Temizlik Malzemeleri

1) KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ
VE
DOĞRU KULLANIMI
2) KİMYA IŞIĞINDA ÇEVRE
VE
ÇEVRE SORUNLARI

TEMİZLİK NEDİR?
 TEMİZLİK MALZEMELERİ NELERDİR?
 SABUN VE SABUN OLUŞUMU NASILDIR?


DETERJAN VE KATKI MADDELERİ NELERDİR?
SABUN VE DETERJANLARIN BİLEŞENLERİ NELERDİR?
 AĞARTICI MADDELER NASIL SINIFLANDIRILIR?
 SABUN İLE DETERJAN ARSINDAKİ FARKLAR NEDİR?
 ÇAMAŞIR SODASI VE ÇAMAŞIR SUYU NEDİR?

KİMYASAL MADDELERİN GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE NASIL SAKLANIR?
 ÇEVRE KİRLİLİĞİ VE NEDENLERİ NELERDİR?
 SU KİRLİLİĞİ; NEDENLERİ VE ÖNLENMESİ
 HAVA KİRLİLİĞİ; NEDENLERİ VE ÖNLENMESİ
 GENEL BİYOKİMYASAL ÇEVRİMLER NELERDİR?
2
KİMYASAL TEMİZLİK
MALZEMELERİ
VE
DOĞRU KULLANIMI
3
Kimyasal maddeler yalnızca imalat ya da sanayi dallarında
kullanılmayıp, günlük yaşamımızın bir parçası haline gelmiştir. Mutfak
ve banyoyu temizlediğimiz, çamaşır ve bulaşıkları yıkadığımız, böcek
kontrolü için kullandığımız ve bahçeyi gübrelediğimiz tüm ürünler,
boya, araba ve mobilya cilaları, yüzme havuzu için kullandığımız klor,
benzin, motor yağı, hidrolik yağ ve LPG kimyasal maddelerdir.
4
Evlerimizde kullandığımız ve kimyasal madde olarak
değerlendirmediğimiz birçok ürün bulunmaktadır.
Sabunlar, şampuanlar, deodorantlar, parfümler, ilaçlar, bitkisel
ilaçlar ve organik temizlik ürünleri.
Kimyasal maddeler zehirli ve yanıcı olabilir ya da karıştırıldıkları
zaman şiddetli tepki verebilirler.
5
Temizlik: Gıda ile temas eden alet donanım ve çeşitli
yüzeydeki kir ile gıda artıklarının uzaklaştırılması, bunların
mikroorganizmalar için çoğalma ortamı şekline dönüşmesinin
önlenmesidir. (Silme işlemi, süpürme işlemi, fırçalama işlemi).
Dezenfeksiyon: Temizlik aşamasından sonra ortamdaki
ürüne bulaşma kaynağı olabilecek mikroorganizmaların tümünün
öldürülmesi ya da zararlı etkeni yapmayacak en düşük düzeye
indirilmesidir
Gıda işletmelerinde temizleme işleminden sonra dezenfeksiyon
uygulanmıyorsa, yapılan temizlikten istenilen fayda sağlanamaz. Çünkü
temizleme işlemi sırasında serbest hale geçen mikroorganizmalar daha
geniş yüzeye yayılarak üremelerini yeni ortamda da sürdürebilmektedir.
Bu yayılmayı önlemek dezenfeksiyon işlemi ile mümkün olmaktadır. Bu
nedenle işletmede yapılacak temizliği mutlaka uygun bir dezenfeksiyon
işlemi izlemelidir.
Temizlenmiş ve dezenfekte edilmiş yüzeylerdeki bakteri sayısı;
YÜZEY
Kirli yüzey
Temizlenmiş yüzey
Dezenfekte edilmiş yüzey
BAKTERİSAYISI
10.000.000 adet/cm²
10.000 adet/cm²
10 adet/cm²
Temizlik Malzemeleri
Sabun
Deterjan
Çamaşır
Suyu
Çamaşır
Sodası
Tuz Ruhu
8
Sabun Nedir?
9
 Sabun temizlikte kullanılan maddelerden bir bölümüne verilen genel
addır.
 Kimyasal bakımdan sabun ise basitçe yağ asitlerinin sodyum (Na)
yada potasyum (K) tuzlarından meydana gelen bileşiklerdir.
