V v г к i II и к и к и
Transkript
V v г к i II и к и к и
YAKLA$IM Til: I , Soyi: 9 , lylttl !••* я ш si istc 1 ш ш ж :-:.....- Я , N ALAN AKDOCAN Yillara Yaygin ln§aat ve Onarim l§leri Yapan Firmalarda Yeni Тек Duzen Muhasebe Sisteminin Kullamlmasinda Ozellik G6steren Hesaplar..................................................................................... 6-19 VEYSl SEWI6 Yillara Yaygin Insaat ve Onarim Iflerinde Gegid Kabul ....................................... 20-28 s Uk r U k iz il o t Tageronlara Yaptirilan Iglerde Vergi Kesintisi.........................................................24-28 NEVZAT SAYCILIO 6 LU Yapi Kooperatiflerinde Ozellikli VergiselDurumlar...................................................29-34 A R lF SlM SEK . Ingaat Iglerinde KDV Uygulamasi ......................................................................... 80-40 SAM l КА 2Ю Gayrimenkul Vergileri ve Istihbarat........................................................................46-54 AH M ET C llN D E i Ingaat Iglerinde Bazi Vergi Ceza Hukuku Somnlan.............................................. 00-0' LOKMAM YIUM ZHAN Yillara Yaygin Ingaat l%i Yapan MOteahhidn CXOmOnOn Vergi Kanunlan Kargismdaki Durumu ................................................................... 58-60 CAN ER O i Yillara Yaygin ln§aat!arda, Kesilen Vergilerin iadesi .............................................61 -63 SAYCIN E Y llP C lU E R Konut Alimlannin Vergi Yoluyla Tegviki.................................................................64-00 M USTAFA КОС л V11 R7 70 Yurt D i|i Miiteahhitlik Hizmetlerinin Bazi Sorunlari ve Qdzum Yollan....................or a YASAR KARAYALCIM Devlet lhalelerinde Ozel Durum: Yeni Oneriler..................................................... O Z E l KONUKLARLA RtfPORTAJ ................................................................ 76-87 SA BA bZM EH Devre MOIkve Devre Tatil Hakki ......................................................................... TURKMEN DERDlYOK Yap-I§let-Devret M odeli.................................................................................... OKTAY CUVEM Ll Sanayi ve Hizmetlerle llgili Area ve Bina Alimi ve Yapimim Etkileyen Yapal Duzenlemeler......................... 104-111 ■ KEM AL OKTAR Tageronlann Prim Borcundan Asil Igverenin Sorumlulu§u................................. 112-114 HAYWf DOMAMlC Gayrimenkul Vergieri ile ЙдЛ Bazi Sorunlar ...... ............................................... 115-120 PER VlN JO M ET Area Payi KargiliQi KatYapim SSztegmesi ............ - - .....................................121-128 S A F lY E K A Y A Devletin Taraf OWuJju ln§aat Iglerinde Ryat Farki Uygulamalan ....................... 129-133 ILK U T U I COn ULAL Yapim Iglerinde SOre Uzatim i......................................................................... 134-142 YARCI KARARLARI, ttZELCELER WE C E N R C E LE R ..........................143 163 SORU WE CEWAPLAR................................................................................ 164-166 YAP-i$LET-DEVRET MODEL! Turkmen DERDiYOK* i. GiRi§ Yap-i§let-devret modelinin Tiirkiye'de uygulanabilirliginin tarti.