Risk Mühendisliği 1

Ahşap: Dost mu?; Düşman mı?
(Ahşap Yapılarda Yangın Riski)
Yangına sanıldığının aksine epey uzunca bir süre dayanabilen
ahşaba diğer yapı malzemeleri arasında hakettiği saygınlığı
kazandırmalıyız. Ancak bunu sağlarken büyük çoğunluğu tarihi eser
olan ahşap yapıların sonraki kuşaklara güvenli bir şekilde
aktarılabilmesi için gerekli yangın önlemlerinin alınması konusuna
özen göstermeliyiz.
Resim 1: Ahşap bina yangını (TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Arşivi)
1
Ahşap dendiğinde, çoğumuzun aklında,
küçükken önünden geçtiğimiz gözalıcı
işlemelerle süslü, o görkemli yalılar,
köşkler, konaklar belki de içinde doğup
büyüdüğümüz mütevazi 2 katlı ahşap
evimiz canlanır. Ahşap merdivenlerden her
çıkışımızda duyduğumuz o ritmik ses hala
kulaklarımızdadır. Ahşabı diğer yapılardan
ayıran belki de en önemli özelliği içinde
yaşayanlar gibi canlı olmasıdır. Bizimle
beraber büyür, gelişir, yaşlanır. Ancak
herzaman dimdik ayakta durmasını bilir!
•
•
•
Bazı bilim adamları aksini iddia etse de en
eski yapı malzemesidir ahşap. İşlenmesi
kolaydır,
hafiftir,
dayanıklıdır,
aynı
zamanda mükemmel ses ve ısı yalıtımı
sağlar. Ancak bundan 60-70 yıl öncesine
kadar yapılarda sıkça kullanılan ahşap,
günümüzde adeta unutuldu. Bunun en
önemli nedenlerinin başında, özellikle 2.
Dünya savaşı sonrası ülkemize hızlı bir
giriş yapan betonarme teknolojisi ve tarih
boyunca yaşanan büyük çapta hasarlarla
sonuçlanan yangınlar gelir. Aslında ahşap
yapıların mimari açıdan güzelliklerinin
yanında diğer yapı türlerine nazaran birçok
üstün özelliği vardır:
•
•
•
•
•
montaj avantajı vardır. Farklı iklim
koşullarına
uyumluluk
gösterir.
Ekvatorda, kutuplarda dahi kolaylıkla
imal ve inşa edilir.
Özellikle çatı taşıyıcı sistemlerinde
ahşap kirişler kullanılması, uzun
açıklıkların
rahatlıkla
geçilmesini
sağlar.
Ahşap,
dünyadaki
yegane
‘’dönüşümlü’’
yani
kendini
yenileyebilen ve inşaası sırasında en
az atık veren yapı malzemesidir.
İnsanla birlikte nefes alan yapısı
sayesinde ahşabın, insan sağlığına da
olumlu etkileri vardır. (Öncelikle nefes
yolları ve romatizmal rahatsızlıklarda
olumlu etkisi kanıtlanmış olup henüz
tıbben ölçülemese de psikolojik
faydalarına da rastlanmıştır.)
Ve belki de hep aksi düşünülen
ahşabın çok önemli özelliği, diğer yapı
malzemelerine kıyasla yangına daha
dayanıklı oluşu...
Aslında ahşap ve yangın kelimeleri
yanyana
geldiği
andan
itibaren
çoğumuzun tüyleri diken diken olur! Oysa
yangına dayanıklı olsun diye çelik
kolonların ahşapla kaplandığını, spor
salonu gibi büyük kalabalıkların bulunduğu
yapıların çatılarında, yangın sırasında
çökmesin
diye
ahşap
elemanlar
kullanıldığını çoğumuz bilmeyiz.