 Sabun halk dilinde yağlı,kirli şeyleri temizlemek için kullanılan bir
maddedir.
10
SABUN OLUŞUMU
C17H35COOC2H5+NaOH
Etil stearat
C17H35COO- Na+ + C2H5OH
Sodyum stearat
Etil alkol
Bir esterle bir bazın sabun (sodyum stearat)
oluşturmak üzere verdiği tepkimeye sabunlaşma
denir. Günümüzde sabunlaşma terimi genel olarak
herhangi bir esterin bazik hidrolizi için kullanılır.
11
SABUN KİRİ NASIL TEMİZLER:
Sabun molekülleri 2 kısımdan oluşur.
Suyu seven kısmı, suyu sevmeyen kısmı.
Suyu seven kısım molekülün baş kısmını,
sevmeyen kısmı da kuyruk kısmını
oluşturur. Sabunlar, uzun bir apolar
hidrokarbon zinciri ve bir polar uç (-COO-)
taşırlar.
Sabun suda çözündüğünde bazik bir
çözelti oluşturur. Oluşan baz kiri
yumuşatır.
C17H35-COONa → C17H35-COO- + Na+
Kirler,genel olarak apolar yapıda olan yağlardır.
Sabun ile su karşılaştığında sabunun polar ucunu, su
moleküllerini çeker. Ancak sabunun apolar ucu da elbisede
yumuşamış olan apolar kiri sarar.
Su molekülleri sabunun anyon kısmını çeker ve böylece kir
ortamdan çözeltiye geçmiş olur.
NOT: Sert sularda özellikle Mg+2 ve Ca+2 iyonları vardır.
Sabunlardaki anyon kısmı bu katyonlarla bileşik oluşturarak
çökerler. Bu sebeple sabunun önemli kısmı çökmüş olur.
Yumuşak sularda sabun daha fazla temizler.
Deterjan Nedir?
14
 Kir sökücü anlamına gelmektedir.Sabun dışındaki tüm temizlik
malzemelerini kapsamaktadır.
 Petrol ve türevlerinden elde edilmektedir.
 Temizleme ve arıtma özelliği vardır.
 Yüzey aktif özelliği olan deterjanlarda hidrofob kısmı genelde 8-18
karbon içeren düz veya dallanmış zincirlidir.Yapıda bazen benzen
halkası da bulunabilmektedir.
 El,yüz,vücut temizliğinde kullanılmamaktadır.
 Deterjanın en önemli özelliği sert sularda bile köpürebilme özelliği
gösterebilmesidir.
 CH3(CH2)10CH2OSO2ONa
15
Deterjan Katkı Maddeleri
 Kompleksleştiriciler
 Ağartıcılar ve Stabilizatörler
 Korozyon önleyiciler
 Optik beyazlatıcılar
 Kolloidal taşıyıcılar
 Köpük ayarlayıcılar
 Dolgu maddeleri (nem çekiciler ve topaklamayı önleyiciler)
 Dezenfektanlar
 Parfüm
 Ovucular, enzimler ve diğer aktif madde katkıları ve hidroklorikasit(HCl).
16
Sabun Ve Deterjanların Bileşenleri
Yüzey Aktif Maddeler:
Suda veya sulu bir çözeltide çözündüğünde yüzey gerilimini
etkileyen (çoğunlukla azaltan) kimyasal bileşiklerdir. Yüzey aktif
maddeler aynı zamanda iki sıvı arasındaki yüzeyler arası gerilimi de
etkiler.
Sulu çözeltiler için yüzey aktif maddeleri; organik asitler,
alkoller, esterler, eterler, aminler ve ketonlar şeklinde sıralayabiliriz.
17
Anyonik
Amfoterik
Yüzey aktif
maddelerin suda
çözündüklerinde
hidrofil uçlarının
ortaya çıkarttığı
iyonların niteliğine
göre;
Katyonik
Non-iyonik
18
Anyonik Aktif Maddeler
 Suda çözündüklerinde hidrofil uçları anyon oluşturur.
 Deterjanlar genellikle anyon aktif madde içerirler.
 Etkileri ve sudaki çözünürlükleri sıcaklıkla artar.
 Çok köpürürler.
 Su sertliklerinden olumsuz etkilenirler.
 -CSO3- veya SO3-
19
Katyonik aktif maddeler
 Sudaki çözeltileri katyon iyon oluşturur.
