sallantılı masalar

1
GARAGE
MADENCİLİK A.Ş.
Cevher Hazırlama
Eğitim Notları
SALLANTILI
MASALAR
Halil Ersin
Maden Müh (M.Sc.)
Mart 2011
2
SALLANTILI MASA İLE ZENGİNLEŞTİRME
Sallantılı masa, cevheri oluşturan minerallerin özgül ağırlık farkından yararlanarak
zenginleştirme işlemini gerçekleştiren bir yoğunluğa göre ayırma cihazıdır. Sallantılı masa, hafif
eğimli ve eğimi ayarlanabilen , paralel kenar, dikdörtgene yakın yamuk veya V şeklinde bir
tabladır. Tablanın üzerinde belli yükseklikte ve düzende çıtalar vardır ve burada tabaka
halindeki akan akışkan (su) akımında ayırım yapan aygıtlardır. Masanın çalışmasında; serbest
akış, engelli çökme, asimetrik hareket gibi fiziksel olaylar etkili olmaktadır.
Sarsıntılı masa yüzeyine beslenen mineral taneleri, tabaka halinde akan akışkan ortamın hareketi ile
buna dik olan ileri-geri hareketin bileşkesi doğrultusunda diyagonal olarak hareket ederek ağır
mineraller hafif minerallerden ayrışırlar Tabaka halinde akan akışkan ortamda zenginleştirme
yöntemleri arasında yaygın olarak kullanılan sarsıntılı masada etkin bir ayrışma sağlanmaktadır.
Masanın üst kısmında besleme kutusu ve yıkama suyu dağıtıcısı vardır. Su dağıtıcısı kenarı delikli bir
oluktan ibarettir. Her delikten akan su miktarı mandallarla ayarlanarak masa yüzeyindeki suyun bir
tabaka halinde akması sağlanır. Masanın sarsıntılı hareketi eksantrik mekanizması ile sağlanmaktadır.
Sarsıntılı masalardan en iyi sonuç alabilmek için, kıymetli mineralin özgül ağırlığı ile kıymetsiz
minerallerin özgül ağırlıkları arasındaki farkın en az 1 gram / cm3 olması ve masaya beslenen
taneciklerin serbestleşmiş olması gerekir.
Sarsıntılı Masa türleri
En çok kullanılan türleri;
1- Wilfley
2- Deister masalarıdır.
Günümüzde en çok kullanılan sarsıntılı masa Wilfley masası olup (Şekil 1), İlk kez 1896 yılında
piyasaya sürülmüştür. Endüstride en çok kullanılan ikinci tür masalar ''Deister'' tipi olup Şekil 2'de
görülmektedir.
Şekil 1- Wilfley Masası
3
Deister masasının yüzeyi yaklaşık olarak bir paralelkenar olup eşikler diyagonal (çapraz) olarak
yerleştirilmiştir. Deister masası daha yüksek birim kapasiteye sahip olup, daha geniş konsantre
bandında yüksek konsantre tenörü elde edilmekte diğer taraftan ara ürün miktarı azalmaktadır.
Tesis çapında kullanılan tam boy bir Deister masasının ölçüleri 1,85 x 4,3 m olup, 1,5 kW
(2 BG)
motoru vardır. İşletmedeki çekilen güç ile yaklaşık 0,6 kW’tır
Şekil 2- Deister masası
Masa yüzeyine eşik adı verilen çıtalar belirli aralıklarla yerleştirilmiştir. Çıtalar besleme tarafında
maksimum yüksekliğe sahiptir ve sona gittikçe alçalmaktadır. Masa uygun bir mekanizma ile uzun
eksen i doğrultusunda ileri geri ve geriye olmak üzere, hareket ettirilir. Bu ileri-geri hareket ve masa
üzerindeki eşikler yardımıyla yoğunluğa göre bir ayırma işlemi yapılabilmektedir. Aşağıda bir masa
kesiti verilmektedir.
Sallantılı masa, krom, kalay, demir, tungsten (wolfram), tantalyum, mika, barit. titan, zirkon,
cevherlerinde geniş uygulama alanı bulurken, daha az oranda altın, gümüş, toryum, uranyum gibi
cevherlerin zenginleştirilmesinde de kullanılmaktadır. Diğer yandan, sallantılı masa kömür yıkamada
da çok büyük oranlarda kullanılmaktadır.
