa'da yapılan atlaslardan yararlanılarak yapılmıştır. Atlasın başında 79 sayfalık astronomi
ve coğrafya bilgilerini içeren bir bölüm bulunmakta, bunu renkli haritalar izlemektedir.
Sayfa- 20 – Etkinlik – Ortadaki haritayı seçer. Çünkü bu haritada ölçek vardır. Yön oku ve
renklerin ne anlama geldiğini gösteren açıklama bölümü bulunur. Diğer haritalarda bu üç
unsur bir arada yer almamıştır.
Sayfa -20- etkinlik 2- Uygulaması yapılarak boşluklar doldurulacak. (1/2, 1/4, 1/ 8, 1/ 16.)
YEREL SAAT-SAAT DİLİMLERİ:
1-Etkinlik Çalışması:
1- B noktası O º boylamı yani başlangıç meridyeni üstü, D noktası 75 º Doğu boylamındadır.
Aralarındaki zaman farkı ne kadardır?
Çözüm: 75 º x 4’ = 300’ = 5 saattir.
2-B noktasında ( O º) yerel saat 12: 40 iken A(30 º Batı) ve C ( 45 º Doğu) noktalarında
yerel saat kaçtır?
A- 30 º - 0 º = 30 º meridyen farkı, 30 º x 4’ = 120’ = 2 saat zaman farkı, Batıda yerel saat
geridir. 12.40 -2.00 = 10. 40 yerel saat A noktasında 10.40
B- 45 º- 0 º = 45 º boylam farkı, 45 º x 4’ = 180 ‘ = 3 sat zaman farkı, doğuda yerel saat
ileri olduğundan, 12. 40+ 3.00= 15.40 Yerel saat C noktasında 15.40 tır.
3- C Noktasında( 45 º doğu boylamında) yerel saat 17.40 iken, D noktası ( 75 º doğu) ve E (
75 º doğu) noktalarında yerel sat kaçtır.
A- 75 º - 45 º = 30 º boylam farkı, 30 º x 4’ = 120’ = 2 saat zaman farkı, doğuda yerel saat
sürekli ileridir. 17.40 + 2.00 = 19.40 tır.
B- D ve e noktaları aynı boylam üzerindedir. Aynı boylam üzerindeki tüm noktaların yerel
saatleri aynıdır.( 19.40)
İZOHİPSLER:
Etkinlik: Ders kitabında verilen yer şekilleri ile ait oldukları izohipslerin eşleştirilmesi çalışması
yapılacak.
1- a, 2- d, 3- b, 4-c, eşleşmeleri yapılacak.
Etkinlik Çalışması: A- B noktaları arasına teleferik hattı inşa edilmiştir. Bu noktalar arası
yükseklik farkı 600 m dir. Yatay uzaklık ise 3,5 km. dir. Teleferik hattının eğimi ne kadardır?
(% o olarak) Hesaplayınız.
Eğim % 0 = 600 m x 1000 / 3500
Eğim % 0 =240
39
DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ:
Etkinlik Çalışması: Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe yaşanan değişiklikleri belirleme.
İfadeler Artar Azalır Değişir Değişmez
Güneş ışınlarının geliş açısı X
Sıcaklık X
Buharlaşma miktarı X
Denizlerde tuzluluk oranı X
Tarım ve ormanın üst sınırı X
Yer çekimi X
Kuzey yarımkürede kuzeye doğru kutup yıldızının görünüm açısı X
Bitki türleri X
Kalıcı kar sınırı X
Meridyenler arasındaki mesafe X
Paraleller arası mesafe X
Gece gündüz arasındaki zaman farkı X
Etkinlik Çalışması: Aşağıdaki tabloda verilen özelliklerin dünyanın hangi tür hareketi ile ilgili
olduğunu bulma çalışması:
Olaylar Günlük hareket Yıllık hareket
Güneş ışınlarının yere düşme açısı yıl boyu değişir X
Bir cismin gölge boyu öğlen vakti yazın kısa, kışın uzun olması X
Gece gündüz sürelerinin değişimi, güneş doğuş ve batış saatlerinin sürekli değişmesi X
Güneşin doğduğu ve battığı yerler değişir. X
Mevsimler oluşur X
Gece gündüz oluşur X
Günlük sıcaklık farkları, meltem rüzgârları oluşur X
MEVSİMLERİN VE İKLİM KUŞAKLARININ OLUŞUMU:
Etkinlik Çalışması: Kuzey yarım kürede yaşayanlar olarak aşağıdaki tabloda verilenlerin hangi
tarihler denk geldiğini işaretleme.
Olaylar 21 Haziran 23 Eylül 21 Aralık 21 Mart
Kuzey Yarım Küre’de yaz başlangıcıdır. X
Güney Yarım Küre’de kış başlangıcıdır. X
Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz X
Güney Yarım Küre’de en kısa gündüz yaşanır. X
Gölge boyu Kuzey Yarım Küre’de en kısa X
Kuzey Yarım Küre’de ilkbahar başlangıcıdır. x
Güneş ışınları kutuplara teğet geçer X X
Bütün dünyada gece ve gündüz eşitliği yaşanır X X
Güney Yarım Küre’de yaz başlangıcıdır. X
Kuzey Yarım Küre’de sonbahar başlangıcıdır. X
Gölge boyu Güney Yarım Kürede en kısa durumdadır. X
Cisimlerin öğle vakti gölgesi ekvatorda oluşmaz X X
Güney Yarım Kürede gündüzler uzamaya başladığı tarihtir. X
Kahramanmaraş’ta gündüz uzunluğu Samsun’dan fazladır. X
Kentler Matematik iklim kuşağı Sıcaklık kuşağı
New York ( ABD) 41º K Orta Kuşak Ilıman Kuşak
Kap ( G. Afrika Cum.) 33 º G Orta Kuşak Ilıman Kuşak
40
Sydney ( Avustralya) 33 º G Orta Kuşak Ilıman Kuşak
Sao Paulo ( Brezilya) 23 º G Tropikal Kuşak Sıcak kuşak
Gröndland(Danimarka) 60- 85º K Kutup Kuşağı Soğuk Kuşak
Addis Ababa ( Etiyopya) 9º K Tropikal Kuşak Sıcak Kuşak
ATMOSFER:
Etkinlik Çalışması: Atmosferde sıcaklık değişim grafiğine göre.
1- Atmosferde sıcaklık değişimi nasıldır? Atmosferin farklı katları arasında farklı değişim
göstermektedir. Troposferde yukarı doğru azalırken, Stratosferde yukarı doğru artmaktadır.
Mezosferde azalırken, iyonosferde yukarı doğru sıcaklık azalmaktadır.
2- Troposferde sıcaklık değişimi nasıldır? Troposferde sıcaklık yukarı doğru azalır.
3- Canlı yaşamı için en uygun sıcaklık şartlar hangi katmandadır. Troposfer 0 °C üzerinde
olan tek katmandır.
4- Atmosfer olayları 0 °C nin üstünde su buharı bulunmadığı için diğer katmanlarda su bu harı
yoktur. Bu yüzden su buharının bulunduğu tek katman Troposferde gerçekleşir.
İKLİM VE HAVA DURUMU:
1-Hangi hava olaylarından bahsedilmiştir.
2-Yaşadığınız yerde mevsimlere göre hava olayları nasıl bir değişim göstermektedir?
Kış mevsiminde genelde bulutlu, nemli, yağmurlu havalar, sık esen rüzgârlar, bazen ılık esen
lodos yaşanmakta, yine kış aylarında uzun sürmese de kar yağışı ve don olayları yaşanmakta,
ilkbaharda yağışlar azalırken, güneşli ve sıcak günler yaşanmaya başlanmakta, bol güneşli,
yağmursuz, yağışsız, geçen yaz günleri yaşanır. Hava sıcaklıklarının düşmesi, artan bulutlar,
rüzgârlar ve başlayan yağışlarla gelen sonbahar kışın gelmekte olduğunu haber vermektedir.
3- Metne göre hava olayı kavramını tanımlayınız.
Hava Olayları: Atmosferde görülen kısa süreli değişimler veya olaylardır. Yağmur yağması,
Rüzgâr esmesi bu türlü olaylardır ve hepimizin bildiği gibi bu tür olaylar çok uzun sürmez ve
kısa sürelerde sürekli değişir.
1- Hangi metindeki hava olayları uzun süreleri kapsanmaktadır?
II. Metindeki hava olayları daha uzun sürelidir.
2-Metinlerden hangisi hava durumu, hangisi iklim özelliklerini belirmiştir?
I. Metin hava durumu, II. Metin iklim özelliklerini belirtmiştir.
3- Günlük kıyafet seçimlerimizi hangi metne göre belirlerdiniz?
4- Metinden ve ön bilgilerinizden yararlanarak iklimin yaşamımızı nasıl etkilediğini
söyleyebilirsiniz?
Yaşadığımız yerdeki doğal bitki örtüsü, akarsuların özellikleri, insanların yaşam tarzları, geçim
kaynakları, beslenme durumu, yaptıkları kış hazırlıkları, konut tipleri, ekonomik etkinliklerinin
türü, iklimin kontrolü altındadır.
5- Metinden ve ön bilgilerinizden yararlanarak hava durumunun yaşamımızı nasıl etkilediğini
söyleyebilirsiniz?
Hava durumu günlük yaşamda giyeceğimiz kıyafet, yola çıkarken yanımıza almamız gereken
eşya ( Şemsiye, zincir, çekme halatı,) gün içinde meydana gelecek aşırı sıcaklar halsiz kalma,
sıcaklık çarpması gibi sağlık sorunları veya anormal soğukların yol açtığı don olayları gibi
Zaralar verebilmekte ancak bu özellikler kısa süreli olduğu için uzun bir zaman boyunca
insanların yaşamlarını aynı şekilde etkilememektedir.
41
6-Gelecek yaz yapacağınız tatili hangi metinden yararlanarak planlarsınız?
II. metine göre,
7- İkinci metinde verilen bilgilerden yararlanarak iklim ile ilgili genellemelerin ne kadar geriye
gittiğini söyleyebilir misiniz?
8- Birinci metinde verilen bilgileri ne kadar süre kullanabilirsiniz?
9-Sizde bir tanıtım broşürü verilseydi yaşadığınız yerin iklim özeliklerini nasıl tanıtırdınız?
Yazları sıcak ve kurak geçer. Yıllık ortalama sıcaklık 18°C - 20°C arasında değişir. Kışlar ılık ve
yağışlıdır. Yıllık ortalama yağış miktarı 600–1000 mm arasında değişir ve yağış rejimi
düzensizdir. Kar yağışı ve don olayı pek görülmez.
SICAKLIK:
Etkinlik Çalışması: Güneşten gelen enerjinin % 27 lik kısmı ile ısınır.
Etkinlik çalışması(s. 55)
1- Haritadaki sıcaklıklar hangi faktörle göre değişmektedir?
Enlem, Kara ve deniz dağılışı.
2-Enlem, karasallık, yükselti, deniz akıntıları ve diğer faktörlerle ilgili örnekler veriniz.
Akdeniz kıyılarının Karadeniz kıyılarından daha sıcak olması( Enlem)
Ülkemizde denizden uzak iç kısımlarda yıllık sıcaklıkların kıyılardan az olması. (Kara ve Deniz
Dağılışı)
Toros dağlarında güneye bakan yamaçların kuzey yamaçlardan daha sıcak olması.( bakı)
Avrupa’nın batı kıyılarının aynı enlemde Kanada kıyılarından daha sıcak olması ( Okyanus
akıntıları)
Denize yakınlık- uzaklık, Yükselti, Dünyanın yıllık hareketi, Enlem vb.