 Kir çıkarma özellikleri zayıf olduğundan temizlik
ürünleri
üretiminde kullanılmaz.
 Anyonik aktif maddelerle karıştırıldıklarında birbirlerini nötralize
ederek çöker ve özelliklerini kaybederler.
 Dezenfektanlar ve çamaşır yumuşatıcılarının üretiminde kullanılırlar.
 -N(CH3)+ veya C5H5N+
20
Non-İyonik Aktif Maddeler
 Suda çözündüklerinde herhangi bir iyon oluşturmazlar.
 Anyonik ve katyonik aktiflere oranla daha pahalıdır.
 Su sertliğinden etkilenmemeleri önemli özelliklerindendir.
 İyi bir yıkama maddesidir.
 Alkali ortamda temizlenmemesi gereken malzemelerin temizliğinde
tercih edilir.
 Yağlı kirlerin çıkarılmasında oldukça etkilidir.
 Düşük sıcaklıkta bile iyi performans gösterirler.
 -(OCH2CH)nOH
21
Amfoterik Aktif Maddeler
 Yapılarında hem anyon hem katyon aktif maddelerin yumuşatma
özelliğini taşırlar.
 Temizleme güçlerinin yüksek olmasına karşın,yapılarının ve
üretimlerinin karmaşık olması nedeni ile daha çok kozmetik
sanayisinde kullanılırlar.
 -N(CH3)(CH2)2COO-
22
Sertlik Bağlayıcılar
Temizlik ürünleri maliyetinde önemli yer tutar. Sudaki
kalsiyum(Ca) ve magnezyum(Mg) tuzlarını bağlayarak temizlik
üzerindeki olumsuz özelliklerini ortadan kaldırır.
Sert suyla yapılan temizliklerde,kireç yüzeylerde birikerek
çamaşırların grileşmelerine ve yıpranmalarına;bulaşık
makinelerinde temizlik performansının düşmesine,enerji kayıplarına
ve hijyen riskin artmasına yol açar.
En yaygın olarak kullanılan sertlik bağlayıcılar sodyum tripoli
fosfat’tır(Na5P3O10).
23
24
Alkaliler
 Alkalinite bir ortamdaki OH¯ iyonlarının yoğunluğunu verir.
 Deterjan içindeki alkaliler yıkama ortamındaki OH¯ iyonlarının
yoğunluğunu,dolayısıyla pH’ ını yükselten maddelerdir.
 Kirler asidik olduklarından ve alkali ortamda daha kolay temizlendiğinden yıkama
ve temizlik ortamları genelde alkali ortamlardır.
 Alkalinite yıkama ortamında gerek kirini gerekse yüzeyin negatif elektrikte
yüklenmelerine,dolayısıyla birbirini iterek kirin yüzeyden ayrılmasına yardımcı
olur.
 Alkalinite,çamaşır yıkama ortamında pamuk,keten gibi doğal elyafların
genişlemesine ve kabarmasına yaradığından içlerine yerleşmiş kirlerin yıkama suyu
ile temaslarını ve temizlenmelerini kolaylaştırır.
 Alkalinite,yağ türü kirlerde bulunan yağ asitlerini sabuna dönüştürerek temizler.
25
Ağartıcı Maddelerin Sınıflandırılması
Özellikle çamaşır temizleyicilerinin vazgeçilmez
kimyasalları arasındadır.Ancak yanlış kullanımlarında
yüzeyleri yıpratıp,zarar verebilir ve çamaşırların
ekonomik ömrünü kısaltabilir.
26
27
28
Klorlu Ağartıcılar
 Sıvı veya toz olarak iki halde bulunabilirler.
 Çamaşır suyu (sodyum hipoklorid-NaClO) ülkemizde yaygın olarak
kullanılan en ucuz ve en etkili ağartma maddesidir.
 Dezenfeksiyon özelliği vardır.
 Üretiminde kullanılan su içinde ağır metal iyonları,konulduğu ambalaj
içinde yabancı maddeler olmamalı ve üretiminde kullanılan sodyum
hidroksit,klor gazından tamamen arındırılmalıdır.
 Aksi durum çamaşır suyunun bozuşarak içindeki aktif klorun
azalmasına yol açar.
29
 Aktif klor sabitlikleri ve ağartma işlemlerinde klorun kontrollü
salınımını sağlamaları daha güvenilir olduklarının göstergesidir.