Masa Kaplama Malzemeleri Ve Eşikler
Masa tablaları genellikle ağaçtan yapılır ve yüksek sürtünme katsayılı kauçuk ve plastik gibi
malzemelerle kaplanır. Daha pahalı olmasına rağmen, fiberglas masalar da, çok daha sert
olduklarından kullanılmaktadır. Bu tür masalarda çıtalar kalıbın bir parçası olarak masa ile bütün imal
edilir.
Sarsıntılı masa yüzeyindeki ayırmanın etkinliğini artırmak üzere masa yüzeyi eşiklerle kaplanır. Eşikler
ya sonradan ilave edilen çıtalar veya masa yüzeyi oyularak açılan masa yüzeyidir. Eşiklerin
yükseklikleri mekanizma kenarından konsantre kenarına doğru azalarak konsantre kenarında sıfır
olacaktır. Çalışma şekline bağlı olarak çok değişik eşik tertipleri kullanılabilir. Eşiklerin mevcudiyeti
4
akış koşullarını değiştirdiğinden eşikler arasında engelli çöküş klasifikasyonu olmaktadır. Bunun
sonucunda hem etkili bir ayırma yapılabilmekte hem de masa kapasitesi arttırılmaktadır.
Eşik Yüksekliği
Kesin bir kural olmamasına rağmen; kullanılan eşik yüksekliği, zenginleştirilecek mineralin en üst
boyutunun dört katı kadardır. Söz gelişi masaya beslenen malda en iri tane boyutu 1 mm ise, çıta
yüksekliği 4 mm olmalıdır.
Sarsıntılı Maslarda Sınıflandırmanın (Hidrosayzerlerin) Önemi:
Masa ayırmasında tane boyutu çok önemli rol oynamaktadır. Sallantılı masalarda da etkili bir ayırım
yapılabilmesi için beslenen cevherin dar tane aralıklarında sınıflandırılarak her tane aralığının ayrı ayrı
işleme tabi tutulması gereklidir. Besleme malı boyutunun artması ile ayırma randımanı düşmektedir.
Eğer besleme malı geniş tane boyutu dağılımı içerirse yani, besleme malındaki tanelerin iriliği birbirine
yakın değil ise, ince taneler, orta irilikteki taneler ve iri taneler bir arada ise, bu boyutlardan çoğu
randımansız olarak yıkanacaktır. İşte bu yüzden öğütülmüş cevherin hidrolik sınıflandırıcılarda
(hidrosayzerlerde ) sınıflandırılması tercih edilir.
Sallantılı masa, iri hafif taneleri ince ağır tanelerden etkili olarak ayırdığından, pratikte besleme malı,
sınıflandırıcılarda eşit çökme değerlerine göre sınıflandırılır. Sallantılı masalarda bu amaçla
“hidrosayzer” denilen ardışık konilerden oluşan, çoklu çöktürme konileri kullanılır. Her konide elde
edilen eş düşüşlü besleme malları, ayrı ayrı masalara beslenerek konsantrasyona tabi tutulurlar.
Hidrosayzerlerin her bir gözünün altından alınan maldaki tanelerin irilikleri birbirine yakındır.
Zenginleştirme Kriteri (Konsantrasyon Kriteri)
dA – 1
k=
dH – 1
dA = Ağır ortamın özgül ağırlığı
dH = Hafif mineralin özgül ağırlığı
Zenginleştirme kriteri değeri 1.25'in üzerinde olan herhangi iki mineral sallantılı masada birbirinden
ayrılabilir.
Ayrılacak mineraller arasında şekil ve boyut farkı varsa, zenginleştirme kriteri değeri 1.0 civarında da
olsa zenginleştirme yapılabilir. Ancak bu değer 2.5 veya daha yüksek olursa mükemmel ayrışma
sağlanmaktadır.