EtkinliK çalışması:
1- Dünyanın eksen eğikliği nedeniyle yarım kürelerin farklı zamanlarda farklı ısınmalarından
dolayı mevsim farkı yaşanır.
2-Birincisi Türkiye olan Kuzey yarımküre iken İkincisi yani kışı yaşayan güney yarım kürede,
özelliklede orta veya yüksek enlemlerde bir ülkede olabilir. ( Afrika’ nın Güneyi, Güney
Amerika veya Avusturalya olabilir.)
Şehirler Yükselti
(m) Sıcaklık
(ºC) Yağış Miktarı
(mm)
En yüksek En düşük
Tumaco 50 29 24 373
Pasto 2400 17 10 74
1- Bu iki kent hemen hemen aynı enlemde olmasına rağmen bu iki kentin sıcaklık değerlerinin
farklı olmasının nedenleri nelerdir?
Pasto kentinin diğer kentten 2350 m yükseklik farkı vardır. Ayrıca iki kentten Tumaco deniz
kıyısında ve etkisindedir.
2- Yükseklik arttıkça sıcaklığın kaç derece ve nasıl değişir?
Sıcaklık, her 100 m’ de yaklaşık 0,5°C azalır. Tumaco’ nun indirgenmiş sıcaklıkları
2300 m’ de X°C azalır. ( En yüksek sıcaklık için)
42
2300 m’ de X°C azalır. ( En düşük sıcaklık için)
Karalar gündüz tez ısınır ve daha sıcak olur. Gece ise kara almış oluğu ısıyı daha tez verdiği
için çabuk soğur.
Denizler daha geç ısınır. Aldığı ısıyı da daha geç vermesinden dolayı daha geç soğur.
Gece soğuk olan karada ağırlaşan hava çökerek yüksek basınç oluşturur. Daha geç soğuyan
deniz üzerinde hava sıcak ve basınç düşüktür. Gündüz ise kara sıcak basınç düşük, deniz geç
ısındığı için soğuk ve basınç yüksektir. Buna bağlı olarak oluşan rüzgâr gündüz denizden
karaya, gece ise karadan denize doğru eser.
Etkinlik Çalışması: Deniz kıyısı ile iç kesimde sıcaklık değerleri aynı olduğu halde neden deniz
kenarında hava bunaltıcı etkidedir? Bunun temel nedeni deniz kıyısında hava nemli olması
nedeniyle nem ısıyı tutucu ve emici olmasından dolayı daha sıcak ve bunaltıcı etki gösterir.
Etkinlik Çalışması: Dünya yılık ortalama sıcaklık dağılışını inceleyerek aşağıdaki soruları
cevaplayınız.
1-Haritanın lejantını inceleyerek renklerin ne anlama geldiğini açıklayınız.
Haritadaki renkler sıcaklığın dağılışı göstermek için, sıcaklık değerleri aynı olan yerler aynı
renkte( İzotermlerin arası) boyanarak dağılış gösterilmiştir.
2-Sıcaklık hangi yönlere doğru artıp azalmaktadır? Bunun nedenleri nelerdir?
Sıcaklık genel olarak kuzey güney yönünde yani ekvatordan kutuplara doğru artıp
azalmaktadır. Bunun temel nedeni enlem faktörüdür.
3-En yüksek değerlere ve en düşük değerler nerelerde rastlanır? Nedenleri nelerdir?
En düşük sıcaklıklar kutup bölgelerindeki karalar üzerindedir. Nedeni enlem etkisi ve nem
oranının az olmasıdır.
En yüksek sıcaklıklar: Dünyanın en sıcak yerleri alçak enlemlerde ekvatora yakın alanlardır.
Ancak en yüksek değerler dönenceler civarıdır. Nem oranı az olduğu için.
4-Hangi yarım kürede sıcaklık daha fazladır? Bunun nedenleri nelerdir?
Sıcaklık farkı K.Y.K de daha fazladır. Karalar fazla olduğu için.
Etkinlik Çalışması: Aşağıdaki sorulara dünya temmuz ve Ocak ayı sıcaklık dağılışı haritalarına
göre cevaplayınız.
1-Yerkürede en sıcak yerler nerelerdir? Nedenlerini nelerdir?
Kuzey Yarım Küre’de Ocak Ayında Yüksek sıcaklıklar Ekvator ile Yengeç Dönencesi arasında,
denizler üzerinde görülür.
Güney Yarım Küre’de Ocak Ayı: En yüksek sıcaklıklar Güney Afrika’da Kalahari Çölü’nde,
Güney Amerika’da Patagonya Çölü’nde ve Kuzey Avustralya’da görülür.
Kuzey Yarım Küre’de Temmuz Ayı en sıcak yerler, 15. ve 40. paraleller arasındaki karalar
üzerindedir.
Güney Yarım Küre’de Temmuz Ayı sıcaklıkları az olup en yüksek sıcaklıklar ekvatora yakın
yerlerindedir.
43
2- İzotermlerin uzanışı hangi yarım kürede nasıl bir uzanış göstermektedir.
Güney Yarım Küre’de izotermlerin gidişi daha düzenlidir. Çünkü bu yarım kürede karalar daha
az yer kaplar ve denizler çok yer tutar deniz etkisi ile sıcaklık daha düzenli dağılış gösterir.
Kuzey Yarım Küre’de Ocak Ayında İzoterm eğrileri karalar üzerinde güneye, denizler üzerinde
kuzeye doğru sapma gösterir. Bu durum, karaların denizlerden daha soğuk olduğunun
kanıtıdır. Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı Kuzey Yarım Küre’de izotermlerin gidişi enlemlere
uyum sağlamaz. Çünkü bu yarım kürede karalar geniş yer kaplar.
3-Bu farklılıkların(izotermlerin uzanışı) nedenleri nelerdir?
Gerek sıcaklık dağılışında gereksese de izotermlerin uzanışlarında farklılığın temel nedeni iki
yarım kürede kara ve deniz dağılışının farklı olmasıdır. Ayrıca izotermlerin paralellere göre
sapma göstermesinde başka bir neden de Okyanus akıntıları, izotermlerin enlemlerden
sapmasana neden olur.
Etkinlik Çalışması: Halifax, Brest, Ulanbator şehirlerine ait sıcaklık grafiklerini yorumlama.
1-Atlastan kentleri bululunuz.
2-Sıcaklık değerlerini karşılaştırıp nedenlerini bulunuz.
Brest şehri sıcaklık değerleri yüksek olan bir şehir. Ayrıca kışları da ılık geçmektedir. Buranın
bu şekilde olmasında deniz kıyısında olması ayrıca Golf –Stream sıcak su akıntısının etkisi
nedeniyledir.
Halifax ise Brest göre aynı enlemlerde olmasına rağmen ve deniz kıyısında olmasına rağmen
Brest şehrine göre daha az sıcaktır. Kışları da ayrıca çok daha soğuktur. Bunun nedeni ise
Labrador soğuk su akıntısıdır.
Ulanbator bu şehirlerle yaklaşık aynı enlemlerdedir. Fakat burada yıllık sıcaklık farkları çok
fazladır. Yani yazın daha sıcak, kışın ise çok daha soğuktur. Bu da buranın havadaki nem
miktarının düşük olmasını gösterir. Bu kent denizden uzaktır. Kara içindedir. Ayrıca yükseltisi
oldukça fazladır.( Yaklaşık 2000 m.)
Etkinlik Çalışması: Aylara göre en düşük ve en yüksek sıcaklık değerleri verilen üç merkeze (
Boston- ABD, Kopenhag- Danimarka, Chirstchuch- Yeni Zelanda) ait değerlerin ortalama
alınıp bu merkezlere ait sıcaklık grafiklerinin çizimi öğrencelere ders dışı etkinlik olarak
verilerek ürün dosyalarına koymaları istenerek konu tamamlanır.
BASINÇ:
Etkinlik Çalışması: Sayfa- 64- 1-D, 2- A, 3- DCBA
Etkinlik Çalışması–1.Sayfa 65:
Basınç Tiplerinin Özellikleri:
Alçak Basınç (Siklon): Havanın yoğunluğu azdır. Hava yükseltici bir hareket gösterir.
Yeryüzündeki hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
Yüksek Basınç (Antisiklon): Havanın yoğunluğu fazladır. Hava alçalıcı bir hareket gösterir.
Yeryüzündeki hava hareketi merkezden çevreye doğrudur
Not: Hava kütleleri dünyanın dönüşünden dolayı kuzey yarımkürede sağa, güney yarım
kürede sola doğru sapar.
44
1-KYK-YB 2-GYK-YB 3- KYK- AB 4-GYKEtkinlik Çalışması 2:Sayfa 65 – 1.Sıcaklık, 2.Dünyanın günlük hareketi, 3.Yükselti,
4.Yerçekimi.
ETKİNLİK ÇALIŞMASI: Sayfa 66 -Kuzeyden güneye doğru sırasıyla;
Termik YB, Dinamik AB, Dinamik YB, Termik AB, Dinamik YB, Dinamik AB, Termik YB
1.Harita
2.KYK’ de yaz, GYK’ de kış mevsimi yaşanmaktadır. Çünkü yazın karalarda AB, denizlerde YB
alanları oluşur.
2.Harita
1.KYK de kış, GYK de yaz mevsimi yaşanmaktadır. Karalar ve denizlerin farklı ısınma
özelliğine bağlı olarak ortaya çıkan basınç merkezleri bu sonucu vermektedir.
2.En yüksek değerler karalar, en düşük değerler denizler üzerindedir. Nedeni; Karalar ve
denizlerin farklı ısınma özelliğidir
3.GYK de denizlerin daha fazla olması bu sonucu doğurur.
RÜZGARLAR:
Etkinlik çalışması- 1: Sayfa 69
1.Dünyanın günlük hareketi, 2.Basınç merkezleri arasındaki uzaklık, 3.Basınç farkı, 4.Yer
şekillerinin engebeli olması
1.Dünyanın günlük hareketi, 2.Yerşekillerlnin uzanışı, 3.Basınç merkezlerinin konumu (Daima
YB→AB)
Etkinlik çalışmamsı: Sayfa 70
Rüzgâr frekans gülü boyandığında tabloda da görüldüğü gibi hâkim rüzgâr yönünün Doğu
olduğu görülür.
Etkinlik Çalışması: Sayfa 71:
1.Alizeler, 2.Batı Rüzgârları, 3.Batı Rüzgârları, 4.Batı rüzgârları, 5.Alizeler, 6.Kutup Rüzgârları
7.Ters alizeler.
Deniz Meltemi: Gündüzleri karalar denizlere göre daha fazla ısınmaktadır. Bu nedenle karalar
AB alanı olurken, denizler YB alanı olmaktadır. Bu nedenle rüzgâr denizlerden karalara doğru
eser.
Kara meltemi: Gece, karalar denizlere göre daha çabuk ve çok soğur. Bu nedenle, karalar
üzerinde termik yüksek basınç alanı, denizler üzerinde ise termik alçak basınç alanı oluşur. Bu
durumda hava akımları karalardan denizlere doğru olur.
ETKİNLİK: Sayfa 74
1.Sirocco, 2.Hamsin, 3.Mistral, 4.Bora, 5.Krivetz
NEMLİLİK VE YAĞIŞ:
Etkinlik çalıması: Sayfa 75
Sınıfın 30 öğrenci alması :Maksimum nem
Sınıfın kapasitesinin genişletilmesi :Sıcaklığın artması
Sınıfta var olan 24 öğrenci :Mutlak nem
Sınıfın %80lik doluluk oranı :Bağıl nem
45
30 kişilik sınıfa 33 kişi gelmesi :Yağış
Sınıftaki %20 lik boş sıra :Nem açığı
Sıcaklık( ºC) Maksimum nem( gr/ m³) Mutlak nem( gr/ m³) Bağıl nem % Yoğunlaşma mik.