 Klor bazlı ağartıcıların etkinlikleri yıkama suyu sıcaklığına,yıkama
ortamında serbest halde bulunan ağır metal iyonlarının
miktarına,temas süresine ve yıkama ortamının pH’ ına göre değişir.
30
Oksijenli Ağartıcılar
 Toz ve sıvı halde bulunabilir.
 Toz olanları temizlik ürünü içinde bulunabileceği gibi,deterjandan
ayrı ve ona ilave olarak da kullanılabilir.
 Sodyum perborat ( NaBO3-nH₂O) formülüne sahip beyaz,akışkan bir
tozdur.
 Stabil bir ağartma maddesi olduğu; organik ve yüzey aktif
maddeler,parfüm vb. ile reaksiyona girmediği için temizlik ürünleri
içine kolaylıkla eklenebilir.
31
 Yıkama ortamında sıcaklık ve alkalinitenin etkisiyle hidrojen peroksit
(H₂O₂) açığa çıkararak serbest kalan oksijen ile ağartma işlevini
yerine getirir.
 Hidrojen peroksit,likit bir oksijenli ağartıcıdır ve konsantrasyonu
genellikle %25-35 arasındadır.En iyi sonucu 85°C’ nin üzerindeki
sıcaklıklarda ve pH 9.5-11 aralığında verir.Bu sıcaklık değerinin
altında kullanıldığında pH en az 10.5 olmalıdır.
 Su sıcaklığının 60°C’ nin altında olduğu işletmelerde veya yıkama
koşullarında klorlu,üstünde ağartıcılar kullanılmalıdır.
 Klor bazlı ağartıcılar asidik ürünlerle birlikte kesinlikle
kullanılmamalıdır.Çıkacak zehirli ve tahriş edici klor gazları insan
sağlığı için son derece tehlikelidir.
32
33
Perasetik Asit(PAA)
 Çevresel sakıncalar nedeni ile klor bazlı ağartıcılar yerine perasitik
asit bazlı dezenfektanların kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır.
 Bu ürün perasetik asit(CH3COOOH),hidrojen peroksit(H2O2),asetik
asit(CH3COOH) ve suyun dengeli bir karışımından oluşur.
 Boyar maddeler ve optik ağartıcılara zarar vermez.
 Maksimum performans için 60-70°C sıcaklık aralığında
kullanılmalıdır.
34
İndirgen Ağartıcılar
 Okside edici ağartıcıların tam aksi yönde iş görürler.
 Lekeden oksijen absorbe ederek rengini kaybetmesine neden
olurlar.
 Doğru kullanımda birçok boya,mürekkep ve meyve lekesini çıkarır.
 Metalleri oksitlenmeye karşı korumak için temizlik ürünleri içerisine
silikatlar eklenmiştir.
35
KOROZYON ÖNLEYİCİLER
Temizlik işlemlerinde kullanılan kimyasalların makinelerin metal
aksamına zarar vermemesi için kullanılan kimyasal maddelerdir.
Metalleri paslanmaya karşı korurlar.
36
Temizlik Maddeleri Fiziksel ve Kimyasal İşlevlerine Göre
Şu Şekilde Sınıflandırılabilir;
· Çözücüler : Soda(NaHCO3), su, benzin(C9H2O), gazyağı, alkol.
· Temizleyiciler : Sabun ve sentetik temizleyiciler (deterjan).
· Ovucular ve emiciler : Tuz, ovucu tozlar vb.
· Alkaliler : Amonyak(NH3), karbonat(CO3), soda vb.
· Asitler : Sitrik asit(C6H8O7), asetik asit(CH3COOH), okzalik asit(H2C2O4),
tartarik asit(C4H6O6), tuzruhu.
· Ağartıcı ve dezenfektanlar : Hidrojen peroksit(H2O2), (oksijenli su), klorlu
ağartıcılar (çamaşır suyu), naftalin(C10H8) vb.
· Parlatıcılar
37
38
Sabun
Suda çökelme
yapar.
Birçok
kullanım
alanında
deterjanın
yerini alamaz.
Suyun
sertliğinden
etkilenir.
Doğal
yağlardan
hazırlanır.
Lavabo ve
küvette halka
şeklinde leke
bırakır.
Deterjan
Bardak ve
tabaklarda
lekeler oluşur.