Çizelge1’de konsantrasyon kriterinin değerlerine karşı gelen gravite zenginleştirme yöntemi
uygulanabilirlik tane boyu sınırları (tane iriliği sınırları) verilmiştir.
k
Çizelge1. Konsantrasyon Kriterine Uygun Zenginleştirme Yöntemleri
Uygulanabilir tane boyu limiti ve gravite zenginleştirme yöntemleri
5
> 2,5
2,5 – 1,75
1,75 – 1,50
1,50 – 1,25
< 1,25
74 mikrona kadar bütün gravite yöntemleri kolaylıkla uygulanabilir
150 mikrona kadar bütün gravite yöntemleriyle etkin bir ayırım sağlanabilir
1,7 mm’ ye kadar ayırım mümkün, ama zor bir işlem, ağır ortam ve jig kullanılabilir
6 mm’ ye kadar ayırım mümkün, ama zor bir işlem, ağır ortam ve jig kullanılabilir
Ağır ortam ayırması mümkündür
Tane Boyutuna Göre Özgül Ağırlık Farkı İle Zenginleştirmenin Uygulamaları
Gravite yöntemlerinin uygulanabileceği tane irilikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
ÖZGÜL AĞIRLIK FARKI ( GRAVİTE ) İLE ZENGİNLEŞTİRME
Kuru İşlemler
Yaş İşlemler
Tane iriliği (mm)
Jig
Sarsıntılı masa
Ağır ortam koni ve tambur
Ağır ortam siklon
Jig
Sarsıntılı masa
Spiral
Oluklar
1.2 – 0.3
0.5 – 0.1
100 –1
2 - 0.4
25 – 1
2 – 0.05
2 – 0.1
2 – 0.1
Sarsıntılı Masalarda Ayrışma Bölgeleri
Sarsıntılı masada ;
 şlam,
 artık,

ara ürün ve
 Konsantre
olmak üzere dört ayrışma bölgesi bulunmaktadır (Şekil 3).
Sarsıntılı masa yüzeyinde bulunan mineral taneleri, tabaka halinde akan akışkan hareketi ile
akış yönüne dik olan asimetrik hareketin bileşke etkisi altında hareket ederler. En hafif ve en iri
tane, masa hareketi doğrultusunda en kısa mesafeyi kat eder. Akışkan tabaka içinde en yavaş
hareket eden en ağır en ince tane ise masa hareketi doğrultusunda en uzun mesafeyi kat eder.
İki hareketin uygun şekilde birleştirilmesi sonucunda masa yüzeyinde tane boyutu ve özgül
ağırlığına bağlı olarak ;

ince hafif , iri hafif

iri ağır ve

ince ağır
mineral tanelerini içeren üç ayrı kuşak oluşur. Bu kuşakların ayrı ayrı masa yüzeyinden alınması ile de
sarsıntılı masa ayırması gerçekleştirilir (Şekil 4).
6
Tailing : atık ; Heavy ore grain : ağır cevher tanesi; Light ore grain: hafif cevher tanesi ; B:ara ürün ;
Concentrates : konsantre ; Feed of ore: besleme; Feed water; besleme suyu
Şekil 3 – Sarsıntılı masalarda ayrışma bölgeleri
7
Şekil 4- Sallantılı Masalarla Ürünlerin Dağılımı
Sarsıntılı Masadaki Ayırmanın Esası:
Partiküller masa yüzeyinde iki kuvvetin etkisi altında kalmaktadır;

Akışkan su tabakası tarafından oluşturulan sürüklenme kuvveti,

Masanın ileri yavaş, geri hızlı olmak üzere yaptığı hareket
Bu hareketlere bağlı olarak, masa yüzeyinde ileriye doğru ivme kazanır. Bunların net etkisi sonucu,
partiküller masa yüzeyinde, besleme bölgesinden, masa sonuna doğru diyagonal (çapraz) olarak
hareket ederler. Masadaki kuvvetlere bağlı olarak ayrılan partiküllerden, daha küçük yoğunluklu
partiküller, konsantre oluğunun üst tarafından aşarak düşerken, daha iri olan hafif partiküller masa
boyunca uzanan artık oluğundan düşerler.
Besleme Boyutu: 3 – 0,05 mm. Şlam masalarında 10 mikronun altı atılırsa 10 – 15 mikrona kadar
zenginleştirme yapılabilir. Kömür zenginleştirmede üst boyut 8 mm’ye kadar çıkabilmektedir.
Çubuklu değirmende öğütme daha az şlam verir.