Ülkemizde yaşanan en önemli doğa
olaylarının başında gelen deprem riski
açısından oldukça güvenilirdir. Bir
metreküp ahşap, bir metreküp betona
göre ‘’5 kat’’, çeliğe göreyse ‘’13 kat’’
daha hafiftir ayrıca sahip olduğu esnek
yapı sayesinde olası büyük deprem
kuvvetlerine bile başarıyla karşı
koyabilir. Fay hattı yapısı bakımından
ülkemize benzerliğiyle dikkat çeken
önemli deprem bölgesi Kaliforniya’daki
konutların nerdeyse tamamının (% 95)
ahşap oluşu bunun en önemli kanıtıdır.
Ahşabın betona göre ısı izolasyon kat
sayısı ‘’16 kat’’ daha fazladır. Bu
sayede ahşap evler, yazın soğuk; kışın
sıcak kalır.
Yapı malzemesi olarak ahşabın
kullanılması inşaat süresinin önemli
ölçüde (yaklaşık % 20 oranında)
kısalmasını sağlar.
Ahşabın montajı insan gücü ile
şantiyede yapılabilir, kule vinçler ve
ağır iş makinalarına ihtiyaç duyulmaz.
Ayrıca her türlü hava şartlarında
Kapalı bir mekanda yangın çıktıktan kısa
bir süre sonra sıcaklık birkaç yüz dereceye
ulaşır. Metal çok iyi bir ısı iletkeni
olduğundan yangın sırasında sıcaklık 500600 derecelere çıktığında, bütün mekanik
dayanım özelliğini kabederek çöker. Ancak
ahşap, iyi bir iletken olmadığından
mekanik
özelliklerini
kaybetmeden
yangına metallere göre çok daha uzun
süre dayanır. Alev ve ısı yüzeyde bir
karbon tabakası oluşturarak alevin iç
kısımlara yayılmasını azaltır. Sanıldığının
aksine ahşap yapılar, yangına dayanıklılık
açısından çelik ve betonarme yapılara
göre çok daha güvenlidir. Ahşap, ısı
geçirmeme ve kömürleşme özelliği
sayesinde yangına 30 ile 90 dakika
arasında dayanabilirken çıplak çelik,
genleşme
katsayısının
yüksekliği
nedeniyle ancak 10 dakika dayanabilir ve
2
sonra çöker (11 Eylül saldırılarında aşırı
sıcaklık nedeniyle çöken ikiz kulelerde
olduğu gibi). Betonarme yapılar ise
yangına maruz kaldıklarında, kolonlar ve
kirişler içindeki betonarme demirler (çelik)
genleşir, betonla bağlantısı (aderans)
kesilir ve yapı taşıma gücü ciddi ölçüde
azalır.
ötürü gücünü yitirene kadar içeride
yaşayan insanlar rahatlıkla kurtulabilmekte
iken sentetik malzemeler ile dekore
edilmiş, içinde süngerin yoğun olarak
kullanıldığı kanepeler bulunan betonarme
binalarda çıkan yangınlarda, özellikle kat
sayısı da fazla ise can kaybı yaşanması
kaçınılmaz olmaktadır.
Zaten
geçmiş
yangın
hasarlarına
bakıldığında ahşabın yangına ne kadar
dayanıklı olduğu çok daha net bir şekilde
görülür. Yangınlarda insan ölümünün en
az yaşandığı yapı tarzı ahşaptır. Yalnızca
bu bile ahşabın ne kadar değerli bir
malzeme olduğunu gösterir. Yangınlarda
insan ölümü, çoğunluklukla sentetik
malzemelerin zehirli (toksik), boğucu gaz
ve dumanından kaynaklanmaktadır. Ahşap
yangınlarında, taşıyıcı sistem yangından
Peki, neden yanan yok olan ahşap yalıları,
köşkleri sıkça duyuyoruz, okuyoruz,
görüyoruz ? Üstelik bu yapıların herbiri
geçmişin geleceğe köprüleri olarak
tanımlanan, eşi benzeri olmayan sanat
eserleriyle süslü tarihi eserler olmasına
rağmen! Aslında cevap basit; yangın
dayanımı fazla olan ahşap yapıların,
gerekli önlemler alınmadığı takdirde
maalesef yangın yükü ve riski yüksektir.