$ilmasi ve kar§ila§ilabilecek sorunlara gegmeden once modelin genel bir taniminin yapilmasinda fayda vardir. Aynca bu modele neden gereksinim duyuldugunun da agikliga kavu§turulmasi gerekir. Yap-i§Iet-devret modeli (YID) nedir? ingilizce "build-operatetransfer” (ВОТ) kavrammdan dilimizc gevrilen YID Modeli, buyiik bayindirhk ve altyapi i§lerinin buyiik gogunlugu yerli ve/veya yabanci 6zel scktor katihmi ile olu§turulan ortak giri§im §irketleri (OG§) tarafindan yapilm&sini, belirli bir siire nemasindan yararlanarak ifletilmcsini ve daha sonra da organizasyonun i§ler bir vaziyette kamu idaresine vc/veya halka devredilmesini ifade etmektedir. YID Modeline neden gereksinim duyulmu$tur? Bu modelin geli§mesinde iki onemli faktor biiyiik rol oynami§Ur. Bunlardan birincisi, kamu kaynaklarmm artik iilke yatinm gereksinimlerini kar§ilayamayacak bir duruma gelmi§ olmasidir. Ornek vermek gerekirse, Tablo l'den goriileccgi uzere, Konsolide Bulge igerisindeki yatinm harcamalanmn payi yillar itibariyle giderek azalmi§tir. Konsolide Biitge araciligi ile yapilan yatirimlar GSMH'nm ancak, yiizde dordii duzeyindedir. Bu derece dii§iik bir kamu yatiriminm ayrinli kalcmlerine bakildigmda durum daha da garpici bir hal almaktadir. §6yle ki; loplam yalirim harcamalannin yiizde 25-30'u personel harcamalanna, yiizde 7 gibi bir payi makina, techizat ve ta§it alimma giderken ancak yiizde 50'lik bir payi yapi, tesis ve biiyiik onanmlara gidebilmektedir. Buna kar^m, artan niilus vc sanayile§me ile hizla art an §chirlc§mc vc hizmctlc kalilenin (in plana gikmi^ olmasi, buyiik dlgekli kaynak ve I'inansmani gerekli kilini.^tii. I<jte birbirinc lers boyle bir atmosfer orlami Yll) Mo V v г к i II и к и к и ТаЫо 1 (1) yntirim ll yulinm li personel h. yapi tesis /О в m h /Unit li /yatirim h. b.onarim/y. har. (%) (%) (%) yillnr <%> 1088 1080 1090 1991 1992 3.5 3.4 3.4 42 4.1 16.6 1&.0 14 5 144 14.4 11.9 20.5 21.1 28.5 31.1 55.6 48.6 49.4 42.6 46.6 dclinin geliijmcsine zemin hazirlami§tir. Modclin gcli$mcsindcki ikinci belirleyici etkcn, btiyUk yatimn projeleri finansmaiiini biiytik Olylidc di$ krcdilerle kar§ilayan hiikumcllerin, di$ finansman kaynagi bulmada artik likanma noktasma gelmi§ olmalaridir. Geryekten de 50 milyar Dolar tutarindaki dig borg stoku ile Devlet di§ borylanmasi Oncmli bir diizeye ula§mi§tir. Лупса, 250 trilyon TL'nin iizerindeki bir it; borg stoku isc, ig borglanma finansiikiii aracini, ulke nakit agiklanm kargilayamaz bir duruma getirmigtir. Boyle bir geligmc kargisinda alternatif bir yatmm arari olarak YlD Modeli kagmilmaz olalak gllndcmc gclmigtir. Y11) Modeli ile iiretilecek mal ve/veya lil/nietlii b/elligi nedir? Bu modelle geryekleiylirilen prpjelerle urctilen mal veya lll/lliel Neibesl bir mal degildir. Bu tiir mal vtt lil/meim liyallandinlmasi ureticinin diyilltlil |H'k gok luklOr laralindan da etkiIt'llllieltlt'tlli (leiek ulo-jim, gcrek cnerji, |щ«км NU Millillliin gibi pmjelerdc urclitttl mill V«yu lll/IIH'llu nlu tsi to|)lunulur. Hu ltlf mill hlwiiellen bulk yararlamr. ll kmlumtl llgllemlneii bu Hu m'll M WMlinl ve Ntiliyiiula liyat mil ^ H M N l l W i I piyasa ( mil ta t ttrta rniya b*IHIcntiH*4i makina tec. tagit al./y. har. (%) tiiketim mal. malz. al./y.h. (%) hizmet alimlari/y. har. (%) 8.2 6.2 7.0 6.7 10.5 4.0 3.9 3.7 4.2 5.7 1.3 1.4 1.6 1.5 3.2 onemli bir belirleyicidir. Buna gore, YID Modelinin, fonksiyon olarak bir kamu hizmetini yerine getirmekte oldugu, orgiitlenme ve finansman yapisi itibariyle de ozel sektOr karakterli bir yapiya sahip oldugu soylenebilir. II. YID MODELININ AMACI VE A VANTAJLARI YID Modelinden beklenen amaglan ve saglayacagt avantajlari bir kag baglik altinda toplamak mumkundiir. Bunlardan belli baghlan §u gekilde siralanabilir: 1- YlD Modeli ile kamu altyapi projelerinin ozel sektor tarafindan gergeklegtirilmelerine imkan saglanarak, devletin bu alanda yiiklenecegi finansman уйкй azaltilacaktir. Diger bir deyimle, biitgeye yiik getirilmeden kamu hizmetleri yerine getirilecektir. Bu gekilde devletin kisith fi nansman kaynaklanmn kamu diizeni ve milli giivenligin saglanmasi dogrultusunda etkili bir kullanimi saglanacaktir. 