Bir fikir vermek amacıyla , aşağıdaki tabloda, bir masa operasyonunda ölçüm sonunda elde edilen
değerler görülmektedir
Pülp Katı Oranları
Su Sarfiyatı
Kapasite
Tablo 1..Masa Operasyonları Ölçüm Sonuçları
: Beslenen cevher
: % 25
Beslenen Kömür
: % 35 – 40
Konsantre
: % 80
Ara Ürün
: % 70
Artık
: % 20
3
Cevher
: 1 – 4 m /saat
3
Kömür
: 2,4 m /saat
: Kapasite tane boyuna ve konsantrasyon kriterine bağlıdır.
2
Çizelge1’de verilen boyutlarda 9 – 10 m yüzey alanlı ve 1,95 x
4,8 m ölçülerindeki bir masanın kapasitesi, genlik ve frekans
8
değerleri görülmektedir.
Malzeme Oranları
: % 5 – 15 konsantreye
% 10 – 20 ara ürüne
Çizelge 1 . Sallantılı Masalarda Kapasite, Genlik ve Frekans Değerleri
Boyut; mm
Kapasite; t/h
Genlik; mm
Frekans; d/d
- 1 + 0,7
1,2
18
250
- 0,7 + 0,4
0,65
15
300
- 0,4 + 0,1
0,45
12
325 – 350
- 0,1
0,35
10 - 11
390
.
Çizelge 3. Wifley Sarsıntılı Masa Performans Verileri.
Cevher Boyutu
Kapasite
Hız
Genlik
(mm)
(ton / saat) (devir / dakika (mm)
-1 + 0.7
1.2
250
18
-0.7 + 0.4
0.65
300
15
-0.4 + 0.1
0.45
325 – 350
12
-0.1
0.35
390
10 - 11
Sarsıntılı Masalarda Ayrılma Nasıl Gerçekleşir
Hafif ve ağır taneciklerin karışımından oluşan bir tabaka, yatay istikamette ileri geri hareket ederek
sallantıya maruz kaldığında; özgül ağırlığına ve tane iriliğine ve göre ayrılıp sınıflanır. Yani altta ağır
taneler, üstte ise hafif tanelerden meydana gelmiş bir tabaka oluşur.
Tesisimizde işlenen cevher içindeki kromit, yoz’dan daha ağırdır. Yani kromitin özgül ağırlığı yozdan
yüksektir.Yoz ve kromiti taneciklerini karıştıralım ve bir tepsi içinde ileri geri sallayalım. Ağır (kromit)
taneciklerin altta , hafif (yoz) taneciklerin üstte olduğu bir tabakalaşma oluşur ve kromit ve yoz kendi
kendine ayrılmaya başlar. Sallamaya devam ettikçe ince kromit tanecikler çökelmeye, iri kromit
tanecikleri de yukarıda toplanmaya başlar.(Şekil 5).Ve sonunda ince kromit taneleri çökelerek altta
birikir, iri kromit taneleri ise üstte toplanır.Yine aynı şekilde hafif tanelerin oluşturduğu yoz tabakası da
kromit tabakası gibi kendi içinde tane iriliğine göre sınıflanır.
Bu tabakalaşmanın oluşması için yani ağır ve hafif tanecikler kendi arasında bir tabaka oluşturup
ayrılması için sallantı (sarsıntı) yeteri kadar büyüklükte olmalıdır. Burada dikkat çeken husus şudur:
Hafif taneciklerin küçük olanları ile ağır taneciklerin ağır olanları aynı tabakada
toplanırlar.
Şekil 5 – Ağır ve hafif tanelerin sarsıntıya maruz kaldığında tanelerin ağırlığına ve
ayrılması
iriliğine göre
Sarsıntılı masalarda çıtaların uzandığı istikamet ile sarsıntının istikameti aynıdır. Sarsıntılı masalarda
ağır ve hafif taneciklerin birbirlerine göre farklı davranmaları, sarsıntı istikameti ile çıtaların uzandığı
istikamete dik olarak akan su, ayırımı gerçekleştirir.
9
Sarsıntılı masalarda sarsıntının ileri doğru gidiş hızı ile tanelerin ileri doğru gidiş hızları birbiri ile
uyumlu değildir. Yani bir misal vermek gerekirse, sarsıntı hızı (genliği ) saniyede 10 mm ise, tanenin
hızı saniyede 3-5 mm’dir. Çünkü taneler masa yüzeyi ile temas halinde olduğudan, masa yüzeyine
sürtünmektedir
Masa, hafif eğimli düz bir tabladan veya birbirine paralel çıtalardan veya birbirine paralel oluklardan
meydana gelmiştir. Çıtalar veya oluklar, masanın hareketi istikametinde uzanmışlardır.