(gr)
30 30,40 10 32,89 -20 17,32 10 57,73 -10 9,42, 10 100+ 0,58
0 4,85 10 100+ 5,15
-10 2,35 10 100+ 7,65
-20 1,06 10 100+ 8,94
1-Sıcaklıkla ile maksimum nem arasında nasıl bir ilşiki vardır?
Sıcaklık arttıkça maksimum nem de artar. Doğru orantı vardır.
2-Sıcaklık arttıkça bağıl nem neden artmamıştır?
Sıcaklıkla bağıl nem ters orantılıdır. Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği nem miktarı
(Maksimum nem) da artacağından bağıl nem azalır.
3-Sıcaklık arttıkça mutlak nem artmadığı halde neden bağıl nem azalmıştır?
Mutlak nem artmamansa rağmen sıcaklığın artması maksimum nemi de arttırdığı için bağıl
nem azalmıştır.
4-Sıcaklıkla yoğunlaşma miktarı arasında nasıl bir ilişki vardır?
Ters orantı vardır. Sıcaklık arttıkça yoğunlaşma azalır.
Etkinlik çalışması: Sayfa 80 ( Dünya yağış dağılışı haritası)
1.En yağışlı bölgeler nerelerdir?
En yağışlı bölgeler, ekvatoral kuşak, orta kuşak karalarının batı kıyıları ve Musonlar bölgesidir
2.Bu bölgelerde yağışın çok olmasının nedenleri nelerdir?
Bu bölgeler ekvatoral kuşakta yer alır. Buralarda sürekli sıcak ve nemlidir. Nem oranı
yüksektir. Sürekli ısınmadan dolayı buralarda yıl boyunca yükselici hava hareketi görülür ve
yükselim yağışları yaygın olarak görülür. Muson iklim bölgesinde denizden gelen nemli
rüzgârlar ve dağların etkisi, Kıtaların batım kıyılarında ise denizden gelen batı rüzgârlarının
getirdiği bol nemli havaların etkisi vardır.
3. Dünyada en az yağış alan bölgeler nelerdir?
En az yağışlı bölgeler, orta kuşak karalarının dağlarla çevrili iç kısımları ile dönence altı
bölgeleri ve kutuplar çevresidir.
4.Bu bölgelerde yağışın az olma sebepleri nelerdir?
Yağış dağılışı ile enlem arasında belli ölçülerde bir paralellikten bahsedilebilir.Genel olarak
ekvator bölgesi bol yağışlı kutuplar bölgesi az yağışlıdır.Ancak yağışa etki eden Yer şekilleri,
yükseklik,bitki örtüsü,dağların uzanış yönü,denize uzaklık gibi etkenler bu paralelliğin kesin ve
net olmasını engellemektedir.
DÜNYANIN İKLİM ZENGİNLİĞİ:
Etkinlik Çalışması: sayfa- 86- Ekvatoral iklim ( kırmızı), Tundra iklimi( koyu mor)
Etkinlik Çalışması: sayfa- 86- 1. Sıra: Tropikal iklim, Muson ormanları, Çöl iklimi
2. Sıra: Maki, İğne yapraklı orman, Step iklimi, Bitki örtüsü yok.
3. Sıra: Kutup iklimi, Tundra
Etkinlik Çalışması: sayfa- 87: 1-Ilıman kuşak karasal iklim, 2- Akdeniz iklimi, 3- Çöl İklimi, 4Muson iklimi, 5-Ekvatoral iklim, 6- Tropikal iklim.
Etkinlik Çalışması: sayfa- 88:
46
DEPREMLER:
Not: Deprem büyüklüğü ile şiddeti aynı anlamda değildir. Büyüklük boşalan enerji miktarıdır.
Richter ölçeği ile ölçülür. Şiddeti ise meydana getirdiği hasar ve yıkımla ilgilidir. Şiddeti
Marcali- Siberg ölçeği ile belirlenir.
Richter ölçeği Marcali- Siberg Deprem
3,5 - 4,2 1 – 3 Hafif
4,3 – 4,8 4 – 5 Orta
4,9 – 6, 1 6 – 7 Şiddetli
6,2 – 7,3 8 – 10 Yıkıcı
7,4 + 11 – 12 Afet
DEPREMİN ŞİDDETİ NELERE BAĞLIDIR:
1. Deprem büyüklüğü ve süresin,
2. Odak derinliği ( ters orantı),
3. Zemin yapısı,
4. Deprem merkezine uzaklık,
5. Depreme karşı hazırlık durumu ve bilinci, 6.Yapıların ve inşaatların durumu etkilidir.
7. Depremin bağlı olarak değişir.
Şiddet – Büyüklük Karşılaştırılması:
Şiddet IV V VI VII VIII IX X XI
Richter Magnitüdü 4 4.5 5.1 5.6 6.2 6.6 7.3 7.8
DIŞ KUVETLER:
Etkinlik Çalışması: Daimi kar sınırının yükseltisi Ekvatordan kutuplara doğru azalır. Ekvatorda
5500 m olan sınır, Sınır kutuplarda deniz seviyesine “o m.” yakındır. Bu sınır Enlem ve iklim
özelliklerine bağlı olarak değişir.
Ekvatordan kutuplara doğru sıcaklığın azalması sonucu daimi kar sınırı aşağı doğru
inmektedir.
Etkinlik Çalışması:1- Toprak kütlesi eğimin fazla olması sonucu yer değiştirmiştir. Ayrıca
burada heyelana uygun sahada açılan yolun, arazi yapısının da dirençsiz olmasının da etkisi
olduğu söylenebilir.
2-İkinci arazi düz bir arazidir. Heyelanın eğimli arazilerde yer çekimi etkisi ile oluştuğu
bilindiğine göre bu arazide heyelan olma ihtimali yok denecek kadar azdır. Ancak gerideki
yüksek saha da olabilir.
BEŞERİ DOKULAR:
Nüfus ve yerleşme, ulaşım, ticaret, enerji üretimi, sanayi, Madencilik, Tarım, hayvancılık,
haberleşme,
1.Resim- yerleşme Coğrafyası, 2.Resim- Tarım Coğrafyası, 3. Resim- Turizm Coğrafyası
47
4. Resim- Sanayi Coğrafyası, 5.Resim- Ticaret coğrafyası, 6. Resim-Tarım coğrafyası
7. Resim - Enerji Coğrafyası, 8-Resim-Ulaşım coğrafyası,
YERLEŞMELER VE DEĞİŞİM:
Etkinlik Çalışması: ( S–143) Kırsal ve Kentsel yerleşmelerin benzer ve farklı özelliklerini
belirleme.
Şehirleri kır yerleşmelerinden ayıran özellikler:
1- Nüfusları fazladır. 2-Yayıldıkları alanlar geniştir. 3-Geçiminde tarım dışı sektörlere dayanır.
4-Meskenler yanında çarşı, Pazar, fabrika, spor ve sanat merkezleri vb. bulunur. 5-Çok büyük
şehirlerde değişik soy, din ve ırktan insanlar birlikte yaşar.
Kır yerleşmelerin ortak özellikleri:
1-Nüfus sayıları ve yoğunlukları azdır. 2-Ekonomileri tarım ve hayvancılığa dayanır.
3-Yayıldıkları alanlar dardır. 4-Sosyal dayanışma ve işbirliği kuvvetlidir.
5-Sınırları ve ortak malları vardır. 6-Bazıları geçici yerleşmeler olup, özel mülkiyet olanları
vardır.
7-Köylerde mesleki faklılık az ve etnik yapı bakımından sade yapıdadır.
Benzer Özellikleri: İnsanların beslenme, barınma, korunma vb. temel ihtiyaçlarını karşılamak
için oluşmuşlardır.
Temelinde insanların yapısı olan meskenler bir araya gelerek oluşmuşlardır. Başlangıçta ufak
olan yerleşmelerin büyümeler ile oluşmuşlardır.
YAŞADIĞIM YER:ORHANGAZİ
1-Hangi yarımkürede yaşıyorsunuz?
Kuzey yarım küre,
2-Çevrenizde hangi kıtalar var?
Asya, Avrupa, Afrika,
3-Hangi ülkelerle komşuyuz?
Yunanistan, Bulgaristan, Suriye, Irak, İran, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, K. K. T.C.
4-Türkiye’nin neresinde yaşıyorsunuz?
Ülkemizin kuzey batısında, Marmara bölgesi’nin Güney Marmara Bölümünde, bölümün güney
doğu kısmında bursa ili, Orhangazi ilçesinde yaşıyoruz.
5-Yaşadığınız yerin enlem ve boylam değerlerini bulunuz.
Yaklaşık olara 29º 20’ Doğu boylamı, 40º 30’ kuzey enlemi,
Etkinlik Çalışması: (S–150) Ders Kitabındaki okuma metni kargın köyü ile yaşadığımız yerin
karşılaştırılması.
1- Yaşadığınız yerle Kargın köyünü karşılaştırınız.
ORHANGAZİ: Toplam Nüfusu: 77.338, Yüz **çümü: 476 km², Belediye Sayısı: 6, Köy
Sayısı:25
Coğrafi konumu: Samanlı dağlarıyla İznik gölü arasında ve bu göle 2 km. uzaklıkta bulunan
bir yere kurulmuştur. Orhangazi İlçesi, Marmara Bölgesinin doğusunda Gemlik Körfezi ile
İznik Gölü çevresinde kurulmuştur. Bursa-Yalova yolu üzerindedir Kuzeyinde Yalova ile
Karamürsel İlçesi, batısında Gemlik, güneyinde Yenişehir, doğusunda İznik İlçeleri
bulunmaktadır. İlçe merkezinin denizden yüksekliği 125 m.dir. İlçenin genel yüzölçümü 476
km2 dir. Bursa’ya 45 km. uzaklıktadır.
Fiziki özellikleri:
Yer şekilleri: Kuzeyinde Samanlı Dağları, güneyinde Katırlı Dağları ile çevrili, çanak
şeklindedir. Çıplaklaşmış Samanlı Dağlarına rağmen Katırlı Dağları ormanlıktır. İlçenin
kuzeyini Samanlı Dağları, güneyini de Mudanya Dağları engebelendirmektedir. Bunlardan
48
Mudanya Dağlarının doğu uzantısı olan Gemiç Dağı 1283 m.ye kadar yükselir. Yeryüzü
şekilleri genelde düz alçak ve ovalarla kaplıdır.
İklimi ve bitki örtüsü: Marmara Bölgesinin tüm özellikleri ilçede de aynen hüküm sürer. Yazlar
kurak ve sıcak, ilkbahar, sonbahar ve kış ayları ılık, yağışlı geçer. İklimi akdeniz iklimi olup
yazları sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır. Balkanlardan gelen hava kütleleri Marmara
Denizi üzerinden nem alır. Bu nemi Güney Marmara kıyılarına taşır, dolayısıyla denizel iklime
neden olur. Yıllık yağış ortalaması 701 mm. dir.
Bitki örtüsü alçaklarda makiler ve zeytin likler, yükseklerde ormanlar görülür. Genelde meşe
gürgen, kızılçam, yükseklerde kayın kestane ve gürgenler görülür.
Hidrografyası: İznik Gölü'nün batı yarısı Orhangazi'nin sınırları içerisindedir. Ayrıca Sölöz
Deresi (Kocadere) ile bazı küçük akarsular ilçe topraklarından geçerek İznik Gölü'ne dökülür.