2- YlD Modeli gergevesinde olugturulacak yabanci ortakliklar sayesinde iilkeye yabanci sermayenin girigi, yiiksek teknoloji ve bilgi transferi artacakbr. .1 I'roje finansmam bu gergevede olugtulularak ^irkct tarafindan iistlenilecegi Igln, devletin dig borglanma yiikii azalaCltklti. Haroamalarimn Genet Bir Degerlen- hu/iilniimiMir Vergi H ик ик и 4- Каши kesiminde ozel sektor tecrubc vc etkinliginden faydalanilacaktir. Bu gcrgcvede, i§letme sorumlulugu ortak giri§im §irketinde olacagindan, projelerin zamaninda ve iyi bir §ekilde bitirilmesi saglanacak, malzeme ve i§gilikte kalite saglanacaktir. mu kesiminden ister. К ати kcslinl ik* bahsi gcgcn fiyatla mal ve hizmcli sal in alma garantisi verir. A. YID MODELiNDE TARAFLAR YtD Modelinde кати kesimine taraf olan asil kurulu§ OG§'ler olmakla birlikte; bu $irkctlcr araciligi ile taraf olan diger $irket vc kuruluglar da vardir. Bunlar; OC!$ sahibi ana §irketler, konsorsiyum bankalari ve bunlarin ajanlan, yed-i emiri (esc row account) bankasi, sigorta §irketleri, ta§aron firmalar, yerli ve yabanci dant§manlik firmalari ile hukuk mii§avirlikleridir. YID Modelinde genel olarak iki taraf vardir. Bunlardan birincisi кати kesimi, digeri ise ortak giri§im §irketi (OG§)'dir. B. TARAFLAR ARASINDA YAPILACAK SOZLE§MELER 5- Ozellegtirme igin Onciiliik yapilacak, giri§imciler igin de firsat yaratilacaktir. III. YiD MODELiNIN i§LEYi§i К ати kesimi proje sahibidir. Bu kesimi iki ana gruba ayirmak miimkundur. Birin cisi ev sahibi hiikiimet, ikincisi ise proje sorumlusu, aym zamanda mal ve hizmeti satin alacak kurulu§tur. YiD Modelinde kar§i taraf ozel kesimdir. Ozel kesim yerli ve/veya yabanci firmalardir. Orgiitlenme bigimi genelde ortak giri§im §irketi §eklinde olmaktadir. OG§ yerli ve yabanci firmalardan olu§ur. Devlet ilgili кати kurulu§u araciligi ile OG§’ye %30'a kadar bir payla ortak olabilir. OG§ taraf olarak; projeyi tasarlar, finansman kaynaklarim bulur, in§aat ve tesisleri olu§turur, tespit edilen sure boyunca tesisi i§letir, bakimim yapar, bu siirenin sonunda sozle§medeki §artlar dahilinde ya tesi si i§ler vaziyette ve bedelsiz olarak ilgili кати kurulu§una devreder ya da tesisin Ozelle§tirilmesi sozkonusu ise, miilkiyetin balka devri gergekle§tirilir. OG§ yapmi§ oldugu yiikumliiluklere kar§in, belirlenen siire boyunca tesisi i§letir. Kredi anapara ve faiz geri odemelerini gergcklcijtircrek, yatirdigi sermayesini ve anlagmaya varilan diizeydeki temettiiyii geri alactik ijekilde uretilcn mal ve hizmcItit U fklavti !«■■< i iiifiil rut lo tlm ritan m fin m a Iro Yukanda kisaca deginilen taraflar arasrndaki ili§kiler, diizenlenen bir 50k anla§ma ile yasal bir yapiya oturtulmaktadir. Bu anla§malarin, dolayisiyla yapilan sozle§melerin sayisi, projenin maliyetine gbre degi§ebilmektedir. Bu sozle§melerden belli ba§lilari, ornek olarak, §u §ekilde siralanabilir: 1. OG§ Kurulu§ Sozle§mesi Bu sbzle§me yerli ve/veya yabanci ortaklar arasinda yapilir. К ати kesimi yer alacaksa, ilgili кати temsilcisi de bu sOzlc§meye taraf olur. 2. Mal ve Hizmet Satinalma Sozle§mesi Bu sozle§me OG§ ile proje sorumlusu kurulu§ arasinda yapilir. Bu sb/.leijme YiD Modelinin oziinii te§kil ctmcktedir. Devlet OG§'nin Urettigi mal vc hizmcli bngdriilen fiyattan satm alma garanlisini verir. 