Giysiler
ütülenirken
sarı lekeler
meydana gelir.
Hem sert hem
yumuşak
sularda yıkama
özelliğine
sahiptir.
Sabunun
yaptığı her işi
yapabilir.
Petrolden ve
kömürden
yapılır.
Atık sulardaki
deterjan
köpükleri
arıtma
tesislerinden
ayrıştırılamaz.
Suyun
sertliğinden
etkilenmez.
Sert sularda bile
rahatlıkla
köpürür.
39
BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ???
40
Çamaşır Sodası
 Çamaşır sodası olarak bilinen
sodyum karbonat(Na₂CO₃)katı ve sıvı
yağları,kir ve pek çok petrol ürününü etkin olarak temizleyen ve
doğayı kirletmeyen bir maddedir.
 Sodyum karbonatın sudaki tepkimesi şöyledir:
Na₂CO₃(k)+H₂O(s) ―>NaOH(suda)+NaHCO₃(suda)

Burada oluşan NaOH yağlar ile tepkimeye girer ve yağların
sabunlara dönüşmesini sağlar.Tepkimede oluşan diğer ürün bir alkol
türüdür.Alkollerin suda çözünür olup ortamda bulunması sorun
oluşturmayacaktır.
41
Çamaşır Suyu
 Çamaşırdaki kir ve lekelerin çıkmasına yarayan ya da çamaşırı
beyazlatan,özel olarak hazırlanan kimyasal sudur.
 Kimyasal formülü, NaOCl; kimyasal adı, sodyum hipoklorittir.
 En önemli kullanım alanı beyazlatma(ağartma)dır.
 Diğer bilinen beyazlatıcılar,hidrojen peroksit(H₂O₂),sodyum
hipoklorit (NaClO),sodyum perborat mono hidrat
(NaBO₂H₂O₂), sodyum perborat tetrahidrat
(NaBO₂. H₂O₂.4H₂O), sodyum perkarbonat (Na₂CO₃.3H₂O₂) gibi
bileşiklerdir.
42
Tuz Ruhu
 Hidoklorik asit(HCl),hidrojen ve klor elementlerinden oluşan,oda
sıcaklığı ve normal basınçta gaz halinde bulunan kimyasal bileşiktir.
 Temizlikte doğru kullanılan %36 lık derişik HCl,tuz ruhudur;sıvıdır.
 En yaygın üretimi klor-alkali fabrikalarında olur.Tuzlu suyun
elektrolizi sonucu ortaya çıkan hidrojen ve klor gazlarının su ile
absorbe edilmesiyle elde edilir.Bu reaksiyon sırasında beyaz bir
duman oluşur.Bu dumanın görüntüsünü bir ruha benzettikleri için
oluşan bileşiğe tuz ruhu denilmiştir.
43
Kullanım alanları şöyledir:
 Başlıca hidroklorik asit içeren tuz ruhu,çeşitli iş alanlarında
kullanılan bir tür inorganik asittir,
 Organik bileşiklerin oluşturulması,
 İnorganik maddelerin sanayi dallarında üretilmesi,
 pH dengesinin sağlanması için bir çok sanayi alt dalında
kullanılmaktadır.
44
 Derişik HCl,organizmalar için büyük tahribata neden olabilmektedir.Gaz
halindeki bir miktar HCl solunumu halinde,tüm solunum sistemi tahrip
edilebilir.Sıvı halde döküldüğü çoğu yüzeyi eritebilir.
 HCl ile çalışırken,eldiven ve koruyucu kıyafetlerin giyilmesi HCl
kaynaklanabilecek tahribatların azaltılmasında veya engellenmesinde
önemlidir.Hidroklorik asit,sodyum hipoklorit ve permanganat gibi
maddelerle etkileştiğinde tepkimeye girer ve büyük tahribatlara yol açar.
 Çamaşır
suyu ile tuz ruhu birleşirse Cl₂ açığa çıkar. Cl₂ gazı oldukça
zararlıdır.Bu nedenle tuz ruhu ile çamaşır suyunun birlikte
kullanılmaması gerekir.
NaClO+2HCl―>NaCl+H₂O+Cl₂
45
46
 Herhangi bir kimyasal ürünü almadan önce ETİKETİ
OKUYUNUZ!
Ürünün doğru kullanımını ve taşıdığı tehlikeleri öğreniniz.