Gölün batısından sızan suların oluşturduğu Garsak (Karsak ) Suyu buradan Gemlik Körfezi'ne
doğru akar. Garsak deresi de bir yönde İznik gölünün gideğeni durumundadır. Bunun dışında
Nadır deresi mevsimlik bir akarsu olup yazın kurumaktadır.
İznik Gölü: Marmara Bölgesi'nin en büyük, Türkiye'nin ise 5. büyük doğal gölü olan İznik
Gölü, Bursa'nın Orhangazi İlçesi'nde yüzölçümü 298 kilometrekare olan bir tatlı su gölüdür.
Orhangazi'deki sanayi tesislerinden, çevredeki yerleşim birimlerinden ve küçük zeytinyağı
fabrikalarından göle atıklar karışmaktadır. Bundan kaynaklanan aşırı yosunlaşma ve toplu
balık ölümleri dikkat çekmektedir. Daha önceleri en az 8 tür balık yetişen gölde, son yıllarda
bu sayı 3–4 türe kadar düşmüştür. Halk arasında ilik balığı ve kepekleme olarak bilinen balık
türlerine artık çok ender rastlanmaktadır. Gölde en çok avcılığı yapılan gümüş balığı yıllık 2
bin ton civarında avlanmakta olup tamamı ihraç edilmektedir. İznik Gölü'ne ait bir tür olmayıp
yakın zamanda görülmeye başlanan ve çoğalan bu balık, diğer türleri ve gölün doğal
dengesini etkilemiştir. Ayrıca geçmiş yıllarda bolca avlanan ve önemli gelir kaynağı olan
Kerevit 1980'lerden sonra azalma göstermiştir. Gölün batısındaki su durdurma yapısının
varlığı sonucunda 416 hektar sulak alan kurutulmuştur. Bu yapı, gölü kısmen bir su haznesine
dönüştürmüş, su seviyesini yükseltmesi sonucunda sazlık ve bataklık alanlarda azalma
olmuştur."
2- Benzer olan ve farklı olan özellikleri tespit ediniz.
Yer şekilleri yönünden faklılıklar var. İklim özellikleri genelde benzer. Bitki örtüleri de
benzerlik göstermekte, Akarsuların az küçük olması benzer özellik, göller yönünden farklılık
var. Coğrafi konumundan kaynaklanan farklılıklar var.
3- Tespit ettiğiniz farklılıkların nedenlerini açıklayınız?
Coğrafi konumundan kaynaklanan farklılıkların nedenleri Orhangazi daha işlek ana yollar
üzerinde. İlçe olması, daha büyük alanlı olduğu için komşu sayısı fazladır. Orhangazi’de298
kilometrekare alanı ile Türkiye'nin 5. büyük doğal gölü olan İznik Gölü bulunur. Bu gölün
doğal ve beşeri ekonomik etkileri daha fazladır. Orhangazi de ayrıca çok daha verimli tarım
toprakları mevcuttur.
Etkinlik Çalışması: (S–151) Ders Kitabındaki okuma metni kargın köyü ile yaşadığımız yerin
karşılaştırılması.
1- Yaşadığınız yerle kargın köyünü karşılaştırınız.
Tarihçesi: Tarihte Bitinya, Roma, Bizans, Selçuklu egemenliğine giren 1332’de ilçeye adını
veren Orhan Gazi tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katıldı. Kent Orhan Gazi
tarafından İznik’te bulunan Mevlana Alâeddin Medresesi’ne vakıf olarak bağışlamıştı.
Yerleşim ünitesi olarak Orhangazi; ikinci Osmanlı Padişahı Orhan Bey tarafından 1362 yılında
kurulmuştur. Orhangazi burasını beğenerek bir müddet askeri karargâh olarak kullanmıştı.
Orhan Bey burada kendi adına bir camii ve hamam yaptırarak civarda bulunan Türk
49
aşiretlerini buraya yerleştirmiştir. Pazarköy adını alan bu yerleşim merkezi o sıralarda İznik'e
bağlıydı. Yıldırım Beyazıt devrinde de ilçe merkezinde han, hamam gibi binalar vücuda
getirilmiştir. Fakat bunların bir kısmı 1418 tarihindeki yer sarsıntısında kısmen harap
olmuştur.
İznik’ten sonra Gemlik’e bağlı bir bucak olarak yönetilmiş sonraları ilçe olarak Bursa’ya
bağlanmıştır. 1879 yılında Pazarköy bucak merkezi olmuş, 1893 yılında Bursa iline bağlı ilçe
merkezi olmuştur. 1913 yılında Orhangazi adını almıştır. (Bazı kaynaklara göre 1919'da da
Orhangazi olarak değiştirilmiştir.) 20 Eylül 1919’da Yunan işgaline uğrayan Orhangazi, 10
Eylül 1922’de işgalden kurtulmuştur. . Ancak bu işgal sırasında kent büyük ölçüde yakılmış ve
tarihi eserlerin çoğu yok olmuştur. Kasaba yandığı için kaymakamlığın çalışacak bir binası
olmadığından ilçe merkezi iki yıl Gürle’ye taşınmıştır. O yıllarda, Kaymakamlık bir süre Gürle
Köyü'nde çalışmalarını sürdürmüştür.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Orhan Gazi Camisi, Orhangazi Hamamı,
Gürle Köyü Hamamı, Ermeni Kilisesi bulunmaktadır. İlçenin sivil mimari örnekleri Yunan işgali
sırasında yanmıştır.
Son düşman işgalinden harap bir halde kurtulan kasaba yeniden imar edilmiştir. Günden güne
genişleyen ve güzelleşen Orhangazi’de muntazam caddeler ve parklar vücuda getirilmiş olup
1980' lerde kasaba görünümünde olan ilçe 1983 yılından sonra yapılan çalışmalarla hızla
modern bir şehir görünümüne kavuşmuştur.
Nüfus Yapısı: Toplam nüfusu 77.338'dir. İlçe merkezi 55.000 nüfusa sahiptir. 1940 sayımına
göre 1372’si kadın, 1287’si erkek olmak üzere merkezde 2659 nüfus vardır. İlçenin genel
nüfusu ise 58.716’dır. İlçe nüfusunun %39’u sanayide çalışır. Gedelek turşusu, ormancılık,
hayvancılık da gelir kaynaklarındandır. Göçlerle büyüyen bir kent olan Orhangazi’ye
1880’lerde Kafkasya ve Rumeli’den gelen göçmenler yerleşmiştir. Kurtuluş Savaşı sonrasında
bölgeyi terk etmek zorunda kalan Ermenilerin yerine Yunanistan’dan gelen göçmenler
yerleştirilmiştir. İlçeye 1930'ların başında çok sayıda göçmen yerleştirilmiştir.1951’de
Bulgaristan ve Makedonya’dan gelen göçmenler, Hürriyet mahallesini oluşturmuştur.
2000 Yılı Genel Nüfus Sayım Sonuçları
NÜFUS SAYIMI TOPLAM
ŞEHİR KÖY
44.426 24.476 68.902
Nüfus Artış Hızı ve Değerlendirilmesi
Sanayileşmenin yanı sıra dış göçler nedeniyle ilçe merkezinde devamlı nüfus artışı vardır.
Köylerde ise iyi bir aile planlaması sonucu artış yok denecek kadar azdır.
IV - EĞİTİM DURUMU(2007 Yılı )
Nüfus Yoğunluğu: 145 /km2
Nüfus Artış Oranı: % 20,08
Yüksek Öğretim Kurumu Sayısı: 1
İlköğretim Kurumu Sayısı: 20
İlköğretim Öğretmen Sayısı: 366
İlköğretim Öğrenci Sayısı: 9.223
Orta Öğretim Kurumu Sayısı: 5
Orta Öğretim Öğretmen Sayısı: 179
Orta Öğretim Öğrenci Sayısı: 3.364
Orhangazi Nüfusunun
Bursa Nüfusuna Oranı: % 3,2
Köylerin Nüfusunun
Orhangazi Nüfusuna Oranı: % 35,5
50
V - SAĞLIK DURUMU
İlçede doktor başına 1.602 nüfus düşmektedir.
Orhangazi İlçesinin 2007 Yılı Sağlık Personeli Durumu
Uzman Hekim 14
Pratisyen Hekim 29
Diş Hekimi 7
Hemşire 43
Sağlık Teknisyeni 37
Ebe 35
TOPLAM 165
Devlet Hastanesi 1
SSK Hastanesi 0
Özel Hastane 0
Sağlık Merkezi 0
Sağlık Ocağı 7
Sağlık Evi 6
Dispanser 0
Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlama Merkezi 1
Semt polikliniği 0
SSK İstasyonu 0
Belediye Polikliniği 0
Özel Poliklinik 2
TOPLAM 17
2- Benzerlik ve farklılıkları söyleyiniz.
Orhangazi nüfus sayısı bakımından daha fazla, ayrıca nüfusu oluşturan insanlar farklı bölge ve
ülkelerden gelen kültürel yönden daha faklı ve çeşitliliğe sahiptir.
Kargın köyü dışarı göç verirken ilçemiz hızlı bir göç almakta ve nüfusu sürekli artmaktadır.
Mesken tipleri değişiktir.İlçemizde daha ağırlıklı olmak üzere betonarme yapıda modern
binalar mevcuttur.
Tarihi açıdan ise Orhangazi geçmişi daha eskiye dayanmaktadır.
Eğitim seviyesi, okuryazarlık, okullaşma, okul sayısı yönünden ilçemiz daha gelişmiştir.
3- tespit ettiğiniz benzerlik ve farklılıkların nedenlerini söyleyiniz.
İlçemiz konum itibari ile daha iyi bir yerde kurulmuş, daha eski dönemde kurulmuş, nüfus
yapısı daha değişik olması, ayrıca Kargın köy iken Orhangazi ilçe olması.
TÜRKİYE’NİN YERŞEKİLLERİNİN ÇEŞİTLİLİĞİ:
Etkinlik çalışması: Türkiye fiziki ve deprem haritalarının incelenerek;
1-Ülkemizin kuzey ve güneyinde uzanan dağlar ile fay hatları arasında paralellik var mıdır?
Varsa nedenleri nelerdir?
Paralellik vardır. Genelde kıvrım dağlarının bulunduğu sahaların kenarlarında fay hatları
uzanır. Deniz tabanındaki esnek tortular kıvrılmaya uğrarken, sert masif dediğimiz kütleler
sıkışma sırasında kıvrılamayan kırılmış ve fay hatları oluşmuştur.
2- Fay hatlarının uzanışı ile kırıklı dağlar, grabenler ve tektonik göllerin uzanışı arasında
paralellik var mıdır? Varsa neden?
Fay hatlarının uzanışı ile 1-Kırıklı dağlar, 2- tektonik oluklar( grabenler) ve tektonik göllerle
birlikte 3-Depremler, 4- Kaplıca ve maden suları, 5-Volkanizma arasında doğal olarak
paralellik vardır. Kırılma sonucunda iki yanındaki faylar boyunca yükselen kısımlara Horst,
alçalan kısımlara Graben denir. Ayrıca çöken çanaklara suların birikmesi ile tektonik göller
51
oluşmaktadır.
Etkinlik Çalışması: Ülkemizdeki kıyı ovaları:
Oluşturan Akarsu Ova adı
Kızılırmak Bafra Ovası
Yeşilırmak Çarşamba Ovası
Sakarya Sakarya Ovası
Gediz Gediz Ovası
Bakırçay Bakırçay Ovası
Küçük Menderes Küçük Menderes Ovası
Büyük Menderes Büyük Menderes Ovası
Göksu Göksu Ovası
Seyhan- Ceyhan Çukurova
TÜRKİYENİN İKLİMİ:
Dersin başında ders kitabındaki iklimde yolculuk adlı metin okunarak ülkemiz iklim özellikleri
ile çıkarımlarda bulunulur. Metin sonundaki sorular cevaplanarak;
1-Türkiye 139 -158 doğu meridyenleri, 52- ile 58 kuzey paralelleri arasında olsaydı nasıl bir
iklim özelliği oluşurdu?