3. Uygulama Sozle$meleri OG§ ile proje sorumlusu ktiniluy arttMintUt yapilan bir veya birden gok sh/leymo lie, projenin uygulama esaslan, iityilltl, 1||в me ve bakimi gibi IiiinunIiii bir in Vergi Пик ик и 4, Kredi SdrJrfmrlcri Ми и1)/.1п|П№кч <X1$ tic kixuli vcrcn yerli/ yithmin luttikii vc/vcyu diftcr kredi kuruliiylnri miiNiiidn ynpdir, 5. Yedek Kredi (subordinated-loan) Sifzle$mesi Hu кО/.1суте (Xi$ ilc proje sahibi karnu kiindu$u uriisnida yapiltr. Yedek kredi, i$in yOrOHIImesi csnasinda herhangi bir nedenlc finansman agigi ortaya giktigmda (X!§'yc bir Гоп, bir banka veya bir te§ekktll laralindan vcrilccek bir kredidir. Yedek krediye neden ihtiyag vardir? Tcsisin i§lclilmcsinde giri§imciler, yatinmin %20-30'unu ozsermaye olarak koyши:; ve geriye kalan %80-70'i igin ise kre di Icmin ctmi§lerdir. Buna gOre, projenin tiygulanmasinda finansman agisindan bir nksama oldugunda yeni bir kredi bulma imkam OG§ agisindan oldukga zor olacaklir. Aynca OG§’nin elde edecegi temctlUnUn bclirli odemeleri kapsayacak ijokildc smirli olarak tespit edilmesi de bu Hirkcl agisindan ek bir finansman saglamasina meydan vermemektedir. О nedenl<\ yedek kredinin proje sorumlusu kurul»H laralindan saglanacagimn projenin liiiglniigieinda taahhut edilmesi ve bu kredlalii Ion veya bir banka tarafmdan garanll adlliiteNi ve yine bu garantinin arkasmda llurlnenln hiduninasi gcrckmektedir. Y*Wt krndlde and ninny, Dcvletin miicbir М ф й Ув kemllNlnin neden olacagi geeikM piN th rill flyal niliglari igin gerekli fiydainuk ve bu hususu garanoliliakln birlikle; yukarida UK, (X lynin ek finansman JMVI|) vcrli. lifter ek kredi I «описи olui sa, yedek MtlMtoro kargin daha IllinellOden pay ay- 6. Yed-i Emin (Escrow Account) Bankasi Sozlegmesi Bu sOzle§me OG§ ile kredi veren taraflar arasinda yapilmaktadir. Bu sozle§menin esasi §irket yetkililerinin kredi verenler tarafmdan takip edilmesine ve olasi bir agigin zamanmda gOriilebilmesine dayanmaktadir. Sozle§meye gore, §irkete, firetip sattigi mal ve hizmet kar§iligi odenecek para, belirli bir hesaba (escrow acco unt) yatmlacak, OG§ tarafmdan bu hesaptan yapdacak odemeler, s6zle§meye konulan hiikiimler dogrultusunda yapilacaktir. Omek olarak, OG§ igletme masraflari igin yalmzca i§letme hesabmdan para gekebilecek, kredi faizi hesabmdaki paradan faiz cklemesi di§mda yararlanamayacaktir. 7. Diger Sode§meler Diger sozlc§meler arasmda; OG§ ile sigorta §irketleri arasinda yapilan sigorta s6zle§melerini, OG§ ile mii§avir firma, proje sorumlusu kamu kurulu§u ile mii§avir firma arasmda yapilan mii§avirlik s6zle§melerini, OG§ ile ta§aron firmalar ara sinda yapilan ta§aron s6zle§melerini saymak miimkiindur. Yukarida bahsedilen sdzle§melere ilaveten, her bir sOzle§menin igerisinde yer alan ve bazi ozel durumlara yonelik garantilerin tesisiai saglayacak "garanti mektuplan" veya "garanti sozle§meleri", YlD Modelinin hukuksal yapisi igerisinde onemli bir yer i§gal etmektedir. C. YiD MODELiNDE IHTiLAFLARIN QOZijM §EKLi YlD Modelinde taraflardan birinin kamu kesimi olmasi, yine OG§ igerisinde yabanci kurulu§larm da bulunabilmesi, orta ya gikacak sorunlann gozum merciinin belirlenmesinde ozel bir diizenlemcyi gcrekli kdmaktadir. Aynca, miimkUn oldu- Verfii masi da amaslanmaktadir. Bu nedenle sorunlann <joziim mercii, genellikle yapilacak sozle§melere konulan hiikiimlerle tayin edilmektedir. Uygulamada, ihtilaflann gozum yen olarak belirli bir yerdeki belirli bir mahkeme tayin edilmekte; veya, ortakligm durumuna gore bir uluslararasi hakem kurulugu gOrevli kilmmaktadir. Elbette bOyle bir diizenleme, iilke hukukunun elverdigi olijude gergekle§ebilecektir. D MAL VE HiZM ET TARiFESINtN BELiRLENMESi Tarife projenin iiretmesi OngOriilen yillik miktan uzerinden hesaplanacaktir. Tarife belirlenirken §u etkenler dikkate almacaktir (2). 