www.allianzrisk.com
Resim 2: Ahşap bir binanın yangından sonraki durumu
derece tarihi eser olan Ziverbey Köşkü,
Büyükada Plaj Oteli, bir sabah ısıtma
sisteminden ötürü çıkan yangından
kurtarılamayan Heybeliada’da bulunan
Halki Palas, Balaban Yalısı, Kaptanpaşa
Yalısı bunlardan yalnızca birkaçıdır. Yine
tarih boyunca yaşanan ve büyük
hasarlarla sonuçlanan yüzlerce önemli
ahşap yangınlarından bazıları; Tarihi
Adliye Binası Yangını, Bab-ı Ali Yangını,
Ülkemizde büyük bir kısmı İstanbul’da
bulunan tarihi ahşap yapıların sayıları
yangınlar nedeniyle her geçen gün biraz
daha azalmaktadır. Son yirmi yıl içerisinde
yetmişbeş tarihi yalı yangın nedeniyle yok
olmuştur. 1991 yılında, belirlenemeyen bir
nedenle çatı katında başlayan yangınla
yok olan, tarihi yapılarımız arasında
önemli yeri olan, kapıları dantel zarafeti ile
işli, duvar ve tavanları altın yaldızlı, birinci
3
Kapalıçarşı Yangını, binlerce evin kül
olduğu Haliç Yangını, Aksaray Yangını ve
Tatavla Yangını’dır.
III. Murat’a kadar dayanır. Özellikle 1509
Büyük İstanbul Depremi sonrası deprem
açısından güvenilirlikleri tartışılmaz ahşap
yapıların sayıları hızla artmış ancak artan
bina sayısıyla beraber yangınlar da
birbirini kovalamış. Sultan III. Murat’ın
fermanı ile yangın önlemi olarak tüm
binalara, su fıçıları ve çatıya yetişecek
merdiven zorunluluğu getirilmiş, Damat
İbrahim Paşa zamanında da ilk yangın
söndürme ekibi olarak bilenen ‘’Yeniçeri
Tulumbacı
Ocağı’’
kurulmuştur.
Yeniçeriliğin
kaldırılmasından
sonra
mahalle tulumbacılığı ortaya çıkmış, 1872
yılında askeri itfaiye teşkilatı, 1923 yılında
ise günümüzde de görevini sürdüren
Cumhuriyet İtfaiyesi kurulmuştur. Ahşap
yapılarda yangın güvenliği sağlanmasının
itfaiye teşkilatının kurulmasında önemli rol
oynadığı bir gerçektir. Aslında ahşap
yapılarda alınacak en etkili ve en
ekonomik
önlem
yangının
hiç
çıkmamasının sağlanmasıdır. Yani çıkış
nedenlerinin ortadan kaldırılmasıdır. Diğer
aşama yangının yayılmasını önlemek, son
olaraksa söndürülmesidir. Ahşap yapılarda
yangın riskinin azaltılması için aşağıda
sıralanan önlemlerin titizlikle alınması
gerekir.
Diğer taraftan ağır hasarlarla sonuçlanan
bu büyük yangınlardan önemli dersler
çıkarılması bundan sonra yaşanması
muhtemel
ahşap
yangınlarının
önlenebilmesi açısından çok önemlidir.