Ülkemizin her yerinde orta kuşağın sert karasal iklimi oluşurdu. Yani ülkemizde Sibirya’nın
iklim şartları hüküm sürerdi.
2-Okuma metnine göre ülkemizde kaç tip iklim görülmektedir?
Akdeniz iklimi, Karadeniz İklimi, Karasal iklim olmak üzere üç çeşittir.
3- Türkiye’nin özel konumu iklimini nasıl etkiler?
Herhangi bir yerin veya ülkenin karasallık, denizellik, bakı, yükselti, dağların uzanışı gibi ayırt
edici özelliklerine özel konum denir. Ülkemizde farklı karakterde iklimlerin oluşmasında en
önemli etkenlerden biridir.
Eğer özel konum faktörleri etkili olmasıydı ülkemizin her yanında aynı iklim şartları
görülecekti. Türkiye’nin iklimini sadece matematik konum etkileseydi; Yurdumuzda Kuzeyden
Güneye sıcaklıklar düzenli olarak artar, aynı enlemlerde yer alan yerlerin iklimleri hep aynı
olurdu. Örneğin Antalya- Ş.Urfa, İzmir- Elazığ’ın ikliminin aynı olması gerekirdi. Ülkemizde
yağış ve sıcaklığın dağılışını; kıyılarda denizel etkiler, iç kısımlarda karasallık, yükselti, bakı ve
dağların uzanışı etkiler.
Etkinlik çalışması: Türkiye fiziki haritasına bakarak;
1- Karadeniz ve Toros dağları olmasa ülkemiz ikliminde ne gibi değişiklikler olurdu?
1-YER ŞEKİLLERİNİN ETKİSİ: Ülkemizde farklı iklim tiplerinin görülmesinde yer şekillerinin
etkisi büyüktür. Türkiye ortalama yükseltisi fazla olan bir ülkedir. Ayrıca sadece bölgeler
arasında değil, çok kısa mesafelerde bile büyük yükselti farkı vardır. İklim değişikliklerine
neden olan yer şekilleri; yükselti, dağların uzanışı, bakı ve eğim faktörleridir.
A- Dağların uzanışı: Dağlarımız genelde Doğu-Batı doğrultusunda uzanmaktadır. Dağlarımız
kuzey ve güney kıyılarımızda denize paralel, Batı Anadolu’da dik uzanmaktadır. Bu da yağış
ve sıcaklıkta farklılıklara neden olur.
Kuzey Anadolu ve Toros dağları kutupsal ve tropikal hava kütlelerinin hareket yönlerine dik
bir biçimde ve kıyıya paralel uzanır. Denizi geçerken nemle yüklenen hava kütleleri bu
dağlarla karşılaştığında yükselir ve yoğunlaşarak içindeki nemi bu dağların denize bakan
yamaçlarında bırakır. Yani Kuzey Anadolu dağlarının Kuzey yamaçları, Torosların Güney
yamaçları iç kesimlere göre daha fazla yağış alır. Yine Kuzey Anadolu dağları ve Toroslar
sıcaklığı da etkiler. Kışın iç bölgelerdeki soğuk havaların kıyılara inmesini engelleyerek kıyıya
52
olumlu etki yaparlar. ( Fön) Toroslar kışın tropikal havanın iç kısımlara, iç kısımlardaki
kutupsal havanın da Güney kıyılara geçmesini engeller. Bu nedenle kışın iç kısımlar biraz daha
soğuk, Güney kıyılar biraz daha sıcaktır. Toroslarda yaz aylarında Kuzeybatıdan sokulan hava
kütleleri, Torosları aşarak Güney yamaçlarda fön olarak eser. Bazen yazın serin Akdeniz’den
sıcak iç bölgelere giden havalar Torosları aşıp iç bölgelere fön oluşturur. ( Bakır sattıran
rüzgârlar). Böyle zamanlarda orman yangınlarını kolaylaştıran aşırı kurak sıcaklar hâkim olur.
Kışın Doğu Anadolu üzerindeki soğuk hava bazen Doğu Karadeniz dağlarını aşarak kıyıya
doğru fön şeklinde eser ( Kar yutan rüzgâr).Bu sayede Doğu Karadeniz kıyılarında kışın
sıcaklık yükselir. (Bazen 20º C yi bulur).
Dağların ve yer şekillerinin uzanışı rüzgârı da etkiler. Bu etki Marmara, Kuzey Anadolu ve
Toros dağlarında daha belirgindir. Marmara’da boğazların hava kütlelerini kanalize eden birer
koridor olmaları nedeniyle buralarda hâkim rüzgâr yönü Kuzeydoğu -Güneybatı
doğrultusundadır.
Ege’de dağlar kıyıya diktir. Kışın Anadolu’yu kaplayan soğuk hava Gediz oluğu vasıtasıyla Ege
kıyılarına sokulur. Ege’nin nemli hava kütleleri de oluklar vasıtasıyla İç Batı Anadolu’ya kadar
ilerler. (150-200km)
NOT: Bu dağlar deniz etkisini iç kesimlere sokmayarak kıyılara nem ve sıcaklık yönünden
olumlu etki ederken, dağların gerisinde iç kesimlerde kurak alanların oluşmasına neden
olmuştur. Dolayısıyla kıyıya paralel uzanan dağlar bu etkisiyle kıyıda denizel, iç kesimlerde
karasal iklimlerin oluşmasına neden olmaktadır.
Bu dağlardan Kuzey Anadolu dağları olmasaydı Karadeniz iklimi olmazdı. Deniz etkisi iç
kısımlara daha fazla girerdi. Karasal etkiler kıyılara daha fazla etki yapardı. Kıyılarda ki ılıman
şartlar daha az olurdu. İç kesimler daha fazla yağış alırdı.
B- Yükselti: Ortalama yükseltisi fazla olan Türkiye’de çok kısa mesafeler dâhilinde bile büyük
yükselti farklarına rastlanır. Türkiye’de sıcaklık yükseltiye bağlı olarak Batıdan Doğuya,
kıyılardan iç kesimlere doğru azalır. Yükseltinin etkileri:
1- Sıcaklığın azalması, 2- Yağışın artması, 3- Kar yağışının artması, 4- Karın yerde kalma
süresinin artması,
5- Donlu günlerin sayısının artması, 6-Kalıcı kar sınırının düşmesi, 7- Tarım ürünlerinin geç
olgunlaşmasını da etkiler. 8- Nemin azalmasına bağlı olarak günlük sıcaklık ve yıllık sıcaklık
farklarının artması,
C- Bakı ve Eğim: Güneşten alınan enerji dağ yamacının baktığı yöne göre büyük değişim
gösterir. Türkiye’de kışın 30ºC den fazla eğimli Kuzey yamaçlar güneş ışınlarını doğrudan
alamazken, Güneye bakan yamaçlar her zaman etrafındaki düzlüklerden ve Kuzey
yamaçlardan daha fazla ısınır. Bu nedenle Güney yamaçlarda sıcaklık birkaç derece daha
yüksektir.
Örneğin Kuzey Anadolu ve Toros dağlarının Güney yamaçları Kuzey yamaçlarından daha
sıcaktır. Bu yüzden Güneye bakan yamaçlarda yarı kurak, Kuzeye bakan yamaçlarda nemli
iklim şartları görülür ve bu iklimlere uygun bitki örtüsü gelişir. Tarımsal ürünlerde farklılık
ortaya çıkar.
— Yandaki şekilde Türkiye’deki bir dağın 21 Haziran ve 21 Aralık tarihlerinde güneye bakan
yamaçlarının yıl boyunca güneş ışınlarını kuzey yamaca göre daha büyük açılarla aldığı
görülmektedir. Bu durumun ne gibi etkileri vardır.
Bakının ülkemiz açısından sonuçları: ( güneye bakan yamaçlar)
1-)Sıcaklık daha fazla, 2-) Güneşlenme süresi daha fazla, 3-)Bitkilerin olgunlaşması daha kısa,
4-)Orman ve kalıcı kar sınırı daha fazla, 5-)Yerleşmeler ve nüfus daha yoğun, 6-) Buharlaşma
daha fazla ve kuraklık daha fazla hissedilir. 7-) Akarsu rejimleri daha düzensiz olur.
2- Ülkemizi çevreleyen denizler olmasaydı iklim özelliklerimizde ne gibi değişiklikler oluşurdu?
53
2.Etrafındaki denizlerin etkisi: Türkiye’de sıcaklık dağılışı, yağış miktarı, yıllık sıcaklık farkı,
donlu günlerin sayısı, sürekli kar sınırı, karın yerde kalma süresi, nemlilik, bulutluluk, yağış
rejimi gibi iklim faktörlerinin dağılışı ile denize göre konum arasında sıkı bir ilişki vardır.
Denizlerin ülkemiz iklimi üzerinde en önemli etkisi yağış bakımındandır. Denizlerimiz başlı
başına nem ve sıcaklık kaynağıdır. Bundan dolayı kıyıların genelde daha sıcak, kışın da daha
ılık ve bol yağışlı olmasını sağlamışlardır. Kıyılarda sıcaklık farkları azdır. Kıyılarımızda
denizellikten dolayı nem oranı yüksektir. Denizlerin geç ısınıp soğuma özelliği nedeniyle
kıyılarımızda kıştan yaza, yazdan kışa geçişler daha yumuşaktır.
Not: Ülkemizin üç tarafı denizlerle çevrili olduğu halde ülkemizde deniz etkileri genelde dar
bir kıyı şeridinde etkili olmaktadır. Çünkü kıyının hemen gerisinde yüksek ve kıyıya paralel
dağ sıraları güney ve kuzey kıyılarımızda uzanmaktadır.
Sonuç olarak denizlerin etkisi:1-Kıyıların yılık sıcaklık yönünden daha sıcak olmasına, 2Kıyılarda sıcaklık farklarının az olmasına, 3-) Yağışların kıyıda fazla olmasına ve içeri doğru
azalmasına yol açmıştır.
Kıyı denizlerimiz olmasıydı: Atlas Okyanusundan nemli gelen havalar ülkemize giremez,
ülkemizin iklimi İran’ın ikliminden farklı olmazdı. Denizlerin etkilerinden biri de ülkemiz
iklimini ılımanlaştırmasıdır. Ülkemizde çöl iklimi görülmemesinin nedeni budur. Oysa Türkiye
ile aynı enlemlerde yer alan Orta Asya’da birçok çöl vardır.
Karasallık durumu: Kıyılardan iç kısımlara, iç kesimlerde de batıdan doğuya doğru gidildikçe
karasallık artar. Bunun sonucunda iç kesimlere doğru gidildikçe nem miktarının azalmasına
bağlı olarak sıcaklığın tutulması ve yağış miktarı azalır. Günlük ve mevsimlik sıcaklık fakları
artar. Örneğin İzmir’de yıllık sıcaklık farkı 17º, Erzurum’da 27ºdir.
Karasallık nedeniyle iç kesimler aynı yükseklikteki kıyılara göre daha fazla ısınır. Yazın iç
kesimlerin fazla ısınması tarım, orman ve yerleşme sınırının da yüksek olmasına neden olur.
Karasallık kıyıdan iç kısımlara, Batı’dan Doğu’ya ve Kuzeydoğuya gidildikçe şiddetlenir.