Masa üzerine çamur halinde beslenen malzeme (pulp) masa üzerine yayılır ve tanecikler çıtaların
arkasında tabakalar halinde birikirler. Çıtalar, taneciklerin hareket istikameti boyunca ilerlemesine
yardımcı olurlar ve taneciklerin su ile sürüklenmesine engel olurlar.
Üst üste tabakalar halinde olan tanecikler suyun akıntı istikametinde çıtaların üzerinden aşarlar.
Kalanlar, kalınlığı gittikçe azalan çıtanın ucuna doğru hareket ederler. Bu arada çıtanın arkasında
kalan tabakanın da kalınlığı azalır. Eğer masanın ucu pürüzsüz ve çıtasız ise, akan su tabakası ağır
tanecikleri daha da temizler ve tanecikler masayı terk eder.
Masadaki ayırma işlemi, aşağı doğru akan su tabakası (su filmi), tabakalaşma ve engelli çöküş ile
birlikte olur (Şekil 6).
Masanın hemen hemen yatay konumdaki hareketinden dolayı ve suyun akışından dolayı olan
tabakalaşma, sadece masa üzerindeki çalışmanın mekanizması değildir. Engelli çökmenin de etkisi
vardır. Masanın sarsıntısından ve suyun akışından ötürü oluşan tabalaşma, masa tabakalaşması
olarak adlandırılır. Bu işlemde, küçük tanecikler çıtanın ardında tabakanın altına doğru toplanırken, iri
tanecikler üste doğru yığılırlar. Ağır ve hafif tanecikler karışım olarak masaya beslendiğinde (bizim
tesisimizde olduğu gibi), Ağır-iri taneler ile hafif- küçük taneciklerin oluştuğu bir orta tabaka oluşur. Bu
durum Şekil-5’ de gösterilmiştir.
Şekil 6- Akan su tabakasında çıtanın ağır – hafif tanecikler üzerindeki etkisi (engelli çöküş)
Aşağı doğru akarak giden su çıtaya çarpar ve çıtaların üzerinden aşmak için yükselirken bir
çalkalanma (girdap) oluşur. Suyun yükselmesi sırasında küçük tanecikler yukarıya çıkabilir ve bu
durum, (jiglerde olduğu gibi) bir “engelli çöküş” hareketidir. Yani jiglerde suyun yukarı itilirken küçük
tanecikleri de yukarı kaldırması gibi bir iş yapılmış olur. Oluşan bu engelli çöküş, hafif ve ağır
taneciklerin ayrılmasına sebep olur. Her bir çıtada oluşan bu engelli çöküş, ince–hafif tanelerin iri-ağır
tanelerden ayrılmasında yeterli olabilir.
Masadaki engelli çöküş, taneciklerin iriliği birbirine yakın ise, daha etkilidir. Masaya beslenen çamur
sıvı – katı karışımı (pulp) önceden hidrosayzerden geçirilip sınıflandırılırsa, masaya gelen pulptaki
10
taneciklerin iriliği birbirine daha yakın olur ve masanın ayırma verimi artar ve dolayısı ile kapasitesi de
artar.
Operasyonu Etkileyen Faktörler
Sarsıntılı masanın çalışmasını etkileyen faktörler :
1. Tane iriliği (mm)
2. Pulp katı oranı ( yoğunluk)
3. Tanenin şekli (yassı , yuvarlak)
4. Çıtaların düzeni
5. Su ve besleme malının miktarı ( ton / saat)
6. Masanın genliği ve hızı (strok boyu, mm ve hızı, devir / dakika)
7. Masanın eğimi
Masaya beslenen malın özellikleri değiştikçe masanın çalıştırma ayarları da değiştirilmelidir. Bu
ayarlar ayırmanın en iyi bir biçimde yapılması için gereklidir.
Tanelerin şekli masalamanın genel işleyişine büyük bir etkisi yoktur. Fakat yassı taneler kolaylıkla
masa eğimi yönünde yuvarlanmazlar, masada ağır tanelerin boşaldığı bölgeye doğru gelirler.