1. Kredi anapara, faiz ve ilgili masraflar, 2. Tesisin i§letme, bakim ve idame masraflari, 3. Anla§mada OngOriilen temettiiyii ger?ekle§tirecek miktar, 4. Kredilerin geri Odenmesinden sonra, yatinlan sermayenin itfasim saglayacak miktar. E. TESISiN DEVRi YID Modelinin en Onemli yOnii "Devir" iglemidir. Gergekte devirin anlami ve nasil olacagi konulan heniiz kesinlik kazanabilmig degildir. Devir i§lemi bir ka? tiirlii gergekle§ebilir. 1. Sure Sonunda Devir Tesis, tiirn borglar ve Ongbriilen temettii ile sermaye geri Odenmesi tamamlandiktan sonra bedelsiz olarak sozle§mede belirlenmi§ siirenin sonunda ilgili kamu kurulu§una devredilecektir. OG§'nin i§letme siiresi, kar§ilikli mutabakat saglamrsa, tarife ve diger hususlar yeniden belirlcnmek surctiyle uzatilabilir. (2) H И 2. Sure Bitiminden Once Devir a. Tam Fiyatla Devir SOzle§melerle, ilgili kamu kurulligiMiit, sure sonundan Once herhangi bir inrlhle, belirlenecek bir bedelin Odenmesi duru munda devir alma segenegi verilebilir. Tc sisin i§letme siiresinin bitiminden Once sOzle§me hiikiimleri ger^evesinde, kamuya devri durumunda heniiz geri Odenmcmi§ olan kredi anapara, faiz ve diger mas raflar konusunda Hazine Garantisi verilir. b. indirimli Fiyatla Devir Miicbir neden ya da kamu kesiminden kaynaklanmayan bir nedenle in§aat dOneminde, belirli bir siirenin iizerinde geeikme olmasi hallerinde, ilgili kamu kurulu§ unun OG§'yi ve tesisleri, sOzle§mede belirtilen §artlar dogrultusunda, indirimli fi yatla devir almasi segenegi var olabilir. Bu durumda da, yukarida bahsi gegen Ha zine Garatisi §arti gegerlidir. 3. Tesisin Ozelle§tirilmesi Tesislerin kamuya devredilmesi yOntemine altematif olarak, siire sonunda, serma yenin belirli bir yiizdesinin OG§ sermayedarlanna birakilarak, geri kalanimn yerel piyasada sertifika, hisse senedi veya benzeri araglarla satilmasi OngOriilebilir. Bu durumda "tesisin devri" yerine "miilkiyetin devri" gergekle§mi§ olur. Bu §ekilde, sermaye piyasasinm da iyile§tirilmesine yardimci olunmu§ olur. IV. YiD MODELINDE KAR§ILA$ILAN SORUNLAR (TURKiYE) A. MEVCUT DURUM YiD Modelinin Him kamu kurumlarini kapsayacak §ekilde uygulanabilirligini saglayacak аул bir hukuki diizenleme yoktur. 1980'li yillarda bu module iylerlik Drnuk olarak 3006 Sayili Kanun'a bakitabilir (Md. 9) Vfrfti И и кик и Elektrik santralleri, oto yol ve benzeri btiyiik bayindirhk i§lerinin bzel kurulu§larca yapilip. belli bir siire i§letildikten sonra, i§ler vaziyette kamu kurulu§una devredilmesini ongOren YlD Modelinin uygulanmasiyla ilgili olarak, Kamu tdaresi belli sbzle§me tipleri geli§tirmi§tir. Ortak bzellik olarak, biitiin sbzle§melerde, idarenin iiretilecek mal ve hizmeti satin alacagi garantisini vermesi; birim fiyatlann da, yatinlan sermayenin itfasi ile birlikte i§letme doneminde belli nemayi saglayacak §ekilde tespit edilmesi imkam saglamast esaslan benimsenmi§tir. knzandirilmasi i<;in bazi yasal duzenlcmeIcrc gidilmi$lir. Ancak, yapilan duzenlemclcr sadccc belirli bir hizmclin bu moilcllc gbrduriilmcsine yonelik olarak yapilmijjtir. Omegin, Aralik 1984 tarihinde kabul cdilcn 3096 sayili Kanun (3) ile, TUrkiyc Elektrik Kurumu di§indaki kurulu$larin elektrik iiretimi, iletimi, dagitimi ve ticarcti ile gorevlendirilmesi diizenlenmii}, cucrji projelerenin YID Modeli ile finansinani vc uygulamaya konulmasi ninnvlnnmi$tir. Mayis 1988 tarihinde kabul edilen 3465 sayih Kanun (4) ile Karayolluri (Tend Miidiirliigii di§mdaki kuruluylnnn cri$me kontrollii karayolu (otoyol) ynpimi. bakimi ve i§letilmesi ile goii'vli'iiilliilmcsi liususlari duzenlenmi§tir. A im ilk, ilaha bine dc sb/.u edildigi iizere, Iw dil/enlemelei genel bir diizenleme deilklli. (Ii'iiel olnink !)ii ijekilde bir degerHNMlInttv yupilabilir: Tiirkiyc'de meveut hukukl;ytipi 1у'п1.