3.ETRAFINDAKİ KARA KÜTLELERİNİN ETKİSİ: Ülkemizin etrafında doğuda Asya (Sibirya)kuzeyde Avrupa, güneyde Afrika ve Arap yarımadası vardır. Türkiye bir yarımada olmakla
birlikte Doğu’da büyük bir kara kütlesine bağlı olduğu için genelde iklimi karasal özelliğe
sahiptir. Ülkemizin kuzeyinde Avrupa ve Sibirya Kışları soğuk Hava kütlelerinin, Arap
yarımadası ve Afrika ise yazın aşırı sıcak hava kütlelerinin oluştuğu sahalardır.
Kışın Sibirya üzerinde oluşan Yüksek basınç merkezi zaman zaman Doğu ve İç Anadolu’yu
etkiler. Böyle zamanlarda bu bölgelerimizde şiddetli kışlar yaşanır. Yine kışın Balkanlar
üzerinden gelen soğuk hava kütleleri başta Batı Anadolu olmak üzere yurdumuzu sık sık
etkiler.
Yazın Türkiye’nin Güneyindeki Arabistan, Suriye çölleri, Kuzey Afrika kara kütleleri aşırı
ısındığından buralardaki sıcak hava kütleleri Türkiye’yi etkisi altına alır. Başta Güneydoğu
Anadolu olmak üzere sıcaklıklar aşırı yükselir.
4.ETRAFINDAKİ BASINÇ MERKEZLERİNİN ETKİSİ: Ülkemiz konumu itibari ile büyük ve
sürekli basınç merkezlerinin oluştuğu bir saha olmayıp; Ülkemiz mevsimlere göre etki alanları
ve şiddetleri değişen basınç merkezlerinden etkilenir. Genel olarak kuzeyde soğuk hava
kütlerinin, güney de ise sıcak hava kütlelerinin doğduğu sahalar bulunur. Ülkemiz genel
olarak yazın kurak, kışın ise yağış getiren sıcak ve soğuk havaların karşılaşması sonucu
oluşan cepheler etkisine girmektedir.
Basınç merkezleri ülkemizin iklim şartları sıcaklık, yağış, yağış rejimi, rüzgârlar üzerinde etkili
olmaktadır.
NO ADI ETKİLEDİĞİ DÖNEM TÜRKİYE İKLİMİNE ETKİLERİ
I İzlanda alçak basıncı Kışın Soğuk ve yağışlı hava
II Sibirya yüksek basıncı Kışın Şiddetli soğuk kuru ayaz, kar yağışı
III Basra Alçak basıncı Yazın Yazın aşırı sıcak ve kuraklık
54
IV Asor Yüksek basıncı Yazın Sıcaklık ve kuraklık
Etkinlik Çalışması: Ülkemizin iklimi üzerinde etkili olan faktörleri işaretleyiniz.
Faktörler Etkiler Etkilemez
Matematik konum X
Yer şekilleri X
Denize göre konum X
Rüzgârların esme yönü X
Basınç merkezleri X
Tropikal rüzgârlar X
Okyanus akıntıları X
İl Sıcaklık İl Sıcaklık Enlem Yükseklik Karasallık / denizellik
Antalya 19 Samsun 15 X
Ankara 10 Erzurum 6 X
İzmir 19 Ağrı 6 X X
Karaman 12 Yozgat 10 X
Mersin 19 Şanlıurfa 18 X X
Muğla 16 Çanakkale 16 X
Rize 14 Kayseri 11 X X
TABLO:
İLLER YILLIK SICAKLIK ORTLAMASI ˚C YÜKSELTİ m (YAKLAŞIK)
ANKARA 12 1000
SİVAS 9 1300
ERZURUM 6 2000
SAMSUN 14 10
ADANA 19 10
İZMİR 17 10
1-Adana-İzmir-Samsun’un denizellik ve yükseltileri aynı olduğu halde yıllık sıcaklık farklarının
sebebi nedir?
2- Ankara-Sivas-Erzurum illeri yaklaşık aynı enlemlerde olmalarına rağmen yıllık sıcaklık
ortalamaları neden farklıdır?
3-Ankara daha güneyde olmasına rağmen Samsun’un yıllık sıcaklık ortalamasının yüksek
olmasının sebebi nedir?
Etkinlik Çalışması: Türkiye’de yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı:
1- En yüksek sıcaklıklar nerelerde görülür?
Ülkemizde en sıcak yerler Akdeniz kıyılarından Güneydoğu Anadolu’da Şanlıurfa’ya doğru
uzanan kuşaktır.
2-En yüksek sıcaklıklarla en düşük sıcaklıklar arasındaki fark kaç derecedir?
İskenderun 20ºC, Sarıkamış 4ºC ile yaklaşık olarak 16 ºC dir.
3-Sıcaklık hangi yönlerde azalmaktadır?
Ülkemizde sıcaklık kıyıdan iç kesimlere doğru, iç kesimlerde de batıdan doğuya doğru sıcaklık
hızla düşmektedir.
Bunun en büyük nedeni denizden uzaklaşma ile artan karasallık ve yükseltinin artması
etkisiyle bu düşüş meydana gelmektedir.
Etkinlik Çalışması: Türkiye’de Ocak ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı:
1- Güney kıyılarımızdan kuzey kıyılarımıza doğru sıcaklığın azalmasının nedenleri nelerdir?
Enlem faktörüdür.
2-Ocak ayında ülkemizde en yüksek ve en düşük sıcaklıklar nerelerde görülür? Neden?
55
En yüksek sıcaklıklar Akdeniz bölgesinin kıyı kesiminde görülür. (9–12ºC )
Sebepleri: Enlem, deniz etkisi ve Toros kıvrım dağlarının kuzeyden gelen soğuk hava
kütlelerini engellemesidir.
En düşük sıcaklıklar Doğu Anadolu’da Erzurum-Kars bölümünde görülür.( -2 ile -12ºC)
Sebepleri: Yükseltinin fazla olması, karasallık, kuzeyden gelen soğuk rüzgârlardır.
Bu ayda kıyı ile iç kesim arasındaki sıcaklık farkı fazladır.
3- Aydın’ın sıcaklık değerleri Kars’tan niçin yüksektir?
Enlem olarak daha güneyde, Yükselti bakımından daha alçak, deniz etkisi daha fazladır.
4- Çanakkale daha kuzeyde olmasına rağmen neden Konya’dan daha sıcaktır?
Deniz etkisinde olması ve yükseltisinin daha az olmasıdır.
Etkinlik Çalışması: Türkiye’de Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı:
1- Temmuz ayında ülkemizde en düşük sıcaklıklar nerede yaşanır? Neden?
En düşük sıcaklıklar bu dönemde de Kuzeydoğu Anadolu’da Erzurum-Kars Bölümünde
görülür. Sebebi, yükseltisinin fazla olmasıdır.
2-En yüksek sıcaklıkların Şanlıurfa çevresinde görülmesinin nedenleri nelerdir?
1.Enlem olarak güneyde yer alması, 2.Karasallık etkisinde olması,
3.Güneyden gelen sıcak hava kütlelerinin etkisi, 4.Bölgede yükseltinin fazla olmaması,
Güneydoğu Anadolu Bölgesinde temmuz sıcaklık ortalamaları 30–35ºC civarındadır. Ege ve
Akdeniz kıyılarında da ortalama sıcaklık 25–30ºC ile oldukça yüksektir. Kuzeye doğru
gidildikçe enlemin etkisiyle, doğuya doğru gidildikçe de yükseltinin etkisi ile sıcaklıklar düşer.
Erzurum-Kars platolarında 17–20ºC civarındadır. Genelde Karadeniz kıyılarında 22- 24 ºC
arasında sıcaklıklar görülür.
3- Yükseltinin sıcaklık dağılışı üzerine örnek veriniz.
Aydın Ankara Konya Sivas Erzurum Kars Iğdır
28.2ºC 23. 5 ºC 23.1ºC 19.6ºC 19.5ºC 17.3ºC 25.9ºC
4- Kastamonu ile Sinop arasındaki sıcaklık farkının nedeni nedir?
Yükselti, karasallık- denizellik,
ETKİNLİK ÇALIŞMASI: ( S–171) ÜLKEMİZDE YEREL (MEVZİİ) RÜZGÂRLAR: Ülkemizin
çevresindeki hava kütleleri, deniz ve karalar arasındaki basınç farkından dolayı oluşurlar.
Yazın Türkiye’nin bulunduğu alan Azor Yüksek basıncı ile Basra alçak basıncı arasındaki hava
akımının etkisinde kalır.
Ege Denizi’nde, yazın poyraz benzeri rüzgârlar tam kuzeyden eserler. Eski Yunanlılar bu
rüzgârlara, ticaret rüzgârı anlamında Etesia demişlerdir. Bugün de, Dünya literatüründe Ege
Denizi’nde yazın kuzeyden esen rüzgârlara etezyen (ete***n) denilmektedir. İlk çağlardan
beri bilinen bu rüzgâr Ege ve Marmara bölgelerini etkiler.( Ege’den Akdeniz’e doğru Kuzey
batı yönünde). Eteziyen; Ege ve Marmara’da sıcaklıkları düşürerek serinletirken, Torosları
aşarak Akdeniz kıyılarına ulaştığında fön karakteri kazanır ve kavurucu sıcaklara neden olur.
Kuzey sektörlü rüzgârlar:
Güney sektörlü rüzgârlar:
Yerel Rüzgârların başlıca özellikleri: 1- Günlük rüzgârlardan daha uzun sürelidirler. ( Mevsim
boyunca) 2-) Günlük rüzgârlardan etki alanları daha geniştir. 3-) Günlük rüzgârlardan hız ve
şiddetleri daha fazladır. 4- Estikleri yönlere göre isim alırlar. 5- Geldikleri yönlere göre
sıcaklığa etki ederler. ( Kuzey azaltıcı, Güney artırıcı etkidedir.)
Etkinlik ÇalışmasıS- 171) Yaşadığınız yerdeki etkili olan rüzgârlar ve etkileri;
Yaşadığımız alanda yukarıda etkileri belirtilen rüzgârların birçoğu görülmekte olup, özellikle
poyraz, karayel, yıldız ve lodos etkili olmaktadır. Kuzey yönlü rüzgârlar sıcaklığı azaltırken,
lodos kışın havaları ılıklaştıkta ve soba zehirlenmelerine neden olmaktadır. Yazları ise aşırı
sıcaklıklara neden olmaktadır.
56
Etkinlik ÇalışmasıS- 172) ülkemizde yağış dağılışı haritalarına bakarak,
1- Ülkemizde en fazla en az yağış hangi mevsimlerde düşmektedir?
En az yaz mevsiminde, en çok kış mevsiminde düşmektedir.
2- Yıllık yağış dağılışı ile denize yakınlık uzaklık, yükselti arasında nasıl bir ilişki vardır?
—Yükseklik yağışın artma sebebi olup, ülkemizde yüksek dağlık alanlar yağışın fazla olduğu
alanlardır.
—Deniz etkisindeki kıyı bölgelerde yağış miktarı fazla iken deniz etkisinden uzak sahalarda
yağış miktarı düşüktür. Özelliklede etrafı dağlarla çevrili iç bölgeler yağışın oldukça düşük
olduğu alanlardır.