En önemli tane iriliğidir. Besleme malındaki tane iriliği çok değişiyor ise yani hidrosayzırdan masaya
gönderilen malda tane irilikleri birbirine yakın değil ise (kötü sınıflandırılmış ise), masada tanelerin
tabakalaşması,engelli çökme, tanelerin ayrılması gittikçe zorlaşır.
En iyi masa operasyonu (masalama) için, masaya katıların beslenmesi ve suyun verilmesi düzenli ve
değişmemelidir (sabit olmalıdır). Masadaki toplam su miktarının % 25’i, yıkama suyu olmalıdır.
Masalar 1.5 mm iriliğindeki kumlar için 2 ton / saat, ince kumlar için 1 ton / saat kapasitede
çalışabilirler. Şlam beslenirse kapasite 0.5 ton /saat’e düşebilir.
Masalarda ayırmaya etki eden önemli faktörler
Sarsıntılı masaların performanslarını etkileyen beslenen cevher boyutu, hız ve genlik , besleme
malındaki katı oranı ve eğim gibi parametreler ve bunlara bağlı kapasite sırasıyla incelenecektir.
1.Beslenen Cevher Boyutu: Sarsıntılı masalara beslenen cevherin boyutu 1-0.025 mm
arasındadır. Ancak kömür zenginleştirmede üst boyut 8 cm.' ye kadar çıkmaktadır. iri-hafif ve inceağır mineral taneleri masa yüzeyinde birlikte hareket ettiklerinden bu mahzuru gidermek için masaya
beslenmeden önce boyuta göre sınıflandırma yapılması gerekmektedir.
2. Hız ve genlik: Strok uzunluğu genellikle 10 mm ile 25 mm arasında değişir, bazen daha fazla da
olabilir. Hız ise dakikada 240-325 strok civarındadır. Genel olarak ince tanelerde, iri tanelere göre
daha yüksek hız ve daha kısa strok gerekir. Kaba ayırmada uzun genlik – düşük hız, temizlemede
kısa genlik – yüksek hız uygulanır.
3. Katı oranı: Besleme pulpündeki (su + katı karışımı) su miktarları değişkenlikler göstermesine
rağmen, genelde cevher masaları için ağırlıkça % 20-25 katı, kömür masaları içinse % 33-40 katı
kullanılır. Masaya verilen su, yıkama ve besleme suyunun toplamından ibarettir.
5. Su sarfiyatı :Su sarfiyatı, ton cevher başına 1.2 – 1.4 ton civarındadır.
4. Eğim: Sallantılı masaların eğimi, cevher boyutuna, ayrılacak minerallerin özgül ağırlıklarına, ayırma cinsine
ve yıkama suyu miktarına bağlı olarak değişir. İnce cevherler için 1/48 - 1/24 (1.2 – 2.3 derece, yani %2 -4) , iri
cevherler için 3/48 - 1/12 (3.5- 4.5 derece, yani % 6-8) arasındaki eğimler kullanılır. Kaba zenginleştirme
işleminde 1/6'ya kadar (9.5 derece, yani % 16 ) eğimler kullanılabilmektedir ..
Bunlardan başka eşik tertibi, yıkama suyu miktarı da vb. de ayırma üzerinde etkilidir.
11
Hız normal operasyonlarda 250-300 devir/ dakika’dır. Genlik ( strok boyu), kömür için 10-25 mm’dir.
Genliği (strok boyunu) arttırdığımız zaman, ağır yoz (atık) tanecikleri, kromit taneciklerinin olduğu
bölgeye taşınırlar ve konsantreyi kirletirler. Bu durumda konsantre kirlenmesin diye su sarfiyatını
arttırmak zorunda kalırız. Yani genliği arttırmanın da bir sınırı vardır.
Genlik ( amplitude , srok boyu ) ve hız (strok frekansı) birbirinden bağımsızdır. Yani, genlikteki ( strok
boyundaki) bir artış, hızda bir düşüşü gerektirir. Çünkü ağır taneciklerin masayı terk etme noktasına
aynı hızda nakli için hızın düşürülmesi lazımdır.
Ağır-ince tanelerin masada sarsıntı istikametinde ilerlemesi için ağır-iri tanelere göre daha fazla hız ve
daha kısa bir genlik boyu (strok boyu) uygulamak gerekir.