чИнк\ YlD uygulamasin(lUnllkl dnymmk, proje sahibi kamu pio|eyo lalip olan §irket arai itftirl Hb/lt^invlerdir. Ancak, bu §ekilde bir diizenleme a§agida belirtilen sorunlann olu§masina meydan vermi§tir: 1. YlD sozle§meleri, ihaleye (lkilmadan bir imtiyaz sozle§mesi §eklinde olu§turuldugu igin, Anayasa'nin 155. maddesi geregince, Bakanlar Kurulu karari ile i§lerlik kazanacak ve Dam§tay'm incelemesine tabi olacaktir. Buna bagli olarak da ihtilaflarin goziimiinde yetkili mercii Dani§tay'dir. 2. KiTlerle ilgili yasal diizeleme olan 233 sayili Kanun Hiikmiinde Karamame. OG§ tarafmdan iiretilen mal ve hizmelin tamamimn faturasim odemeye cevap vermemektedir. 3. Yedek Kredi, Yed-i Emin Banka uygulamalan yoktur. 3096 sayili Kanun ile Enerji Fonu uygulamasi getirilmi§tir, fakat bu Fon enerji sektoriindeki YlD projelerinin uygulanmasmda dahi yeterli olamami§tir. 4. Vergi muafiyet ve istisnalari ile te§viklerle ilgili ozel bir duzenleme yoktur. 5:2886 sayili Devlet lhale Kanunu uygulanmamaktadir. 1M 4 Twill vu lim 10 Sayili Resmi Gazete'de yayimlanmi§tir. Ayrica bu Kanun'un JtlWlllk iilnmk, 1f> 8 1985 Tarih ve 85/9799 Sayili Bakanlar Kurulu Karari Ile y0‘ iMmellk vmrlir (П G 4.9.1985 Tarih ve 1858 Sayili) Vergi Ни кики 6. Sozle§melerle verilcn Hazinc Garantilerinin her yil Biitgc Kanunlan ile teyid edilmesi heniiz hukuki bir zemin olu§turabilmi§ degildir (5). B. KAR§ILA§ILAN SORUNLAR Yukanda kisaca deginilen YlD Modelinin Tiirkiye'deki uygulamasi ile ilgili kar§ila§ilan sorunlan bir kag ba§lik altinda toplainak miimkiindiir. 1. idari YlD Modelinde kar§ila§ilan sorunlarin ba§inda, uygulamada birligi ve i§lerligi saglayacak tek bir idari birimin bulunmayi§i gelmektedir. Mevcut yapi igerisinde Hazine ve Di§ Ticaret Miiste§arhgi (HDTM), Devlet Planlama Te§kilati (DPT) ve proje sorumlusu Bakanlik veya Kurulu§lar arasinda gogunlukla gbrii§ birligi saglanamamaktadir. Bunun nedeni, bahsi gegen her kurulu§, konuyu sadece kendisinin taraf oldugu sozle§meyle sinirli olarak sorumlu tutmasi; sistemin temelini olu§turan yasal gcrgeveyi bir biitiin olarak degerlendirememesinden kaynaklanmaktadir. Her kurulu§un konuya sadece kendisine ait sozle§meler gergevesinde yakla§makta olmasmdan kaynaklanan belirsizlik ortami, Tiirk tarafinin, yabanci yatinmcilar kar§isinda tutarsiz bir politika izledigi izlenimini vermektedir. 2. Hukuki YlD Modeli kapsaminda yapilan sozle§meler, imtiyaz sbzle§mesi niteligini ta§imaktadir. Imtiyaz sozle§mesi, bir kamu hizmelinin gergek veya tiizel ki§ilere, ka mu yarari gergcvesinde gordUrulmesini diizenleyen sb/.lc;$mcdir. Imtiyaz sOzle§mclcrinin mcvcul yasal yapi igerisinde kendine ozgii yasal sonuglari sb/komimi dur. Bunlari §oyle ozetlemek mitmkiln diir: 1. Yapilacak sbz.e§meler Danigtay incelemesine tabi olacak ve Dam§tay'in onayladigi hiikiimler OG§'lere empozc cdilecektir. Bu durum yerli ve yabanci bzel kcsim agisindan istenmeyen bir durumdur. 2. Sozle§melerden kaynaklanan ihtilaflarin gbziim mercii uluslararasi hakem kurulu§lari veya sbzle§mede belirlenecek bir ba§ka merci yerine Dam§tay olacaktir. 3. 6224 sayili Yabanci Sermaye Kanunu'nun 1 . maddesi geregi, hususi imtiyaz te§kil eden §irketlerin kurulu§una izin verilmedigi igin, i§i yapacak, kredileri iistlenecek ve tesis i§letecek yabanci sermayeli §irket kurulamayacaktir. 