Aslında ahşap yangınları araştırıldığında
çıkış nedenlerinin genellikle ortak olduğu
görülür. Bakımsız, gelişigüzel bir şekilde
eklenmiş kablolar kullanılarak döşenmiş
düzensiz elektrik tesisatı, aydınlatma
armatürleri, bakımsız ısıtma sistemleri,
ahşap bölüme sıkıştırılan mutfaklar ve bu
mutfaklarda kullanılan
LPG
tüpleri,
söndürülmesi unutulan sobalar, şömineler,
temizlenmemiş
bacalar,
bazen
de
unutulan bir sigara... Başıboş bırakılan,
bakımsız durumdaki ahşap yapılara nüfuz
eden böcekler, kemirici fareler de kabloları
ısırarak kısa devre yaşanmasına ve
sonucunda yangın çıkmasına neden
olmaktadır. Ayrıca tarih boyunca, doğal
nedenler yerine kundaklama sonucu yok
olan birçok ahşap yapıya rastlamak
mümkündür.
Ahşap
yapılarda
yangın
güvenliği
konusunda önlem alınması konusu Sultan
4
Ahşap Yapılarda Yangın Riskini Azaltmak için Alınması Gereken Önlemler
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Yanmaz (metal) kablo kanalları
Yanmaz kablo
Porselen
klemens
Ahşap yapılarda meydana gelen yangınların çıkış nedenleri
arasında ilk sırada gelen elektik tesisatının periyodik olarak
bakımının yapılması ve aşağıda sıralanan özelliklere sahip olması
son derece önemlidir.
• Elektrik kablolarının yanmaz özelliğe sahip olmasına
dikkat edilmeli, tüm kablolar metal borular içinden
geçirilmelidir.
• Mümkün olduğunca eksiz kablolar kullanılmalı, ek
yapılması gerektiğinde panoların arkasına taşınmalı ve
kesinlikle porselen klemensler ile veya sigortanın kendi
klemensleri kullanılarak yapılmalıdır.
• Tesisatta, ‘’Kaçak akım rölesi’’ kullanılmalıdır.
• Elektrik sigortaları termik-manyetik (otomatik) olmalıdır.
• Önemli yangın kaynakları olan elektrik panoları, ahşap
bölümler yerine tam kagir (duvarları ve tavanları yanmaz
malzemeden inşa edilmiş) kısımlarda bulundurulmalıdır.
Özellikle bu odaya da yangın algılama sistemi kurulması
önemlidir.
Otomatik sigorta Kaçak akım
rölesi
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Kazan/Kalorifer dairesi ve mutfak gibi yangın riski oluşturan
bölümler ahşap yerine tam kagir kısımlarda bulundurulmalıdır.
Isınma için katı veya sıvı yakıt kullanılması tavsiye edilir. Ancak
yakıt depolamasının güvenli bir şekilde yapılmasına dikkat
edilmelidir. Yakıt olarak doğalgaz kullanılması durumunda gaz
dedektörü bulundurulmasına dikkat edilmelidir. Baca temizliğine
de özen gösterilmeli, düzenli olarak bakımı yapılmalıdır.
Ahşap binada kazan dairesi
Isınma için şömine ve soba benzeri açık alev yayan ısıtıcılar
kullanılmaması, yalnızca dekoratif amaçla bulundurulması tavsiye
edilir. Kullanılması halinde, söndürüldüklerinden mutlaka emin
olunmalıdır.
Şömine
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Ahşap yapılarda başlayan bir yangının söndürülebilmesi için
yangının ilk evrelerinde algılanarak müdahale edilmesi çok
önemlidir. Bu nedenle yapı geneline yangın algılama sistemi
(duman dedektörü, ısı dedektörü, vb.) kurulmalıdır.
Duman dedektörü
5
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Sulu sprinkler sistemi
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Yangın başladığı anda otomatik olarak devreye giren sprinkler
sistemi (sulu) kurulması, olası yangının yayılmadan
söndürülmesini sağlar.
Önemli Not: Bina içinde tarihi eser, antika eşya ve tablolar gibi
hem maddi hem de manevi yönden değeri çok yüksek eşyalar
bulunması halinde, sulu tipteki söndürme sistemi yangını
söndürse dahi eşyalara telafisi mümkün olmayacak zararlar
verecektir. Bu nedenle değerli eşyaların bulunduğu ortamlarda,
otomatik gazlı (İnsan sağlığı açısından zararlı olmayan FM 200
vb. temiz gaz kullanılarak) söndürme sistemi kurulması tavsiye
edilir.