Tanecikler arasındaki özgül ağırlık farkı küçük ise, ayırma zorlaşır. Bu durumda genlik boyu (strok
boyu) düşürülmelidir.
Aşağıdaki tabloda bu faktörlerin etkileri özet olarak verilmiştir.
Masa veriminde değişkenlerin etkisi
Değişken
Değer
Masanın Biçimi
2.5




Masanın bir
kısmında


Etki
yükselen kapasite
yükselen tenör
daha az ara ürün miktarı
daha hassas ayırım
Çıta
Masanın tamamında
Besleme Miktarı
Hız ve
Genlik
temizleme görevi
sınıflandırılmamış beslemenin
ayrılması
------------------------------------- kaba ayırma
 sınıflandırılmamış beslemenin
ayrılması
2 ton / saat
0.5 ton / saat
15 ton / saat
1.5 mm kum için
0.15 mm’den ince kum için
15 mm’den iri kömür için
260 – 300
devir/dakika
12 – 25 mm
İri kumlar için
280-320
devir/dakika
8-20 mm
İnce kumlar için
260-285
devir/dakika
20-35 mm
Kömür için
12
Masa eğimi (sarsıntı yönüne)
Masa eğimi(suyun akış
yönüne)
Su / Katı Oranı
11-25 mm/m
20-25 mm/m
Kaba kum
9-15 mm/m
15-30 mm/m
Orta kum
2-9 mm/m
8-20 mm/m
İnce kum
1-7 mm/m
4-12 mm/m
% 20 -25 ( ağırlıkça
Şlam
)
Kömür ayırımı
Cevher ayırımı
% 33 – 40
(ağırlıkça)
11-25 mm/m : %1.1- 2.5 (0.6 - 1.4 derece); 20-25 mm/m: %2-2.5 (1-1.4 derece)
9-15 mm/m: %0.9-1.5 (0.5-2.6 derece) ; 15-30mm/m:%1.5- 3 (0.8-1.7
2-9 mm/m: %0.2-0.9 (0.11-1.5 derece; 8-20mm/m: %0.8-2 (0.5-1.2 derece)
1-7 mm/m: % 0.1- 0.7 (0.05-0.4 derece); 4-12 mm/m :%0.4-1.2 (0.2-0.7 derece)
Masa operasyonunu genel kaideleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Değişik Görevler İçin Masa Ayarları
Görev
Operasyon Şartları
kaba ayırma
su akışı artar
besleme miktarı artar
masa eğimi (suyun akış yönüne)artar
genlik (strok) boyu artar
çıtanın masayı kapladığı alan artar
temizleme
su akışı azalır
besleme miktarı azalır
masa eğimi (suyun akış yönüne) azalır
genlik (strok) boyu azalır
çıtanın masayı kapladığı alan azalır
su akışı azalır
besleme miktarı azalır
sarsıntı hızı (frekans) artar
genlik (strok) boyu azalır
çıta yüksekliği (eşik yüksekliği) düşüktür
su akışı artar
besleme miktarı artar
sarsıntı hızı (frekans) düşer
genlik (strok) artar
çıta yüksekliği (eşik yüksekliği) fazladır
ince taneli besleme
iri taneli besleme
Masa Türleri
13
Farklı uygulamalar için farklı masa türleri vardır, ve bunlar kullanılan hareketin türüne göre değişir.
Endüstride kullanılan sarsıntılı masalar, iri cevher ve ince cevher (şlam) masası olmak üzere iki genel
gruba ayrılırlar. İri cevher masaları yüksek ve sık eşikli, şlam masaları ise, alçak ve seyrek eşikli bazen
de eşiksizdir.
1. Kum Masaları (iri taneler için)
Kum masası 0.100 mm’den iri tanecikler için kullanılır. Kum masalarının bazı türleri Deister masasıdır.
Deister masaları daha çok kömür zenginleştirmede kullanılır. Bu masanın genliği standart Wilfley
masasından daha büyüktür ve kömür zenginleştirme için daha büyük genlik gerekir.
2 Şlam Masaları (ince taneler için)
0.100 mm’den küçük taneciklerin herhangi bir gravite ile ayırım yapan herhangi bir alet ile ayrılması
zordur. Yapılan ayırım yeterli değildir. Fakat flotasyon veya merkezkaç kuvveti ile ayırım yapan
(knelson konsantratör) işlemlerin başlangıcından önce kullanılmıştır.