3. Vergisel Imtiyaz sozle§mesi ile YlD uygulamasinin muhatabi olacak §irketler imtiyazli §irket sayilacaklardir. Bu durumla ilgili olarak, vergi mevzuatimiz bzel bir diizcnlemeye gitmi§tir. Buna gore, sermaycnin itfasi hakkinda bzel hiikumler sbzkonusu olacak amortisman uygulamasi da buna gore yapilacaktir. Vergi bakimmdan diger bir bzel diizenle me ise, amortisman konusu sabil kiymet ler igin yeniden degerlemc yapma imkiininin imtiyazli §irketlere taninmami$ olmasidir. Mevcut uygulamada, 6224 sayili Кшнш'и gore, yabanci sermaye ve buna isalH'l eden kar paylari, ancak vergileiulikUMt sonra kalan net miklari diyuriyn ImiiNfar edilmektedir. Buna gbre gerek ynhaiWl seпи ayeye isabet eden k(\r paylari, gitrillt se yerli bzel giii$iuuilei liutlnr Ш %49.22 oraninda bir vergileinaya |H makladirlar. (5) Bu kontxln Amtynnn Mnhkemesi'nin 30 01.1992 Tnrlh v« 10U1/H К м * V§ 119, Ver^i Ни кик и КДсг Y11> Modoll Но цгt\ckle^tirilecek yttliniii, "0 /,ol hnein tnyiyan scktdr yatinпи" oliiruk kiibul oilllii vo "Icjjvik bclgesi" iiygulitmiiNiyln % I0 0 ynlirim indirimindon унииInndii i I iinii. IikIoI iiic dbnemi boyuuiii iVlonocek vorgi ylikii fon dahil biiyiik bayindirlik ve altyapi i§lerinin biiyuk gogunlugu yerli ve/veya yabanci 6zel sektor katihnu ile olu§turulan ortak giri$im §irketleri (OG§) tarafindan yapilmasini, belirli bir sure nemasmdan yararlanarak i§letilmesini ve daha sonra da orga*X<tO,7 oliH'iikdr. nizasyonunun i§ler bir vaziyette kamu idaresine ve/veya halka devredilmesini DoluyNi/. vorgi olurak digcr bir vergi yiikii ongoren bir modelin giindeme gelmesini do, yuil di$uidnn saglanan tcknik hizmet- ve y0](ja yenj atilimlann yapilmasim loiin kuryiligi olarak yapilan odemeler saglami§tir. YID Modeliyle ilgili olarak; Ozorindcti %2\.A oraiunda gelir vergisi mevcutyasaldiizenlemelerina?ikolmadiNlopmi yapilmakla vc %12 oranmda da varolan ve ileride gikacak olan sorunkalinu dcgci veigisi licsaplanmaktadir. lara cevap veremeyeccgi gcrgegi dikkate I)olayli vorgi olarak, halen varolan, "yati- alindiginda; bu konuda yeni bir kanuni i unlarin vo dOviz kazandinci iglemleri- diizenlemeye lhtiya? vardir. Yapilacak nin ic$viki vo yOnlendirilmesi" uygulama- У®П1 duzenlemede a§agidaki hususlann Simla, YlD Moduli fer^evesinde yapila- dikkate almmasinda biiyiik fayda vardir. oak uygulamalarda, ancak ihracat taahhti- j. ylD projelerinin gergeklejtirilmesinde dllnUn ycrinc gctirilmesi gibi bir takun _ OG§ ve diger ilgili taraflar gerek mali gegarlkirin ycrine gclirilmesi halinde, vergi, rekse idari ve yasal agidan bir takim garosim vc hare istisnasindan yararlandmla-" rantiler istemektedirler. Ozel kesim hiikii. . . . . . . .............. . . . . . metinY hiikumet yetkililerinin ve yerel oto- ritelerin,.hukumetin bu konuda aldigi kaDolayli vergilerle ilgili bir diger uygulaina, yabrim suresince alinan mal ve hiz- rarlara ve YlD ile ilgili s6zle§melere uygun hareket edeceklerinden emin olmak iiicllcrin Kaima Deger Vergisi Kanunu'na istemektedirler. Bu bakimdan, YlD ile il gdre %12 oranmda vergiye tabi tutulmasigili her tiirlii i§lemlerden ve sonuglarmdii. dan sorumlu tek bir birimin olu§turulmasi Him atla !ju lespit yapilabilir: OG§ tarafin- gerekmektedir. Bu birim, Ba§bakanliga dan ttroiilcn mal vc hizmetin birim fiyati bagli otonom bir yapiya sahip olmali; Im’IIi louii kcn vergi dahil her tiirlii maliyet- YID projelerinin planlanmasi, uygulanloi d Ikkale almmaktadir. Aynca belirle- masi, gerekli mevzuatmin duzenlenmesi Mini bu liyalla mal vc hizmetin satin ahn- ve