 Evde özellikle çocukların olması halinde, en az tehlike içeren
kimyasal ürünleri SEÇİNİZ.
 Kimyasal ürünleri çocukların ulaşamayacağı bir dolaba
KİLİTLEYİNİZ. En tehlikeli ürünleri dolabın en dip kısmında
SAKLAYINIZ. Çocukların meraklı, keşfedici ve iyi tırmanıcı
olduklarını UNUTMAYINIZ.
 İmalatçı firmanın TALİMATLARINI
İZLEYİNİZ. Ürünü çok
dikkatli bir şekilde TUTUNUZ. Önerilen KORUYUCU gereçleri
kullanınız(eldiven, güvenlik gözlüğü v.b.).
 Yeterli HAVALANDIRMAYI sağlayınız.
47
 Temizlik bezlerini kullandıktan sonra ve çöpe atmadan önce
YIKAYINIZ.
 Kimyasal ürünleri kendi orijinal kutularında SAKLAYINIZ. Tüm
kutuları okunaklı bir şekilde ETİKETLEYİNİZ.
 Bazı ilaçların YİYECEK ya da İÇECEKLERE benzediğini unutmayınız.
 Kimyasal maddeleri birbiriyle KARIŞTIRMAYINIZ.
 İşiniz için gerekenden daha fazla kimyasal madde HAZIRLAMAYINIZ.
 Kimyasal maddeleri kanalizasyon, tuvalet ya da oluklara
BOŞALTMAYINIZ.
48
GÜNCEL OLAYLAR!!!
Özellikle İsveç’ten alınan
“sterisol” isimli dezenfektan cilt
kanseri riskini arttıran bir maddedir
ve genelde sıvı sabunlarda
kullanılmaktadır.Maliyeti düşük ve
“sterol” adıyla satılan bu dezenfektan
cilt kanseri bakımından oldukça
tehlikelidir.
50
Ankara onkoloji hastanesine yapılan
başvurular da son 4 yılda “cilt kanseri”
hastalığı sayılarının %94 arttığı
gözlenmiştir. Özellikle ucuz sıvı sabunların
kullanımına dikkat göstermek
gerekmektedir.
51
EVİNİZDE FORMALDEHİT
Formaldehit pek çok inşaat malzemesi ve ev eşyasında yaygın
olarak kullanılan bir kimyasaldır. Ekositeme ve insan sağlığına en zararlı
maddeler listesinin baş sıralarında yer almaktadır.Formaldehit her insan
üzerinde farklı etkiler yapabilir.Bazı kişiler orta seviyede
Formaldehit'e maruz kalsalar dahi herhangi bir rahatsızlık
hissetmezken,bazı kişiler bu kimyasalın çok düşük seviyelerden dahi
etkilenebilirler. Bu renksiz gaz aşağıdaki sağlık problemlerine neden
olabilir.
52
Formaldehit'in sebep olabileceği muhtemel sağlık
problemleri şunlardir:
 Öksürük
 Baş dönmesi

Gözlerde yanma,sulanma

Yorgunluk hissi
 Baş ağrısı
 Mide bulantısı
 Cilt lekeleri

Üst solunum yollarında tahriş

Hırıltı
53
KİMYA IŞIĞINDA ÇEVRE
VE
ÇEVRE SORUNLARI
ÇEVRE; insanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini
sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları fiziki,
biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamdır.
Çevre Kimyası; hava, su ve topraktaki kimyasal türlerin yok oluşlarını,
etkilenmelerini, değişimlerini, tepkimelerini ve kaynaklarını inceleyen
kimya dalıdır.
İnsan yaşamı çeşitli dengeler üzerine kurulmuştur. Bu denge
insanlığın tarihi boyunca çeşitli etkileşimlerin sonucunda oluşmuştur.
İnsanın çevresiyle oluşturduğu doğal dengeyi meydana getiren zincirin
halkalarında meydana gelen kopmalar, zincirin tümünü etkileyip, bu
dengenin
bozulmasına
sebep
olmakta
ve
çevre
sorunlarını
oluşturmaktadır.