Şlam masalarının temel prensipleri aşağıda verilmiştir:
1. Masa alanı ile besleme malındaki tane iriliği arasında zıt bir ilişki vardır. Yani tane iriliği
büyüdükçe gerekli olan masa alanı küçülür. Tane iriliği küçüldükçe gerekli olan masa alanı
büyür.
2. Daha ince taneler için daha yumuşak ve daha yavaş bir sarsıntı olmalıdır.
3. Besleme malındaki tanelerin iriliği birbirine eşit olmalıdır ve beslemeyi tek bir kanaldan
yapmaktan kaçınmalıdır
4. Besleme malındaki koyuluk akışın yumuşaklığını etkiler
Bir misal vermek gerekirse, kasiterit mineralinin özgül ağırlığı kuvars mineralinden 3.5 kat fazladır
(konsantrasyon kriteri = 3.5) ve tanecikler 0.050 mm’den küçük ise, keskin bir ayırım için bu yeterli
değildir. Ama altın, kuvarstan 9 kat daha ağırdır (konsantrasyon kriteri=9), ve bu irilikte iyi bir ayırım
yapmak mümkündür.
Şlam masalarının hafif bir eğimleri vardır ve masa üzerine çıta konmaması daha iyidir. Çoğu kez
bir sonraki adımda tekrar zenginleştirme gerektiğinde, konsantre ve /veya ara ürün şlam
masalarında üretilir. Masaların adedi, bu şlamları konsantre etmek için Suyun sarsıntı halindeki
düz bir satıhta akış prensiplerinden faydalanılarak şlam masalarında konsantre elde edilir ve buna
göre masa adedi tasarlanmaktadır.
Sarsıntılı Masaların Endüstriyel Uygulaması.
Sarsıntılı masaların en çok kullanma alanı kömür zenginleştirme (ince kömürler) olup, Kuzey
Amerika'da yılda 50 miIyon ton kömür konsantre edilmektedir. Ayrıca kromit, kasiterit, Volfram
cevherleriyle manyetit dışındaki demir cevherleri ve oksit kurşun, çinko ve bakır cevheri, barit ve
manganezin zenginleştirilmesiyle sahil kumlarındaki ağır minerallerin kazanılmasında yaygın olarak
ku1lanılmaktadır.
Yurdumuzda krom cevherlerinin konsantrasyonunda sarsıntılı masalar başarılı olarak
uygulanmaktadır. Etibank'a ait Üçköprü ve Sori Konsantratöründe Türk Maadın’e ve Kavak tesisleriyle
Ege Metal’in Orhaneli konsantrasyon tesisinde sarsıntılı masalar geniş bir uygulama alanına sahiptir.
Etibank Uiudağ Şelit zenginleştirme tesisinde şelit'in ön zenginleştirilmesinde sarsıntılı masalar
kullanılmıştır.
Orhaneli Tesisinde ''Deister" tipi masalar uygulanmakta, diğerlerinde kullanılan masalar genellikle
"Wilfley" tipidir.
KromCevheri için bir imalatçı firmanın tavsiye ettiği masa ayarları
Model
Maksimum
Besleme
Besleme
Su Sarfiyatı
Masa Eğimi
Masa
tane iriliği (mm)
Debisi
Katı Oranı
(ton/gün)
(su akış
Eğimi
(Ton/gün
(%)
yönünde) ◦
(%)
İri kum
2
30 – 60
25 - 30
80 - 150
2◦ 30´
1.4
masası
4◦ 30´
İnce kum
0.5
10 - 20
20 - 25
30 - 60
1◦ 30´
0.92
14
masası
3◦ 30´
Hazırlayan
Halil Ersin
Maden Müh. (M.Sc.)
Oda Sic. No:2248
Denizli, Mart 2011
Yararlanılan Kaynaklar
1. Cevher Hazırlama El Kitabı,Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı,1994
2. Necati Yıldız, Cevher Hazırlama,I.ci baskı,2007, ISBN: 978-975-96779-1-6
3. A.Gupta and D.S.Yan, Mineral Processing Design and Operation, Perth, Australia, January
2006
4. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Maden Mühendisliği Bölümü, MAD
322 Cevher Hazırlama II Lab. Dersi,2009 -2010 Bahar Dönemi