ortaya ?ikacak sorunlarin kisa siirede maul I In/hiocc garanti altina alinmakta- vc kesin olarak gozumlenmesi konulannllll Hu duiuuuln. aslinda yatirim suresin- da bir yetki ve sorumluluga kavu§turultli tllinau KDV gibi dolayh vergiler fi- malidir. Bu §ekilde; ......... Ukonlln artinlmasindan ba§ka a. Kamu kurumlannin fogunda goruldiigu lldii. Digor bir dcyimle de, bu iizere, her kurumun, kurum menfaatlerini Ш Vtfgibnii№ Imnjannia benzeri bir etki koruma endi§esiyle, ozel sektoriin kamu Ur, |№ УК On er Iler inndnu yiHininlara ayrilan WHllUM) olinasi vc hunun Mlln Ш1НП Olvlldo biiyuk ve ’Itltlni MMi gorcksinim altyapisini geli§tirme siirecine girmesini engelleme egilimleri azalacaktir. b. Тек bir yonetimle ozel sektor ile olan ileti§imde hizli ve dogru bir bilgi aki§i saglanabilecektir. c. Hiikumetin gerekli planlama kararlan- шшйтшшштштш тж шш тшш ш штттттттяявттш Ш Ш --------------------------------------------------------------Vergi Hukuku rilmasmdaki karga§a Onlenecek; gerekli hiz ve kararlilik saglanacaktir. 2. Yabanci yatinmcilar agisindan, gerekli dOviz giivenligi ve transferi konulan agik ve kesin bir §ekilde diizenlenmeli; bunun politikasi yapilmalidir. 3. Anayasa (Md. 155) Dani§tay (Md. 24) ve diger mevcut mevzuat (3096ve 3465 sayih Kanunlar) gozden gegirilerek, YiD Modeli gergevesinde yapilan sbzle§melerin "imtiyaz sbzle§mesi" olmadigi ve dolayisiyla, kurulacak §irketlerin "imtiyazli §irkel" olmadiklan Kanunla agik olarak belli edilmelidir. Bu §ekilde; a. Vergilemede gorulen farkli uygulama kalkacaktir. b. S6zle§meler Dam§tay incelemesinden gegmeyecektir. b. Katma Deger Vergisi Kanunu'nda yapilacak bir diizenlenme ile, YlD kapsammda yapilan teslim ve hizmetlerin yatinm a§amasinda, dii§iik oranli (omegm % 1 gibi) bir vergilemeye tabi tutulmasi saglanmalidir. c. Ihtilallarda yetkili merci olan Dam§tay'm di§ina gikilarak, sbzle§melerle bel li edilen mercilerin yetkili ktlinmasi saglanacaktir. c. OG§'lerin kurulu§u, sermaye arti§ i§lemleri, temin edilen krediler ve yapilan s5zle§melerle ilgili i§lemler, gayrimenkullerle ilgili her tiirlu i§lemler damga ve harglardan anndinlmalidu-. 4. Yeni duzenlemede "garantorliik" miiessesesi agik olarak diizenlenmelidir. Garantorliik iki kapsamda ele almmalidir. Bunlardan birincisi, iiretilen mal ve hiz metin sOzle§mede ongoriilen fiyattan sa tin ahnmasi Hazine tarafmdan garanti edilmelidir. Ikincisi olarak da, "Yedek Kredi” konusunda bir garanti verilmeli ve OG§'nin erken devri ve diger bir §ekilde kamuya intikalinde, kredilerin oldugu gibi devir alinacagi da garanti kapsamma almmalidir. 6. Te§vik mevzuati kapsaminda yapilacak diizenlemelerle, YlD kapsaminda yapilan yatirimlann "ozel onem ta§iyan sektor yatuimi" olarak kabulii saglanarak. te§vik belgesi uygulamasmda % 100 yati nm indiriminden yararlanmasi bngbrUImelidir. Bu §ekilde vergilemenin GVK Md. 94 kapsaminda %10.7 vcya daha a§agi bir diizeyde yapilmasi saglanmalidir. 7. Yonetimin ve iradenin lamamcii <V/.el kesimin insiyatifinc birakilmamasi igin, kamu kesiminin, projc sahibi kurulun liraa. Gelir Vergisi Kanunu madde 94 ve Ku- ciligiyla, en fazla %30'a kadar olu^iirula rumlar Vergisi Kanunu madde 24 kapsa- cak OG§'lcre katihmi saglaiunalidir. minda yapilacak bir degi§iklikle, serbest mcslck tVlemclcrindcn yapilan %21.4 ora- 8. YlD kapsaminda yapilm ak lylor 2114 1090 nindaki gelir veigisi slopajinin, YlD kap- sayili Devlct lhale Kanunu samindaki yalinmlarda daha dii§iik bir Muhasebei Dmumiye KanilllU 5. Vergileme agismdan; ■ i t . ........... I ...................... . I » . ..............