Gazlı tipte söndürme sistemi
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Yangın dolabı
Olası bir yangının ilk evrelerinde manuel olarak müdahale
edilebilmesi için ahşap binalarda portatif yangın söndürücüler ve
yangın dolabı bulundurulması büyük önem taşımaktadır. Portatif
yangın söndürücü sayısının her katta ve her 200 m²’de en az 1
ad. 6 kg.’lık olacak şekilde ayarlanması gerekir. Cinslerinin ise
çoğunlukla kuru kimyevi tozlu olması, yoğun olarak değerli eşya
bulunan ortamlarda ise gazlı tipte olması tavsiye edilir. Tesis
edilecek yangın dolaplarının besleneceği su rezervi ve pompa
sisteminin de uygun standartlarda olması sağlanmalıdır.
Ahşap yüzeyler, alevin yayılma hızını ciddi ölçüde yavaşlatan
‘’Yangın geciktirici cilalar’’ ile boyanmalıdır. Bu tip cilalar, ahşap
yüzeyler üzerinde bir film tabakası oluşturur, belli sıcaklığın
üzerinde köpürüp birkaç santimetreye kadar kabarır ve yüzeyde
karbonlaşarak alevin ilerlemesini geciktirir.
Yangın geciktirici boya
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Mutfakta yemek pişirmek için LPG tüpü yerine doğalgaz veya
elektrik kullanılması tavsiye edilir. Ancak doğalgaz ve LPG tüpü
kullanılması halinde boru hatlarının geçeceği yerlerde seramik vb.
malzemeler ile yanmazlık kazandırılmış duvar/tavan
oluşturulmalıdır.
Ahşap binadaki mutfak
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Acil Çıkış
Olası bir yangın sırasında binanın kısa sürede tahliye edilmesi
hayati önem taşımaktadır. Ahşap yapılar, yangına uzun süre
dayanabildiklerinden içinde yaşayanlara kaçmak için zaman
tanısalar da uygun bir çıkış veya alternatif kaçış yolları yoksa
hayati tehlike yaşanabilir. Ahşap binalarda, acil çıkış kapısı
düzgün bir şekilde işaretlenmeli, önüne çıkışı zorlaştıracak
engeller konulmamalı mümkünse üst katlar için de alternatif kaçış
noktaları yaratılmalıdır.
6
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Başıboş bırakılmış ahşap bina
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
Ahşap binaların başıboş, bakımsız bir şekilde savunmasız
bırakılması yangın riskini artırıcı bir faktördür. Bu tip binalar da
sürekli bir bakıcının veya güvenlik görevlisinin bulundurulması
önemli bir diğer korunma önlemidir.
Ayrıca, ahşap binaların bar/taverna veya gece kulübü olarak
kullanılması halinde özellikle yanıcılığı fazla olan perde, strafor vb.
dekorasyon malzemelerinin yoğun olarak bulundurulması
önlenmeli, parafin lambaların, mumların ve alevli tabakların önemli
birer yangın kaynağı oldukları unutulmamalıdır.
Özellikle sıcak çalışma vb. işleri kapsayan tadilat ve restorasyın
çalışmaları sırasında yapılacak en ufak bir ihmal ahşap binalarda
yangın çıkmasına sebep olabilir. Bu nedenle, tadilat ve
restorasyon çalışmaları sırasında yangın güvenliğine azami
ölçüde özen gösterilmelidir.
Risk oluşturan tadilat çalışmaları
w
w
w
w
m
ww
ww
w...aaalllllliiiaaannnzzzrrriiissskkk...cccooom
m
8m
Komşu iki ahşap bina arasındaki mesafenin, birinde başlayan bir
yangının diğerine sıçramaması için en azından uzun olan binanın
yüksekliğinden veya 15 m’den fazla olması gerekir. Arada yeterli
mesafe bulunmaması halinde binaların birbirinden uygun
standartlarda inşa edilmiş bir yangın duvarı ile ayrılması gerekir.