3-Ülkemizde en yüksek yağışlı alanla en az yağışlı alan arasında ne kadar fark vardır? Bu
farklılığı oluşturan nedenler nelerdir? Ülkemizde yağışın dağılışına etki eden faktörler:
a - ) Karasallık- denizellik: Deniz etkisindeki kıyı bölgelerde yağış miktarı fazla iken deniz
etkisinden uzak sahalarda yağış miktarı düşüktür. Özelliklede etrafı dağlarla çevrili iç bölgeler
yağışın oldukça düşük olduğu alanlardır.
b-) Yükselti: Yükseklik yağışın artma sebebi olup, ülkemizde yüksek dağlık alanlar yağışın
fazla olduğu alanlardır.
c-) Dağların uzanışı ve bakı faktörü: Kuzey ve güney kıyılardaki dağlar denize paralel
uzanmışlardır. Denizin nemli etkisini içeri sokmayarak kıyıya yamaç yağışlarını oluşturup
olumlu etki ederken, iç kesimleri de olumsuz etkilemişlerdir. Dağların denize bakan yamaçları
bol yağış alırken içeri bakan yamaçları az yağış almaktadır.
d-) Rüzgârlar ve gezici alçak basınçlar: Kıyılardan içeri doğru esen rüzgârlar nem getirip yağış
yaparken; İçeriden kıyıya doğru esen rüzgârlar yağış oluşturmazlar. Ülkemizde kış boyunca
bazen de bahar aylarında batıdan doğuya doğru hareket eden gezici alçak basınçlar bol
yağmur getirirler.
e-) Bitki örtüsü: Yağış artırıcı etkiye sahiptirler. Buharlaşmayı terleme yoluyla artırırlar ve
havanın nem miktarını artırarak yağışa olumlu katkı yaparlar.
4- Ülkemizde mevsimler arasında yağış farklılıklarının oluşmasında etkili olan faktörler
nelerdir?
Bu ülkemizin farklı mevsimlere farklı hava kütleleri ve basınç merkezlerinin etkisinde
kalmasındandır. Ayrıca bunda yer şekillerinin de rolü vardır.
TÜRKİYEDE İKLİM ÇEŞİTLERİ:
1- Ülkemizde hangi iklimler görülmektedir?
Türkiye’de başlıca üç büyük iklim tipi görülmektedir.
1. Karadeniz iklimi
2. Akdeniz iklimi
3. Karasal iklim
a)Gerçek kara iklimi( Doğu Anadolu- yazı yağışlı)
b)Step ( yazları kurak geçen kara ) iklimi,
2- Ülkemizde çeşitli iklimlerin görülme nedenleri nelerdir?
1-)Karsallık – denizellik durumu. ( Üç tarafının denizlerle çevrili olması, denizden uzak iç
kesimlerin bulunması)
2-) Yer şekillerinin çeşitlilik göstermesi ( Yükselti, bakı, dağların uzanışı)
3-)Ilıman iklim kuşağında olup, farklı mevsimlerde farklı hava kütlelerinin ve basınç
merkezlerinin etkisinde kalması.
Ülkemiz ikliminde en çok karasallık – denizellik etkilidir. Asıl farkı ortaya çıkaran budur. Kıyıda
denizel, iç kesimlerde karasal iklimler görülür.
57
3-Yaşadığınız yerin iklimi hangi iklime girer?
Akdeniz İklimi,
Etkinlik Çalışması: Karadeniz iklimi(S–173)
1-Karadeniz iklimi: Bu iklim asıl olarak Karadeniz kıyısı boyunca Türkiye’nin kuzey kıyılarında
görülür.
2- Yılık yağış miktarı 2300 mm, Yıllık sıcaklık ortalaması: 13–14 0C civarındadır.
3-Ocak ayı ortalama sıcaklığı 5–6 0C, Temmuz ayı sıcaklık ortalaması: 22–23 0C civarındadır.
4-Yıllık sıcaklık farkı 170C tır.
5-Doğal bitki örtüsü karışık ormanlar.
Etkinlik Çalışması: Akdeniz iklimi(S–174)
Akdeniz İklimi: Bu iklim tipi ülkemizde en belirgin olarak Akdeniz kıyılarında görülmekle
beraber Marmara ve Ege kıyılarında da etkili olmaktadır.
1- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer.
2- Maksimum yağış kış mevsiminde, minimum yağış yaz mevsimindedir.
3- Yıllık yağış miktarı: 500–700 mm arasındadır.
4- Ocak ayı ortalama sıcaklık 7–11 0C dir.
5- Yıllık sıcaklık ortalaması: 15–18 0C civarındadır.
6- En sıcak ay ortalaması: 25–28 0C,
7- Ülkemizin batısındaki dağların kıyıya dik uzanması bu iklimin iç kısımlara ulaşmasına imkan
sağlamıştır..
Etkinlik Çalışması: Karasal iklim(S–174)
Karasal İklim: İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile Trakya'nın iç kesimleri
karasal iklimin etkisi altındadır.
1- Yazları sıcak kurak, kışları sert soğuk ve kar yağışlı bir iklimdir.
2- İç Anadolu’da maksimum yağış İlkbahar, minimum yağış yaz mevsiminde düşer.
3- İç Anadolu’da ortalama yağış 250 – 500 mm arasındadır.
4- İç Anadolu’da kış ortalama sıcaklık 0-, -5 ºC arası, yaz sıcaklıkları 20- 25 ºC arasında, yıllık
sıcaklık ortalaması 9–13 ºC arasındadır.
5- Doğu Anadolu’da kuzeydoğu kesiminde yıllık ortalama sıcaklık 4–8 ºC dir.
6- Doğu Anadolu’da Yıllık yağış miktarı 500–550 mm, Güneydoğu Anadolu’da ortalama Yağış
500 -700 mm. dir.
7- Güneydoğu Anadolu’da yıllık ortalama sıcaklık 15–18ºC arası, kış sıcaklığı 2–5 ºC arasında,
yaz sıcaklığı - 26–32 ºC arasındadır.
8- Güneydoğu Anadolu’da maksimum yağış kış, minimum yağış yaz mevsiminde düşer.
Yağış rejimleri En fazla yağış En az yağış Yağış türü ve tipi Düzenli/ düzensiz
Karadeniz yağış rejimi Sonbahar İlkbahar Yağmur- yamaç yağ. Düzenli
Akdeniz yağış rejimi Kış Yaz Yağmur- Cephe Düzensiz
Karasal yağış rejimi
( İç Anadolu) İlkbahar Yaz Kar- yağmur, Yükselim yağışı Düzensiz
Marmara Yağış Rejimi Kış -İlkbahar Yaz Kar- yağmur, Cephe, Yamaç yağışları Kısmen düzenli
Karasal- Doğu Anadolu ( Kuzey doğusu) Yaz Kış Kar -Yükselim Düzensiz
58
Etkinlik Çalışması (S- 177)
COĞRAFİ ORTAM VE B**GELER:
Ders Dışı Etkinlik: ( S- 183)
1- Orta doğu bölgesi 2- İskandinav Ülkeleri
Etkinlik Çalışması: ( S- 184- 1) Dünya fiziki Haritası - Ovalarla dağlar arasında nasıl bir geçiş
vardır?
Genelde dağlar sıralar halinde kuşaklar oluşturmakta ve dağlardan sonra bazen platolar
bazen de direk olarak ovalara geçilmektedir.
Etkinlik Çalışması: ( S- 184- 2) İsviçre diller haritasıBu harita aynı dili konuşan insanların yoğun olarak bulunduğu alanların birleştirilmesi ile
oluşturan bölgeleri gösterir. Bu harita ileriki zamanlarda değişebilir.
Etkinlik Çalışması: ( S- 185-) Dünya ekonomik sınıflandırma bölgeleri haritası:
1- Hangi gelir grubu ülkeler daha fazladır?
Orta - düşük gelir grubu ülkeler daha fazladır.
2- Bölge sınırları ile idari sınırlar uygun mudur?
Uygundur. Çünkü ülkelerin gelir durumu dikkate alınmıştır.
3- Bu sınırla zamanla değişebilir mi? Neden?
Değişebilir. Ülkelerin ekonomik yapıları ve sanayi ve teknoloji geliştikçe ekonomik yerleri
değişecektir. Ayrıca ülkeler bölünebilir ve idari sınırlar değişebilir.
Etkinlik Çalışması: ( S- 188- )Dünya jeotermal alanlar ve Dünya Siyasi haritasının
karşılaştırılması;
Siyasi sınırlar ülkeleri toprak bütünlüğüne göre belirlenmiştir. Jeotermal alanlar ise ülkelerin
sınırlarına göre değil doğal yapının bir sonucu olarak dünyanın önemli fay hatları ve levha
sınırları boyunca oluşmuştur bu yüzden siyasi sınırlarla uyuşmaz.
DOĞADAN FAYDALANMA :
Etkinlik Çalışması: ( S- 192)
İhtiyaç İhtiyacı karşılamak için yapılan faaliyet Çevreye olan etkisi
Eğlenme Eğelenme tesislerinin kurulması Gürültü kirlenmesi
Dinlenme Deniz, göl kıyıları, orman, yayların kullanılması ve tesisleşme Doğal dengenin
bozulması, toprağın amaç dışı kullanımı, bitkilerin yok edilmesi,
Ulaşım Kara- demir yolları yapımı, hava alanları ve liman yapımı Toprağın amaç dışı kullanımı
Enerji Çeşitli Elektrik santrallerinin yapılması Hava kirlenmesi, Toprağın sular altında kalması,
Radyasyon kirliliği
Beslenme Tarım, hayvancılık faaliyetleri Torak kirlenmesi, katı atıklar ve çöp kirliliği,
Sağlık Hastane, sağlık kuruluşları Arazinin yanlış kullanımı, katı atık ve çöplerle çevrenin
kirlenmesi,
Barınma Konut yapımı Tarım alanlarının yok olması, moloz döküntüleri, gecekondulaşma,
Eğitim Okullar- kültür merkezleri Çevreye duyarlı insanların yetiştirilmesi
Ticaret Alışveriş merkezleri- pazarlar Ses kirliliği,
Spor Spor salonları, stat ve spor merkezleri Toprağın amaç dışı kullanımı, Gürültü kirlenmesi
Sanayi Fabrika ve imalathaneler Hava, su, toprak, gürültü kirlenmesi
Haberleşme Postahane, santraller, baz istasyonları, Haberleşme hatları Radyasyon, Görüntü
kirliliği
Savunma Her türlü silah üretimi ve kullanımı İnsanlığın ve doğanın yok olması, hava, su,
59
toprak, radyasyon vb. kirliliği
Giyinme Bitki ve havyan yetiştiriciliği ve yabani hayvanların avlanması Çevre kirliliği, hayvan
soylarının tükenmesi
1. Resim- Spor sahaları ve statlar yapılmaktadır. Bunun için tarım alanları veya ormanlık
alanlar yok edilmektedir. İnşaat sırasında kazılan alanlardan çıkarılan taş ve toprakların
hafriyat çalışmaları ile başka yerlere dökülen enkaz çevreye zarar vermektedir.
2. Resim- Tarım faaliyetleri insanların beslenme ve giyinme ihtiyacı için yapılmaktadır. Burada
daha fazla ürün almak için yapılan ilaç, gübre vb. çalışmalar toprak ve suyun kirlenmesine yol
açmaktadır. Ayrıca resimdeki pirinç tarlaları sıtma mikrobunun yayılmasına ve hastalığa neden
olmaktadır.
3. Resim- Maden işletmeciliği sırasında yapılan kazılar ve çıkarılan hafriyat çevre
kirlenmesine, su, toprak kirlenmesi ve görüntü, gürültü kirliliğine neden olmaktadır. Ayrıca
kullanılan kimyasal maddelerin etkileri de bunda daha fazla olmaktadır.