55
İnsanların çevre açısından karşı karşıya kaldığı
başlıca problemler şöyle özetlenebilir:
1-Hava, su ve toprakların her geçen gün artan oranlarda
kirlenmesi ve önemli bir kısmının kullanılamaz hale gelmesi,
2-Özellikle Büyükşehir ve sanayi bölgelerinin çevre kirliliği
sebebiyle yaşanamaz hale gelmesi,
3-Ozon tabakasının delinmesi,
4-Yerkürenin giderek ısınması,
5-Kanser ve benzeri hastalıkların artması,
6-Doğal kaynakların hızla tüketilmesi,
56
ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Doğanın temel fiziksel unsurları olan hava, su ve toprak üzerinde
olumsuz etkilerin ortaya çıkması ve canlı öğelerin hayati fonksiyonlarını,
aktivitelerini, eylemlerini olumsuz yönde etkileyen çevre sorunlarına Çevre
Kirliliği adı verilir.
57
ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN NEDENLERİ
Bunlarla birlikte çevre sorunlarının diğer kaynakları
şunlardır:
1. Ormanların tahribi, yangınlar ve erozyon,
2. Aşırı otlatma ve doğal bitki örtüsünün tahribi,
3. Konutlardaki ve işyerlerindeki ısınmadan kaynaklanan
(özellikle kalitesiz kömür kullanımı) hava kirliliği,
4. Motorlu araçlar ve deniz araçları,
5. Maden, kireç, taş ve kum ocakları,
6. Gübre ve zirai mücadele ilaçları,
7. Atmosferik olaylar ve doğal afetler,
8. Kanalizasyon sularının arttılamaksızın alıcı
ortamlara verilmesi ve sulamada kullanılması,
9. Katı atıklar ve çöp,
10.Sulak alanların ve göllerin kurutulması,
11. Arazilerin yanlış kullanımı,
12.Kaçak avlanma,
13.Televizyon, bilgisayar ve röntgen; tomografi vb;
tıbbi cihazların yaygınlaşması ile meydana
gelen radyasyon,
14.Endüstriyel ve kentsel kaynaklı gürültü.
FİZİKSEL
KİRLENME
ÇEVRE
KİRLİLİĞİ
KİMYASAL
KİRLENME
BİYOLOJİK
KİRLENME
60
1. Fiziksel Kirlenme
Çevreyi meydana getiren toprak, su ve havanın fiziksel özelliklerinin
tamamının, canlı sağlığını tehdit edecek, olumsuz yönde etkileyecek biçimde
bozulması ve değişmesi olayıdır. Fiziksel kirlenme renk, tanecik boyutu gibi
fiziksel özelliklerin değişimine yol açar.
Atmosfere salınan toz, duman gibi kirleticiler havada koyu renkli bir görünüm
ortaya çıkarır. Fabrika atıklarının akarsu ve göllere boşaltılması ve erozyon
nedeniyle hem akarsular daha bulanık görünür hem de dibi yabancı
maddelerle dolar. Ayrıca arazilere atılan çöpler toprakta fiziksel kirlenmeler
meydana getirir.
61
2. Kimyasal Kirlenme
Doğal çevreyi oluşturan toprak, su ve havanın kimyasal özelliklerinin,
canlıların
hayati
faaliyetlerini
olumsuz
yönde
etkileyecek
şekilde
bozulmasıdır.
Örneğin CO2 , SO2 , CO derişiminin artmasıyla havanın kimyasal özellikleri
değişir. Bu türler bir takım tepkimelere de girmek suretiyle canlı hayatını
tehdit eder. Akarsulara atılan ağır metaller suyun kimyasal bileşimini
değiştirir. Tarım ilacı olarak kullanılan maddelerin toprağın organik
yapısına olumsuz etkisi olabilir.
62
3. Biyolojik Kirlenme
Doğal çevreyi oluşturan toprak, hava ve suyun çeşitli zararlı
mikroorganizmalarla kirlenmesi ve bu ortamlardaki canlı hayatı olumsuz
yönde etkilemesidir.
Örneğin tarım alanlarının kanalizasyon sularıyla sulanması atık
sulardaki bir takım zararlı mikroorganizmaların diğer canlılara geçmesine
neden olur.
63
NEDENLERİ;
FABRİKA
ATIKLARI
TARIMDA
KULLANILAN
GÜBRE
VE
ZEHİRLER
LAĞIMLARIN
SULARA
KARIŞMASI
SULARA
BIRAKILAN
PETROL
HAYVANSAL
VE EVSEL
ATIKLAR