Aradaki mesafenin yetersiz
oluşundan ötürü birinde başlayan
yangın diğerine sıçramış ahşap
binalar
eser statüsünde olan ülkemizdeki ahşap
yapıların korunması, gelecek kuşaklara milli
kültürümüzün önemli birer parçası olarak
güvenle aktarılması için yeterli yangın
önlemlerinin alınmasına dikkat edilmelidir. Aksi
halde yangın riski yüksek olan ahşap
yapılarda, ufak bir ihmalden dahi büyük çapta
hasarlarla sonuçlanması kaçınılmaz yangınlar
yaşanabilir. Bu nedenle özellikle başıboş tarihi
ahşap binaların detaylı bir şekilde restore
edilmeleri sağlanmalı, çalışmalar sırasında en
ekonomik ve en etkili yangın önlemi olarak
yangının hiç çıkmaması yönünde sunulan
önerilere mutlaka dikkat edilmelidir.
Sonuç olarak; kendisi de canlı olan ahşap,
içinde yaşayan canlıları düşünerek yangına
uzun süre dayanır, kaçmaları için gereken
süreyi sağlar, üstelik yandığı zaman toksik
(zehirli) gaz oluşturmayarak zehirlenmelerini
de önler. Bununla birlikte ahşap yapılar,
ülkemizi tehdit eden en önemli doğa olayı,
deprem riski açısında da sahip oldukları hafif
ve esnek yapı sayesinde son derece
güvenilirdir. Bu nedenle, yapı malzemeleri
arasında ahşaba hakettiği değer verilmelidir.
Ancak bunu sağlarken neredeyse tamamı tarihi
7
Kaynakça
1. Erengezgin Çelik, Depreme karşı ‘’Ahşabın
Gücü’’ Forumu, Marka Yayınları Ahşap
Dergisi Sayı: 10, 2002.
2. Erengezgin Çelik, Ahşap Hakkında
Bimediklerimiz, www.evkultur.com
3. Prof. Dr. Kılıç, Abdurrahman, Tarihi
Yapılarda Yangın Güvenliği,
www.floor.com.tr/yangin.htm
4. İnce Erkan, Sorular ve Cevaplar,
www.ahsapev.com (www.erkanince.com)
5. Senkron A.Ş. Teknik Bilgiler/ Neden
Ahşap, Ahşabın Düşmanları,
www.ahsap.com.tr.
6. Hemel A.Ş. Yangın Geciktirici Cilalar,
www.hemel.com.tr/products.asp?catid=9
7. Yangın geciktirici boya fotoğrafı,
www.pegasusautoracing.com/productselec
tion.aspProduct=2040 adresli siteden
alınmıştır.
8. Otomatik sigorta fotoğrafı,
http://www.doganelektrik.com/images/oez_
oto/lsn.jpg adresli siteden alınmıştır.
9. Porselen klemens ve kaçak akım rölesi
fotoğrafları,
http://www.federal.com.tr/tr/urun.phppd_id
= 60&lan=tr adresli siteden alınmıştır.
10. Şömine fotoğrafı,
http://www.celepsomine.com/link3.html
adresli siteden alınmıştır.
11. Yanmaz kablo fotoğrafı,
http://www.etabirkablo.com/photogallery.as
p?page=2 adresli siteden alınmıştır.
© Copyright 2009 - Tüm Hakları Allianz Sigorta
A.Ş.'ye aittir
İrtibat İçin
Allianz Sigorta A.Ş
Bağlarbaşı Kısıklı Cad. No:11
Altunizade 34662 İstanbul
Tel: (0216) 556 66 66
Faks: (0216) 556 67 77
www.allianz.com.tr
www.allianzrisk.com
[email protected]
8