4. Resim- Rüzgâr gücünden faydalanılarak yel değirmeni ile beslenme ihtiyacının
karşılanması,
5. Resim-Akarsular üzerine yapılan barajlar. 1.İçme ve kullanma suyu sağlama, 2.Elektrik
enerjisi üretmek, 3.Tarım alanlarını sulamak, 4.Su taşkınlarını önlemek amacıyla
yapılmaktadır. Bu inşaatlar için binlerce dönüm araziler sular altında kalmakta ve bir daha
faydalanılamamaktadır. Ayrıca buralarda çeşitli yerleşmeler ortadan kalkmakta, o alanda
yaşayan çeşitli bitki ve hayvan türleri yok olmaktadır.
6. Resim- İnsanlar barınma ihtiyacını karşılamak için yerleşme alanları oluşturmaktadır. Bu
amaçla topraklardan faydalanmakta, bazen uygun olmayan arazilere yerleşmeler kurarak
çevresel sorunlar oluşturmaktadır.
7. Resim – İnsanların ulaşım ihtiyaçlarını karşılamak için yollar yapmaktadır. Bu yolların
yapımı ile çok önemli bir boyutta tarım toprakları bu yollar altında kalmakta ve insanlığın
gelecekte daha fazla ihtiyaç duyacağı toprak miktarı giderek daha azalmaktadır.
8. Resim- Maden ocağı veya tarımda sekileme çalışması,
1- Aşağıdaki faaliyetler arasındaki farklılıkların nedenlerini tartışınız.
• Arıcılık yapan ve küçükbaş hayvancılık yapanlar mevsimlere göre yer değiştirirler.
• Akdeniz ikliminde seracılık yapılırken, karasal iklimde tahıl yetiştirilmesi,
• Sibirya’da Ren geyiği yetiştirilirken Avustralya’da koyun yetiştirilmesi,
• Denizli’de jeotermal enerji üretilirken, Elbistan’da termik elektrik üretimi,
• Kurak ve yarı kurak bölgelerde ker*** evler yapılırken nemli bölgelerde yapılmaması,
• İç Anadolu’da küçükbaş hayvancılık yapılırken, Erzurum- Kars çevresinde büyükbaş
hayvancılık yapılaması,
Bu alanlarda farklı ekonomik etkinlikler ve farklı yaşam şartlarının hüküm sürmesi,
1- İkim şartları- yağış miktarı, yağışın yıla dağılışı, sıcaklık durumu
2- Bitki örtülerinin farklı olması
3- Yeraltı kaynaklarının farklı olması nedeniyledir.
2- Fotoğraflarda verilen ortamlar arasındaki farkları bulmaya çalışınız.
1.resimde bir akarsu boyunda yapılan faaliyetler, buradaki akarsu debisi bol ve yatağı düzgün
taşımacılığa uygun bir akarsu, bu akarsuyun bulunduğu ortam bol yağışlı ve yağış rejimi
düzgün olan bir ortam ve taşınan meyveler ve şemsiyeler yağışın ve sıcağın bol olduğunu
gösterir.
2.resimde, Soğuk iklim bölgelerinde yani kutuplara yakın bir ortam gösterilmektedir. Kar
yağışının bol olması ve ren geyiği ile ulaşım yapılması.
3.resimde, Deniz kıyısı bir alan olup balıkçılık faaliyeti yapılmaktadır.
60
4. resimde, Yüksek dağlık ve ormanların üst kesimlerinde yaylarlın olduğu bitki ve çiçeklerin
çok olduğu bir ortam olup arıcılık faaliyetlerine uygun ortam gösterilmektedir.
Etkinlik Çalışması: ( S- 196- 197)
a- filler ve kullanımı, b- Yağmur ormanı, c- bozkır- kilim, d- Çöl yaşamı
e- Akarsu taşımacılık, f-Çölde su kuyusu, g- Ren geyiği Sibirya, h- Dağcılık - Himalaya
ı-ABD-Şehir j- olta k- Çadır l-Mızrak
m-Kayak, n- Kürk, o- Bilgisayar p- Kızak
r- eşarp s- Buzdolabı t- yayık, U- Sıtma ilacı
v- kalpak
1- h,j, g, m, n, p, o, 2- ı, r,o,s, 3-a,b,e,j, l, u, s, 4- d, f, r,s, t,
5- c, h, j, k, p, o, r, s,t, 6- g, m, n,p, t, v, 7- c,d, f, n, r,s,t, v, 8- a,e, h, j,o, r, s, t, u
9- a,b, e,j,l, u, s 10- d, f, r,s, t,
1-İnsanlar tarafından ekilen tohumlar yere düşmeden fidan yetişmez, fidan yetişmeden ağaç
olmaz, ağaç olmadan kereste- odun elde edilmez, kereste ve odun olmadan mobilya, kalem
ve defter olmaz,, bunlar olmadan bizim ihtiyacımız karşılanmaz. Bizim önümüze bir defter
gelebilmesi için tohumun yere düşmesi ile başlayan uzun bir süreç gerekli olup, bu süreçte de
yaşanan olaylar birbirine bağlantılıdır.
2-örnek
3-COĞRAFİ BİLİNÇ: Coğrafyanın temel ilklerini kavrayan, İnsan – doğa ilişkilerini sorgulayan,
doğa ve insan sistemlerinin işleyişini kavrayan, çevresi, ülkesi ve dünyaya ait mekânsal
değerlere sahip çıkan, Dünyanın ve insanın korunmasında sorumluluk taşımak, insan ve doğal
kaynakların kull*****mda tasarruflu davranan, doğal afetler ve çevre sorunlarını
değerlendiren ve önlem almaya çalışan ülkesini tanıyan ve vatan bilinci taşıyan ve gelecek
nesilleri düşünme bilincine sahip olmaktır.
DOĞAL DENGE: Canlıların birbirleri ve çevreleri ile olan ilişkilerinin sağlıklı bir şekilde
sağlanması veya sürdürülmesine denir. Bunun aksine bir durum doğal veya ekolojik dengenin
bozulduğu anl***** gelir.
İNSANIN DOĞAL HAYAT ÜZERİNE YAPTIĞI OLUMSUZ ETKİLER:
1-) Artan besin ve barınma ihtiyacı için canlıların yaşadığı yeşil alanların yok edilmesi,
2-) Sanayi atıkları, kimyasal gazlar, nükleer denemeler çevrenin kirlenmesi ve tahribatına
neden olmaktadır.
3-) Yerleşim ve tarım alanı açma çalışmaları habitatları yok etmektedir.
4-) Tarımda verimi artırmada kullanılan kimyasal gübre ve ilaçlar hem çevreyi kirletir, hem de
canlıların yok olmasına neden olur.
5-) İnsanların çeşitli sebeplerle aşırı avlanması canlı türlerini yok etmektedir
6-) Ortaya çıkan savaşlar çevreyi yok eden başka bir etkendir.
7-) Ormanların yakılması, suların kirletilmesi habitatları yok etmektedir.
DOĞAL HAYATI KORUMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER:
1-)Doğal hayata en çok etkiyi yapan canlı olan insanı eğitip, bilinçlendirmek.
2-) Çevre kirliliği önlenmelidir.
3-) Ormanların, yeşil alanların, sulak alanların korunmalıdır.
4-) Teknoloji ve sanayi çevreyi kirleten özellikten çıkarılmalıdır.
5-) Tarımda biyolojik mücadele uygulanmalıdır.
6-) Av yasakları konmalı ve uygulanmalı
7-) Yok olma riski olan hayvan ve bitkilerin döküm ve haritaları çıkarılmalıdır ve koruma altına
alınmalıdır.
DOĞAL ORTAM, ÇEVRE VE DOĞA SEVGİSİ ÜZERİNE GÜZEL SÖZLER:
Ø “Son ağaç kesilip, son nehir kirletilip, son balık da tutulduktan sonra insanlar paranın
yenmediğini anlayacaktır.” Kızılderili Atasözü
Ø “Yanlışlık şuradadır, olasılıkla biz kendimizi büyük ve bölünmez bütünün bir parçası olarak
görmeyi başaramadık. Uzun zaman yaşamlarımızı –Tanrı bizi, denizdeki balıklara, havadaki
kuşlara ve dünya üzerinde hareket eden her canlıya hâkim kılmıştır -düşüncesine bağlı olarak
61
yönlendirdik. Dünyamızın bize ait olmadığı, aksine bizim ona ait olduğumuzu anlamayı bir
türlü başaramadık.” Rolf EDBERG
Ø “Tanrı affeder, bazen insanlar da, fakat doğa hiçbir şeyi affetmez.” William JAMES
Ø “Su çetin bir hasımdır. Bütün hataları keşfetmesini bilir ve en küçük yanlışı pahalı ödetir.” J.
CHAİLLEY
Ø “Eski haliyle karşılaştırıldığı zaman toprağımız, hastalıktan çürümüş birinin iskeletine
benzemektedir. Tombul ve yumuşak tarafları kaybolmuş, geriye çıplak bir ceset / leş
kalmıştır.” PLATON
Ø “Ya bizler kentlerimizin kirlenmesini ortadan kaldıracağız; ya da kentlerimizin kirlenmesi
bizleri...” Robert F. KENNEDY
Ø “Çevresel tehlikeler artık yalnızca kuş meraklılarını ilgilendirmiyor; bu tehlikenin çanları
hepimiz için çalıyor.” Frank M. POTTER
Ø “Dünya üç grup insandan oluşur; sonuçları ortaya çıkaran ve olayları yaratan küçük seçkin
bir grup, olup bitenleri seyreden oldukça büyük diğer bir grup ve nelerin olup bittiğini
bilmeyen muazzam bir kalabalık.” M. BUTLER
Ø “Dünya, aç oldukları için uyuyamayanlarla, açlardan korktukları için uyuyamayanlar
arasında bölünmüş durumdadır.” Paulo FREİRE
Ø “Bir ulusun büyüklüğü, nüfusun çokluğu ile değil, akıllı ve erdemli kişilerin sayısıyla
ölçülür.” Victor HUGO
• Halkanın her elemanının üstlendiği bir görev var mı?
• Bu halkadaki herhangi bir canlı kendi başına varlığını sürdürebilir mi?
• Sivrisineği bu halkadan ayırmak neleri değiştirir?
• Diğer elemanların ayrılması ne gibi sonuçlar yaratır?
ÇEVRE KİRLENMESİ: Doğanın temel unsurları olan hava, su, toprak üzerinde insan etkinleri
sonucu zararlı etkilerin oluşması; bunun canlıların yaşamını ve doğal dengeyi bozucu boyuta
ulaşmasıdır. Çevre sorunları, insanın doğal ortama yapmış olduğu olum¬suz etkiler sonucu
ortaya çıkan çeşitli kirlilik ve diğer bazı olum¬suzlukların toplamını ifade eder.
Ekolojik dengeyi hızla bozarak çevre sorunlarına neden olan insanlar, bu sorunların kendine
yönelmesi ve sağlığını olumsuz etkilemesi üzerine çevre sorunlarını fark edebilmiş ve
önlemler alma yoluna girmiştir. Çevrenin tahribine seyirci kalan, başka bir ifadeyle çevreyi
bilinçsizce tahrip eden; ondaki ilahi denge ve ahengi göz ardı eden modern insan, bunun
be****ni çok pahalıya ödemektedir. Bunun en tipik örneği, ülkemizin bazı bölgelerinde aşırı
ağaç ve orman kesimlerinin neden olduğu felâketlerdir.
62

LİSE 1 COĞRAFYA ETKİNLİK ÇALIŞMASI SAYFA (4) Aşağıdaki

Transkript

Benzer belgeler

Broşür indirmek veya yazdırmak için tıklayınız

2.Gün-Uzun Mesafe

Elektronik Beton ve Harç Büzülme Kalıbı

Monitronix Europe

Ara Halkaları - KnitMesh Technologies